จดหมายเหตุประพาสหัวเมืองปักษ์ใต้ ร.ศ. 128

๗ รริงเพยงไรก็แล้วแก่ร?โ!]รก ถม้แมโารพสินยนรํงีนกเลิกไย]แล้ว ก็น่าร?ถามอยู่ยางว่าใช่อ?ไรแทน เพรา?การฅิกสินยนใน เมองรนร?เลิกถอนไ!]ทเกิยวไก่แล้วหรอ ถ้าพวกขุนนางรนไม้รํ รํง์นกเชึนสินยนก็กงรํยเของอน ยางทร?เยืนโสมหรอย]ลิงท?เลหรอ ยางทร?เกินขนสุ่กวามเรรฌอย่างฝร่งี ร?รํยแก่เงินกร?ม้ง์ กงแก่ย้งอยู่โนกรงเทพ ฯ ก็ใกล้กยไกิยินเขาลิอกนอยู่แล้วว่า ชมพรเยึนกินหอยนางรมก'ยย]ลาท พอมาถงก็ไกรย!]ร?ทานสม ย!รารถนาทงสองอย่าง ย]ลาทูนนเมิอแรกเร้ปึมาถงไกกวามว่า ย]ลาทูยํง์ไม่ม้ ชอกเสยใ? แก่ในกาวโเนํ้นเองรนสนนำเรป็ออกมา กอวน ก็พ?เอญ'ไกย]ลาทกว่าพโเนํย่ว่าอยู่1ขางร?!]ร?หลาก พากนรอง ว่าย]ลาทมาชมพร?ยารม้ พวกผมก็พลอยไก่อร่อยไย]ก่ว่ย ถ้าไห ย]ถามาชมพร?ยารม้ย่อย ๆ เช่นนผม'ไม่เสย'โรเลย ท่านพร?ยามหิยาลท่านช่างกุขรรง ๆ ม้เรองอ?ไรเล่าสนก ๆ ผม ของท่าน'ไกม้าเรองหน่ง ว่าท่านพร?ยาไชยากนเก่าม้ผน์ ว่าม้อิทธิย)ทธิก่าง ๆ ถ้าอยากร?กินเนอเมอไรท่านไม่กองไ!]ย่า ท่านนงอยู่ทย่านยิงยนฅรงออกใย]เฉย ๆ เท่านํน กร?สนกงร?ไ!] ถกเนอรนไก\" พง ๆ กกร?สุนยนของท่านเก่งราวกโ)ศรพร?ราม แก่กองเขาใรว่าเมองไชยาก็ก่อน ๆ มาทางเม้ยิงนกรแล้ว รงใกล้ ศาลาสำกญเช่าใย]หน่อย หรอท้ไชยาเขาร?!กิของเขาหล้ง์หนิ ก่างหากก็ใม่ทราย

๘ วนท ๑๐ เวลาเช้าราว & โผงเสก็?ลงเรึอกรรเชยงพ่วงเรึอย ออก?ากเรอพระทน*งึมหา?โ)รึไฝก็ย่ากนา พ!แรอทนํ่ง์ออกพ แกมเรอมหา?กร ทหารในเรึอมหา?โ)รึก็ยิงขนใหญ่ คำน์ย่ ๒๑ นํกทามธรรมเนยม เมอฅมแรกพ'อแสงอาทิฅยเก็อ ฅกเรอราวกโหองกึรพระราม ไกใสก็?ไย่ขนทท่าโรงภาก็ย่ากนำ แลวทรงพระคำเนินทอกพระเนกรหลาก?นหลอก แล้ว?งเสก็?ล เรอแล่นขนมาหามลำนำ ?นถงทวาการเมองชมพร ขนย่ระท่ยัก็ ?วนเ?าเมอง การขนเมองแห่งก็รึงยกึขาว แก่ก็ณหลวงอภิขาล แท่งแฟนซ คอหมวกแก๊ยเยึนหน้าเงินหรุ กระกมใช้เย็นร ลงยาพนแกง ม^อ-กย'รพระนาม “ส.ผ.” เข๘ม®อก^ ยรพระนาม “ม.ว.” นน เดิมก็ณหลวงฅกไว่ทย่า ภายหล*งึเย่ลยนลงมา หกไวให้มาแร ผายกณ?างวางรถม่านน ท่านเลิกใช้รองเท ใช้หนํงึสน่าหาสแทน ฅ้ก์สกโ]กางเกงนำเงินของท่านงามพ! ในวนนไม่ไกใสก็?แห่งใด เพราะอากากึอย่ขำง?ะร๎อน หำ เองนิกว่า?ะไย่กูหลาก ชวนนายเกอเขาก็ไม่ไย่กำข ฅ่วนกะเนม กล*ขมายอกวาไม่เยึนรส เหน?ะเยึนคํวยไม่มรำนแขกอย,หามน เลย ? งไม่ เย'แทิพอ'ใ? ในเวลาข่ายพระยาวรร)ทยิฦๅไชยผว่าราช การเมอง ไก?กมวยผาชกถวายทอกพระเนหรหนำทฝระทโ) อย่ช้โ ?ะสนกผาก พวกราขฎรช่างชอยเสย?ริง \") เสยงเสมอนอกและอา ก่นก็รึน ๆ ไม่ไกขาก ในหอนกาเาม่มหรสพห่าง ®) มาเล่นถวาย

๙ กอ เพลง ๑ โรง ทน,งกลง © โรง มโนรา ๑ โรง กนคิกเพลงมากกว่า อย่างอน เห็นระเย็่1นเพทะเยนของแย่ลก นาน *) ไก่กกรงหนง และถอัยกำฑโก่กอยกโเก็๋อย่ขาง!;เผ็กริอนถงใ!อย่ก่าย ว่นนผมเชอว่ากงมกนยินก่กนโกยผากทไก่ขนผาอยู่ยนยก แก่ กมผย่นก่นมากว่ายงริสิกพนยาย *) อยู่ แก่ผมเองยงรสิกออกงง ๆ อยู่ย่าง ผมเชอว่านายอินกง!ะแทย \"I ก่องลงเอนเยนแน่ วนท (ะ)® เยเนว่นพ'โ)อยู่เฉย ๆ ไม่ไก่เสก็!ไหน เพราะทลกร;หม ยงไม่สู้!ะทรงสยาย พระยอกทฝระชารมาแก่กรงเทพ ๆ ยิง’'เม,แกก ผายผผก่ยกนอน ๆ โกยมากก็เลยยํง์ไม่ไก่ไฝเทยากยมลา'!กง ไก่ผเาลา'ไก่เขยนหนงสอผิยํฝนร่ามมาก ออผมเล่าขามมาเสยเรองหนงแลา กอย'กนเกกมกํพทใหม่ ขนอํนิหนง ซงการ!;ยอกมาใหทานพรานทรายไา\" เหฅเกิกขน เมธกาานท ๑๐ กณหญิงยินไก่นาฉลากมาถาายใหํทลกร;หม่อม ทรงแ!ก ในสิงของฉลากทํม่เย1นขนมอย่มาก นายเกอ!งริอง ยอกพากพอังก่นีว่าให็ระางัอย่าาางขนมก่ย็พน มก!;กิน แล;มกนน มนเย,นอเมริกนทงั้นํนก่าย ถาผกโเขนว่าทำไม!งเยึนอเมริก่น นายเกออธิยายว่า เพรา;มินิ “ฟร,, !ก !ะทำอะไรไม่กํอยรอขอ อนุฌาฅใกรก่อน ถออิสรภาพเก็มทเสมอก่งน ผู้ทย่ระชมอย่พรอัม ๒

๑6 กโเก็เลยซอย ตกลงพาก้นมาเรืยกมกว่า “ธเมริกน” ตามนาย ไฝหมภ โนตอนเย็นวน ๑® น ต่างกนต่างหายงงเขโ ไก้มโอกาสม นำสนทนาก้น ผมเลยไก้เรืองราวต่าง ‘ๆ ขนอกหลายเรือง เสนา นนั้การเมากลน'ใม'ส,{ะ!]รากฏิว่าเก็อกรอน กลโ]ไ!]เกอกรอนโน การกิน โนวนแรกไ!]นำโต๊ะ ต'ก!]ลาแกงเขาไ!]กำโหญ่ รองตะ ยอกต่วนกะเนมองว่า “ เกม เค็ม” ระนกว่าหวานหรืออย่าง'ไรก,ไม่ทราย และพอโกน!]ลาแกงเค็มเขาแลวกเลยออกกรามอาหารอน ๆ ไ!]หมก รนเนยแข็งก็ไมกลาระกกไวโ]าก นอกรากนิเสนายมยงัไก้ อทธิ!]าฏิหาริยอกหลาย!]ระการทโต๊ะกินขาว มิทำโหโแเยินเยนตน ส่วนเสนาโพนนก็ไก้ออกท่าละกรฝริงีอวกกน เวลาลงเริอพอ ตะพานทพากต่อย'นไกเรือโหฌ่ถงเรือยฅก็นงลงอย่างว่องไว เส ก่งตก แต่ยำสท่านมหาเติมไม่ไก้ พอก้าวลงเรือเลกก็! ลงก่งักง ผมเสย'โรทไผ่,ไก1เหนของเหล่านเอง ถาไก้เห็น ระเล่ามาโหพงไก้ก้กว่านเยนอโ{มาก และถาแมิผมระเก เล็กนอยเช่นนเล่ามาท่งัหมก ก็เกรงว่าระเย่ล็องหนำกร เกินไ!]\"รงงกไว่ยิาง ฌอกนนผมไก่\"มิ1เ1 วลากห1นำตลงนานหน่รอืงยเห็นไก่ว่าหน นน์ไก้เกินตามสมํย่แก้ว ทำนองทรองและเกรองต่าง *)

วาชอเรองอะเร อกอยางหนงเ,?รทเสยงเยนอยาง'ชาวยางกอก รวยรวมใรกวามว่าเยึนลิเกของหนำตลง โรกโซกนกอย่ขางระกำเริย มาก ผมไก่ว่ารายว่าทยานกอน ซงเยึนทิฅงฑว่าการมณฑล'ชมหรน มโรงท!หโซ่าเล่น เย็นอย่างทิเริยกฅาผภายายางกอกใหม่ “วิก” ในขณะนกำลำม “วิก,, ลิเก ใช่แกรรโเ เพราะตะนํนเห็น ไกำ1ายำนกอนเกินทโเสม'ยแลำ แก่หนำกไผ'สนกเท่าการเล่นในหมู่พวกทิฅาผเสกิรก'นเอง น ทกย่อนคยของใฅโ’กำกรุณากามเกย ยิงมสิงอน ๆ ทิท่าใกํ\"ยง เกกกวามรนเริงไก’อกมาก คุณหลวงร้อยเอกราชองกรโ)ย เยน ผทิทำใหยำเกิกกวามรินเริงในกณะเย็นอโ!มาก เพราะท่านเล่นฅลก อย่างก่ทสก กอเล่นโกยไม่รู้สกกำเย็นพน กงมเริองให้ไก่หำเราะ กโเอย่เสมอ ท่านอาก่ยพ่อแสงอาทิตย ทำสองนเย็นเร้าพนโงาน สำหรยขนคุณหลวงมากกว่ากน แก่นายเกอเย็นผช่างล่อให้อ ท่าหริอพกแย่ลก ๆ ก่าง ๆ เซ่นเมอกนนนํงเล่น’ไพ่กโเอย่างเกิก คุ กอไผ่ไห้ใช่เรินยิง ๆ เยนแก่ผวิธท่าโทยกนเล่นก่าง คุ นายเ เอ่ยขนว่ายรรกากนหนิงทเล่นไพ่อยู่ก่วยก่นกวรระม่ชอเริยกกโ! ให้ กณหลวงรอยเอกเลอกชอก่อน เหเลอกเยึนกอกไมโ)กกน กณหลวง 7 11

6)๒ ตรองอยู่นาน แล้วรงยอกออกมาว่า?ะชอ “กอกเทยน” ก็ฮาก้น กรนใหญ่ นายเฑอเอ่ยขนว่า “กณหลวงเ!เลยนชอกนเกยวก็่พ0 แล้วกนอนไม่ก่องเย่ลิยน,, เลยอากน1หฌ่อก ท่านอากํยึแสงอาทิ หวเราะก,น?นกลิง พอเด่นไพ่ไย่กรยรอยแล้ว นายเกอแนะนำโห!!เ ชอกน]หม่อก คุณหลวงรอยเอกไม่ใคร่ระสม'กร แก่ช่วยก่นหนน \" เขากเย1นอํนํฅกลง กราวนชอให์เยึนนก มกอิน คุ ม่ถม'ใ!]คุณหลวง วแ่การกูยใ่มกณ่หยลกวเงลรออกยเอกเนฉ^พนฅาะรเงดกอ^ก่เเอทนา์ขนำกผส่กช่ม1ภยแ' ยยท่ยาานงพรานกกเมราอยเ4อลยอ'แกล้ว เ!!นนกสซมภเช่นนนั้?ะไม่ใหหว์เราะก่น์แทยคายผมอยพ่กางไร ขนว่าล้าใกรเยนนกอะไรก่องใหรอังเ!!นเสยงนกนนกณหลวงเลย ขอเลิก กกลงแก้ไขเย่ลยนเ!!นยอมใหใลิอกเยืนล้ก่วไก่ทกอย กงแก่ชางลงไ!]?นถง “ชาวอเมริกน” แก่ผมของก “ชาวอเมริก่น” เพราะยํง์ไม่เกยไค้ยินร่องเลย กล้ว์ผทเลิอกเข็น “ชาวอเมริ ระสยายเลยไม่กอังร่องเสยเลย เยืนอ'นกกลงเลิอกเยืนส่ฅวก่าง คุก่นทุก คม ท่านอาเยืนราชสห็รอังเก่งกว่ากน กณหลวงร่อยเอกเยน,ช่าง ไ ระขน เพราะรูย่ออกระสม คุ แก่ถงระเย่ลิยนไฝเยืนอะไร คุ แล้ว ก็ไม่ ขำเท่ารายกอกเท่ยน ริงเลยเริยกคุณหลวงร่อยเอกว่า “คอกเท่ยน, ก่อมา ภายหล\"งันํก์กํนํร่องเพลงกนละเพลง คุณหลวง “กอกเท่ยน” ร่องกกว่ากณหลวงอภิยาลสกนํคหนง ท่านพรานทรายกอย่แล้วว่า

6)๓ คุณหลวง!เภิขาลท่านรองกเพยง'ใร ท่านฅรงกินืข๎ามกิยพระอภ พระอภ่ขเยาย']ห่กนพ4ตลิยให่ กณหลวงอภิขาลรองเพลงไหก หลยฅนไก และพอหนแส้ว ท่าถามมํกยอกว่าเขาใ1'ว่าถกผอา 1 2^^ 1บ ^ แห่ผมไม่ไหห่งใท ะเล่าเรองกณพลวงอภิยาล ผมขอท่อเร คุณหลวง “หอกเทยน” อก ว่าท,เริงผมทองยอม'ชมว่า'ในการ ร๎องเพลงของท่านมก็อย่อย่างหนง กอท่านท1งอกหงใ'?าริง คุ และ ถาพงก คุ ก็พอไห่เค้าว่าท่านรอ้งลำอะไร ท่านร้องไห่หลายลำม นายเกอเลยฅํงชิอท่านเสยว่า ‘'หม่อมกอกเทยน’, เพอ,!ะใหเขา พวกหม่อมห่มานกนเสยง กนอินคุ ก็เลยออก,?ะพาก'นเหนก'3ย ฅกลง แห่หมอทูลแนะนำไห่ป็ระห่ยอย่นิง คุ ส่วนผมก็เห็นว่าเย,น อ'นห่ทาะไค้ต\"กยาง และผผู้มความเหนพองก\"ยีผมหลายกน ฅลาก เมอง1ชุมพรหกลง,ไม่ไห่ไหนทํ้งั้ผมท1งั้นายเกอ แห่ผมไกถามผู้ ไย่แห่ว่มาหลายกน ไห่กวามหามกำเล่ายอกฅรงกํนหมก หลากเมองชมพรนไเว่าไม่มก็ไห่ผมไห้ยนท่านขนแพทย กล่าวว่ ห2ำเห่ท่านไกโพนหลากผานกแลว ยำไม่เกยเห็นแห่งไกสนกนอยเท่า หลาหเผองชมพรเลย ห่วนกะเนมเล่าไห่ผมว่ามร๎านานอยู่รานห ขายของเขกเทลก รนของ)านกไม่ไคร้?ะขายกํนึ ชาวชมพร

(5)(3เ ถ!)ก่นว่ากนทซชิเขธงกินเย1นกนเกย?กรำน เพราะฉะนนการ1ซอ1ขาย 'น!)ว่าไม'มก็ไถ้ กช่างพอโรง่ายรริง ๆ ทำชิ:ไรก็ทำแห่ เท่านน์ การรโริางรโออนกินีไม่มเลยก็ว่าไก\" การมห ก็หาไกถูกเหลอเกิน เซ่นหน์ง์ฅลงโรงหนิงหากินล? ๒ ยาณท แก่ค่ยิงเลยงให้กินอิผหนิง ถงกร?นนก็กช่างถูกเสย ผมยำสองริกสองใรอย'ว่า ถ้าออกมาอย่ทชุมพรนร?มกวามสุข .1 กิ” ยิ 6, 1กิ “ข6,1V ' หรอไม่ ถามกวาม!]ร?สงค'}?อย,เงยย ๆ ไม'มสิงไรกวนใ'} แล? ไม่ห่องนิกถงเงินทองอ?'ไร ท่าทาง’}?สยายกิ แค่น่ากลำ'}?อ เก็มทกว่า'}?เกยไย1ไก การอ?]ในกรงเทพ ๆ มเกริองกวน!รมาก มเกริองทำให้เกิอกรโนมาก ค่องกิกถงเริองการใช่สอยไม ค่าเลยงชพก็แพง แก่กร?กินีก็กิ ผมขอรย!!ร?ทานอย่กรงเทพ ๆ ความลำยากค่าง ๆ ในการทอย'กรงเทพ ๆ ผมก็ร:รโอาส\"!ทนไ มิใซ่ว่าผมไม่เกยทนกวามลำยากเซ่นน1นมาเมอไร ผมทรา กิแลํว่ว่าการทอยู่โนกรุงเทพ ๆ ร?มหนทางเย็นกนขอทานไห้ อย่ทเมองชุมพรนเย็นแน่ แก่ถงกร?นนก็กิ ถ้าร?ให้ผมเลอ ร?เยนคนขอทานในกรงเทพ ๆ หริอเย็นเศรยถ้ทเมองชมพร ผมก เหมอนร?เลอกเย็,นกนขอทานในกรงเทพ ๆ แก่ขอนก็พกยาก เพรา?ผมยำไม่ไก้ถงททํเย็นทร?ห้องเลอก การเย็นเศ ไม่ว่าเย็นอย'แห่งโก ห้องยอมว่าไม่เย็นของเลว ผมยอ *1

อย่างหนงว่า ถาฅ้ว่ผมพะเอิญเถิกเย็นเศร!กุเข่นทเมปึงชุมพรรเ ผมกงระไม่กงเย็นอย,เช่นนนนาน ผมกงวิงแร่เขาไย1กรงเทพ 1 ในชํนฅ๎นไย่เย็่1นผูมเงินพอกิน ( เพราะการทระเย็นเศรเทฺเโนเมอง ชมพรกงระไม่สท่องมเงินทองสก์เท่าไร) อย่ไม่ช่าผมก็กงไก เย็นกนขอทานในกรงเทพ ๆ เท1่8ารินน * เมอผมไก1เล่ามาถงเพยงนแล็ว่ ท่านพรานก9ร^็5ก^งระร้สิกไกวา 1) ท่านพวกขาราชการท่มาร”ยราชการอย่ท่เมองชผพรน ควรระไก ร่ย์กวามสรรเสริญในการท่ท่านผกวามอกสาตะทนอยู่ไก\" ท่พ้กิตริอ ก็เฅ็มท่ กไม่แน่นหนาเลย ศาลาท่ว่าการเมองผมช่างชอยรริง ๆ ไม่ผผิกโรงนาเลย เวลาร่อน®) ท่าทางระสยายมาก ผมเห็นว่า ถาระยำทำทว่าการเย็นกกเย็นรามมนกงไม่ไก็* ทำเย็นรูย่โรงนาไวพลาง เช่นน ก็กว่าทระทำขนเย็นเริอนชวกราว รย่ร่างเย็นฝรํ่ง์อย่าง เน่า ®) ผมกูเริอนชนิกนทไรร่สกเตมอนแลกคนกริงชาติชนเลว ทตน่ากาท่าทางกิริยาวาท กลอกรนกวามคก ก็เย็นกนไทยตรอ มอญอย่างเลว ๆ แก่อกส่าต่สวมเสอกางเกงอย่างแยยฝรงเขา'ใว้ ตวํง ระโตกนนิยมว่าผเชอฝร่ง และก็กว่ากนไทยแท่1\"ๆ แกกาม กวาผรริงกนกรงชาติเช่นนน ฝรํงึก็กถก ไทยเราก็กถก กกลง ลอยกวางไ!]คว่างผา!]ระกรกางกาว ไย่เข์าพวกส่กวรํกืยาท

©๖ ไคแค่พวกทเยึนเช่นเก!]วก่น!ก?)มากเหมปีนก่น ‘ะ* ผมI เคแินว่าท1ไทย และฝรงรู้สกอย่างไรในส่วนคนกรงชากิ ก็กเหมยิน?ะรู้ส์กกลาย กิน!นส่วนเริยิน ทเยึ'นฝรงก็'1ไม่ใช่'ไทเพยรกาใะมฉ่ะนนเ1ชิง ผม?งเหนว่าทว่าการช่ว์กราวขยิงเมองชมพรน ^1 ทำเยนโร'รนา เสยรู้แส่วรุรอกไฝ ชิย่างไร ๆ ก็ไม่มใครเถยงไกว่าไม่ใช่ไทย ๆช่างสะ'ใ’?กิ?ริง เพราะพร่งนเช่ ผมขยิ?ยหนํง์สิอน1ไว้เพยงนิฑิหนง ออกทกเผองชุมพร ผมก้องรยส่งหนํงึสอนเสยในวํน์น ผม ยอกไม่ไก1วาเผอไร?ะส่งมาอกฉย*ยืหน็ง ผมคิกว่านเขยนเรอย เย1นว้นื ๆ ไย1 มโอกาสเมือ'ไรก็?ะส่งมา ผมไม่?ำเยน ยอกว่ากิกถงท่านพรานและผ้ทชอยพอกิน์ยรรกาฑอย่ในกรุงเทพ ๆ ระเกาใ?ผมไกโ,อง นายแกว

0๗ ฉบบท ๒ ท่าไม่ลาย แขวงเมองชุมพร วํน์ท่ ©๓ เมษายน ริกนโกสินท?กึถ ๑๒๘ กำนํยืมายํงืท่านพรานยญทราย รกหมายตย่ยืนผมใช้วิธเชยนผก*กํ* ยืผิยท่ํอไยมื่ท ไกโขยน ในวนเกยวิใท่แลว ผมระเขยน'ใย'คราวละเล็กลเนอยฅามท!ะทา เวลาไก\" เพิยิระไกิไผ่ท่องเสิขเวลานง์ทํคลอกในวนเคยว ซิ' การลำยากและยางท่ระหลงลมกกหล่นไฝเสิยยาง สค่อยเขยน ค่อยไปไม่ไก, ในเวลาเกินทางใช้วิชิเขยนรกหมายเช่นนกสะกวกก เพราะฉะนนผมระ,ใกิใชกิ'อ'ไป’!นสยยืหล'1ง ๆ ก่อไฝปึกกามแก่ระสมควร ว'นนเวลาเช่ายํงึไม่ท่นกระยวนเสกรระออกรากท่ประทํยืก็ไกทราย ข่าวว่าเกกมเหกขน คอนายอินขนชำงแล่วระออกเกนล่วงหนำ ม่^^^ ^ ริ^ พะเปึญชำงตนมา ระสลกอย่างไรไม่ทราย ลํยืค่ยพลิกนายอินกก ลงมผา มม่หนาำซาขถก่ชางถถกย'ชอากงคถยวยอกควยเกชะยฌเกถชยะย! ญถยแก่เตยกๆไฝ I .ถาโกนเข่าเก่มเท่าเห็นระงอม แ: ก่กระ’นนเ นายอินก็เลฟกIนตลก ไผ่ไหว ๓

0๘ เวลาเซา ๔ โมงกริงกระยวนเสก็!!เอกกกทะ]ระท่1ย เสก!โหย กระยวนน'ชชา่ง าง ออกอทอกกททกิทิม่ม่ระทรํะหิยเกยืิเกินไมน่ไกมาม่กถามนถนนกนลกากลาก นายเกธขนซางเก*ยวก~ิน ม่ความเหนพร้อมกํนว่า กลากเมอง ชุมพรเข็,นอย่างสนกน’อยทิสกท!กเกยเห็นมา ผมเชอร้าถ'ณม คุณหลวงเอ^อราชอ1 งกร^้/กื1ย,่แก่ามา ๘1กกง!ะไม่เหนสนุก ม่ของ อย่ทถนน เร้เยร้อยกิ?ริง พๆอก่นถนนฅลากแม่วขามลำนา ทางเกินแก่นก่อไม่ก็เข็นถนนเกยนกกร้าง ๓ วา ผมทรายวา เร้ากณเทศาท่านก่งใ??ะใหิใช่เย,นทางเกวยนเกินถงมณฑลภเก การก^่กถนนนทท่^า^นไ\"ก้๘, ใว่ช, ํเงนทเยิกสำห๘ ร้ย1ี?กการร้ยีเสกิ ทลกรรหม่อมมกวามพอพระราชหฤท่1)มาก รํยีสํงึว่ากิกว่าท! ใช่เงินน1นั้ม่ระก่ยม่ระกาพล'แพลาหรอสถานท เพราะถนนน!ะไกใช เยึนสาธารณม่ระโยชน์ก่อไม่ ทางโนกอนก่น ๆ นิรายๆ ผ่านไม่ใ ยายางก่งยาง แก่ม่ยานคนรายๆกลอก?นถงก่ายลท่าเสยย ทาง ๓๑๘เสน พอออกเกินไม่ใผ่ส้ชำนิกใกิยินเสยงแสงอาทิกย นายเกอร้องถามไม่ว่าหิวเราะอะไร ไก’กวามว่าเสนาโพ ท่ขนช่ เกิยวก\"ยแสงอาทิกย่นน เมาชำงเสยแลว ช่างเคราะหร้าย!ร้งๆเ เมาเร้อผาแล1ว่ยํงึมิหนำชำมาเมาช่างอก เวลาราวข่าย ๑ โมงถงทิม่ระก่ย์รํธนท่าเสยยยวน ลำน นออก!ะงาม ๆ แก่นายเกอนนซอยเขาผาก พอถงก็มองหาเขา

&) กร\\(แลเหนเขาช้ามฟากลิ-านํ้าเสยยยวน'ช่างย!เก็เสย'}ร๊ง กู ทอง ผมกูรน'เก ท1เระทํยีรึอนทนราารปเยนศาลาวค ก็สยายก เวลานผมกำลํงชชิยเริชินชิย่าง'ใราย ๆ แก\" เพราะฉะนินพอเรวิน พลยผลาย่ระทโรอันทนก็ถกอารมณ เวลาข่าย๓โมง ๓๕นาท กระยวนออกทกท!,]รรทโ)รอัน กงแค่ ขามลำนาเสยยยวนน.แล้ว ทางเกิน1ขนๆลงๆเรือย เพราะเขา'!น เขกเขา นายเกอเย็นอนไก'กเขาเสยรมพอโร ขนเขาลงหวย ข่อยรริง กู ผมเช้อว่าท่านทพป็โรหลโยนหล*งีช้างกงระไม่โกร่ ทางขมลงมาก กู เช่นน เพราะไม่ใกร่ระกลอันอนโห'หลโสนิทน*ก ถาหลโเผลอ ๆ ไ!]ระกลิงลงไย่รากหลงช้าง รริงธย่กอก กาม กำโยราณท่านว่ากกช้างไม่กาย แก่ก็ใม่สน่าไว้โรน*กื ถงระไม่กาย ก็อารระกางเหลองไก็\" เวลายํ่ากำถงกลองท่าไม่ลาย ทางรากท เสยยยวน ๓๓๒ เสน เรอักณรยืฎาผากอยเผาอยู่ทน พอไกํ เผาแล้วท่านก็กรายถวายซง์กมลาล่วงหนอั'ไย่ ทย่ระทโ•แรมก็ท่าไม่ลายน พระเทพไชยยรนทรนายอำเภอท่าแซะ เย็นผ้ทำ ธย่ขอังระแขงแรงผาก ถงมน่ายวโหสรง พอสรง แล'ว่พวกผมพลอย'ไก'อายควย ทสรงนายวน*นิทำแพลอยอยู่'โนลำนา เกริองใช้โนก็สรงน*นิโช้เคริองไทยส่วน โชอัะหํก์แทนสย ส่ว ล'วนแลวไย่กวขลำไม่ไผ่ ยํว์ก็ลำไม่ไผ่เราะ อายสยายก็พ

๒๐ แท่คณต'ไม่พ!)1โ? รอ์ยอย่กํย์พนคลอง อาทะทกนำสำเร้าไก็แก' พ?เอญถูกทาลายพธ กมภกรรณถูกแห สิงกวนพ้ชิย้งืแตน็กคุณฅถก'ช้างทำลายพธ ฟไม่'ไห็พิธแฅก อย่างไร หนํง์ฅลุงของนายนกแกว ทไก'ไย่เล่นอย่ทหนำ-ทนเผอง'ชม น1นคามผาเล่นทท่าไผ2ลายน กนทเกฌฑ์ผาตายหามอยู่ขาง?ะ ซอยมาก เสยงฮาย่อย \") แท่นายเกออย่ข็างร'ออก'โม่พอ1โร ไม่ยอมหํวเราะ:เลย ออกกทมเห็นร่ากลองเสิยงเมมอนเกาะ ท่าหมาก ร่นนอย'ขำงา:ย่ระ:หลากทกณหลวงอสิยาล'ไม่มอ,เน็เย'นอย่ อย่างไกเลย ยางกระเยนเพรา?นายอน1ชิงเถิกเหฅเสิยก่อนแล้ว กถเหลวง,?ะเก๊กเหฅห็าะ;เย็1นหนทางไหเขาพากํนึแ]รยยท่านก้ย ซงระ:เสย,โอ!ผาก กนอน ๆ ก็กูเหมอนV*ไม่สมเหฅอะไรสล่กสำก่ฌ เยึนแท่ความเหน็กเหนอยนนเย,นชิรรมกา ผมไกยินหม่อมกอกเทยน ย่นร่าเมอย'ใฝทงั้กํว เพราะสะ:นนเลยไม่ไกผงร'อง ซงคามควา ?ริงห็ก โะ'ไค้’พ*โแสยงหม่อมกอกเทขน และพํกืหกนอน ๆ อนง ทุลกระหม่อมไก'ทรงสรงนำพระไชย แล้วรกพระราชทาน ทกคน 1งเย่1นทนํยมยินกก่นมาก

.๒6) ปากจ'น แขวงอำเภอกระบริ วนท ©๔ เมย-ายน รํฅนโกสินทรศ็ก ®๒๘ ก่อนท่ผผาะเล่าถงวนน กองขอเล่าถงเผอกนนห่ออิกหน่ ในตอนทโกำก็รสิกไสิอยู่แล่วว่าเย็น แต่พอฅกกกยิง ถงหนาวต่องห่ม๓สกหลาก ซีงผมเชอว่าโนกรงเทพ ๆ เวลาน าะทำไม่ไกเลขเยนอํนขาค เสิรองใช้ทตน์ก์ในพล่ยึพลาท่าไม1ลา กนช้า สิองยอมว่ามนีคงา'รง มนานเกลอนทํใผ่!ก' เช่นโตะเสวย ทริอพระแท่นและเตยงมอนช่าราชการเย็นกน เสาลงกินทงนน แล1ว เสานนางลอกขนผาพนพน การทํใคราะ!]ระพก!กิเยน “เสิออหยิย” เอาเกริองแต่งพลโพลาไย่สิวยางเย็นอนไม่ไทวอย่เอง วนนเวลาเช่า ๕ โมงแล่วกระยวนางไสิออกเกินาากท่าไมลายเย็น กระยวนช่างอก แต่ถงธอกเกินสายเช่นนกไม่สรโนนโ เพราะ อากาศเย็นและออกาะคริม ๆ มเมฆฝน ทางณกินกเย็นท'ขน ๆ ลง ๆ ผาก ไต่ไย่ตามเขายาง ลงหวยยาง สองข่างทางเขนขา ช่างสยายนโน'ตาาริง ๆ กทางเย่ลยนแย่ลกไย่เย็นชน ๆ ราวกโฉากละกร- ทเย่ล่ยมย่อย ๆ ไม่ผากเลย เมอาวนาะสิงกลองท่าสาร ถนนสิกึ ขามเขา ตโลงไฝในแลงแน่นหนากนโ ถนนแถยสวนกสิตออกาะ แห้''*) เวลาราวเท่ยงถงศลองท่าสาร ชงเย็นท่ย็นแกนเมองช

๒๒ ก'ยเมองระนอง พอข์ามกกองกเขำไนเขฅอำเภอกระยร ท่านพระย มหิขาลส่งเสก}เพยงน เท่กณรไเฎาริ!แสกํ}และนำเสก เหินอก,ใม่ช่ากึถ งทแย่งน๎าแหลมมลาย กอเย1นสํนเขา แย ลงทิศกะวนออกส่วนหนง กะวนกกส่วนหนํง ทกรงนพระ สมเก็}พระเท่อยู่ห้วไก'ทรงทริกพระยรมนามาภิธํย์ไท่ แต่ คริงเสก็}พระราชกำเนํน!]ระพาสเมอ ร.ศ. ๑๐๘ เหินทาง}นย่า โมงกว่า}งถงท!]ระท'ยร้อนกำยลยกอินทนิล พล'!เพลากำถกใ}อก กอเย,นร!]โรงนา เย็นสยาย}ริง ๆ และทำเลทิฅํ้งั้อยู่ เย,นฉากกไ!เกเย็นกาเย็นใ} แต่ธรรมกา'ไม่ว่าสิงใก ๆ ในโลกน ถามทิกก็กองมทึ้เสยแกมอยู่หิวย ทเสยของยกอินทนํล อน ๆ ซิงก1งั้อยู่ในลำห้วยทง!]วง กอมทากชม ทากนอยู่ขำง}ะ สำก'ญกว่าพวกอเมริกน เพราะหลกเลยงยาก ไ!]เทยวแอยเกาะ อยู่กามใยไมหริอใยหฌำกำเลก ๆ กนเราไม่กํน์เห็น พอเหิ ภโกกเกาะโกยไม่ร1สกกำ กว่า}ะ1รสกก็เมอไกกกเลอกเรากินเสย }นกำเย่งแล่ว กำมนช่างพองขนไก้ผิกก'ยธรรมกาหลายส่ว พอเกาะเขำแลำ }ะ!]ลิกออกเราเย,นต่องยอมเสยเนอให้กำขนิกหน ผมโกนเช่าเองแก่กำ}ง'ไก่ทรายก ผมเยึนกนทิเกลยกสํฅ์ว่ชนิ ยาว \"เกก\") หิก\") เช่นนมาแต่ไหนแต่ไร เริมกนแต่งลงไ!] }นถ กิงกิอ'ใส่เกอน!!ลิงเย็นกน เพราะฉะนนเมอผมรุส่กว่า

๒๓ เกาะเข่าแล1;!งลำยากพอใช้\" แต่ครืนระไม่ย่ลิก!)!)กตรอกรำ ระวานให้ใครย่สิกหรือก!ม่สัสะกวก เพราะเร้าทากเร้ากรรมเส'ตาะ คลานเช้าไย่เกาะอยู่ท่ขาอ่อน ฅกลงผมต่องแข็งใรย่ลิกเอง แต่ต่องหล*ย์ฅาและเอาผาห้มมิอเสิยก่อนแล่วิรงฝลิกไต่ นิผมมำมาเล่าเรืองทากเพลินไย่เสิยแล่วั ต่องยอนกลยไย่ หาฅนใหม่ กระ ยวนช้างท่เต่นนํนิไม่ใก ห่ะไต่ระยะก่น เพราะฉ ถงไม'ใคร่ระพร้อมก*นิไต่\" ผมถงแล่วขางหล่งื คุยํงอิกเย,นนานร้งถง นายเกอไย่ไต่ข่าวมาแต่ไหนไม่ทราย ว่าเทกณกรงย่ารืสฅก'ชาง ผม ออกวิฅกแทนกล*วิท่านระเรืยมาก พอเห็นชางเราคุณกรุงมา ผมกรืยไย่ถามข่าว เห็นแต่ไกลว่าท่านเยอนโกลนเย่รอะอย่ น เห๙็นระแนI่ \\แต่*5กรน'ไย่ถามตI ่วิท่าน1เอXง 1ท่า1นชแรห!งว'1่*าท?V่านไม่ไต่ฅก ท่านโคกลงไย่เอง เพอระไย่เกยกอกไม\" ท่านเสยท่ายํงต่วิไม่ ร4ิงต^่นิกระแทกลงกไ^ย่ในโคลนเท^่าน*นิ ^ นแ2^หล/เะถาเย4นกนอนน^อกราก เร้ากฌกรงกกงระไม่โกกรากหล่งชางลงไย่เกยกอกไม แต่น่เยึน เร้าคณกรุงรืงไม่เยึนสิงทน่าย่ระหลากอะไร แต่ท่านเกนไม่ค ในกรงเทพ ๆ ย*งืเกินรนโกนช้างไต่ การเลํ้ยงทขกอินทนิล ท่านพระยาร้ค์นเกึรนช้ ผว่าราชการเมอ ระนองเยนผร้ก มของแย่ลกอยู่ กอ ช้าวหลามอย่างหนิ! ข่าวหลามน ไม่ใช่อย่างท่ชาวยางกอกโกยหากเช้าใรกน กอไม่ใช่ช้าวเหนิ

๒๔ หลามอย่างกกินก้บฅ่งเมหลอก น้เย่นข้าวเราหลามแล้วห่อก คอใชทลามแทนหฟ้าวนน รสชาฅก็แย่ลกค เวลาย่าย ๓ โมงเศษ- กระยวนออกเกินรากยกอินทนิล ทางท เช เกินก็งามค แต่สเรึ้!ธก่อนถงยกอินทนิลไม่ไกิ\" กามลำหวยหินซองเย่นกำ ช่างสยายกิรริง ชุ เย็นสย และมอะไร ๆ กูเล่น'ใกำเลอกลำทวย นาน,)ก็พยนำฅกเขากรํงทนิง แท่ทางเกินกงั้แก'ยกอินทนิลผาไม่!กร่มอะไรกูแย่ลก ผ่แท ยนพนเร้อยมา รนเวลาข่ายเก็อย ซ้ โมงร้งพยหมู่ย่าน ช่อย่า หนองริก มนาอยู่ทย่อมทนง กระยอผอม ๆ แค่เขาใหญ่ ผมโท’ นิกทน์กิท้วแทน เกินท่อผาอิกหน่อยหนิงก็ถงกลองย่ากรน กลองนเขำ!นเขกย่านย่ากรน มย่ระกูยาและรานพระสวกถวา ชำมงกล ท่อย่ระกูยาเข1าไย่ถงโรงพำกำรวรภธรและทว่ากา กำนำ ทว่าการกำนำนเยึนของแย่ลก เทกณรยภูาเย1นผุเ,ริ ใกิโหิมขน!นมณฑลภเก็ร แลวมณฑลชุมพรร้งทํอย่ ผมขอมว่ากิกกิ เช่อวำกงทำ!หำายกำนำรสกกนเย่นกนสำคํ เยนอ'นมาก เมอรูสกฅนเย่นกนสำกำ]ขนแลว ยางทระ กง!รทำหนาทแขงแรงขันไกิกระผิง พำทว่าการกำนำไย่แล้ว เกินผ่า หม่ย่านย่ากร้น ซงมเหย่าเร้อนอยู่กํนีเย่นหมู่มาก ทก ชุ ย่า มร้ว่ก่นเย่น'ขอยเขก พอพนหมู่ย่านไย่แล้วเกินตำไย่ในฑ่

๒๕ ไค'เหนควายน่าเวทนาอกหลายฅ้ว แก่ยา'!ท!;มแรงผากกว่าท ผมกะเนก่เขน’'เก\" เวลาข่าย ๕ โมงครงเศษถงทย่ระท่ยแรมริมลำน ย่ากาน วนนอย่างไรไม'ทราย ผมช่างริสิกเหน็กเหนอยฟกเสย?ริง ๆ ท?ริงเก่นทางระยะก็สนกว่าเผอวานน รวมร?ยะทางท่งสินแห่ท่า ไม'ลาขมาถาย่าก?น์น, ก็ราว ๕๓๐ เห้นเท่าน1นํ๋ ??กว่าก็ไม่ มากน’ก ยางท??เย้นเพราะขํ้นเขาลงห้วยมาก แล?เพราะขช่า คิกๆกน๒ เวลาก็เย้น'ให้\" อย่างไร ๆ กึก กูเหม่อนไม่ม่โกร ยอกว่า'ไม่เหน้อย'ไม่ฟก ส่วนผมนนเม่อยขยไย่ทง์ก่ว นายเกอก็ อาการฟกเหมอนก่น เพรา?ฉ?น5นการท??เขยน?กหมายเหคน ก่อไย่อกโนกนวํน์นเหน??ไม่ไหว ผม?งงกไวเขยนพร่งนก่อไย่ เพรา?เช่าโ?ว่าคง??มเวลาว่างมาก แล???ไม่สุ้เหนกเหนิอย เทาวนนกวย เริอถลาง ?อกหนำเม่องร?นอง ใ วํนึท ©๕ เมษายน ริคนโกสินทรศก ©๒๘ การทผมเกาไว่วาวโเนกง??ไม่สู้เหนกเหนอยมากน1นั้ ภเขนไย่ ?รงคามกากหมาย ห้า??ว่าไย่คาม?ริงกเหมอน??ไก่ฟกมาก ๕

๒๖ พ!เอ(หะเกิน ๆ ก่องการ'ใ!)เสยอก แท่ผม!;ก่อ'5เล่าถ'?เรธ' เม!เรานนก!แสขใหก่ลอกก'ชิน พล”ไ)พลาย่ากพนํนึ้กง!)ยู่ไนทำเลก ริมลำนำย่า)ไพ พลํย่พลานํน เกอย!;เยึนย่าน ก่าเยึนย่านคนธรรม เข!)'!เกนกองการไย่เสยริก เกริองกยแก่งย่ร;ก่ยย่ร;กาก็ หรหรามาก ม่านเยึนผาโย่ร่งมลายกอกไมส่ฅ่าง \"I เกริ หอง)ไอย่าง'ไชในเริอน ม่เฅยงลำไยไหนอนอย่างสยาย1ก่ แก่ เกยง,?;'ไม่ม่เลยก็หล'’ย เพรา;ก่างกนก่างเพลขทกกน อ การกินยริยุรณก่ แก่ผมย,งอกกิกถงการเลยงทางชมพรไม่ ไ กิ*';ริ ^ 11 ริ 'ริ ริ. 1 ทชมพรนน'ไก่กินกโเขาวไทยอย่างอร่อย'เริง ๆ เพรา;กณหญงอนท่ ไย่กงโรงกรํวือยู่เอง แล;'ไก่กินยริยูรณ์มากของร่างก็ แล;แย่ลก ๆ กินทกวํน พผม่รสกว่าถาขน'ไย่ร่ยัเลยงเช นาน ๆ กงอานเย่1นแน่ ริกอย่างหนิงผมช่างกิกถงหอยน เส^ยาร0ง ๆ เมอเสก่?ถงทย่ร;ท่ยแรมนนั้ ม่รายฎริไย่รํฆเสก่ ก'ยพากรายฎรท'อยู่ไน!เขกอํ'าเภอมลิว*น แขวงเมองมริก อาณาเขกอํงกฤย'นน ไก1พากโ(ขามมาเผามาก ผมทรายว่านายสก นายกองกร;เวนเมองมริก ไก่เยนผูชํกชวนให้ขามมา น กนนเยนกนเม!เงหลํงืสวน แก่ไย่ทำการอยู่ทางโนน เมอกราย

๒๗ ว่า?ะเสกิ?มา?งชํกีชวนพวกทอย่ฟากขำงโน้นใหขามเหม็านหนา กนเหล่านนผมรู้สกชอยกล เพราะทรริงก็เยนไทย ๆ เราแต่’\"ๆ แค่นายเย็นกนต่างชากิค่างภายา น่าอนาถใ?อยู่ยาง ค่านาขสก ไ เองนํนผมทรายว่าไม่ไต่แย่ลงชากิ.ย1นกนยไ'ทงกยงแต่ แล:อยู่ ขำง?ะเย็นผู้ทมใ?เออเพอกิ ถาทางผายเราผิการงานอ่นใก กก็ขขาำมมาช่วย ก*โ”!เย4็นกรรมกรโารรงโเรรงยเนริตยน่คววย ไตคเ่ย็เนยผนชผกัชชกวิ'นชวน ใต่กนในแกนมลวนเขาเรยรายยำรงโรงเรยน เพทะเกก ๆ ฟากโน้น กองขำมมาเรยนหนำสอทางผายเรา น่กก็้พอ?ะชอิววกไกตแ่ลแ่ลำววว่่าารรายภร ๆในแกนอ^ำก!]ยกองมาเล*่^าเร/ยนน..ใ/น* เมหองไทย หเก*ย: ไ^กยิน'หแุก่ไทย ไย่เรยนทเมองอำก!]ย น่กล'ยกรงก่นขามเสัยยางก็กิ, แค่ถา?ะอวก อย่าขยายขนว่ากินในแกนอำก?]ย-?ำหว่กใหนกแล่วก'น เย็นแค่ทำ ขรม ๆ ไต่ว่าแกนอำก?]ยเท่านน เวลาเสวยเย็นแล่วนายสกไต่เขา ไย่เผาในต่องยI่4ระทกิ*ยย1ำนำพล่^ย่พลๅฺา *ไต่ทร*งย่นฐิสํณน4เรอย่นาน การมหรสพเมอกนนอย็ขำง?ะยรยรฟ้ผาก มงวโรงหนง V 'ยิ ยิ . หนำ ๒ โรง หนำทเย็น ๒ โรงกอผิของนายนกแก้วกามไย่ต่วย โรงหนง นายนกแก้วอยู่ขำง?ะกิกต่อยต่อยกามกลอกมา เกิมผม เขาใ?ว่า?ะไกร'ยกวามลำยากอยู่ยางในการเกินทาง แค่เ?ากณรย์ฏา ทำนอชิยายว่าไผ'เย็นการล่ายากเลข เพราะเย็นชิรรมเนยมพวกหนำ ก็กิมโนรากกิ ถาเกินทางไย่?นถงหมู่ยาน กิกลองขน ผ้ท

๒ (^0 มกำลงึไนหผ่ยานน้นพอไกยินเสัขงกลองกฅ๎องเฅรยมชิาหารไว,]ห พวกเวิน่งพอถงก็ฅรงไย่ เรำของย!นต1องร่กั?เาหารเลยง ถาโกร ระหากเล่น,โห๎ท่ กาไผ่หากึชอกินเซ์าอกมอพนิงแล ท่อไม่ เซ่นน'เชิงพวกตน”งและมโนท?งไกหาเลขงชํพไก้ไม่ผกเก เมธแรกถามกไท่กวามว่าค่าหาตนไกราวหนิง ทุ เพยง ๒ ยาทเช สง ผมเห่นฅาย รองไอยาแกน แต่เมือมาร!,รองราวตลอก เช่นนแล'ว รงเช่าโรไกวำค่าหาน^โม่เย็นช่อสลำสำกไบูอ ไม่เท่ยวเกณฑ็อาหารไต่ทุกแท่งหนเซ่นน อยู่ช่างระไ กนธรรมกามาก แต่ท่รริงก็๋คว?อยู่ยาง เพราะเยนผูท่มืกวาม ชำนาญ เขาว่ามโนรากว่าระออกโรงไกท่องท่กย © เย็นอย่างน ใฅใท่ากรณาท่านกล่าวว่า ถาระรำเพยงเท่าท่เหน ท่านรยรองว่า'โห่'ใดหกสํก ณ วำเท่านฒกเหมอนระพอสูไก\" ช กนออนวอน,โหท่านรำสกนิกกใม่เยนท่ หกลง ผมเชํอว่ กงระงามมากเย,นแน่ อย่างไร ทุ ไม่ท่องสงสํณลยร่าระสนก กว่ามโนราทเล่นหนำพดํยืพลาเขืนอินมาก เมือกนนฅกกกเขากเยนพอไช แต่ยไย่อมเยากว่าท่ท่าไมลาย สํกหน่อย นอนห่มผ่าหนา ทุ หน่อยกพอนอนสยาย วนนท่องตนแต่เช่า เพราะน่าขนเวลายำร่ง เวลา เสกรลงเรอกำรงรํรู' ล่องลงมาตามลำนำ หมอกลงขาวรน

๒๙ เกอย?ะกอะไรไม่เห็น เย็นพ?)โช\" ทางทล่องลงมาไคคูเขา ท*งสองผง กสล่ยข้ยข้อนก,นงามก็ พอเรอออกมาไคสกหน่อฆ หนง เท้กณรํษ์ฎารํองขนว่า “รระเข้, มะเข้,” กน.ลกชนกก่น หลายกน กลายเย็น?ระเข้นาไย่ เขาโงงทเกยว หลอกเลยสนิท พิง *) แก่ก่อสายอกหน่อยก็ไกเห็น'?ระเข้พิง ๆ เรอกำรงรํข้ใชร ล่อง'ไข้โ}ระมาณ ๒ ชว์โมงกรง ถงยานนารคโหญ่ซ็งเย็1นทก่ ทว่าการอำเภอกระยร เสก็?ขํ้นยกทนิ พอพนกะพานท่านำขน ม่ย่ระกูยารานพระสวก พวกกำนํน์ผู้'ไหญ'ยำนและราษฎรเผาธย่ สองข้างทาง ก่ยึมนํณรยนก5ณถวล่ว่ย เสก็?รากท่านํ้าทรงร ลาก ท1งั้รถท2ง์รนทลากม่อายมากพอสมกน รถม่ก่นเก็ยวแก่ททรง เท่านน ทางเสก็?'ไย่ฅามถนน'ชอสุขสากร ไย่?นถงทว่าการอำเภอ ขนย่ระทยยนทว่าการโหม่ ชิงกำลไสรางย'งใม่แล่ว เพราะฉะนน ฝาประรินหองภายไน ม่34 ส่วนทว่าการทโชอยุ่ยํกีนเยืนรย่ โรงนา ย่ระทยีอย่ทท่ฑ่การนิ,ธย่ขไงนานมาก กอก2งั้แก่เข้า ๒ โมง ๓ซี: นาท รนเวลาข่าย ๓ โผงกรง ชิงเย็นเวลานาขน เพราะฉะน๚ โกร?ะข่นว่า'ไม่,1ก็ฒ้าใม่ใกโ,ลยเย็,นชิน-ขาก กรนเมอเสก็?ทกทว่าการอำเภอก่น เสก็?ทอกพระเนฅร หม่ยานและกลาก ไย่กามถนนวิ?กรผกง แล่วเลยวลงถนน รรพานิช กล,ยลงยรร?ยถนนสุขสากร รงไล่กวามว่าชอถนนกล่องก่น

๓๐ ก!) ® สุขสากร ๒ ?รพาน่ช ๓ ริ?กรํผกุง ชิอธย่ขางร?หรูพอไ, และถ’า?ะพงกช!กเหม!เน?ะเยนถนน,ใหญ่แล2ยาวมาก แก่ผมข!เกไก่ ว่าถาใกรกิกเช่นน่นั้แลว่ เม!!ไกัไ!]เห็นถนนน่าก ส่วนกลากน*น กริกกรน!)ย่ยำง มรานแขก'ขายข!เงเยกเกถก ชิย่รานหนงทำ,ใหก่วนกะเนมย่ลผผาก เสก็?ลงเรอกำร-รริรู' ชิ!!กเริ!!เวลาข่าย ๓ โมง ข่าย ๕ โผง ๒๐ นาทถงเขมาใหญ่ เริชิถลางใ!)กคอยชิย่ เสก็?ขนแรอถลาร เริชินเยึนเริอย์ำกสำหร*ยืมณฑลภเกก เรอเของและสยายก็' มห้ธงหํยืกํกว่างขวาง ผไมลา กเยึน!)ย่าง!]ระณกผาก ช่างน่าสยายเสย?ริง ๆ แก่นายอ กวามเห็นฐย่างไรผมย่งัไม'ไกมโ!)กาสถาม ส่วนกวามสยายข!)งเริ กกง?ะเห็นชิย่ แก่?ะม่วนกล'วงหน’าถงการท?ะ!)!)กทะเล เลยช*ก ให้!เอก,ไม*่1ช!)ยเส่44ยแล1วกเยึน'ใก็\"’ ธย่างไร ๆ* ผมเชอว่ สม!)กงใ?เกนเขนแน่ เพทะในเวลานนยำไม'ทรายว่า?ะไ!]ถงทะเล หริ!)ไม' พ!)ถ่ายเริ!แริยยรอยแลว่เริธถลางก็!)!)กเกิน ลือง กามลำน่า ?นเวลา ๒ ท'ม ๕ นาทถงหน่าเมชิงระนอง เริอพาลํรำท ยงขนใหญ่ถวายกำนํยื ๒® น*ก์ กนร่นน!]ระท'ยแรมในเริ!)ถลา ก่ชิพร่งน!เซา?ง?ะเสก?ขนเมองระน!!ง

๓® การเกนทางร่นน นํยว่าเย้นทเรยฆรํอยก สิงระร่นหกยาง ก็เลกน้อย เช่นกณกกโแสนายมนงเก่าอในเรอถลางรนห'’กเย,นตน คุณหลวง!เภิย'าลก็ไม่มิเหกสล้กืสำก่ฌ เยนแก่เผอเช่านิท่านพะ เข็นหวํก่รนรำเข็นก'!)งใชผาแพรพํนีกอ พํนืภายในกอเสอ เพราะฉะน่นั กอเสอก็ก่ธงแยะเข็น■ธรรมกา ผมส่งเกกว่าพอลงเรยึคุณหลวง อภิยาลก่องเข็นหร่กั เมิอลงเรอมหารกรทท่าราชวรกิ^ก ไชผาแพรพํนกบิ ร่นนลงเรอกำรงรํเก็ก่อง'ใช้ผํ้าแพรพ่นกอ ผม พิศ ๆ ไย่ก็ออกเสิยกายทผมเอ}ไม่ไก่นิกขนเสิยก'อนเอง ล้าหาไม่ ผผก็กงระ'ไกเข็นหร่ก้ยาง ระไก็}งโอกาส'ใช่ผ้าพนกิอและแยะคอ เสณล่นย่าง แก่กนอย่างเช่นผม ถาแม่ระทำเช่นนนย่างก็คง?ะ ไม่เขาทเหมิอนกณหลวงอภิขาล เพราะรย่ร่างผมไม่ให\" รย่ผม เกย ๆ เข็นกนไทย ๆ ไม่ไก่สูงระหงเทยมชาวยโรย่อย่างเช่นกณหลวง ถงระท่าอย่างไร ๆ ก็กงไม่มิโกรหลงนิกว่าผมเข็นฝร่งึ กงระมิแก่กน ค่าผมว่าโซกเท่านน แก่ส่วนคุณหลวงอภิขาลผิกก'น เพราะท่าน เข็นผ้ทมิกนไทย ๆ ร่นใหม่นิยมกนมาก ว่าเข็นผผกวามรในทาง แยยธรรผเนิยมของชาวยโรย่รริง ๆ อย่ผทนิง ท่านระย่ระพฤกิ สนิิงไรย,่อมรนะิท่อนงิถ1ูกทน่ินอิง4กานมกิ่ม'ภ?ิ'รโกห1.ร. ่านแล้1 วนิ'นทิ่านรงไนทิ,่ย่ระพร ผมขอรขรกหมาขฉยยน่เสิขท ระไก่\"ส่งไฝใหท่านพราน แล้ว ผมรงระเขยนเล่าเรองฝระพาสเมองระนองมาในฉย่ยหนา นายแกว

๓๒ ฉบบที่ ๓ พระทนํงร้ตโเริงสรรก็, ระนอง I ว่นท ๑๑) เมนายน รฅึนโกสินทรศ็'ก็ ©๒ 6? คำนยมายํง์ท่านพรานยก)ทราย เมอ'วนท ๑๕ เวลาเรอถลางมาถงท!]ากนํ้าระนองนิน เวลากํ่ามกไม่สามารถ,??แลเท่น!)?ไรเสยแลร เพรา?ฉ?นนก่อ เวลาเซาวโเท่ ๑๖ ผมสิงไกมโอกาสมองคภมิททํ๋งั้สองผงทแ่ ม่นา ฅรงนเย้นเขาท่งสธงฟาก สลโซโซโนก่นเย้นชน ๆ ราวกโหลยฉ ล?กร แก่ถงแมลงทรยช่างใหญ่ข!)งเราเาเท่นนเขยนฉากล? โณหมอนเช่นน1นไก่โกยยาก ไผ่เสย1โทลข'ในการท่ฅนลุกขนกแท่เ ทางผงก?วนฅกเย้นเขกแกนเมบิงผริก กรงท่เริอ'เอกออก'ใ!] วิกฅบิเรย!]บิยนฅกโเกา?วกกอเริย ซีง'ไทยเราเริยกว่าเกา?สอง เย้นท่ฅงท่ว่าการอำเภอมลิว'นั นาผมสิว่นันเฑ้กณรโ มเรองเล่าก่นมาร่า ลำคลองลฅเลยวมาก สิงเรยกว่าคลอง หลกสวรรก์แก่เย้นธรรมกากนไทยชาวใกัมโ)พกก่กคำหโน ซอกลองสิงกลายเยนกลองทสิหร่นไย่ ภายหลํงีพม่าเริยก เริยกเพขนเย้นมสิววน สิงกลายเยนมสิวนฅ่อมา แก่’??

๓๓ เช่นนริริงหรอไม่ ผมไม่ขอรโอาสาเยึนผุก่กสิน ทางผายกะวํน ออกท้เยนของกรงสยาม ก็มเกา2!เย'ฅรงนํ้น์ ๒ เกาะ กอเกาะผ กโ)เกาะกนท ท้เกาะผม่ประภาการ ซาเกมไม่ทาขนรโเสก็? พระบาทสมเครพระเม่าอย,ห่โเม่อรโศ. ๑0๘ และไม่ยารงซ่อมแซม ใชมา?นทกวนน ทเกาะกนทม่กลาคกํ้ง์อย่ร๊มนํ้า เรองราวท เล่าถงเกาะคนทกโเกาะผ้น ก็ม่สนกพอ,ใช\" แก่เขยนลงโน ตนโสิอ'ไม่ส?ะเพราะ ผม?งงกไม่ แก่ผมอา??ะยอกไก่อย่าง หนิงว่า เยนนิทานชนิคกาม่องส่าย และเกาะนมสาวกโสามรอย ยอกนํ้นั้ ททางผงกรงกํนัขามกนเกาะกนท มโรงพ่กฅำรว?ภธร เมอกอนเช่าใกยินเสัยงชะน้รองอย่กกกอง ?งเข่าโ?ว่ากง?ะชม มาก ผม?ำไม่วาเมอผมออกมาเทยวทางห',วเม่องยกม่!ก่น ม่ระผาณย่สิยย่ลวงมาแลว่ ผม'โม่1ชะนกลโ'ใยเหลายม่ว์ แก่?ะ ไก่ไม่?ากระนองนหร้อ?ากแห่งโทผม?าไม่ไม่ถนํก่ เ ผมโนเวลานนก็นอยเก็ผท ผม?ำไกโม่นยำอย่อย่างหนงว่า ชะน ทไก่โข,าไม่นน ไม่เลยงไว่โนกรงเทพ ๆ ไม่ซ่าก็กายหมก ผมเสยกายเหลอเกน กเตมอน?ะถงนำคากก เพราะผมอ?'ขาง ม้าชะนของผมผาก มาไก่ย่นเสยงชะนร้องขํ้น?งนกถงเรองเก่า นชนผาโม่ ๕

๓๔ วนท ©๖ เวลาเช่า ๓ โมงเศษ- ชิงเสก็?ลงเรอกรรเชย'? ทกเรอถลาง เรั้อพาลยิงสลฅถวาย ๒© น่ก กรนเรอพระทนํงื ผ่านฅลากทเกาะศนทไฝ พวก!นท่ฅลาคโกสลตถวายก่วย!]ระท'ก แก่?ะเย็นกนโก็นโไม่ถวน ไก ขนเสยงผ่าล่อสนน เขาว่าก รางวางรถมาอย่ข์างริะ;เยนท้รินรมย์,มาก เพราะ’ไกพ'!เสยงอ,นํเยึ ใ,?ของท่าน เรอฅกรรเชยงไฝฝระมาณ ๒0 นาทถงท่า ชิง ไก่ฅกแก่งไวโแสก็?อย่างหรูหรา ทฅรงนผ่หากทรายช มาทกเหมอง ท่าใหนำคนมาก แก่เ?งัเผ่องไก่ชิกการท่าคะพ ก่อออกมายาว การขนลง?งสะกวกก่ ท่ท่าผ่!]ระคย่าและร พระสวกถวายโชยผงกล ขาราชการไก่รโเสก็?ธย'ทน มท่านพระยา กำรงส?ริก ก'ยท่านพระยาร'ฅันเศรษรู'เยน!]ระธาน เสก็?โกยกระยว รถ?'าก!ก็ท่านำขนมาพระ?างเงรํก่นร”ง์สรรก ระยะทาง!!ระมาณ ไม่ใช่เย็นมาแก ๘๐ เสโ ทเมองมาก่งอยู่ไกลเช่นน หากทรายชิงงอกออกไ!] ภายโน ๒๐ ขนไก่งอกออกไ!]?าก ท่าเกิผหลายสิยเสน รถ!ว่าโนเมองนมหลายก่น ขำราชการ ไก่ขนคามเสก็?ผา?ากท่าเรอมาก รถขํยิขนมาคามถนนท่ เลยวผาคามถนนคลาก แก่วเลยวขนเขาวง ม!]ระฅย่าทฅนเขา นอก!]ระฅหนง เขาว'งันอย,ขำง?ะชโมาก ผ่า?าใช่ลากรถก็ล-วน

๓๕ แก่ย่อม ๆ ถำไม่ไกอาศํยีกนรุนก่ายรถเห็นทลากรถชนผ ไม่ไหว ทางขนน*น่ไก้กก็ใก่คอย ๆ วกไม่วกมา เพธให้ขน ทละนอยอย'แลว่ แก่ถงกระนนั้กย*ง์ช*นอย่มาก ยงทน ๆ ถง ยอกเขารถ*แทยทขVนไม1'่ไหว. 1 พร:ทน*งึร*ก่นรำสรรก่น ก่งอย่ยนยอกเขา และมก่น'ไผล'อม อยู่รอยทกกาน เพราะฉะน*น่เยึนทน่าสยายอย่างยิง กวพระทน*งึ เยึนเรือนก่ก ๒ ชน ร!)ยาวไย่กามรูปยอกเขา ริยลมเข็น สยายก่นก พอกินขาวกลางว*น์แลำ ค่างกนก่างง่วงก่นทกกน พอ'ไก่ทรายว''าทลกระหม่อมก็ยรรทม ก็เลขพาก‘นนอนหมก ก่อ เวลาข่าย & โมงแล*หงยรรทมฅน รืงไผ่ไก1เสก็,?1ไย่'ไหน เท้เผองไกไ*ก็มวยมาชกถวายทสนามหนำพระทน่ง ๓ กู่ กูเนอย \"I ไย่ ส้ท'ชุมพร'ไม่'ไก\" ผมไก่ทรายว่าในมณฑลภเก็ในมวยไม่ใคร่ม แก่ทนใกล้ไชยา ๆ เยนครรืงม เผอกอนกํ่าผมโนราและหนำมาเล่น หน*งนนไม่ใช่ของ นายนกแก่ว และสู้'ของนายนกแก1วไม่'ไก\" แก่มโนราเก่งกว่าทชมพ นายเกอลงไย่กูอยู่นาน กล'ยชนมาออกความเห็นว่า การทใะ ห*กให้รำไกภายใน ๓ วนเห็น?ะไม่ไหว ถงแห้ใก่เก่ากร กกเหมอน?ะยชิมแลํวว่าไม่'ไหวนายเกิออย่ขาง'?ะชอยมโนรา มาก อกส่าห็ไย่นงสำเกก?ำท่าทางมาไก่เย,นหลยาายงทท่เขา :คกอ่าน?0ำไ\\ทย.่1/11/'0ไวก้รำให่ชาวย'เงกอกกูก5ะม่ง

๓๖ แห่มโนรากก หน*งืกก๊ เห็นระ'ไม่สู้ “กอนเ4สึะ. ก” ห่างกนห่างน*ก์ก*น์รองกนละเพลง ‘เท่โท่ากรณาเริมก่อน รอง แขกยรเทศไกกรงท่อน อย่ข์างร:พอ,]-ช’\"พ!เถงคราากณหลว'? อภิยาลร์อง เสยงท่านเห็นระเพราะเทยม *) ยพระอภรํนหยน ตองออก,?ากรมาพ^ง เฉพาะวิงออกมาย้นอย,ขางท่ว์กณหลวง ท่านพรานก็ทรายอยู่แล่วว่า กณหลวงก*ย์หนูธย่ไนโลกเก๊ยวก แทยไม่ไอ\" เพราะฉะนนั้พอท่านรสึกท่วว่าหนูออกมายนพงท่ เพลงอย ท่าน'โกกทิเกยวสํก ๔ ศอกหรอกว่า โคกไม่ทํ้งั้นงึ อย่างนํ้นั้เอง ละกรฝ1:0ง-- ส*^'V้I * ไ'ง! ม่ไก\" 6* หนกุกกกไ0—ร- Vล! งVยไ *นI ์ไกไม่ โโ''' กรน ถงเวรหม่อมกอกเทยน เอ่ยรองขนว่า “หอมกอก'ไม้!กำออม” ก๊กแกโผล่ออกมาก ไล่ก่นเอะอะสนุก แล๎ว่หม่อมรงรองก่ กนพงชอยก่นผาก ท่องระแขงกายกนหมก วนทิ ©๗ ก่อนเวลาเสวยกลางวน ไกเสกรไม่ทอกพระเนตร ผนํ๋าว่อน ทางไม่รากว*งึม่ระมาณกรงชํ่ว์โมง ถนนกว่างแลเร โรยศิลาแน่นก๊กว่าถนนไนกรุงเทพ ๆ ยางสาย แก่ทินไกไม่รยย เพราะอยไกลเขา ระท่องการศิลาส*ณท่าไกกไก’ ไผ่ท่อ แรงขนกผากนอย และไม่ท่องยรรทุกรถไฟเสยกำระวางหนํก์ ท่อหน*โ] ถนนทิไม่พนำรอนน1น พอข์ามทุ่งพ้นไม่แลวกเลย กามล่าธาร ซ'งไนโ)กนผนำไหลแก่เฉพาะทเยึนกระแสเหมอง เผอผมมาเทยวทางนคร1!ก่ธนฉเนุเหม'ธแร;ย่งทํไท่อยู่ว่า นำไ

๓๗ ไหลเสยงก'งึสา ๆ เ-วสานต่อ‘เห*ลงไย่?นถงท้นาฑ็๋ไม่ไก น็ก็่เขนเพราะทรายเหมชิงไหลลงมาถมเสยในลำธารกน พนำร้อน นโเอยู่ริมลำธาร เย็นย่อมนำร้อนพขนมากกพนเฉย ๆ แลํวกกลงไย่ในลำธาร ทน'นมเย็นศาลเร้าทยชาผย่อ พากในถอ กํน์ว่าถ้าใคย่ระท่กผซอย นำเกอกมากขน ขอนใรง ผมรยรอง เพราะไกโหนแก'กา แก่ผย่อไม'ซอยเฉพาะแก่ใกย่ระทํก์ ฅยผ■ธ กซอย กระทยก'ซอย เกาะก่าย'ไมก็'ซอย กกลงรายรามใใกาาม ว่าทำอะไร ๆ ใหำระเทอนนาเย็นเก่อกมากขนมาท*งนน น่าทํพขน มานน์รอนใกเท่า ๆ น1าก่มเก่อก และโซไก่เช่นเก่ยาก'น นำชากินกไก่\" คมไข่ในย่อนํนกสก อย่ช่างใะก่มาก เสยแก่ มาอย่เสยในทซิงไย่ผายาก ถ้าแม้ไฝ!งอย'ใกล ๆ กรงเทพ ๆ ถ้, “*1 8,\" ;1 ผมนกว่ากงใะทำใทเกกผลย่ระโยชน์ไกมาก คถ!พระอมรย่นว่า ถ้าอย่างนโย่เกิกขนในย่านท่านสำย่อหนงใะก่ แก่ท่านก็หา ชแรงให๎ละเอยกไม่ ว่าท่านเะใหไกิกม้ขนในถ้านากโคก หรอถ้ ถนนย่านห!-เอ ท่านผกาามเห็นว่าถ้ามขนในย่านท่าน ท่าน ใะคิกกนรว่ให็ก, ใครเช่าไย่กินเก็ยเงิน ใะทำเย็นทอายนำไว ก่าย ใกรอายใะเก็ยเงินเพยงกราวละสลงหรอ ๒ สลง และเพอ ใะล่อให่กนคิกใใมาย่อย ๆ ใะ?ว่องคิกอ่านหากนถฅำก ๆ ไวสกสามสกน แก่ขอน์ผมก่ก์ก่าน เพราะเห็นว่าคุณพระไม่การใะ

กิกฝระมลเริ,สต-ธร่ง ห.’?.ก. ท่านกเฅ์นกวยเลยขอกงคความคิ ฑรริงความคิกของกณพระอมรไม่เลว พนาร์อนเซ่นนถาไย ไนทเหมาะควรร2เยนเงินเขนทองมาก ถาเขนทเมอ'รนอกค'ร^ ผผู้คิค?'าาท่กินนำแล;!เายนำขันเย,นแน่ และนำ?ากข่ธนนถ๎า กรอกฃวกยกกระกายใหงาม ๆ อา??ะขายไกราคาแพง ๆ กไก้ สำกญทค่เองคิก?กการก”ยหมออะไรสํกกนหนง โหยอกว่าเยนยา แกโรคอะไร ๆ ค่าง ๆ ไกเท่างณ นำแร่ค่าง *) ทฝรํง์กรอ ขากมาขายเขนยานน ก็ใผ่ผิกอะไรกน เช่นนาแร่ชนิกทเริยกว่า เอเวยงเยึนกน ผมไก็ไฝ?นถงทพทกำยลเอเวยงริมผงทะเลสาย เยนวา ในเขกแกนฝรํ่งืเศส กก็เยนพุนำธรรมกา แค่ใสสะอาก กเท่านํ๊นี้ ก็มเขาไฝรสชากํก็ไม่ผิกนาฝนเลย ไม่ฆเกอกหรออะไ สกอย่างเกยว แค่เขาช่างสำฉลากยกขวกงามก และรงหนํ ยอกว่าแกโรคไท่ช่เทฆสารพิก ขวกขนากขวกเหสำชอก ขาย ท่ย่ารสราว ๕๐ ซองกมส กอราวสลง ๐ ทลอนกอนรง ราคาขนไย่ถิงขวกละชลลง คอราว ๓ สลง ท่าเราคิกช่กีการ ขาขนาระนองไกร)วกละเพองเกยวเท่าน่น ก็?ะรวยมากพออย่แลว่ เวลาข่ายทรงรถเสก็?!)ระพาสฅาผในเรงยิง และทอกพระเนตร สถานทค่าง ๆ เสก็?ทว่าการเมยิงก่อน ทว่าการเมองกามธรร ใซซนล่างพระทนํงรํร่เนรง์สรรค์' กรงแตริยม?\"ก็พระทนํ ย่ระทํย รงยายลงไย่กง ท่าการอยู่ในศาลาชั๋วืกราทว่าเยนรย่

๓๙ โรงนาอย่างท้ซมพร ทนแดวนย กพนโชิเย'น!รงเรยนค่อไย่ ทกท่ว่าการเสก็!กามถนนคลาก ผ่านฅลากพม่า ซงมผาอยู่ เย1นอ”นมาก เลขเสก็รไฝทอคพระเนฅรเรอนรำ ฅกทขํง็นกโทษ ทำเยนแขยอย่างอํงกฤย- ท้องชิงชิ)ธนกโเยน ๒ ชิน เย้น โอ แถว กลางเย้นช่องโม่ร่งกลอกแค่พนถงหล,งกิา ชนล่างท้องขงเย้1นพ สำพรโข ง์ท้ปึงละกน แก่ชโยนชิงไค้ท้องละ ๑0 กน รกยา สะอากก็!ริง และเม่อไม่ท้องถกชิง!นนโเอง กพอ!ะกล่ ไค้ว่าน่าสยาย แค่ผูทึ้ทํเย้นก'อังอย่โนนํ้นกิงเล็นว่าอย่กก ค้อย'กระท่อมไม่ไท้เย้1นแน่ เรอนรำน'ท่าขนราว ©๘ ฆล่วง แลว ทำอย่างแน่นตนา ยิงไม่ชำรกทรุกโทรมเลข ท้อ!ากน ไกเสก็!ไม่ทอกพระเนครศาลเม่อง ซงฅงอย่ท้สนามกลางเร่งอง เย้นกกสริางกิราวเก็ยวกโเรอนทํ ไม่ทํ!ะท้องอธิยายร นอก!'ากยอกว่ารุม่เพรงอนศาล แท้ร่าท้องพํยกวางขวางกกว่าศาล มณฑลยางแพเ^่ง ศา^ลนท0. ้^งท้นึเยอง 1 2^?.^ไม่ไท้เสนกโขอยสนาม ๆ ผมน่กย่ระพลากโ! ถามกู!งไกกวามว่า เรากณกำรง เม่อท่ ยิงเย้นพระยาร*คนเศรเ^อกู่นํ้นั้ ท่าน'ไก่มา1ชท้โพกงั้เอง ท่านกํ เข็มเล็งโพ1กรงยอกเขาอโพนง เพอโหโขาอยู่กรงหล'งศาลออก'ไม่ กวามม่ระสงค์'ของท่านว่า!ะ'ให้มพองซ้ย (กิอเ!าพรอผ) โหโรงพนนพล่งศาล ศาล!ะ'ไค้มอำนา!ยิงกโยญชาก่กค้นกิก็ไก เก็กขากเสมอ ท่านเล็งเอาเขานนเย้นพธงซุย ของท่านก็ซอขกลอย

๔๐ ?ากทศาล'ใกเสกVไย่ท!)กพร5เนฅรถดุงแร่ก็ยก วิอ,/),?นโ อยู่นำเ กอเอาแร่เทลงไย่ในเกาย่นกโถ่าน แลำสูยไฟใหร่อ เผาแร่ละลาย'ใหลชิอกทา แค่หนเก็ยวหาสำเร่?1เม' ค่องซ ๕ หน เพราะมกากย่กออกมากวยกราวละมาก ‘ๆ เขยออกมา ทหนง ๆ ถ่านก็กกออกมาก1'วยมาก \") กช่างน่ารำคาญ?ร่ง ๆ ททำกวขวิขอ'นช่าและเย่ลอามๅกเช่กน่ ทในย่ระเทก็ยโ เคร่องสำหรยถลงแร่'ไกกเร่ากร่านผาก แค่สำ?ะเอาของเขาผ ใช่ในเมองเรายำงในเวลานเห็น?ะยํงัไม่เย็นการ ในการ กูถลุงแร่ม'ของควรกอย่างยิงอย่อย่างหนง ก็อ?นทํช ใ] ไม่1ไก้น'ง์สย'ชกขน'ชกลงอย่างทช่างหล่อ'ช่างเหล็กใเชพ่รา สูย'ใหญ่กว่ากนมาก สูยกงตะแคง กนทสูยกธงเกินหนำถอย หลำไย่มากามท?ะคำเคนสูยเขำหร่อชำเออก การทสูยมท่า ทองผกเย,นพิเศษ- สำทำท่าไม่ถกกุเหมอน?ะสยใหลมเสมอไม่ใ กูคนสูยเกนไย่มาเสมอราวกโเครอง?โรอะไรอำเหนง ไฟพิงออกมา ทางช่องแร่ไหลนน พ ๆ คลำขเยาแล่น แค่มากกว่าหลายส่วน เ?' าคณรไโฎาอธ.-ิยายว่า 11 แสงไฟทน่พ1ุ่งออกมา?าVกเกาน สำ?โ)หนำ ใครสํออกเขยร ๆ นโว่าคนนนไม่ม่โรคร่ายอำเโก แ ไฟ?'ยหนำเย็นสแกง เขากล่าวว่าผู้นำแยืนโรกเรอน พอเท รโฎากล่าวขนเช่นน'น ค่างกนค่างออกค่ำกลุ้ม ค่างคน กนหนำเขยวทกกน ก็กกลงเย็นหนำเขยวทงนน ใคร?ะขอมหน่าแกงไก

วนท ®๘ เก็มกำหนกวหะเสก'?ลงเร้อถลางธ!เก,ไย่เมธ'เตะกิวขา แท่รยส่งีว่า!)ระทํยึ!เย่ทนทรงพระสำราญมากรงฅกลงทรงขอ เลิอนกำหนกว่นเสก็?ลงเร้อออกไย่อก ว่น์ท่ ©๙ นกพะเอผูเยึน วน?นทร รงทกลงกองเลอนวํน์เสก็?'ไย่พร่งน (ท ๒๐) พวก ขารา-ชการพลอยพากินียินก็กิ'วย เพราะเหนอย่พริอมกินว่าทน เย็1นทสยาย ในว่นัท®๘นํ้นั้ เวลาเชาไม่ไกิเสก็?ไย่ไหน กิอเวสาย่าย๕ ล่วงแล่ว?งไกิทรงรถเสก็?ไย่เยิยผเว่ากณกำรงทย่าน ร่ง ยานนกว่างขวางม่เร้อนอย่ในนนหลายตล่ง ทฅกใหญ่ซิงเยนเร้อ เกํมท่านพระยาริฅึนเศรยซุเกยวนฒุ่ส่วนเร่ากณกำรงอยุ'ท ใหม่ขางฅกใหญ่ เยนฅกเกร้องไม่ใชไม่ระกำ ม่หองห่ยซุ ผาก ทย่านนเมอเร่ากถเระนองเฒ่ายิกาเร่ากุถเกำรงมาทงั้อย่ ม่อย’กิวยก่น ®®) หล่งึกาเร้อนเท่านํ้นั้ และอ?]ในกลางยา เมอผม ผา ๒๐ ยล่วงผาแล่ว ผมก็ย่งัไกโห์นย่าอยู่คิกกไเกำแพงย่าน มาย'ทนย,านนกลายเยนเขามาอยู่'ในกลางเม่อง ฅกใหญ่ผมก็ทํไ ว่าไกิไหนกมั้นน และผมย'งร่าไท้ว่า ไท้ยินว่าในเร้อนนน์ม่ ส่ากฌอย่อโเหนง ก็ชิไมำกนซิงเท้กฺณระนองเฒ่าไท้ใชหายแร่ก็ 1 เมอย'งหนุ่ม ๆ อากึโเกวามอฅสาหะพากเพยรของท่านท่าน?งไท้ ๖

๔๒ มงม รนผยผูมากถง'ไก*เย้นเทเม!14ร'นธง ท่านรงเกยไผกำน นินมายิกทองริกืษาใวเย้นของสำคิฌ เพราะเย้นสิงซงท ไห่กิ'อร่างสร1างตำ และก่งกระกุลขนไกแน่นแพนในเมองไทย ไม2ก^ านอืนึนโนเว ลานระยิเ^ง^อย่หI รอไม่ผมก็ไม่กลาถาม ^๘ โไม่ 0 ม่ 1,!5 กรนเสก'?กล'’ยิทกยิานเร่าคณกำรงแล้ว มาฝระทํ หนาพระทน่ง์ทอกพระเนตรมายธยิคร่หนง กพธเวลากาลงเสยแล้ สิงมร่ยีล้งิใตงกโวท่อกพระเนฅรในเวลาย่ายานนห่อไย่ เา มการมหรสพห่าง \") นอกรากมโนรากไเหนํง ย'งมเพผเติมมาอก กอหุ่นรนทฅนเขาโรงหน่งกไเพากพม่าไกขนมาพอนถวายทพร พากพม่าพอนน เมอลงมอเล่นกนผากกนแน่น เพราะเขน ของแปลก ห่างกินห่างก็อยากเห็นกายกนทกกน แห่พอนงก อยู่ไกไม่ก็นาทก็รสกว่าไกไเพอก่องการแลำ ท่าทรำ ลำทรไงหรอก็พงไม่เขาใ? เลยชวนให้ไม่รัสกเพราะ แก่ท?ริ ผมยิงนกว่า ถาแม่?ะหากินเย้นกลางผาก่กสิน ก็กิงห่กสิน สู้ลำไทย ๆ เราไม่ไก1\" เกร!เงกผกอยู่แห่กลอง ซิ'งข เสิยงห่าง ๆ แก่กลองผมก็ไล้เกิยเห็นมากกว่าน กูเหรง่อ ระเห็นว่าการกพม่าพอนเมอกนนเย้นอย่างสนกนไเขทสก ย รสกเห่ากไ'กินขานอน ห่างกินห่างเลยง'ใย1ทละกินสองกน แห่ V

๔๓ 1 เพราะ ว่าท?ริงกใม่กวร5?ะนกว่า'?ะใก^คละครพม่าอย่างวเศย•อะไรนก พวกพม่าทํมาอยู่ไนเม!)งระนองนกึเย้นแฅ่กนก''1ขาย ไม่โซ่ ละเมงละครอ?ไร'Vริง ๆ สมมตว่ากนไทย *) เราซ่ต็เซเข์าไ!เตํง์อย่ ใน!]ลายเขกแกนของพม่า แลวและมเราพม่ามาเทยว ถา กนไทยเหล่านน!ะพากโ{ไ!เพอนถวายเฑ้พม่า ก็กงระโทรมเคมคุ เยนแน่ ขอสำคฌูม่อย่ทฅรงนำโร พวกพม่าเหล่าน่ม่ก ตง!ห ะแสกงกวามน่!)ถอแฃก่ทลกระหม่อม เม่อเขากระ ทำไ!]ไค้ เพยงไรก็ควรระฅองสรรเสริญเขา พกถงการเล่นทํใม่สนกต่าง ๆ ทำ'ใหผมน้กถงมหรสพสองอย่าง ทผมเห็นว่าเย'นอย่าง'ไม่สนุกทํสก กอมะยงมณฑลยฅตานอยางหนง ก!)มอญรำอกอย่างหนง ถงพม่าพอนอย่างเม่อกนนกึย่ง์น่ากกว่า แฅ่มะยงกก มอญรำกึก ถ่าแมมาเล่นอย่ทํห่วยํน์ไกเรอนผม ก็กเหมอนระไม่ลุกไปกุ ข เมธข่ายวานนขมเหตออกระ-ขน ๆ อ^ย่เรอง4หนง 4 ซงผมไม่ไล่ เหนแก่ตาเอง ผมไค้พ!เขาเล่าภายหลง คอในเวลาก่อนทระ เสก็!!]ระพาส กณฑงวางรถมาท่านอยู่ฟท่ลา่นรงาคิ“) กระ ถ่ายร!]เล่น แต่ท่านตองการร!]แ!]ลก ท่าน?งใหไย,!งแพ ย4 แล่วท่านเรยกเงหไยล,ยล'เหเห่าแพะ ท่านหมายว่า! ผาต่วัหน่ง ถ่ายกำล่งเหลเห่า พะเอืญแพะกึฅกใ!กล่ว่ถเหอยลหนทใ!]

(3-(3 ภองคอยลากชอกมา*]หยิน?ารงทเหมา คราานํพอระเย:กกล่04 เทลโคกเขา'ไย่กกแพะเข์ารริง ๆ แพะตกใ’)วิงหน กณท'!ท'! รถรก1^๘กเ^กย^วางตามไล,่แพะกายกลอง เขาว่าวงก่นรอย 1 พระท1นง *) รนเหนอยท่งึ้กนท1งแพะท1งั้สน์ก์ข์' กณทงาางรถมอ้นํนไกํ ว่าท่านเส,ปท่าอย่างไรไม่ทรายรนฅกเขา ขายามฟกไย1ทมก กูเหมอนฅกลงร!]ก็เลยไม่ไก1ถาย ผมเสยโรรริง ๆ ทผมไม อยู่'ในทนนกาย ถาผผอย'ยางทผมระ'ไกถายรย่ท่านผู้ถ่ายร!]แพะ อกต่อหนง หรอยางทผมระม่าตํอง'ไม่างเล่นเอาเถิกไฝเสยค กนหนิงก็เยึนไก ผมลมเล่าไย่ว่า เมอาานซนนย่ายม่ผนำของย่ระหลาก อย่างหนิง ชาวเมองนเรยกยำว่าคม เยึนกอกไม่ชน ขนากและรย่ร่างกล่ายหาผํก์กาก กลยซอ้นกล่ายกอกยำ ชอว่ายำ สเย็นเล่อกหมแก่ ๆ ถาม’ไก่กา'าผว่าล่ ( เถา ) โยเหมอนใยถา เถาเลอยอยู่ก่ยกนเหมอนเถาแตง เตพาะมแต่เมองน และขนอย่ยนเขา ส่านกำว่าตมในชอน1น เพราะตามความเล่าล่อว่าถาพอยานเก็มทเสยงกํงึคม กณหล อภขาลเลยออกกวาผ5กโ ิกต่อไย่ว่า ม่ ระหา'ไย่ปสก'ไวทยาน ระ 1 เฉพาะใฅ1ยาน กะเวลาลงฅ่นํยำฅมนนทอย ๆ ก่นให1เหมาะ

๔๕ เวลาเท้ยงวํนละคอกทกวํนึ พอเทยงก็*]ห'ตูม หไค้หงแทน ยนเทยง แต่คร^ไล่เลยงถามทาค(นทนำยํวตูมมาถวายก็ไม่ไ(ๆความ ว่าห้ง์สํกเพยงไร เพราะแกไม่เคยไค'ยิน แด'ไม่เคยพยใกรกไก11กย ไกยินเสยงเาลายาน เพราะฉะนํ้นั้กณหลวงอภิยาลเห็น?ะ;ห้อง?!งก0ยพง ยนเทยงไ!]อย่างเกม ^ะกิกอาศํยยิว์กมแทนเก็น^ะไผ่เยนทแน่นอน เสยแลว แก่ท'?ริงยิวึกมนเขาว่ามฝระโยชนใชไกทางอน กอ แห้งแห้วชงกินกโเนาท’!น ว่าเยนขาชกำลํงก็นํก ผม'?;ห้อ ลองชิมกสโ]ท หว่ง'ใท่าน'ใม่เข้า'ไฝร;เยิกฅม'ในทอง เชานไม่ไกเสกิ'?ไ!]ไหน แฅ่ผมกิใน่สู้เสยใรนกในการทVะ ห้องอยู่ยิงเฉย \") เพราะผม'ใก้มเวลาเขิยน'?กหมายฉย่ยน โน การ?กิทรงเลอนกำหนกวนเสกิ?ออก?ากท่นใฝ่?นพร่งน ผมเชอว่า .! ’ ไม'ม ใครเสยใ?กกน เพราะส่วนอาหารกา:กินยริยรณ?ริง \") กวาผท่เลยงกนก?นผม'ไม่ให้พยกณฅ้เลย เพราะยิงมเลขงถ ๆ เช่นน ธุระ;ท่านกิยิงผากขน เห็นแค่ท่านท่าหนำทห้ย กู อย่เกอย ไม่มเวสาหยกเสย ห้าขนอย่นานไย่อกเห็น?ะห้องหามกุณฅไย่ เพราะน่ากลำ?ะเกินไย่เองไม่ไหว แสะถาท่านไกิท่าหนาทเช่นน ห้อ'ไย่อกไผ่1ช้าก็กง?ะกกทะเล'ใม'?ม แก่ท?ริงกิไผ่ใช่แก่กณก กนเกิ?เวทกินมาก กูเหมอน?ะเย็นยิย่ห้วยห้นทกกน ใช่แค่?

๔๖ เยนสขแต่การกน ถงการนอนก็เย์นสขข,ก ฅธมกลา'!วน ถงระรอนส*กิฝานใกก็ก็พอกกกลางก็นก็เย็น และพอมหรสพหยกหม แลรกเงยยเหมอนอย่กลางขา ความเห็นอ่นนผมหรายว่าผมเหน พ'องกํย์เสอ เสอก็ริวาพระทน'งร*กนรำสรรกิเหมอนอยู่กลางย เมธสํกิ ๖ หรอ ๗ เกธนมานแลว เสธฅํว่เขธงถน*ก์ขนมาหม อยู่ทํย่นไกขำงพระทนงึ โย่ลิก็เผายามอยู่ทน!กโก็น และ อากว่4านก'?ะยงแลว แก่เหกุไรก็งไม่ไกย็งก็ไม่ฝรากยฏางท ระนกสงสารเสอขนมากระมง ผมเชอว่ากวามสงสารอารระทำ ให้โย่ลิกึผ้พั้กำส'นไย่ทงฅำก็เย็นไห้ เวลาข่ายว่นันเฑ้คฺเณรขฎา'ไกให้'ไฝพาคน1ชาวทะเลผาเ เหล่านรฝร่างหนากากูเย็นแขกย่นไทย แก่'ไม่เหม่อนทง ๒ ร่างกายอยู่ขางระไม่สัสะอากน*ก มเขนขย ๆ ก*นกามผิวห เขาผภาขาพกงานค่างหาก แก่พกไทยก็ไห้ มลายก็ไห้ ว่าชาวทะเล เพราะหากินอย่กามทะเล ขนยกเย็นกรงกราวเท่านน ครำหนง ๆ ม่เรอลำเลก ๆ เย็นเรอมากกรายเสริมกำยไม่ระกำ ไย่ไหนก็ใย่ทางเรอ ถาแม่ถูกกลนพวกผใหญ่ลงนำ'ช่วยกิ ไวไม่ให้โกลง เขาว่าว่ายนำเก่งราวกโ.!ย่ลา ถินรู'านย ไผ่ม่ ถาระอยู่แห่งใกก็ลากเรอขนไวขนหาก แล'วก็โซเรชิ

๘๗ เยนเรธนในกำ ในชํ้นั้แรกก็๋ออกไย่อหาระทไกล \") แต่เลอนโกถ เขามาทุกท รินมกลินกล้าขนแล่าก็ยาขทไย่อย,แท่งอินต่อไย่ น็กึฅรงกํย์นสํยของกน'ชาวย่าท5งย่าง ถงพากสาไกทรอเงาะ;ยา ห็ย่ระพฤคิอย่เช่นนเหมอนล่น์ เติมเมอผมไล่ยินเล่าถงกวาม ย่ระพฤติของพากชาวทะเล หมายว่าริะรย่ร่4างเยึ\" นชนิกเงาแะต่ผา ไล่เห็นกำแล่าริงเห็นว่าไม่เหมอนก่นเลย ผิวกโม่กำริก ไม'หยิกอย่างพวกสาไก ล่าไม่ยอกว่ากระไรยางทเตินผ่านไย่ริะไม่ ร้สกว่าเ4นกนแย่ลกอะไร เยืนแต่ล่าฟรยยเขาก่กยไทยย เรามภายขนกว่าเห็นไล่ถนำ) การน่งท่ผกใช่เยนล่าพ่น ๆ กาย ทำนองโสร่ง แต่เล่กมกำไลเงินและริย์ยงเงินผกเหมอนเกกไทย ฤ เรา พากนเขามาเมองย่อย ๆ มารํยริางหาย่ลายำงห็ผ เพราะผิะนํ้ เขาโริว่าเช่องกว่าพากสาไกหรอเงาะย่ามาก และล่ายเหฅนํ้ เลยไม่โกร่ริะรสกว่าย่ระหลากเหมอนพากเงาะ อย่างไร กุ โน ส่วนกำผฆเมอแรกเห็นคะนงโนกรุงเทพ ๆ ออกร้สื้กย่ระหลากกว่า โนเมธกุพวกชาาทะเลนเยนอ'นมาก ผมยำ]งิกาาผหว่ำอย,ว่า ยางทเมอไย่ถงเผองกรำหไล่กุพวกเงาะยำง ผมร้สกว่าเห็นกะนำ ออกริะ'ไม่นำ)ว่าโล่ไห็นของแล่หง เพราะเมธเขาไย่ออกริะเช่อง ๆ ไย่แล่ว ผมอยากเห็นทยำอยู่ย่าริริง ๆ

๔๘ วนนย่าย ๔ โมงเศยทรารถเส?ห?เอก,ไย่ทหองซ ยทผงศทท่าน พระยากำรงลาริฅ ทเรยกก'นัว'าเา!ากณเฒ่า ทางทกพระท่นง ? ถนนกกลอกทาง และ*วางงามการึง ๆ ประมาณ ๘๐ เสน าะนกท’!กทใกล'’ ๆ ยางกอกมาเปรยยไม่ไก1เลย หองซุยน'นัก*ง อยทยนไหล่เขา คกอ'!)งขยอม*ว,‘่า'เล่อกทเหม*า\"ะน*กหนา ยิงกก็ยิง ทํเริฌฅาแล2ทูทำ'ให้ในยน*ชน หนำหองซุ'ยม่แผ่นศิลาทรกช ประวกิของท่านผกาย เมออ่านเขาแล'วกรสกฝลมแทน ทลกระหม *.1ทรงสายรย่เสร.ทาแ่ลวเส'*ก*าขน* เย่*านถงย่าย*ทาาร.ก.น•าม^ท. าน..ผ.ูกาย ทาน พระยากำรงสาริก พระยารนัฏานย่ระกษรู'และยุฅรหลานท่านผก ไก'กกเข่าลงถวายกำน่ยอย่างาน ทลกระหม่อมไกพระราชท กองกามธรรมเนยมาน ซุงถอกนัว่าถำเทนายเสกำไย่ถงหองซุย พวกยกรหลานผูกายก'องไย่ถวายย*งีกมทหนำหองซุยรนัย่ระทานพร ขาง านถอกนัว'าถำเล่อกททำหองซุ้ยกํกระกลๆ ของผกายาะเทิญแล กงอข่ม*นกง ททำหองซุยท่านเาำกณเฒ่ากํองนนัว่าเล่ อย่างยิง เพราะยฅรหลานท่านไกโย่นใหญ่เย็,นโกไย่แล่วเยึ โนกาลยกนยกรหลานท่ย่งทำราชการย่ระาำกำแหน่งหนำทสำก กหลายกน าะยกกํวือย่างไก้กอ ท่านพระยาร*ย์ฏานย่ระต ขาหลวงเทศาภิย'าลผูสำเราราชการมณฑลภเกำเยนยฅรท ๖4

(& (*? ท่านเทคณเกภ่ พระยารํคนเศรษ^ ผวาราชการเมองระนอ^ พระสถลสถานพิทํกีย Iผว่ๅราชกา*รเมองฅ*รํรึ (ะ) พระยา4วร!]ทธิฦๅไชย ล้ว่าราชการเมอง'ชมพร ๑ ท่านทํ้งั้ ๓ น๓นขกรท่านพระขา กำรงสรริก และเย็นหลานท่านเทคณเฌ่า ยฅรข!)งท่านเทกณเฒ่า ทไกทำราชการมตำแหน่งถงเท้เมอง แก่ยํก์นชราหยุกพกราชการ แส่ว ก!)ท่านพระยากำรงสรริค รางวางกำก'ยราชการเมอง ระนอง และไกโกยเยินขำหลวงเทศาภิขาลสำเรึรราชการมณฑลชมพร ก้ว์ย (ะ) พระขารรุฌราชโภกากร เกิมเยินผวาราชการเมธงหล้งสวน (ะ) พระยาอโฏงกกทิศริกืยา ผว่าราชการเมองกระยริ 1ะ) นอกราก ท่านท่กล่าวนามมาแล้วน ล้รึมชนั้หลานและเหลนท่านเท้กณเฌ ท่พอเชอไกวาเมธถงกาลสมโ)อโเสมศวรกงระไกํร่ยราชการไน ตำแหน่ง หนำฑสำกโ] ๆ เย็นลำกยขนไย่ เช่นหลวงยริรํก์ยโลหวิไสย ยกร ท่านพระยารโเฎาเย็นก่น ยิงนกไย่ก็ยิง!]ลมแทน โนการท่ฅระกล น!กมากงั้ขนไก ในกรุงสยามเพราะความ!เกสาหะ และกวามสามารถ ของท่านเร่ากุณเฌ่า และน่ายินก่ท่ยกรหลานของท่านล้วนแ ผมสตํยิฌญาสามารถ และมนำ'ไรรงรกภํกัก กงไรทำราชการ สนองพระเกชพระคณพระยาทสผเก็๋รพระเราอย่หำ ไหเยินย่ระโขซน แก่ล้านเมองฅลอกมา ๗

0 ขากลํยรากหองซยไกํแวะทอกพระเนฅร โรงทํหน่ายยาผนของร ผนทัน เซห'ธกระคาย- ไม่']ช๎ย5รา'อยึทองเหลอ'งอย่า■ร']นกร'’เทพ ททางทำอย่างเร็ยยร'ใย แส;กินทห่ธผนกก ผฑํหน่ นงลงในกรงลวกตาข่ายทํงนํน เขาร;ว่งก'เริง \") เสก็'1โ:ลย์ถงพร;ทนง่แลว่ย่ระท\"ย่ทยิกพระเนตรมาย ถวาย ๓ ก่ ทกางมาแต่วานน ไคกกิก่หนง ไม่ขอมแพกิน กกลงฬระราชทานรางว่ลเท่าก่น ค'วามฅงใ*เติม'ข!เงผมร่า ในากหมายลยยนาะเล่าถงเรธง เมธงระนธงเท!,าน0ใน-^^. เพราะละนน่กนกัคเวิวากาไะวผวาาาาะผาายลงเพยงวนนิ * แล1วงะทิงไย่รยณย่ทกทาน?เม'ใล่แก่?เลเม์ไลข่งกเไลกข1งกกวาไมก1วก่วา ามว่าทางทำะ ส่งหนํง็สธมธย' ๒ ทาง กิอทางหล'งสวนแล์รเกินยกขามไฝทาง มณฑลนกิรศรธรรมราช หร1 อไฝโก4ยเรธเ/มล์ท5า' งภเก็าและเกาะหมา เขาว่า ๒ ทางนาะไย่ถงเร็วพอราว ๆ กํน *เม4ธผมทรายเทานน ผมก็๋ฅกลงว่าาะไย่ส่งทภเกากิกว่าะ^:,ง,,,แล์ว่แต่กรโเผมาะไม่าย ากหมายฉย่ย์นลงเสยทก็๋เกรงว่าาะ:ยาวมากนก ผมางตกลง ายเส่ขทอย่างนนั้เอง และาะไต่เขยนลยโท ๔ ตามร เพราะฉะนํ้นั้ากหมายลยโท ส! กโ]ท 6. ๘เห 2^

๕0 ท?รงเมธงนกกสารพํกแลวิ มายกพร่องอย่ทิเรองไย่รย•กิโย โทรเลข ออฟพ๙ก'ึ'''ไย่‘*๙ร*ษ'ณ' ยย^ ่งพอข*นชอวแ่ต่โาทมริเลขไม่มิเลย เพทะผิ?น,1นถา??ย่องการมโทรเลข'ใ!]ถงกรงเทพ ๆ ย่องข้ามไย่ ทวิกฅอเรยย่อยนฅ ส่งไย่ทางโทรเลขไม่มิสาย?ากวิกฅอเรยม่อยนฅ ไย่เมองมริฅ แส่ว*งส่งกามสายทวายไย่ท่อกิยึของเราอกทหนิง นกขนมาก็ร่สักว่าออก??เสัยรํกึมิอย่ย่าง ?รพคถงกรงขอ กย่องอาก11ึย์พกทางเมิองเขเหา?งอนอาศ่ยัย่ากเขาพกอย่างไรอย' แทก่นกนเย้อกกทไยห่นงอกกพทอห??นผงเกก็รพอ?ง?แมกิเลยเกเ?รองแก้เสย,ใ? กอผายเขาย่อง ตลากของเรา ซิงเย็นข่องส1นำขกอ'’ญงส!ำยก่ิ*ฌเอย่เหมิอนก่น ในการทเรา อาศ่ขโทรเลขของเขาเย็,นสิงทผกูแท่เแผลินเหๆ็นไย่ถนํก์กว่าการ กิเขาโชตลากของเรา9/ำI๙?!'ำ*]๙?{สา^ว!?า๙?!'ติ,'?I'า‘'ำ แI1ทส่กกถาา1แ11ม1ช่ิ0?'ขร้าวต่างกนต่างทำเลิก'ไผ่ใชขอ และ;กิน ผมนกว่าเรากเหมอน?ะ;ไกรยกวามเกอกรอนนอัยกว่าเขา กนเรา'ไม่ตองกโทรเลขก็ไม่ตาย แต่ถาไม่ไกกินตองตาย เพราะ;ฉะนนส่า?ะย่องเลอกมิแท่เฉพาะอย่าง'ไกอย่างหนงแต่สิงเกยว ให้มิโทรเลขแต่ไม่มิตลาก กิยโห้มิกลากแต่,ไม่มิโทรเลข ผม เห็น??เลอกมิตลากไม่มิโทรเลขกกว่า เพรา?ผม!ย'ขางเยึนห่วง ทองอย'ย่าง แต่โนส่วนโทรเลขนํ้น์ ผมก็??ย่องพกตามกำหลวง ย่ร?กาศโนเรอง “หาโล่ห์,” ว่า ‘‘ไม่เย็นไรมิใย่\"แย่มิย่วย นายแก2ว

ฉบบทึ๋ (1 เรอถลาง หนาเกาะคอขาว (เมองกะกวย่า) วนท ๒๐ เมยาขน ร้ฅ์นโกสินทร ศก ©๒๘ กำนํย์มาย'งัท่านพรานยฌ ทราย วนนเวลาเซา ๒ โมงเกึเแสก็ทากพระทนํ่ง์ร้ตนรํงืส ภรรยา'ขาราชการเ!ละหญิงซาวเมองไกำกผล,ไม่ผาถวายเข็น'ขอาส่ง เย็นอินมาก เสก็?ทรงรถผ่าลงไย่ทท่า ขำราชการส่ ทนโกยผาก เสก็?ลงเรอกรรเชยงพ่วงเรอกลไฟออกมาทเรอถลาง พวก?นฑฅลากเกาะกนท!ก,สลฅถวายกํวยฝระทก์อิก และไก'ถวาย กำนโ!กํวยผาล่อ วํนํนผุผไก'กวามร้อย่างหนง กอการฅม่ ของ?นไผ่ใซ่ก็ไย่พอโท'กงแผ่ง เฉย ๆ เขาม่กำทนกกกามเกยร ฅง์แต่สามแผ่ง?นถงสิยสามแผ่งเย็นอย่างมากฑสุก ก็แผ่ กรยกำทนกแล'วกแผ่ง ๆ สองทฅิก ๆ กํน็เสยกรงศนิง แล'วกํ้ คอเยึนกํนท่กำ?ะก็กำน'ยโกรทกวรไก'เพยงสามแผ่ง “แผ่'!! แผ่ง! แผ่ง! แผ่ง ๆ ” กงน กร2นท่านพระยากำรงและขำราชการผุ ใหญ่ทไก1ลง มาส่ง ถงเรอถลารไก่กรายถวายย'งกมลาลงเรอเลก'ไย่แล'3 เรอถลาง ถอนสมอออกเกิน?ากย่ากนำ5ะนอง มาทามทางทะเล มาเขำแม่นำ กะกํ่วย่า แม่นำนกมท-งาม ๅ นำกูกลอกมา มเขา?'นั้สอง

๕๓ และมเกาะอย่เขนอินมาก มยางเกาะฑมเหมองแร่กฆุก เช่นเกา2 พระทองเยนฅํน กำห^คฅามโย่รแกรมว่าย่าย ๆ ริะมาถงเมอง ฅะกํ\"วย่า แค่เริอพาลซี'งนำทนาเรอทลางลงมาน2น เทินอย่ขางร ชำมาก เพราะฉะนนั้กว่าระทอคสมอทิหนาเมองฅะก,1วึย่ากํกํ่าเทนไฟ ท?าลาทครกน่าทอย่ย่าง พอเร^อทอ ค สมอ พระเสนานช*5เฅ ?ผูวIาราชการเม^องฅะก*ยว่^ยา ลง มาเ ผาานเรอ เซิญเสก็รขนเมอง เวสาท่ มเศษทรงเรัอมาก แรวไย่ขินท่า กะพานฅกแค่งไว่รย่เสกรกํระทิยืกวยใยไม๎ โกมญย่นกลอก ชำราชการเผาทย่ลายฅะพาน เสทิรฃนทรงเกำอ, หามขนไย่ทิรวนเรำเมอง ทางฝระมาณ ๕๐ เสน พชิน่นท่ฅลาก ริมท่าขนใ!]แล'ว ฑใม่เหนย่านช่อรอะไร รนถงห็ฅ๎งั๋ทว่ รงเห็นเรอนชำราชการ ย่ระค่ยเสวยทิรวนเรำเมิธง แล’วเสก็ ลงมาย่ระทิยึแรมในเรอถลาง เมองฅะกํว่ย้านค่องนํย่ว่าไผ่ เพราะมกเกินทิระเห็น'ใช่ แค่ผมทิกว่าถงสว่างก็กเหมอนระ มอะไรทระกนํก ย่านช่องรายฎรกนํอย เพราะไมไกรางอย่ยนผง แท่ทงั้อย่ทเกาะกอขาว การทิมากํงอยู่ทินเพราะเยนท่าเรอสินคา ขนลงค่อยสะกวกกว่าทิเมองเก่า ซิ'แรอไหญ่เขา'ไปถงขาก เพรา ทรายทกเหมอง’ไหลลงมาท่า']ศลำนากน ยางทิไนไม่ชานิกระย่า เมธงไกํฅงํ๋ทิแห่งอนโหเหมาะกว่าทิเกาะคอขาวนอกก็เยนไค่^

ทางมาวนนกดินไม่ม่เลข กณลงกรย่เทรยมกํวืไวว่า^เมา กหาเมาไผ่ แท่นายอินนํ้น์ไม่กองถาม ถ้านายอินไม่เมากไผ่ ผมทรายว่าเมอกนนลงมานยินอย่ในเรอนก่อน รสกวิงเวยนเส กํงแก่เมิอกนนแลว ก็แท่เริอรอกอย่นิง ๅ ย่งัเย์,นเ เมอเริอออกแล่นระเย1นอย่าง'โร พอผมไกยินเรองทัน'■เยอินเมาเรอ เมอกนน้ ผมเก็ยเอามานกขำ'ใน'โร เวลาเรอเกินมาล เย็นสยาย ผมกนอนนกอะไร ๆ เล่น โ?ถ้าล่งโ!เร่งกิอย่ ไม่ทราย เลยนกกลอนสํกวาออกยทหนง นก?ะลกข้น?ก'ไว ^0 โ’ / ก็กำลง์นอนสยายออก?ะกรานในการก?ะลกไ!]หากระกาย- นกผิ?! ตํวิเองว่า!เระเกิยวก็ไกิ เลยหล,ย1ไย่ พอกนขนออกหวน ๆ ใน กล”วิ?ะลมยกกลอนท4น*ิกไวิ’ออก แค่กรนลองหยิยกระกายมาเขยน กก็ฑํไก*กลอก ผมอ่านให*ทานพวกขำราง ชการหง ท่านก็พากโเชอ V กณหลวงอภิขาลว่ารองเขำก*ย่ล่าอกกะเลไกิ' ช่อลำก็ออก?ะเหม กโ'เนอ ผมก็ขอให*ทานลองร*องก ยิย่ขาง?;ไพเราะพอใช้ กำกลอนนนผม?กผา'ใหกวิย เผอพวกพ*ชิงของท่านพราน?ะรอง โกิยางทรออย่างไร ๆ ก็พออ่านเล่นสนก ๆ กํงืท่ยิไย่น “อน??'าโออินสนสติ เหลอกรองกริแกไขน่าใ?หาย นาย ท่านใช้ไผ่ไ!เขํก์ใ?นาย สนสยายหวิวใ?ไรสราญ โก้'วลงเ เหงอกกฟกอนาถ โ??ะขากงนงงน่าสงสาร ไม่เหน'ใ?กิ!เย หริออา?าร^ สนกำขานนอนแผ่แน่แลวเอย ”

๕๕ อำเภอตลาดไหลุ] เมองตะกัวบ่! วโ!ท ๒๑ เมษายน ร'กนโกสิน!ารศ็ก' ๑๒๘ เมอกนน่นอนโนเรอเย็นสยายก่พอโชแก่การนอนโนเรอเส,ยท ทํเย็นกองกนแก่เข่านก เมธเข่านกูเหม่อนพอร่งผมกกอ นอกทกกนหหนวกเห็นนทนนอนอย่ไม่ไก'1\" กเหม่อนพอแกคขน กนสํกืสามรอยกนก็กินลุกขนเกินก่นเล่น เสิยงกกก่กั ๆ พสก แก่การทกสิ]งฅนเข่าเข่นนนก็ไม่สระเย็นทเก็อกรอนอะไรน,โ) อย่างไร “) ก็ระก่องกน!,ย่แล่ว เพราะการทนเสก็รขนผาฝระพาส!หคำยล กลากโหญ่น่ กองเล็อกเวลาทนำขนเรึอรงระขํ้นมาถงไก่\" เวลาเข่ารวน ๔ โมงเสก็รลงเร้ชิกำรงรำ'รากเร้อถลาง แล่นขน มาฅามล่านํ้า ผาโนระหว่างเกาะ ซีงม่เรยงรายอยู่ทงสองข้า ผมไก่ยินเทกณเทศาท่านว่าม่ก่ยกแทย!ากเกาะ แก่ไม่มไกรไก่รอน เพราะไก่ไม่ข่มโสหขทระตอง■เสย เรอเกินมาไก่!)ระมาณ ชํ่วโมงกรง ถงทล่านํ้าแกยและคนก่องเฝลยนเรอ เสก็รลงเร มากแรว กนอน ๆ ก็ลงเรอเล็ก พ่วงก่ายเรอกลไฟเล็ก ชงมา รากเมองระนชิง พอมาไก่สกหน่อยถงกำ!)ลย่านยาว ล่าน่าย่านน กรงไ!]ยาวกว่าแห'งอน ม่เรอมากราษฎรพายออกไ!]รโ;เสก็ร กนพายแก่งกาย!]ระก่ย!]ระกาหรู มฆองฅทก ๆ ลำเยนรำหวะพาย

๕:๖ คนพายไกโห่รํยเสคึรและพายแซ■งเร้อท'แงืมา รนถงวงยรา แกเชอกเรอพระทนง็ทกเร้อกลไฟ เร!เพาขเขาโขงแทน โยงทิง เริอพระทนํงีและ4รัธกคามเสก? พาขพร1ชิม \") รอกงนเพลงพลาง 2^ ช่างน่าสนกรริง ^ เรอแล่นฉิวเท่า ๆ กิยพํวงเรอไฟ ลำนำฅํงแ วํงียราขนมาเรอไฟเล็กก็มาไมไกิโพราะเยนหาคทํ้งนนั้ ลงแม่เรอพายกเกินไม่ใกิ เพราะเหกนเม่ชิงรงทองเลอ กงฅํ่าลงไย่อกมาก เลาราวม่ายโมงถงท่า เสก็่รข็นทรงพระเกาอหามขนมา พลโเพะททาง!)ระมาณ ๒๐ เส1น ขนทกท่าผ่านไย่ร๊มกำแพงข่า พระยากะกวยาเก่าชิงชำรุกทรกโทรมหมดแล่'ว ทางขำง ท่ก่นย่งเย1นท่ลุ่มแลเห็น'ไท้'ว่าเขนลำนาเก่า ม่หผอเรอไฟ พระยาทะกำยาทิงอย,หน่อหนิง ชิงเยึนพยานย่รากฏชิย่ว่าแ ไกโกยขนมาถงกรงนน ทำไหเห็นไกิว่าการท่ท่าลายเขาท่าเหมอง ขุกกยกเย้นอไทรายแก่ลำนำมาก พนยานพระยาทะก่วย่าไ ถงฅลาก ม่ฅกแถวอย่างรนอย่สองขำงถนน กกเหล่านเวลาน อย่ขางระชำรกทรุกโทรมมาก ก่อฅลากไ0*ย^่ก็ม่ม่านเร่อนกลอ มสายรานยกถ*’งเชิร-แงสเมขาเยท-็่นกํงั้พลิกนXไเพมลรา่■-'มร่นรำพเลรไิพลญ5ากกงาชิยส่่วขนนยพอลกไเ)พขลาาเยก1นท เกรองไผ\"อย่างแข็งแรง ฝาย,กนเยนแผง แก่ก่อไย่พระเสนานซิก