Мұқағали т5

Сеш элемге куана паш етед1 тага да, 127 ¥зак, Facup байланган бул Tipi адам, жанына, Eci ауыскдн дуниенщ бармаса егер мацына\". Дед! кесем, алнауыт абыр-сабыр кдмданды, 130 Ашык, алакднына дурыс кердД алганды, Алкид бастан еткерген жойкдщ осы кррганды. Аясынан алакдн Виргилишм жай тапты; 133 \"Мунда тур\", — деп, мендеп урейдд де кдйтартты. Алакдны сауыттан сетмдд екен, байкдтты. Гаризенда мунарасы, нак, тебецнен тен1лген, 136 Шыркду кокке шаншылып, шыцы аспанмен кемыген, Булткд кдрай сэл басын иетсндей KepiHreH. CoFaH ук,сас тендд Антей, уысындамын кдтердщ, 139 СездДм сонда, cipa, мен осылай-ак, етерм!н. К,апел1мде бул жолды кдламай-ак, кетермш. Люцифер, Иуданы жуткрн тунек апанды, 142 Дэлдеп турып TycipAi, жэйлап б1здд апарды, Кетер/ц алып ецсесш, кокте басы кдйарлы. Дщгепндей кеменщ шолып гурды жаЪанды. 145 ОТЫЗ ЕК1НШ1 ЖЫР КрЬарлы окдан кдтал талап тартгы, дереу крлга алды, 1 Барлык, куздар кулай келш, кушацтайды сол мацды, Сонда жырым сырыл кдгап, сыкдфлауык, болган-ды. Кемектесп ол терец ойдьщ HapiH сьпып алуга; 4 Ae6i3iM осы жерде орынсыздау кдлуда, Сейлеу1м де кдын ендд, кцындык,тар кдруда. Алга экелу бет-бейнесш жайаннамныц тубшщ, 7 Оцай шаруа емес, шырак, турса да артып бшмщ. Бул арада кер-жерменен кегер'мейдд туб1рщ. 150

Сезбен сырлап жепазбекке кереметп мол, батпан, 10 Амфиондай сырлы эуезбен Фиваны орнаткдн. Берер куат, келер М уза кереме-пм крлды арткдн. Сурк^я урпак, талак,-тардыр, туш-куш кдрацдар, 13 Бэлен деуддц ез1 к^ын, ж ер бе-пнде тары ацдар, Bip крра крй болып неге кдлмадьщдар, арамдар! Енд1к б1здер шьщырау 6ip тунегше тамук,тыц, 16 Жып-жылмагай алацкдйга, аярына алыптыц. Тебемдеп журген таура аузымды ашып кдлыппын. Y h еспддм 6ip сэтте: \"Кезще кдрап аттарын! 19 Кермейсщ бе туыстардьщ соры кдйнап жаткднын? в з щ т1птен екшецменен басымызды таптадьщ!\" Жан-жарыма кдрандым мен, кдрандым да, сыр укдач, 22 Астымда 6ip крл жатыр тас боп кдткдн суыкуан, Суры эйнекке ук,сайды, су екенш умьггкдн. Кдрып, кдкдп турран шак,та алапат kjjc ак, шанггы, 25 Австрия Дунайы да оранып булай жатпас-ты: К^ырдагы Танаис та дал осылай кдтпас-ты: Тамберника алмагайып астан-кестен мола Fbin, 28 Куласа егер Пьетрапане дал осында жогалып, Мына келдщ жиеп сыкдфламас-ау, ол — анык, Эндетпекке келш1ктен тумсыгын сэл ьщрайлап, 31 К,арманатын келбакд, тыцдасын деп тунг1 аймак, Жаткдн шак,та дикдндар кунддзп iciH тунде ойлап. Беттен белек тэндер1 муз астында кемул1, 34 Сакдглдайды Ticrepi сокрдндайын тем!рд1, Кунэкарлар Karepin, муз курсауда кершдь Жасытады жуздер1н жайаннамда д итрш , 37 Керсетед1 бейнесш тамук, жаткдн булд1р1п, Ауыздары — аязды, кездер! мунды 6iAAipin. 151

Айналаны ацгарып, басымды ид1м жэне мен, 40 Ею жанды байкддым крсарланган денемен, Тутасып кеткен шаштары, аумайды 6ip туп кедеден. \"Тес пен теа жабысьт, музбен кдткдн юмдерсщ?\" — 43 Деп сурадым, екеу] мойнын соза лдлгерсш, Жалтыраран жанармен матан кдрап улгерсш. Жазрындардьщ жанары кез жасымен iciHin, 46 Дымкд1л атып тур екен 6ip нуктеге Tycipin, К^бак,тарын кдтты аяз кдтырды тез ycipin. TeMip курсау беренеш тас беютсе кдншама, 49 Дел булардай болмас едь тастай кдтып кдлса да, Текелердей мандайымен cy3icTi олар жан сала. Жуткдн аяз куларын, шунак, 6ipey жэй рана, 52 Кетерместен шекесш: \"Бул не? — дед1 ойлана, — Неге 6i3re тесьлдщ кдрагандай айнага? Бглмек болсац айтайын, мына ею малтунды, 55 Экелер1 Альберто артына мура кдлдырды, Бизенцьо жер1 yniiH 6ipiH-6ipi жау кдглды. Bipre туран крс бауыр, мына Каинды атгатан, 58 О л шет1 мен бул шетш TiHTice де таппатан, Екеу1ндей еш елнс шегенделш кдтпаран. Дел булардай кдтпаран караты кез Артур да, 61 Кек суцггсш жанышкдн егей улта антурран. Фокаччаньщ 63i де азрын, саткдш, ант ул да. Татымайтын тар кунде басы маран такдлган, 64 Сассоль Маскерони деп Тосканада атанган, Ел бьлетш елее те жок, олардай кдта алган. Камичон де Пацци — мен, анык;галсын барлыгы, 67 Карлиноны кутемш — арамдык,тьщ кдлдыры, Буркелу1 yujiH кутемш зацсыздык,тыц жарлыры\". 152

Беттер кердш жуздеген бейнеондей тебеттщ, 70 Беттер кер/ум сол муздан берекеаз ерек тым, 0Ai KyHi крркдщыш, урей менде демектн. Жайлап кдна аяндап сол ортага енгем1з, 73 Дуниедеп бар салмак, Tycin турран жерге бхз, Кдлтырадым елс1зде ымырт жапкдн корде — муз. Элде тещр, кездейсок, алде жазмыш, кдлайын, 76 Б1лу кдын, бастардын, аттаганда талайын, Кдрып кетом аякден элдеюмнщ самайын. \"Неге урасьщ? — дед1 елее ьщырсыган гашшде, — 79 Келген жодсыд уруга мен1 кердщ iuiiHAe, Кек алуга келш пе ец Монтаперти ушш де?\" \"Сел аялда, устазым, алайыншы б ш п мен; 82 Айык,тырсын бул е л ж меш мына куджтен, Тездетерм1з сонан сод жолымызды ipiKKeH\". Агызады алг1 аруак, бар былшылын, бдугенш, 85 Аялдады бастаушым, элг1 елеске ундеддм: \"0згелерге ызалы азаптагы к1м?\" — дедДм. “вл1лердщ беттерш т!р1ден api тапаган, 88 Мына Антенорада езщ к1мсщ, жат адам?\" О л да маган уд кдтты музды аязда кдкдган. “Мен TipiMiH, ceHi егер урпадтарга туу алые, 91 Атап етсем жырымда, табар едщ жубаныш”, — Де/ум оган, алайда ол б!лд1рмед1 куаныш. \"Мен баекдны кдлаймын, эрмен кепш, шатпагым, 94 Кеше турып колденед мына муздыд батпагын, Алдаркдтар napceHi, о, батшагар, тапкднын! Крлым барып эп-сэтте шуйде шашкд жармасты: 97 \"Не езщнщ атайсыд eciMiHAi алрадпуя, Н е шашсыз кдп курисыд, кдррыс аткдн албасты!\" 153

\"Жалбыраган шашымды акдф жулады екенсщ, 100 Ак,тармаймын сырымды бйлмей м е т етерсщ, Маган десец, б1ржола тутерсщ де, кетерсщ\". Шуйде шашты крлыммен тштюлеп, тенгем кеп, 103 Bip топ шашын шыцгыртып жулып алдым шецгелдеп, Итше улыды сор кдткдн томен кдрап, оцмецдеп. Айгайлады элдек1м: \"Бокка, ток,тат, бакдорма! 106 Шыкдпыттарьщ онсыз да сак,-сак, урып жатуда. Улыдыц той, жетедП Н е кер1нген пакдфра?\" \"©im p ендд унщдД; саткдш, жауыз, кдк,сама, 109 Кдлайсьщ ба ем1рде кдглырьщды маскдра, М ен аркдглы мацгшк быдоресщ баскдра\". \"Табанынды жылтырат, OTipiriHAi айта бер, 112 ©цпменад 6ipaK, та кдз-кдлпында айта гор, Дарбаза ауыз мынаньщ гам екешн байка, кор. Француздар акдюсын жок,тап мунда жылаган, 115 \"Кунокарлар айдынында Дуэра да куларан”, — Деп айткдйсыц жасырмай, жан болса егер сураган. Олар егер сураса, и м жатыр деп тагын да, 118 \"Беккерия бар мунда, жауыкддн бауыр жанында, Кдшпа мойны к^ылып, мэцп бассыз налуда; Джанни Сольданьер бар салбыраган кдбары, 121 Ганеллон бар, Тебальделло ашып берген каланы, Ж аулар енш, тун жамыла фаэнцаны талады\". Аулак,тадык, олардан, коз1м тары кднык,ты, 124 Bip шуцкдфга eip-екеу музда кдтып кдлыпты, ТецкерЬлген бержтей 6ipiH-6ipi жауыпты. Eci кеткен аштардай кдткдн нанды кджаган, 127 Айкдсыпты TicTepi ашу, ыза, з^азадан; Астындагы сорлыньщ желкесше кэдаган. 154

Ак,тык, демй б1терде e3i даты Тидейдщ, 130 Бас суйекп кджаган мына долы трдейш, Меналипптщ мацдайын кем1рдд ме, бьлмеймт, \"Жырткднн ашу кернеген, ей, есуас, желжкен, 133 KiMAi муж1п жатырсьщ, кермеп пе едщ, Kepin пе ен,? К1мд1 жалмап жатырсьщ, ce6e6i оныц нелжтен? Шыныменен епгпгщ орынды болса, дулешм, 136 ©кпелеткен KiM ceHi, н м сщ езщ, бглешн, Ак^кдт болса, ем1рде эцпмеге 1лейш. Байланып тшм кдлганша кдгзмет етш журешн\". 139 ОТЫЗ YIUIHUII ЖЫР Ж ем ттнен жексурын аузын алып жалма-жан, 1 Езушщ кднын сур-гп кдльщ шашкд кдрмаган, Кднын суртп кдльщ шашкд элгшде e3i жалматан. Сосын айтты: \"С ор азап керше тэшм багынды, 4 Кдйрылы мына журект1 кдйта ояттьщ, кдр&нды: Айту турсын, ойлау да жепдей жейд! жанымды. С е з деген егер урьщтай ep6ice, 6epiH ак,тарам, 7 Жауымды мына туйресе кдцкдсын мужш таптакан, © pi жылап, api айтам, рахаттана шатганам, KiMcii^, биумен, бул елге жайлап жаткдн арман муц, 10 Барса келмес межесш кдлай еттщ, тацдандым. Тоскдиалык, екенщдд дауысьщнан ащардым. Уголино граф ем, сонау алые 6ip шак,та, 13 Руджери — хаз1рет екеум1з 6ip сапта; Туыстардан жакдгабыз, бекер емес, бул шак,та. Сенгем оран, ол маган жауыздырын танытты, 16 Туткдшдайын тунекте устап меш сарылтгы: Сарылтты да, елпртп — баягыдан анык,-ты. 155

Саткдшымньщ кер-пшылын маран арнап кездеген, 19 Алайда eui6ip замандасым бутан дейш сезбеген, Тында, айтайын, сумдык, ажал кдлай макан кез келген. Содан 6epi атанды ол ейгш Аштык, Мунара, 22 Талайларды еркшен де айырылтар бул ара, Жазаландым сол арада, сонда баттым кунаFa. TeMip тордыц тестнен талай айларды еткердДм, 25 Келер кунге кец жамылгы ашкдн шак,та еткен кун, Кдтерл1 уйкд1 кдлтыратып, кдпелДмде кептелд!м. TyciMe енд1, оныменен саятшылар тенедД, 28 Bepi менен белтгржтерДн куып ала женедД, Лукканы жасырран сол бетке алып тебенД. Елепзген иттердД елйспрш крреп, 31 Bipimui боп алдында жубын жазбай желеп — Гваланди, Сисмонди, Ланфранки келедД. Балалар мен экеден «.органу да жоралды, 34 Ацшылардыц дегенД дер кезшде жол алды. ©ncip тДстер жармасьш, кдбыррара кддалды... Керкш кутпей кек аспанньщ тацсэрДде туррамын, 37 ¥йкд1 езген, элсДреген аянышты ун тьщдадым. Нан сурайды терт нерестем, терт кулыным — улдарым. Бул курсДнДс журегще не хабарлар, сен мулде, 40 Кезще жас алмайсыц рой, айткдныма сендДц бе? БДр нэрсеге 6ip кезде сен жылап, cipe, кердщ бе? Кдцсыды Аштык, мунара, уландарым оянды, 43 Абакдыгер талшык, берер шак,та сол сет таянды, Элгшдеп ауыр тустен к ец ш ш з кдяулы. Кенеттен 6ip дыбыс естш, eciM Kerri, не керек, 46 Сум Мунара eciriH кеп 6ipey жатыр шегелеп, ¥лдарыма кдрап кдлдым, о не деген керемет! 156

Курсшерге жок, дэрмен, кдтып кдлды терт таган, 49 \"Неге булай кдрайсыц, суйпеп эке\", — деп маган, Ансельмуччо сурады, куц1рендд терт балам. Мылкдудайын мелшиддм де, жыламадым алайда, 52 Кун мен тундд еткерддм де, шыдап бак,тым кдлайда, Оралганша келер кун тацгы шугыла арайга. Болар-болмас бозгыл сеуле куйылганда зынданга, 55 ©3iMHin KiM екетмдд жаца анык,тап бул манда, 0 з бетпме ез1м кдрап, кдйран кдлып турганда\", — Дерт кдгжырып, сонда мен саусагымды шайнадым, 58 Балаларым, cipa да, аштык,тан деп ойлады, Bepi турып орнынан, жалына сурап крймады. \"Ж е, 6i3Ai, еке, жей гой б1здд, езщ берген ден ет, 61 К,арац кдлган кур сулденщ шамалы ендд кереп. Акнкдттык, адал уюм e3i осылай дер едд\". Жандарыма жауыздыкзы жасау кдйда, токдадым, 64 Кун етп унс1з, eKiHnii кун оньщ басты сокрагын, О, кдра жер, о, кдра жер, неге б1здд оппадын?! Уакдптын иыгына тертшпп кун асылды, 67 Гаддом менщ сенделш кеп аягыма бас урды: \"Куткдрсаншы, эке, меш!” — дедд де елдд, басылды. Кдрап турган дел сендей тура маган деп келш, 70 Кдрап турдым, уш улым кезек-кезек Kerri елш; Бес, алтыншы кундердд араларында eTKepin. Кор сокнфмьш, сипап керем, урей кешпм, зар басгым, 73 К,ос кун удай елжтердд шакдфамын, алжастым, Кдйгыдан да кдтал екен аштык, дейтш албастын...\" YHi eurri оньщ, дереу 6ip сэт кез1 аларып, шатылды, 76 «Драп, кдлган кдцкд баскд жармасты да, кдтулы, Кдк, суйекке кдшыр-кушыр ит азуын батырды. 157

Яажап елке Италия бетшдеп маскдра — 79 Уа, Пиза, кершьчерщ алдаркдтып жатса да, Тартарсьщ сен, болсын солай, муны естен тастама: Капрара, Горгонаньщ турагынан женееш, 82 Ж енееш де, Арноньщ кеп кец сагасын 6erecin, Арсыз журтьщ cyFa батып, кеткеншен келмесш! Макул, граф Уголино кдра ниет болган-ды, 85 К,ара дацкдш кдлдырды да, e3i бердД кррганды, Балаларга кднниерлер неге сонша долданды?! К,арашыры-ау Фивтердщ, кунеаз ед сол жандар, 88 Угуччоне, Бригата жап-жас жаца толгандар, Кунэс1з едД балалар — жырымда сез болгандар. Lwepi тарттык, бармакрд жазыкденен келбеген, 91 К,аЬарлы муз кдпсырран, крмылдауга ырык, бермеген, Кунэкар урпак, етпеттеп, азап шеккен жерменен. Ет журегщ кдн жылайды, кез жаскд ерйс бермейм 94 Ак, айдыннын, алжапкдпнын ауыр дертщ жецбейдг Туцгиьпс,та тущын азап атырапты кернейдд. Келюп, кезден шыкрдн жас акрас бетпен тайранай, 97 К,ас, кдбакдъщ астына кдтырып оны крйраны-ай, Шыкдан бойда кдтады мелддр, тунык, айнадай. С ол саратта менщ де бет, кдбагым, крл, мандай, 100 Зэйэр суыкда урынып, кдЬарынан тоцрандай, Бойымдагы бар ce3iMiM мулде кдтып кдлрандай; Элдекдлай луп eTin, самал ecin урранда, ЮЗ Устазымнан сурадым: \"Кдйдан келдд зынданра? М эцп-бакр бу б1ткен ешпеп пе ед1 бул манда?\" Ж ауап болар суракда жерге алып барамын, 106 Тусшесщ бэрш де, ез кезщмен кдрарын, Неге екенш б1лесщ крзралысын ауанын,\". 158

Муз курсанган тунде де утл ест1лед1 б1реудщ, 109 \"Ж ауыз жандар, к^шмыстарыц бастан аскдн бтлемш, Сол ушш де тамук,тыц ец шыцырауына ж1бердь Алыцдаршы кез1мнен, ауыр азап муздай-ды, 112 Ж ас боп ак,сын 6ip сетке жанды жеген муц-кдйгы, Аршындаршы, аяз кеп азаптамай тынбайды\". Ж ауап кдттым: \"Жарайды, жанарыцды ашайын, 115 Ес1м1цд1 айт алдымен, OTipiK айтсам, агайын, б з щ е усап кок муздыц кдбатында кдлайын!\" \"Альбериго сопымын, кучнм менщ тым кдрац, 118 Жем1с-бутак, еорддм арам icKe 6ip тана, Айырбастап отырмын антырымды курмата\". \"Сен елш пе ец?\" — деген сурак, ущродд тшме, 121 Ж ауап кдтты ол: \"Кукдпым жок, айлам да жок, б1луге, Мен1ц тэшм бул жалтанда нендей eMip суруде. Таломеяда ежелден кдтал тэртш тур мунда, 124 Атропос жаныцды алганынша 6ip жылда, Шыбыныцныц белш еп езьак, ушар курдымта. Жата туссш жаныца, аяздан крртап кдлганда, 127 Шыныдай музды кез1мнен ез крлыцмен алтанда, Жауыздык, icKe, б ш п крй, жацадан мен барганда. Жаныма кеп орньпусдн жалбыр шашты албасты, 130 Кдлып крйды б!ржола кетпестей боп жармасты, Сэулем кдшан сенгенше арылмас-ты, кдлмас-ты. Дене кдлып, шыбын жан курдымта Kerri сендд де, 133 Bypic-ripreH бурме аяз артымда тур, кер, мше, Муны да журт санамай журген шытар елдйе. Жерден келген пендесщ, тшспсщ б1луге, 136 Бранка д'Орья — б1здщ бауыр бупнде; Bipre вткерд1к жылдарды бул тамук;гыц туб1нде\" 159

\"Кдыцйду болар, - дедм мен, — акнкдт табу мынадан, 139 Бранка д'Орья елген жок, элГ Tipi адам, 1шедд, жейдд, уйк,тайды, кшнедд ддн аман\". \"Микеле Цанке сорлыны кдрамаймен кдйнаран, 142 Женелтпей турып anaHFa, зулым icri ойларан, Жаны езшен кеткен де, орнын сайтан жайлаган; Сайтанра бойын билетш, сайтанга ойын алдырран, 145 ¥ялас тумасы eKeyi уятты эддра кдлдырран; Кд-пгез жандар осылай кдра дак,ты жандырран: Крльщды, кэне, созсащиы, кезицдд ашшы кел менщ!\" 148 Крзралтпадым крлымды, саусак, ушын бермеддм, Азрынменен сыбайлас болгым менщ келмедд. С оцры уятын кдгмкдлрып, журег1мен урлаFaн, 151 Генуя жандары, барлытын да былгаган, Ж е р бетшде нел1ктен тукдлмьщ iiiipin, курымаран? Романдык, пасык,тьщ пасырын мен бьлемш, 154 Bipre онымен сендерден кездеспрддм 6ipeyiH, Жаны кептен тамук,та, жерге тастап рендн. Керюменен квздд алдап, алдап-арбап жур ел т . 157 ОТЫЗ Т0РТ1НШ1 ЖЫР 1 4 \"0M ipm ici тамук,тьщ желб1ретш жалауын, 7 Жакдлн кдлды бДздерге, — дедд устаз адамым, Тобырлардьщ арасынан KepiHin тур, кэрарын\". AcnaHFa б1здщ тун келш, тунерш турып алатын, Жаркдяраган жанарды немесе туман жабатын, Ж е л дшрмен алыста кднаттарын кдратын. Тунекте турран алыпты сол сиякды урындым, ¥стазымныц артына жан ушыра тыры лдым, Жайратардай бораннан жан сауралап бурындым. 160

Болдык, б1здер сол жерде, крркрмьш тагат кд>1ла алмай, 10 Кдтпар муздыц крйнында эруейлер шыга алмай, YcidpiK атты туцгиык, эйнекке турран кдлраудай. KiMici сулап, KiMici тйседен тис кдтуда, 13 Жогары-гемен бастары музга оранып жатуда, И ш п калган догадай ал кдйсыб1р пакдарлар. 0 pi кдрай ун-туназ сапар жолын жалгадым, 16 Сулу болтан 6ip кезде талайлардьщ арманын, Кореем деген ниетпен кециимдд арнадым. Жайлап кдна устазым алга меш женелтп! 19 \"М1неки Дит, 6i3 мунда келген1м1з себеггп, Урей-к,оркдлнышыцды алаетауьщ керек-Ti\". Денем суып, елаздпе баскан MeHi; сол жайды, 22 Сурама менен, окушым, сез бул жерде болмайды, Керек емес кеп ецбек жазу ушш ондайды. Не Tipi, не OAi емесшн, ею ортада б4рдеме, 25 ©зщ ойлап кара даты, байыбын туй, ундеме: Не Tipi емес, OAi емес, — сонда ук,самак, бул не Дозакаг журттыц Tep eci тым ерекше, тетен-дд, 28 Кеудесшщ жартысын муздан алып кетердд, АждаЬадай 6ip алып, Луюцифер бетен-дд. Сел котерген кеудесш алып па деп кересщ, 31 Кересщ де тугелдей музга баткдн денесш, Ацгарасыц езщ-ак, ез кезще сенесщ. Жаратканды жазгырып, кдйткан оныц месель 34 Неткен урей, 6ip кездер эсем жаныц осы едд, Ол акдекат, балеKerriн, ец 6ipiHuii KOceMi! Денесшен оныц мен кергешмде уш бета, 37 Ражайыптан yHiM euiin, eciM шыгып, туе Kerri Кеудедеп 6ip бепн кдазыл тустен icTenTi; 161

Ею иык,тыц устше ею бет кеп жабыскдн, 40 Айбар шашып жан-жакдра, крркытадм алыстан, Желкедеп айдардьщ дэл астымен кдбыскдн. Он иык,та — он; бета, жапырак,тай ак, сары, 43 С ол бетшщ бояуы кезге крраш, жат, тэты, Тургындардай сонау 6ip HiA дария жак,тары. Екеушщ астында ею кднат гулеген, 46 Э т р д е eui6ip кус тары бул сумдык,ты б1\\меген, Мундай улкен желпуйп кеме де алып журмеген. Кдуырсынсыз, Ty6iTCi3, жаргак, кднат тустенген, 49 Самалдатып самурык, топшысымен куш берген, С о л 6ip тунек алкдпты тутш жатыр уш желмен. Суы кдтты Коциттщ мэцг1 музра усаран, 52 Алты кездд, акдсдн жас, азаптанран, тусаран. Кдн аралас с1лекей шубыртады уш аран. Уш жак,тан кеп жулмалай таларанда yiueyi, 55 Э р арнара 6ip-6ipAeH кунэкарлар туседд, Уш кунэкар 6ip кезде шыцгырады, куседд. А лды цры сы тырнакдэ шкпеудд тслейдд, 58 Акриран тгстен тырнак,тар элдекдйда урейлр Элсш-эл1 сыдырып, жон TepiciH ipeitai. \"Бэршен сумдык, азапта, — деп кесемш кряды, 61 Жогарры сонау Иуда — бас кунэкар баяры, Басы кеткен кемейге, сыртта калган аягы. Бастарын тэмен ж1берген мыналарды кердщ бе? 64 Кдра араннан салбырап турран Брут, ол мулде Тер1дешн курысып, аша алмайды ернш де! Кррсыдары Кассий рой, талпак, мырым денел1 67 Уакыт болды журейпс, тун салбырап келедд, BHAiriMi3 жок, б1здщ, кердщ, болса кереп\". 162

Жаргак, кднат жазылып ашылганда Teci оньщ, 70 ¥стазымньщ аркдсына алкдшымды теседдм, Сети шак,та солай маран aMip e ir i кесем1м. Ж албыр жундд тулганы жакдш барып тур устап, 73 Темен с ы р т бастады сайтан жунш уыстап, Ж ун кеуде мен муз кдбыкдъщ араларын куыстап. Бушр жамбасты аралап, эзер-эзер еткенде, 76 Туйетайлы мыкдгнра, ылдира ендд жеткенде, Э зер дем ап кесем1м, дереу жата кеткен де. Аяк, жакды багдарлап, басын санга согады, 79 Жалбыр жунге жармасып, кетериуу жорары, ©ткен жолга кдйтадан бараткдндай болады. \"Мыкцап жармас!\" — дед| устаз, мен де кдтып кдлыппын, 82 Кдлжыраран адамдай эзер демш алып тур, — Кугкдратын жол осы курдымынан тамук,тьщ\". Титтей куыс iuiiMen тапты жартас кдтпарын 85 Отыррызып шетше, кемек бердь сак,тады, Мен отырран жартаскд ©3i батыл аттады. ' KyrriM, шолып Сайтанды таста 6ipa3 мекендеп, 88 Ойлагамын оны мен эуелг1дей екен деп, Аяк,тары ал оньщ кекте турды секецдеп. Ести тура жырымды еш мэшеш таппаган, 91 Т е р е л т н сендер айт нендей кдырды аттагам, ©здерщ айт не урей сонда маран кдптаран, \"Тур орныцнан! — деп кесем е а о д ! сел юрг1здд, — 94 Талай алые сапарлар алдан Kyrin тур б1здь Сапарына атганды кун куалап жулдызды\". Bi3 турран жер repi емес-Ti терт бурьшпы сарайдьщ, 97 Ке/рр-будыр еден) бар жай 6ip куыс талайгы, Элжуаз 6ip э л а з сэуле елеуареп кдрайды. 163

\"Айплы, усгазым, - дуум мен де дереу крррыптурдым да, — юо Тунгиык,та турганда, мынау осы курдымга, Адаспайын айт маран кудж дейтш куррырра; М уз кдйда эли екеум1з кэп аралап, кэп кэрген? юз Ок,тай зулап, сорайган, тар кдпаста кептелген, Туннен тацры сапарын кдлай Кун тез эткерген?\" \"Бар элемнщ салмагы астындагы жаншылган, Юб Мен жунше жармаскдн дуниеге шаншылран, Сайтан турран жердем!з деп ойлайсьщ аршыл жан. Темен кдрай тусерде, болдын, онда шынында, 109 Баярыдан бар салмак, баса келш жытылран, Нуктеге сол жеткенде, жалт 6epin мен бурылрам: Кдз1р сенщ устшде аспан элем! орнаган; 112 Оран кдрсы курлык,тыц ayeci тур кррраран, Мэщт-бакд! саясын курлыгына жолдаган: 0 M ip сэнш, кунэс!з тэщрге кеп такдлран; 115 Тас тесешш эз1рге езщ кэрген аспаннан — Kiuii шецбер, Джудекко apFH беи атанран. О л жак,та тун, бул жерде Кун шыкддан да, тан алран, 118 Мына жундес баспалдак, баярыдан жаралган, Бэз-баяры кдлпында ядра жерге кддалран. Кэктен келш шаншылран идрияс урып 6ip кезде; 121 Гулжазира жер беи ертеректе Typi эзге, Ж е р ciAKiHin тещздщ крйнына ендд 1лезде. Б1здер турран осы 6ip жарты шарра еткен-дд, 124 Шапшып тау боп, юм бысш, жогарыга кеткен-дл Кеуекте кдлган кер сайтан тубше жердщ жеткен-дГ. Пер!ден алые 6ip жер бар куйттай рана кендт, 127 Кердщ кдбырралары экетер1 алые белгш, Гуршнен таныткдн кутылар ж ол сол енддгл 164

Тасты жарып, тасты езш, агып жаткдн булак, бар, 130 Жорарыдан салдырап есттледд кулакда: Ылдиы бар оныц да, куласын емес 6ipaK, та. Аттандык, кесем екеулйз, кершбес жолды квзге алып, 133 Енуге жарык, eM ipre ынталандык, тозбадык. Бар ж1гермен жорары келеш з жылжып, крзралып. О л алдымда, мен артта, сапарымды жалгаура, 136 Ж урш келем нурлы аспан кершгенше сацлаудан, Ток,тармын жарык, дуние кездщ жауын алганда. Шык,тык, жарык, дуниеш кдйтадан 6ip барлаура. 139

ДАНТЕ ДАСТАНЫНДАЕЫ ЖАИАННАМНЫЦ курылысы Куддретп комедиядагы кцмыл-эрекет буюл раламды цамтиды. Уацига кунэкар адамзат мекендеген жер устщдеп суркдй орманнан басталады да, баскд дуниеге, жайаннамга ауысады. Кезбе пенде алдымен тамуккд тусш, одан сон; белек, кэрама-кдрсы жарты шардары жер устше шыгып, рарасат тауына кетерь\\едд де, жер yen ужмарында болып, ацыры кудайдыц куд1рет1мен рарышкд ушып, ужмацкд — куддретгщ мекешне жетедь Дастаннын, непзп epici болып б1здщ дэу1р1м1здщ П- расырыныц жартысында еш р сурген, Еуропа рылымында Коперник пен Галилей ашкдн жацалыцтарра дейш устемдж eTin келген грек галымы Клавдий Птоломейдщ элемдж жаратылыс туралы nviMi алынран. Данте оны орта расырдыц теологиялык жене философиялык. рухына сэйкестенддрш кдйта ецдеген. Дантенщ т у еш т бойынша, жер — букрл раламныц юнддп, крзралмайтын шар icneTrec. Буюл аспан элеш, кун де, жулдыздар да белгш шецбермен жердд айналады. Буюл рарыш басталуы да, аяцталуы да жок, кудай турран шетаз де шекс1з кцялмен кемкерьлген. Лю циф ердщ булш п п лш басталып, \"ак, пер ш те\" сайтанра айналганнан барып тамук, пайда болтан. Кудайдыц акжолынан безген ол аспан элемшен куылып, жет! крт жер астына мэцгтлж тозацкд тасталган. Басымен темен кдрап, галамат кушпен оцтуетж жарты шардан куларан кунэкар жер ортасына дешн ешп, ганда мэцплж жазаланура жазылган. Басы мен ею иыгы солтустж жарты niapFa ырысып, аягы оцтустзкте, кеудеа жер юндптне дэл келген. К^Ьарлы тецкерш жердщ уст1н де мулде езгертш ж1берген. Ypeiii ушкдн курлык, оцтуетж жарты шардан солтустжке безген жарты шарга ырыстьфылып, елаз- кунс1з кдлран. Солтустж жарты шардыц дэл ортасында, берт1н келе Иерусалим орналаекдн. Адам мекендейтш курльгкдыц ец кцыры — шыгыстагы Ганга езетнщ сагасы, Унддстанда батыста Кадикс кдласы орналаекдн Гибралтар 166

бугазынан api. Жарты жолда, Иерусалим мен Кадикстщ арасында, Италия жатыр. Солтуспк жарты шар кдбатыньщ едэу1р белегш тамук, жайлатан. Ол алып 6ip шьщырау icnenec, турыры жер кдфтысымен жалгасып, ушар басы ж е р к ш д т м е н уштаскди. Шьщыраудьщ ишндеп 6ipmeH 6ipi темен, 6ipiMeH 6ipi шецберлене жалгасып жаткдн торыз кртгары тамукуа кунэкарлар жазаланады. Албастыта айнальан Люцифер — тамук,тыц ец алрашкдл туррыны, е з ш щ аласталган пер1штелеричен 6ipre азапталган пэнделердщ баскррушысы, бакдьлаушысы тектес. ©здерипц кунэларыныц ауырлыгына байланысты, кунэкарлар мэцгшк зынданда эртурл1 азап- сорды тарта бермек. Бул — айыпкерлердщ иерархиясы. \"К,уд1ретп комедияньщ\" алгашкд! бел1мшщ б1ршде 1лезде Henip болтан, \"опат болтан урпак,тардыц\" леп, \"жаншылран мекендердщ\" тарихы баяндалады. Тамук;гьщ ap6ip кдты, ез1нщ курылысы, бедер1 жарынан да 6ip- 6ipinen азгеше. Онда кулама куз, мидай жазык, жаркдбак, ну орман, жыныс жартас, апандар мен уралар, мибатпак, пен урейл1 азендер 6ipiMeH-6ipi алмасып отырады; тамук,тыц баспалдакуары б1рде ттк, кулама, б!рде оцтайлау болып жер шыцырауына туаре/у де, жайаннамньщ нагыз туцриыгы тастай каткдн Коцит кол!не апарады. Тамук;гьщ эр кдтыньщ ауа райы да эртурль 0p6ip жаца кдтпен таны сарда алдымен оныц сыртк,ы к еш п б е й н е а суреттеледь Акдш айкдш да дал суреттеуд1 бэршен де жогары устаганьш ацрарамыз. Жогарыда айтылгандай, оцтустщ жарты шарды су баскдн алайда оньщ ортасын ала, Иерусалимге кдрама- кррсы жарында жападан-жалрыз арал icnerrec децгеленген тау жагыр. Тауда кун сэулеанен нур шашып, эртурл1 eciMAiKTep шешек атк,ан. K,apFbic урран Л ю ц и ф ер кулаганда, оньщ алапаг салмарынан сырылган жерден пайда болтан тау болуы мумкш деп пайымдайды Виргилий Дантеге. Тамукрен белгш мал]дерде жымдасып, 6ipaK, рухы жагынан мулде азгеше, Ty6i кец де, басы тар рарасатгыц торыз кдты орналаскдн. Мунда 6ip кдтган 6ip кдткд ©Tin, адам жаны тазаруы тшс, Бул — кунэнщ жуылу иерархиясы. А л ецлд тау жотасындагы раламат эсем, адеMi 167

aFam ескен алацкдй жер ycri ужмарына арналган. Бул — рахат дуниеге баспалдак, жер yen т1рлшнщ жеткен жер1. ¥жмак, бугал элемнщ ен, кеп келемш альт жатыр. О л да он шенберл1 аспан алели. Онда езйпц ак, ниетзмен, кудайдьщ акжолынан таймаган ертурл! пенделер мэцгшк рахаткд батуда. ¥жмакуьщ кдтгары мына турде алмасып отырады: 6ipiHiui aye — Ай (баспалдак); eidHuii aye — Меркурий (жаны жакрылыкцд жаралгандар); ушшип эуе — Ш олпан (адал да таза рашык,тар); тертшпп — Кун (данышпандар); бесшпп — Марс (акдкдт ушш алыекдндар); алтыншы — Юпитер (эд1летг1лер); жетппш — Сатурн (руламалар); ceri3iHuii — к^мылсыз жулдыздар (эулиелер); торызыншы — мелддр аспан немесе жаратушы ие (ол алдыщылардыц барльпын кушагына алран, першггелердщ ен жогаррыларыньщ турран жер1); оныншы — к^ял icneirec, шетс!з, ш е к аз Fapuni (эмпирей) кдаДреттщ мекеш. Нег1зшде жаны жай тауып, жалпы одакда жалрасып, ен жогарры рахаткд беленгендердщ барлыры да осы шетоз-шеказ рарьппта табысып, \"жарагкдннын ак, гулпнц\" шорырын курап, кудайдьщ ак, жолыньщ акнкдтын багады. Данте оларды аспаннын. аспан элемшщ эн кдбатына орналастыруынын ce6e6i, эркдйсысыньщ наным, улит, махаббатгагы ерекшелжтерш дэлме-дэл, кезбе-квз салыстырып KepceTyi уппн рана ед1 Бул — жаны рахат тапкдндардыц иерархиясы. Дантеш жэне оньщ табынушылары мен таныстырушы- ларын рухтандырган раламньщ жаратылысы туралы туепик осындай. И.М .ГРЕВС

АНЫК.ТАМАЛАР Б1Р1НШ1 Ж ЫР Тамукуьщ 6ipiHmi жыры — \"Кудфетт! комедияньщ\" пролога. Онда буюл шыгарманын, opici тартыльга, ойга алганын анык,тайтьш салыстырмалы жалпы символика кецшен айк^тдалады. I. \"Ж ер тес1нде жарты ем1рдд еткерд1м\" жеген жолдьщ MaFbiHacbi — адам румырын жаспен eAiiieyi, 35 жасты Данте жарты OMipre есептеген: бул 1300-жылы едь Дэл осы жылы осы жасында Данте \"KyAiperri комедиясьша\" KipicKeH. Дантенщ \"ЖаЪаннамра сапарын\" дантологтар 25-март 1300-жылры жумата жориды. 2-12. \"Жолсыз тары орман\" деген! — адам жаныньщ тукке алрысыз кулдырауы, ipireH-iuipireH, крмарай ипркеудщ куйреу1, Италия халкдшыц бытырауы, ел imiHAeri алауызды кднды шайкдс Тамаша мемлекет орнатура апаратын б1рден-б1р бастаманы Данте тыныштык, б1рл±к деп есептейдд. \"Комедияда\" дши жэне эгикалык,-саяси салыстырма (символика) кдтар ербидд. Италия api Флоренция (Дантенщ отаны) тары орманга айналган кум шагыл icnerrec. Суеты, сурпллт, зор орманда шакдфайран шагылда жолдан адаекдн Дантенщ ез образы, 6ip жатынан, оньщ жеке басыныц кунэга бас игенш танытса; еюшш жаганан, ез заманыныц буюл кдуымыньщ \"ак, жолдан\" адаекдн бакдпсыздырын мецзейдг \"Барасат майданы\" ушш де акдга орманды символ eTin алады; алайда ол жолсыз, жосык,сыз орман емес, Kepicimiie жанра жайлы, куттлген бак, азаптан ажыратып, бакдггкд шакдфатын жанра мирас баспана, сондай бак,та рана оны мекендеуннлердщ арасында шын ынтымак, шын махаббат пайда болады. 13-30. Адасып апат болудыц символы — сурк,ай даладары жабайы орманра кдрама-кдрсы, шырып келе жаткдн кун сэулепмен шарылыекдн тебенщ етег1не Дантенщ кегер1лу1 суреттеледт Бул — к,органышк,а 169

бастайтын жол. Данте (я т и адаскдн жолаушы — кунэкар адамзат) дереу coFaH кдрай умтылады. 31-60. Уш жырткдыш ац. Булар кррраныш тебейне апаратьш Дантенщ жольш бегеп, арзта кдлран кунэ толы алкдпкд шепндуреду. Бул — уш турл! зулымдыкдыц тецеуг йлеуйн — кумарпаз, зинахорлыкуъщ, арыстан— менмендук, кдншык, 6epi — ашкез, кднагатсыздык, Августин кунага итермелейтш кумарпаздыкуыц турлерш былай белген- Ai: 1) тэн зинахорлыры; 2) кез1 тоймаушылык, epi кднагатсыз пайдакунемдук; 3) атакдумар, билжке эуестж, Данте муны мулде езгерткен. Данте, мысалы, сез^м (сую) кумарльпъш сопылык,тан без1ну деп есептеуду; менмендук, атаккумарльщгы да оншама кдтал айыптамайды, ce6e6i, бул екеушщ де кррамдык,кдязметтш багасын темендетюй келмейду. Tiirri эуеск,ойльж,ты да кумарпаздык, кдллмыс деп кдрамайды, ейткеш ол бглуге ынтыкрык, деген сез гой. Алайда Данте нагыз кдуйтп кунага кднагатсыздык, ашкездгк, пайдакунемдукп жаткдязады. Кдншык, бершщ бейней — кумарпаздыкдъщ шпндеп ец кеселдуй. Бул — \"арьгады\" тары, \"тыньшггык^ан журдай тары\", ал \"тыныштык,Данте упин — ец улы рахат. Кдншык, бершщ кебш кию дегешмз, я т и адамньщ \"хайуандык,\" кдлыпкд Tycin, хайуандык, топастык,та кдлу деген сез. Кдншык,6epi — галамдары зулымдык,ты аркдлаушы. Оньщ образы Дантенщ саяси символикасына енеду. Кднарат­ сыздык, адам медениетшщ быт-шытын шырарады. в з дэу1ршдеп устемдук алган кднаратсыздыкдъщбилптнеДанте тамаша к,орамдык,курылыстьщ рухани жеттлгендупн, оныц улы рахатгарыныц жиынтырын кдрсы кряды: \"О, шатгык, о, кел-кейр бакдгг! Махаббат пен тыныштыкрд толы, о, eMip! Ешкдндай крмагайсыз, о, мызрымас байлык) (\"¥жмак,\" 27-жыр, 7-9). 61-90. Виргилийдщ келу1 — парасаттыц символы. Дантенщ айтуы бойынша, кунэнщ кез1 — кумарпаздык^а. Одан крррану — бшм мен тануда, туйнуде. Дантенщ непзп пайымдауы осындай. Былым — игшкке апаратын жолдыц алгашкд.1 баспалдагы. Шындыцты тану маглуматын ертедеп жене кдшрп классикалык, христиан жене мусылман философтарыныц 170

iAiMi бермек. Алайда гылымныц кемепмен акщкдтгыц шартгы сыныгы мен круымньщ езара ортак, бакдятына FaHa жетуге болады. Нагыз шындык, мецгийк и п лж жогарыдан жаратылады. \"К,уд1регп комедиядары\" Беатриче — наным, бш мнщ ец жорарры сатысы мен адамзатты кррраудьщ бейнесi. Уакдггша жене мецгшк ею жак,ты даналык, Д ан тен щ eKi ж етекп и ш арк^глы айкдяндалады, олар — Виргилий мен Беатриче, Дантенщ урымында наным мен 6iAiM, дш мен гылый, кудайтану рылымы мен философия, аспан мен ж ер астарласып, кдуышып кеткен. Виргилий — парасатгьщ жене оньщ мушеа, рылымньщ екш. Онымен крса Виргилий, Дантенщ идеалы бойынша, еддлетп мемлекетпк курылысты, б1рлж, бейбтшлпс, еды сот пен парасаттылык, саясатты бейнелейдд. Виргилий езшщ \"Энеида\" дастанында Римнщ жыршысы болтан, сондьщтан да Данте Августын, расырын бакдытгы шакдф балаган. Орта гасырларда Виргилий улы акдян epi данышпандык, турырдан туспеген. Алланьщ eMipiMeH ол езшщ шыгармасында Христос салтанатын алдын ала болжап айткдн-мыс деп жазады христиан жазушылары. Данте Виргилийдд курметгеген, езш оньщ шегарт! санаран. Сондьщтан да ол Виргилийдд \"барлык, акдяндардьщ ары мен шамшырары\" дейдд. 70. \"Юлий кезшде\" Виргилий (б1здщ AeyipiMi3re дешн, 70-19) Юлий Цезарьдщ Tipi кез1нде тутан да, Авгуетьщ баскдрган кез1нде еш р сурген. 100-111. \"Т еб ет \" туралы болж ам . Б ул ж е н ш д е комментаторлардыц арасында айтыс кеп. К,аншык, кдскдярды жоятутын тебет KiM? BipHemeyi муны адам баласын кунедан куткдру yiuiii жерге кдйта тускен Христостыц e3i деп болжалдаган. А л енд1 6ipeyAepi алланьщ аспаннан келген eAuiici ж1б1рейы Михаил деп пайымдаран. Олардьщ ойынша, крлына семсер устаган, аспаннан тускен елпн каншык, 6epiHi e3i шыкдщн mi тамукдсд кдйта тыкдак, А л TepiciH жамьинан бейне Дан ге шыгармасында ддни образга айналып, орын алуы еюталай. Bipax, em i де батыл, мешрбанды макулык, — ит кекейдеп 171

мемлекетпк тэрпптщ непзш кдлаушы, жер успндеп элеуметпк жэне саяси бэледен айык,тырушыньщ бейнесш 6L\\*4pyi ыкдтшал. Bip кездеп Римдеп Август сиякдыдуниега бакдяткд белеп, адамдарды татуластырып, 6ipiKTipe-riH император тулгасы Дантенщ саяси теориясында осылай суреттелген-д1. Мундай идеалиста иллюзияньщ болашагына Данте сенгенддктен де, \"Куддретп комедияда\" ондай жанньщ салыстырмалы образын табу кджет-ак, болтан-ды. 103-105. Бул жерде дуниежузшк квсемге шнездеме 6epin тусшддру кдын. О л жермен, металмен кунелтпейдд, демек кэнататсыздык, оган жат. Бул туспшсп. О л жаулап алып баюта кумартпайды; оньщ непзп ниетз — акдллгей- парасатгылык, махаббат, игшк-рахат. 107-108. Камилла. Нис, Эвриал, Тури — Виргилийдщ “Энеида” поэмасыньщ кейткерлерь 112-129 Виргилий Дантеге алда не к утт турранын тусшдДредь ©3i кдлагандай, тебеге жалгыз кетер1луге жалтыз оньщ шамасы келмейд1. Оны крршатан кунэлар (ашулы аддар) жолын кес-кестеп аттатпайды. Алайда жогарыдан алланыц aMipi болады да, жаЪаннамда кеше журш, барлык, жамандык, атаульгньщ акдкдтын туйсшш, одан арылудын, жолын, акдкдттьщ icKe асуьт, мэцплж игшк пен бакьпты угынады. Виргилий — оны азат mapiciH (тамудтан), FapacaT майданын аралатып, алып шыгута белпленген жол бастаушы. Opi кдрай ол Дантеш элдекдйда кддурмендд жетекпп Беатричеге табыс етпек. О л оны аспан элемшщ ец би1к кдбатына — Куддретгщ мекенше — апармак, Данте сол жерде бар шындыкдщ квз1 жетш, yFbiHbm, оны адам баласына айтып бермек. 124. \"Тау шыддары -ranipici\" — куддретгщ езь 130-131. Данте оньщ айткдндарын кдбыл алып, \"эулие Петрдщ кдкдасына\" я т и ужмадгьщ табалдырьпына дешн жетюзудд етшедд. 172

EKIH1UI ЖЫР 1-9. Уакдпа ам жер устшде етедд. Бул — 25-марттыц жума кеш . ©зш щ сапарын баяндауга KipicKeH Данте алда туртан улы icri аяк,тап шыту yuiiH музадан кемек сурап, рухын шьщдайды. 13-27-эцпме Эней туралы. \"Энеида\" дастанында. Виргилийдщ айтуы бойынша. Эней ез тукдямыныц тавдыры туралы eKeci Анхиздщ алдын ала болжамын тыцдамак, болып, -прядей жаЬаннамга бартан, Эней алдын ала иапалардьщ болашак, кдласы Римнщ н еп зш кдлаушылардын, атасы болып белпленген. 28. \"Тацдамалы жол” — ятни христиан дднш жетиддру ушш сайлантан адам. Эулие Павел солай атантан. О л жешнде эуел1 Павел тамукд<д тусш, содан аспанньщ yiiiiHiiii кдбатына дейш кетерыген деген сез болтан. 43-126. Виргилий Дантенщ салтырттытын ганэлап, отан Беатриче женшде эцпмелеп, сергекпгш ояткдясы келедд. Дантенщ жакрылык, пен жамандык,тьщ таядырын ажырагып 6iAyi ушш, тамук, пен тарасат майданынан оны алып шытута, Виргилийге тэндрден рукрат алып, Беатриче ужмак,тан тамукдъщ 6ipiHuii кдтына, Виригилийге келген. Адаскдн Дантеге жол керсетудд усынтан. Беатриче — Данте творчествосындаты непзп тулта. \"Беатричен1ц ецш езгертк1ш образы\" Дантенщ iuiKi дуниесшщ туйстм ен кезендес. \"Комедиядаты\" оньщ образыньщ нендейл1к екен1не талай таныстырушылар бастарын кдтыртан. Дантенщ чуйсшнше, Беатриче сез1мге сыймайтын акдялдылыкдъщбейнеа деп тусшу нанымдырак, Би1к рухгы Беатриче адамдык, акдлл-парасатгьщ бей несi Виргилиймен тытыз байланысты. О л отан ец жогарты туйсжтщ бастамасы репнде багынады. \"Тамук,тьщ\" екшпп жырында Беатриче — махаббат. Мундас Дантемен ол Fapacar гауыныц шыцында, ж ер усп ужмагьшда кездескенде, Беатриче Дантеге еткерген кунэа yrniH улкен игшк icneirec ед1; демек махаббат тагы да алта жегелеген. Махаббат Данте yuiiH тарышгык, непзп 173

зац. \"М ахаббат\" — жалганныц жарыгы мен кунд1 цозраушы куш \". \"K yA iperri комедия\" осы сезбен аяцталады. 94. \"1згшюп эйел\" — Мария ару. Христостьщ еамшдей оныц да eciMi \"Тамук,тыц\" жырларында тура еске салынбайды. Керекп жершде ацын мецзеп кдна кетедь 97. Л ю чи я — христиан дшшдеп кдсиета эйел. \"1згшк иесз\" icnerrec бейне. Италия поэзиясы мен сэулет енершде 'Чзгшк\" эйелдер тулгасымен бейнеленген. Данте — бул жерде оньщ адал курметгеупись 102. Рахиль — патриарх Иаковтьщ екшпп эйел!, \"туйсшудщ\" символы. 124. Аспан элем1ндеп \"кддфмендд уш эйел\" (Беатриче, Лючия жэне Рахиль) жердег1 кумарпаздык, кулы уш тагыга кдрама-кррсы. Yiiim m i ж ы р Ж о лау ш ы ла р (В иргилий мен Данте) тамуцтыц табалдырыгын аттайды да, тамуцтан б о лт турган Ахерон езенше келедь 4-8. Мандайшадагы жазу б1рлескен уш турл1 кулдретгщ кушшен тамук, жаратылранын ацгартады: экеа — билж, улдары — данышпандык, пен рух — махаббат. (Люцифер бул1гшен кулап тускен першггелерден кешн). 10. Адамныц кунэга белшес1нен батуы, Дантен1ц урымында, адам жаныньщ жазылмастай куйреу1, сез1ну, туйс1ну, акдллмен ойлану дегеннен мулде арылу. 19-69. Тамуцтын, табалдырыры — жер устше жакцш зор кещстж — \"тукке алгысыз бишаралар\" жазаланатын орын. Ешнэрсеш де булддре крймаран адамдармен 6ipre, соларра уцсас, кудайра кдрсы да турмаган, оран жан сала 174

ядал кдгзмет те етпеген перштелер. \"Бишаралардьщ\" жазасы олардьщ жер устшдег! ем1рлерше кдрама-кррсы. Ж ер устшде олар кцмыл-кдрекетаз кун кешсе, ал тамук,та KepiciHiue, алдаркдткдн бё'лгшщ соцында тынымсыз жупрумен болады. И гш кп icKe бола жер беттнде олардьщ кдны теплмеген, алтамук,та жшркешштт курт-кумырскдра жем болуда. 59-60. © зш щ ж1герс1зд1пмен, уждансыз, \"дуниеден безген\" 6ipeyAi кездесттредд Данте. Айтушылар оны патша Целестина деп жорамалдайды. 80 жастаты дуана-монах ерюнен тыс 1294-жылы папалыкдсд сайланып, бес айдан соц кардинал Бенедетто Каэтанидьщ кдлсымымен атак,- дэрежесш крлдан берген де, соцынан езшщ мираскрры (Бонифаций VIII) азаптап елттрген. 71-78. Ахерон — жаЪаннамдагы шекаралык, езен. Оныц эр жагыида тамук, басталады, тозакдсд тап болтандар сол аркдллы ©тут керек. Ахерон (кдйры-муц ©3eHi), Коцит (жылау-сык,тау езеш) Флегетон (от езеш), Стикс (урей- крркдяныш езеш) жэне Лета (кунеш тазартушы м!нэжат езеш), булар — тамукдъщ мифологиялык, бес езеш. 82-87. Х арон — кунэкарлардьщ жанын Ахероннан алып eryiHi ypeiuvi, карт Kipeiui. ТОРТ1НШ1 ЖЫР BipiHuii кдт — сэбилер жэне шокцшбатан сопылар. Акдяндар, батырлар, данышпандар. Бул кдт лимб де аталады. Атау латынша meTi, meri деген урым бередд. Ахероннан Дантенщ кдлай еткенддп белпаз. Арьы жагага еткенш 6ip-aK, сезген. 1-3. Акд>ш тамук,тыц туцгиыгынан тыквам айгай- сурецнен оянады. Автор \"дыбыстан” деп айгпайды. Жапатармагай гамук, туррындары, 6ipiH-6ipi K©prici3. Ayыр Ay6ip жолаушылардыц Кулагина алыстан есттледд. ЛимбЦеп ауа \"аурусыз азаптыц\" болар-болмас лебшен 175

АФ еге к^леды. Мунда кеп нэрестелер, эйелдер мен еркектер. Булар христиан дднше деган елгендер. Оран Виргилий де жатады. Олар кщвсдз, алайда шокындырылмаран, сондыктан да тэщршщ шэркше бара алмайды. Олардьщ тардыры — аспан элемшщ рахатьш умггаз бос ацсау. Кшэаздерддц тардырьш алланьщ аддл сотымен кдлай кемспруге болады деп Данге дал болады. 46-63. Христос елгеннен кешн, Лимб1ге тусш, ата- тепнен 6epi карай келе жаткдн куналарынан тазарран есю уарыздьщ соиыларын ужмакдсд алын шык,ты деген католик iuipKeyiHAe кезкарас болтан. 67-120. Данте ертедег1 тарихтыц жазушылары, ойшылдары, дацкды адамдары ymiH лимб1де ерекше тыныш орын белген. Жасырын жарыкдтен нурланFaHолар белек сарайда, жанра жайлы кегалды мекен еткен. Ертедеп терт акдлн жолаушыларды кездеспредд: Гомер (акдандардыц атасы, данышпан), Гораций (сатирик), Овидий (лирик), Лукан (трагедияга бегам эпик акын). Олар Виргилийд1ц кдйта оралуын куттык,тап, Данте Hi ез кдтарларына алады, алтауы жорары дэрежедеп поэзия туралы эцпмелеседд. 115-129. Алды мен Рим тарихы на байланысты батырлардьщ eciMi аталады, Электра — Трояныц непзш салушы Дарданньщ uieuieci. Гектор мен Эней — Трояныц ардагер батырлары. Рет санын бузып, олармен 6ipre Рим империясыныц непзш кдлаган Юлий Цезарьдын, бейнеса тур. Одан epi Амазонкалардыц патшасы, Трояныц одактасы Пентесилея; есю латынныц жауынгер эйел1 Камилла, Лациумныц патшасы — Латан жене оныц кдлзы Лавина, буран Италияга барранда Э н ей уйленген; Рим республикасыныц непзш салушылардыц 6ipi Люций Юний Брут. Одан соц Римнщ атагы шыккдн кдддрл1 эйелдерш KepeMi3. Цезарьдыц кдлзы Юлий; елпп Коллатиннщ акдллды жубайы Лукреция; агайынды Гракхтардьщ анасы, бглпр устамды Корнелия; Катон-стоиктыц эйем Марция, Римнщ осынау тулраларынан аулакта менмен байсалды кдлпын сакгап, крест жорьпында езшщ 1згшк-парасаттыльпымен 176

дацкы ш ы вдн Египет пен Сириянын, султаны Саладин ТУР- 130-144. Антиканьщ философтары мен галымдары ездер1нше ерекше топ кураган. \"К1м бысе, сонын, устазы\" Аристотель алдымен кер1нед1, онын, соцында езш щ устаздары Сократ пен Платон, Данте де уйренген орта гасыр схоластарыныц арасында. Аристотель — непзп еылыми кдддрмендД жан. Одан api Tirrri ертедеп ойшылдар еске алынады: дуние кездейсок, атомдардыц OipiryineH пайда болган деген теорияны ашк,ан, материалист, атомдык, дуниетанымныц н е п з ш салган Демокрит Абдерский (V Fac. б1здщ дэу1р1м1зге дей1н); Ескенддр Зулкдрнайнныц замандасы, циниктер мектебшщ кдтал екш Диоген, \"жетз данышпанньщ\" 6ipi Фалес: математик- асгроном, философ Анаксагор, стоикалык, шмнщ непзш салган Зенон; Агригенгпк Эмпедокл; Грецияньщ ен, тамаша философтарыныц 6ipi Гераклит Эфесский, философиялык, бакытгагы рим жазушыларынан тек Марк Тулий Цицерон мен Сенека — стоик eciMi аталады. Олармен кдтар ертедеп Грецияньщ ею мифологиялык акыны Орфей мен Лин. Данте ез1 кдбылдаган элемдпс жаратылыс курылысы зерттеген ойшыл матемагиктер Эвклид пен Птоломей; медицина рылымдарыньщ еюлдер! — Диоскрид, Гиппократ, Гален. Аквдэында араб галымдары Авиценнага, Аристотельд! уагыздаушы Аверроэске орын берыген. Булардыц ецбектер1 Батыста зор курметгелген, арап гылымы Дантеге ыкцал жасаган. БЕС1НШ1 Ж Ы Р Eidiiuii кдт: зинахорлар 4-24. М и н о с — антикалык ацыздарда да тамуктыц еддлетп сотыныц рел1н аткдргаи Криттщ мифологиялык патшасы. Мунда ол T ici аксиган, куйрыкты 1бШске айналып, немкурайды адыетгшк-п аткдрады. 25-49. Тен кунесше ушырагандар куйындай кугырран жылдамдыкпен тамукка акет1лед1. Бул — олардыц тойымсыз кумарпаздыгыныц символы. 177

52-59. Bipimui топтьщ КГвсеш ассирияньщ ертедеп айел патшасы Семирамида. 61-62. Келеа топты Карфагенн1ц эйел патшасы Дидона бастаган. О л езшщ куйеуД Сихеяньщ аруагын былтамаута ант еткен, алайда жиЬан кез1п журш тап болтан Энейге к е ц Ы кет1п, онымен жанасып крйган. Татдырына табынг'ан Эней, сапарыньщ соцты макратына жету ушш, Дидонаны тастап кеткенде, эйел ез1н вз1 ел-прген. Дидонаныц махаббат машакрты Виргилийдщ поэмасы \"Энеидада\" сез болады. 63-69. Дантенщ кез алдынан баскр да елестер (Аруакд-ар) етедд эуел1 Юлий Цезарьмен, одан соц Антонимен ойнас болтан египеттщ патша эйел1 Клеопатра; Троя согысынын, ce6enmici болтан Елена; Еленаны алдаркдткдн, Троя патшасыньщ улы Парис; махаббат мэселес! мерт кдллтан Ахилл; айыпталгандардьщ арасында Изольдата деген кдглмысты махаббатган шешт болтан Тристан да бар. 73-142. \"Жубайлар елес1\" жэне олар туралы крйрылы энпме. Эцпме болтан окагата курылтан. Франческа — Равеннаньщ билеуппа Гвидо да Полентгщ кдлзы. Экеа оны exi уйдщ арасындаты баятыдан келе жаткрн жауласуды ж ою мак,сатымен, Риминидщ шонжар билеугша Джанчотго Малатестага айттырута уэде еткен. Алайда ускдянсыз, кртал мшезд1 Джанчоттога кдязды кенд1ру кдгынга тусетш ш б1лгендер, айтушыларта Караганда, кулык, крлданады, неке кдздр шак, такртанда, непзп куйеудщ орнына оньщ эдем1, бшмдд iHici Паоланы ж1берш, неке кдгяр ырымын 1стетед1. Франческаньщ журегшде Паолага деген махаббаттутанады. Жауыздыкды тусшбеген Франческа кел1сш, Hexed кдгылып, Паоламен 6ipre Риминиге аттанады. ©TipiK ашылады. Кррланган, ызалы Франческа еш алуды ойлайды. Куйеушщ кезше шеп салып, Паоламен журедд. Олардьщ кездескен1н бшп крйтан кдлзметпп айтьт улгередд. Томага-туйык, белмеге енген Джанчотго гашыкдардьщ устшен туседд. Еашыгын ез денес1мен крргаган Франческа куйеушщ крнжарыныц 6ipiHUii шейгп болтан. Паола да солай елт1р1ледд. Бул окита 1285-1289-жылдары болтан едд. ©зшщ ауыр кдллмысы ушш 178

ез туысын ©3i елтаргендердщ арасында, жаЬаннамньщ ец тубшде Джанчотга жазалануда. 127-138. Паоламен екеушщ махаббаты, куйеу1 жок,та, Джиневра ханым мен Ланчелот туралы романды окдшанда ашылганын айтады Франческа. Ханымньщ Ланчелопъщ Кулагина енуше себеппп болтан рыцарь Галеот болса, Паола мен Франческаны табысгыртан — кпаптьщ ез1. АЛТЫНШЫ ЖЫР Yuiiinui кдт: комагайлар 13-33. Бул кдпыц к узепш а — ушбасты кдбатан тебет Цербер. Бул тулта антикадаты ол дуниеден алынтан. Мунда тойымсыз макулык, мешкейлж кумарлык,тьщ символы ретшде. 37-57. Флоренциялык, 6ipey езш Чаккомын деп, Дантеге сен меш бглуге ттс п сщ дегенд1 айтады. Cipo да, муны мешкейлердш жиынтык, лакдп аты деп утьгатан жон болар. 58-76. 1300-жылдан бастап Дантенщ туган кдласында нендей окцгалар болатыньш Чакко алдьш ала болжап айтып тур: осы жылдьщ 1-мамырынан бастап езара кднды кдгртьш болатынын; \"Кдра\" партияньщ \"ак,\" гвельфтердд айдап шытатынын (Данте — \"ак,\"): yiuimiii жылы (1302 ж.) Дантеге де салкдшын типзген актардыц куйреуа, оларта деген ауыр жазаны болжайды. Осы арада 6ipiHini рет \"Куддрегп комедиядаты\" Чакконьщ емеу1рш1мен Данте кунипл, менмен, крматайлык, тутаньш, 6ipiHe-6ipi оппккен Флоренцияны, оныц азаматгарьш айьштайды. вшпендликтщ шанагьгнан шыккднын айтады. Бул болжамды Дантеге тусшу кцын емес е/у, ол осы сездердд жазганда, Чакконьщ айткдны болып еткен ощна ед1. Тамук,таты пакрфлар алдын ала болжап айтута шебер- ак, мешкей Чакконьщ аузына сез салтаны сондык,тан болар Дантенщ; мумюн, Чакко бул1нген Флоренцияньщ okLm репнде де альшып отырган шытар. 179

69. Дэл сол булш ш Ш к жылдары Флоренцияньщ тэуелазддтне кдрсы зымияндык,журпзген папа Бонифаций VIII-Hi (1294-1303) мецзейдд. 73. Ф лоренцияда \"eid сопы бар, 6ipaK, оларды тындамайды\". Акцш ондайлар жок, дегеидд айткдлы отыр деп тусшу керек. 79-87. Флоренцияда эрекет жасаган б1рнеше саяси кесемдердщ тардыры туралы сурайды Данте Чаккодан. Оларды тамук,тыц теменп кдтынан кездеспресщ дейдд Чакко. 106-111. Кцяметгщ кдтал соты болып еткеннен кешн кдйтадан тэн кебййн киш, кунэкарлар бурынгыдан да зор жазаланатынын Виргилий Аристотельдщ 1л1мше суйенш айтып тур. ЖЕГ1НИ11 Ж Ы Р Тортшнп кат: сарандар мен ысырапкорлар Бесшнн кат: КдЬарлылар I- 6. Плутос, откд табыну ддншдеп байлык, кудайы сайтанга айнальш кеткен де, осы кдтгыц кузепша болтан осындагы кунэкарлардыц символы. Кел1мсектерд1 тусипказ ак^фуымен крркцггпак, болады. I I - 12. Виргилий аждаЬа-албастыныц быт-шытьш шыгарран жэбрешл — жауынгер Михаилды — Плутоскд ескертед1, сайтанньщ крркдайтынын сезддредр 22. Харибда — Мессина буразындагы антика акдгндары жырлап откен су жылымы. 22-66. Сарандар мен ысырапкррлар ауыр жуктт 6ipiHe- 6ipi кдрама-кдрсы кетеруде. Кдк,тыгысып кдлган ею топ 6ip-6ipiH аяусыз балагатгайды. Жалгандагы нысапсыздык, тамук,тыц ауы р азаптары олардыц ец ш езгертш ж1бергенд1ктен, оларды танып болмайды. Олардыц 180

арасында эртурл1 дережедег1 адамдардьщ: кептеген клириктердщ, кардиналдардыц, Tiirri папалардын, бар екенш тусшддредд Виргилий. О л б1реушщ де есшш атамай, тек олардьщ ете кеп екешн анык,тап айтады. 67-96. Фортуна туралы аныкуама. Виргилий мунын, ец жогарга рухани куш екешн эщтмелейдд. Оран кудай жер устшщ i3riAiriH 6epin, оны езш щ эддл зацы бойынша адамдарра белш берудд тапсыртан. Фортунаньщ i3riAiKTi адамдарра беруге де, бергешн кдйтып алута да кдкдлсы бар. Адамдар онын, берген бакдытынын, баянсыздырына, KiMre не усынатынын гацдаудагы билеп-тестеу!не ызаланып, \"кор кудай\" деп кдргастайтын-ды, алайда езшщ шенпмше e3i ырза Фортуна езш е тана аян акддкдткд суйенш, iciHтындыра бередд. Бул — тардыр туралы шмнщ КДЛДЫРЫ. 100-108. Ст икс— мибатпак,былтаныш келге куйылатын тамук,тыц ек1нш1 езен1. \"Крркдшыш\" деген урымныц магынасында. 109-130. А ш у бузгандар Стикстщ мудсдген суын белшес1нен кешуде. Олардьщ ж урегш де кектенген кумарлык, кдйнауда. Кутырына тебелесш, езара 6ipiH-6ipi Keprici3. СЕГ131НШ1 Ж ЫР Бесшш кдттын акыры Дит iu ep iciH in дарбазасы алдында. К елдщ 6epri жарындаты мунарада жанран отгар, тамук, кдласы Диптц кузетипсше бейтаныс жандардыц жакдэшдап келе жаткдны жешнде берш ен белп. Кузетцц жауап белдтсш 6epin, кел1мсектерге кдйыкда отыррызып Флегийд1 ж1бередд. 7. Бул жерде Дантенщ Виргилийге жолдаган курметтр жаца тецеу1 дацкды акд>тньщ символикалык,бейнес1н тага да анык;гай туседд. 181

19. Ф легий — ертедеп мифологиядан алынган дши тулга. Бул жерде ол тамукдыц тубше женелт1лген кунакарларды тасушы сайтанга айналган. 31-64. Флоренциялык, Филиппо Арджентимен кездесу, онымен болган кдк,тыгыс. Кдланьщ орталык, кешелер1нщ 6ipi ес1м1мен аталтан бул адам — атак,ты Адимари эулет1нен шыкдан бай рыцарь. Ызакрр, кутырынган ашушацдыгымен аты шьпдфн. 68. 1шше \"теменп тамук,\" орналаскцн сакцна icnerrec крбырга uiepi Дит деп аталады. Люцифера де солай деп атайды. Антикалык, мифологияда Дит — Плутон — жаЬаннамньщ падишасы. ТОЕЫЗЫНШЫ ЖЫР Дит дарбазасыныц алдында Алтыншы кдгка аяк, басу, кудайсыздар 1-3. Курделз елец жолыныц мазмуны былай: \"О л кдйта оралганда, менщ крркдшыштан бозарып кегкешмдд керш, Виргилий езшщ де бозарган турш езгерте крйды\". 7-9. ©здершщ сапарын Беатриче крлдап отырганын, жы ндарды ц к,арсылыгын ж ою га жорарыдан, кудайтагаладан елш! келетшш ескертедд Виргилий Дантеге. 19-30. Лимбадан \"тамук,тыц теменп кдтына б1реудщ тускен кез1 болды ма?\" - деген Дантет толкдггкдн суракда, фессалияныц сикдгр эйем Эрихтонын, кезбай- лауымен Иуда жаткдн тамукдыц ец шыцырауындагы жазаланган кунекардьщ жанын сикдф эйелдщ сеуегейлш унпн экелуге 6ip рет енгешм бар дейд1 Виргилий. 34-51. Ф урии — арынан азап шеккендердщ символы ретшде алынган тамукдыц мифологиялык, апалы-сщлш 182

уш кудайы. Кетптерш ен кдталдык, пен жауыздьщтьщ крркршышты нышаны еседь Олардьщ еамдерп Мегера — \"жауьпушылык,\", Алекто — \"жубанышсыз\", Тисифона — \"кек алушы\". Мунда олар Tipi пенденщ тамукцъщ теменп кдтына ж1бер1лгенше булан-талан болады. Виргилий Дантеш олардьщ кдстандырынан сак,тап жур. 44. Анасы Церерадан урлап экетглген жаЬаннамньщ кудайы. Плутонньщ жубайы Прозерпина туралы эщтме болып тур. Оньщ державасы \"кез жасынын, елГ' (Аид). Мифология. 52. М едуза — эр тал шашы 6ip жылан, адам кергенде тас боп кдтып кдлатын уш горгонньщ 6ipi. 54. Т езей — гректщ мифтпс батыры. О л Прозерпинаны куткдру уппн тамукда барып, усталып кдлады, оны Геракл куткррады, Фурилер оган жазым келмесш крлайды, оньщ кггегенш ешим де кггей алмас ед1 деген ойда. 61-63. Бул жолдарда Данте ез влендершщ аллегориялык, магынасын тусшудщ кджет екендшне окушылардьщ назарын аударады. Комментаторлар оны ездершше былай деп тусщлдредг кудайра кулшылык, етуден безгендер азапталган орынды Kepin, оларды бакдялап, Данте тэубасына келсш деген макратпен, куддрет оны тамук, urapicme апарган. Оньщ мшежат етуше жындар бегет жасап, ж1бермейдд. Акдял- парасатгьщ (Виргилий) оньщ санасын оц жолга салып ж1беруге жалгыз шамасы келмейдй адам акдн<,атк,а кумартады, алайда сайтандар шындьщтан алыстатады, акдф соцында алланыц aMipi оган кемектееедд. 98-99. Мунда жаЬаннамга енген Геракл туралы дши ацыз, оньщ тамукдщ Tycyine жолын бвгеген Церберд1 жаракдтгауы сез болады. 112-117. Римнщ коптеген мазарлары сакдалган Рона кдласыньщ теменп жарындары ecKi А р ла бейгпнщ 183

орналасуымен тамук,ты салыстырады акдгн. Бул Дантенщ Парижге барар сапарындагы алкан acepi едь Автор 63i барьш керген Истрия кдласы, Поланыц да бейнеа болуы ык,тимал. ОНЫНШЫ ЖЫР Адтыншы кат, кудаига кулшылыкган безгендер 10-12. Иосафат жазыгы Иерусалимге таяу, ипркеудщ нанымына кдраганда, сол жерде кцяметгщ кдтал соты болмак, 13-15. Алтыншы кдттыц осы бел1м1нде Эпикурдыц шмш жактаушылар азапталынады. 22-51-73-92. Ф ари н ата — api бай, ap i атак,ты Флоренциялык, Уберти эулет1н1ц кашбасы, гибеллин кесемдершщ 6ipi. Бил1к куру ушш ез кдласында олар гвельфтермен курескен. 1260-жылы Арбия езеншщ бойында, Сьена кдласына таяу, император Фридрих П Гогенштауфеннщ улы король Манфредтщ эскершщ кемепмен кукынка ушыракан гибеллиндер Монтеаперти мацында гвельфтерд1 т1зе букт1рген, Ф лоренция гвельфтершщ тас-талкдны шыкып, жаулар Флоренцияны да жер бетшен жокалтуды ойласкдн, б!рак,бутан Фарината кдрсы туртан; Отанта деген сезш ондаты саяси ашу-кекп жойтан да, оныц мак,саты салтанат курган; Италия мэдениетшщ ец комбат ескертгапп болтан кдла крргалып кдла берген. Фарината — \"Куддретп комедияныц\" ец айкддн тулгаларыныц 6ipi. О л эпикурлык,тарга кец1л аударган, алайда олардыц ш м ш щ кдтал талаптарын кдбылдаматан. 5-66. Кавальканте Кавальканти — атакды вулетген тараган бул да флоренциялык, Оньщ улы Гвидо Кавальканти Дантенщ ец жак^ш досы болтан. Талантты акдон кдисыб1р жагдайда Дантеге устаз да бола б1лген, соцыра Данте бастаган \"наз1к жаца стиль\" багытындагы лириктер тобында кдламдас туысы болып кеткен. 184

Дантеш керш тацыркдран Гвидоньщ экеа, ж ер устшде жубын жазбай, Дантемен 6ipre журетш баласын едлдге балап eci кетедо, акдднньщ жауабын Tepic тусшедд, оныц ■ripi екенд1пн Данте айтып улгермейдд (Гвидо Дантенщ жаИаннамра барран сапарынан соц б1рнеше айдан кетн 1300-жылы елген). 79-81. \"E p iri мен aMipiH орындаткдн Тамукдд\" — Прозерпина (Ай), Плутонньщ жубайы. в з ш щ ак,тар партиясы гвельфтермен 6ipre Флоренциядан куылган. Данте елу ай етпей-ак, жогалран кдкддсын кдйтарудьщ оцайлыкдсд туспейтшше Ke3i жетедд. 94-108. Тамукдэ азап шеккен пенделер жер устшде e3ip не болып жаткдндырынан хабарсыз, бшяейдд, алайда таяу болашакда не болатынын алдын ала болжай б1летш боп кершедд Дантеге. 118-120. Мыцдаран эпикурлык,тардьщ арасында, Фаринатаньщ айтуы бойынша, император Фридрих II де азапкд ушырауда. Гибеллипдердщ соцына ерген epi жаннъщ мэщтлтне сенбеген Кардинал Оттавьяно дельи Убалрдини де сонда. 130-132. Бажайып сапарыньщ мэн-марынасын Данте алдына жайып салган Беатричеш мецзейдд. ОН Б1Р1НШ1 ЖЫР Ллтыншы кдттын жалгасы. Тамукгагы кунакарларды белу 7-9. Папа Анастасий II (496—498) азапталып жаткдн кер. Кудайра сенбеген деген ол туралы лакдп сакдалкан. Бул Данте ушш ппркеудщ булшу шындьпын аныкдайды, оныц д1ни HeAepinin де тамукда тусетшдшне кезш жетк1зедд. 16-66. Дит uiapiciHin кдбыргасыньщ iniiHAe, \"теменп тамукда\" нендей кунакарлар жазаланатынын, оларды 185

турге белш алдын ала тусшддред) Виргилий Дантеre. 9p6ip кастандык^ъщ туши макраты — эдьлетаздж: алдеюмге деген акцкэттыц, кркдшьщ мулде бузылуы. О л я кушпен, я алдау жолымен кже асырылады. Алдау элдекдйда кдтал жазаланады, ал куш болса, ол хайуанда да бар, алдау тек адамга гана тан кдглык, алдау нагыз кдстандьпрган пайда болтан. Жеттшш кдт зорлыкшыларта толы. Зорлыкдия киянатшылардыц уш Typi болгандык,тан, жетшгш кдт уш шецберл! айналымнан турады: кудайга, езш е жене жакындарына кцянат жасаушылар. Bipbuiii айналымда жакдшына зорлык, ютегендер, Kici елтфген, жаралагандар жэне баукеспелер, кдракдшлар; екишп айналымда езше G3i, ез кдлдрше кцянат жасатан, езш ез1 ел-прушьлер мен ысырапшыл сэрюлдер; yiuiHmi айналымда кудайга тгл типзген, енерге, жаратылыскд кдрсылар жазаланады. ©TipiKiiii, алдампаз кулар KeAeci ею кдтга азаптануы тшс. Сепзшподе — табитат e3i сыйлаган езара махаббатьщ зацдылыгын бузып, \"сешмазддктен\" алдатан жандар жазаланады. \"Сыпыр сацлаудаты\" он апанда жецгетайлар, азтыртыштар мен жарамсак,тар, ппркеуд1 саткдндар, сэуегейлер мен сикдфлар, паракррлар мен еюжуздь\\ер, урылар, зэл1мдер, жанжал тудырушылар мен жалган буйым жасаушылар жазасын тартады. Ен, соцгы торызыншы кдтга \"сене тура\" алдатандар азапталады. Олар — туыстарына опасыздык, еткендер (Каин), отанына опасыздык, жасагандар (Антенора), достарына зулымдык, icreгендер (Толомея), кдйырымды, ракдшшыл жандарга кцянат icTeгендер (Джудекка), аспан мен жердщ кдсиетш аякфен тепкендер (Люцифер). Дантенщ т1з1м1нде \"Ырза еместер\" мен \"Менмендер\", \"кунш1лдердщ\" жок,тыгы 6i3Ai тацдандырып тастайды. Алайда ол сыргтан кдраганда FaHa солай боп кершедг Алгашкдьлар тамукда Kipe6epicreri \"бишаралармен\" 6ipre азапталуда. Менменддк пен кунш1\\дж барлык, кунеш крздырушы курт ретшде тамук,тыц теменп уш кдтында зауалданады. 50. К аорса — француз кдласы Кагор. Мунда еамкрр деген магынада. Дантенщ кезшде бул кдлада акдпа кызылкулак,тары кдулап ескен. 186

67-90. Тамукдъщ acoFapFbi жагъшан орын тепкендер — кдялмысты суйгендер, мешкейлер, сарандар мен ысырап- кррлар, долылар, сайтанньщ niepicme юрмей-ак, неге жазаланып жатыр деп, Данте Виргилийден кдтты тусшддрудд етшедд. Виргилий Аристотельдщ \"Этикасына\" суйент ондары кунэнщ Heri3ri уш турш айтып бередд: устамсыздык, крянат пен хайуандык, BipiHmici, — деп чуанддредд ол, — екшпй мен уиннппге кдраганда, кудайга оншама кдянат ктемейдд. 94-111. ©сщкррлар мен паракррлардьщ тагдырыньщ соншама кдталдыгына Данте дал болады. Виргилий езшщ жауабында Аристотельдщ \"Физикасына\" аркд суйейдд. Куддретп акдял-парасат пен енер табигатты жаратады. Адам мен енер алланьщ немерес1 дспеттес куд1рет жараткдн жаратылыспен 6ipirin, 6ipereft эрекет жасап, оньщ зандылыгын бузбауы шарт. А л еамкрр болса, ол алла орнаткдн тэртшт1, табигапъщ зацын, 6ip-6ipiHe туыскдндык, сыбайластык,ты турпайы гурде бузады. ©ciMKpp ез ецбепмен емес, баскдлардьщ ецбеп аркдьлы байып, пайда табады. Сондык;ган да OFaH жазанын, ец ауыры жуктеледд. Адам баласын жегтдей жеген, барлык, кунэнщ бастамасы болтан кднагатсыз к,омагайлык,ты Данте кдншык, бершщ кейп1мен берген-дд; Виргилийддц жауабы Дантенщ козкдрасымен деп кел1п отыр. 112-115. Виргилий Дантега асыкдыруда. Кекжиектег1 шырак, алга журер уакдптьщ таянганын керсетедд. Воз — Ж е и кдракдпы (жулдыз), Кавр — солтуспк батыс желт ОН ЕК1Н1Ш ЖЫР Жегшим кат. 1 | n it Жакындарына жаттык, icTeren билеп-тестеуиплер, Kici o.iiipyuiuiep мен караедиылар 1-10. Ж олаушылар опырылып кулап тускен алып жартастардыц арасымен келед1. А кран бул Kepimcri Верона мен Трентоныц аралыгыидагы Адиджа езешнщ успнде болкан тау кесапаты кезшдеп апатган алган. 187

12. \"Маскдра болтан криттжтер\" — патша Киностыц эйел1 Пасифая жаратылыскд жат кдллык, icren, букдмен шатысып, мифтш кубыжык, Минотаврды тапкдн. О л Кригпц Киоссе кдласында алып сарайдыц туктр!нде Лабиринтге турган: Оньщ жемше Афиныдан жас жттер мен кдаздар садык, ретшде женелтшп туртан. Данте оны жетшнп кэттьщ кузетшга етш «ряды. 16-21. Лабиринтке енш, езше FanibiK.болтан Минос пен Пасифаяньщ кдлзы Ариаднанын, кемепмен Минотаврды eATipin, шытырманнан эзер шыкдан афины патшасы Эгейдщ улы Тезей туралы миф. 31-45. Виргилий алгаш рет “теменп тамукдсд\" тускенде кулап тускен жартастьщ i3iH ацрармаган. Бул опат еск1 уагыздьщ сопыларыньщ жанын тозак,тан босатпак, боп Христос тамукда келгенде болтан, буыл тамук,ты дур сшйнддрген. Бул туста Виргилий кдракетп кдк, айыртан \"жанжалдьщ\" куш1мен жаратылтан дуние, б1рте-б1рте 6ipiHe-6ipiH кбайта жалтайтын “махаббаттьщ\" куш1мен хаоскд айналады деген Эмпедоклдьщ ш мш есше алады. 46-48. Ф легет он— кдн тамукзъщ кдн сапыртан ушшпп езет. 56-99. Кентаврлар — жартылай адам, жартылай жылкдл, жабайы жауынгер мифтер. 68. Гераклдщ эйел1 Деянираны Несс урламак, болтан- ды, 6ipaK,улднган садак отымен Геракл оны eATipinтынтан. в лш бара жаткдн Несс еш алу уидн, сыйлатан адамыньщ махаббатын крздырады деген желеумен, езшщ кднданган плащын Деянирата бередд. Деянира оны Гераклта кипзед!, ал ол сумдык, азаптанып кдза табады. 107. Ескенддр Зулкдрнайын мен Улкен Дионисий, Сиракуздьщ билеп-тестеунилерь 110. Э ц целинода Ром ано — гиббелиндердщ ipi KeceMi, император Фридрих еганшшщ куйеу баласы, крлбасы, солтуспк Италияда кептеген жер иеленген князь.

111. О би цц о Ца,'Эсте — Феррара, Модена, Реджоньщ герцоп (1240-1293). Бул эулеттщ эк1мдер1 аса кдтал зорлыкдпылдытымен атагы шыкдан. Алайда олар оку мен енердщ крмкрршылары да бола битген. 119-120. Г и д е М о н ф о р — французды ц графы. Тосканадагы Анжуйлж Карл 6ipiHiiiiHiH Myparepi кез1нде, экесшщ кепн алу уппн, агылшын корол1 Генрих ушшшшщ жиеш Генрихт1 ш1ркеуде ел-прген. Генрихтщ алтын ыдыскд салынган журеп Лондонда Темзадагы Kenipre Kipe6epicTe сакуалган. 134. Аттила — атак,ты жаулап алушы, гундардыц патшасы. 135. П и рр — эпирдщ патшасы, кдтал жауынгер api aiciM. Секст Помпей — улы Кней Помпейдщ баласы, дацк,ты тещз кдракщысы. 137. Ри ньери д е н П а цц и — ппркеудщ прелатгарын тонап, папа ш1ркеуден аластаган атакды эулеттщ тукдшы. Риньери да Корнето — Римге жакдш тещз жагалауында эрекет еткен Дантеге замандас кдракдш. ОН Y1111H11I1 Ж Ы Р Жегшим кдт Екшин айналым: (nine 031 кияпат жасаушы. взга e3i o.nipvuii.iep мен 03 кдпирш 03i Tycipreii мсырапшыл сэркгздер 7-9. Жерорга тещз1 жагалауында, Чечина езеш мен Корието кдласыньщ аральпында Маремма деген шелдд аймак, бар. 10-15. Гарпилер, басы мен кеудей эйел, кдлган денес1 кус кднатты макулык, мифологиялык,куйын кудайы, адам езшщ басынан кеппрген кушнат штерш ауыр оймен еске алудьщ символы. Бурын олар Ионий тещзшщ жагалауын 189

мекендеген. Олар эней мен трояндыцтарра алдарынан душар болатын б а л е т куш бурын болжалдап айтып берген. 46-51. \"Энеиданьщ\" yuiiHiui жырында мьшадай 6ip жардай айтылады: Трояныц падишасы Полидордыц K,a6ipiHe ескен 6ip туп араштыц 6ip бутарын Эней сындырып алса, элл агаштан кдн агып, сейлеп кетйгп. 55-78. Фридрих екшшшщ канцлер!, жаны агашкд айналып кеткен Пьер делла Винья езшщ ащы тагдыры туралы Дантеге эщзмелейд!, езшщ кэбьле-пмен, патшага ш еказ берьлгендшмен оньщ сетмше ие болран канцлерге патша барлык, саяси купияны ашкдн. Куншьл сарай (фгзмегкерлер! eripiK жала жауып, оны патшага жамандаган, ол саткдгн деп танылып, турмеге жабылган да, сокдтр боп калган. Эбден шыдамы таусылып, торьнущн бейбак, езш 63i елтзрген. 64-66. \"Жезекше\" деген сездщ марынасы — император мен папаныц сарайындагы куныкдан куншьлдж. 72. Ак,тай жала жабылып, айыпталган сорлы езш e3i елтзргенджтен де кунэкар. 109-129. Кара тебетгер куалаган era жалацаштьщ 6ipi — Сьенднс Дано, Топпо туб!ндег1 шайкдста кдза тапкдн; eramuici — Падуялык, Джакомо да Сайт Андреа, eKeyi де ез байлырын ездер! ысырап кдглган бай адамдар. 130-151. Сындырылран бута — аты6eArici3 флоренциялык, езш e3i елпрупн. 143-150. Флоренцияныц \"байыргы мияты\" — Марс, coFbic кудайы; жаца жанашыры — Иоанн Креститель. Арононыц жарасында 1333-жылрадешн Марстьщ сыныгы жаткцн, ол кдланы жаудан KppFan турады деген дши урым болтан, 149. Флоренцияны Атгиланьщ талкдндауы туралы ацыз. 190

ОН Т0РТ1НШ1 ЖЫР Жетжип кат YmiHmi айналым: кудайга т1л типзген, кудайдан безгендер. 1. 0зш щ кдбыргасынан жазыкрыз аластап ж1берген •гамаша Флоренцияга махаббаты кдйта ауьш, $зшщ туган кдласын Данте елжзреп есше алады. 13-15. Тамукдын, бул айналымын Данте Kiiui Катон Фарсалдьщ туб1нде кдраган Кней Помпейдщ эсершщ •raMTbiFbm алып барган Ливия шел1мен салыстырады. 22-27. Жаткдндар — кудайга ттл типзгендер, сандалып жургендер1 — соломитгер, отыргандар — еш мкрр, жейрлер. 31-39. Ескенд1р Зулкдрнайынньщ acKepi Индияга жорыкдд аттанган, аспаннан оггы жацбыр жауган балете душар болды деген ацыз бар. 43-72. Ф ивата к,арсы ж о ры к ла кдтыскдн \"жет1 батырдьщ\" 6ipi — Капаней. О л кудайдьщ крлдауынсыз- ак, кдланы аламын деп ант еткен. Крршаудаты кдланыц крртанына кетер1лгенде, кдйарына мшген Зевс отан жай оган TycipeAi. Менмендш басынан аскдн од жаЬаннамда да кудайды ттлдегетн крймайды. 52-58. К ова ч — Жанар тау (Гефест) Этна тауыньщ кдбатында Зевске найзатай ж асап берген Ф легра жазьпында алыптар кудайга кдрсы уйымдаскднда, Зевс Ковачтан кемек сураган. 73-84. Орманнан шыккдн кднкдгзыл булак,— тамукдъщ жегший кдтыньщ 6ipiHuii айналымындагы Флегетон езеш. 79-80. Буликаме — Витербо мацындаты шипалы ыстык, булак, K03i. 191

94-120. Виргилий Дантеге Ида тауыньщ сайына орнаты лган алып статуя, \"к р и т и к к,арт\" туралы эцпмелейдг Оньщ басы — алтыннан, кеудес1 мен крлы кум1стен, бексес1 мыстан, а я ш тем!рден сотылтан, он, табаны балшык,тан жасалтан, алайда бук1л ескерпошп кетерш туркан — сол. Бул — дуниежузийк тарихтыц арымы, оньщ символы. О л Критте алтын Facbip кезшде жасалган. Сатурн непзш салган ол 1згшктщ салтанат курган шагы едд. Одан сон, гурыптьщ бул1нер шагы жетть Белшесшен кунега баткдн адамзат гасырдан гасырды алмасырган (кум1с, мыс, тем1р). Бул мэдениеттщ кулдырауы туралы антикалык, ацыздан алынган. Ал кдрттьщ образы — шжглдеп Навуходоносордьщ Tycyi женшдеп ацыздын, жемю. Кдрттьщ денесшде ырсиган сызатгар бар; сызатган жас агып тур — адам баласыньщ бузылгандыгына кушнедй К ез жасынан тамук,тьщ тасканы пайда болады. О л сулардьщ ушеуш Данте кердд, TepTiHuiiciH тамукуьщ тущинпында кередг Кдрт жотасын шыгыскд берген, демек ол жак,тан кбайта жацаруды кутпесе де болады; бепн болашак;гыц айнасы боларлык, Римге кдраткдн. Рим бас болтан империяньщ гулденуше Данте сенедг 100-103. Р ея — ез баласын ез1 жалмаган Сатурннын, жубайы, ертедеп грекин, эйел кудайы. Баласы Зевсн экесшен жасырып, Ида тауында устаган, сэбидщ жылауын есйртпеу ymin, оньщ абыздары кдтгы шу кетерген. 133-138. Флегет он — осында, мына жаньгп жаткдн езендд бурщллдап кдйнаган кднкдязыл суына кдрап-ак, тануьщ керек едддеп туанддредд Виргилий. Ал Лета езенш FapacaT майданында кересщ дейдд. 192

ОН БЕС1НШ1 ЖЫР Жегший кдт Yniiiiuii айналымныц жалгасы Жаратылысты жазтырушылар 1-12. Тас боп к,атк,ан булак,тыц жаталауын ак,ын Фландриядагы плотинамен, бегетпен, солтуспк Италиямен салыстырады. 9. Кьярентана тауыньщ битндеп кдр кектем туспей- ак,ери/у. 22-29. Б рунетто Л ати н и (1294-ж ы лы ел ген ) Флоренцияньщ ipi ралымы, мемлекет кдйраткерт Гвельф болгандык,тан, коммунада кернект1 кулзмет аткдрран Гибеллиндер дэутрлеген 1260-жылдары Ф ранцияда курында журген. Гвельфтер билжт! к,айта алранда, республиканыц канцлер! болып тарайындалган. Сол кездеп бшмнщ барлык, TypiH кдмтитын \"Кдзына туралы ютапты\" француз елефмен жазган, ол улкен рылыми энциклопедия едт Бул ецбегш жатык,Италия тшнде кдйта ецдеп, \"Kiiiri кдзына\" деп атаран. Бул — автордьщ Табират, 1згшк, Махаббат дуниелерше шеккен сапары туралы туспалдап айтылган эцг1ме. Брунетто Флоренцияда Дантемен корни турран, оньщ тэрбиеипа едт 51. ©м1ршщ ортасына (35 жас) келгенде тыныштык, керме/цм деген магынада. 55-78. Брунетто Дантеге дацк,ты боласьщ дейдд, алайда алдында талай аза т ы сапардан ететшддгш де ескертедт Асгроном ретшде Брунетто гороскоп (жулдыздарра кцрап тагдырын тану) сызып беред1. Данте Eri3 жулдыздыц перзент1, демек, астрологтардыц ineuiiMi бойынша, Дангеде жазушылык, талант бар. 62-78. Ф ьезол е — Флоренциядан жогары турран этрустщ ipi кдласы. Фьезолык,тардан Данте \"нашар\" флоренциялык,тарды, ол \"римджтерден\" \"жак.сы” флоренциялык,тарды таратады. 03iH римджтерге крсады. 193

68. Данте тутан кдласына куненщ уш турш тагады: кэнагатсыздык, куншьлддк пен менменддк. Флоренцияга \"жалгандык,тыц уясы\" деген шнездеме бергледг 70-72. Ею партия да с е т езше тартады, 6ipax, одан тук те шыкцайды, одар сенщ тырнагыца турмайды деген маринада. 88-90. Беатриче бейнеа акдш кцялынан 6ip минут те кетпейдд. Мунда да Данте Брунеттонын, болжап айткднын жадында тутып, ал Беатричеден езшщ eMipi туралы толык, шындыкды б1луге умптенетшш айтып тур. 109. Присциан — атацты грамматик. 110. Болониялык, профессор — зацгер Францеско д'Аккорсо, атакды зацгер Аккурсийдщ улы. 111-114. Папа Флоренциядан Виченцага аударган епископ Моцци. 119. Крзына — Брунетгоныц непзп шыгармасы. 121-124. Веронада адамдар жаяу жарысып, озып шьпуфны жасыл мауыты алатын, Брунетто да сол тэр1здес тез тайып турды деген магьшада. ОН АЛТЫНШЫ ЖЫР Жегший каг Yniiiimi айналымныц жалгасы 9. “Кунэнщ кэласы\" — Флоренция. 37. Y h к,атк,ан ж ан ез ш щ жолдастарыныц 6ipiH 'Твальдраданыц немерес1\" деп атайды. Бул есш б!зге XIII- гасырдыц алгашкц1 жылдары Флоренцияда болтан 6ip уакцтаны еске салады. Гвальдраданы Виллани былай деп суретгейдг О л азулы да атак^ы, epi курметп Флоренцияныц рьщары Беллинчоне 194

Берти деи Равиньяни дегеннщ к,ызы едь Равиньянидщ yin кешннен кдсиетп Петрдщ ecKi кдкдасын мекендеген графтарга мура боп кдлган. С ол кезде Флоренцияра келген император Оттон терттниднщ курметше уйымдастырылган кдсиетп Репаратаньщ ппркеушдеп думанда, Гвальдраданы Гвидо дейтш граф кездеспрш, кд.1здьщ эсемддгше, сейлеу мэдениетше кумартып, FauibiK,болтан. 0Keci императордын, 6ip суйгенш кдбылдаура кдгзына рукрат еткен. Буюл журткд еспртш Гвальдрада, езшщ болашак, куйеушен баскд eni6ip пендеге суйдфмейтшш айткдн. Бул кртлыры ушш император кдоздымак,тап, Гвидора оран уйленуге кецес берген. Онсыз да eci кетт рашык, болтан Гвидо, щяз езшен алдекдйда теменп эулеттен шыкдднымен, кртздт.тцжасауын ойламай- ак, граф Гвальдрадага уйленедь Олардьщ некелесушен болашак, графтар, увидолар ерб1ген. Оны еулетгщ атасы ретшде \"Карт Гвидо\" деп атап кеткен. 38-39. Гвальдраданьщ бул немересш K^ipFbiH — Гвидо деп атаган, себе® ол ержурек рьщарьлардьщ, гвельфтердщ кесемдертщ 6ipi болтан. 41. Т еггья й о А л ьдобр а н ди — Флоренцияга ыкдалы журген ержурек рыцарь. 44. Якопо Рустикуччи, ушеудщ атынан ун кдткдн — api бай, api Флоренцияга сыйлы рыцарь. 63. Тамукуыц ец шыцырау туб!не тусу, демек раламныц кшдптне ену деген магынада. 70. Гульельмо Борсиере — атак,ты флоренциялык, 92. Tynci3 туцриыкдэ саркьфап кулап жаткдн кднды сулы Флегетонныц шуы деген марьгаада. 102. Болмашы рана монах бауырлар мекендеген мынау калемдд монастырь мьщдаран уйаздерге пана болар едд деген марынаны беред1. 106-136. Ж ы р курдел1 символикамен аяк,талады. Виргилий мен Данте кулама-куздыц жиепнде тур, устазы 195

Дантенщ белше байлап алтан аркднды шеигпрш, кузра тастайды. Жырдыц осы 6ip жер! эртурл1 пайымдалтан. Данте минаритгердщ ymuuui орденше, ярни тыныш- тык,ты кдлаган \"акруйек\" тобына ирген; осыран Караганда, оньщ белш деп аркан оны алдаркднудан сак,тайтын францискалык, белбеу болуы мумкш деп тусшген жен. Данте онымен кумарлыгын басу ушш аркан ретшде пайдаланып, сыеусш устагасы келген-дь Кунэкарлар жаткан кдтган етп, енд! аркднныц кереп жок, Тамуктын, калган катгарына бару ушш аркднды туцриыккэ тастау керек; бул кузепш — кубыжыкка Виргилий мен Дантенщ келеа кдтгарра тусу ушш берыген белп а icnenec. Ypeiwi кубыжык, (Герион) куздан щыгады. ОН ЖЕТ1НШ1 ЖЫР Жегшим кат YuiiHiui анналммньщ акыры: оамкорлар Cemiimii катка ену 1-28. Г ер и он — ceri3iHHii катгьщ кузетипа, алдаудьщ символы. Бет жуз1 сопы адамга, бексес1 — жылан, куйрырыныц ушында буш рш щ 6i3i бар. Денестдеп алабажак, ернектер де алдаудьщ бейнесш бередь 18. А ра хна — мифтеп Лидияньщ дан,к,тытокымашысы. Афина Палладамен енер таластырып, акргрында Афина оны ермекхшге айналдырып жаберген. 21-22. Кундыз сура алдымен бексесш малып, ap ngj жарынан балык,ты алдандырагын суйык, тырарады да, балык, жакулндаганда, шурыл бурылып, устап алады. \"взш щ сорысы\" деген сездщ магынасы осылай. 34-75. Данте жетш ий каттыц е ц соцры тобына, еомкррларга жакдшдайды. Олар — иллжп ецбекп жараткдн кудайра жанай крянат жасагандар. Жалдап, алдаушыларра да жакдян, соныц уш1н де сепзшнп каттьщ шегшде азаптануда. Акдш олардьщ емиянындагы гербтерше кдрап ажыратады, бул олардьщ арсыз icrepimp символы icnenec. 59-60. Флоренциялык, Джанфильяцци эулетшщ rep6i. 196

61-63. Флоренцияньщ майкдпшык,тары Убриакилардыц гербтер1. 64-65. Ур1мбутак, жет1 атасьгаан 6epi кдрай eciMKpp кд1зыл-кулак,тыкден айналысып келе жаткдн падуандык, Скровиньилердщ rep6i. 68. Атак,ты падуандык, Витальяно дель Денте болуы ык,тимал. 72-73. Флоренциялык,жемкррлар 1293-жылы \"адалдыкзъщ туын кетерген\", жотарты к^змет аткдрган атакцы eciMKpp Джованни Буйямонтеш тамукуа кутш отыр. Оньщ rep6i ушбасты жырткдш кус. 106-108. Фаэтон — эк е сш щ отты доцталатымен ойнаймын деп опат болтан Кун кудайы Гелиостьщ улы. 109-111. Икар — eKeci Делалдьщ туткдшьшан кутылу ушш, кднат байлап, тым б и т к е к ет ерш п кеткенде, кдуырсындарын беюткен балауыз кун кезше epin Kerin, тещзге кулатан антикалык, герой. ОН СЕГ131НШ1 ЖЫР Ceri3iHmi кат Eipimui апан: женгетанлар мен алдаркдтушылар Екшнн апан: жарамсактар 1-18. Ceri3iHuii кдт. \"Сьпыр сацлау\" деп жалпы аталады. Бул кдт 6ipiHeH 6ipi белек он турл1 апаннан турады. 0p6ip апан 6ipiHeH 6ipi темешрек. \"Сьпыр сацлаудьщ\" ортасьшда тамук,тьщ кузына апаратын улкен кудык, ущрейген. Ceri3iHuii кдтгы кемкерш туртан куз жартастар орталык, кудьндсд найзадай тенген. 22-24. BipiHini апанда баскдлар yuiiH эйелдердд азтырып, жецгетайлыкда жургендер, ез кумарын басу уппн ерекет icTereH жалдаптар жазасын тартады. 28-33. 1300-жылы ппркеудщ юбилей? кезшде Римнщ кулдйта кулшылык,еткен жандары кдсиетп flepiurre Kenipi 197

аркдллы era топ 6ipiHe 6ipi кдрсы кррап келе жаткдн. Бул тецеуге крратанда, Данте 1300-жылы Римде болтан деп жорамалдаута болады. 40-66. Болондык Венедико Каччанимико атак,ты 1вельдвтер эулетшен таракан ipi жылпос, тутан кдрындасы сулу Гизолабелланы маркиз Фаррарскийге саткдн. 82-96. Ясон — алтьш жабаныны 1здеп жорыкрд шык^дн агронавтардьщ мифтпс кейшкер1 Лемнос аралында патша кд1зы Гипсипилланыц басьш айландырьш, дегенш icrereH. Эйелдер барлык, еркектердд кдфтанда, Гипсипила да ез экесш ел-прддмдеп баскдларды алдаган, алайда ол ез экесш жасырьш, Tipi усгаган. Акдфында Ясон колхиданьщ падиша вйел! Мадеяны да крлта Tycipin, соцынан тастап кеткен. 100-114. Еганпп апанга муцгаген ез кдларына ездер1 белшесшен батып, жазаланып жаткдн жатымпаздарга етедд жолаушылар. 115-126. Луккалык, Алессио Интерминнелли — Дантенщ замандасы. 127-136. Фанда — Майын тамызган зьшиян сез1мен ацкду еркектердд алдап, эбжауЬан алган. ОН ТОРЫЗЫНШЫ ЖЫР Сепзшип кдт Yuiiiiiiii апан: ип'ркеуге цитат кьиганлар Жартастыц куыс кубьфьша олардьщ бастары тьпылтан да, аякд-ары аспанда ербендеп, табандары откд кдрылуда. Олар Tipi кезшде кджетп рухты кдстерлемеген, елгеннен соц тамук,та табандарын жьш жалыны жалауда. Дуниекрр тойымсыздыкд'арыньщ белп а ретшде бастары асыл затгар жаткдн жерге шаншылтан. 1. Симон, ацыз бойынша, ол эулие Петрге кдсиетп рухты акдпага сатура усыныс жасатан. Данте ппркеу мен симонистердщ к,атынасын адасушылык, деп атаган. 198

lllipKeyAi алтын эбден ыластап 6iTipreH. Дш басылары непзш ен откд табынушылар. Олардьщ жалгыз тана кудайы — майлыкдпшьгк, 13-21. Кунэкарлардьщ аякргарыербендеген тесисп Данте Флоренцияныц дши мшдеттерш етейтш орындаты айнала священниктер турран кдзаншуцкдфра тецейдь Б1рде Данте сол шуцкырра туст кеткен баланы шыгарам деп, еденнщ тасьш балтамен сындырраны бар-ды, кдсиетп кррладьщ деп айыпталып едд, соны есше алады. Жиырма 6ipiHiui жырында о л айыпты езшен алып тастайды. Тамук,тыц ceri3iHuii к,атында Данте туран кдласындары ескерткшт есше алады. 52-54. ¥рада жазаланып жаткдн папа Николай III (1277- 1280). О л Дантеш Бонифаций ceri3iHuri екен деп кдлады, бул оныц орньш басуы ™icTi едд де, Николай будан repi терецге eHyi керек-ттн. 56. \"Эйелдердщ ец тамашасы\", \"mipKey марынасында\". 70. Ш Николай — Орсина эулетшен таралган. 82-87. Папа Климент бесшпп — Француз KopoAi Филипп тортипшшц итаршысы: папалардьщ \"авиньон тупфшдьпы\" содан басталран, оны Данте Сирия патшасы Антиохтан Д1ни атакуы сатып алтан еврейдщ бас священнип Иасонмен салыстырады. 99. Кдзынаньщ кдражатын жумсап, Ш Николай курескен Неапол мен Сицилияныц корол1 Анжуялык. Карл 6ipiraxri: 106-111. Иоанныц “Апокалипсисе\" шырармасыныц XVII-тарауында суреттелген “ражайып бузакд>1 эйел\" марынасында. Алайда ол шырармада откд табынушы Рим сез болса, Данте оны папалык, Римге символ ет1п алтан. 115-117. Император Италия папасы Сильвестр 6ipimiiire кецес сурай келген деген лакдппен папаныц кецсесшен таралган жалган кужат “Константинн1ц тартуы\" деп аталып кеткен. 199