Мұқағали т5

Дел осылай эскерден кррыкдамын, кергемш, 94 Капроннан шыкданмын, уэдеге ергенмш; Кеппргенмш басымнан жауларымнын, тенгенш. Устазымды пана ш п жабыстым мен сак,танып, 97 Кдрап турмын кдлт етпей, ускрлндары жат халык, Кез кдрасы ертейдд езепмд1 кдк, жарып. Найзаларды оцтайлап, 6ip-6ipiHe тантыран: 100 \"Кдйтер ед! егерде шукдш керсе артынан?\" \"Ив, солай, дел солай, 6ip шьщрыртып кдрпып ал!\" Свйлеспек боп кесеммен алга аттаган, iArepi, 103 Эцгуадети шакдфды алмарайып 6ip nepi: \"Тыныш, Жулкдр! Тшспе, ушч/М eiuip, жур 6epi! Бул жотамен epire болмайды ендд втуге, 106 Алтыншыньщ xenipi бузылып, жол бекуде; Текке кетер, болмайды тэуекелдж етуге. Эйткенменен, кдласац, шырам десеч, алайда, 109 Мына 6ipey дуалда жаткдн i3re кдрайла, Жуык,тагы жотара апарады ол кдлайда. ©ткен KyHri сарат бесте осынау аймак, дур еттт, 112 Одан 6epi он ек1 жуз, алпыс алты жыл erri, Сол апаттан жол да жок, бул ж ер кдра тунек-Ti. Ж1г1ттерд1ч icTepi бар, сол аймак,та ток,тацдар, 115 Шолиды олар, салкдгадап кдлган жок, па жаткдндар: Урейленбей олардан, 6ipre, батыл атгацдар. Крйщ>1 кднат, кдкрал Тебет, кдйдасындар, жолдасым, 118 Аттаньщдар жорыкдсд ендД, жолдарьщды очдасын! К^ара сакдл барлырьщньщ кржайыныц, оцбасыц. Жауыз Жирен, Кдолымсы— булар да аздаш, кэ1лгачдай — 121 Азулы Кдбан, АйдаЬар, Кутырран ит, Урмандай, Аттаныцдар 6epiH де жасырынбай, урланбай. 100

Сендер барып тшнцдер кдйнап жаткдн тоганды, 124 Бутш турран TapaMFa кдлдырындар оларды, Жакдшырак, сол мацга есен жетсе болар-ды\". \"Бул не пэле, устазым? Кудай уннн, кдрацыз, 127 Keperi жок, сержтщ, ез1м1з де барамыз. Б1леаз Foft жолды ci3, ез1м1з де табамыз. Эркдшан да кереген, эркдшан да куши едщ, 130 Шын байкдмай турсыц ба ымдап турран icTepiH? Шын ацгармай турмысыц сакд1лдаган TicTepiH?\" \"Сакдглдатса сакд1лдатсын TiciH бе элде баскдсын, 133 Бекер боскд кдуштенш, бекер боскд саскдсьщ; Flicin жаткдн сорлылар дегет foй жаскднсын\". Соныменен, сайтандар coAFa кдрай ж ол т е к и , 136 Эркдйсысы эртур/и жасырын белп керсетп, Бастыгына 6ipeyi нсгаен тш н керсетп: Эне 6ipi соцынан кернейлетш, тецселтп. 139 ЖИЫРМА EKIHUI1 ЖЫР Кднды майдан жорыкуан, байкдудан талай кергемш, 1 Ж ан сауралап жауынан, яки жауын жецгенш, AnFapFaM атты эскердщ арызган нелер селдерш, Аретиналык,тар-ау, куттарьщлы кдшырып, 4 Б1здДч найза, семсерге шыдай алмай бас урьш, Кергем талай зыгтындар кдранды уз1п жасырып. Кернейлер де жар салып, дабыл кдрып барабан, 7 Мунаралар белп берш, крцыраулатып кдладан, Б1здерше де сендерше бар аймакда тараган; Жарадан маяк KepiHin булдыраса таяуда, 10 Сырнайлаткдн кемеге, атгыга яки жаяура, Мундай ражап сыбызрыны керген емен, ой, алла! 101

Сыбайлас болдык, он жынмен б1ршама сапар кешкел!; 13 Эйтседе, айткдн 6ip кезде халыкуьщ свз1 есте едд, Эулиеге mipKey — тарзым, мэйхана — сыйлар беспень Кдйнап жаткам буркдглдап кдрамайда жанарым, 16 Кдсиет бар деп кдншама шун,к,ырра жэне кдрадым, К,айнаран кдндай жандар деп, ынтызар болып барамын. Сак,тандырып кемелерд1 керемегп брлетш, 19 Тещзмпге дельфиндер 6ip белг1 6epin журетш, Толкдшдардьщ жотасында аркдларын бугетш, — Жауырыны жалт берш, б1реулер солай шырады, 22 Азабын жец1лдетпекке кдйнауда кдлкдш, ьп'ады; Жасыннан да тез1рек, эп-сэтте райып, тынады. Ж иекке Судан суырран иепмен асылып, 25 Кещрдеп булк1лдеп, icin-Keyin басылып. Отыратын бакдлар баскд жерш жасырьш, — Соран ук,сас сорлылар да отыр ею кдтарлы, 28 Бурынып келген алайда кердд де К,ара сакдлды, К,атерден урюп, от-майра кдйтадан суцгш кдкдлды. Эйткенмен 6ipi L/viKTi, ойласам, эл1 шошьгаам, 31 Bip суцпп, кдйта кдлкдлран, кдлып крйып досынан, Талтак, бут бака толайым украйтын ед1 осыган. Кутырран итжалманра шашын оныц сабак,тап, 34 Таяу турып бэршен тартып ед1 кдбакда, К,армак,тары балык,тай шыкды сорлы салак,тап. Атын брлмес сайтаным бул ортада кдлмаган, 37 Жол-женекей эдеш уакдггымды арнарам, BipiH-6ipi жындардьщ шакафранын ацдарам. Жамырады жын-сайтандар дацраза цып epiciH: 40 \"Ж ауыз жирен, сал тырнак,ты, болмак, емес KeAiciM, А л мынаны, тут тубитей, таба алмасын тергсш!\". 102

\"¥стазым-ау, неткен суркрй, неткен сумдык, ipetp! 43 Болар ма екен быупме, анау нею б1лед1? Мына жаулар к,олына алкан суркдй бузык, и м eAi?\" Сел бурылып KeceMiM, элите езш такдды, 46 Ж ауап кдтты жалма-жан азан, сордын, жатары: \"Наварлык, ем, 6 ip кезде Чамполо деп атады. Анам MeHi ак,суйекке малайлыкда бергенде, 49 Кедейлен/м ынжык, экем, ез болды 6ip кер кеуде, 0 з жершде езш жойды елапат сол шерменде. Кдйырымды Тебалдд, король жащлн тартьш шакрфды, 52 ©юметке ж е та к,олым, парата бер/цм акдглды, Ещретш сол кд1лырым кдрамайга батырды\". Азулы кдбан украйды кдбан десе кдбанга, 55 А зу TiciH акритып, умтылып сорлы адамга, Белшектеп туте бастады сорльшы дереу табанда. Мысыкрарра белгш тышкднныц тэта екеш, 58 К,ара сакдл 6ipaK, та крлын 6ip сьлтеп етедп \"Keperi жок, кемектщ, кдлдырыцдар, жетедГ. Былай дед1 сол сэтте кесемге кезш бурран да: 61 \"BipAeMe дегщ кеп турса, айтып кдл сен бул жанра, Жалмандарра ш п ап, жулмаламай турранда\". \"Арасынан мундары жазаланган жандардыц, 64 Б1лсец айтшы, кдндай сен латынды ацрардьщ? Жарасынан мына 6ip кдрамайлы жарлардьщ?\" \"Кездеспм жаца 6ipeyMeH алые емес сол мацнан, 67 Кдрамайга кдйтадан тастарамын, сорлаш-ан; вйтпегенде кдрудыц Keperi не крлта алган”. “¥зак, кутпк сарылып!\" — дед| ¥рмацдай сук,танып, 70 Салды KeAin жалманын сан етше нык, барып, Суырып кдйта тарткднда, 6ip KeceriH шык,ты алып. 103

АйдаЬар да умтылып, жулмак, болды аяк,ты, 73 Ескерте 6ipaK, онбасы жанарынан жай атты, Кдк,тырыскдн жындардьщ жын сез1мш оятгы. Татуласты eneyi, татуласты тары да: 76 Анау байрус кдрайды кдрс айрылтан санына, Кесем одан сурады дереу барып жанына: \"KiM ед1 ол мият боп жан табылган KppFayFa, 79 CopFa бола сен мунда сойкдн керш кдлранда?\" \"Гомитаныц туысы, — Галлурадан, алданба! Жак,сы керер жаны оньщ жалрандык,ты куйран-ды, 82 Эюмшщ крзралтпай жауыздарын жиган-ды, Жиган-ды да, олардан мак,тау ecTin сыйланды. Жасырьш i3iH, барлырын босатты да, акдга алды, 85 Жаны суймес жалдаптьщ нэпахасын шашкдн-ды, Анау-мынау мик,ы емес, окданы кец кдк,сал-ды. Микеле Цанке exeyi — осында да ашына; 88 Микеле — Логодордан; eKeyi u a fh крсыла, Сардиния турмысын мак,тайды кеп бас ура. Tici акриды, кдрацыз, тары пэле тартамын! 91 Жалгар ед1м сез1мд!, амал кднша, крркрмын, Опырып KeTin журе ме суйектерш аркдмныц\". Даярланып сайыскд 6ip жын алга беттедд, 94 Бэршен бурын умтылран ¥рмацдай екен uieTreri, Кржайыны Kepin кдп: \"Зулым кус, жорал, кет!\" — дед!. 3epeci ушкдн кунакар сезш жалгай беруде: 97 \"Ломбарда мен Тоскана туррындарын керуге, Кумармысьщ, буйырам кдрсы алдыца келуге. Туруы керек алайда алыста Сайыпкырандар, 100 KepMeyi THic, мунымыз сайтандарды лацдар, Шакырам сонда осьшда, нанбасац керш бь\\, ангар. 104

Ж етюзешн жетеуш, сэл ыскдлрсам болтаны, 103 Ел1кт1ред1 оларды, эдет осы ордага: Тек 6ipeyi сыталап, сылац етсе, оцдады\". К,утырган ит тумсьпын шушре турып, елендеп, 106 Басын бултап ебдейаз мше былай деген де: \"Мэссаган, мына жымыскд>1 суцгимш дейдд терецге!\" ©ткерген талай крлынан нелер сумдык, урысты, 109 Ж ауап кдтты ол елпге: “Жымыскдл — н агаз жымыскды, Азабын аздап арылтып, ажыратса туысты!\" Кдйкдя кднат сол сэтге бэршен де желекпе 112 Ескертедд ентелеп, барлыгынан ерекше: \"Сен сеюрсец, артьщнан куа тусем керексе. Кдрамайдыц уепнде кднат жайып тенем1з, 115 Саган ук,сап жупрмей, белецнен caMFan келем1з, Кдлай алдар екенсщ сен б1здердд, керем1з!\" Heme TypAi ражаптар, окушым, анда тамукды; 118 Элдекдйда барлыгы мойнын бурып алыпты, BipiHuii рет бурылган элп 6ip кдйсар, кдуш-Ti, 3apeci кдшкдн наварлык, оцтайлы шак,ты тацдады, 121 Ж ерге кддап eioueciH, куйындайын аунады. Жын ойнакуан гайып боп жасырынды, жалдады. Эркдйсысында ащы уят, орт ojciHim, зэр кдысым, 124 Бар1нен де ашулы Сайьпщыран нар м уст, \"Кдп, с е т ме!\" — десш де ол, пэрмешмен кдррысын. Терецге кеткен наварлык, енддг1 эуре бекер-дд, 127 Байып болтан урейге кднат кдйтш жетер-дд, Мучайып, кдлкдгп шык,ты да, кеудесш сайтан кетердй Осылай уйрек кдрманып, кдрасын cyFa батырар, 130 Осылай суцкдр алданып, сорралап боскд шатылар, Тунерген дулей ангумен кдйкдйып кокке атылар. 105

Элек болып эти де долданып тур кдртамыш, 133 Жасырынса екен деп, бузыкддз бурып тартады ini, Артынша ол да самгайды, ацсары -плеп арпалыс. Жасырынды паракрр, себеп сол-ды алрашкдл, 136 Тырнак,тарын туйредд албастыга албасты, Кдрамайдьщ устонде 6ip-6ipiHe жармасты. Сорлы емес едд анау да, кддауга даяр тырнагы, 139 Кдлран екен кдскд да кдршырадай кдфдагы; Кдрамайра ертенген eKeyi де тулады. Кдрыган от б1рден-ак, екеулерш айырды, 142 Аяолрасура алайда шама кдйда байьфгы; Жабысып кдлган кднатты жаза алмалы, кудай урды. Баскдлардай, Кдрасакдл кду1птенген кдтарда, 145 Жалманымен терт жынга буйрык, бердд canapFa, Жарлык, erri кдйыра ушуына anaHFa. Кдрсылык,сыз 6api де белецге eAri ж ол алган, 148 1лмектерга созган болды сорлыларра омалган, А л eKeyi оран дешн ертенген де, жоралган. Соры кдйнап жаткднда кетттк б1здер олардан. 151 ЖИЫРМА YUIIHIUI ЖЫР 1 4 Некерспз у н о з екеулпз, ж етш арей берешз, 7 Ж анга жумбак, жат жерде жадырамай келешз, Бауырлас сопылардай-ак, 6ip-6ipiMi3re ерем1з. Жадьша туссе жацаты жындардьщ дырду-шатагы, Елестетш есю ан,ыз тышкдн менен бакдны, EpiKci3 еске келедд Эзоптьщ мысал-макдмы. Сол мысалга бул жагдай соншама украс, сенсефз, Bipi — осы, егерде eni окдна болса eri3; Екеуше 6ip назар аударьщыз, кенсещз.

Белгш Foti ежелден 6ip ойдьщ 6ip ой — кдйнары, 10 CapFaa санам сарылып, eciMe туей кдйдагы, Бер1лмес 6epiK крркдшыш eKi есе артып, байлады. \"Ж ел сокдаса, шеп басы кдмылдамас демекхш, 13 Соры кдйнаран жындарра болдык, крй б1здер ce6eiuui, Кдлайда олар еш алып, ойладым, б1здд жемекшь Кдйнаран кек ширыкуы кдтыгез, жауыз мшезде, 16 Зулымдык, 6i3re ктейдд-ау кдйрымсыз, кдтал, 6ip езге, Крянра шапкдн тагадай кулкдшын куртып 1/\\езде. Сез1нд1м, юрткшешендей тебенщ шашы тж турды, 19 Керемет сумдык, ой келш, токуадым, урей бук,тырды; Ойран болтан ойымды устазыма айтып, ук,тырдым; \"¥стазым, жасыр тез1рек, келедх куып жьш-nepi, 22 Неткен сумдык, ап-айкдш алдымда тур турлерь Келед1 куып б1здердд, естшп жатыр ундерГ. \"Алдында сенщ егерде айна болсам ак, айдын, 25 Сыртъщнан repi iuiinAi керсетем деп балаймын, 1шщнен бурын сыртынды керсету1м нетайб1л. Туйстцм ен TyftciriM токдйласты, тушсп, 28 BipiH-6ipi макулдап ой-санамыз men, Демек, дереу 6ip uxemiM icxe асуы тшс-Ti. KeAeci орра жеткенше кец ашылып еткел!, 31 Болса ыцрайлы егерде таудыц оц жак, бектерь Онда олар 6i3re жетпей екпелер1 кепкеш\". Айтып ауыз жиранта осы сездд кесем1м, 34 Жалт кдрасам, жакдш кдпты кднатгы ецшец кеселщ; Тутпак, болып асыгады крлыца алып KeceyiH. Mem дереу бастаушым бас салды кеп жалма-жан, 37 Уйд1 Kepin кутырран жалын кушып жалмар'ан, Шудан шошып оянган Анадай улын кдрмаран. 107

¥лын алып, умтылып, жан ушыра caMFaFaH, 40 Кейлегш де кие алмай, зэре-куты кдлмаган, Бар ж1герш, бар ойын улын сак,таура арнаган, — С ол анадай м ет алып, сырганады тж темен, 43 Алтыншы апанра кдрап, айкдра тастар буктеген Соргалап агып келед1 крлында мендей жукпенен. Тутк^ыл еще науамен куалай тайгак, так,тайды, 46 Дрпрменнщ астында барак,ты сокдсдн кдкдайлы, Ж ан берген icKe су дагы асыгыс булай акдайды. ¥стазым мет крлга усгап, жартастан акуы жулдыздай, 49 Досындай емес, улындай кушак,тап, мойын буррызбай, Кулама кузбен куйылды денемд1 таскд уррызбай. Тускен1 де сол едД жартастан бшк кереген, 52 Пер1лер де алкдшып, тенген екен тебеден: Сытылдык, та, кугылдык, урей дейтш немеден. Бестии апан — жындардыц ойнагы да Haci6i, 55 Ce6e6i кектен оларра тэщрщнщ берген Keci6i; Шепнуге сондык,тан шамасы жок,-ты, эсш. Куз жартастан теменде, боялтан табыт рендр 58 Айналсок,тап 6ip топ жур умггаз де сурендь Сорасы aFbin кезшен жылжиды зорра кур ендь Клуни сопыларындай 6api де узын шапанды, 61 Келецке басьт ецсецдь кетертпейдд жотацды, Ауыр жылжып пакдфлар алра кдрай бет алды. Тысы алтынмен апталган, кездщ жауын алатын, 64 Крргасынды астары соншама ауыр согатын, Фридрих сауыты TinTi жолда кдлатын. О, мэцгшк жамылгы, о акдфет зглбатпан! 67 Олар солга бурылды, 6i3 де солай 6ipre аттап, Ацсарымыз ауып тур сорлыларра муц жапкдн.

Масыл, ауыр сауытты азер-азер мецгерш, 70 Аяндайды сорлы лар ал1 курып, сенделш : A-rraFaH сайын б1здерге ж аца 6 ip то п тен, келш. \"Lvece ж урш артынан, ацрарып, касем, кдрарсыц, 73 М ыналардьщ 6ipeyiH танып та, мумкш, кдларсьщ, Аты-женш б1лерсщ, 6ipicin, мумкш, табарсы ц!\" Тоскдналык, сез1мд1 таныды 6ipey, ундедд: 76 \"Аярыца абай бол, керею сщ турмеш, Астында мынау тунектщ асыкдъщ неге iArepi? Сурауыца болады менен жэрдем, жур 6epi\", — 79 Бурылды да KeceMiM кел1скендей турге ендд: — Бол осында мынаумен, крзралрайсыц 6ipre epin. И рш ш кке тырмысып, Tipi жандай дамыл Fbin, 82 Екеушщ жузшен Tipi жан деп танырлык, Атгатпайды 6ipaK, та тар жол менен ауыр жук. Жакдандады ун-туназ сол 6ip екеу жацары, 85 Кдпшымен кезшщ маран узак, кдрады; BipeyiHe 6ipeyi сурак, крйды шамалы: \"Сездерше кдрасац, Tipi ме деп кдласыц, 88 ©Ai ме деп ойласац, элдерше кдрашы. Сауыттарын кдлайша KOTepin жур адасып? Шерл1 еюжузддлер ортасында турранда, 91 Ж ауап кдтшы сураккд, сезжтенбе, урланба, Тоскдналык, юмсщ сен, кдлай журсщ бул мацда?\" \"Тунык, Арно жагасында, турам улы кдлада, 94 ©скем сонда, — деддм мен, — eMip кешкем жагада, Кескш-кейтм сол кдлпы, Tipi жан деп барала. Бул не кдйры, сендердд нурландырып ажары, 97 Жауыздыкдтен жармасып, удетедд жазаны; Айтшы, ездерщ KiMciHAep, шерл! аймак,тыц мазары? 109

\"Крргасыннан салмак,ты сары шапан — сэшм!з, 100 Суйрете алмай сьиулрлап, суйепм1з, тзнцоз. Сонша сумдык, салматы, саркдллуда элЬпз. Болоньяда тутан гауденталар 6i3 едж, ЮЗ Каталано, Лодеринго, енд), мше, 6i3 — елж, Журтьщ кдлап, 6ip кезде жатдайларын тузеддк. Есще алсац, 6L\\epcin тыныштык,тьщ курбанын: 106 Б1зге сенщ халк^щньщ кдндай курмет кдллтанын, Гардингода эл! кун сезшерсщ турганын\". 'Чстерщмен, туыстар...\" деддм дата ойлантам, 109 Баскд елжте жанарым, соныменен айналтам: Керддм гланда 6ipeyAi уш кдзыкдэ байлантан. М е т к е р т кдлтырап, заре-кутын ушырып, 112 Сакдл баскдн бет-аузын, курсшедд кысылып; Каталан туыс ун кдтты, азап-сордан ушынып. \"Kopin турсыц мына 6ip уш кдзыкда кериген 115 Ею жузд1 кдуымра ак^глшы боп кершген, Жоймак, болтан 6ip кезде Христосты ем1рден. Келденецнен сокдак,ты тыр жалацаш жастанган, 118 0 p6 ip откен кунакар кеудес1нен баскднда, ©лжтердг тартатьш таразы боп тасталтан. К^сында кдйын атасы, татдыры естен тандыртан, 121 Тартуга тозац татдырдан — кунакар болтан барлык, жан, Еврейдщ халдына квдэсык, урык, кдлдыртан\". Крл-аятын тэщр1 Kepin тастап дорлатан, 124 Мэцп-бади кутындаты ку мацдайта сорлатан, Виргилидщ кдлай тажап кдратанын болжатам. Кррады да ол, ел п 6ip туыскдннан етшдп 127 Осы жерден он жадкд керсетсещз етудд, Керсетсетз болтаны, ойлап турмыз кетудь 110

Мумкш болса, айтсацыз, кдлмас едйк сапардан, 130 Салмас едж алекке 6i3Ai экет деп апаннан, Сайтандарды эли 6ip кдра nepiurre атам ан\". \"Осы жерде, жакдшда, жотада 6ip жол бар-ды, 133 Кдбырралап, кдскдйып, кесш еткен орларды; CoFaH тусш, туыстар, тартсацдар-ак, болран-ды. Амал кднша, ол сокрак, омырылган, куларан, 136 Уюнддге ермелеп, етеацдер жырадан, Сайдыц тубш толтырып, салындылар суларан\". Кесем у н а з басын Hin, былай дед1 салмак,ты: 139 \"Демек 61зд1 манагы сум сайтандар алдапты, Амал нешж, OTipiKini албастылар сандалтты. Болонья жер1нде ecrin талай тандандым, 142 Жауыздыкуд жындардьщ жуык,тырын ацрардым, Жындар дейтш к ек еа eripiK пен алдаудьщ\". Ж урш Kerri устазым сел рана 6ip шамданып, 145 Сэл шытынып кдбарын, адымдады алга нык; Азап-сорра кем1лген артта лац, дау культv Аяулымнын, артынан ере берддм таеданып. 148 ЖИЫРМА Т0РТ1НШ1 ЖЫР Ж ы л aAi де бесшнен шыга алмаран шакуарда, 1 Кдура жулдыз буйра шашын кунге жылтып жаткунда, Тун тэулштщ жартысында, асыкдднда ак, таща, Эден не багып кдфау ак, басты kjjc аганыц, 4 Сурет сызып жататурын ещ рш е даланыц. Кудап крйып кылдан бетер тым элжуаз кдламын. Талшык, еткен жем-шебш жетюзе алмай малына, 7 Ап пак, болтан жайылымра курайтугын шаруа, Кдр жауды деп ойлайты н да, 6ip coFa-гын санына;

Ерсы-кдрсыл, куцкДлдеп уйге енетш нала Fbin, Не icTeyre бые алмай байгус кедей кдбарып, Тыскд кдйта шыгатын, массаган, бул жацалык,! Дуниенщ 6ip сэтте езгергенДн ацгарып, 13 Таягын ап крлына апыл-тупыл кдмданып, Шыты epireH epicKe куалайтын малдарын. Манаты 6ip кез1нде жабыркдтан, жасыган, 16 Кез алдымда кесемДм ук,сап Kerri осыFan, Байкдп кдлып дем берд1 «irepiM e шошырэн. Карген бетге кегпрдД элеметген кулаган, 19 Баяры тау баурайында кездескендей дДн аман, Атукаркдш жуз тастады маган устаз, улы адам. Шамалап 6ip шолып етш, кесепатты ылдиды, 22 Сел ойланып, шарты келген шаруага нур куйды, Кдпсыра кеп денемдД, к у ш ак у алды 6ip кдлы. Адам бар-тын елшем 6epin, жумысына етеулт, 25 Тек кдна алга кдрайтугын ойына алмай бетендД. CoFaH усап, таскд м е т льга еткшп кетердД: Кетерд1 де, баскд тасты белпледД, ундедД: 28 \"ЕндД осыны bipFan та, K,03Fan та, улым, бы, — дедД, — Tan 6acyFa болар ма екен журу ушш iArepi\". Болмас едд бул жолды сауыт киш етпекке: 31 Б1здер езер келем!з куздан кузга етбетгеп, 0рмелейм13 жогары, ол — жеп-жецы, мен — ептеп. Болмаганда кулама, бурынгыдан кеп темен, 34 Кесем1мдД бымеймш, мен, cipe да, беггемен: Баскдн сайын, 1ппмнен мен осылай деп келем. Болгандык,тан кулама CbiFbip Сацлау ауматы, 37 Ортасына апанныц ецкейе кеп аунады, Опырайган ураиыц тас кдбырга жан-жагы. 112

Бшктш эркдлай крс б утр д щ арасында, 40 Ец соцры тас сурынып, суйеу тапкдн асуда: Шктж-ау езерде куламанын, басына. 0 p i кдрай журуге эл1м менщ келмедЕ 43 Дем жетпед! екпеме, жуйкем epiK бермедк Эзер uibiFbiri отырдым, кджырандык, мецдедь \"Енжарлыкды жой, — деД1 кесем сол 6ip кдлыпта, — 46 Жатып алсан, жантайып, жайлы орында, мамык,та, Жете алмассьщ 1здеген жерщ е де, дацкдд. К,ара басын кушттеген санкумар да, жанкумар, 49 Жатып iuiep жалкдулар бойын оцай аддырар — Ж елге тутш, сура i3 соцдарында кдлдырар. Тур орныцнан! Женддрме, енжарлыкдд куныкда 52 Рухьщ алмас кдмал жок, жадыцда уста, умытпа, Тек сенбесе болтаны, сенуге оны жуытпа! Алдымызда ала узак, баспалда1дгар кез келер, 55 Кетуге одан кдкдщ жок, кеткенменен езгелер, Серпт, серпыт жанынды, секем алма, сезге кел!\" ¥шып турдым сезш ecTin куат берген акдшныц, 58 Дел-сал болран бойымды жинаран боп жатырмын, Сыр алдырмай жауап кдттым: \"Кетпк, сергек, батылмын!\" Жолга шыкдык, кулама куз, жарыкщак, тас бектермен, 61 Опырылтан жартастардьщ сынырымен кептелген, Элдекдйда кдынырак, буран дейшп еткелден. Кдлжырауды жасырмак, боп сейлей бердьм, сез де емес, 64 Жакдардан 6ip ун есттлдЕ кершбед1 кезге елее, Сез дейтш 6ip сез де емес, кершбейдд кезге де еш. Садак,тайын шлген, шыкддныммен Kenipre, 67 Тусшбеддм не сезге, туешбеддм не т1лге: Элг1 6ip ун аулакуап боекд ауре етуде. в—870 113

Ецкешп ем шьщырауга кезд1 кддап, жупне, 70 К,ап-кдрацры туцриык,тьщ жетер емес тубше; \"Крлдан енд! 6ip айла, - деддм устазга ущле, — Жетешк те дуалга, жиепнде турайык; 73 Марынасын тусшбей, кур тындаймын — бул райып, Ущлсем де кермеймш, 6ip амалын кдялайык,\". \"Болсын солай ендеше, — сурарьща жауабым, 76 Орындалсын осылай, орынды екен талабьщ; 1лесе бер ундемей, с е т соцга саламын”. Жайлап ендж 6ip жерге, темен тусттк кетрден, 79 Ceri3iHiui апанмен кдюласып, бектген, Керддм бук1л ураны, жардьщ басып шепмен. Жентектелген керемет жылан кердДм iuiiHeH, 82 Элеметгер эртурлл жан шошырлык, тусшен, 0Ai кунге еске алсам, кдным кдтып, кусшем. Амфисбена, кенхр, фарей жумырткдлап, тук^шдап, 85 Зымиян Якул звЬар шашып жаткднымен жыпырлап, Ливия кум-шагылы мына аймак,та утылмак, Мундатыдан кеп те емес, жауыз да емес муншама, 88 Эфиоптьщ барлык, » e p i крл астында турса да, Барлык, суы Чермнщ осында кеп тунса да. Кужынаран сумдьпсгар крршап алран жан-жак,ты, 91 Аласурран жалацаш, сорлы жандар зарлапты; Жансауралар бурыш та, киел1 тас та кдлмапты. Кдлдарды арткд кдйырып, буындыра илейдл 94 Куйрырымен, басымен шаныппуллап туйрейдд, Кеуделерде жыландар шырыршык,тай билейдь Кенет аждайа арр-арып, кернеу турран адамды, 97 Батырайын дегендей байыздаран кдрацды. ©цдерше бейбак,тьщ найзадайын кддалды. 114

Тездш оньщ соншама, кдлай десем далелдд... 100 Лап ето де, кул болды, тек кул кдлды, тэн еддд, Сулай келш кулады, к ей т Faflbin эуелп. Куйрей келш сулаган со 6ip ражап шарында, 103 Крламта кул булкьддеп кдйтадан жан алуда, О, керемет! TipiAfli ол адам болып тарында. Бул белгии тек кдна улы руламаларра: 106 Бес жуз жаскд жеткенде уя курап алар да, ©летурын Феникс кешнге мура боларра. Тагамы шеп, аузына шырын емес куйганы, 109 Жанталаста кез жасы атау болып кдшады, ©ciMAiKTi табигат кебш етш сыйлады. Ауру билеп акд1лын, кулап тускен алайтым, 112 Дулей кушке тусшбей, тацражайып кдрайтын: Буып кеткен сумдык,ты бульщрырра балайтын. Кдрайтурын жан-жакдд, орынынан турегелш, 115 Апат, ауыр азаптан алацрасар турге ешп, Курсшетш тещрекке аянышты ун 6epin. Сондай едд кунакар, орынынан турран-ды, 118 Пэруэрдйер TaHipiM-ай, аямайды-ау 6ip жанды! Эд1л жаза жайратар элеметик кылранды! — KiM едд бул? — устазым сурады одан кергенде, 121 Тоскднадан еддм мен, кеп болтан жок, келгенге. Мына жаткдн апанда азапталран шерменде. Адам емес, хайуанша кун керудд ж ен кергем, 124 Тары есек, расында, Ванни Фуччи — сенделген; ¥рыньщ нагыз уясы Пистоядан келгем мен\". ¥стазга айттым: \"Сэл сабыр, аялдасын, сура одан, 127 Нелжтен бул ypaFa кеп, урынды екен, сулаган. Кдйтпас нагыз кдндыбалак, кдйсар едд бул адам\". 115

EcriAi де, жауапкд даярланды жазалы, 130 Маган ауды е щ -Tyci, eci, кецш, назары. Маскдра icTeH талак,тай боп кдязарып тур ажары. \"Ауыр тидд жаныма, — дед ол жиып куш-демш, — 133 Кездердмде сорларан дэл успмнен тускенщ, ©лерде де муншалык, ауыр куйге туспеддм. Орындайын ойыцньщ бзлмек больш турранын, 136 Крймасынан ипркеудщ аспаптарын урладым, Сондык,тан да апанда азап тартып тур жаным. Жазык,ты боп танылды баскд 6ipey халыккд; 139 Куанбагын алайда, кездесй деп тамукуа, Куанбарын, егерде шыга кдлсан, жарыккд. Кулагьщ тос кдбырыма, айрандарыц ipHAi, 142 Пистояда алдыменен кара куштер ппридд: Фьоренца жацарады, кун кешедд 6ip Hri. М арс буы Магаранын, жазыгынан келедд, 145 Кара тунекке асылады, кара бултгар тенедд. Пиценаньщ даласына кулайды да, еледь Басталады кднды кек, катал кд>фрын ланды, 148 © з ерюмен алайда ол сыпырады туманды, Ак,тыц ap6ip адамы куйреп, тарзым кдллар-ды. Ееттдщ бе, езегщ вртенетш шырар-ды\". 151 ЖИЫРМА БЕС1НШ1 ЖЫР Сермейдд кеп крс крлын, дорара сап пышырды, Крс крлдары крс бармак, крс саусакдд кдлсылды: Екеу1н де же, тввдйм!” — деп шунтитып усынды. Мше, содан жыландарра достыкденен кдрадым: Bipeyi кеп жалма-жан жазык,тыны орады, YHiHAi euiip!\" - дегендей буындырды тамарьш. 16

К,ол-аятын матаган кер/ум жэне баскдны, 7 Шьгрмауык,тай шимайлап кдтты шандып тастады, Э й п болды пакдфдыц эл-дэрмеш кэшкдны. 0ртен, ертен, Пистоя, кулщ ушып сен мейлщ! 10 Бул ем1рде TypyFa кереп жок, сендейдщ! Арнасынан астьщ сен арамзалык, децгейдщ! Фивада кергем б1реудщ шьщнан кулап елгенш: 13 Тэщрге бармак, керсеткен тозакдгаы керме,лдм. Будан еткен бузыкдд бул тозак,та сенбед1м. 0urri yHi кдщ демей, кдяметке бас урды: 16 Жытты бейбак, жетп артынан кентавр да ашулы, Шокдггып кеп айгайлады: \"Беспеш гам жасырды?\" Сауырынан epiain, салалатан шок,тьпын, 19 Кунакардын, устщде жыландарда жок, тыным, Муншама кеп жыландар Мареммада жокдугын. Желкесшен MiHinTi отты кднат айдаЬар, 22 Сок,тыкдднныц 6apiH де жойып, сорын кдйнатар, Кездескенд1 жандырып, табан асты жайр^тар. “Авентиннщ шаткдлында аж ал кусып, еллрген, 25 Талайларра ел1м экеп, талай кдндар теплген, Кдндыбалак, кдншхер Как к,ой мынау кершген. Кдйар, купли урлыкдд кдсакдна арнатан, 28 Кдсындагы табынды берлеген де кдрлаган, Кдндастардан сондык,тан айырылтан, кррлатан. Тыйым салтан Геркулес эдетше куныкддн, 31 Ж уз сокддн да шокдармен дщкелеткен, курыткдн; Бул батшагар eMipiH он сокдднда-ак, умыткдн\". Бул керемет туралы 6i3 сейлесш жаткднда, 34 Жиналыпты уш аруак, темен жак,та, шаткдлда; KepyiMi3 негайбьа 6i3 оларды нак, барлап; 117

\"Кшсщдер ей?\" — деген 6ip темен жакхан ун естш, 37 Эчпмеш жалма-жан аяк,тадык, тугеспк. Келгендерге телшрш, у н аз карай cipecTiK. Б1лмейтш ем дозакргьщ мына турган жандарын, 40 Bipi олардьщ алайда сурак, 6epin калганы. Булар юмдер екенш сонда эзер андадым... \"Апырау, бул жартаскэ Чанфа неге келмеген?\" 43 Кесемнщ де бул унд! тындаганын жен керем: Алакднымды аузыма такай крйдым келденеч- Бажап емес, окушым, айткдныма сенбесеч. 46 Салгырт карап, ез1ч 61л, саначды сел белмесеч: Айтпас ед!м, гажапты ез кезшмен кермесем. Караганым сол едД, алты аяк, жылан атылды, 49 Кушакаа алды капсырып, кулшына 6ip пакдярды: CbiFa тусш, сорлыны кушагында катырды. Аяк,тары ортацгы крс бушрш жайлады, 52 Алдьщсысы бейбак,тьщ иыкхарында ойнады. Кушырлана аруак,тьщ ею жагын шайнады. Арткаг аяк,тар шечгелдеп, жармасты ею санынан, 55 Найза куйрык, сумачдап жупрд1 де шабынан, Ирелечдеп буралып, жотасында кагынган. Ойлайтугын Typi жок, тага — тажал обал-ды, 58 Белек тэнмен Kipirin, шегенделе оралды: Нэн терек-ri шырмауык, буйтпеген, cipe, болар-ды. Жабыскак, ыстык, сагыздай ею дене жармасты, 61 Кррытыла бастады ечш жойып алтаипуя, Баска бояуга айналып, баска речмен алмасты. Жангандайын лапылдап, кагаздыч 6ip парагы; 64 Жалынменен жан-жак*а крп-крчыр туе тарады. Кара да емес, ак, та емес, баска болып барады. 18

\"Этгеген-ай, Аньел, не кершдд, тетелес? 67 Кдрашы езщ езще, жалгыз да емес, ею емес\". Айгайлады осылай, кдрап турып ею елее. Адам менен женднетщ 6ipey болды крс басы, 70 Алдымызда гурды айкдш ею беттщ крспасы: Байырры туе жоралды, о, твщрддц тоспасы! Крлдары да терт бутак, — терт багыткд сермелер; 73 Сандары мен аякуар, кдрын менен кеуделер — Кубыжыкдсд айналды кермеген бурын пенделер. Bip i6iAic; ештеце бастапкдлдая кдлмады. 76 Сумдык, бейне жылжыды жайлап кдна барралы, Ею дене — 6ip сайтан сапарларын жалгады. М и кдйнатпай ыстык,та, жанып турран тутанып, 79 Зыр кдратын кесертю ауыстырып бутаны, Найзагайдай жалт етш, жолды кесш, зытады. Дэл осылай, кдрасур 6ip жыланшык, зэйарлы, 82 Кдлран манакы екеудщ кдрынына такдлды, Сумандатып сум тшн 6ipeyiHe апарды. Апарды да, элгшщ кшдшне кддады, 85 Зулым iciH тындырып, аунап туеш барады, Аярына кулады eirri залзм жацары. Жазымданран бейшара, свйлей алмай эл уздд, 88 Eci кетш eciHen, тек ашады ауызды: Be3reri устап байрусты гтркенген тэррздд, Жылан оран кдрайды, ол жыланга кдрайды, 91 Анадан — у, мынаныц аузынан тутш борайды, TyriH келш зулым мен жексурынга тарайды. Лукан айткдн: СабелдД, Насидидд сорларан: 94 Мыналарды мен айтсам, байбалам салмас ол маран, TyciHce болды терюнш тупю ойымныц болжаган. 119

Овидий де жырларан-ды Аретуза, Кадмды; 97 Bipi булакда айналып, жылан боп 6ipi кэганды; Не етсе де ерю той, реюютпен жанымды. Ею жэндж осылай 6ip-6ipiMeH бетпе-бет, МО Bip-6ipiHin алмасып кщмш киш кетпеген: Ауыстырган денесш елдекдндай сеппенен. А л мыналар 6ip мезплде езгерудд шак, кердй М3 Жыланшык, кеп куйрьпын eKi ашалап кдк, белдь Адам ею аярын жабыстырьш жатгы ендь К,ос аяк, 6ipre Kipirin, айналды 6ip-aK, аякдэ, Мб BipiKKeH де, юржкен i3iH, ж1гш жояд та, ¥к,сай к,ойды жуп-жумыр, жып-жылмарай таякдд. Куйрык, 6iTTi адамга, аяк, 6irri жыланга, М9 Жыланныц Tepid адамда, адамньщ Tepici жыланда, Жылан — адам тур мунда, адам — жылан тур онда. Жыланньщ кез1 бозарды, адамньщ кез1 кдкзарды, 112 Жыланныц ещ нур алды, адамньщ ещ муз алды. Адамньщ крлы кдгскдрды, жыланныц бауыры узарды. Жыланныц аша куйрыры жиырылып, жай кдлды, 115 Керсетпейтш еркектщ анаусына... айналды; Иемдендд бэтшагар ею б1рдей сайманды... EKeyiH де кек TyriH келецкелеп, кдмауда, 118 Ж ац а 6ip тус-ri жамылып, жаца 6ip рец кдрауда; Адамньщ басы — жыланда, жыланныц басы — адамда. Ж ылан болтан кулады, адам болтан тж турды, 121 Арам кездер алайда ауыспапты, уцтырды; Bip-6ipiHe, о, ражап, бет-элпетш жуцтырды. Жылан nimiH кубыжык, адамзаткд жат ецдь 124 Сэл-пэл рана ысылып, самайына экелдд, Кулак,тыц да улесш узш-жулкдш эпердь 120

Кешн карай ысырылмай, кесектелш калганы — 127 Мурын болып кетериуу оймьшггалып жан-жага, Баска еттер1н басы артык, ею epiHre арнады. Адам-жылан тумсыган созды шанда кершп, 130 Крс кулары шунайып, эзер-эзер KepiHin, Кулагындай улудьщ батып K erri кемшп. Кдкрауык, ттл 6ip кезп как, ортадан тшндр 133 Тшнд1 де, кдгскдрды, кдгскдрды да булшдк Кдптап турран кек тутш жогалганы бШндь Адам-жылан жоргалап, ирелендеп, ысылдап, 136 Алыстады аулакда, кум тастарда тысырлап. Жылан-адам артынан туюредд пышындап. Кубыжыкда айналган былай дед! кер неме: 139 \"Бар сумдыкдъщ барлыгын маган рана бермеген, Маган украл Буозо жоргаласын жерменен\". Алмастырып тэндерш жыланы мен адамы, 142 Айырбасталды осылай жетшпн ура ражабы: Элде менщ кдламым, мумюн, баска жазады, Туманданьш кез алдым, кергенменен турлерш, 145 Олар жасырынранша Пуччоны акрак, бйлмеддм, Айдалада рухым адаскдндай жур менщ. Баурайында жартастъщ мана басын кураран, 148 Сол ушеудщ imiHAe — баска екеу! куларан, — Содан 6epi осынау акрак, Пуччо дш аман. Жылан-адамды еске алып Гавилле де жыларан, 151 ЖИЫРМА ЛЛТЫНШЫ ЖЫР 1 Тагдырьща тэкаппар, ФЬоренца, ecip, аласур! Тец!зде де, жерде де кднатыцды кдрасыц, вз1нен де тамук,тыц ез дацкр1цды табасыц! 121

Кездеспрш бес жерден уры-кдры жиылган, 4 Отандастарым ушш уялгам да, кдылгам, Улес кдлар саган да менin алган \"сыйымнан\". Ертеп ерте акдкдт TyciMi3re енсе егер, 7 Жакдш кундер 6ipiHAe жаныц сезш, тецселер — Баскдлардан куныгьш, Прато да керсе егер. Боладыдан болганныц e3i жак,сы эманда, 10 Болса тездеп болса екен, бордай тозган заманда! Кундер зулап еткен сайын куд1к салмай адамга Элпндеп текшемен кетермдд сертм , 13 Ерд1м мен де соцынан, сонда менщ ершм, Бой алдырьш, басылып, э/ам менен ж елтм . Жалгызаяк, сокдакден тарта бердпс эр кдрай, 16 Жакдар тастар, жол-жота эуреге салганы-ай! Аяк, сорлы баспайды ею крлды жалдамай. Азаптандым сонда мен, эл!м курып, шатылды, 19 0Ai кунге ойласам, умытамын атымды; Сондык,тан да журген1м ауыздык,тап акдглды. Сондык,тан да акдглды арам жолга бастаман, 22 Адалдык,тан алганды адастырып тастаман, Арамдыкдд нтерсе, жарты кддам баспагам. ¥лы 6eciH шагында уйьш турган мамырдыц, 25 Дем алута кеткенде жер-элемге бауыр Кун, Отыратын кейб1реу 6ip тебеде дамыл Fbin. Шыр айналып ипркейлер, шыбын кдрасы уз1лген, 28 Керетугын жазык,тан заузаларды т!з1лген, Жылтылдап жапатармагай шырьш алган жуз1мнен. Соган украс жылтылдап, алдымызга такдлды, 31 Ею жак, та жалтылдап, б1лтедешн от алды; Керддк б1здер осылай сепзшны апанды. 122

Отты куйме, тулпарлар кетер1лд| аспанга, 34 Отыррызып откэ орап, Илияны алып кдшкднда, Аюлар кегш эперген артынан кезш ашкднда. Жалынды кана ерт шашкдн, елгенде эзер аддаран, 37 Отты куйме артынан кддала кдрап, барлакан. Жалын жалды тулпарлар аспанда булткд самтатан. Кемешнде апанньщ осылай от крзралран; 40 Жаткднымен кершбей кемескшк кездд алган, Жасырышан эр отта 6ip кунэкар боздаган. Кдрап турмын едкешп, бшк, тайтак, кешрден, 43 Жакдар тастыд жармасып, устамасам шетш мен. Кулар еддм кулдилап, ешюмаз-ак, беттммен. Дедд сонда кесем1м, сезш менщ кулкддмды: 46 \"Мынау оттьщ шпнде, лаулап жанган мыц турл1, Bip-6ip pyx ертенш, мэдгййкке куртулы”. \"Оны ce3in, устазым, ез1мнщ де тур жаным, 49 Оран менщ ез1мнщ кезш жетш, тынрамын. Мынау едд сондык,тан сурайын деп турраным. Сонау отта т а жатыр, тым шалрайдан кершген, 52 Уппйлдент уш жары eKi amaFa белшген, Сонау жерде Полиник туысымен кем1лген?\" \"Тозак, тарткдн ондары Улисс пенен Диомед, 55 Жазмышкд ici жакдаган, eKeyi 6ip уялы ед, Екеущ 6ip алган Foft ендд мше кдямет. Жазаланран осынау жапа шеккен оттарда, 58 Кдра шадырак, юпеттес римддк зау-заттарра, К,абыррасын каланыд кдйыра ашкдн аттар да. Ахиллды жокуап Тамукуа аядай куыс шйнде, 61 Аруак, Дейдамия да азап, мудра тусуде, \"Сый алган жандар — осылар, Палладий батыр ущщ де\". 123

\"Жалынамын жуз рет, жубатушы м е т устазым, 64 Жалынамын керуге, туйшуге де кустамын; Мынау отгыц ттлге кеп сейлер сетш устатын. Баскдларды аралап, 6i3re назар белгенше, 67 Устазым менщ, куте тур мушздд жалын келгенше, Кдрашы матан, кдмытып, елгел1 турмын кергенше\". “©тшшид, — дедд ол, матан uve жалтаса, — 70 Ж о л табады журекке орындатута эркдшан; Тшцд1 6ipaK, 6ip сетке тющменен кдрмасад. Мен сурайын олардан толкдлткдн с е т жайтгарды, 73 TyciHin турмын: сурасад, сатан жауап кайтпауы. Гректердей мелшиш, мумкш, 6ip сез айтпауы\". Bi3 туртан жартас астында от жакдяндап ултайды, 76 Орыны да, сэтт де тускен шадта ьщтайлы, Мынадай деген устаздьщ суратын зердем тыддайды: \"Ей, атайын; ей, оттар крс айрылтан жалыны! 79 Курметтегем ем1рде, курметтегем, аныгы, А з ба, кеп пе курметтеп, арткдн кедгл нанымы. Алматайып адасып, опат болран б1рёущ, 82 Асдадтата жырлатам, сендерд1 мен бь\\емш, Сендер матан кер1нуге мшдетпсщ — т1лепм\". Шубатыла назданып, ертедеп от келденед, 85 Деу мушзш шайкэды секем ал ьт ол неден; ©ступн едд кумдаты ерт ытыр болтан желменен. ¥шар басын шалдытты, олай-булай бултатып, 88 Элде сейлеп тур ма екен, хабар берш тыддатып, Былай дедд б1здерге отты жалын ун кдтып: Гаэтаныд кдсында MeHi 6ip жыл жасыртан, 91 Эней келш бул мадта eci кете бас уртан, Цирцеядан осында ажыраскдм, тасьштам. 124

Улга деген назж 6ip i3riAiKTi жойгамын, 94 Эке алдында кдсиетп кдймьпуды крйгамын, Жарым кдлып жайына, мулде баскд ойладым. Bep-6epici: адамныц жак,сы, жаман жолдары, 97 Ш ел1мдд менщ басуга 6ipi ток,там болмады. Шарласам деген галамды басыма 6ip ой орнады. Талайдан берп жан досым — сешмдд шагьш кемемен 100 Айдынына тещздщ батылым барып, женегем, Алтай беттен тайдырар болмады 6ip жан бегеген. Орта тещз жаталауын, Морокконы керген ем, 103 Испания, Сардиния елкелерше енген ем, BipiH даты кдлдырмай, аралдарга тенген ем. Геркулестщ e3i крйтан шекараны кергенде, 106 Ит аркдсы кдгяндаты 6ip бутазга келгенде, Ерте дуние epAepi еддк осы маща келгенде. Севилья оц жак,та, кдлып крйды кешнде, 109 Сетта кдлган сол жак,-га, дэл осыдан кейш де, Геркулестщ межесш туткдндаймыз зетнге. О, бауырлар, — деген еддм, — келш шыкдсрн ёатысган, 112 Сендерге айтам, cepiKTepiM сан азапкд кдтыскдн! Аз ем1рде ойланындар, ешнэрсе онбес жатыстан. Кеуденде арман турган шакуа, гумырьщньщ кдлтаньш, 115 И е а з дуние жацалырын угынута арнагын, Мына кундей керш калтын бул ем1рдщ жалтанын! Ойла шмнщ улысьщ, кдндай жерден таралдыц; 118 Тутан жок,сыц татута Heci6eciH таты ацньщ, Ерлш ушш, ецбек ушш, бШм ушш жаралдьщ\". Менщ сез1м жолдастарды соншама етир туйредд, 121 Дереу 6epi алта умтылып, ездд-езш суйредд. Менщ сезш сержтердщ epiicrepiH биледд. 125

Атар тацра артын тосьш, кеме сонда заулады, 124 Кднат болып ескектер де еарте кеп самгады, Жуйтки жузш б!здщ кеме coAFa кдрай аунады. Тунге кдрай маран 6ip баскд элем KepiHAi, 127 Баскд дуние тунерш, тебем1зден тенул1, Барытымыз ayeAri тещзбенен кемуль Бастаганнан бер кдрай бул кдтерл! сапарды, 130 Бес рет ай теменде жарык, erri жапанды, Бес рет кун ез сэулесш уясына апарды. К у рец тп алыстан гурды алып тау келденец, 133 Кец иык,ты кеудеа кец жапанда келбеген, Будан еткен алыпты румырымда кермегем. Шаттьтымыз шарт сынып, алапаткд ауысты, 136 Ж ац а аймак,тан жын-дауыл дереу б1зге жабысты. Кемем1здд аударып, ак, толкдшга ала ушты. Алай-тулей уш рет HipiMre аунатты, 139 TepTiHmi рет тары да туралатып, жалга атты, Батты кеме, тэщршщ 63i осылай арнапты. Teric бглдж, кдглрытып, тещз б1здд жалмапты. 142 ЖИЫРМА ЖЕТ1НШ1 ЖЫР Кдйырымды акдш босаткдн, уш ешкен жалын жаньш тур, 1 Кцяметтег1 eMipiH шалкымай, свнбей багып кур, Ж анбай кдйда барады, жан-жагында тамук, тур. Соцында оньщ лаулаган баскддай 6ip от жанды, 4 Марынасыз мщпрлеп, жалак,тап тии шок;ганды. Сумацдаран сурына назарымыз ток,талды. Сицилия азбанындай ойлап тапкдн 6ip шебер, 7 Ыцыранган эуел1 кунэкар, шебер мшсе егер; в з ш е де сол керек, опасыздар думшелер. 126

Куйылса да кур мыстан сол 6ip eri3 eTipiK, 10 Макулык,тай кдшалып, кущренетш Aenipin, Гппндеп адамньщ дауысымен eKipin. С ол тэр1здес жол таппай арасынан жалынныц, 13 Ажыратып болмайтын айгай-сурец дабырдьщ, Берекеаз сез ушты гуШндей дауылдьщ. Акд1рында дыбыс кеп жеткенде оттьщ ттлше, 16 Тура кдлды кдлтырап, кдозыл алау бупле; Сонда барып утынып, кулак, астым угоне: — \"Бара гой, кднды кумарым! — деген жанды юм деймш? 19 Ломбардша сейледД ол, болсац даг а гам мейлщ, Ей, адамзат, тындашы, саган кдрап ундеймш! Жалынамын, Keiiiirin, мумкш, элде кдлдым ба, 22 Жалынамын сел ток,та, сорлагандар бар мунда: Кутш турмын, кдрашы, кушп-жанып алдында! Суш ки елке латынмен крштасыпсыц, келшсщ, 25 CoKjjp-мылкду сор керге ендД гана еншсщ, Куман yroiH куйзелген мекешмдд кершсщ. Тыныштык, па Романья, элде жур ме от альт? 28 Арасында Урбино, алып таулы жотаныц, Сусын iuiin Тибрден жатыр менщ Отаным\". Тыцдап турдым куныга, ойым ойран, жан-жак,та, 31 Шынтагымнан кесемДм туртп де 6ip салмак,тап, ДедД маган: \"Ж ауап бер латындык, бул аруакдсд\". Тамагамды кдлтык,тап, даяр турган жауабым, 34 Барден бастап сез1мдД: \"Ей, рух! — деп кдрадым, — Тасталыпсьщ зынданга, тап болыпты кдра кун. Сенщ Романьяц тып-тыныш, бейбгг кундерде, 37 изоырлардьщ журепнде согыссыз, cipa, журген бе?! BipaK, кдз1р сол к у р ган жок, сияк,ты ipreHAe.

Равенна — баз каллы, сол енднт болтаны — 40 Полентаньщ самурыты отан келш орнады, Червьята д ей т ол канат жайып, крмдады. Bip кездеп 6epiK кдмал узак,-узак, крртантан, 43 Тобе-тебе француздыц OAiKTepi жон болтан, 46 Бул кундер1 жасыл табан езпсшде кррлантан. Жойып Монтаньяны, iAa тауып iciHeH, Барбос Веруккьо мен к у ш т оныц куипген — Сол суйекп эл1 кунге кем1руде TiciMeH. Бекем нрек — Дамоне, Сантерноньщ жатасын, 49 Жаныштауда ак, гербш арыстанньщ баласы, Bip жылда ею ауыстырып дос-жараньш, шамасы. Э л п 6ip татдыр, Савьо езеш келш куйылтан, 52 Тау мен дала ортасында шыта алмай жатыр кдыннан; Ерк1нд1к пен кулдык,тыц ортасында кнылтан. А л e3i4 KiMCi4. етшем, атьщнан жарыл, тепнде; 55 1рк1лмей жауап кдттым той суратыча сешч де, — ©м1рде журсш ейм1ч сакд-алып узак, кеч^лде!\" ©уел1 от сэл тана ьщыраныд, гуледД, 58 УшкДл ушын азерге кАлтырата урледД, Отпен 6ipre кАЛТырап, оттан 6ipey ундедД: \"КАЙта керер жарык,ты кдрсы алдымда 6ip кеуде, 61 Кулак, асып сез1ме туртандытын бДлгенде, Кдлтырамас едд той отым мешч 6ip демде. Акдфеттен оралар жол жок, 6i3re, теп, ендд, 64 Есимегем тозак,тан кайтьш келдД дегендД, МаскАрадан сескенбей, жауап берем мен ендД. Кордильера белбеуше ауыстырьш семсердД, 67 Рахат таптым, катерам деп ойладым ечсемдД: Опат болтан арманымды, о, дарита, карее енд1! 128

Кунэга мен1 батырды жане де сол дшбасы, 70 (Bip жакрылык, кермепр, дшбасы емес, жын басы), Сол туралы айтпакдын, кецЬ\\ крйып тьщдашы. Анамньщ берген ак, сыйын аркдлап етп ку мандай, 73 Кулазып еткен кулыкден куррыр со 6ip жылдарды-ай, Арыстан емес, тулюдей кун кешшгпн жылмандай. Бурылысын, букпе жол купиясын б!лгемш, 76 Алуан сырлы кулык,-сумдык, ажыратып турлерш; Бажабымды бул жалранныц куларына 1лгемш. Акнкдтты ацгарып, айылын жияр дана адам, 79 Жортуылын докарып, жол алар белек жацадан; Шепме жетга шарык,тау, TyciHin мен де кдрагам. К^1згылык,тын, еммесш кешкемш де, шпсемш, 82 BapiH дакы умытып, тэубеге келш тускемш, Сорлымын рой, сорлымын! Соракдл куна гстедди!\". Ж аца келген жарымпаздар кржайыны алрашк^, 85 Латеран тубщдеп кершклмен жауласты, Христиан кдуымына кдрсы шапты албасты. Булар емес, сарациндер — Акраны алгандар, 88 Булар емес, иудалар — кдпылкулак, тарландар, Мусылманньщ жерлерше сауда жасап баррандар. Куддретп дережесш кудай жолына арнаган, 91 Барлырын да галак, erri, кррыкдады кдр-надан. М енщ даты бойымдагы бар тэубамды арбаган. Константин патшадай алапеспен ауырран, 94 Сильвестрд1 шакдортгырран Сираттидщ тауынан, Мен! де папа шаквдэтты; маран рана табынган, Пац — гэкаппар аптыгын жубатпакдш болыпты, 97 Мае адамдай езеуреп, eriHAi де, торык,ты, Н е айтура б!лмед1м, сезге м е т торытты. 129

\"Крркда, - дед! ол макан, — сен кунака батпайсьщ, 100 Ж оюга Пенестриноны кецес бер макан нацтай, шын, Осыныцмен езщнщ бар кунацдд ацтайсыц. Ашып, жауьш ужмацты эрюмге орын арнакам, 103 Менен бурын болканныц батылы окан бармакан, Eni б1рдей галтп крлка бекер алмакам\". Осынша мык,ты дэлелддц тусше крйдым мошне, 106 Сейлемеуге болмады, яббермедД spire, “Эке, - деддм окан мен, — ез крлыцда 6api де. Эм1рщмен штелген жуып турсыц кунэмдд, 109 1сщнен де уедец узак, OMip курар-ды, К^асиетп такында шаттык,та эмсе турар-ды\". Франциск ушып жеткен-дд, аттанарда ажалка, 112 Жарыса келдд, амал не, кара сайтан, тажал да: “Бул MeHiKi, — дедд ол, — жолама бул адамка. Барар шакы таянкан кулдарымныц кдсына; 115 Жауыздык, кецес бергел1 бул жакымпаз басьша, Кдлт ж1бермей цылыкын, жармаскдмын шашына ©кш бей турып eyeAi, жазмыш кешпес ондайды, 118 К,умарта турып кунэка, екшуге болмайды: Tempi ондай niKipre айып-кесел жолдайды. TyciHiK, туйсш. opepiH б1лмеддц бе менен де?\" 121 Жаппар ием, шошыдым о л осылай дегенде, Сурады да ол жармасты, кдлтырады денем де. Алдымдакы Миноскд дереу м е т жетйздд, 124 Куйрыкымен аркдны сепз орап, етйздд, Ж аза кейп, ашумен зайар уын текюздд. Жансын тозак, отына, жазыкы мол жан екен!\" 130 От кейлектщ шннде крзкаламын, зар етем, Козщ керш турсыц кой, азап uierin OAi етем\". 130

Эцпмесш тамамдап, тайды отты батана, 133 Бара жатты оранып азап пенен налата, 136 Шанышты отты мушз1 лаулап жанып далада. 139 B pi кдрай кдаркдмен тарттык, б1здер табанда, Келш жетпк тунерген апан жаткдн аларра; Тенш турран тебеден кдтыгез бул зауалда. Жазаланбак, от-ылац экелгендер адамга. ЖИЫРМА СЕГ131НШ1 ЖЫР Б1здер керген з1лзаланы, кдн, жараны, cipa, им, 1 Айта алады, айта алса егер, сурагын, Кдндай сезбен кдрманса да айта алмайды, шыратым. Акд1л менен сез1м1здщ аумары тар алайда, 4 Соншама зор сойкдндарды сыйдыруга жарай ма? Кез келген ттл, cipa, мунда суршер едД кдлайда. Кдтерл1 Пулья жершде кдфтында, азап байкдран, 7 Малшынып кднра, мертйтп, жиналтандар кдйтадан. 0лдер1 курып, осылай болды деп мен айта алам. Трояндар жаныштап, узын сонар квднында, 10 Жузпстерш салыкдд теледД деп, курдымFa, Ак^кдтты Ливий дурыс жазып тур мунда; РобердДн, сарбазын крратам деп тырмыскдн — 13 Крян-кесм кдфрында араптар да кум кушкдн, Ei3 байкдран сумдык,тан бул да саяз 6ip мыскдл. КемДлуде aai суйектер Чеперано мацында, 16 Пульялык,тар бул жерде журтын саткдн залымра. С1лейткен едД сум Алар Тальякоццо жаныгеда. Сондагы кдрргын сумдык,тар еске элемет салар муц; 19 Ж уз есе артып туседД керемет мынау — алау муц, Торызыншы апаны алапат, тажал зауалдьщ. 131

Кдк, айрылган кдрыны 6ipey журдд богетге, 22 Астына дешн ауыздан тшнйгп, себеп не?! Ущреймес дал булай Ty6i тускен шелек те. К,ос -пзенщ арасында салбырап шгек 6ip буда, 25 ©тер жерде жеген ас кдрын дейтш куррырра, Жексурын жумыр кдлтада мазасыз журек ырБуда. Коз1ме K©3i тускенде, бишара бутил саспады, 28 Кднталап, кдннан дымданган кеудесш ашып тастады. \"Кейп1ме менщ кдрашы!\" — дедд де, сезш бастады: \"Кердщ бе, мше, Мухаммед, ец-Tyci кдлай булшген! 31 Алдымда ©ли барады, азаптан кджып, буплген, Бас суйеп айрылып, ыцырсыган, тущлген. Мундарыныц aMMeci — осынау жаткдн ордагы, 34 TipiAepAiH iuiiHAe ылац тастап алдады: С о л ymiH де кшэл1, сол ушш тамук, жалмады. Артымызда — акдайтан, долдана квз1 шатынап, 37 Мугедек кдш бДздердд бастырмайды акдлмак, Толып жаткдн тобырды семсер1мен жапырад. Кдйрылы жолдан сайтанра кдйткднша 6i3 оралып, 40 К,анды мынау жаракдт тэшм!зден жоралып, Кдлпына келш эуелгД жазылмакщы, ол — анык, KiMciH, езщ, бижтен сонша суеты кдраган? 43 Элде мынау тубектен, кунэкарды кдмаран, Шошып туспей турсьщ ба, б!зд1 Kepin жагадан?\" Эруак, емес бул, acre, тартпаган куна кеселш; 46 Ж ер астыньщ KopciH деп сокдак, сойкдн меселш, Бастап мунда экелддм, — дедд менщ кесем1м, — Кдттан кдткд апарып, Тамук,тан алып ©туте, 49 Макщарда мендей маркумра жазмышы жарлык, етуде; Акдкдт — осы, м1неки, алдында сенщ бекуде\". 132

Жузден аса елестер ток,тай кдлды жалма-жан, 52 Азаптарын у м ы ™ 11 денелерш жалгаган, Кддала кдрап 6apici, султана меш барлаган. \"Дольчинора айткдйсьщ, nibiFa алсац егер Тамукуан, 55 Келмеймш десе кдсыма кдтыгез тардыр тарылткдн. Кдмдана б е р е т берЬлмей, курынга салган халык,тан. Кемектеспей турранда новарларра кдрдан шыц; 58 Керегш жинап алсын да, куш бурын кдмдансын, Сонда рана жауынан жещлш, куйреп кдлмау шын\". Осыны айтып Мухаммед жылжыды, iArepi аттады, 61 ©м1рде калган Дольчина эрштесш жак,тады. ©Tin жатыр елгендер торызыншы кдттары. Bip бейбак, тур тамары так, ортадан тесрлген, 64 Мурыны жок, крс кдбары крсарлана кес1лген, Сыцар кулак, cipa да, хабарсыз-ау еш уннен, Б1рдеме деп кэцпрлеп, аялдады, ток^ады, 67 Кемейш ашты эуел1, ущрейдд окданы. Д е гет мынау пакдфдын, кебнс шашып от кдны: \"Ей, кунеаз, егерде турмаса алдап пшпнщ, 70 Бурыннан-ак, с е т мен танитурын KiciMiH, Ортасынан кергенмш латындар icmiq. Ес1це сен де алып кар Пьерд1 мунда тасталган; 73 Верчеллидщ жанынан шекарасы басталган. Тамаша 6ip жазык, бар Маркабоны жастанган. Анджолелло, Гвидодай азаматгарра сэлем де, 76 Фаноньщ жайсандарына айткднымды дэлелде; Жалгандык, егер жок, болса, керш келддк елемде. Жалрандык,тыц жалдама кулдары кеп ластайды, 79 Катголика мацында кемеден cyFa тастайды, ©KKi тиран eMipi сол сумдыкдд бастайды. 133

Аралык,та Кипрден Майоркага дешнп, 82 К,аракд1ылар, гректер курган кдндьг сейглд!, 85 Нептун 6ipaK, кермеген мунша зулым пешлдд. EKeyin де айдайды cbiFbip кез 6ip жырыпды, К,ол астына ап, кржа боп, билеп турран Римм Оны мэцп кермеуге корпим менщ бурылды. Екеущ де сол зулым келшуге шакдарар; 88 Шакдфар да, жол бойы тучгиьпрсд батырар, Фокарада екеудщ ендд крндай кдкдл бар?\" \"Сен туралы хабарды TipiAepre апарам, 91 Жарык, керер кун болса, жаткдн мынау жападан: Айтшы маран, коршщ гам жанары сенген кдпадан?\" Дегешмде, ол досыньщ жак, суйегш крзрады,- 94 Крлын крйран кдлпында, крзгады да, боздады. “Мшеки ол: уш ешкен, бул ещрдщ боздары. Кудаланган бул буйрык, кудпш куып Цезардан, 97 Шешен едд топ жарып, кдпел1мде сез алган: — Шешшген судан тайынбас, — деп угптеп, сазарран\". О, бишара, соншама бола кдпты буйыры, 100 Салбырап тур \"сэнденш\", кесш-ен ттлдщ крыгы, От ауызды Курион Foft — шешендштщ куйыны. Крлдарыныц тамтырын KOTepin Kepmi тунектен, 103 Баскд 6ipey кершдд мугедектж жудеткен, Бет-аузына кдн кдткрн, айкдйлады журектен. \"BiTri жумыс, — кэйтгы кек, — деп кескиткен мэтелдь 106 Еске алрайсьщ, айткдйеьщ Москаны да кдтерлт Туран жерге ол лачньщ алапатын экелдд\". Сенщ кдндастарьща ел1м келсш!\" — деген ем, 109 Муцына муц жамылып, сенделш ол женелгеи. К,ашкдндайын акдлл-ес эруак, болтан денеден. 134

А л мен болсам, кдрадым тобыр толы anFapFa, 112 Бш п болмас ic керд1м булж салкан жандарка; О л туралы, cipa да, айта алмас ем жалканда. А р мен уят aMipi аяк, асты кдлканда, 115 Ак^кдтгыц сауытын айкдра киш самкарда, Алд л ар мен уяттан асыл, cipa, ж ар бар ма? Керген ед1м, eai де каз алдымда тур менщ; 118 Арасында тобырдыц бассыз дене жургенш, Кдуымменен кднша рет айналканын б1лмед1м. Несшей басгы тыракуай кеггерш турды ол шашынан, 121 Кдрады 6i3re, шошыдык, кезшщ кднды жасынан, Кдйгылы сонда ун шык,ты крылкан адам басынан. Екеу болып KapiHAi ол, езш-ез1 жарык, кдш, 124 Еш жузд1 карсеткен 6ip a3i екен, кдньщтык; Н е icTece де еры кой, шебер нем, жарьщтык, Б1здер туркан кешрдщ жак,тауына ток,тады, 137 Бас котерген крлын TiK макан кдрай оклады; Маган деген айтылмыш эщчмесш сокдалы. \"Ерынс1ген, ей, адам, ш ш д е OAi жандардыц! 130 Азап пенен сорларка назарынды аударг'ын, Будан ащы жапаны керген жок,сыц, anFapFbiH. Менен хабар ала бар, сурай кдлса, Туныкдэ, 133 Мен Бертрам де Борн екешмдд умытпа; Bip кезде Иоанн корольдд уйреткем Tepic кдглыкда. Ылац эке-балага мен аркдклы орнакан; 136 Авессалом, Давидты ойран етш, торлакан, Ахитофел азэз1л, cipa, мендей болмаган. Туысты туыскд айдап сап, булж болып саналгам, 139 Жулыным сосын к^ылып, жексурын болып жаралкам; Тозак, екеш тозакдд KepeKci36iH арам кдн. Сол уппн мен де баскддай кутала алман зауалдан\". 142 135

ЖИЫРМА ЮТЫЗЫНШЫ ЖЫР Жаншылган мьшау тобырлар азан-сор, муцга жол салып, 1 Жанарымньщ кушырын кдндырраны соншалык, Жасырмай шерлнкдйрыны, жылагым келд1 томсарып. \"Жаншыран мынау 'гунектен мугедек, кдрац адамды, 4 1здейсщ н ет , жаркдшым, укдакрыц нендей хабарды? TyHepin жаткдн тукшрге жанарьщ неге кддалды? ©3inai баскд апандар осынша зауык;гырмаран, 7 Кдйтесщ разиз жандарды, жазасын налып тьщдаган, Есеб1не жетпейсщ, ерен бул Тамук, тур кдрац. Энеки, сонау теменде, барады Ай да кдлык,тап, Ю Уакдгг ты ры з, аз кдлды, журмейм1з енд! \"шарык,тап\", Баскдлар кутш тур се т , баскд жэйт e3in танытпак,\". \"Элденеге ниет iy>in дагдарып турран кез1мде, 13 Жанымды жете туанш, бойласац ншй сез1мге, Аялдаура, cipa да, буйырар едщ езщ де\". Бастаушымньщ сезше осылай жауап бергемш, 16 О д — алдымда, мен артган ауелпдей ергемш; Кемешмде турранды айтура OFaH жен дедом. \"Эне 6ip жерге, anaHFa, кез1мд1 TiKTiM, муц iuiiM, 19 ©теуге THic жазасын ез1мтн, жакдш туысым, Тартуы THic ауырын тарткдлзган талай куны уппн\". Крр KjjiAMa OFaH ойыцды, белмей-ак, крйгын сананы, 22 Кездеспей кддраньщнан да келер-кетер шамалы, Ойламай-ак, крйрайсьщ, ушык,тырма жараны. АйдаЬардай ашулы екен, кергем оны квшрден, 25 Саган сук,тап caycaFbm, б1рдеме деп етшген, EcTireMiH, Д ж ер и деп, 6 ip ey оран ж еюрген. 136

( Уилан турдын онда сен в е щ е а ли и баекдны. 28 UlHMM МАЫН ГотфорЛЫД кхыр»тп меняны 31 К оре алмадын сондыдтан, ал о л сен> тастады\". •Оны fiipey нлпрген, дурбан болтан, koccmim. Арггагы лар кек алмай кепрд! он м ц кеселш . Амал м н ш а . ж амылдыд намысс:ычдыд кеселш . Сондыдтан да о л б и д ер ге мори бади окпел!. 34 Сондыдган да о л матан аш у шашыи т к е т , Сондыдтан да о л матан аяулы бон кеткеш \". Оцпмелеп осылай ендж жара кумбеэге, 37 К е л е о апан усп н д е туиер ш тур тун кезбе, Кырер ед|к жан-жатын ж ары д туссе кун квзге. Гойкднлы Сытыр Сацлаудым кврер ер сонты турагын. 40 Сан ж е л ч е н сенделген караты мен шырагын. О рм елеп орте шы кланд а дуладкд урлы б ф атын. Уайым. муцдар ушынган усдынсы < с о 6 ip куйдеп, 43 Ещреулер. картыстар найчадай келш туй ред 1. 1ыгы плоды м дуладты, дантача м е т бидеди. Валыуикыта. Маремма. Сардиним ж ер тд е 46 1>арлыд аурухананы «жен тьпч:а кормите. Ыцы|м улардыц кокос ш кнрер ед| тепнде. Дрл пиан. 6i vV’H тамандв, кунфенуде апан жылатын. 44 К дщ ы ган « асы к. жарадай. кеуле|-ен ф щ быланыт Усп нде мущчк Hici кялканы м у ы н . тур атын Сы ты лды д та (члемнен, буры лы н сол жак, бвттеп, 52 Уста 1ЫМЫ1 е к е у м н дуалта келд|к uiem epi. Айдын гурды алдымда апанныц турл! отделе Аулад м к е т жанарым дудайдыц дулы н таныды, 55 Жачалан жатыр кап ом Л д и м ггы ц ад улы. Айынтап жатыр аяусыч копан пенен м ры ны 137

Жукдалы кдфгын дерт келш, жамсата бэрш кдгрганда, 58 Ж ен тарткдн Эгина усттде тунерш кдйга турранда, Кенелмеген дел булай кердрдектен муц-зарга. Тук крймай Tipi жэнджтен алапат шдет таралран, 61 Ак,ыры байырры адамдар кумырскддан жаралран, Жыршылардьщ 6ipici осылай деген раламнан. Сойкдндап еткен сел 6ip шак, зауалга мына жетпеген: 64 Сокдф зындан туб1нде аруак,тар кеткен бетпенен, Зарьграды пакдфлар жалрыз-жалгыз, кеппенен. Bipici Tycin етбеттен, 6ipiciH 6ipi жанра алып, 67 Кдсайган 6ipi б1реудщ иырына кдрманып, Bipeyaep жылжып барады терт аяк,тап шан, кдуып. Дертгенген сормаддайларды келешз тьщдап, уцшп, 70 Аттаган сайын керешз дерменс1з жатыр 6yriAin: Келеш з унсзз кез тастап кармангандарра cypiHin. Екеудд KepAiM аркдсын 6ipiHe-6ipi калаган, 73 Орныкдан оттыц успнде аумайды eKi табадан, Тула бойы тутасып кдбыршык,танран жарадан. Асыкрсдн атшы сезшш кржаньщ кугш турранын, 76 Абдырар байкдп, куннщ де батута ыцрай бурранын — С о л да осылай тездетпес таракден атын тырнауын. 0 з ш 63i осуда тырнагымен айрыздап, 79 Кутырынран кдпиуды 6ip сетке солай крйрызбак, Сонымен жаны жай тауып, жанына дамыл жайгазбак, Сыдыргандай пышакден кдбыршарын балыктыц, 82 Кртырына еруак,тар саусак,тарын салышы, Тынымсыз тырма-тырнак,тар TepiHi тутш алыпты. Erri жулып кан акдан ткггеуцсгей саусак,тан, 85 ByAAipin 6yKip жотасын дал-дул eTin каусаткан, Мойнынды бур, ей, пенде, 63iH-e3i жамсаткдн. 138

Айтармысьщ сен 6i3re, 6i3 тьщдарлык, ман бар ма? Мацайында, пакыр-ау, латыннан жан бар ма? Мына азапты тырнакден тыя алмайсьщ жалганда!\" \"Латындар — б1здерм13, алдындагы екеущ, 91 Мше, nepin турсыц рой, азап-сорын, мекенш, Юмсщ, 6i3re ма/ймаз езщнщ и м екенщ?\" \"Кдсымдагы мен мына т1р1менен 6ipreMiH, 94 Кдращы алкдп, кара ж ер кдттан-кдткд иргемш. Тамашасын тамук,тьщ керсеткелз жургешм!\" Осы сэтге элг1лер гастай бере TiperiH, 97 Жабыла маган уц1лдД кдлтыратып рецш, Бук1л. апан тацыркдп, 6ipi TypTin 6ipeyiH. ¥сгазым маган аударды аспандай тунык, жанарьш: 100 \"Айтарьщды айтып кдл, не десец, б1лсш кдлауыц!\" Барлык, ынта-ж1гермен сез сейлеуд1 кдладым. \"©здерщ туып, жаралган ец алгашкдг ем1рде, 103 Еамдерщ умыт боп, жокалмасын кецЬдде, Баршага ортак, кдфуар кун кеппгед! тегшде! Кдйдансьщдар, юмандер, кдндай жандар бар мунда? 106 Жексурын азаптарьщнан, айналдырган малгунга, ¥ялуга кдкдщ жок, екеущнщ алдымда\". \"Ареццодан еддм мен, ал Альберо-Сьеннен, 109 ©ртегенде жалынмен себепке белек суйенген, Баска ушш менщ Тамук,та тарткдн жазам Иемнен. — \"Ауада да ушып кергемш, — дегем OFaH 6ip кезде, 112 Эзш м е сэбидей сене к,ойып 1лезде. — Уйрет, — дед1, не дерсщ бул балалык, мшезге. Айтып айтпай не керек, одан Дедал шыкдады, 115 Сол yuiiii де ол меш ппркеуге екеп жыкддны, Сол yiuin де епископ откд Meni тыкддны. 139

Алхимик еддм, алайда жок, заттан алтын жонушы, 118 Сондык,тан Минос — мэщтлис кдтелеспес торушы Айдады м е т осынау абак,тыра оныншы\". \"Съендистерден аскдн бузылган журт кдйда бар? 121 Куресу уппн булармен француздар да ойланар?..\" Осылай деддм акынга, осы едд сез1м ойра алар. © р е турды орнынан эруак,тыц кртыр бастасы: 124 “Шырынга саран, унемшьл Стриккадан баскдсы, Т1з1мщнен, Tipi жан, шырарып оны тасташы. Кдлампыр cyftriiu Никколо крсылмайды тары да, 127 BipiHini боп сол гулдд ол отыррызран багына, Орасан табыс берген-дд, мал крскднды мальша. Ашанолык, Качча да, достас болып жанаскдн, 130 Батын, жерш TapiK етш, тамашара таласкдн, Аббальято акдяры акдял-естен адаскдн. Сешмен 6ipre сьенддк сорлыларра кулемш, 133 Азап тарткдн рухтьщ анык,тап кдра рещн, Жадыца сак,та, айтайын, ал ендд ез1м юм еддм: ©6irep анау дуниеде алхимия ол берген, 136 Капоккьо еддм мен — металга алтын ен; берген; Есщде болар, егерде езщ болсац мен керген, Кэззаптык,тьщ me6epi ем, Kaci6iMAi мецгерген\". 139 ОТЫЗЫНШЫ ЖЫР 1 С ол кундер1 Ю нона ашуы буып келгенде, Семела ушш кек тегш фивяндарга тангенде, Болтан жэйтт1 сан рет керсеткен-дд елдерге, — Крлындары ханшаньщ перзенттерш каргенде, Акдял-еам туман боп Афаманта шерменде, Айкдйларан патша, ашу есш ж'ецгенде: 140

\"Тор курайык, тутайык, арыстанныц кдншы рын, 7 Жолын бегеп, жвндешк баласын да, балшырын!\" — Тырнак, жазып умтылды ол буркптндей ацшыныц. Кдйыра олтеп кднатын Леархты ап калды, 10 Ж айрап тусш нересте, сорылып таска уадталды; Екшппсш анасы алып cyFa баткан-ды. 0жетгЬшен, ерл1кпен Фортуна келген кундерде, 13 Трояны гецкерш, айналдырып тун-керге, Кржамен крса менппгш жок, етш жойкдш бургенде. Жокдгылык,та, туткдгнда Гекуба шерл! жургенде, 16 Ацрарып кдлып, кдгзыныц елгендшн б1лгенде. Т олкун урран жагада жаткднын корген 6ip кеуде. Полидордыц OAiri элемет боп курыпты, 19 MiHe сонда Гекуба акд1л-есш умытты, Кдмап алган кдйрыдан тебеттешн улыпты. Фивалык, ашу-ызадан, трояндык, кдЬардан, 22 Элдекдйда асып тур алдымдары катал мац, Адамды, ацды жайрата, аластаган кдтардан. Ой, тоба! Куп-ку, жалацаш мьша 6ip ею адамды-ай! 25 Айналасын жапырып, кдаршып ттстеп, жалацдай, К,ашаны бузып, кцратып, цорадан кашкдн кдбандай. Капоккьо мойнына, кдба ттстеп жармасты, 28 Kerri онымен зымырап, ыцырсыган албасты; Таскд тесей жырылды ол карын менен жамбасты. \"Мынау Джанни Скики — жексурын 6ip анайы, 31 Осындары жандарды титык,таткан жабайы\", — Осылай дед! калтырап аретина малайы. \"Басканыц каппаганына шуюрлйс ет, шырарым! 34 Кдсыцда мынау турганда, жауап бер, жец1л сурарым, Мынауыц KiM, кай жацтан, б1\\есш бе турарын?\" 141

\"Бул былалыт pyx к,ой ку нэпасш тыймаган, 37 Тэннщ тэлкек кулы гой талак, болтан Миррадан, Шатысып туган экемен кумарын баскдн, кдшаган. ©кесшен ел алып, арылмай калган кунэдан, 40 0з1не баскд ец 6epin, алдаумен дуние кураран, ©лекке салран езгеш ене 6ip жандай — бул адам. ©не 6ip елее 6ip кезде алмак, боп асыл кдшырды, 43 ©лген Буозо орнына жаткдлзып езш жасырды, ©сиет айтты ©TipiK, кдрацгы кауым бас урды\". Буркднран exi елее те алыстап менен кеткен-дд, 46 Жанарым сонда жай тауып, тштцу кдрыр шеттердд, Баска 6ip сормацдайларды кдйыра шолып еткен-дь Bipey отыр жазмышка кдрсылык, жок, бой урган, 49 Шабымен крса аярын тастаса алып бойынан, Су куйган кудды бешкедей iprere ед е т крйылган. Бойында барлык, дымкдрлы шемен болып байланран, 52 Кдрыны Keyin тырсиып, басынан асып айналган; Шуйкедей рана шакдна бас еншешн аула к, жай калган. Ацырайтып кемешн, ауру жандай шелдеген, 55 От болып жанып денеа, амалсыз 6ipaK, елмеген, Созады ершн тынымсыз жогары-темен, келденец. \"Саусьщдар рой ездерщ, Тамукда eciK ашкандар, 58 K acipeni anaHFa, — дедд ол, — кадам баскандар, Карандар маран, кер1ндер, бурылып назар тастацдар! Есрл зергер Адамо жазаланран бул манда! 61 Бар кумарды кандырдым баста дэурен турганда, ByriH, м1не, зэрумш зэредей 6ip ылталга. Казентино жершщ жылгасы мен булаты, 64 Жасыл, жайсад таулардан Арнора кеп кулады; Лайсыз, таза арнада меп-мелддр боп тунады. 142

Кдшанда тунык, нар сэуле жанарымда турады, 67 Кдцсыды жуз, кепт1 ецеш, куйреп жшер сынады, Дерт те ит екен дэрменаз, жейдд, кдшан тынады? Абайсызда бас салкан кунака баткдн журтымда, 70 Ендд, MiHe, сол жерде кдклаптанкан кулкдшка, YKiM eiri: жатырмын ьщкд1л к,осып ьщкдклка. Иоан патша cypeTi бар маскдралап тиынды, 73 Роменде жалкан 6ip жасап еддм буйымды, Сол ушш де сол жерде отта OMipiM к^ылды. Гвидо, Алессандро, inici — мунда келер ме ед, 76 Жексурын, жауыз жандардыц елесш, этгец, керер ме ем, Айызым кднып, алкыскд Бранданы берер де ем, Тобырлардын, создер1 турарлык, болса сенуге, 79 Элплерддч 6ipeyi бас уркан дейдд еллмге; Тура алмаймын, не шара, крлымнан келер менщ не? Эттец, mipKiH, мунша тым icin-Keyin жатпасам, 82 Тым курыса жуз жылда 6ip кдрыс жер аттасам, Ит болар ем мен оны кдйтсем даты таппасам. ГШршдшщ iuiiHeH кдйтсем де оны 1здер ем, 85 Шакдфымдар жатса да арамызда жуздекен, Кдшан оны тапкднша кудер1мд1 узбер ем. К,ырсыкы кой солардыц куйреткеш тоскдуыл, 88 Жалкан алтын тиынмен мен де оларды тоскдмын, Солар ушкн алтынка уш есе тас крскдмын\". “ЖэШ не мынау екеудщ, кок тутшге баткднныц, 91 Кдлкандайын крлдары аязында акданньщ, Сылк, тусш сулакан он жакында жаткдн KiM?\" А еД1 влг-i: \"Тарткднда Тамук,тьщ мега апаны, 94 Осылай ед1 осылар, беттерш ecTin такдды; Байкдймын, cipe, осылар мэчкшк е с т т жатады. 143

Мына жаткдн Иосиф-ri арбаган да, жалмаган, 97 Трояндык, грек пен суайт Синон жалдаган, Аптап ауру баздандырып, кек тупш лаулаган\", Елестщ сезш к ер ш елее кенет естш кдлды да, 100 Сый накдк, деп уйрарды белг1м бекзат алдында, Жудырыкден 6ip туйдд тыгыршык?ай кдрнына. Дацгырадай дацгырлап, кундрендд курсагы; 103 Бар ашумен зергер де бетке крлын жумсады, Пэрменшщ барынша былш етюзш 6ip салды. \"Денем ауыр тарткднмен мына дерттен талайгы, 106 Тэшм багынбаганмен, крлым эл1 талайды KepicTipin кекесга 6ip туюге жарайды\". \"Баскднында жалынды, — дедД элп кекберь — 109 Крльщ булай кулшынып, еш эрекет етпедД, Жалган акща жасауга ылдым-жылдым, errri едД\", \"Жалган жауап берш ец, жалдап турып жаньщды, 112 Трояндарга айткдннан мынау мулде нанымды; Мшеки, муньщ акдисдт\", — дедД жуан кдрынды. \"М ен саз1ммен алдасам, сен кэсшпен жалмадьщ! 115 ©мДрде Tepic кдлльнусд 6ip-aK, рет баргамын. А л сен болсац, алдампаз, сайтандарды да алдадьщ!\" \"Ей, ант бузар, абайла, агаш атты есще ал, 118 Жалган айткдн жауызда жасаганньщ emi бар, Бар жазаны бупнде 6ip езще кесш ал!\" Сасык, ipin кернесш, жазалансац жазалан! 121 Кепсе, KenciH кенезец, аулак, кдл 6ipaK, кдзадан. Кдмпиган, кепкен кдрньщмен мацп-бакр мазалан!\" \"Эуелден сенщ кемейщ былапьгг сезден жьгртылган, 124 ШелдеймДн, рас, керДм бар денемде менщ булкдлнган, Дер-пн, женДп, ал сенщ мужшп миьщ куртылган. 144

Миынды сенщ дерт жайлап, денецдД аптап талауда: 127 Заредей ниет биумрген ецмендер едщ адамра, Тым курыса 6ip рет Нарцистщ суын жалаура\". Булардыц мынау сезгае кулак, турддм куныра; 130 Ескергп 6ipaK, кеселпм: \"Елггтщ ненщ сырына? Ренжуге мен даярмын тамаша керген муньща!\" Осылай деп ол маган т1л кдткдн кезде з1лменен, 133 К^гсылып сонша, жузше кдрауды рана б1лген ем: Эл1 де м енщ жадымда, жаскднам ал1 кун ге мен. Кушнш, кешп, кей адам эл1 уйкдяра кетерде, 136 Енсе екен деп туспме ез1ле ттлек етер де, 139 Болмарандай болганды кдялдайтын бекерге. Соран усап етппш аузьш а кеп тырылды, TyciHep де, Keniipep деп к у т м м ен мунымды, Кешкен екен, б1лмегем, улы устазым румырлы. \"Таудай улкен айыпты тарыдай уят жуады, 142 Манадан 6epri жэйтгарра гарленбес арьщ шуагы, Салынба сары уайымра, — дедД акдлндар пырары, — Еоцде болсын, екеум1з жургенде алга кдмданып, 145 Кдрыскдндарра кездесш, кдрармыз, мумкш, танданып, Егескендерге алпдей бурылып, назар аударып. Арсызды тыцдап алайда, акдлмак, болып кдлмалык, 148 ОТЫЗ Б1Р1НШ1 ЖЫР 1 4 Элпнде рана соншама с1лейте м е т шакдан тьл, ©щмд) TinTeH езгертт, езег1ме баткдн тьл, Жарама менщ e3i ендд шипасын да тапкдн т1л. ©Keci мен Ахилдьщ кек суцгкп ест1ген, Азаптарра алраппды ce6enuii болтан, естш ем, Акдярына эдем! кемекпп болтан, встаем. 145

К^таметп op сырт кдлыл, жазыкден тарггык, келбеген, 7 Манаты керген опат ор — оралган 6i3re белдеме, Tic жарып дыбыс кдтпадык, кездеспедд пенде де. Кунддз де емес, тун де емес, сенбе мейлщ, сен мейлщ, 10 К ^н д агы кдтырдыц шегш, шетш кермеймш, EcTin турдым алайда ащы унш кернеЙДЩ. Курюршен аспанньщ api к у п т , api ектем, 13 Кез тастадым алг1 унте элденеш зар еткен, Жады кд>1лып крйрандай жанарымды элек мен. Сарбазынан айрылып ¥лы Карл сол жолда, 16 Kepi кеткен жылдары керемет кдоррын болтанда, Элпндей кернейлетпеген жан ушырран Орлан да. Буалдыр сатым сэуледен, мшеки, шыкды кдрсы алдан, 19 К,атар тузеп, кок Tipen, мунаралар кдрсы алтан. \"Негылран бул u iap i?\" — деп, устазыма тамсанрам. \"Ы нтырып мынау ымырткд тым алыстан кдрадыц, 22 Кдрадьщ да, кез1чдд кдлт ж1бермей кддадьщ. Мундай кезде кей-кейде алдауы мумкш жанарьщ. 0 з кезщмен кересщ, кдсына таман барранда, 25 Адтартаньщ алыстан анык, па элде жалган ба, Кос1ле, кдне, адымда, кдйратган, боскд танданба\". Крлымнан альш i3erneH, ескертп кесем сэл KyAin: 28 \"Есщад алып бейнелер журмеу1 ушш дал кдялып, 0 Ai де кермей турранда, эз1рден бастап ал бшп: М унара емес мыналар, — алыптардьщ кдтары; 31 К,удык,тар мен куыстар айналасы — жатагы, 34 Томен кдрай кшджтен тас дуалга батады\". Булт тунеп серпшп, кездерде 6ip ашылран, Керш бей ме дуние кекш1л туман жасырран. Ацгармай ма жанарыц ак, сэулеш шашылтан? 146

Атгатан сайын осылай алацкдймен ашылтан, 37 Тырыз ауа арасымен ЫАдир'а карай бас уртан, Кудшм менщ жойылып, урешм 6ipaK, тасынтан. Мунаралар айналасын тумшалатан боскд кур, 40 Монтереджона тутырында турганындай тас бауыр, Мунда да 6ip крршатан кдйар шашкдн тоскдуыл. Аспанда Дит ал1 кунге eciH алтан курюреп, 43 Алапаттай алыптар тур, дуниеш снпймек, Бой корсете сустанады, секрлденш тур TipeK. Бет кеудесш б1реудщ андап кдлдым ондаты, 46 Жалтаскдн майлы мыкданта анау кдрны болтаны. К,ос бушрш куалап салбыратан крлдары. Кдшп тастап Марстан дол мынадай алыпты, 49 Табитат талай кдлрсык,тан аман сак,тап кдлыпты. Тусау салып дулейге жетз OKeciH танытгы. 0 з крлынан жасатан киттер менен шлдерге, 52 Егер жомарт табитат екшбеген кундерде, Мундай дулей алыпты тыкдас едд бул жерге. Белгш гой, 6ipiKce акдлл, ашу, долданыс, 55 Дуниеш тугелдей тытар едд орта куш, Адамдарта ешнорсе болмас едд крртаныс. Туркы оныц сонша зор, соншама узын, ipi де, 58 ¥рытындай шыршаныц орнатылган Римге; Сотан ук,сас бар кескш, барлык, туркд,1-тур1 де. Аяк,тары орда тур, жиегшен ордьщ сол, 61 Жалтасып ап, уш фриз жатасына созса к,ол, Мандайына ешкдшан жетюзе алмасы анык, ол. Мыкдлнынан жамбасы отыз суйем аулак,та, 64 Отыз кдрыс, санасац, белуардан сан жаккд; Адам б1лмес т1лде 6ip акырды кеп жан-жакдд. 147

TaFbi ауыздан дулей ун атылады кдяжыртып, 67 Баягыдан сорлыга бершяеген кдлзыл ттл, Мшэжат кып, дуга окдяп отырсын деп сызылтып. \"Дулей рух! Одан да кернейлетсец болмай ма, 70 Б уи р к эт а н ашуъщ басылмай ма ондайда? Кернейлетсец, сайтаныц куылмай ма сол бойда! Тозакы рух, мойныцды сипап, кдне, кер дешм, 73 Шынжырды тап алдымен, сипап кара децгешн, Кдрыныцнын, устшде 1лул] тур кернейщ: Бул — Немврод патша гой, езш анык, танытгы; 76 KecipmeH осынын, кесапат тарап, жауыпты. Э р ттлде сейлеп халык,тар, Tycimce алмай калыпты. Ж етер ендд, лату — оран деген эцпме, 79 Тусшбейдд ол, айткдн сез к,онбак, емес эцпге, Ешгамге де ce3i онын, TyciHiKCi3 мэцпге\". Солга тартгык, 6i3 ендд, сапарьшыз жалганды, 82 Аздап xepi шепнддк, тастадык, та ол манды; Элпден де алапат керддк баскд палуанды. Бьлу керек нендей куш жумсаткднын алыпты, 85 Кдйырылып оц к,олы арт жаганда кдлыпты, Салбыратып сол крлын алдына экеп тацыпты. Мойынынан екшеге шынжырменен шандылган, 88 К,ос б у т р щ сыга кеп, акыл-есш тандырран, Шырмап, матап бейбакды шырмауык,та кдлдырран. \"©ктем неме билжтз аламын деп кушпенен, 91 Диге кдрсы согасьш, акдмак,тык, штеген, Зауалда тур сорлы ендд, куддретз купггеген. Б ул — Эфиальт: есте уста осы басшы болганын, 94 Бузбак, болтан алыптар кудайлардыц кррранын; Ендд, м1не, мэц1тге кетермейдд крлдарын\". 148

\"Тецдеа жок, Бриарей не куйде екен бупнде, 97 Керер ме екем бетпе-бет, болар ма екен б1луге?\" — Деп сурадым устаздан, оцтайланып журуге. \"Б1зге жакдш осында, Антей дейтш мусш-ер, 100 Шынжыр оны бумаран, айткдн сезге тусшер, Шыцыраута кеселдд, соньщ e3i Tycipep. Э л п сенщ айткдныц кершбейдд алыстан; 103 Элпндеп алыптай шынжырда ол кдрыскдн; Элпетшен эсте 6ip Kyahap тегш, зэр ушкдн\". Ашу бутан Эфиальт стлкшгендей, cipa да, 106 Ж ер крзталса крзталмас еж елп алып мунара, Дур erri 6ip сш бнш, дулей туртан бул ара. ©лер earn кутим мен, зэрем жок, жаным кынжылды, 109 © лер ед1м урейден, eci кеткен жын турлы. Кермегенде мына 6ip шомбал-шомбал шынжырды. Ж ане журдж, жэне тур тас кдрацты апанда, 112 Тецдеа жок, жаЬанда алып Антей атантан. Тебесшен мойнына бес аттасац апартан. \"Бьггыратьш, быт-шыт m Ганнибалдьщ ер купон, 115 Сципион дацк, алтан мекен етш жердд шын, Кдтерл1 алкдп нуында кдн сасыткдн ceH6icin? Сан жетпес арыстандарды жундей Tyrin журмгсщ, 118 Бастаранда кдфрынра бауырлардыц эр кушш, Ж ер улдары жецер деп журт мак,таран ермгсщ? Ж ер улдарын бастасац, жецер ед1 алыптар, 121 Тунерме сен, тунерген пац кейшруу танытпа, Шыцырауында муз кдткдн Копитке 6i3Ai алып бар. Тифон, Титий кдшыцта тур, б1здерден алыста; 124 Саран менщ cepiriM комбат сыйын табыстар; И1л, кане, жарыцды курыстыра кдрыспа. 149