ตำรับยาจีนที่ใช้บ่อยในประเทศไทย เล่ม 1

Page 101 80 ตาํ รบั ยาจนี ท่ใี ชบ อ ยในประเทศไทย เซิงมายสาน (生脉散) ตาํ ราตนตํารบั 内外伤辨感论 เนย ไวซ างเปยนก่นั ลนุ (Differentiation on Endogenous and Exogenous Diseases)1 « ค.ศ. 1231 Li Gao (李杲 หล่ีเกา) หรอื Li Dongyuan (李东垣 หลต่ี งเหวียน) »2 สว นประกอบ Radix Ginseng เหรินเซนิ 10 กรมั Radix Ophiopogonis Japonici ไมต ง 15 กรัม 人参 Fructus Schisandrae Chinensis อูเ วย จ ือ่ 6 กรัม 麦冬 五味子 วธิ ใี ช ตม เอานํ้าดื่ม1 การออกฤทธ์ิ บํารุงชี่ เสรมิ สรา งธาตุนา้ํ เสริมและเก็บสะสมยนิ ระงับเหง่ือ1,3 สรรพคณุ ใชร ักษาอาการไขตา ง ๆ ที่ชีแ่ ละยนิ พรอ งมาก มีอาการหายใจสน้ั เหงอ่ื ออกมาก ปากคอแหง ลน้ิ แดงแหง ออนเพลีย ชีพจรพรองจมไมมีแรง หรืออาการไอเร้ือรังซ่ึงเกิดจากช่ีและยินของปอดพรอง ไอแหง หายใจสน้ั เหง่ือออกเองหรอื หัวใจเตน เรว็ ชพี จรพรอ งเลก็ หรี่ออนไมม แี รง1,3 เมอ่ื ใชส มนุ ไพรท้ังสามชนิดรวมกัน จะชวยใหการบํารุงช่ีสมบูรณ ทําใหเกิดธาตุนํ้า แกกระหาย นํ้า สะสมยิน ระงับเหงื่อ ทําใหเกิดพลังงานในระบบชีพจร และการเตนของชีพจรท่ีออ นมากกลับดีขึน้ จึง ไดช่ือวา “เซิงมาย (เกิดชีพจร)”1,3 ถาอาการไมรุนแรง สามารถใชต่ังเซิน (党参 Radix Codonopsis Pilosulae) หรือ โสมอเมริกัน [ซหี ยางเซิน (西洋参 Radix Panacis Quinquefolii)] แทนโสมคน4

ตาํ รบั ยาบาํ รุง: เซงิ มายสา น Page 102 81 ตํารับยา เซิงมายสา น (生脉散) 2 เซนติเมตร 2 เซนติเมตร เหรินเซนิ (人参) อูเวยจ ื่อ (五味子) ไมตง (麦冬) 2 เซนติเมตร

Page 103 82 ตาํ รับยาจีนท่ใี ชบ อ ยในประเทศไทย คาํ อธิบายตาํ รับ สมุนไพร ทําหนาท่ี รส คณุ สมบัติ สรรพคณุ 人参 เหรนิ เซนิ ตวั ยาหลกั หวานอมขม อนุ เล็กนอ ย บาํ รุงช่แี ละเสรมิ กําลงั บํารงุ (โสมคน) ตัวยาเสรมิ เล็กนอ ย เย็นเลก็ นอ ย หวั ใจและปอด 麦冬 ไมตง หวานอมขม บาํ รุงยนิ เสริมสรา งธาตนุ าํ้ ตัวยาชว ย อนุ ระบายความรอ น ใหความ 五味子 อูเวย จ อ่ื เปรยี้ ว ชุมชืน้ แกปอด อมหวาน ควบคุมยินช่ีของปอด แก เหนื่อยหอบ ระงบั เหงอ่ื สรา ง ธาตุนํ้า แกกระหายนา้ํ บํารุง ประสาท รปู แบบยาในปจจบุ ัน ยานาํ้ ยาแคปซูล ยาฉดี *5 ขอแนะนาํ การใช 1. หากช่ีและยินไมสมบูรณ ยินพรอง ความรอนกําเริบ ใหใชโสมอเมริกันแทนโสมคน ถา อาการหนกั มากถึงขัน้ อนั ตราย สามารถเพิม่ นํ้าหนกั ยาในตํารบั นี้ได1,3 2. กรณกี ลุมผูป ว ยวัณโรค โรคระบบทางเดนิ หายใจเรือ้ รงั ระบบประสาทออ นแอ เปน เหตใุ หม ี อาการไอ หงุดหงิด นอนไมหลับ โรคหัวใจ การเตนของหัวใจผิดปกติแบบช่ีและยินพรอง สามารถใช ตํารบั ยาเซงิ มายสา นไดเพ่ือบํารุงชี่ และเสริมสารน้ําโดยปรับขนาดยาตามอาการ1,3 ขอควรระวังในการใช ตํารับยาเซิงมายสา นมีฤทธก์ิ ระชบั หรอื เก็บชี่ จงึ ไมเหมาะสําหรบั ผูปว ยท่ีเปน โรคซง่ึ มีสาเหตจุ าก ภายนอกที่ยังไมไ ดขับเหงื่อ กระทงุ ไข เชน มไี ขส ูง หรอื ผูปวยหวัดแดดหรือไขย ังไมส รา ง แตช แ่ี ละสาร นํา้ ยงั ไมถ ูกทําลาย (ยงั พอมีอย)ู 1,3 * ในประเทศไทยไมอนญุ าตใหใชยาเตรียมจากสมนุ ไพรในรปู แบบยาฉดี

Page 104 ตาํ รบั ยาบาํ รงุ : เซงิ มายสาน 83 ขอมูลวชิ าการที่เก่ียวของ ตาํ รบั ยาเซิงมา ยสาน มีรายงานการศึกษาวจิ ัยดา นตาง ๆ ดังน้ี การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: ตํารบั ยาเซิงมายสานมฤี ทธ์เิ พมิ่ การไหลเวียนของเลอื ดในหลอดเลือด 6 หัวใจของหนขู าว ควบคุมการทาํ งานของกลามเน้ือหวั ใจในกระตาย ชว ยบาํ รงุ เซลลกลามเนอ้ื หวั ใจ ทาํ ให หวั ใจเตน ดีขึน้ ควบคมุ การทํางานของระบบประสาทสวนกลางในหนูถบี จักร แสดงฤทธ์ิตานอกั เสบและ ฤทธ์เิ สริมภูมิคุมกันในหนูขาว นอกจากนีย้ งั มีรายงานการศึกษาวิจัยในกระตา ย พบวาตาํ รบั ยาน้ีมีฤทธ์ิ ปอ งกนั อาการกลา มเนื้อหวั ใจตายบางสวนท่ีมีสาเหตมุ าจากการขาดเลือดไปหลอ เลย้ี ง5 การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รับยาเซิงมายสานมีฤทธิ์ยับยั้งการเกิดล่ิมเลือดในหลอดเลือดผูปวย โรคหัวใจ ปรับสมดุลของระดับไขมันในเลือด ชว ยปองกนั อาการเปนลมเพราะแพแ ดดในผูสงู อายุ รกั ษา อาการปอดอักเสบ บรรเทาอาการกลามเนอื้ หัวใจตายบางสว นซึง่ มสี าเหตมุ าจากการขาดเลือดไปหลอเล้ียง บรรเทาอาการเจ็บหนาอกในผูปวยโรคหัวใจ ชวยทําใหก ารทาํ งานของหัวใจทผี่ ดิ ปกตจิ ากชีแ่ ละยินพรอง ดขี นึ้ ชว ยใหระบบการยอยและการดูดซึมดีขึน้ รวมทงั้ ใชร กั ษาอาการเวยี นศรี ษะในสตรหี ลังคลอด รกั ษา อาการไขจากหวดั แดด วัณโรคปอด เหง่อื ออกมาก เหง่อื ออกเอง แผลในปาก ไขห วดั ในเด็กท่ีเกดิ จากชี่ และยนิ พรอง ตับอักเสบในเด็ก1,5 ตามการแพทยแ ผนปจจบุ นั ตาํ รับยาเซิงมา ยสานสามารถรักษาอาการ 1,3 ภาวะชอ็ คที่เกิดจากการเสียเลอื ดหรอื การขาดสารนํา้ การศึกษาความปลอดภยั : จากการศึกษาพิษเฉียบพลนั ในหนถู บี จกั ร โดยการฉีดยาฉีดเขา หลอดเลอื ดดํา พบวาขนาดของยาฉีดเทยี บเทา ผงยาท่ีทําใหหนูถบี จักรตายรอยละ 50 (LD50) มคี าเทา กับ 34.64 กรัม/กโิ ลกรมั และการใหยาในขนาดเทยี บเทาผงยา 20 กรัม/กโิ ลกรัม ไมท ําใหสตั วทดลองตวั ใด ตายในชวงเวลา 72 ชว่ั โมงหลงั จากใหยา เมอ่ื ฉดี ยาทีม่ ีความเขม ขน เปน 3 เทาของยาฉีดเขา ชอ งทองหนู ถีบจักรในขนาด 0.9 มิลลิลิตร/10 กรมั ไมพบสัตวทดลองตวั ใดตาย ในชว งเวลา 48 ช่ัวโมง หลังจากให ยา และเมอ่ื ฉีดยาดังกลาวเขา หลอดเลอื ดดําหนูถีบจักรในขนาด 20 มิลลลิ ติ ร/กโิ ลกรัม วันละครัง้ ทกุ วัน เปนเวลาติดตอ กัน 15 วัน ไมท ําใหเ กดิ อาการผิดปกตใิ ด ๆ5 เหรนิ เซิน [โสมคน (Radix Ginseng)] คอื รากแหงของพชื ที่มีชอ่ื วทิ ยาศาสตรวา Panax ginseng C.A. Mey. วงศ Araliaceae7 มรี ายงานการศกึ ษาวิจัยดา นตา ง ๆ ดงั นี้ การศกึ ษาทางเภสชั วทิ ยา: เมื่อใหส ารสกัดน้ําทางปากและฉดี เขา ชองทอ งหนถู บี จักรในขนาดเทยี บ เทา ผงยา 1-3 กรัม/กิโลกรัม มีผลชวยใหหนูถีบจักรมีความจําดีขึ้น และมีรายงานวาโสมคนมีฤทธิ์เพิ่ม ประสิทธิภาพของระบบภูมิคุมกันของรางกาย โดยการกระตุนระบบภูมิคุมกันแบบไมเฉพาะเจาะจง

Page 105 84 ตาํ รบั ยาจนี ท่ใี ชบ อ ยในประเทศไทย นอกจากนโี้ สมคนยังชว ยปรบั การเตนของหวั ใจใหก ลับสภู าวะปกตเิ รว็ ขึน้ ทําใหเหนื่อยชาลงและสามารถ ทํางานไดนานขึ้น8 การศึกษาทางคลินิก: เมื่อใหผูปวยที่มีอาการเครียดและออนเพลีย รับประทานยาเตรียม ทงิ เจอรจ ากโสมคนความเขมขน 3% วนั ละ 3 ครง้ั คร้งั ละ 5 มิลลิลิตร ติดตอ กนั ทกุ วันเปน เวลา 5-7 วนั พบวาอาการปวดศีรษะ นอนไมหลับ เบื่ออาหาร ดีขึ้นอยา งชัดเจน6 เมื่อใหผปู วยโรคโลหติ จางรบั ประทาน สารสกัดทุกวัน วันละ 60-120 มิลลิกรัม พบวานอกจากประสิทธิภาพการทํางานของไขกระดูกเพม่ิ ขึ้น แลว ยังชว ยบรรเทาอาการออ นเพลยี หรือเม่ือยลา เบ่ืออาหาร เวยี นศรี ษะ หัวใจเตนเร็วของผูป วยใหดีข้นึ ดว ย นอกจากน้โี สมคนยังมีสรรพคุณชวยเพ่มิ สมรรถนะในการทาํ งานของรางกายใหส งู ขึน้ ตา นความ เมือ่ ยลา และเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพของระบบภมู คิ ุม กนั ของรางกาย8,9 การศกึ ษาความปลอดภัย: มีรายงานการศกึ ษาพิษเฉยี บพลันในหนถู ีบจักร พบวาขนาดของผง ยาและสารสกัดนํ้าเมือ่ ใหทางปากท่ที ําใหหนถู บี จกั รตายรอ ยละ 50 (LD50) มีคา เทากบั 5 และ 1.65 กรัม/กโิ ลกรมั ตามลาํ ดบั 8 ไมตง (Radix Ophiopogonis Japonici) คือ รากแหงของพืชท่ีมีช่ือวิทยาศาสตรวา Ophiopogon japonicus Ker-Gawl. วงศ Liliaceae7 มีรายงานการศกึ ษาวิจยั ดา นตา ง ๆ ดังน้ี การศกึ ษาทางเภสัชวิทยา: ยาฉดี เมอื่ ฉีดเขา ชอ งทอ งหนูขาวในขนาดเทียบเทาผงยา 0.6-1 กรมั / กโิ ลกรัม ทาํ ใหก ารเตนของหวั ใจทีเ่ รว็ เกนิ ไปกลบั เปน ปกติ แตหากมอี าการรุนแรงมากจะไมไ ดผล สาร สกดั นํา้ มีฤทธ์ิเพ่มิ ประสิทธิภาพของระบบภูมิคุมกันของรา งกาย และชว ยเพมิ่ ความทนทานตอภาวะขาด ออกซิเจนในหนูขาว ผงยามีฤทธต์ิ านเชื้อแบคทีเรียหลายชนิด ไดแ ก เชือ้ ทเ่ี ปนสาเหตุของอาการเจบ็ คอ เชื้อไทฟอยด และแบคทเี รยี ชนิดตา ง ๆ ในลําไส เปนตน 10 การศึกษาทางคลินิก: สารสกัดนาํ้ มีสรรพคุณรักษาโรคหัวใจ บรรเทาอาการเจ็บหนาอก และ บรรเทาอาการหอบไดผลดี นอกจากน้ียังมีสรรพคุณรกั ษาผปู วยท่ตี อมนาํ้ ตา ตอมน้าํ ลาย และตอ มอืน่ ๆ ท่ขี บั สารนํา้ มอี าการอักเสบเร้ือรงั อนั เน่อื งมาจากภูมติ า นทานตํ่าโดยไมท ราบสาเหตุ ทาํ ใหป ระสทิ ธภิ าพใน การขับของเหลวของตอมเหลาน้ลี ดลง ทําใหต อมแหง และปวดมาก และมีรายงานวาสารสกัดนํา้ มีฤทธิ์ ในการรักษาอาการปากคอแหง ในผูส งู อายไุ ดผลดี โดยเฉพาะผูปว ยทม่ี ีอาการไขในระยะเรม่ิ ตน 10 การศกึ ษาความปลอดภัย: การศึกษาพิษเฉียบพลนั ในหนถู บี จกั ร โดยการฉดี สารสกดั นํ้าความ เขมขน 1:1 เขาทางชองทอง พบวาขนาดของสารสกัดเทียบเทาผงยาที่ทําใหหนูถีบจักรตายรอยละ 50 (LD50) มีคา เทา กับ 20.61 กรมั /กโิ ลกรมั 10

Page 106 ตํารบั ยาบํารงุ : เซิงมายสา น 85 อูเวยจ่ือ (Fructus Schisandrae Chinensis) คอื ผลสุกแหงของพืชที่มีช่ือวิทยาศาสตรวา Schisandra chinensis (Turcz.) Baill. วงศ Magnoliaceae7 มรี ายงานการศึกษาวิจยั ดานตา ง ๆ ดงั นี้ การศึกษาทางเภสชั วิทยา: เมื่อใหย าเตรยี มทางปากหนูถีบจกั รในขนาดเทียบเทาผงยา 10 กรมั / กิโลกรัม วันละคร้ัง ติดตอกันเปนเวลา 4 วัน สามารถปกปองตับจากความเปนพิษที่เกิดจากคารบอน เตตราคลอไรดได และเมื่อฉีดสารสกดั น้ําความเขมขน 1:1 เขาหลอดเลือดดาํ สนุ ัขในขนาด 0.1-0.5 และ 0.5-1.0 มิลลิลิตร/กิโลกรัม มีฤทธิ์กระตุนระบบทางเดินหายใจ ชวยใหหายใจไดลึกและเร็วข้ึน11 สารสกัดน้าํ และสารสกัดแอลกอฮอลมีฤทธ์ิเพ่ิมแรงบีบตัวของกลามเนื้อหัวใจ12 ยาเตรียมอูเวยจื่อยังมี 13 ฤทธ์ิกระตุนประสาทสวนกลางหลายสว นในกบ การศึกษาทางคลินิก: ผงยาชวยใหการตอบสนองของรางกายคนปกติวองไวขึ้น ชวยเพม่ิ ประสทิ ธิภาพในการทาํ งาน และชวยใหคนปกติและผูป วยโรคตาสามารถมองเหน็ ภาพไดชัดเจนข้นึ เม่อื ใหผปู ว ยโรคตบั อกั เสบเร้ือรงั จาํ นวน 102 คน รบั ประทานยาผง พบวา การรักษาไดผลดี 72% ผปู วยสว น ใหญจะหายเปนปกตภิ ายในเวลา 25 วนั โดยไมแ สดงอาการขา งเคียงใด ๆ13 นอกจากนนั้ อูเ วย จ อื่ ยงั มีผลในการรกั ษาโรคบดิ เร้ือรงั ในเดก็ ไดด ี เม่ือใหผ ปู ว ยรบั ประทานยาผงขนาด 0.25-2 กรัม หรอื ยา ทงิ เจอรอ เู วยจอ่ื ความเขม ขน 90% จาํ นวน 30-40 หยด หรือสารสกดั ขนาด 0.5 กรมั 11 การศึกษาความปลอดภัย: ขนาดของผงยาเมื่อใหทางปากหนูขาวท่ีทาํ ใหเกิดพิษ คือ 10-15 กรมั /กิโลกรมั โดยทําใหห นขู าวมอี าการไมสงบ นอนไมหลบั และหายใจขดั 13 เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. สมบรู ณ ฟูเจริญทรพั ย, บญุ ยง เศวตบวร. ตาํ รบั ยาเซิงมายสาน. ใน มานพ เลิศสุทธิรกั ษ, พจงจติ เลิศสทุ ธิรกั ษ, นติ ตนันท เทอด เกยี รติ (บรรณาธกิ าร). ตํารับยาจีน. [เอกสารประกอบการฝก อบรมหลกั สตู รยาและสมนุ ไพรจีน วนั ท่ี 12-24 มิถนุ ายน 2547]. สถาบนั การแพทยไทย-จนี เอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต กรมพัฒนาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลอื ก กระทรวงสาธารณสุข. กรุงเทพมหานคร: รา นพุมทอง, 2547. 4. Bensky D, Barolet R. Chinese herbal medicine: Formulas & strategies. 1st ed. Seattle: Eastland Press, 1990. 5. Zhao H, Zhang S, Wang X. Shengmai san. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

Page 107 86 ตาํ รับยาจีนทใ่ี ชบ อ ยในประเทศไทย 6. Wang N, Minatogushi S, Arai M, Uno Y, Nishida Y, Hashimoto K, Xue HC, Fukuda K, Akao S, Takemoto G, Fujiwara H. Sheng-Mai-San is protective against post-ischemic myocardial dysfunction in rats through its opening of the mitochondrial KATP channels. Am J Chin Med 2001; 29(2): 367-75. 7. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol.1. English Edition. Beijing: Chemical Industry Press, 2000. 8. Zhou QM, Wang Y, Wang BX. Radix Ginseng: ren sheng. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 9. World Health Organization. WHO monographs on selected medicinal plants. Vol.1. Geneva: World Health Organization, 1999. 10. Tao C, Lin ZB. Radix Ophiopogonis: mai dong. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 11. Liu LD, Zhou ZC, Liu GT. Fructus Schisandrae: wu wei zi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 12. Huang KC. The pharmacology of Chinese herbs. 2nd ed. Boca Raton: CRC Press, 1993. 13. Bensky D, Gamble A. Chinese herbal medicine: Materia medica. Revised edition. Washington: Eastland Press, 1993.

Page 108 ตํารับยาบาํ รงุ : ปจู งอ้ชี ่ีทัง 87 ปจู งอี้ช่ีทัง (补中益气汤) ตาํ ราตนตํารับ 脾胃论 ผีเวยล ุน (Treatise on the Spleen and Stomach)1 « ค.ศ.1249 Li Dongyuan (李东垣 หลีต่ งเหวยี น) »2 สว นประกอบ Radix Astragali Membranacei หวงฉี 15 กรมั 6 กรมั 黄芪 Pericarpium Citri Reticulatae จหฺ วีผี 10 กรมั 橘皮 当归 Radix Angelicae Sinensis ตงั กยุ 10 กรัม (酒焙干) 10 กรมั 人参 (baked with wine to dry) (จ่วิ เปย ก ัน) 5 กรัม 白术 3 กรมั 甘草 (炙) Radix Ginseng เหรินเซิน 3 กรัม 升麻 柴胡 Rhizoma Atractylodis Macrocephalae ไปจู Radix Glycyrrhizae Praeparata กนั เฉา (จ้ือ) Rhizoma Cimicifugae เซงิ หมา Radix Bupleuri ไฉหู ตาํ รบั ยา ปจู งอ้ชี ที่ ัง (补中益气汤)

Page 109 88 ตาํ รบั ยาจนี ท่ีใชบ อยในประเทศไทย 2 เซนตเิ มตร จฺหวีผี (橘皮) 2 เซนตเิ มตร หวงฉี (黄芪) 5 เซนติเมตร 2 เซนติเมตร ตงั กยุ (จ่ิวเปยก นั ) [当归(酒焙干)] เหรินเซนิ (人参) 2 เซนติเมตร 3 เซนตเิ มตร กันเฉา(จอื้ ) [甘草(炙)] ไปจ ู (白术) 2 เซนติเมตร ไฉหู (柴胡) 2 เซนติเมตร เซงิ หมา (升麻)

Page 110 ตํารบั ยาบาํ รุง: ปูจ งอี้ช่ที ัง 89 วิธีใช ตม เอานํ้าดืม่ หรอื ทําเปนยาเมด็ รับประทานครงั้ ละ 10-15 กรัม วนั ละ 2-3 ครง้ั รับประทานกบั นา้ํ อุน 1,3 การออกฤทธ์ิ เสริมชี่ บํารงุ สวนกลาง ชว ยใหห ยางชลี่ อยข้นึ 1,3 สรรพคณุ รักษาอาการช่ีพรอ งของระบบมา มและกระเพาะอาหาร โดยมีอาการตัวรอน มเี หงอ่ื ปวดศีรษะ กลัวหนาว คอแหง และกระหายนาํ้ (ตอ งการดื่มนํา้ อุน) ชีน่ อย ออนแรงจนไมอ ยากพูด รบั ประทานอาหาร ไมร ูรส มือเทาไมมีแรง ล้ินซีดมีฝาขาวบาง ชีพจรออน ไมมีแรง หรือช่ีพรอง ทําใหมดลูกและ 1,3 กระเพาะอาหารหยอน ทอ งเสีย หรือถายเปนบิดเรอื้ รงั ตํารับยาน้ีสามารถใชโดยการเพิ่มหรือลดขนาดยาไดตามความเหมาะสมในกรณีผูปวยโรค ความดันโลหิตตํา่ ปวดศีรษะเร้ือรัง การควบคุมการทาํ งานของระบบประสาทอัตโนมัติผิดปกติ โรค กระเพาะอาหารลําไสอักเสบเร้ือรัง กลามเน้ือลีบไมทํางาน กระเพาะอาหารหยอน ลําไสตรงทวาร หนักหยอน มดลูกหยอ น ไตหยอ น (ไตเคลื่อนหยอนมากเกินปกติ) มีเลือดออกเรอ้ื รัง มดลกู กลับเขาท่ี ไมเรียบรอยหลังคลอด ประจําเดือนมามากเกินไป มีจาํ้ เลือดจากอาการแพและมีอาการเปนจ้าํ ๆ จาก เกล็ดเลือดตาํ่ มีไขตํ่า ๆ เร้ือรังในระยะพักฟนหรือระยะหลังผาตัด และโรคเรื้อรังตาง ๆ ซึ่งเปนการ แสดงออกของอาการชีข่ องมา มและกระเพาะอาหารพรอง1,3 คาํ อธบิ ายตาํ รับ สมนุ ไพร ทาํ หนาที่ รส คุณสมบัติ สรรพคุณ 黄芪 หวงฉี ตวั ยาหลัก หวาน อนุ บํารุงชี่ใหหยางลอยข้ึน เสริม เล็กนอย สรางภูมติ า นทานผิวหนงั ระบาย นํ้า ลดบวม ชวยสรางเซลล กลามเน้ือ และชวยเสริมภูมิ ตานทาน ขบั พิษหนองออกจาก รางกาย

Page 111 90 ตํารบั ยาจีนที่ใชบอ ยในประเทศไทย สมุนไพร ทําหนา ที่ รส คณุ สมบัติ สรรพคณุ 橘皮 จฺหวีผี (ผวิ สม จีน) ตัวยาเสรมิ เผด็ ขม อนุ ปรบั สมดุลช่ขี องมามใหแข็งแรง 当归 (酒焙干) ขจดั ความชนื้ ละลายเสมหะ ตงั กยุ (จว่ิ เปย ก นั ) ตวั ยาเสรมิ หวานเผด็ อุน บาํ รุงเลือด ชวยใหเลือดมีการ 人参 เหรนิ เซิน หมนุ เวียน ปรบั ประจาํ เดือน ระงับ (โสมคน) 白术 ไปจ ู ปวด ชว ยใหล ําไสม คี วามชุมช้ืน ตวั ยาชว ย หวานอมขม อุน เสริมพลังชี่ (อยา งมาก) สรางธาตุ 甘草 (炙) เลก็ นอ ย เลก็ นอย นา้ํ บาํ รุงหัวใจและมา ม สงบจติ ใจ กันเฉา (จ้อื ) (ชะเอมเทศผัดนํา้ ผงึ้ ) ตัวยาชว ย ขม อุน บํารุงช่ี เสรมิ มา มใหแข็งแรง แก 升麻 เซิงหมา อมหวาน ความชืน้ ระบายนาํ้ ระงบั เหงอ่ื 柴胡 ไฉหู กลอมครรภ ตัวยาชว ย หวาน อุน เสริมช่ี บาํ รุงสวนกลาง ปรับ ประสานตวั ยาทง้ั หมดเขา ดว ยกนั ตัวยานําพา เผด็ เยน็ ขับกระจายกระทุงโรคหัด ระบาย อมหวาน เล็กนอย ความรอนแกพษิ ชวยใหห ยางช่ี ลอยขึ้น ตัวยานาํ พา ขมเผ็ด เยน็ ขับกระจายลดไขแกตัวรอน เลก็ นอ ย ผอนคลายระบบตับ และชว ยให หยางช่ขี ้ึนสสู ว นบน คลายเครยี ด รปู แบบยาในปจจุบนั ยาลกู กลอน ยาเม็ด ยาตม4 ขอ หา มใช หามใชในผูปว ยทมี่ ีอาการรอ นจากภายใน หรอื ผปู ว ยทห่ี ายจากโรคท่ีสูญเสยี พลังชแี่ ละธาตนุ ้ํา 1,3 ไปพรอ ม ๆ กนั

Page 112 ตํารับยาบํารุง: ปูจ งอช้ี ี่ทัง 91 ขอมูลวชิ าการทีเ่ ก่ยี วของ ตํารบั ยาปูจงอ้ีชที่ งั มรี ายงานการศกึ ษาวิจัยดา นตาง ๆ ดงั นี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ตํารบั ยาปูจงอ้ชี ท่ี งั มีฤทธ์เิ สรมิ ภมู ิตา นทาน แกออ นเพลีย ปกปอง ตับ ปรับสมดลุ และกระตุน การทํางานของระบบดูดซึมอาหารของลําไสเ ล็กหนถู ีบจักร และยบั ยง้ั การเกิด แผลในกระเพาะอาหารของหนขู าว1,4 การศกึ ษาทางคลนิ ิก: ตํารบั ยาปจู งอช้ี ี่ทงั มีสรรพคุณเสรมิ สรางเซลลข องภูมิตานทาน กระตนุ การเผาผลาญ (Metabolism) และการทํางานของสมองสวนหนา เพิ่มความแข็งแรงใหกบั กลา มเน้ือลาย (เชน กลา มเนื้อที่แขนขา) กลา มเน้อื เรยี บ (กลา มเนอ้ื นอกเหนือการควบคุมของรางกาย เชน กลา มเนอื้ กระเพาะปส สาวะ) และกลา มเน้อื พังผืดเสนเอ็นตาง ๆ กระตุน การทาํ งานของระบบการยอ ย และการ ดูดซึมของทางเดินอาหาร1,3 การศกึ ษาความปลอดภัย: มรี ายงานการศึกษาพษิ เฉียบพลนั ในหนขู าวโดยการใหยาทางปากใน ขนาด 166 กรัม/กิโลกรัม วนั ละ 2 ครงั้ ติดตอกนั 3 วัน พบวา ไมมีหนูขาวตัวใดตายภายใน 7 วัน และ ไมท าํ ใหเ กดิ อาการผิดปกตใิ ด ๆ4 หวงฉี (Radix Astragali Membranacei) คอื รากแหง ของพชื ทม่ี ีชือ่ วิทยาศาสตรว า Astragalus membranaceus (Fisch.) Bge. วงศ Leguminosae-Papilionoideae5 มีรายงานการศึกษาวิจัยดาน ตา ง ๆ ดงั น้ี การศกึ ษาทางเภสัชวทิ ยา: เม่ือใหส ารสกดั น้ําทางปากหนูถีบจักรขนาดเทียบเทา ผงยา 25 กรมั / กโิ ลกรมั เปน เวลาตดิ ตอกนั 5 วนั มฤี ทธเ์ิ พมิ่ การทํางานของระบบภมู คิ ุมกนั และเม่อื ใหใ นขนาดเทยี บเทา ผงยา 50 กรัม/กิโลกรัม มีผลชะลอความแกโดยการเพิ่มจํานวนกรดอะมิโนที่จําเปนตอเซลลผิวหนัง ทําใหท นทานตอการขาดออกซเิ จน6 นอกจากนี้ยงั พบวา ผงยามีฤทธปิ์ กปอ งตับในหนถู บี จักร7 การศึกษาทางคลินกิ : สารสกดั นา้ํ สามารถลดอาการและระยะเวลาการเปน ไขหวัดได และมีฤทธ์ิ กระตุน ภูมคิ ุม กัน7,8 ยาชงสามารถรักษาโรคตับอักเสบชนิดเรอ้ื รงั ได6 การศกึ ษาความปลอดภยั : สมุนไพรชนดิ น้ีมีความปลอดภัย7 การศกึ ษาพิษเฉยี บพลันในหนู ขาว พบวาเมอ่ื ใหสารสกัดน้ําทางปากขนาดเทยี บเทาผงยา 7.5 กรัม/กโิ ลกรมั ไมท ําใหเ กดิ อาการผดิ ปกติ ใด ๆ ภายใน 48 ช่ัวโมง หลังจากไดรับยา เมื่อฉีดสารสกัดน้ําเขาชองทองหนูขาว พบวาขนาดของ สารสกดั เทยี บเทา ผงยาทีท่ ําใหหนขู าวตายรอยละ 50 (LD50) มคี าเทากับ 40 กรัม/กิโลกรัม และเมื่อฉีด

Page 113 92 ตาํ รบั ยาจนี ท่ใี ชบ อยในประเทศไทย สารสกดั นาํ้ เขาชอ งทองหนขู าวในขนาดเทียบเทาผงยา 0.5 กรัม/กโิ ลกรัม ทุกวันเปนเวลาติดตอ กนั 30 วนั พบวาทําใหน าํ้ หนกั ตวั ของสตั วท ดลองเพ่ิมขนึ้ แตไ มพบอาการผิดปกติใด ๆ และไมมีหนตู ัวใดตาย6 จฺหวีผี [ผิวสมจีน (Pericarpium Citri Reticulatae)] คือ เปลือกผลสุกท่ีทําใหแหงของพืชที่ มีชื่อวทิ ยาศาสตรวา Citrus reticulata Blanco วงศ Rutaceae5 มรี ายงานการศึกษาวิจยั ดา นตาง ๆ ดงั นี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: สารสกัดน้ํามีฤทธิย์ บั ย้ังการหดตวั ของกลามเนือ้ เรียบของลําไสห นู ตะเภา กระตาย และสนุ ขั มฤี ทธ์ขิ บั เสมหะและแกหอบในหนูตะเภา ตานอนุมลู อิสระในหนขู าว นํ้ามนั หอมระเหยใหความอบอุน และกระตุนการทํางานของระบบกระเพาะอาหารและลาํ ไสในกระตาย รักษาน่ิว ในถงุ นํา้ ดีในสุนขั 9 การศกึ ษาทางคลินกิ : ผิวสมจีนมีสรรพคณุ รักษาอาการชอ็ คอนั เน่อื งจากการตดิ เช้อื สารสกดั มี สรรพคุณรักษาแผลกลากเกล้ือน บรรเทาอาการแพ และแกอุจจาระมีเลือดปน นํ้ามันหอมระเหยมี สรรพคุณรักษานิว่ ในถงุ นาํ้ ดี9 การศึกษาความปลอดภัย: เมื่อฉีดนํ้ามันหอมระเหยเขาชองทองหนูถีบจักร พบวาขนาดของ น้ํามันหอมระเหยที่ทาํ ใหห นถู บี จกั รตายรอยละ 50 (LD50) มคี าเทากับ 1 มิลลลิ ติ ร/กิโลกรัม9 ตังกุย (จ่ิวเปยกัน) [โกฐเชียง (Radix Angelicae Sinensis)] คือ รากแหงของพืชท่ีมีชื่อ วิทยาศาสตรวา Angelica sinensis (Oliv.) Diels วงศ Umbelliferae5 เตรยี มโดยนาํ ตังกุยมาแชเ หลา สกั ครู แลว ปง ใหแ หง จะชว ยเพิ่มฤทธ์กิ ารไหลเวยี นของเลอื ดใหดีขนึ้ เหมาะสาํ หรับผปู วยท่มี ีอาการ เลือดพรอ ง เลือดไหลเวียนไมสะดวก สตรปี ระจําเดือนไมปกติ โรคปวดไขขอ และไขขออกั เสบ10 มีรายงานการศึกษาวจิ ยั ดานตา ง ๆ ดังนี้ การศึกษาทางเภสชั วิทยา: สารสกัดน้ํามฤี ทธิย์ ับย้งั การรวมตวั ของเกล็ดเลือดและการปลอ ยสาร เซโรโทนิน (serotonin) ในหนูขาว11 เมอื่ ฉีดสารสกดั นํ้าเขา หลอดเลอื ดดาํ สุนัขในขนาดเทียบเทาผงยา 10 กรมั /กิโลกรมั พบวา มฤี ทธกิ์ ระตุนการหดตวั ของกลามเนื้อเรยี บกระเพาะปส สาวะ ลําไส และมดลกู เม่อื ฉีดสารสกัดนาํ้ และสารสกดั แอลกอฮอลเขา หลอดเลือดดําแมว หนขู าว และกระตาย พบวา มฤี ทธ์ิเพม่ิ การหดตวั ของกลามเนอื้ เรยี บของมดลูก นอกจากนี้ยังพบวา สารพอลิแซกคาไรด (polysaccharide) มี 12 ฤทธิก์ ระตนุ การสรางเม็ดเลือด การศกึ ษาทางคลินกิ : เม่อื ใหสารสกัดน้ําครั้งละ 5 มลิ ลลิ ิตร วันละ 3 ครงั้ ตดิ ตอกนั นาน 1 สปั ดาห จะลดอาการปวดประจําเดือน และชว ยขับประจําเดือน จึงไมควรใชกบั ผปู ว ยท่ีใชย าปองกัน

Page 114 ตํารับยาบํารงุ : ปจู งอ้ชี ที่ ัง 93 เลือดแข็งตัว สารสกัดน้าํ ยังมีฤทธ์ิกระตุนกลามเนื้อเรียบของมดลูกและลดความหนืดของเลือดในสตรี และเม่อื ฉีดสารสกัดนา้ํ เขาหลอดเลอื ดดาํ ผูปวยจาํ นวน 40 ราย ในขนาด 240 มลิ ลิลติ ร/คน/วนั ตดิ ตอ กนั นาน 30 วนั ไมทาํ ใหเกดิ อาการผิดปกติใด ๆ12 การศึกษาความปลอดภัย: พบวาเมื่อฉีดสารสกัดเขาหลอดเลือดดําหนูถีบจักร ขนาดสารสกัด เทยี บเทาผงยาท่ีทาํ ใหหนถู ีบจกั รตายรอ ยละ 50 (LD50) มีคา เทา กบั 100.6 กรัม/กิโลกรมั 7 เหรนิ เซิน [โสมคน (Radix Ginseng)] คอื รากแหง ของพชื ทมี่ ีช่ือวทิ ยาศาสตรว า Panax ginseng C.A. Mey. วงศ Araliaceae5 มีรายงานการศกึ ษาวจิ ยั ดานตา ง ๆ ดังนี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: เมื่อใหสารสกัดนํ้าทางปากและฉีดเขาชองทองหนูถีบจักรในขนาด เทยี บเทาผงยา 1-3 กรัม/กิโลกรมั มีผลชวยใหหนูถีบจักรมีความจาํ ดีขน้ึ และมีรายงานวาโสมคนมีฤทธ์ิ เพิ่มประสิทธิภาพของระบบภูมิคุมกันของรางกาย โดยการกระตุนระบบภูมิคุมกันแบบไมเฉพาะเจาะจง นอกจากนีโ้ สมคนยังชวยปรับการเตนของหัวใจใหก ลับสูภาวะปกติเร็วข้ึน ทําใหเหนื่อยชา ลง และสามารถ ทาํ งานไดนานขนึ้ 13 การศึกษาทางคลินกิ : เมอื่ ใหผปู ว ยท่ีมีอาการเครยี ดและออ นเพลยี รบั ประทานยาเตรียมทิงเจอร จากโสมคนความเขม ขน 3% วนั ละ 3 คร้งั ครัง้ ละ 5 มิลลลิ ิตร ติดตอกนั ทกุ วนั เปนเวลา 5-7 วัน พบวา อาการปวดศรี ษะ นอนไมหลบั เบื่ออาหาร ดขี นึ้ อยา งชัดเจน6 เมอ่ื ใหผปู วยโรคโลหติ จางรบั ประทานสาร สกัดทกุ วัน วันละ 60-120 มลิ ลกิ รมั พบวานอกจากประสทิ ธภิ าพการทํางานของไขกระดูกเพิ่มขึ้นแลว ยงั ชวยบรรเทาอาการออนเพลยี หรอื เม่อื ยลา เบ่ืออาหาร เวียนศีรษะ หัวใจเตนเรว็ ของผูป ว ยใหด ีขึน้ ดว ย นอกจากน้ีโสมคนยังมสี รรพคณุ ชว ยเพมิ่ สมรรถนะในการทํางานของรางกายใหส งู ขึ้น ตา นความเมอื่ ยลา และเพิ่มประสิทธภิ าพของระบบภูมิคมุ กันของรา งกาย13,14 การศึกษาความปลอดภยั : มีรายงานการศึกษาพิษเฉยี บพลันในหนถู ีบจกั ร พบวาขนาดของผง ยาและสารสกัดน้ําเม่ือใหทางปากท่ีทําใหหนูถีบจักรตายรอยละ 50 (LD50) มีคาเทากับ 5 และ 1.65 กรัม/กิโลกรมั 13 ตามลาํ ดบั ไปจ ู (Rhizoma Atractylodis Macrocephalae) คอื ลําตน ใตดนิ แหงของพืชทม่ี ีช่อื วทิ ยาศาสตร วา Atractylodes macrocephala Koidz. วงศ Compositae5 มรี ายงานการศึกษาวจิ ัยดา นตา ง ๆ ดังนี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ผงยามีฤทธิ์ปกปองตับและเพิ่มการทํางานของระบบภูมิคุมกัน ในหนูถีบจกั ร สารสกดั นํา้ เมื่อใหหนูถบี จกั รทางปากในขนาดเทยี บเทาผงยา 6 กรมั /กิโลกรมั มผี ลเพ่ิม

Page 115 94 ตาํ รบั ยาจีนท่ใี ชบอยในประเทศไทย น้าํ หนักตัวและความทนทานของหนูถีบจักร นอกจากน้ีสารสกัดนํา้ ยังมีฤทธิ์ขับปสสาวะในหนูขาว กระตาย และสนุ ัข15 การศึกษาทางคลนิ กิ : ผงยามฤี ทธ์ิขบั ปส สาวะ รกั ษาอาการตบั แข็ง และโรคทอ งมาน (มนี าํ้ ขงั ในชองทอ ง)15 การศึกษาความปลอดภัย: มีรายงานการศึกษาพิษเฉียบพลันในหนูขาวโดยการฉีดสารสกัดนํ้า เขา ชองทอ ง พบวาขนาดของสารสกดั เทียบเทา ผงยาท่ที าํ ใหหนขู าวตายรอ ยละ 50 (LD50) มคี า มากกวา 13.3 กรัม/กโิ ลกรมั และเมื่อใหสารสกัดน้าํ ทางปากหนูขาวในขนาด 0.5 กรัม/กิโลกรัม ทุกวนั ติดตอกนั นาน 30-60 วนั ไมท าํ ใหเ กดิ อาการพิษใด 7 ๆ กันเฉา (จือ้ ) (ชะเอมเทศผัดนาํ้ ผง้ึ Radix Glycyrrhizae Praeparata) คือ รากแหง ของพชื ทม่ี ี ชอื่ วิทยาศาสตรว า Glycyrrhiza uralensis Fischer หรอื G. inflata Bat. หรือ G. glabra L. วงศ Leguminosae-Papilionoideae5 เตรียมโดยนํานา้ํ ผ้ึงบริสุทธิ์มาเจือจางดวยนํ้าตม ในปรมิ าณทีเ่ หมาะสม ใสชะเอมเทศทหี่ ่นั เปน แวน ๆ หรอื เปนชนิ้ ๆ ตามตอ งการ (อัตราสวนของสมนุ ไพร:นํา้ ผึ้ง เทากบั 4:1) แลวคลกุ ใหเ ขากัน หมกั ไวสกั ครเู พ่อื ใหนาํ้ ผึง้ ซมึ เขา ในตวั ยา จากนั้นนําไปผดั ในภาชนะทเ่ี หมาะสมโดยใช ระดับไฟปานกลาง ผัดจนกระทง่ั มสี ีเหลอื งเขม และไมเหนยี วตดิ มอื นําออกจากเตา แลว ต้ังทิง้ ไวใ หเยน็ 10 ชะเอมเทศมีคณุ สมบตั เิ ปน กลางคอนขางเยน็ เลก็ นอย มีรสอมหวาน มีสรรพคุณระบายความ รอ น ขับพษิ แกไ อ ขบั เสมหะ โดยทัว่ ไปมกั ใชเ ขา ในตํารบั ยารกั ษาอาการไอมเี สมหะมาก พษิ จากฝแ ผล คอบวมอกั เสบ หรอื พิษจากยาและอาหาร เปน ตน โดยสามารถชว ยระบายความรอ นและขับพษิ ได หาก นํามาผัดนา้ํ ผ้ึงจะทาํ ใหม ีคณุ สมบตั อิ นุ มีรสหวาน มีสรรพคณุ บํารุงมามและกระเพาะอาหาร เสริมช่ี ทําให การเตน ของชพี จรมแี รงและกลบั คืนสภาพปกติ โดยทว่ั ไปมักใชเขาในตาํ รับยารักษาอาการมา มและ กระเพาะอาหารออนเพลยี ไมม ีแรง ช่ีของหัวใจพรอง ปวดทอ ง เสน เอ็นและชีพจรตงึ แขง็ ชพี จรเตน ไม สมํา่ เสมอ และชีพจรเตนหยุดอยางมีจังหวะ เปนตน มีรายงานผลการศึกษาเปรียบเทียบปริมาณกรด กลีไซรไรซกิ (glycyrrhizic acid) ในชะเอมเทศที่ผดั นํ้าผึ้งและไมไ ดผัดพบวา ชะเอมเทศผัดนาํ้ ผ้งึ จะมี ปรมิ าณสารดงั กลา วนอ ยกวาชะเอมเทศท่ไี มไดผัดรอ ยละ 47-60 ท้งั นขี้ ้นึ อยกู ับคุณภาพของเครือ่ งยา10 การศึกษาวิจยั ของรากชะเอมเทศผัดนํ้าผง้ึ มีดงั นี้ การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: มีรายงานการศึกษาเปรียบเทียบฤทธิ์เสรมิ ภมู ิคุมกันของชะเอมเทศ ท่ผี ัดนํ้าผึง้ และไมไดผ ัดพบวา ฤทธิเ์ สรมิ ภมู คิ ุมกันของชะเอมเทศผัดนํ้าผงึ้ จะแรงกวา ชะเอมเทศไมไดผ ดั 10 มาก ดงั น้นั ชะเอมเทศผดั นาํ้ ผ้ึงจงึ นับเปน ตัวยาที่มีสรรพคณุ บาํ รงุ ชีท่ ่ีดที ีส่ ดุ ในทางคลนิ กิ

Page 116 ตาํ รับยาบาํ รงุ : ปูจงอช้ี ีท่ ัง 95 เซิงหมา (Rhizoma Cimicifugae) คือ ลาํ ตนใตดินแหงของพืชท่ีมีช่ือวิทยาศาสตรวา Cimicifuga heracleifolia Kom. หรอื C. dahurica (Turcz.) Maxim. หรอื C. foetida L. วงศ Ranunculaceae5 มรี ายงานการศกึ ษาวิจัยดา นตา ง ๆ ดงั นี้ การศกึ ษาทางเภสชั วิทยา: สารสกัดเมทานอลมีฤทธล์ิ ดไขแ ละตา นอักเสบในหนขู าว มฤี ทธิ์ ระงับปวดและปกปองตับในหนูถีบจักร ทิงเจอรเซิงหมามีฤทธิ์สงบจิตในหนูถีบจักร และสารสกัดน้าํ มี ฤทธ์ยิ ับยัง้ เชื้อแบคทีเรียบางชนิดในหลอดทดลอง16 การศึกษาทางคลินกิ : เซงิ หมามีสรรพคุณตา นเชอ้ื ไวรสั และรกั ษาอาการมดลกู หยอน16 การศึกษาความปลอดภยั : มีรายงานการศึกษาพิษเฉียบพลันในหนูถีบจักรโดยการใหสารสกัด เมทานอลทางปาก พบวาขนาดของสารสกัดทท่ี าํ ใหหนถู ีบจักรตายรอยละ 50 (LD50) มีคามากกวา 5.0 กรมั /กิโลกรัม16 ไฉหู (Radix Bupleuri) คือ รากแหงของพชื ท่ีมชี ่อื วทิ ยาศาสตรว า Bupleurum chinense DC. หรอื B. scorzonerifolium Willd. หรือ B. falcatum L. วงศ Umbelliferae5 มีรายงานการศกึ ษาวิจยั ดา นตา ง ๆ ดังน้ี การศึกษาทางเภสัชวิทยา: เมื่อใหสารสกัดนํา้ ทางปากและฉีดเขากลามเนื้อกระตายในขนาด เทยี บเทา ผงยา 18 กรัม/กโิ ลกรมั พบวา มฤี ทธ์ริ ะบายความรอ น เมือ่ ฉีดนาํ้ มันหอมระเหยเขาชอ งทอ งหนู ขาวในขนาด 100 มลิ ลกิ รัม/กโิ ลกรมั พบวามฤี ทธริ์ ะบายความรอ นเชน กัน นอกจากนส้ี ารสกดั นาํ้ ยงั มี 17 ฤทธ์ติ านอกั เสบและปกปอ งตบั จากสารพิษในกระตาย การศึกษาทางคลินิก: ผงยามีสรรพคุณลดไขจากโรคหวัดและไขหวัดใหญไดดี รักษาโรค เกย่ี วกับตบั และถงุ นํ้าดี และตานอกั เสบ17 การศึกษาความปลอดภัย: ไฉหูมพี ิษนอย การศึกษาพิษเฉียบพลันโดยฉีดสวนของสารสกัด แอลกอฮอลท่ีละลายน้าํ ได ความเขม ขน รอยละ 10 เขาใตผิวหนงั หนถู บี จกั ร พบวา ขนาดนอ ยที่สุดทที่ าํ ให หนูถบี จกั รตายมีคาเทา กบั 110 มิลลกิ รมั /กโิ ลกรัม เมอ่ื ใหสารแซโพนิน (saponin) ซง่ึ เปนองคป ระกอบ ทางเคมีของไฉหทู างปาก ฉีดเขา ใตผ วิ หนงั ฉดี เขา ชองทอง และฉีดเขา หลอดเลอื ดดาํ หนถู ีบจักร พบวา ขนาดของสารแซโพนินท่ีทําใหหนูถีบจักรตายรอยละ 50 (LD50) มีคาเทากับ 4.70, 1.90, 0.11 และ 0.07 กรมั /กโิ ลกรมั ตามลาํ ดับ และเม่อื ฉีดสารดงั กลา วเขา ชอ งทองหนูตะเภา พบวา LD50 มคี า เทา กับ 58.3 มิลลิกรมั /กิโลกรัม17

Page 117 96 ตํารบั ยาจีนท่ใี ชบอยในประเทศไทย เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. จรัส ตง้ั อรา มวงศ, สุณี จีระจิตสมั พันธ, ธีรพงศ ตง้ั อรา มวงศ. ตํารบั ยาปูจงอ้ชี ี่ทัง. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทาํ ฐานขอ มูลยาสมนุ ไพร จีน]. นนทบรุ ี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉยี งใต กรมพัฒนาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลือก กระทรวง สาธารณสขุ , 2549. 4. Zhao H, Jiang JM. Buzhong Yiqi Tang. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol.1. English Edition. Beijing: Chemical Industry Press, 2000. 6. Li DH. Radix Astragali: huang qi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 7. Bensky D, Gamble A. Chinese herbal medicine: Materia medica. Revised edition. Washington: Eastland Press, 1993. 8. Chang HM, But PPH. Pharmacology and application of Chinese materia medica. Vol.2. Singapore: World Scientific, 1987. 9. Li W. Pericarpium Citri Reticulatae: chen pi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 10. Ye DJ, Zhang SC, Huang WL, Pan SH, Gong QF, Chen Q. Processing of traditional Chinese medicine. 7th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 2001. 11. Tang W, Eisenbrand G. Chinese drugs of plant origin. 1st ed. Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1992. 12. World Health Organization. WHO monographs on selected medicinal plants. Vol.2. Geneva: World Health Organization, 2002. 13. Zhou QM, Wang Y, Wang BX. Radix Ginseng: ren sheng. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 14. World Health Organization. WHO monographs on selected medicinal plants. Vol.1. Geneva: World Health Organization, 1999. 15. Zhou ZC. Rhizoma Atractylodis Macrocephalae: bai zhu. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 16. Zhao GB, Ma J. Rhizoma Cimicifugae: sheng ma. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 17. Ma JK. Radix Bupleuri: cai hu. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999.

Page 118 ตาํ รับยาบาํ รงุ : ซอ่ื อทู งั 97 ซื่ออูทัง (四物汤) ตําราตนตํารับ 太平惠民和剂局方 ไทผิงหยุ หมนิ เหอจจี้ ฺหวฟี าง (Prescription of Peaceful Benevolent Dispensary)1 « ค.ศ. 1151 Chen Shiwen (陈诗文 เฉนิ ซือเหวิน) »2 สว นประกอบ Radix Rehmanniae Praeparata สูตี้หวง (จ่ิวเจิง) 12 กรัม 10 กรมั 熟地黄 (酒蒸) Radix Angelicae Sinensis ตังกยุ (จ่ิวจ้ินเฉา) 12 กรัม 当归 (酒浸炒) 8 กรัม 白芍 Radix Paeoniae Alba ไปเ สา 川芎 Radix Ligustici Chuanxiong ชวนซฺยง วธิ ใี ช ตม เอานา้ํ ดื่ม1 การออกฤทธิ์ บาํ รงุ เลอื ด ปรบั สมดลุ ของเลือด1,3,4 สรรพคุณ ใชรักษาอาการเลือดพรอง เลือดไหลเวียนไมสะดวก เชน สตรีประจําเดือนไมปกติ ปวด ทองนอ ย ปวดประจาํ เดอื นหรือมอี าการตกเลอื ด เลือดจบั เปนกอ นหรอื ปวดเปน ระยะ ๆ สตรมี คี รรภท ี่ ทารกดิน้ มากกวา ปกติ หรือตกเลอื ดไหลไมหยดุ หรือสตรหี ลงั คลอด น้ําคาวปลาออกไมส ะดวก ลิ่มเลอื ด จับเปนกอ น ปวดทองนอย ทอ งแขง็ มีอาการสะบัดรอ นสะบดั หนาวจากภาวะเลอื ดคง่ั 1,3,4 ตํารับยานี้สามารถเพ่มิ หรือลดขนาดยาใหเหมาะสม ข้นึ อยูก ับความรุนแรงของอาการของโรค3,5 ตัวยาสูตห้ี วง (จว่ิ เจิง) และไปเ สาชวยบํารุงเลือด แตเปนยายนิ จงึ อาจกอ ใหเกดิ ปญหาของการ ไหลเวียนของเลอื ด ซึ่งตวั ยาอน่ื ในตํารับคือ ตังกุยและชวนซยฺ ง เปน ยาทม่ี ีรสเผ็ดและอุน จะชว ยใหการ ไหลเวียนของเลือดดีข้ึน6 เม่ือนําตัวยาท้ังหมดมารวมเปนตํารับเดียวกัน จึงชวยบํารุงเลือด ปรับ

Page 119 98 ตํารับยาจีนท่ใี ชบอยในประเทศไทย ตาํ รบั ยา ซอ่ื อทู งั (四物汤) 3 เซนติเมตร 5 เซนติเมตร สตู ห้ี วง(จ่วิ เจงิ ) [熟地黄(酒蒸)] ตังกุย(จิว่ จน้ิ เฉา ) [当归(酒浸炒)] 2 เซนตเิ มตร 2 เซนติเมตร ไปเ สา (白芍) ชวนซยฺ ง (川芎)

Page 120 ตํารบั ยาบาํ รุง: ซื่ออูทงั 99 การไหลเวยี นของเลือดและปรบั ประจาํ เดอื นไดดวย หากผปู ว ยมภี าวะเลอื ดคง่ั หรือมีลม่ิ เลอื ดอดุ ตนั รว ม ดวย ใหเ ปล่ียนตัวยาไปเสาเปนเชอเสา (赤芍 Radix Paeoniae Rubra) แทน และหากผปู ว ยมีภาวะ โลหิตรอ น ใหเ ปล่ยี นตัวยาสูตี้หวงเปนต้หี วง (地黄 โกฐขแ้ี มว) แทน5 คําอธิบายตาํ รับ สมนุ ไพร ทาํ หนา ที่ รส คุณสมบัติ สรรพคณุ ตัวยาหลัก อมหวาน 熟地黄 (酒蒸) อนุ เล็กนอย บํารุงเลอื ด เสรมิ ยิน เพิ่มสาร ตัวยาเสรมิ เผ็ด จาํ เปน เชน นํา้ อสุจิ และนํ้าไขสนั สูตหี้ วง (จ่ิวเจงิ ) อมหวาน หลัง (โกฐขีแ้ มวนึง่ เหลา ) ตวั ยาชว ย ขมเปรยี้ ว อนุ เพิม่ การไหลเวียนและบาํ รุงเลอื ด 当归 (酒浸炒) ตวั ยาชว ย อมหวาน ปรบั ประจําเดอื นใหเ ปนปกติ ตงั กยุ (จว่ิ จ้ินเฉา ) เผ็ด เย็นเลก็ นอ ย เสริมและเก็บกกั ยินของเลอื ด (โกฐเชยี งผดั เหลา) ปรับประจาํ เดือน สงบตับ ระงบั 白芍 ไปเ สา เหง่ือ ระงบั ปวด 川芎 ชวนซยฺ ง อนุ ชว ยการไหลเวยี นของชี่และเลอื ด (โกฐหัวบวั ) ขับลมในเลอื ด ระงับปวด รูปแบบยาในปจจบุ นั ยาตม ยาลกู กลอน ยาเมด็ ยานาํ้ ยาฉีด*7 ขอแนะนําการใช ตาํ รบั ยาซือ่ อูท ังเปนยาบาํ รงุ เลอื ดที่นยิ มใช เปนตาํ รับพืน้ ฐานในการปรับประจาํ เดือนใหเ ปน ปกติ 1,4 เหมาะสาํ หรบั ผูปวยทมี่ ีอาการใจส่นั เวียนศรี ษะ หนาหมองคลํ้า ลิน้ ซดี ชีพจรเลก็ และเลือดพรอ ง เหมาะกับอาการเรือ้ รงั หรอื อาการทไ่ี มร ุนแรง6 * ในประเทศไทยไมอนญุ าตใหใชยาเตรียมจากสมนุ ไพรในรปู แบบยาฉีด

Page 121 100 ตํารับยาจีนทใี่ ชบ อยในประเทศไทย ขอควรระวงั ในการใช ตาํ รบั ยาซ่อื อูทงั ไมเ หมาะสําหรับผปู ว ยท่หี ยางของมามและกระเพาะอาหารพรอง ซง่ึ มีอาการเบอ่ื อาหารและถายเหลว1,4 ขอ มลู วิชาการทีเ่ กี่ยวของ ตํารบั ยาซอ่ื อูทงั มีรายงานการศกึ ษาวจิ ัยดานตาง ๆ ดงั นี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ตํารับยาซ่ืออูทังมีฤทธ์ิเสริมภูมิตานทาน ชะลอความแก บรรเทา อาการโลหิตจาง จากการศกึ ษาในหนูตะเภา พบวาตํารับยานช้ี วยควบคุมการทํางานของไขกระดกู ในการ สรางเม็ดเลือดแดง8 รักษาอาการหลังจากการแทงลูก5 กลอมประสาท บรรเทาอาการชักกระตุกของ มดลูก ชวยใหประจําเดือนมาเปนปกติ1 การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รับยาซื่ออูทังมีฤทธิ์ชวยใหตอมขับภายในรังไขที่มีลักษณะเปนเม็ดสี ทํางานดีข้นึ 6 การศกึ ษาความปลอดภยั : การฉีดสารสกดั นาํ้ เขาชองทอ งหนถู ีบจักรในขนาด 2 กรมั /กโิ ลกรมั พบวา ไมท าํ ใหส ตั วทดลองตาย7 สตู หี้ วง (จ่ิวเจงิ ) [โกฐขแี้ มวนง่ึ เหลา (Radix Rehmanniae Praeparata)] คอื รากแหงของ พชื ทมี่ ชี อ่ื วทิ ยาศาสตรวา Rehmannia glutinosa (Gaertn.) Libosch. วงศ Scrophulariaceae9 เตรยี ม โดยวิธีน่ึงเหลา ดังน้ี นําตหี้ วง (地黄 โกฐขีแ้ มว) ทส่ี ะอาด เติมเหลา เหลอื งหรือเหลาขาว คลกุ เคลา ใหเ ขา กัน (สมุนไพร:เหลา เทา กับ 10:3 โดยนํ้าหนัก) แลว ใสในหมอนงึ่ ท่มี ฝี าปด มิดชิด นึ่งจนกระท่ังเหลา แทรกซึมเขาในเนอื้ สมนุ ไพร สงั เกตไดจากสขี องสมุนไพรจะเปล่ยี นเปน สดี าํ เขมมาก เปน มัน และมรี ส ออกหวาน หลังจากน้ัน นาํ ไปตากแดดจนกระท่ังผวิ นอกคอ นขางแหง ไมเหนียวติดมือ หนั่ เปนชนิ้ หนา ๆ แลว นาํ ไปทําใหแ หง10 ตี้หวงมคี ุณสมบัติเย็น รสหวานอมขม มฤี ทธิ์ระบายความรอ น ทาํ ใหเลือดเยน็ เสริมยนิ และธาตุ นํา้ ใชรกั ษาอาการความรอนเขากระแสเลอื ด เชน ปากแหง ลนิ้ แดง รอนใน กระหายนํ้า คอแหง เปน จ้ํา เลือด อาเจยี นเปน เลอื ด เลือดกําเดาไหล เปน ตน เมือ่ นํามาเตรยี มเปนสตู ี้หวง จะมคี ณุ สมบัตอิ ุน เลก็ นอ ย มีรสอมหวาน มฤี ทธิ์บาํ รงุ เลอื ด เสริมยนิ บาํ รงุ ธาตุนํ้าและไขกระดกู ใชร ักษาอาการเลือดพรอง ซีดเหลอื ง วิงเวยี น นอนไมหลบั ประจาํ เดือนไมป กติ ตกเลอื ด ยินของไตพรอง เหง่อื ออกตอนหลับ ฝน เปย ก กระหายน้ํา ธาตนุ าํ้ และเลอื ดของตบั และไตพรอง เอว เและเขาปวดเมือ่ ยออ นแรง10

Page 122 ตาํ รับยาบาํ รงุ : ซอ่ื อูท งั 101 รายงานการวจิ ยั พบวา การเตรียมสูต้ีหวงโดยการนงึ่ ตหี้ วง จะทาํ ใหสารกลุมอิรดิ อยดไ กลโคไซด (iridoid glycosides) แตกตวั เปน อิรดิ อยดแ ละนา้ํ ตาลเชิงซอ น ซึง่ น้ําตาลเชิงซอ นบางสว นจะแตกตวั ตอ ไปเปน นาํ้ ตาลเชงิ เดยี่ ว ทําใหปรมิ าณนํ้าตาลเชงิ เดยี่ วในสูตหี้ วงสงู กวา ตี้หวง 2 เทา นอกจากน้สี ูตี้หวง จะมีปริมาณกรดอะมิโนลดลง แตปรมิ าณแรธ าตุและสารสาํ คัญในสมนุ ไพรไมแ ตกตา งกัน9 มีรายงานวา เม่ือรับประทานสตู ้หี วง อาจทําใหเกดิ อาการขางเคียงเลก็ นอย เชน ทอ งเสยี ปวดทอง วิงเวียนศรี ษะ ออนเพลีย เปน ตน แตอ าการดังกลาวจะหายไปเม่อื รบั ประทานยาอยางตอเนื่อง11 ตงั กยุ (จวิ่ จ้ินเฉา ) [โกฐเชียงผัดเหลา (Radix Angelicae Sinensis)] คอื รากแหง ของพชื ทมี่ ชี อ่ื วิทยาศาสตรวา Angelica sinensis (Oliv.) Diels วงศ Umbelliferae9 เตรยี มโดยวิธกี ารผัดกบั เหลา มรี ายงานการศึกษาวิจยั ดา นตาง ๆ ดงั น้ี ตังกุยมีคุณสมบัติอุน มีรสเผ็ดอมหวาน มีฤทธิ์บาํ รุงเลือด ทําใหเลือดหมุนเวียน ปรับ ประจําเดือนใหเ ปนปกติ ระงับปวด และใหค วามชมุ ชืน้ กับลําไส ใชรกั ษาอาการเลือดพรอ งตา ง ๆ เชน เลือดในระบบหัวใจและตับพรอ ง (มีอาการหนาซีดเหลือง วิงเวยี น ใจส่นั ) การไหลเวยี นของเลือดติดขดั (มอี าการประจําเดอื นไมป กติ ปวดประจําเดอื น ประจําเดือนไมม า) การไหลเวียนของเลือดตดิ ขดั และมี ความเย็นจบั (มีอาการเลอื ดคัง่ ฟกชา้ํ ช้าํ ใน ปวดไขขอ ไขขอ อกั เสบ) เปน ตน สว นทใ่ี ชทาํ ยาของตังกยุ แบงเปน 4 สว น คอื สว นหัว (สว นเหงา อวบสน้ั ทอี่ ยูตอนบนสดุ ) สวนตัว (สว นรากแกว หลกั ) สวนหาง (สว นรากฝอย) และท้งั ราก (ทกุ สวน) โดยทั่วไปสว นหัวและตัวมสี รรพคณุ บํารุงเลือด สว นหางมี 10 สรรพคณุ ชวยใหก ารไหลเวียนของเลอื ดไมต ิดขดั และทัง้ รากมสี รรพคุณบํารงุ เลือด ทําใหเ ลอื ดไหลเวียน ตังกุยเมื่อนาํ มาผัดเหลา จะชวยเพิ่มฤทธ์ิการไหลเวียนของเลือดดีขึ้น เหมาะสาํ หรับผูปวยที่มี อาการเลอื ดพรอ ง เลอื ดไหลเวยี นไมสะดวก สตรปี ระจําเดือนไมปกติ โรคปวดไขขอ และไขขอ อักเสบ10 การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกดั นา้ํ มฤี ทธิย์ บั ยงั้ การรวมตวั ของเกล็ดเลอื ดและการปลอ ยสาร เซโรโทนิน (serotonin) ในหนูขาว12 เมื่อฉีดสารสกัดนํ้าเขาหลอดเลือดดําสุนัขในขนาดเทียบเทาผงยา 10 กรมั /กโิ ลกรมั พบวา มฤี ทธ์กิ ระตุน การหดตวั ของกลา มเน้ือเรียบกระเพาะปสสาวะ ลาํ ไส และมดลูก เมือ่ ฉีดสารสกดั นาํ้ และสารสกดั แอลกอฮอลเ ขา หลอดเลือดดาํ แมว หนูขาว และกระตาย พบวา มฤี ทธ์เิ พมิ่ การหดตวั ของกลา มเน้ือเรียบของมดลกู นอกจากน้ียังพบวาสารพอลแี ซกคาไรด (polysaccharide) มี ฤทธิ์กระตุน การสรา งเม็ดเลือด13 การศกึ ษาทางคลินิก: เม่อื ใหส ารสกัดน้าํ ครัง้ ละ 5 มิลลลิ ติ ร วนั ละ 3 คร้งั ติดตอกนั นาน 1 สปั ดาห จะลดอาการปวดประจาํ เดอื น และชว ยขบั ประจําเดอื น จึงไมค วรใชก บั ผปู ว ยท่ใี ชย าปอ งกนั

Page 123 102 ตํารับยาจนี ทใ่ี ชบ อ ยในประเทศไทย เลอื ดแข็งตัว สารสกัดนา้ํ ยงั มฤี ทธ์ิกระตนุ กลามเนือ้ เรียบของมดลูกและลดความหนดื ของเลอื ดในสตรี และเมอื่ ฉดี สารสกัดน้ําเขาหลอดเลือดดําผปู วยจาํ นวน 40 ราย ในขนาด 240 มลิ ลิลิตร/คน/วนั ตดิ ตอ กนั นาน 30 วนั ไมทาํ ใหเกิดอาการผดิ ปกติใด ๆ13 การศึกษาความปลอดภยั : เมอ่ื ฉีดสารสกัดเขา หลอดเลือดดาํ หนถู ีบจกั ร พบวาขนาดสารสกดั เทียบเทาผงยาท่ีทาํ ใหหนถู ีบจักรตายรอยละ 50 (LD50) มีคาเทา กบั 100.6 กรมั /กโิ ลกรมั 7 ไปเสา (Radix Paeoniae Alba) คือ รากแหง ของพชื ทม่ี ชี อ่ื วทิ ยาศาสตรว า Paeonia lactiflora Pall. วงศ Ranunculaceae9 มรี ายงานการศกึ ษาวิจยั ดานตาง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสัชวิทยา: สารสกดั นาํ้ มีฤทธเิ์ สรมิ ภูมคิ มุ กัน เม่ือฉีดสารสกดั กลมุ ไกลโคไซด รวม (total glycosides) เขาชองทองหนูถีบจกั ร พบวา ขนาดของสารสกดั ทม่ี ีผลระงับปวดในหนูถบี จักร ไดรอ ยละ 50 (ED50) มีคา เทากบั 5-40 มิลลกิ รัม/กิโลกรมั และเมื่อฉดี สารสกัดดังกลา วเขา กลามเนอื้ หนู ถีบจักรในขนาด 20-40 มิลลิกรัม/กิโลกรัม พบวาหนูถีบจักรมีอาการสงบลง14 สารพีโอไนโฟลริน (paeoniflorin) ในสารสกัดนํ้า มีฤทธป์ิ องกันการแขง็ ตวั ของเลอื ด และตา นอกั เสบ สารสกัดนํา้ เมอ่ื ใหทาง ปากหนถู บี จกั ร กระตา ย และหนตู ะเภา มฤี ทธิ์ตานการหดเกรง็ ของลาํ ไสเลก็ สว นปลายและมดลูกและสาร สกัดดงั กลาวยงั มฤี ทธป์ิ กปอ งตับในหนูถีบจักรและหนูขาว11,15 การศกึ ษาทางคลนิ กิ : เมื่อใหสารสกดั กลมุ ไกลโคไซดร วมแกผ ปู ว ยระบบภมู ิคุมกนั บกพรอ งท่ี เกดิ จากการปวยดวยโรคเรอ้ื รัง (เชน โรคปอดอักเสบ โรคหัวใจ โรครูมาตซิ ัม่ เปนตน ) จาํ นวน 65 ราย ตดิ ตอ กันทกุ วันนาน 1 เดอื น มีผลปรบั สมดุลของระบบภมู ิคมุ กันได และเมื่อใหสารสกดั ดงั กลา วแก ผูปวยโรคตบั อกั เสบชนดิ บี จํานวน 85 ราย พบวา ไดผ ลในการรกั ษาเชนกนั 14 การศึกษาความปลอดภยั : การศึกษาพิษเฉียบพลนั โดยการใหผงยาทางปากหนถู ีบจักร พบวา ขนาดของผงยาทีท่ าํ ใหห นถู บี จักรตายรอยละ 50 (LD50) มคี าเทา กบั 81 กรมั /กิโลกรมั เมอ่ื ใหผ งยาทาง ปากสนุ ขั วันละ 3 กรัม/กิโลกรมั ติดตอกันนาน 6 เดอื น ไมพบอาการขางเคยี งหรืออาการผดิ ปกติใด ๆ เมอ่ื ฉดี สารสกัดกลุมไกลโคไซดร วมเขา ชองทอ งหนูถบี จกั รและหนขู าว พบวา ขนาดของสารสกดั ท่ีทาํ ใหหนู ตายรอ ยละ 50 (LD50) มคี า เทากับ 125 และ 301 มลิ ลกิ รัม/กิโลกรมั ตามลาํ ดับ เมือ่ ฉีดสารพีโอไนโฟลรนิ เขาหลอดเลอื ดดาํ และชอ งทอ งหนูถบี จกั ร พบวาขนาดของสารท่ที าํ ใหหนูถบี จกั รตายรอ ยละ 50 (LD50) มี คาเทยี บเทาผงยา 3.53 และ 9.53 กรัม/กิโลกรมั ตามลําดับ14

Page 124 ตาํ รบั ยาบาํ รงุ : ซือ่ อูท งั 103 ชวนซยฺ ง [โกฐหัวบัว (Radix Ligustici Chuanxiong )] คือ รากแหง ของพืชที่มชี ่ือวทิ ยาศาสตร วา Ligusticum chuanxiong Hort. วงศ Umbelliferae11 มีรายงานการศกึ ษาวิจัยดานตา ง ๆ ดงั น้ี การศึกษาทางเภสัชวิทยา: สารสกัดน้าํ เมื่อใหทางปากหนูขาวในขนาดเทียบเทาผงยา 25-50 กรัม/กิโลกรัม มีฤทธ์ิสงบประสาท และจะเห็นผลชัดเจนข้ึนในหนูถีบจักร สารสกัดมีฤทธิ์ลดระดับ คอเลสเตอรอลในเลือด16 ชวนซฺยงในขนาดตํา่ ๆ มีฤทธก์ิ ระตุนการบบี ตัวของมดลกู ของกระตา ย แตเมื่อ ใหใ นขนาดสูงจะยบั ยั้งการบีบตวั อยา งสมบูรณ11 การศกึ ษาทางคลินิก: ชวนซฺยงมปี ระสิทธิภาพในการยบั ย้ังการรวมตวั ของเกลด็ เลอื ด10 บรรเทา อาการปวดหลังคลอด ชวยใหร กหรือเนื้อเยอื่ ของมดลูกที่ตายแลว ถูกขบั ออกมาไดดี สารสกดั มฤี ทธิ์เพ่ิม การบีบตัวของมดลกู ทําใหประจาํ เดือนมาเร็วขน้ึ จงึ ไมแ นะนําใหใ ชขณะมีอาการปวดประจาํ เดอื น หรือ โรคทเ่ี ก่ียวกับการตกเลือดอืน่ ๆ16 การศึกษาความปลอดภยั : ชวนซยฺ งมีความปลอดภัยในการใช จากการศกึ ษาพิษเฉียบพลนั โดยฉดี สารสกดั นํา้ เขา ชองทองและกลา มเนือ้ หนถู บี จักร พบวา ขนาดของสารสกัดทท่ี ําใหห นถู ีบจกั รตาย รอยละ 50 (LD50) มคี า เทากบั 65.86 และ 66.42 กรัม/กิโลกรมั 17 ตามลาํ ดับ เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. Li F, Fan QL, Zhu ZB, Zhao JQ, Zhu WX. Science of prescriptions: A newly compiled practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 1st ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai University of Traditional Chinese Medicine, 2000. 4. สมบูรณ ฟเู จริญทรัพย, บุญยง เศวตบวร. ตํารับยาซอ่ื อทู งั . ใน มานพ เลิศสุทธริ กั ษ, พจงจติ เลิศสทุ ธิรักษ, นิตตนันท เทอดเกียรติ (บรรณาธิการ). ตํารบั ยาจีน. [เอกสารประกอบการฝก อบรมหลกั สูตรยาและสมุนไพรจนี วนั ที่ 12-24 มถิ ุนายน 2547]. สถาบัน การแพทยไ ทย-จนี เอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต กรมพัฒนาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลือก กระทรวงสาธารณสขุ . กรุงเทพ- มหานคร: รานพมุ ทอง, 2547. 5. Ou M, Li YW, Gao HS, Cen WW. Chinese-English manual of common-used prescriptions in traditional Chinese medicine. 1st ed. Guangzhou: Guangdong Science & Technology Publishing House, 1991. 6. Bensky D, Barolet R. Chinese herbal medicine: Formulas & strategies. Seattle: Eastland Press, 1990. 7. Ru K, Jiang JM. Siwu tang. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

Page 125 104 ตํารบั ยาจีนท่ใี ชบอยในประเทศไทย 8. Guo P, Ma ZC, Li YF, Liang QD, Wang JF, Wang SQ. Effect of siwu tang on protein expression of bone marrow of blood deficiency mice induced by irradiation. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi 2004; 29(9): 893-6. 9. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol.1. English Edition. Beijing: Chemical Industry Press, 2000. 10. Ye DJ, Zhang SC, Huang WL, Pan SH, Gong QF, Chen Q. Processing of traditional Chinese medicine. 7th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 2001. 11. Bensky D, Gamble A. Chinese herbal medicine: Materia medica, Revised edition. Washington: Eastland Press, 1993. 12. Tang W, Eisenbrand G. Chinese drugs of plant origin. 1st ed. Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1992. 13. World Health Organization. WHO monographs on selected medicinal plants. Vol.2. Geneva: World Health Organization, 2002. 14. Wang SX. Radix Paeonia Alba: bai shao. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 15. World Health Organization. WHO monographs on selected medicinal plants. Vol.1. Geneva: World Health Organization, 1999. 16. Huang KC. The pharmacology of Chinese herbs. 2nd ed. Boca Raton: CRC Press, 1993. 17. Li R. Rhizoma Chuan Xiong. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999.

Page 126 ตาํ รบั ยาบํารงุ : อกี ว นเจียน 105 อกี ว นเจียน (一贯煎) ตําราตนตํารับ 续 名 医 类 案 ซหู มิงอเี ลย อ ้ัน (Supplement to the Classified Medical Records of Famous Physicians)1 « ค.ศ. 1770 Wei Zhixiu (魏之绣 เวยจ อื่ ซ่ิว) »2 สว นประกอบ Radix Rehmanniae ตี้หวง 30 กรมั Radix Glehniae เปยซ าเซนิ 10 กรมั 地黄 Radix Ophiopogonis Japonici ไมต ง 10 กรมั 北沙参 Radix Angelicae Sinensis ตังกุย 10 กรมั 麦冬 Fructus Lycii โกวฉีจื่อ 10 กรมั 当归 Fructus Meliae Toosendan ชวนเลี่ยนจอื่ 5 กรัม 枸杞子 川楝子 วธิ ใี ช ตมเอานํ้าด่ืม1,3 การออกฤทธิ์ เสริมบาํ รุงยนิ ของตบั และไต กระจายและปรบั ช่ขี องตบั 1,3 สรรพคณุ รกั ษาอาการยินของตับและไตพรอง เจ็บชายโครงเนอื่ งจากชี่ตดิ ขัด มอี าการแนน หนา อก หรือ เจ็บเสยี ดชายโครง เรอเปรี้ยว คอแหง ปากแหง ล้นิ แดงแหง ไสเลือ่ นหรอื มีกอ นเถาดาน ชพี จรเล็กออน หรือพรอ งตงึ 1,3 ตํารับยานีส้ ามารถเพม่ิ หรอื ลดขนาดยาใหเ หมาะสมในผปู วยโรคตับอกั เสบเรื้อรัง ตบั แข็งระยะ เรมิ่ ตน ไขมนั ท่ีตับสูง กระเพาะอาหารอกั เสบเรื้อรงั กระเพาะอาหารเปน แผล โรคเบาหวาน ความดัน โลหิตสงู อาการของโรคเรื้อรงั ตา ง ๆ อันเนอ่ื งมาจากภาวะยินของตบั และไตพรอ ง1,3

Page 127 106 ตํารับยาจนี ทใี่ ชบ อ ยในประเทศไทย ตํารับยา อีกวนเจียน (一贯煎) 2 เซนติเมตร 2 เซนตเิ มตร ต้ีหวง (地黄) เปยซ าเซนิ (北沙参) 2 เซนติเมตร 5 เซนตเิ มตร ไมต ง (麦冬) ตงั กยุ (当归) 2 เซนติเมตร 2 เซนตเิ มตร โกว ฉจี อ่ื (枸杞子) ชวนเลีย่ นจอ่ื (川楝子)

Page 128 ตํารับยาบาํ รุง: อกี ว นเจียน 107 คาํ อธิบายตาํ รับ สมนุ ไพร ทาํ หนา ที่ รส คณุ สมบัติ สรรพคณุ 地黄 ตห้ี วง ตวั ยาหลกั หวาน เยน็ ระบายความรอน ทําใหเลือดเย็น (โกฐข้ีแมว) อมขม บํารุงเลอื ดและยนิ ชี่ของตับและไต เสริมสารนํ้า 北沙参 เปย ซ าเซิน ตวั ยาเสรมิ หวาน เย็น เสริมยิน ระบายความรอนที่ปอด อมขม เลก็ นอ ย เสรมิ สารนํา้ บํารงุ กระเพาะอาหาร และชว ยเพิม่ ฤทธ์ขิ องตห้ี วงในการ เสริมยิน บํารงุ เลอื ดและสรางสาร นาํ้ 麦冬 ไมตง ตัวยาเสรมิ หวาน เยน็ เสรมิ ยิน บาํ รุงปอดใหช ุม ชื้น เสรมิ อมขม เล็กนอ ย ธาตนุ าํ้ บํารุงกระเพาะอาหาร ระบาย ความรอนของหัวใจ ลดอาการ กระวนกระวาย และชว ยเพิ่มฤทธ์ิ ของตหี้ วงในการเสริมยิน บาํ รงุ เลอื ด และสรา งสารนํ้า 当归 ตงั กุย ตัวยาเสริม หวาน อุน บาํ รุงเลือด ปรับประจําเดือนให (โกฐเชยี ง) อมเผ็ด ปกติ ระงับปวด หลอ ลื่นลําไส และ ชวยเพม่ิ ฤทธ์ิของตหี้ วงในการเสริม ยนิ บาํ รงุ เลอื ด และสรา งสารน้าํ 枸杞子 โกวฉจี ่ือ ตวั ยาเสรมิ หวาน สขุ มุ บาํ รงุ ตบั และไต บํารงุ สายตา และ ชวยเพ่มิ ฤทธ์ขิ องตหี้ วงในการเสริม ยนิ บาํ รุงเลือดและสรางสารนํ้า 川楝子 ชวนเล่ยี นจอ่ื ตวั ยาชว ย เผ็ด เย็น ชวยใหช่ีหมุนเวียน ระงับปวด ผอนคลายชขี่ องตับ คลายเครยี ด (เล่ียนดอกขาว) และนาํ พา

Page 129 108 ตาํ รับยาจนี ท่ใี ชบอ ยในประเทศไทย รูปแบบยาในปจ จบุ ัน ยาตม ยาเมด็ 4 ขอ ควรระวังในการใช ผปู วยทมี่ ีเสมหะมากหรอื เสมหะตกคางภายใน ไมเหมาะที่จะใชตาํ รับยานี้1,3 ขอ มูลวชิ าการทเ่ี กยี่ วขอ ง ตํารับยาอกี ว นเจยี น มีรายงานการศึกษาวิจัยดา นตาง ๆ ดงั นี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ตาํ รับยาอีกวนเจียนมีฤทธ์ิปกปองตับในหนูถีบจักร สารสกัดนํา้ มี ฤทธย์ิ บั ยัง้ การเกิดแผลในกระเพาะอาหารในหนขู าว4 การศึกษาทางคลนิ ิก: ตํารบั ยาอกี ว นเจียนมสี รรพคณุ บาํ รุงและปกปองตับ ลดนํ้าตาลในเลอื ด เสริมภูมิคุมกัน ลดการอักเสบ ระบายความรอน ระงับปวด สงบประสาท และปรับระบบประสาท อัตโนมัตใิ หส มดลุ 1,3,4 การศึกษาความปลอดภัย: เม่ือใหผงยาทางปากหนูถีบจักรขนาด 40 และ 50 กรัม/กิโลกรัม พบวาการกินอาหารและการเคล่ือนไหวของหนูถีบจักรยังเปนปกติ และไมพบหนูถีบจักรตัวใดตาย ภายใน 72 ชวั่ โมงหลังจากไดรับยา4 ตี้หวง [โกฐข้ีแมว (Radix Rehmanniae)] คอื รากสดหรอื แหง ของพชื ทีม่ ชี อ่ื วทิ ยาศาสตรวา Rehmannia glutinosa (Gaertn.) Libosch. วงศ Scrophulariaceae5 มีรายงานการศกึ ษาวิจัยดาน ตา ง ๆ ดงั นี้ การศกึ ษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกัดนาํ้ มีฤทธยิ์ ับยัง้ การลดลงของคอรทโิ คสเตอโรน (corticosterone) ในซีรัมของกระตายเมื่อฉีดยาเดกซาเมทาโซน (dexamethasone) และปองกันเน้ือตอมหมวกไตฝอ นอกจากนีส้ ารสกดั น้าํ ยงั มฤี ทธ์ชิ ะลอความแกและเสริมภูมคิ ุมกนั ในหนูขาว เพม่ิ การไหลเวียนของเลือด ไปเล้ยี งหวั ใจในหนูถีบจักร และตา นเชือ้ ราในหลอดทดลอง6 การศกึ ษาทางคลินิก: เมื่อใหผูปวยโรคไขขออักเสบรับประทานโกฐข้ีแมวขนาด 60-90 กรัม พบวา มีผลเพ่มิ ภูมติ า นทาน บรรเทาอาการปวด ลดบวม และแกโรคผวิ หนงั การรบั ประทานโกฐข้แี มวใน ปริมาณสูง อาจทําใหผปู วยบางรายเกิดอาการปวดทอ ง ทองเสยี วิงเวยี นศรี ษะ ออนเพลยี และใจสัน่ หากรับประทานยาไประยะหน่งึ อาการดังกลา วจะคอ ย ๆ ลดลง6 เปย ซ าเซิน (Radix Glehniae) คอื รากแหง ของพืชที่มีช่อื วทิ ยาศาสตรว า Glehnia littoralis Fr. Schmidt ex Miq. วงศ Umbelliferae5 มีรายงานการศกึ ษาวิจัยดา นตาง ๆ ดงั น้ี

Page 130 ตาํ รับยาบํารงุ : อีกวนเจียน 109 การศึกษาทางเภสัชวิทยา: น้าํ ตาลเชิงซอนในเปยซาเซินมีฤทธ์ิเสริมภูมิคุมกันในหนูถีบจักร สารสกดั เอทานอลมฤี ทธิ์ลดไขแ ละระงบั ปวดในกระตาย7 การศึกษาทางคลนิ กิ : เปย ซาเซินมสี รรพคณุ เสริมยินและเสรมิ ภูมคิ มุ กัน7 ไมตง (Radix Ophiopogonis Japonici) คือ รากแหงของพืชท่ีมีชื่อวิทยาศาสตรวา Ophiopogon japonicus Ker-Gawl. วงศ Liliaceae5 มีรายงานการศึกษาวจิ ยั ดานตาง ๆ ดังน้ี การศกึ ษาทางเภสชั วทิ ยา: ยาฉีดเม่อื ฉีดเขาชองทองหนขู าวในขนาดเทียบเทาผงยา 0.6-1 กรมั / กิโลกรัม ทาํ ใหการเตนของหัวใจท่ีเร็วเกินไปกลับเปนปกติ แตหากมีอาการรุนแรงมากจะไมไดผล สารสกัดนาํ้ มีฤทธิ์เพิ่มประสิทธิภาพของระบบภูมิคุมกันของรางกาย และชวยเพิ่มความทนทานตอภาวะ ขาดออกซิเจนในหนูขาว ผงยามีฤทธ์ิตานเช้ือแบคทีเรียหลายชนิด ไดแก เช้ือที่เปนสาเหตุของอาการ เจ็บคอ เชอ้ื ไทฟอยด และแบคทีเรียชนิดตา ง ๆ ในลาํ ไส8 การศึกษาทางคลินิก: สารสกัดน้ํามีสรรพคุณรักษาโรคหัวใจ บรรเทาอาการเจ็บหนาอก และ บรรเทาอาการหอบไดผลดี นอกจากน้ียังมีสรรพคุณรักษาผูปวยท่ีมีอาการอักเสบเร้ือรังของตอมนํา้ ตา ตอ มนํ้าลาย และตอ มอื่น ๆ ทข่ี บั สารนา้ํ อันเน่ืองมาจากภมู ิตา นทานตํา่ โดยไมท ราบสาเหตุ ทําใหป ระสิทธภิ าพ ในการขบั ของเหลวของตอ มเหลา นี้ลดลง ทําใหต อมแหงและปวดมาก และมีรายงานวาสารสกัดนํ้ามีฤทธิ์ ในการรักษาอาการปากคอแหงในผูสงู อายไุ ดผลดี โดยเฉพาะผูปวยที่มีอาการไขใ นระยะเริ่มตน 8 การศึกษาความปลอดภัย: การศึกษาพิษเฉยี บพลันในหนถู บี จักร โดยการฉดี สารสกัดน้ําความ เขม ขน 1:1 เขาทางชอ งทอ ง พบวา ขนาดของสารสกดั เทยี บเทา ผงยาทีท่ ําใหห นูถีบจกั รตายรอ ยละ 50 (LD50) มคี า เทา กบั 20.61 กรัม/กโิ ลกรัม8 ตงั กยุ [โกฐเชียง (Radix Angelicae Sinensis)] คอื รากแหง ของพชื ทีม่ ชี ื่อวิทยาศาสตรว า Angelica sinensis (Oliv.) Diels วงศ Umbelliferae5 มีรายงานการศึกษาวจิ ยั ดา นตา ง ๆ ดังนี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: สารสกดั นา้ํ มีฤทธ์ยิ บั ยง้ั การรวมตวั ของเกลด็ เลือด และการปลอ ย สาร เซโรโทนิน (serotonin) ในหนูขาว9 เมื่อฉีดสารสกัดน้ําเขาหลอดเลือดดาํ สุนัขในขนาดเทียบเทา ผงยา 10 กรัม/กิโลกรัม พบวามีฤทธ์ิกระตุนการหดตัวของกลามเนื้อเรียบกระเพาะปสสาวะ ลาํ ไส และมดลูก เม่ือฉีดสารสกัดน้าํ และสารสกัดแอลกอฮอลเขาหลอดเลือดดาํ แมว หนูขาว และกระตาย พบวามีฤทธิ์เพิ่มการหดตัวของกลามเน้ือเรียบของมดลูก นอกจากน้ียังพบวาสารพอลิแซกคาไรด (polysaccharide) มีฤทธ์กิ ระตุนการสรา งเม็ดเลอื ด10

Page 131 110 ตํารบั ยาจีนท่ีใชบอยในประเทศไทย การศึกษาทางคลินิก: เมื่อใหสารสกัดนํา้ คร้ังละ 5 มิลลิลิตร วันละ 3 คร้ัง ติดตอกันนาน 1 สัปดาห จะลดอาการปวดประจําเดือน และชวยขับประจําเดือน จึงไมควรใชกับผูปวยท่ีใชยาปองกัน เลอื ดแข็งตัว สารสกัดน้ํายังมีฤทธิ์กระตุนกลามเนื้อเรียบของมดลูกและลดความหนืดของเลือดในสตรี และเมอื่ ฉีดสารสกดั นา้ํ เขา หลอดเลือดดาํ ผูปว ยจาํ นวน 40 ราย ในขนาด 240 มลิ ลิลติ ร/คน/วนั ตดิ ตอ กนั นาน 30 วัน ไมท ําใหเกดิ อาการผิดปกติใด ๆ10 การศกึ ษาความปลอดภยั : เมอ่ื ฉดี สารสกัดเขา หลอดเลือดดาํ หนถู ีบจกั ร ขนาดสารสกดั เทยี บเทา ผงยาท่ที าํ ใหห นถู บี จักรตายรอ ยละ 50 (LD50) มีคา เทากับ 100.6 กรัม/ กโิ ลกรมั 11 โกวฉจี ่อื (Fructus Lycii) คอื ผลสุกแหง ของพชื ท่ีมชี ่ือวทิ ยาศาสตรว า Lycium barbarum L. วงศ Solanaceae5 มีรายงานการศกึ ษาวจิ ัยดา นตาง ๆ ดังน้ี การศกึ ษาทางเภสัชวทิ ยา: สารสกัดน้าํ และสารสกัดเอทานอลมีฤทธิ์เสริมภมู คิ ุมกันในหนถู ีบจกั ร สารสกัดนํ้ามีฤทธิ์ปกปองตับในหนูขาวและหนูถีบจักร ลดไขมันในเลือดในหนูขาวและกระตาย และ ลดนํ้าตาลในเลือดหนขู าว12 การศึกษาทางคลินิก: สารสกดั มีสรรพคณุ เสรมิ ภูมคิ ุมกนั และรกั ษาอาการปากแหง ตอนกลางคนื ในผสู งู อาย1ุ 2 การศึกษาความปลอดภัย: เมอ่ื ฉดี สารสกดั นาํ้ เขาใตผ ิวหนังหนถู บี จกั ร ขนาดสารสกดั นาํ้ ทที่ าํ ให หนถู ีบจักรตายรอยละ 50 (LD50) มีคาเทากับ 8.32 กรัม/กิโลกรัม12 ชวนเลย่ี นจ่ือ [เลี่ยนดอกขาว (Fructus Meliae Toosendan)] คอื ผลแกแ หง ของพชื ทม่ี ีชือ่ วิทยาศาสตรวา Melia toosendan Sieb. et Zucc. วงศ Meliaceae13 มีรายงานการศึกษาวิจัยดาน ตาง ๆ ดงั นี้ การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกดั เอทานอลและสารทเู ซนดานนิ (toosendanin) มีฤทธถิ์ า ย พยาธิ สารทูเซนดานินมฤี ทธิ์กระตุนการบีบตัวของกลา มเนอื้ เรียบในกระตาย และสารสกดั เอทานอล ความเขมขน 10 % มฤี ทธต์ิ า นเชื้อรา13 การศึกษาทางคลินกิ : ยาเมด็ ทูเซนดานนิ มีสรรพคุณถายพยาธทิ ัง้ ในเดก็ และผใู หญ1 3 การศึกษาความปลอดภัย: เม่ือฉีดสารทูเซนดานนิ เขาชองทอ ง หลอดเลือดดาํ ใตผวิ หนังและ ใหท างปากหนถู ีบจักร พบวาขนาดสารทูเซนดานินทีท่ าํ ใหหนถู ีบจักรตายรอ ยละ 50 (LD50) มีคา เทา กับ 13.8, 14.6, 14.3 และ 244.2 มลิ ลกิ รัม/กโิ ลกรัม ตามลาํ ดับ เมื่อฉีดสารดังกลาวเขา ใตผวิ หนงั และให

Page 132 ตาํ รับยาบาํ รงุ : อีกวนเจยี น 111 ทางปากหนูขาว และฉดี เขา หลอดเลือดดํากระตาย พบวา ขนาดสารดงั กลาวท่ที ําใหสตั วท ดลองตาย รอยละ 50 (LD50) มคี าเทากับ 9.8, 120.7 และ 4.2 มิลลกิ รัม/กิโลกรัม ตามลาํ ดับ13 เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. สวา ง กอแสงเรอื ง. ตาํ รับยาอีกว นเจียน. [เอกสารแปลเพ่ือการจัดทําฐานขอมูลยาสมนุ ไพรจีน]. นนทบรุ ี: สถาบันการแพทยไ ทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉยี งใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยท างเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2549. 4. Hu XM, Wang L . Yiguan Jian. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 5. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol.1. English Edition. Beijing: Chemical Industry Press, 2000. 6. Hou JY. Radix Rehmanniae: di huang. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 7. Tao C, Lin ZB. Radix Glehniae: bei sha shen. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 8. Tao C, Lin ZB. Radix Ophiopogonis: mai dong. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 9. Tang W, Eisenbrand G. Chinese drugs of plant origin. 1st ed. Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1992. 10. World Health Organization. WHO monographs on selected medicinal plants. Vol.2. Geneva: World Health Organization, 2002. 11. Wang SX. Radix Angelicae Sinensis: dang gui. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 12. Lin ZB. Fructus Lycii: gou qi zi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 13. Qu SY. Fructus Toosendan: chuan lian zi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999.

Page 133 112 ตํารบั ยาจีนท่ใี ชบ อยในประเทศไทย ลวิ่ เวยต หี้ วงหวาน (六味地黄丸) ตําราตนตํารับ 小儿药证直诀 เสยี่ วเออ รเ หยาเจงิ้ จ๋อื จฺเหวยี (Key to Therapeutics of Children’s Diseases)1 « ค.ศ. 1114 Qian Yi (钱乙 เฉียนอี)่ »2 สว นประกอบ Radix Rehmanniae Praeparata สูตี้หวง (จิว่ เจิง) 240 กรัม Fructus Corni ซนั จยู ฺหวี 120 กรมั 熟地黄 (酒蒸) Rhizoma Dioscoreae ซันเหยา 120 กรัม 山茱萸 Rhizoma Alismatis เจอเซีย่ 90 กรัม 山药 Poria ฝูหลิง 90 กรมั 泽泻 Cortex Moutan Radicis ตนั ผี 90 กรัม 茯苓 丹皮 วธิ ีใช นาํ ยาทั้งหมดมาบดเปนผงละเอียด เตรียมเปนยาลูกกลอนโดยใชน้ําผึ้งเปนนาํ้ กระสายยา รบั ประทานคร้ังละ 6-9 กรมั วันละ 2-3 คร้งั รับประทานกับนํ้าตม สกุ อุน หรือนํา้ ตมสกุ ผสมเกลอื ใหมีรส กรอยเล็กนอ ย หรอื ตมเอาน้าํ ด่ืมโดยปรบั ขนาดยาใหเ หมาะสม1,3 การออกฤทธิ์ บํารงุ ตับและไต เสริมยนิ และธาตนุ ํ้า1,3 สรรพคุณ รักษาอาการตับและไตมียินพรอง มีอาการปวดหรือเม่ือยลาบริเวณเอว มึนหรือเวียนศีรษะ ตาลาย หูออ้ื หหู นวก เหงื่อออกตอนหลบั นาํ้ อสุจหิ ลง่ั ออกมาไมร ตู วั ทารกกระหมอมปดไมมิด อาการ จากยินพรอ งจนเกิดภาวะรอนพรอง ทําใหมีไขในชวงบายและกลางคืน หรือมีเหง่ือออก ฝามอื ฝาเทา รอน กระหายนํา้ ปวดฟนจากภาวะรอ นพรอ ง ปากแหง คอแหง ลิ้นแดง ฝานอ ย ชพี จรเลก็ และเรว็ ถ1่ี ,3

ตาํ รับยาบาํ รงุ : ลว่ิ เวย ต ห้ี วงหวาน Page 134 113 ตํารบั ยา ลว่ิ เวยตหี้ วงหวาน (六味地黄丸) 3 เซนติเมตร 2 เซนตเิ มตร สูตี้หวง(จิว่ เจงิ ) [熟地黄(酒蒸)] ซันจูหวี (山茱萸) 2 เซนตเิ มตร เจอ เซ่ยี (泽泻)3 เซนตเิ มตร ซนั เหยา (山药) 3 เซนตเิ มตร ตนั ผี (丹皮) 2 เซนตเิ มตร ฝูหลิง (茯苓)

Page 135 114 ตํารับยาจีนทใ่ี ชบ อ ยในประเทศไทย ตํารับยานี้สามารถเพิ่มหรือลดขนาดยาใหเหมาะสมในผูปวยโรคประสาทอัตโนมัติผิดปกติ ความดันโลหิตสูง ผนังหลอดเลือดเกิดการแข็งตัว โรคเบาหวาน ไตอักเสบเรื้อรัง ไทรอยดเปนพิษ วณั โรคปอด ทางเดินปส สาวะตดิ เชือ้ เรอ้ื รงั หอบหืด ประจําเดือนขาดหาย ประจําเดอื นมานอย พฒั นาการ ทางรางกายและสมองของทารกชา ผดิ ปกติจากภาวะยนิ ของตบั และไตพรอ ง1,3 คําอธบิ ายตํารับ สมุนไพร ทาํ หนา ที่ รส คุณสมบัติ สรรพคณุ 熟地黄(酒蒸) ตัวยาหลกั อมหวาน อนุ บาํ รงุ ยนิ และเลอื ด เสรมิ อสจุ แิ ละ เลก็ นอย ไขกระดกู สตู ้หี วง (จิ่วเจิง) (โกฐขแ้ี มวนึง่ เหลา) ตัวยาเสรมิ เปรี้ยว อุน เสริมบาํ รุงตับและไต เก็บออม 山茱萸 ซันจยู หฺ วี อมฝาด เล็กนอ ย สารจําเปน เหน่ียวรงั้ การหลงั่ เรว็ กลาง ของอสุจแิ ละปสสาวะ 山药 ซนั เหยา ตวั ยาเสรมิ หวาน บํารุงชี่ เสริมยนิ บํารงุ มา ม ปอด เยน็ และไต เหน่ียวรงั้ สารจําเปน แก 泽泻 เจอเซ่ีย ตัวยาชว ย จดื กลาง ตกขาว ตัวยาชว ย อมหวาน เย็น ขบั ปส สาวะ ขับความชน้ื ระบาย 茯苓 ฝหู ลงิ ตวั ยาชว ย หวาน เล็กนอ ย ความรอน (โปงรากสน) เล็กนอ ย ขับนํ้า สลายความช้นื บาํ รงุ มาม 丹皮 ตนั ผี ขมอมเผด็ สงบประสาท (เปลอื กรากโบตน๋ั ) ระบายความรอ น ทาํ ใหเลือดเยน็ กระจายเลือดเสีย ทาํ ใหการ ไหลเวียนของเลอื ดดีข้นึ รปู แบบยาในปจ จบุ ัน 5 ยาลกู กลอน ยาชงพรอมดมื่ ยาเม็ด ยานา้ํ ยาตม

Page 136 ตาํ รบั ยาบาํ รงุ : ล่ิวเวยต ้หี วงหวาน 115 ขอ ควรระวงั ในการใช ควรระมดั ระวงั การใชต าํ รับยาล่ิวเวยตี้หวงหวานในกลมุ ผปู วยมามพรองที่มีการเผาผลาญและ การขับเคลอ่ื นไมด1ี ,3 ขอ มลู วชิ าการทเี่ ก่ียวของ ตาํ รบั ยาลว่ิ เวย ตีห้ วงหวาน มีรายงานการศกึ ษาวจิ ัยดานตา ง ๆ ดังนี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ยาลูกกลอนและยาชงตํารบั ล่ิวเวยต ี้หวงหวานมฤี ทธิป์ รับการทํางาน ของระบบหัวใจของหนูถบี จักร หนขู าว และกบใหเปน ปกติ บาํ รงุ รา งกาย ลดความดันโลหิต ลดไขมันใน เลือด ลดน้าํ ตาลในเลอื ด ยบั ยงั้ การแขง็ ตัวของผนังหลอดเลอื ด และชว ยใหก ารไหลเวยี นของเลือดในหนู ขาวดีข้ึน ชะลอความแกใ นหนถู ีบจกั ร หนขู าว และกระตาย เสรมิ ภูมิคุมกัน ปกปอ งตบั และชว ยให 5 ประสิทธิภาพการทํางานของระบบไตดขี น้ึ ในหนูถบี จักร การศึกษาทางคลนิ กิ : ตาํ รบั ยาลิ่วเวยตี้หวงหวานมสี รรพคณุ เสริมกําลงั บาํ รงุ รา งกาย ลดแรง กระตนุ ของสมอง ปรับการทาํ งานของระบบตอมไรทอ ปรบั สมดลุ ของระบบประสาทอัตโนมัตแิ ละระบบ ไต ขับปส สาวะ รักษาโรคความดนั โลหติ สงู โรคเบาหวาน และเสริมสรา งเซลลเ ย่ือบุหลอดอาหาร1,3 ตาม การแพทยแผนปจจุบันตํารับยาดังกลาวมีสรรพคุณบรรเทาอาการเหน่ือยงาย รกั ษาโรคเบาหวาน ไต 4 อักเสบเรอื้ รงั ทางเดินปส สาวะอกั เสบ เสนประสาทตาและจอประสาทตาอักเสบ การศึกษาความปลอดภัย: เม่ือใหต ํารับยาลว่ิ เวย ต ้ีหวงหวานทางปากหนถู บี จักรในขนาด 0.6, 3 และ 30 กรัม/กโิ ลกรมั ตดิ ตอกนั นาน 14 เดอื น พบวา ไมท ําใหห นถู ีบจักรเปนมะเร็ง แตก ลับสามารถลด การเกดิ เนอ้ื งอกในหนถู ีบจักร5 สตู ห้ี วง (จิ่วเจงิ ) [โกฐขแี้ มวนงึ่ เหลา (Radix Rehmanniae Praeparata)] คือ รากแหงของพชื ที่มีช่อื วทิ ยาศาสตรวา Rehmannia glutinosa (Gaertn.) Libosch. วงศ Scrophulariaceae6 เตรียม โดยวิธีน่ึงเหลา ดังน้ี นาํ ต้ีหวง (地黄 โกฐข้ีแมว) ที่สะอาด เติมเหลาเหลืองหรือเหลาขาว คลุกเคลาให เขา กนั (สมนุ ไพร:เหลา เทา กบั 10:3 โดยนํา้ หนัก) แลวใสใ นหมอ นง่ึ ท่ีมีฝาปดมิดชิด นง่ึ จนกระทั่งเหลา แทรกซมึ เขาในเนอื้ สมุนไพร สงั เกตไดจากสขี องสมุนไพรจะเปลี่ยนเปน สีดําเขมมาก เปน มัน และมีรส ออกหวาน หลงั จากนนั้ นําไปตากแดดจนกระท่ังผวิ นอกคอนขางแหง ไมเ หนียวติดมือ หั่นเปนช้นิ หนา ๆ แลวนาํ ไปทําใหแ หง 7 ต้หี วงมีคุณสมบตั ิเย็น รสหวานอมขม มฤี ทธ์ิระบายความรอ น ทาํ ใหเลอื ดเยน็ เสริมยนิ และ ธาตนุ ้ํา ใชรกั ษาอาการความรอ นเขากระแสเลอื ด เชน ปากแหง ล้ินแดง รอนใน กระหายน้าํ คอแหง เปน

Page 137 116 ตํารบั ยาจนี ทใี่ ชบอยในประเทศไทย จ้ําเลอื ด อาเจียนเปนเลือด เลือดกําเดาไหล เปนตน เม่ือนํามาเตรยี มเปน สตู ี้หวง จะมีคุณสมบัตอิ นุ เล็กนอย มีรสอมหวาน มีฤทธ์ิบาํ รงุ เลอื ด เสรมิ ยิน บํารงุ ธาตุน้ําและไขกระดกู ใชรกั ษาอาการเลอื ดพรอ ง ซดี เหลือง วิงเวยี น นอนไมหลับ ประจาํ เดอื นไมปกติ ตกเลอื ด ยินของไตพรอง เหง่อื ออกตอนหลับ ฝน เปย ก กระหายนาํ้ ธาตนุ า้ํ และเลอื ดของตับและไตพรอ ง เอวและเขาปวดเม่อื ยออ นแรง7 รายงานการวจิ ยั พบวา การเตรยี มสตู ีห้ วงโดยการนึง่ ตห้ี วง จะทําใหสารกลุมอิรดิ อยดไ กลโคไซด (iridoid glycosides) แตกตัวเปนอริ ิดอยดและนํ้าตาลเชงิ ซอ น ซง่ึ น้ําตาลเชิงซอ นบางสว นจะแตกตวั ตอ ไปเปนนํ้าตาลเชงิ เดยี่ ว ทาํ ใหป รมิ าณนาํ้ ตาลเชงิ เดี่ยวในสตู หี้ วงสงู กวา ตห้ี วง 2 เทา นอกจากนี้สูต้หี วง 9 จะมีปริมาณกรดอะมิโนลดลง แตปริมาณแรธาตุและสารสําคัญในสมุนไพรไมแตกตางกัน มรี ายงาน วาเมอื่ รับประทานสตู ี้หวง อาจทําใหเกิดอาการขา งเคียงเลก็ นอย เชน ทองเสยี ปวดทอง วงิ เวียนศีรษะ ออนเพลยี เปนตน แตอ าการดังกลาวจะหายไปเม่อื รับประทานยาอยา งตอ เน่อื ง8 ซันจูยฺหวี (Fructus Corni) คือ เนื้อผลสุกแหงของพืชท่ีมีช่ือวิทยาศาสตรวา Cornus officinalis Sieb. et Zucc. วงศ Cornaceae6 มีรายงานการศึกษาวจิ ยั ดานตา ง ๆ ดงั นี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: สารสกัดนา้ํ มีฤทธ์ิยับย้ังการเจริญเติบโตของเช้ือแบคทีเรียชนิดท่ี ทาํ ใหเกดิ ฝห นอง (Staphylococcus aureus) ในหลอดทดลอง และมีฤทธิ์ขบั ปสสาวะและลดความดนั โลหิตในสนุ ัข8 การศกึ ษาความปลอดภัย: ตัวยาชนดิ น้ีมพี ิษนอ ย เมือ่ ใหผงยาในสัตวทดลองชนิดตา ง ๆ ไมพ บ อาการพิษใด ๆ นอกจากทําใหน ้าํ เยอ่ื เมอื กของกระเพาะอาหารขนมากขน้ึ แตไ มมีผลตอเยอ่ื บุตาของ กระตา ย8 ซนั เหยา (Rhizoma Dioscoreae) คือ ลําตน ใตดนิ แหง ของพืชที่มชี ือ่ วิทยาศาสตรวา Dioscorea opposita Thunb. วงศ Dioscoreaceae6 มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา นตาง ๆ ดังน้ี การศึกษาทางเภสัชวิทยา: เม่ือใหสารสกัดน้ําทางปากหนูถีบจักรในขนาดเทียบเทาผงยา 30 และ 60 มลิ ลกิ รัม/กโิ ลกรัม ตดิ ตอกนั นาน 10 วนั มฤี ทธลิ์ ดนา้ํ ตาลในเลือด เมื่อใหในขนาดเทยี บเทา ผงยา 25 มลิ ลกิ รัม/กโิ ลกรัม วนั ละครงั้ ตดิ ตอกันนาน 14 วัน มฤี ทธ์กิ ระตุนและเสรมิ ภมู คิ ุมกันในหนถู บี จกั ร นอกจากน้ีสารสกัดน้ํายังมีฤทธ์ิชวยใหตัวไหมมีการเจริญเติบโตและอายุยืนข้ึน และผงยามีฤทธิ์ชวยให 9 การเคล่อื นไหวของลาํ ไสก ระตา ยดีขึน้

Page 138 ตํารับยาบํารุง: ล่ิวเวยต ีห้ วงหวาน 117 การศกึ ษาทางคลนิ ิก: ผงยามีสรรพคุณรักษาแผลอักเสบในชอ งปาก อาหารไมย อ ย ทอ งเสียใน เด็ก โดยท่วั ไปแลว ตวั ยาชนดิ น้มี ักใชเปน สว นประกอบในตาํ รับตา ง ๆ เชน ยารักษาโรคตบั อักเสบ ตับแขง็ โรคเบาหวาน วณั โรคปอด ตกขาว เปนตน9 เจอเซี่ย (Rhizoma Alismatis) คือ ลาํ ตนใตดินแหงของพืชท่ีมีช่ือวิทยาศาสตรวา Alisma orientalis (Sam.) Juzep. วงศ Alismataceae6 มีรายงานการศกึ ษาวจิ ยั ดานตาง ๆ ดังนี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: สารสกดั น้ํามีฤทธขิ์ ับปส สาวะในหนขู าว กระตาย และสุนขั และมี ฤทธิ์ตา นอักเสบในหนถู ีบจักรและหนขู าว10 การศกึ ษาทางคลนิ ิก: ผงยามสี รรพคุณรักษาโรคตดิ เช้ือระบบทางเดินปส สาวะ ไตอักเสบชนิด เฉียบพลนั และชนิดเร้อื รงั บรรเทาอาการวิงเวียนศรี ษะ10 การศึกษาความปลอดภัย: สมนุ ไพรชนิดน้ีมคี วามปลอดภัย9 การศกึ ษาพิษเฉยี บพลันในหนู ขาวโดยการใหสารสกัดน้าํ ทางปาก พบวาขนาดของสารสกดั เทยี บเทา ผงยาทที่ าํ ใหห นขู าวตายรอยละ 50 (LD50) มีคาเทากับ 36.36 กรัม/กโิ ลกรมั เมอ่ื ฉดี สารสกัดน้ําและสารสกัด 50% แอลกอฮอลเขาชอง ทองหนูถบี จกั ร พบวาขนาดของสารสกัดท้งั สองชนิดดงั กลา วเทียบเทา ผงยาทีท่ ําใหหนถู บี จกั รตายรอ ยละ 50 (LD50) มคี าเทา กับ 15 กรัม/กิโลกรมั เมอ่ื ฉดี สารสกัดเมทานอลเขาหลอดเลอื ดดําและชอ งทอ งหนู ถบี จกั ร พบวา ขนาดของสารสกดั ท่ีทาํ ใหห นถู ีบจักรตายรอ ยละ 50 (LD50) มคี า เทากับ 0.78 และ 1.27 กรมั /กโิ ลกรัม ตามลาํ ดับ และสารสกัดดงั กลาวเม่ือใหห นูถีบจักรทางปากในขนาด 4 กรมั /กโิ ลกรมั 10 ไมทาํ ใหห นถู บี จกั รตัวใดตาย ฝูหลิง [โปงรากสน (Poria)] คือ เห็ดทมี่ ชี อ่ื วิทยาศาสตรว า Poria cocos (Schw.) Wolf วงศ Polyporaceae6 มีรายงานการศึกษาวิจัยดานตา ง ๆ ดังน้ี การศกึ ษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกัดนา้ํ มฤี ทธส์ิ งบประสาทในหนูถีบจักร คลายกลา มเนอื้ เรยี บ ของลําไสก ระตา ย8 ผงยาเมือ่ ใหท างปากหนถู ีบจกั รในขนาด 100 มลิ ลกิ รมั /กโิ ลกรมั มผี ลยบั ยั้งอาการ ผิวหนังอกั เสบ สารสกัดนํา้ ตาลเชิงซอนเมอ่ื ใหทางปากหนถู ีบจักรในขนาด 250, 500 และ 1,000 มลิ ลิกรมั /กโิ ลกรัม วันละครัง้ ตดิ ตอกนั นาน 7 วัน มีฤทธิ์เสรมิ มามใหแข็งแรง และเมอ่ื ฉีดสารสกัด 70% แอลกอฮอลเขาชองทอ งกระตายในขนาด 0.5 กรมั /กิโลกรมั วันละครั้ง ตดิ ตอกันนาน 5 วนั มีฤทธข์ิ บั ปสสาวะ นอกจากนยี้ ังพบวา เม่ือฉีดยาเตรยี มเขาใตผวิ หนงั หนขู าวในขนาดเทยี บเทาผงยา 1.4 กรัม/กิโลกรมั วนั ละครั้ง ติดตอกันนาน 8 วัน มีผลปกปอ งตบั ได1 1

Page 139 118 ตํารับยาจนี ท่ใี ชบอ ยในประเทศไทย การศกึ ษาทางคลนิ กิ : สารสกดั นํ้าสามารถบรรเทาอาการหวาดผวาและจติ ใจไมส งบชนิดเรื้อรงั และมฤี ทธร์ิ ะบายความชน้ื และนาํ้ 11 ตันผี [เปลือกรากโบต๋ัน (Cortex Moutan Radicis)] คือ เปลือกรากแหงของพืชที่มีชื่อ วิทยาศาสตรวา Paeonia suffruticosa Andr. วงศ Ranunculaceae6 มีรายงานการศึกษาวิจัยดาน ตาง ๆ ดงั นี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: สารพีโอนอล (paeonol) ซ่ึงเปนองคประกอบทางเคมีของตันผีมี ฤทธ์ิตานอักเสบในหนูถีบจักร หนูขาว และหนูตะเภา ชวยใหการไหลเวียนของเลือดในสุนัขดีขึ้น ระงบั ปวด ระบายความรอ น ลดไข และสงบประสาทในหนถู บี จกั ร ขับปส สาวะในหนูขาว สารสกัดนาํ้ ชว ยให การทํางานของหวั ใจหนขู าวเปน ปกติ และลดความดนั โลหติ ในสุนัข12 การศึกษาทางคลินิก: ยาเตรยี มจากสารพีโอนอลมีสรรพคณุ รกั ษาโรคผิวหนัง เชน ผดผ่ืนแดง ยาตม มีสรรพคณุ รกั ษาโรคความดนั โลหติ สงู และโพรงจมูกอักเสบจากการแพ1 2 การศกึ ษาความปลอดภยั : เมอื่ ใหส ารพีโอนอลที่ละลาย (แขวนตะกอน) ในนาํ้ มันถว่ั ลสิ ง ความ เขมขน 1:1 ทางปากและฉดี เขา ชอ งทอ งหนูถีบจักร พบวาขนาดของสารพโี อนอลทท่ี าํ ใหหนูถบี จักรตาย รอ ยละ 50 (LD50) มคี าเทากบั 4.9 และ 0.735 กรัม/กิโลกรมั ตามลําดบั 12 เอกสารอา งอิง 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. สวา ง กอแสงเรอื ง. ตํารับยาลวิ่ เวยตีห้ วงหวาน. [เอกสารแปลเพอ่ื การจดั ทําฐานขอมลู ยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทย ไทย-จนี เอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ , 2549. 4. Bensky D, Barolet R. Chinese herbal medicine: Formulas & strategies. 1st ed. Seattle: Eastland Press, 1990. 5. Hu SM, Jiang JM. Liuwei Dihuang Wan. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 6. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol.1. English Edition. Beijing: Chemical Industry Press, 2000. 7. Ye DJ, Zhang SC, Huang WL, Pan SH, Gong QF, Chen Q. Processing of traditional Chinese medicine. 7th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 2001.

Page 140 ตาํ รบั ยาบํารงุ : ลวิ่ เวย ตีห้ วงหวาน 119 8. Bensky D, Gamble A. Chinese herbal medicine: Materia medica. Revised edition. Washington: Eastland Press, 1993. 9. Zhou ZC, Liu W. Rhizoma Dioscoreae: shan yao. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 10. Kuang P, Wang SX. Rhizoma Alismatis: ze xie. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 11. Hu RJ, Wang SX. Poria: fu ling. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 12. Hou JY. Cortex Moutan: mudan pi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999.

Page 141 120 ตาํ รบั ยาจีนทีใ่ ชบอ ยในประเทศไทย เซ่นิ ช่ีหวาน (肾气丸) ตาํ ราตน ตํารบั 金匮要略 จนิ คยุ เอ้ียวเลยี่ (Synopsis of Prescriptions of the Golden Chamber)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจงจ่งิ ) »2 สว นประกอบ Radix Rehmanniae ตี้หวง (กนั ) 240 กรัม Rhizoma Dioscoreae ซันเหยา 120 กรัม 地黄 (干) Fructus Corni ซนั จูยฺหวี 120 กรมั 山药 Rhizoma Alismatis เจอเซี่ย 90 กรัม 山茱萸 Poria ฝหู ลงิ 90 กรมั 泽泻 Cortex Moutan Radicis ตนั ผี 90 กรมั 茯苓 Ramulus Cinnamomi กยุ จือ 30 กรัม 丹皮 Radix Aconiti Praeparata ฟจู ื่อ (เผา ) 30 กรัม 桂枝 (stir-baked at high temperature) 附子 (炮) ตาํ รบั ยา เซิน่ ชี่หวาน (肾气丸)

ตาํ รบั ยาบาํ รงุ : เซน่ิ ชห่ี วาน Page 142 121 2 เซนตเิ มตร 2 เซนตเิ มตร ตหี้ วง(กนั ) [地黄(干)] ซนั เหยา (山药) 2 เซนติเมตร เจอ เซย่ี (泽泻) 3 เซนตเิ มตร ซนั จหู วี (山茱萸) ฝหู ลิง (茯苓)2 เซนตเิ มตร ตนั ผี (丹皮) 2 เซนติเมตร 2 เซนติเมตร 2 เซนติเมตร กยุ จอื (桂枝) ฟูจอ่ื (เผา) [附子(炮)]

Page 143 122 ตํารบั ยาจนี ที่ใชบอยในประเทศไทย วธิ ีใช นําตัวยาท้ังหมดมารวมบดเปนผงละเอียด เตรียมเปนลูกกลอนนา้ํ ผึ้งหนักเม็ดละ 9 กรัม รับประทานกบั นํ้าสุกอนุ ครง้ั ละ 1 เมด็ วันละ 2 ครัง้ เชา-เย็น หรือเตรียมเปนยาตมโดยปรับลดนาํ้ หนกั ยาลงจากตํารบั ยาขา งตน 10 เทา1,3 การออกฤทธ์ิ 1,3 บํารงุ เสริมหยาง เพม่ิ ความอบอุนใหไต สรรพคุณ รักษาอาการหยางของไตไมสมบูรณ ซึ่งมีอาการเมื่อยเอว ขาไมมีแรง ชวงลางของรางกายมี อาการเย็น ทองนอยหดเกร็ง รอนรุมหนาอก กระสับกระสาย ปสสาวะไมคลอง หรือมีปสสาวะมาก ผิดปกติและเสมหะช้ืนตกคาง หรือมีอาการของโรคเบาหวาน เชน หิวบอย กระหายนํา้ ปสสาวะบอย และขาบวมนํา้ ลิ้นมลี กั ษณะอว นหนาและซดี ชีพจรพรอ ง ออนแรง1,3 ตํารับยานี้สามารถเพมิ่ หรือลดขนาดยาใหเ หมาะสมในผปู ว ยโรคไตอกั เสบเร้อื รัง โรคเบาหวาน ประสาทอตั โนมตั ผิ ดิ ปกติ ประสาทเสื่อมในผสู งู อายุ ตอมลูกหมากโตในระยะตน มีบุตรยาก โรคขาด ประจาํ เดอื น กลุมผูปว ยดว ยโรคเรื้อรงั ตาง ๆ กลไกการทาํ งานของระบบขบั ถา ยปส สาวะผิดปกติอนั เนอื่ ง มาจากหยางของไตไมส มบูรณ1,3 คาํ อธิบายตาํ รับ สมุนไพร ทาํ หนาท่ี รส คณุ สมบตั ิ สรรพคุณ 地黄 (干) ตวั ยาหลัก หวาน เยน็ ระบายความรอ น ทาํ ใหเลือดเย็น บํารุง อมขม ยนิ เสรมิ ธาตนุ ํา้ ต้ีหวง (กัน) (โกฐขแี้ มว) 山药 ซนั เหยา ตัวยาเสรมิ หวาน สุขุม บํารุงชี่ เสริมยนิ บํารุงมาม ปอดและไต เหน่ยี วร้ังสารจาํ เปน แกต กขาว 山茱萸 ซันจยู หฺ วี ตวั ยาเสรมิ เปรยี้ ว อนุ เสริมบาํ รุงตับและไต เก็บออมสาร อมฝาด เล็กนอ ย จําเปน เหนยี่ วรั้งการหลง่ั เรว็ ของอสจุ ิ และควบคุมการขับปส สาวะใหดขี ้นึ

Page 144 ตาํ รับยาบํารุง: เซน่ิ ชีห่ วาน 123 สมุนไพร ทาํ หนา ท่ี รส คุณสมบตั ิ สรรพคุณ 泽泻 เจอเซี่ย ตัวยาชว ย จืด เย็น ขับปสสาวะ ขับความชื้น ระบาย อมหวาน ความรอ น 茯苓 ฝูหลงิ ตวั ยาชว ย จดื สขุ ุม ขบั นํ้า สลายความชนื้ บาํ รุงมา ม สงบ (โปงรากสน) ตัวยาชว ย อมหวาน จิตใจ ขมอม เย็น ระบายความรอน ทําใหเลือดเย็น 丹皮 ตันผี เล็กนอย กระจายเลือดเสยี ทําใหการไหลเวียน (เปลือกรากโบตน๋ั ) เผ็ด ของเลอื ดดีขน้ึ 桂枝 กยุ จือ ตวั ยาชว ย เผ็ด อนุ ขบั เหง่อื ผอ นคลายกลามเน้อื ใหค วาม (กิ่งอบเชยจนี ) อมหวาน อบอุน ชว ยใหช มี่ กี ารหมนุ เวยี นดีข้นึ รอน ดึงหยางใหกลับคนื มา เสรมิ หยาง บํารงุ 附子 (炮) ตัวยาชว ย เผ็ด (มีพษิ )* ไฟธาตุ สลายความเย็น ระงับปวด ฟจู อื่ (เผา) (โหราเดือยไก) รูปแบบยาในปจ จุบนั ยาลกู กลอน ยาน้าํ ยาชง ยาตม4 ขอควรระวังในการใช ตํารบั ยาน้ีไมเหมาะกับผูปว ยทม่ี ีอาการรอ นในจากยินพรอง อาการขาดนาํ้ หรอื สารจาํ เปนอันเกิด จากความรอ นและความแหงในรา งกาย1,3 ขอมูลวชิ าการทเี่ ก่ียวขอ ง ตาํ รบั ยาเซ่ินชหี่ วาน มรี ายงานการศึกษาวิจัยดานตาง ๆ ดังน้ี การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ตํารับยาเซิ่นชี่หวานมีฤทธ์ิชะลอความแกและเสริมภูมิตานทานใน 4 หนูถบี จักร เพิ่มประสทิ ธิภาพการทํางานของตอมหมวกไตในหนูขาว การศึกษาทางคลินิก: ตาํ รับยาเซิ่นช่ีหวานมีสรรพคุณปรับกลไกการทาํ งานของไตและตอม หมวกไตใหดีขึ้น ปกปองและบํารุงตับ กระตุนระบบการไหลเวียนของเลือด ลดความดันโลหิต และสงบจิตใจ1,3,4 * ฟจู อ่ื เปนสมุนไพรทม่ี พี ิษ ตองฆา ฤทธิย์ ากอ นใช

Page 145 124 ตาํ รบั ยาจนี ท่ใี ชบ อ ยในประเทศไทย การศกึ ษาความปลอดภยั : การศึกษาพิษเรื้อรงั ในหนขู าว พบวาเมือ่ ใหสารสกดั น้ําทางปากขนาด 40 มลิ ลกิ รัม/กิโลกรมั วันละครง้ั ติดตอกนั นาน 6 เดือน ไมพ บอาการผิดปกติใด ๆ เมื่อเปรยี บเทียบกับ กลุมควบคุม4 ต้หี วง (กัน) [โกฐขแ้ี มว (Radix Rehmanniae)] คอื รากแหงของพืชที่มชี ่ือวทิ ยาศาสตรว า Rehmannia glutinosa (Gaertn.) Libosch. วงศ Scrophulariaceae5 มรี ายงานการศึกษาวิจยั ดานตา ง ๆ ดังนี้ การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกดั น้าํ มฤี ทธ์ิยบั ยั้งการลดลงของคอรทิโคสเตอโรน (corticosterone) ในซีรัมของกระตายเมื่อฉีดยาเดกซาเมทาโซน (dexamethasone) และปองกันเน้ือตอมหมวกไตฝอ นอกจากนีส้ ารสกัดน้าํ ยงั มีฤทธช์ิ ะลอความแกแ ละเสรมิ ภูมคิ มุ กนั ในหนขู าว เพมิ่ การไหลเวยี นของเลอื ด ไปเล้ยี งหัวใจในหนูถบี จักร และตา นเช้ือราในหลอดทดลอง6 การศึกษาทางคลนิ ิก: เมื่อใหผปู ว ยโรคไขขอ อักเสบรบั ประทานโกฐขแี้ มวขนาด 60-90 กรมั พบวามีผลเพ่ิมภมู ิตา นทาน บรรเทาอาการปวด ลดบวม และแกโ รคผวิ หนัง การรับประทานโกฐขแ้ี มวใน ปริมาณสงู อาจทาํ ใหผปู วยบางรายเกดิ อาการปวดทอ ง ทองเสยี วงิ เวยี นศีรษะ ออนเพลยี และใจสน่ั หากรบั ประทานยาไประยะหนึ่ง อาการดงั กลา วจะคอ ย ๆ ลดลง6 ซันเหยา (Rhizoma Dioscoreae) คือ ลาํ ตน ใตดนิ แหง ของพืชทีม่ ชี ่อื วิทยาศาสตรว า Dioscorea opposita Thunb. วงศ Dioscoreaceae5 มรี ายงานการศกึ ษาวิจัยดานตาง ๆ ดังนี้ การศกึ ษาทางเภสชั วิทยา: เม่ือใหสารสกัดน้ําทางปากหนูถบี จักรในขนาดเทียบเทาผงยา 30 และ 60 มลิ ลิกรัม/กโิ ลกรัม ตดิ ตอกนั นาน 10 วนั มีผลลดน้าํ ตาลในเลือด เมื่อใหในขนาดเทียบเทา ผงยา 25 มิลลิกรัม/กโิ ลกรมั วนั ละครง้ั ตดิ ตอ กันนาน 14 วนั มีผลกระตนุ และเสริมภมู ิคุมกันในหนูถีบจกั ร นอกจากนี้สารสกัดน้ํายังมีฤทธิ์ชวยใหตัวไหมมีการเจริญเติบโตและอายุยืนข้นึ และผงยามีฤทธ์ิชวยให การเคล่อื นไหวของลําไสก ระตา ยดขี นึ้ 7 การศึกษาทางคลินกิ : ผงยามสี รรพคุณรกั ษาแผลอกั เสบในชอ งปาก อาหารไมย อย ทอ งเสยี ใน เด็ก โดยท่ัวไปแลว สมนุ ไพรชนดิ นมี้ ักใชเ ปนสวนประกอบของสมุนไพรในตํารบั ตา ง ๆ เชน ยารักษาโรค ตับอกั เสบ ตับแขง็ โรคเบาหวาน วณั โรคปอด ตกขาว เปนตน 7 ซันจูยฺหวี (Fructus Corni) คอื เน้ือผลสกุ แหงของพชื ทม่ี ีชอื่ วิทยาศาสตรว า Cornus officinalis Sieb. et Zucc. วงศ Cornaceae5 มีรายงานการศกึ ษาวจิ ัยดานตา ง ๆ ดังนี้ การศึกษาทางเภสชั วทิ ยา: สารสกัดนํ้ามีฤทธิย์ ับยง้ั การเจริญเตบิ โตของเชื้อแบคทเี รยี ชนิดทท่ี าํ ให

Page 146 ตาํ รบั ยาบํารงุ : เซน่ิ ช่ีหวาน 125 เกิดฝหนอง (Staphylococcus aureus) ในหลอดทดลอง และมีฤทธิข์ ับปส สาวะและลดความดนั โลหติ ใน สนุ ขั 8 การศกึ ษาความปลอดภยั : สมนุ ไพรชนดิ นม้ี พี ษิ นอ ย เมอื่ ใหผงยาในสัตวทดลองชนิดตาง ๆ ไม พบอาการพษิ ใด ๆ นอกจากทาํ ใหน ้าํ เย่ือเมอื กของกระเพาะอาหารขนมากข้นึ แตไมม ีผลตอเยื่อบตุ าของ กระตา ย8 เจอเซี่ย (Rhizoma Alismatis) คือ ลําตนใตดินแหงของพืชที่มีช่ือวิทยาศาสตรวา Alisma orientalis (Sam.) Juzep. วงศ Alismataceae5 มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดานตา ง ๆ ดังน้ี การศึกษาทางเภสัชวิทยา: สารสกัดนาํ้ มีฤทธ์ิขับปสสาวะในหนูขาว กระตาย และสุนัข และมี ฤทธิ์ตา นอักเสบในหนูถบี จกั รและหนูขาว9 การศึกษาทางคลนิ กิ : ผงยามสี รรพคุณรักษาโรคติดเช้ือระบบทางเดินปสสาวะ ไตอักเสบชนิด เฉียบพลันและชนดิ เรื้อรงั บรรเทาอาการวงิ เวยี นศรี ษะ9 การศึกษาความปลอดภัย: สมนุ ไพรชนิดน้ีมีความปลอดภยั 10 การศึกษาพิษเฉยี บพลนั ในหนู ขาวโดยการใหสารสกัดน้าํ ทางปาก พบวาขนาดของสารสกดั เทียบเทา ผงยาทีท่ าํ ใหห นูขาวตายรอยละ 50 (LD50) มคี าเทากบั 36.36 กรมั /กโิ ลกรัม เมอ่ื ฉดี สารสกดั นํา้ และสารสกดั 50% แอลกอฮอลเขา ชอง ทองหนูถบี จักร พบวาขนาดของสารสกดั ทง้ั สองชนิดดังกลาวเทยี บเทา ผงยาทที่ ําใหหนถู บี จกั รตายรอยละ 50 (LD50) มคี าเทากบั 15 กรมั /กโิ ลกรัม เมอ่ื ฉดี สารสกดั เมทานอลเขา หลอดเลอื ดดาํ และชอ งทอ งหนู ถีบจักร พบวา ขนาดของสารสกัดทที่ าํ ใหห นถู บี จักรตายรอยละ 50 (LD50) มคี าเทากบั 0.78 และ 1.27 กรัม/กิโลกรมั ตามลาํ ดบั และสารสกดั ดังกลาวเมื่อใหห นถู ีบจักรทางปากในขนาด 4 กรมั /กโิ ลกรมั ไมทําใหห นูถีบจักรตวั ใดตาย9 ฝหู ลิง [โปงรากสน (Poria)] คือ เห็ดทม่ี ชี ่ือวทิ ยาศาสตรวา Poria cocos (Schw.) Wolf วงศ Polyporaceae5 มรี ายงานการศกึ ษาวจิ ยั ดา นตา ง ๆ ดงั น้ี การศกึ ษาทางเภสัชวทิ ยา: สารสกดั นา้ํ มฤี ทธ์ิสงบประสาทในหนูถีบจักร คลายกลา มเนือ้ เรียบ ของลาํ ไสก ระตา ย8 ผงยาเมือ่ ใหทางปากหนูถบี จกั รในขนาด 100 มลิ ลิกรมั /กโิ ลกรมั มีผลยบั ยั้งอาการ ผิวหนังอักเสบ สารสกัดนา้ํ ตาลเชงิ ซอ นเม่ือใหทางปากหนถู บี จักรในขนาด 250, 500 และ 1,000 มิลลกิ รมั /กโิ ลกรมั วนั ละครง้ั ติดตอกนั นาน 7 วัน มฤี ทธ์ิเสริมมามใหแ ขง็ แรง และสารสกดั 70% แอลกอฮอลเ มอ่ื ฉดี เขา ชอ งทองกระตา ยในขนาด 0.5 กรัม/กิโลกรมั วนั ละครงั้ ตดิ ตอ กนั นาน 5 วัน มี

Page 147 126 ตํารบั ยาจีนทใ่ี ชบ อยในประเทศไทย ฤทธ์ิขบั ปส สาวะ นอกจากน้ยี งั พบวา เมือ่ ฉดี ยาเตรียมเขา ใตผิวหนงั หนูขาวในขนาดเทียบเทา ผงยา 1.4 กรมั /กิโลกรัม วนั ละคร้ัง ตดิ ตอ กนั นาน 8 วนั มีผลปกปอ งตบั ได1 1 การศกึ ษาทางคลนิ กิ : สารสกดั นํ้าสามารถบรรเทาอาการหวาดผวาและจติ ใจไมส งบชนดิ เรือ้ รัง และมีฤทธริ์ ะบายความช้ืนและนาํ้ 11 ตนั ผี [เปลือกรากโบตนั๋ (Cortex Moutan Radicis)] คือ เปลือกรากแหง ของพชื ทม่ี ีชอ่ื วิทยาศาสตรวา Paeonia suffruticosa Andr. วงศ Ranunculaceae5 มีรายงานการศกึ ษาวิจยั ดาน ตา ง ๆ ดังนี้ การศกึ ษาทางเภสชั วิทยา: สารพีโอนอล (paeonol) ซ่ึงเปน องคป ระกอบทางเคมขี องตนั ผีมี ฤทธ์ติ านอกั เสบในหนูถบี จกั ร หนขู าว และหนตู ะเภา ชวยใหก ารไหลเวียนของเลือดในสนุ ัขดีข้นึ ระงับ ปวด ระบายความรอ น ลดไข และสงบประสาทในหนูถีบจักร ขบั ปส สาวะในหนขู าว สารสกดั นาํ้ ชวยให การทํางานของหวั ใจหนขู าวเปนปกติ และลดความดนั โลหติ ในสุนัข12 การศกึ ษาทางคลนิ กิ : ยาเตรยี มจากสารพโี อนอลมสี รรพคุณรกั ษาโรคผิวหนัง เชน ผน่ื ผดแดง ยาตม มสี รรพคุณรักษาโรคความดนั โลหิตสูง และโพรงจมูกอักเสบจากการแพ1 2 การศกึ ษาความปลอดภัย: เมือ่ ใหส ารพโี อนอลทลี่ ะลาย (แขวนตะกอน) ในนํา้ มนั ถว่ั ลิสง ความ เขม ขน 1:1 ทางปากและฉดี เขา ชอ งทองหนูถีบจกั ร พบวาขนาดของสารพโี อนอลทีท่ าํ ใหหนถู ีบจกั รตาย รอ ยละ 50 (LD50) มคี า เทากับ 4.9 และ 0.735 กรมั /กโิ ลกรัม ตามลําดับ12 กุยจือ [ก่ิงอบเชยจีน (Ramulus Cinnamomi)] คือ ก่ิงออนแหงของพืชท่ีมีช่ือวิทยาศาสตร วา Cinnamomum cassia Presl. วงศ Lauraceae5 มรี ายงานการศกึ ษาวิจยั ดา นตาง ๆ ดังนี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: สารสกัดนํ้ามีฤทธ์ิลดไขและระบายความรอนอยางออน ๆ ในหนู ถีบจักรและกระตาย เมื่อใชรวมกับหมาหวงจะเพ่ิมฤทธิ์ขับเหง่ือของหมาหวงใหแรงขึ้นในหนูขาว สารสกัดขนาดเทียบเทาผงยา 0.01-0.2 กรมั มีฤทธ์ติ านการแข็งตวั ของเลือดในหลอดทดลอง นอกจากน้ี สารสกัดน้าํ ยังมฤี ทธ์ติ านเช้ือแบคทีเรยี และไวรสั บางชนดิ 8 การศกึ ษาทางคลินกิ : โดยทว่ั ไปกุยจือมกั ไมใชเ ดีย่ ว สว นใหญจ ะใชเ ปนสวนประกอบในตํารบั ยารักษาอาการไขห วดั จากการกระทบลมเย็นภายนอก โรคติดเชอื้ ระบบทางเดินหายใจในเด็ก และอาการ 13 หอบเนอ่ื งจากหลอดลมอกั เสบ การศึกษาความปลอดภัย: การศึกษาพิษเฉียบพลันโดยฉีดสารสกัดน้ําที่มีสวนประกอบของ น้าํ มนั หอมระเหยเขา ชองทอ งหนูถบี จักร พบวา ขนาดของสารสกดั ที่ทาํ ใหหนถู ีบจกั รตายหมด ตายรอยละ

Page 148 ตาํ รบั ยาบาํ รุง: เซนิ่ ช่ีหวาน 127 50 (LD50) และไมมีตัวใดตาย เมื่อใหสารสกัดในเวลากลางวัน มีคาเทากับ 1,400, 624.7 และ 200 มิลลิกรัม/กิโลกรัม ตามลําดับ แตเมื่อใหสารสกัดในเวลากลางคืนมีคาเทากับ 1,600, 773.6 และ 400 มิลลกิ รมั /กโิ ลกรัม ตามลาํ ดบั แสดงใหเ หน็ วาชว งเวลาของวนั มผี ลตอ การออกฤทธข์ิ องสารสกดั 13 ฟูจื่อ (เผา) [โหราเดือยไก (Radix Aconiti Praeparata)] คือ รากแขนงแหงท่ีผานการฆา ฤทธ์ิของพืชที่มีช่ือวิทยาศาสตรวา Aconitum carmichaeli Debx. วงศ Ranunculaceae5 การฆา ฤทธิ์ยากอนใช ทําโดยการคั่วทรายในกระทะดวยไฟแรงจนกระทั่งทรายรอนจัด จากน้ัน นาํ สมุนไพรท่ี ห่ันเปนแวน ๆ ใสล งในกระทะ ควั่ กบั ทรายจนกระทัง่ สมุนไพรมสี เี หลอื งออ น นาํ ออกจากเตา รอ นเอา ทรายออก แลว ตง้ั ท้ิงไวใ หเยน็ 14 มรี ายงานการศึกษาวจิ ยั ดา นตาง ๆ ดงั นี้ การศึกษาทางเภสัชวิทยา: ฟูจ่ือ (เผา) มีฤทธ์ิลดความดันโลหิตในสุนัข ตานอักเสบในหนู ถีบจักร และหนขู าว8 ระงับปวดในหนถู ีบจกั ร เสรมิ ภูมิตานทานในหนูขาว15 การศกึ ษาทางคลินิก: ฟจู ่อื (เผา ) มสี รรพคณุ รกั ษาโรคหัวใจ15 การศกึ ษาความปลอดภยั : ฟูจื่อมีพิษมาก ความเปน พษิ แตกตา งกันมากหรือนอยจะขนึ้ อยูก บั แหลง ปลกู อายเุ กบ็ เกีย่ ว วิธฆี า ฤทธ์ขิ องยา และระยะเวลาในการตม มีรายงานวา ฟจู อื่ จากแหลงตา ง ๆ มีความเปนพิษแตกตางกนั ถึง 8 เทา ฟูจ่ือเม่ือฆาฤทธิข์ องยาแลว จะสามารถลดพิษไดม ากถึง 81% โดยทั่วไปขนาดของยาท่ีทําใหเปนพิษจะสูงกวาขนาดรับประทานมาก8 การศึกษาพิษเฉียบพลันในหนู ถบี จกั ร โดยฉีดสารสกดั นาํ้ เขา หลอดเลือดดาํ พบวาขนาดสารสกดั เทยี บเทาผงยาทที่ ําใหห นถู ีบจักรตาย รอ ยละ 50 (LD50) มีคาเทากับ 13.75 กรมั /กิโลกรัม และขนาดตา่ํ สุดของสารสกดั ที่ทาํ ใหห นขู าวตาย เทียบเทา ผงยา 23.40 กรัม/กิโลกรัม15 เอกสารอา งองิ 1. Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 2. Ou M, Lu X, Li Y, Lai SL, Chen XQ, Huang YZ, Chen JF, Shen C, Zhen WW. Chinese-English glossary of common terms in traditional Chinese medicine. 1st ed. Hong Kong: Joint Publishing Co., 1982. 3. สวาง กอแสงเรือง. ตาํ รับยาเซิ่นชีห่ วาน. [เอกสารแปลเพือ่ การจัดทําฐานขอ มูลยาสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2549. 4. Hu SM, Jiang JM. Shenqi Wan. In: Xia M (ed.). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol.1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997.

Page 149 128 ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบ อยในประเทศไทย 5. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of China. Vol.1. English Edition. Beijing: Chemical Industry Press, 2000. 6. Hou JY. Radix Rehmanniae: di huang. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 7. Zhou ZC, Liu W. Rhizoma Dioscoreae: shan yao. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 8. Bensky D, Gamble A. Chinese herbal medicine: Materia medica. Revised edition. Washington: Eastland Press, 1993. 9. Kuang P, Wang SX. Rhizoma Alismatis: ze xie. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 10. Zhou ZC, Liu W. Rhizoma Dioscoreae: shan yao. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 11. Hu RJ, Wang SX. Poria: fu ling. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 12. Hou JY. Cortex Moutan: mudan pi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 13. Ma JK. Ramulus Cinnamomi: gui zhi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999. 14. Ye DJ, Zhang SC, Huang WL, Pan SH, Gong QF, Chen Q. Processing of traditional Chinese medicine. 7th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 2001. 15. Qu SY. Radix Aconiti Lateralis Preparata: fu zi. In: Wang BX, Ma JK, Zheng WL, Qu SY, Li R, Li YK (eds.). Modern study of pharmacology in traditional Chinese medicine. 2nd ed. Tianjin: Tianjin Science & Technology Press, 1999.

Page 150 ตาํ รบั ยาปรบั สมดุล: เส่ียวไฉหทู ัง 129 เสีย่ วไฉหูทัง (小柴胡汤) ตาํ ราตน ตํารับ 伤寒论 ซางหานลนุ (Treatise on Febrile Diseases)1 « ค.ศ. 219 Zhang Zhongjing (张仲景 จางจง จงิ่ ) »2 สวนประกอบ Radix Bupleuri ไฉหู 12 กรัม Radix Scutellariae หวงฉิน 9 กรัม 柴胡 Rhizoma Pinelliae ปนเซย่ี 9 กรมั 黄芩 Rhizoma Zingiberis Recens เซิงเจียง 9 กรมั 半夏 Radix Ginseng เหรนิ เซนิ 6 กรัม 生姜 Fructus Ziziphi Jujubae ตาเจา 4 ผล 人参 Radix Glycyrrhizae Praeparata กันเฉา (จอ้ื ) 5 กรมั 大枣 甘草(炙) ตาํ รับยา เสยี่ วไฉหูทัง (小柴胡汤)