Мұқағали т5

\"Жак,сы nibiFapMa кдйтсе де жарык, кередГ, - деп жатамыз. Солайы солай да uibiFap. Эйткенмен 03 жардайымды ойлап кдрасам, егер Мукдц болмаса, мен ею жыл бойы редакция адамдарымен табанды турде байланысып, повеамнщ жариялауга жарамды екенш далелдей алмаран болар еддм. “Баса алмаймыз\", - десе, баса алмайды екен деп кудер узер еддм. Бакрпъгма кдрай, кутпеген жаедайда алдымнан Мукатали Макдтаев шьпът, маран кдмкррлык,жасаура мшдегп адамнан бетер бейнетше тез1п, алранпды шырармамныц баспасез беттнде жарык, керуше аскдн табандылыкцен кемек жасады. Оныц сол агалырын тэлешме жазылган улкен сэттшк санаймын. Bip carriAiKTi еске ала отырып, екшни сэттшпм жайында айтпай кетуич ез кецшме юнэрат сегалд). \"Клнэл! махаббатым\" ж урн ал редакциясыныц тартпасында жаткдн кезде, ею эцпмемдд 6ipiHeH соц 6ipiH облыстык, \"Ж етюу” газетше ез1м/ц кермей-б!лмей-ак, жариялап ж!берген тары 6ip акдш Бекен Эбддразакрв агам болып шык,ты. О л KiciMeH мен кейш, Алматыга келген соц таныстым. Мен ymiH ец куаныштысы: Бекец мен Мукдц 6ip-6ipiH шьгаайы сыйлайтын, ппарлес талантгар екен. ©зара сыйласа б1лгендер езгеш де сыйлай б1лед] Foft. \"KiHaAi махаббат\" меш мансапкд да жетелеп экелдд десем, кдтелеспеспш. Жазатын кдбтлетт бар дегендд естш, ауылдарылар маган той баскдртатын болды. Сейтш журш, 6ip куш аукомол кьгзметкершщ, дамрек айтсам, аукомолдьщ 2-хатшысы болып журген кластасымныц уйлену тойын басцардым. Сонда меш сол тойра кдтысып отырран аупарткомньщ басшылары да байкдпты. Акдтрында сол жаз меж аудандык, патрия комитет! комсомол жумысына шакдгрды. ЦДлдеде аукомолдьщ 2-хатшысы, желтоцсанда 1-хатшысы боп сайландым. Сайланар алды Алматыра шацырылып, К Д К Ж О Орталык, Комитет! хатшыларыныц алдынан ептм. Сол арадагы жардайдьщ 6ipa3 тусййгш Мукдцныц мына хаты жаман бермейтш сеюлдк \"Бексултан, к,олыц тимей, асыгып, жолыга алмай кетшсщ, кдлдырып кеткен хатыцнан, базарльпъщнан бмддм. Енд1 етш кетг1, амал жок, айтпегенде 6ipa3 эцпмелесш, б1ршама адамдардьщ мазасын алып, Kipin шыкрак, па деп ем. Осьшда Комсомолдар мен Жазушылар Одагы 6ipirin жастардьщ (жазушылардьщ) маслихатьш етюзгем жатыр, январьдыц екшш1 жартысында. Баспасезден бацылап журген шыгарсыц, тым болмаса Одакрд Kipin, соныц жай- 300

жапсарын да урынбапсыц гой. Есщде болсын, кезшде менен еткен биязы (скромный) адам жок, болатын, бул кунде онымды тыга туруга тура келдь Бакрам, эдебиет кдна емес, жалпы адеби виирден аулакуап, езшше жумыртка баскдн акаш-жазушы жок, екен... Kipin, катынасуъща какдщ бар ма, жок, па, бшп-ак, кетущ гой. Сеш шакдгра ма, жок, па деген мэселемен бупн (12/1-69 ж.) 6ip бастыкдэ ирсем, ayeai т1з1мге жазыпты да, артынан эд1р1сщд1 бимей, euxipin тастапты. \"Жулдыздан\" сураган екен, ол адамньщ эддргсш бымеймз, эл1 каламакдсын да алган жок,деген жауап алыпты. (Шьгаында солай ма едд?). Элг1 бастыкка айтып, т1з1м!не к1рг1зген болдым. ЦК комсомолда Кдлаубек Турсынкулов (секретарь гой) жок, екен, командировкага кетпгп. Келгесш оран да хабарлап крям. Шакдтру барыи кдлар, ала кдлсац, бастык;гарыцмен акоддасып, кед, кдтынас. Крльща калам устатып, былай жазады деп керсетпегеншен, езщ тецЦ курбыларьщмен танысып, ауызек1 niKipAecin, бйитштердщ дегендер1н тындайсыц рой. Кднша дегенмен де ез республикан, мэн 6epin отырран кэддишдей мэслихат крй. Tiirri, кьгзык, та eryi мумкш. Шакдфуын алсац, барып-келу кдражатын еюмет вз1 телейдд. Энеукунгт ез1це айткдн повестщ 6ipiHiuii данасын ала кед. Ендд оны баспага етазешк, менде жаткднша, сонда жатсын. Енд! не айтам, i3 суытпай хабарласьш турайык, Ес1нде болсын, тек кдна хабарласып, тю р лес т турайык, баскддай кдзакд!ылык,тыц кджеп жок,! Балаларра, келшге менен шын сэлем, аман-саулыкхарьща тглектесшн! Мукдрали, 12-январь, 1969-жыл\". Ж ас акдга-жазушылардыц туцрыш кецесше шак^фу алдым, б1рак, кеде алмадым. К еде алмараным — аупарткомныц I-хатшысы Шаймухан Сапиев жЮермедь Сол жылы ощустпс аймак;га асантын айрыкфа кртты кыс болды: кдр куш-тут жауып, бшкттп белуардан келд1; 6ip крра крйдан айрылып, таярын рана устап калган крйшы аз болтан жок, Аукомолдыц I-хагшысы болрандык,тан, мен Крчьфвлен крй совхозына аудандык, еюл боп бел1нддм де, дереу сол шаруашылыкаа атганып кетттм. АлматыFa жол катынасы крындап, жол бойында адам шырыны да кездес-ri, соньщ 6api меш Алматыга ж1бермеуге себеп болды. 301

Комсомол кызметДнде журДп, мен жендД ештеме жаза алмадым. Оган кДрДскенге дешн жазьш крйган \"Не утшн?\" атты эцгДмемдД ауданга iccanapMeH келген Сайын Муратбеков алып кеттД де, Бек Тогысбаевкд тапсырып, \"Ж алы н \" альманагына бастырды. 1969-жылдыц желтокранында КДКЖ О Орталык,Комитет! кргаметкеалып, Алматыга кедддм. МукдцменжиДрек жуздескен кезДм— осы туе. Алайда эр кездескенДм басган-аяк, эл1 есДмде, умыткдм жок, деп e-ripiK айта алмаймын. ЕсДмде калганы кдлды, кдлмараны умытылды. Жацылмасам, ею-уш рет-ак,Мукдцмен 6ipre ресторанда болдым. Соньщ бДрде-б1р1нде ол Kici артык,ДшДп, басы артык, эцгДме K,03FaFaH жок,. B ip Ae \"E c iK \" ресторанында отырранымызда, жабыла бастаган Ke3i ме екен элде бос орын болмады ма, ешкДмдДюрпзбей крйган кезде, крнакуй жакеты тем1р тордьщ сыртынан Олжас СулейменовтДц даусын ecrin, Мукац орньшан уш ьт турегелдД. Барьт келдД де, маган 6ip бэтелке коньяк алдырды. \"Уйше крнак, келш кд ты ”, — дедД маган мэн-жайды тусДндДрДп. Олжасты ете кдтты сыйлайды екен, макан угындыра оньщ атына 6ipa3 жакры сез айтгы. \"Поэзия бДтедД, таусылады, — дегенД есДмде. — Мен элД сенДц егДнще тусДп, проза жазам\". ДеуДн дегенмен, Мукдц поэзиясын жазьш бДтДре алмай Kerri. БДрак, проза мен драматургияга поэзиясын бДтДрмей жатып-ак, калам сДлтеп байкады. \"Саясатты жазбай болмайды. ЭсДресе ж ас акдш- жазушыга онсыз кцын. Саясатты жазбасац, с е т санаткд ДлмейдД\", — дейтДн. Осы ойын ею-уш рет естДдДм. К^1зып журетДнД, Жазушылар Одагына кд1зып келетДнД болушы едД. К Д К Ж О Орталык, КомитетДнДц кдзДргД Абай мен Алтынсарин дацгылы киылысындагы жатакданасында турдым. БДр белмеде эйелДм, уш кртзым жэне езДм — бес жанбыз. О баста бул белменД Олег Л и деген кэрДс жДгДт екеумДзге берген. О л менщ бала-шагамныц бар екенДн бДлген соц, ©з ерюмен белменД босатып бердД. К ет н мен \"КэрДс кд1з\" деген эцгДмемдД оган да арнадым. СейтДп, сол тар белмеме Мукачды криак^а шакрфуды уйтардым. Жалакргм 130 сом, ол кез ушДн аса жаман емес. Мукацды Одакуа (Жазушылар Одагын акргн-жазушылар кунД бугДнге дешн осылай атаймыз) жольпргырдым. Катгы кргзу екен. Уй керсегпек ойым бар екенДн айтьш ем, сэл 302

ойлангандай сьщай танытгы да: \"Жецгеце aAipicri жазып 6epin кет!” — дедд. Дереу Мукдцныц угоне барып, жецгейге aAipicri жазып кдлдырдым. BipaK, Мукдц да, жецгем де шакдлрган куш келмедд. Cipa, демалыс куншщ 6ipiHe шакдярсам керек, дуйсенбдде ме екен, жумыс KyHi Мукдпды жолык,тырдым да, рении быддрдцм. — \"Жецгеце эддрйлп кдддыр\", — деп ем гой, — дедд Мукдц. — Б а р т жазып б е р т кетам гой? — Жецгеце ме? — Иа, жецгеме. — Уй, жецгецшц... — дедд де, Мукдц бурылып Kerri. Жецгемнщ айтпай крйганын укдым да, мен кдйтып Мукдца ундемед1м. Енрак, содан кейш о KiciHi уйге шакдлрып, отбасымды керсете алмадым. Тек шешем кдйтыс болганда кеппен 6ipre келш кещл айтгы. Алты- жетч адам акдпа жинап бердд, тшмшц басында Мукдц тур екен. 1972-жылы мен а/d кдланыц эдет-гурпына уйрене крймагам, ейччп акдпа жинап кемек керсетудд бглмейдд де екем. \"©м1рде жаман эйел болса болар, 6ipaK, жаман ана болмайды\", — дедд Мукдц сонда м е т жубатып -гурып. Ж аца жылдан кешнп куннщ 6ipi болатын. Мукдц Одак,тыц 2-кдбатынан тусш келедд екен. Кдлзы Шолпан крлынан жетектеп алыпты. Мукдц кдчты кдазу. Б!рдемеге урынып кдла ма деп, eciK алдынан 6ip мэшина жалдадым да, Кулаш Байсейгговадагы угоне ж етю зт салдым. Ecucri Лашын жецгей ашты. Мукднды уйге Kipri3in алды да, ecbcri тап мурнымныц тусынан жаба крйды. \"ЕГ мен iuiKi3in экелдд деп ойлап кдлды-ау!\" — деп туйддм. Мукдц сол уйде турганында, Kp3ipri Толе би кешесщдегч ауруханада кдйтыс болды. О л жасаган 45 жасты аз деп те, коп деп те айтуга аузым бармайды. ©йткеш оныц OMipi aAi жалгасып келедг Кудайга uryKip, жалгаса да берегш mbiFap, Оныц Kyurri акцгн екендтн кеп адам Ke3i ччркшде-ак, таныган. \"Кдзына\", “Эбддлдага\" деген елецдер1 \"Кдзак, эдебиеччне\" жарияланганда, гу-гу мацтау сездщ талайьга ез кулагымызбен-ак,есччгенб1з. Tipinin кдадрштап елгеннен кешнгчдей бглу Tipi адамга мумкш емес те болу керек. Кдсыцда журген адамныц аты, кднша айткднмен де, кдсыцда журген адам гой. \"Крлда барда алтынныц кдадр1 жок, Крлдан шыгып кеткен соц екшддм-ай\" дегендд кдзак, 303

езше айтлаганда, езгеге айтгы деймказ. KiMre де болса анык, багасын елгеннен кейш гана, урпак, беретш болар. Мукдчды -прюшде мыкуы акдяндеп ец алдымен ец жакдш адамдары танымады. Оны таныса, елендн окуп, б!рак, езш кермегендер мен кдсында журмегендер таныды. Суйегщ уйден шырарарда, жецгейддч агасына, я т и Мукднньщ кдйнагасьша бештген кдйткдн адамдардьщ уйге тусетшш, coFaH ас эз1рлеп крю керек-пгш айткднымызда, ол Kid: \"KiM келедддейсщ? Ешгам кеде крймас\", — дедд. Бакдсржа Мукдев екеум1залп гаспп зорга кенддрдщ. Кешн, бештген кдйткднда, акракдлымыз Эбддлдэ Тэж1баев бастап куц1рене уйге гаргендердд керш, алп Kici Мукддньщ e3i украган кдддрш алгаш ангара бастады. Мукднды баскдша тану бетбурысы дал сол жерленген куш сол окргадан басталды. Мук,ацмен журт Ж азуш ы лар Одагыныч ушнде крштасты. Топ-тобымен, жекелеп те ел агылып келш жатты. Bip кезде aHmi Бакд>ггЭппмова келдд. ©згелер кусал мэюттт айналып етпедд, тше Мукдн, жаткдн ортага тартгы да, кеуде тусына апарып гул тастады. Тастады да, кдйта бурылып шырып Kerri. Э лп кдллык, epiKci3 еамде кдлды. Bip кез елден белектеу кетш, 2-кдбатгьщ \"Балалар aAeMi\" •iypFaH жатына кдрай журсем, аркдсын кдбыррага суйеп Аскар Сулейменов тур екен. Асекен, ейтедддеп гам ойлаган: жылап тур екен. Ерекше мшезддАсекецнен ондай ерекшелш кутпеп ем. О Kici еле-елгеншше Мукдцныц елечше тамсанумен erri. Bip жолыккднда, Мукдчньщ 6ip томдык, тацдамалысы шьщкдлы жаткднын айттым. Мырс erri. \"Оньщ таддамалы емес елещ бар ма едд?\" — дедд беттме кдрап. Б е й т н щ басына жылына дейш MyciHiH орнатпак, болдык, Мукдчньщ муралары жешндеп Жазушылар одагы комиссиясыньщ жауапты хатшысы болгандык,тан, ол icKe ептеп мен де араластым. Комиссияньщ терарасы Эбддлдэ Тажзбаев агамызга керектт хатгарга крл крйдырьш алып, со KiciHin бедел1н алдыга салдык, Акдпа мэселесш шешудщ 6ip ушы Мукдчньщ тутаи аулындагы агайындарга прелдд. С ол арадагы арык, кдна, кезглддржг парторг: \"Мен оньщ ушнен шай inrin те керген емесшн\", - дегендд айткднда, жагамды устадым. Мукдгщьщ кдндай акдян екенш бглмейдд екен, байгус. Кезшде бЬлмесе де, \"Осы журт неменеге оны осьшша мадтап жур? — деп, очашада оньщ гатабына 6ip кдрап та алмапты. Алайда мэселеш ондайлар шешкен жок, халык, uienrri. Халык, Мукднды кдлткдясыз таныды. 304

Мукацныц соцында калган шыгармаларын реттеп, 6acnaFa усыну ушш ушне Бакдожа Мукдев, Нурлан Оразалин ушеумз бардык, Алтай ap6ip елендд дэптерге Т1з1мдепжазып отырдык, жогалып кетпесш деп сак^андык, Лашын жецгем1з: \"Бары осы\", — деп крлжазбаларын алдымызга жайды. Сол 6i3 жинак^атан елецдер1 кешн \"©м р-езен\" деген атпен \"Жазушы\" баспасынан 1979-жылы жарык,кердг BipaK, 6i3 усынган елецдер тугел шыкрады. Редакторы, баскдсы ол жинак;ган алып калган 6ipa3 елец кейш 1984-жылы \"Шолпан\" деген атпен \"Жальш\" баспасьтан жарык, кердь Кешн Мукдцныц кунделт табылды. BipaK, кунделтнщ кеп жерш б1реулердщ жыртып тастаганьш кердим. Жаца елендер1 де шетшен табылып жатыр. Кезшде Мукацныц елецдерш де редакциялагандар больипы, соларды кдлпьша келтру керек деген оквдэман хаттарын да окэддым. Мукац ■приплиске aAi араласьгп келедь Оныц e3i елгеннен кешн пьесасы да крйылды, проза штабы да шьпдпы. Оныц \"Хош, махаббат\" пьесасыньщ сахналык,жолын ашкдндосымДулат Исабеков болды. Мэдениет т ш с п р лт н щ репертуарлык, алкдсын баскдрып отырганында, маган 6ipa3 жерш озгертпрдд де, репертуарга крбылдап ж1бердг Кешн оны Эуезов академтеагры крйды. Сейткен Мукац Мемлекетпк сыйлык, ала алмай кдлды, 6ipaK, буилхалыкуык, сыйга ие болды, Оныц 60 жылдыгын жалпы казак, мацтанышпен тойлады. Оныц атагын кцдзгангандар, ерине, болды. Оныц акдшдыгын айтудыц орнына, шженш, кезшде Жазушылар Одагыныц мушел]пнен, партия мушелтднен шыгып калгандыгын баса айтып, сол аркддлы сыйлык;ган, абырой- дацк,тан к,акд<д1лары келген эрю м -эрш м нщ жаман арекеттерге барганы б елп л г \"Бул сыйлык;гы сонда олгендердщ сыйлыгы кь!ламыз ба?\" — деп намыстангансып, \"Imin журген адамга сыйлык, бергешшзде не тэрбие болады?\" - деп адалсынган адамдар бурынгыдай батырлыкден айкдйлауларын Kp3ip ток,татты. ©йткеш Мукаг'алига кдрсы болу халыкуыц енерше, казак,халкдяныц езше карсы шабу екенш олар да ацгара бастады. Мен Мукдгалидыц п р л т н д е болмаса да, елгеннен кейш-ак,бакцгггы казак,болганына капы куанамын. Оныц аты, елец! жалпы жак,сы казак,тарды 6ipiKTipAi, эл1 де б1рпшруде. Оныц улкен бакцггы — осы.

Айтакын ЭБД1КДЛОВ АК, САРЫ МДАЙ САРЫНЫШ Алып таудан алыстаган сайын оныц зор едсео аныд адрарылары бар. Куш кеше ортамызда журген, жалынды жырларымен, ражап талантымен \"пенделердщ\" кедшддеп дызганыш отын ерппткен адын агамыз Мукдралидыд арамыздан кеткетне де 16 жыл болыпты, туранына 60 жыл тольтты дегенге де сенгщ келмейдд. Егер ол жарыддуниеде бар болса, ем1ршде кеп кермеген кршеметп, сый-сияпатгы осы жолы керер ме едд, кермес пе едд... — Кундердщ кун1нде мен туралы сендер айтатын боласыддар. Айтасыддар эль Ж ане де талайлар мойыдддйды. Эрине, мега емес, талантымды мойындайды. Мен бутан сенемш, дер едд Мукдд шабьпты 6ip шагында. Кдшанда жадсыдан ажырап крлып, жуйржтен адасып барып жодгайтын халыкдыз гой. Ендд мше, акргн eMipiHe байланы сты ойымызда ж урген мелтек сырды ез замаддастарымызга боямасыз жепйзсек дейм1з. Кейде кдйсыб1р жастардыд Мукдрали жайлы тым жалпылама, оны айтасыз, крспасы бар жасанды эдпмелер айткднын еспгенде, езепме от тускендей болады. \"ЦЛрюн-ай, дейм1н. ©зге аркдялы орайын тауьш езш керсетуге тырысу дейтш пале б1зге крйдан жукцы?!\" Ауызега эдпмелерде кебше адынныд еркелш немесе тентектш, сусын-шарап жайы кеб1рек сез болады. Ал Мукдралидьщ ешкдндай оку орнын бтрмей-ак, теред бшм жинаганы, шалгайдагы ауылда ессе де орыс тш н е соншалыкды жетзк болып, сол ардылы элем эдебиетшщ жауИар мураларымен сусыддаганы жайлы ескерглмей жур. Мукдралидыд жастарды жанындай жакры керетий, оларга Сенегал, соларды мняттутатыньт айту жаты кемшш. Кейб1р жап-жас азаматгар: \"Мукддмен 6ipre сыра инкенде...\" деп б е с т турранда, \"с е т сол киел1 адынныд аруагы урсын\" депм келт кететшш неоне жасырайын. ©йткеш Мукдрали езшен кейшп ийлерше арад-шарап шгудд емес, адал ем!р кешудд, ары ушш жанын 6epin куресудд уйреткен акдян. Ол азулылармен алыскднда да ары мен намысын KppFan алыскдн болзгын. 1967-жыл. Алматыга окура бармакднымын. Астанада ед болмаса етене жадын 6ip туысымньщ жодгырын ойлап, 306

кэтгы кдгсылып журддм. Аудандык, газетте icren журген кез1м. Мен ктейтш белшнщ мецгеруниа, Мукдгалидын, ауылдасы, акдгн Ерюн Кмтановке жагдайымды айтгым. — Эй, бала, — дед4 Ерюн, маган ттлдей крлхатгы устатып жатьт,— Алматыда Мукдгали деген агац бар. Мунда мекен- жайы жазулы. Жастарды жанындай жакры кередь Менен сэлем айт. Ар жагын керерсшдер. Бурын 6ipep жыр ютабын окдш, керсем деп армандад журген акдш ушнщ табалдырыгынтущыш per атгап турмын. О л кезде Мукдц Интернационал кешесшщ 129-ушнде 6ipiHini кдбатгагы 20-пэтерде туратын. Eciicri Лашын жецгем ашты. — Мукдтали, cem 6ip бала шакдфып тур... А р жакуан кец жауырынды, бургат кдбакды, нартгай кдгзыл шырайлы, алып денелз акцгн келе жатгы. — Ассалаумагалейкум, ага. — Ой, мынау ауылдьщ баласы-ей. Элейкумсалам. Кдне, Kip 6epi... Кдгсылып-кдгмтырыльшотырьт Нарынкрлдан келгетмдд, 6ip жыл аудандык,газетте кдлзметкпегешмдд, мьша крлхапы Ерюннщ бергенш айтгым. — Жшт. Bip жыл кдгзмет югеддм де. А л ендд ауыл жайлы айтшы: Элекец кдлай? (Мукдгали аудандык,газетте ютегенде туцгыш елещн жариялаган редактор Элнур Мешрбеков) Ерюн жалкду не icren жатыр?Насыбайын ата ма? Жайлау сэшне Kipin-ак, турган шыгар, э? Кдйран, Шалкедем-ай!.. Жагьш таянып ойланытт, уназ отырып кдлды. ...— Сейтт журналист боламын де. Бола гой; Сендердщ болгандарыц керек маган. Элде юмге пэре 6epin шабылма. Бшмщ жараса тусерсщ. Жольщ болмаса кдйтарсьщ ауылга. Ана редактор Метрбековтерщнщ e3i 6ip университет крй. Кеп оку керек, бала Окцтын кезщ осы кез. Алдымен кудайга, одан кешн езще гана сен. ¥кцъщ ба?! Мукдцньщ Keneci бойынша универеитетпн, кдйда екенш, докуменпердд юмге калай отюзетшш тэшшггеп бшп алдым. — Сонымен, бауырым, ертец сагат 11 шамасында университеттщ Киров кешесшдеп бас корпусында кездесейж. Сол жерде ащллдасамыз, — дедь Айткдн уакдггга, айтылган орында табыстык, Мукдцньщ жанында ею бетшщ ушы алмадай кдт-кдгзыл, кдймак, ерш, сап-сары жпгг тур. — Кэне, танысып крйыцдар, мына баланыц аты — 307

Кецшшк. Эйбат акд>ш. Тек окуы озбай жур зэнталакдъщ. Bip туседд, 6ip шыгады. Тагдыры кдязык, езшщ. Кецшшк ырсиып куледт ¥ялган болады. Сейтш екеушз танысьшта улгерддк. Кдбылдау комиссиясынадокументгеръм де етш кетп. Мукрцньщ ушне карай жаяу келе жатырмыз. — 0й, балалар, — дейдд Мукдц.— Ею жагымда келе жаткдн екеущ бейне менщ кос кднатымсыцдар. Ендеше, неге ушпаймын мен бугш! Салкдш бак,арасында сэл бой жазып отырьш, Мукдгали акдш жацадан улкен дастан жазьш бтгкенш ерекше 6ip макханышпен айтты. — Эй, айтпакщы, елгшщ аты \"Крс крнатым менщ\". Ой, алла-ай, сумдык, тез жазылды. Эцпмеге элгшде гана таныскдн сэры жшт араласты. — Мука, крс кднат дегеннен repi канаттарым менщ десендз кайтер едд? Алгашкдщыз 6iprypAi сиякды. Мукац селт ете кадды. — Айтгым гой. Мьшау — акын. Тауьш отыр. 111мнкгнлд да крс канат дегендд орысшаласац сурецсзз больш шыгады екен, э? Канаттарым менщ, — дедд ерекше 6ip суйошспен. — Сендер сыра инщдер. \"Акын iincy\\i\" дегенге елжтеудщ кек тиынга кажетз жок, Мен инеем ic тындырьт, ез отыма кушп ипемш. Сендерге не жоц! Арак, не тендерщ! Клал шрыцдар. ©здер!цдд езгелермен салыстырыцдар. Осал жерлерщад 1здендер!.. Акын несер алдындагы бултгай туйшп, алабуртьш отыр. Мукагали акршньщ \"Дарига-журек\" ютабы шыкдан жыл. Таты да ауылдан келгем. Мукацмен Жазушылар Одагыньщ алдында кутпеген жердей ушырастык, Сэл 6ip нэрсеге тарыккандай, алдеюм намысына тигендей буырканып тур екен. — ППркш-ай! К,айран ауыл-ай! Карасазым-ай?! Сатынганым-ай! Ауыл жайлы эцпме айтшы, — дейдд. Мен 6ipHeiue ютап дукендершен \"Дарига-журекп\" таба алмаганымды айтып, уйде бар болса 6ipeyiH бермейаз бе деп крлка салдым. — Осы ел ез1мнен кашады. Ктгабыма неге сонша кумар, э! Кещлще алма, бала. Саган айтып турганым жок, Сен сиякды кулыншакхарыма тауьш беремш. Жердщ астынан болса да табамьш. Жур, кетпк, - дедд. 308

Бас почтаньщ тусынан ете бергенде каршыгадай шагьш денем, мурныньщ астында FaHa титтмдей мурты бар, басьгаа берет киген ещ сустылау 6ip Kici 6i3re карай журдь — Эй, Мука! Мукршым-ай! Багъщ бар жштсщ гой. Кудай бьледд ауылдан шщ келш, epicin кецш, жайылымра шьпып барасьщ, е ппрган, — дейдд элп Kici. — Крйшы осы сен, Тока. Жудырыкцай бала гой, кэйдагы жайылымра апарып жарьггар дейсщ. Маган гатап тауып бер деп жабысып турган жок, па. Жацагы oni суеты, нокатмуртты Kici— Токдш Бердияров екен. Неге екенш кайдам, Мукацньщ элп жерден тез кетгаа келдт Ал элп адамньщ кал!ысы жок, — Эй, Мукаш! Кун болса ыстык, Жок^ы (здемес бурын алдымен сусын inrin алгандарьщ жен шыгар, — деп астарлы эз1л тастады. — Сусын щгетш тецшдд тапкан екенещ. Бала гой бул деген. Пастер кешесшдеп (Ka3ipri Макатаев) кек базардьщ карсысындаты 6ip гатап дукенше гардгк. Сатушы — казак, кд1зы екен. Жап-жас. Крс бурымы иьпъшан теплш тур. Эщ де соншалык,жып-жылы, Мукац элпге жакдшдап келш: — Калкдм, Макатаев дегеннщ \"Дарига-журеп\" бар ма? - дедт — Елу шакхы дана туеш ед), 6ip-aK, кунде етш кета, aFa. Булан бурынты гатабыда сейткен дейдд, осында менен бурьш (стегендер. — Ец болмаса 6ip талы жок, па? ©здерще калдырганы болса да берип 6ipeyiH мына балага. — Ушеушз ушеуш алтанбыз. Уйге апарын тастадык, ага. Оны кайтарып бере алмаймыз. Кггапты окдш керсещз гой! Кдндай гажап. A kjjh 6ipTypAi нурланып кета. Куанып турган сияк,ты. — Ойпыр-ай, э. Онда элп Макатаевьщ тэп-Tayip акдш болды гой, шырак,?.. Артынан мэз болып кеп кулдд-ай дейсщ. Кдпдар ац-тац. Мукац дукенпп K*J3Fa жак^шдады. Кулагина 6ip нэрсе деп сыбырлайтын сияк^ы. Кд1з жакдшдайын десе, уялып, жакдгндамайын десе эбес болар деп ащ-арылын калды. — Келе юй, калкдм. Ак, крзыдай болтан керкщнен айналайын. Бурымьщды кщяа. Макул дели. К^май-ак, крй. Элп Макатаев деген аган, мен боламын, шырагым. Сатушы кдяз аузын ашып, тац-тамаша калды. 309

— Жур, кетпк. Баска жакц-ан юдеп кореьпз. Райымбек атац жаткдн кешедеп гатап дукенш бкуил ме ец? Не керек, уш-терт жерге барып журш \"Дарига-журекп\" жэне 6ipa3 жакры гатаптар таптык, Енд! ойлап кдрасам, алып акдшньщ журеп баладай назк екен гой. Егер ол мансаптыц кулы болса кдйдагы 6ip ауыл баласымен жарты кун ауре болар ма, гамб1лсш, езшщелецщ кдддр туткдн адамды ардакуап етудд парыз санады ма екен. Есте кдлатьш тэты 6ip кездесу Нарынкрлда болып едь Куз кез1. Автостанция мацы. Мукдцныц кдладан келген бей екен. Шаршацкцфараны байкдлады. Элде 6ip танысын (здегендей, эр жакдд жанарын кддап тур екен. Эдеш барып амандасып жатырмыз. — Эй, балалар! 0 л п мешц бажамды бглесщдер гой. Кезшбеков Дзгарбекп айтамын. Соньщ утне жетгазщдерип мет. Ега-уш жшт акдш агамызга iAecin, кеше бойлап келелпз. Терт жолдыц крылысындаш жолымызды кесш 6ip эйел етш бара жаткдн. Мукдц шарт бузылды. — 0й, кдтын!.. Кеспе жолымды! Атац кдзак,бола турьш, уш б1рдей жштпц алдьш орайтын гам едщ! — дегенде элп эйел состиьш i урып-ак,калганы.Н е етерш, не кетерш бымей eci ауды бейшараньщ. 0лпнщ алдьш кесш етш бара жатьш акдгн тэты да жалт бурылды. — Кдтгы айтгы деп секпе, шырак, Ата салтын сак^ау керек. ©зщ сиякуыларга айта жур, — дедз де журш кетп. Осы сапарында ол аудандык, газетте icrereH кезде редактор болтан 0лнур Мешрбековтыц, туган бажасы Дшэрбек Кез1мбековтыц, баска да агайын-туыстарыныц уйшде больш, аунап-кунап кдйпы... Арада айтулы жылдар, айлар еткеннен кешн Мукдгалидыц катгы сыркдтганып жургенш Ерган 1б1танов агадан еспдж. Акцфы 1976-жылдьщ 27-наурызда жалган дуниенщ жарыгымен крштаскдн ардак,ты агцлнга акцфгы рет крш айтып, 6ip уыс топырак, салуга тура келдь Иэ, елец ушш ешрмен де, кеудеа ер, кецш кер кейбф \"пенделермен\" де куресш еткен гажайьш акцшныц кдй кцфын айтып тауысарсыц. Мукдгали туралы ойлаганда 310

оныц еркел1П мен тентекпп FaHa емес, кдрасаздьщ Кдрасуындай медлдрлш, кдзак, даласындай жомарттыгы, баладай сенпштт, намысына шок, туссе, жолбарыстай атылар айбаты, арлылыры, ecipece езш ен KiiniAep алдындагы инабатЧзеп алдымен есще тусш, жан-журегщлд елж1ретедь Bepi жак,сы aFa, арк,алы акдлнга деген caFHHbiiirraH болар...

Нурлытай YPK IM БАЕВА ТЭУЕКЕЛДЩ ЖЕЛКЕН1Н КОРГЕН... \"Аенинппл ж ас\"!.. Крзак,басгтасвз/крра шацырак^арыныц6ipi юна емес, 6 ip ereiii! Осынау жастар басылымы шыгармашылык, 1здетстер мен батыл сынакуардыц (экспериментгер) мектеб: балды десем кдтелеспеспш. Тагдыр менщ мандайыма коаби цызметйчд! осынау кдра шацырацта бастап, оныц тажайып мектебшде 14 жылдайдарю алу бакдпын жазган екен. & 3i жастар басылымы болгандыкуан a pi ужымында жас журналистер жумыс iстегенджтен болар, am eyip \"ЛениншЬ\\ жаста\" шыгармашылык, батыл кддамдар ж ю жасалатын. Тым тэуекелнпл i стер еш Ki6ipn'Kci3 ерю н аткдрылатын. 031М куэ болтан сондай тауекелнплд^кпцб/р/жайлыайтакетсемдеймш... Bip куш бел1мге меш 1здеп кинорежиссер Серж Айтбаев келдь Дерекп фильмдер бойынша маман екен. — М уктади акдгн жайлы деректп дуние туарсем деген ойым бар. Сценарий авторльпъша азд1 тацлдп спырмын, — дейд) жаца гана таныскдн крнашм. — Неге? — деймш тацгалысымды жасыра алмай. — Мукдцныц поэзиясы ж енш де 6ipa3 рецензия- ларыцызды окыдым. Такдфыпты ci3 жакры TyciHin, аша алатын сияк;гысыз, — де/ц режиссер. — О л бар болтаны Мукдтали ага поэзиясьш менщ жеке кдбылдауым Fana Fofi. А л деректз фильм ушш матан нак,ты дуниелер керек емес пе? — деп кдшкэктаудамын. — О л жатынан кдм жемещз. Менщ крлымда керемет 6ip нэрсе бар. Соны дурыс юке асыра бжсещз болтаны. Сейт-ri де CepiK Айтбаев кдпшыгынан 6ip кдльщ дэптердд шытарды. — Мукдцныц кунделт!!! — дед1 ол аса салтанатгы унмен. Крлыма альт парак,тай бастадым. ©3i кез1ме ез1м сенер еместн. ¥лы акдшньщ ез крлтацбасы... Кесек те туйдек- туйдек ойлар... BiprypAi кец ш м алабуртып, ерекше толтанысты куйте туспм. — Бул натыз шедевр той! Крлыцызта кдйдан, кдлай тусш жур?! — Лашын апайдан алдым. Кино туармек ойымды айткдн ед!м... — C i3 бглеаз бе, менде мынандай усыныс бар. Эуел1 312

бул дуниелерд1 бгздщ газет1м!зге жариялайык,. Я ?ни, халыкда ортак, дуниеге айналсын. Содан ары кдрай сценарий эцпмесш келгсе жатармыз. — Ci3 кеппрйцз. М ен бул дэптерд1 ci3re дэл Kp3ip устатып кете алмаймын. Лашьш апаймен KeAiciMiM бар едд. © з крлына тапсырайын. Кешжттрмеуге тырысамын. Апарып берген куш ci3re хабарлап, айтармын. Режиссермен к,ош айтыса салысымен Уэкецнщ , \"Ленинппл жастыц\" со л кездег1 редакторы Уэлихан Кдлихан кабинетше кдрай кустай унггым. — Осылай да, осылай... — Жакры, егер сен шынымен ол дуниеш крлыца Tycipep болсац, ток,татпастан б1рнеше нешрге берешк. Алысымен т1ке маган келерсщ. Содан арада эркдйсысы аптага, TinTi aftFa 6eprici3 б1рнеше кун eiri-ay, зарык,тырып. Реж иссер сезшде турды. Аашын жецгейдщ крлына табыс ете салысымен телефон шалып турганын жепаздр келеа куннщ, hfhh жексенбшщ кешщде Аашын жецгейдщ уйшде, Мукдгали акдшньщ кдра шацырагында отырдым. Кунделж дэптердд жецгей маран табыстар кезде ол KiciHin кдсында жумсак, жымиып крйып, Мукдцньщ сушки перзенн Шолпан отырды. Тыск,а ШЫК.ТЫМ, Куанышым крйныма сыяр емес. Кунделж салынган кдпшыгымньщ сыртынан элсш-элсш сипалап крямын. \"Жогалтып алмасам екен\" деген кдуш те жок, емес. Уш м е ж е п ш м ен . бас алмастан окдш, жакрылап танысып шьиргым. Шамамен 80-90 пайыздайы орыс тшнде жазылган екен. Keft6ip 6errepi жокда украйды. Б1рак,барыньщ e3i керемет! \"Кунделжп мщдетп турде Шолпанныц атынан жариялауымыз керек. Маган аманаткд табысгагандай болды гой. ¥лт рухын бшктететш осындай icKe атсалыскднымньщ e3i улкен бакдгг емес пе! ©затымдыешжердекерсетпей-ак,кряйын\" - деген imici ойыма э дегеннен-ак, бекшш алганмыи. А л келеа KyHi тацертец ол жэд1герлд Уэкен; парак,тап шьнргы да: j— Дайындап улгерсец, тездетш берешк. Бупн апта басы гой, — дед! ойлана. — Бул жерде аудармашыныц ш е б е р л т мен жылдамдыгына кеп нарсе байланысты болгалы тур, — дедЬч мен кунделжпц и л ерекш елтн ацгартып. Екеуара акдглдаса келш, сол туста кезекн ютабын 313

жазбакдсд, шыгармашылык, демалыскд шыкддн кернеки жазушы Бексултан aFa Нуржекеге кунделж аудармасы туралы крлкд салуды жен керддк. Ж еке шыгармашылык, жазуынан ол кгёшщ к,олы одайлыкден босамайтыны ацгарылып турды, Алайда, Мукдцньщ жазбасын атгап кете алмасы да белгш едд. Ж эдйер тым келемдд болрандык,тан, тек тацдаулы тустарын FaHa аударып, газеим1здщ api кеткенде уш немарше келемдд етш жариялаура уйгарыстык, Арасын узбей, кдтар нем1рлерге бермеюшм1з. Уагдаласкдн дуйсенб1 курп-ак, Бексултан ага аудармага Kipicin Kerri. Бурын ойлаушы еддм: \"Жумысы куйп-жанып жататын газетжурналистер1 рана шапшан, жазуга кенджкен болар\" деп. Оным бекер екен. Кунде тацертец 63i кдлзметке KeAiciMeHУакец редактор келшн маран бередд. Салып-урып Бекецнщ ушне жетемш. О л Kici 6ip нем!рлж аударманы к,олыма устата кряды. Шала уйкдылы боп аударраны жузшен кершш туратын. Содан Айзаш жецгейдщ усынган тащи шайына да мойын бура алмастан, нан ауыз тие сальгп, редакцияга кдйта шапкдллаймын. Ж ауапты хатшы Еррали Сарат ен, жуйрш деген машинкашы кдлзды осы жумыскд арнайы босатып крйган болатын. Д ереу “диктовкара\" отырамын. Сабаздын шапшандыры сонша, жазу машинкасынын, туймешпсгерше кдрамасган, зырылдатып баса беретш. Oirreyip тексп улгерш окд>т отырсац болтаны. \"Эй, зырылдатуына Караганда, талай кдте кетп-ау, нпркш. Кайта жендеп, эуреленеин болдым- ау\" деген оймен бел1мше KipiciMeH су жада тексп окд бастадым. BipAi-жарым болмаса, кате жок, Риза болмаска амальщ калмайды екен. А л жауапты хатшы бастаган секретариатгьщ жштгер) болса, MaKerrepiH эз!рлеп, Мукдгали акдлнныц соны суретгерш isAeciipin, зыр кдрып жургендерь — Текспндз a3ip болса, \"досылмен\" жгберешк, - дейдд маган \"м акепт\" ж т тгер пысык^ай тусш. Редактордьщ орынбасары Ержуман Смайыл болса, баспахана TepiM- miciMeH алдын ала кемсш кряды. “Шугыл материал барады. Кдшалмай баса крйындар\", — деп. Bip нерсеш ескерген жен: ол кезде г а з е т кдз1рпдей компьютермен теретш заман емес. Тер1мнщ 6api кеддмп баспаханалык, кара TeMip аркдллыаткдрылатын. Ярни,жумыс 314

ауыр да курдем еди Б1рак, сулей уйыган шыгармашылык, ужым кэиметкерлер! оньщ бэрш оцайлатып лобердд. Осыншалык,ты аук^гмды ic, 6ip кдрасацыз езшен-езр оп-оцай-ак, б т п жаткдн сияк,ты. Ce6e6i, од icri аткдрып тжургендер 6ipiH-6ipi жарты ауыз сезден туашсш, 6ipiHe- 6ipi квмектесуге умтылып туратын шырармашылык,ужым мушелер1 едь Мен сол жолы анык, тусшдДм: табыскд жетшсп келетш ужымныц \"вахтерынан\" бастап, 6ipiHiui басшысына дейш icKep, талантгы api керемет уйымшыл болуы шарт. Содан не керек, мысалы сейсенбшщ тацында рана кдламмен жазыдран крлжазбасын крлыммзга устатып ж1берген Бексултан Нуржеке к ел еа куш-i тацертецп газетоязден кернектз жазушы Эбни Кеюлбайдьщ \"Алтьш кдламды ардак, акын\" деген алгысвз1мен ашыдран элп аудармасын окып отырды. Кунделж тщ такырыбын \"Махаббатган — парасаткд\" деп крйдык, Мукдцньщ ез ce3i еды. А л аса курметп ок^фманымыздын, куанышында шек болмады. Кунделжтщ алганщы бел1ш шыккдн куннен бастап телефондарымыздан маза Kerri. Тары к,анша нешрге шырармакшысыздар? KeAeci бел1мдер1 кдшан жарык,керед1? Кунделпш -iyrac береаздер ме? Мукдцньщ мундай кундел1гшщ бар екенш бурын кдлай б!лмегенб1з?\" деген сауалдар кдрша борап кеткен болатын. KeAeci кун! тацертец Бексултан аганын, крлынан жаца гана нуктес1 крйылран кезекп аударманы алып, редакдия- мызга жетаамен машинкашы кызга кдрай тары да асырып бара жатырмын. Жазушы аганьщ уш мен редакция арасы KimiripiiM сурлеу жолга айналды десе болгандай. ©стш терт- бес кун жанталасгык,-ау. Осьшау жэддгер дуниеден узшдпй \"Ленинппл жастьщ\" 1988-ж ы лры 20, 21, 22-кдцтар кунп сандарында жарияладык, Туйш сезмэд! жазып, кунделжпен тольж, таныстыру алдагы жылдардыц енинанде екенш айтып, кдлын, окрфманымызра суйшгшлей жар салган бул шаруамызды да осылайша аякуап шыккдн болатынбыз. \"Ленишшл жасга\" жариялашан сол метндердщ непзшде акын кунделт кейипрек жеке клан болып, б!рнеше марте басылып шык,ты. Алайда, аударма мэтшшщ \"Ленишшл жастан\" алынганы керсеплмедд. Бэлюм, элемдж баспа кшде сондай мэдениетгщ бар екенш б1здщ баспагерлер б1лмеген де болар? Айту кдын... А л жылдар ете келе кунделжтщтольж, мэтйп де жинадгалып шыккдн болатын. 315

Айтпакдоы, тэуекелшиулдк демекпп... Аудару барысында Бексултан ага тарапынан мынандай усьшыс айтылды. — Мукдц бул дуниесш ержкеннен орысша жазбаран болар. О й кдндай, орысша т1л кдндай! Осы кырын окарманы танысын. Б1раз орысша ой оралымдарын белплеп крйдым. Кунделжтщ кей тустарын сол орысша кушнде берешк. Дереу акдллдасудамыз. \"Кдлай болар екен? Республика- лык, казак,ттлд|улкен газетгщ араюдис болса да орыс ттлшде мэтшбаскдны кдндай болмак,? Крс ЦК не дейдд? Ец басгысы, окдлрман кдлай кабылдамак,?\" Ойлар толастар емес... — H eci бар, тэуекел етш к ер ет к . Мэтш мыкды. Сондык,тан езш-ез1 ак,тайды гой деп ойлаймын, — дедд Уэкец. Кдлай болганда да uieiuyiui сез — редакторда. \"Теуекелдд ез мойнына алып отыр гой. Орысша барса, барсын, бэлюм окдялар\", — деген оота калдык, Келеа куш б1здщ бас сарапшыларымыз — окдлрмандарымыз: “Мукакали акдзШ орысшага жазылганы да бшнбейдП\" — деп крцырау шалысты. — Кешн жылдар «те келе ойга кдлатынмын. \"КрлымызИ тиер-гиместен, кундел11сп шутил турде жариялауга неге сонша асыкцык, екен? Толык, аудартып альш, асыкдай шетшен неге бере бермеддк. Сондай жауапты кггщ топшн кррыкдастан крлыма кдлай алгам?\" — деп. Менщойымша, оньщ ен басты ce6e6i: акдык,акатнньщосьшау кдйталанбас жэдпер-мурасын окырманга мейлшше тездетш жепозуге умтылыс болса керек. Я т и , улкен тауекелге бел бутан екенб1з. ЕкшшЦен, кэаби туйок-дагдыньщ ырык, бермес табигаты болар?! Нак;гылай айтканда: 'Баска басылым- дарга мэл1м болмай турганында, мундай шедевр дуниеш алгашкы боп 6i3 жариялауымыз керек\" деген. Жаратушы берген, ал \"Ленишшл жас\" кабыргасында одан epi шындала тускен осы мшез1м кеюндер1 м ет талай тыFbiрык^ардан алып шыгып журдд. Bip Аллага тэуекел етш бастаган iciMHin, жузеге аскднын корген сэтге ойыма ылги сен оралатынсыц, Кара шадырагым менщ! С е т алда эл1 талай Тэуекеддер кутш тур, \"Жас Алаш\" \"Ленишшл жасым\" менщ! 90 деген сен ушш кдллшылдаган ж тттщ жасы гана, мэдп жасыл бэйтерепм! \"Жас Алаш\", N59, 27-пплде 2010-жыл.

MYK.4FA.ilИ МАКДТАЕВ ТУРАЛЫ ЛЕБ13ДЕР Эбелла ТЭЖ1БАЕВ: Мукдтали Макдтаев— бкумчзамачдатыгажайыпакдшдардыц Макдтаеваттыалып акдтдык,жаркдм жузше, миллион адам миллион турл1 niKip пайымдаса да, em6ip юреуке, колечке туспей келешекке кдрай керуен тузеп, коше бермек, Мукдмвтжан К/КРАТАЕВ: ...Арамыздан тым ерте кеткен тамаша акдшымыз Мукдтали Макдтаевтьщ алтанпул кддамында-ак, оныч аяк, алысынан айрыкдна талант neci екенш ачтарута болатын едь Ачтар- маппыз... К .В.С К В О РЦ О В : Ka3ipri кдзак, эдебиет1 туралы сез крзтасам, аузыма еч алдымен, аса ipi акдтн Мукдтали Макдтаев туседД. Оныч творчествосымен кептен таныспын. Аудармалары дптеген жерден шыкдай жатса да, оньщ акдшдык, куат дечгеш мен парасат epici юм-шмдд болсын тачталтпай крймайды. Михаил КУРГАНЦЕВ: Мукдтали Макдтаев поэзиясы арчылы кдзак, адебиетшде оте жаркын, кунгп де кернекп жача 6ip дара тулталы акдш пайда болтан екен-ау деп те айта аламын. ОныЧ творчествосы 61здДч бойымызга куаныш, мак,таныш, рухани куш-куат куяды. Э бш КЕК1ЛБАЕВ: М.Макдтаев — адамдар арасындаты, ем1рдеп, табитаттаты жарастык, пен KeAiciMni4 жыршысы. Оныч— елечдер1 шын теб1решстен, шыншабыттан, шьшкуйзелк пен шынкуаныштан, шын сатыныштан туган. Туманбай МОЛДАЕА.ЛИЕВ: Кдзак, жырыньщ аспанындаты аз тана жулдыздардыч арасынан сешч жулдызычды 6i3 очай танушы едпс. Сешч жулдызыч — еч шутылалы, еч мешр1мдД жулдыз. 317

Кдлыр МЫРЗАЛИЕВ: Эдебиетп салынып жаткдн раламат 6ip римарат, кек TipereH кумбез, сулулык, сарайы деп есептесек, сен соныц талантгы тас кдлаушыларыньщ 6ipi едщ. Зейнолла СЕР1КК/ЛИЕВ: Мукдгали мурасы, сулулык,yArici б!здщ бугшп игшгЬаз FaHa емес, Мукдрали мурасы, маржан поэзиясы — болашак, урпак,тардьщ да eHmici, кдстерлеп-кд/урлеитш кдзынасы.

МАЗМУНЫ Аударма А. ДАНТЕ. Кущретп комедия........... ;.:Л................................6 И.М.ГРЕВС. ДантедастанындатыжаЬаннамнын курылысы....166 Аныктамалар...... ................ 169 ...................Х.а.тт.а.р....... .........222 Естел1ктер Эбдищэ ТЭЖ1БАЕВ. Шынайы талант................................ 236 Патман БАТАНКД13Ы. Ойлаганда езепм ертенед1........... 239 Лашьш 031МЖАНКДОЗЫ. Мэнгшк сырласым................. 244 Нургаса Т1ЛЕНДИЕВ. ...Б1з осылай танысып едйс........... 273 Оразацын АСКДР. Сертше жеткен акын........................... 279 Бексултан Н¥РЖЕКЕ-¥ЛЫ. Bip тана поема жазган акын....288 Айтакын 0БД1КДЛОВ. Ак сагамдай сагыныш............... 306 Нурлытай YPK1MBAEBA. Тэуекелдщ желкенш керген....312 Мукагали Макдтаев туралылейздер...................................317