Әлмашұлы Ж. Тірі жан

Tipi жлн (уш 6ол1мд1 драма-дастан) /\\ ТL TюлтаиС5 Элмашулы АЛМАТЫ

ББК 84(5Каз)7-6 0 54 Казакстан Республикасыньщ Мвдениет жене акпарат министрлт Аппарат жэне муратат комитетжш багдарламасы бойынша шысарылды Э 54 0 л м аш у л ы Ж. “T ipi жан” : уш бол1м;п драма-дастан. - Алматы: “0лке”, 2008. - 288 б. ISBN 978-601-253-014-8 Бул жинацца танымал драматургтыц ел тэуелаздЫ алгалы 6epzi кезецде жазылгап драмальщшыгармалары топтастырылды. Мундагы пьесаяардыц тсщырыптары да жанрлары да сан алуан. Осындагы \"Бэйтерек басындагы кездесу\" драмасы оз кезтде Астанадагы Конгресс-холлда аншлагпен ommi. А л \"Tipi жан\" диптих-драмасы драмальщ шыгармалар байк,ауында жулде алган \"Бала бейнелi бала\" атты психологиялъщ драма Кыргызстанда вткен Орта Азия драматургтер1 пьесаларыныц жэрмецкесЫде арнаны сертификапща не болды. EipKamap пьесалары Кызылорда. Турмстан, Жеписай лалаларындагы театрларда ж емкни лойылып Kinian республика театр ужымына, внер суйер лиуымга арналып шыгарылып отыр. Э 4702250203 ТАЛДЫКОРГАН 00(00)-08 ОРТАЛЫК.ТАН ДЫРЫЛГАН К1ТАПХАНА ЖУЙЕС1 ISBN 978-601-253-014-8 С Элмашулы Ж., 2008 2008

13Д Е Г Е Н Ж Е 'Г Е Р M Y PA T K A Жазушылык жолын эу баста прозадан бастаган Жолтай Элмашулы эдебиеттщ осы 6ip киын да курдел1 л<анрында ауыз толты ры п а й та р л ы к та й толы м ды д у н и е л ер 1м ен окы рм ан кауымынын ж урепне жол таба бшдй Ол ecipece, эн п м е жанрында >i<eMicTi енбек е тп . Кунделнсп, баспасез беттершде немесе жеке жинактарына енген хикаятгары м ен onriMenepi 6yriHri eMipfliH шындьпына уншш , сан-сапалык OKHFaFa толы П р ш ш к тщ сырын ашуга, сол еш пестей боп eHin жаткан озгер1стерд1 жазушылык козбен ж т байкап, eMip шындыгын корнем эдебиет шындыгына айналдыра бшуде (з д е н п п т к пен байкампаздык таныта бшген каламгер. Онын энпмелер1 6yriH ri OMipfliH сырын ашуга бей!м. Оны оз замандастары, 03i OMip cypin отырган кезеннщ кыр-сыры мен кырык катпар купиясы кеб1рек кызыктырады. К езш де эдебиетни кауымды елен етм зген “Сэм жене Сэмиха” , “Ч и н о вн и к т щ м ш е зГ ’, “ П е р зен т х а н а ”, “С у л у д ы с у ю ” т.б . энпмелер1 окига желшершщ ешгамге уксамайтын толымдыгымен ерекшележдг Сонгы жылдары ол эдебиеттщ ен 6ip киын жанры - драматургияга ат басын окыс бурды. Онын каламынан тукан драмалык шыгармаларыньщ байыптыльп'ы, аукымдылыгы, окига барысынын op Kopinic сайын ширыгып, ширатыла Tycyi, кеШпкер бейнесшщ 6ipre-6ipTe айшыкталып, сомдала Tycyi - 03i откен проза саласындагы с ет и {здешстершщ кэтижесл екенш байкаймыз. Онын корнем проза саласы ндагы ж е м к П i3/iemcTepi д р ам атурги я жанрына еркш баруына коп ыкпалын THri3reni даусыз. Жазушыньщ каламынан опта жуык пьесалар туыпты. Олардын 6opi дерлш театр сахналарына жол тарткан. Коптеген облыстык театрларда койылган пьесалары керермен кауымнын ыстык ыкыласына беленщ , театр мамандарынын назарына ш к т ь Проза саласында да, драматургия саласында да элденеше рет Республикалык дэреж едеп байкауларга катысып, бэрш де де жулдел1орындарды иелеюп келуш щ e3i каламгер туындыларынын норнемд1К куаты ны н м олды гы н тан ы тса кер ек. “T ip i ж ан \", “Жаным-жалгыз”, “Абакты гумыр”, “Сана д ер и ”, “Сую сертР’ пьесалары откен OMip KaciperrepiHe 6yriH ri жазуш ы лык козбен карап, б у п н п сана 6niKTiriHen таразы лай б ш ген туындылар. Тазалык, саткындык, ар уждан, эдш дж , жауыздык, адамгерш ш к

сиякты адам баласына тэн касиетгердш 6epi онын “Сую cepri” мен “Бэйтерек басындагы кездесу” атты шыгармаларында торысып, шиелешскен eMip шындыктарынын шеипмш табуга талпынып жатады. “Бэйтерек басындагы кездесу\" атты тарихи драма кеш еп Kaciperri жылдар окигасына адамдык тургыдан байыпты, салмакты бара беруге тырыскан шыгарма. Keuieri жасалран кастандык пен жауыздыктын езш 6ip Рана кара бояумен керсете бермей, сол кездщ ащы шындыгына шыиайы кезбен карай бшу, жауыздык пен кастандык табигатынын туп теркМ не байыппен бара бере бшу, кыскасы, жауыздык анатомиясын ашып керсете бшу сиякты 6yriHri каламгерге тэн касиет Жолтайдын осы пьесасында анык KepiHic тапкаи. Ол - {здешстш, есудш, eMip шындыгына эр турл! бшктен карай бшгешпктщ нэтижесь “Бэйтерек басындагы кездесу\" атты драмасы кезшде А стан ад агы К он гр есс-х о л д ы н сахнасы нда ко р се т ш д ь Ал, Конгресс-хол сахнасында спектакль ойналмайтыны белгш . Калалык эм м ш ш к бул пьесанын аукымдылыгын, езектш гш ecxepin, шыгарманы К- Куанышбаев атындагы театрдын куппмен осы кен сарайда журтшылыкка керсетуге шепнм кабылдапты. Ол спектакль жайлы кезшде республикалык баспасез беттершде кептеген жылы леб1здер жарияланды. Бул да драматургии табысы екеш даусыз. Жолтай Элмашулынын проза мен драматургия саласында xceiricri ецбек eTin келе ж аткан ы бэр1м1зд1 куантады . Ш ыгармашылык eMipiH кексе жумысына туншыктырып алмай, ауык-ауык булкыныс жасап, будан да сэт о , будан да ж еш сп енбек ете 6epyine эркашан тшектесшн. Дулат Исабеков, Казахстан РеспубликасыМемлекетпйксыйлыгыньщ жэне тэуелаз \"Тарлан \"сыйлыгыпыц лауреаты,

ДРАМА ГУРГИЯЕА ДАЯРЛЬЩ ПЕН КЕЛГЕН КАЛАМГЕР Жолтай Элмашулы (Жумат) - ултгык прозамыз бен драматур- гиямызга eaeyip даярлыкпен келген ойлы каламгер. Олай дейпшм, онын окушысына айтары мол, журекке жылы тиер, философиялык, элеуметгж кетерер жуп бар тушымды дуниелерш бурындары да баспасоз бетгершен ж т ушырататынмын Онын эр дуниесш окыганда, терен де маганалы, ем 1рлж, улкен максаттар мен муратгар жайлы кесше де кемел сейлеген, тэж 1рибе жагынан едэу1р толыскан, ой-идея ерб1ту женшде ысылтан карымды каламгердщ кен тынысын байкап (нлгенШз. Онын \"Найзашын\", \"Сулуды сую\", \"Пенде мен nepiniTe\" деп аталатын эн п м елер мен хикаяттар жинатын ж эне \"Умытылган урпак\", \"Ояга-ан урпак\", \"Кулю мен кез жасы\" (6ipiHUii к ш ш ) романдарын зерлеп карасаныз, журектен актарылтан сез маржанын, шындыкка толы мелд1р cesiM моншактарын санамен сузгендей эсерде боласыз. Аталтан ш ытармалар ш иелеш сп тушндерге, ымырасыз кактытыс-кайшылыктарта курылтан. Кейш керлерш ш тосын мш ез-кулыктарымен элеуметтщ , котамнын, б у п н п ортанын келел1 мэселелерш кетередь Ал, енд1 Ж .Элмашулыньщ драматургиядаты талпы ны сы да назар аударарлык дэрежеде. Мундаты айтылмакшы идеялар мен керкем бейнелердщ С13Д1 супесок калдырмайгыны акикат. Театрларымыздын кунделжп коржынында (репертуарында) 6yriHri ортанын кекейкесп мзселелерш етьар кетерет1н, тэу ел и з жас мемлекепм1здщ мытым ipreneHin кетуiне белсене ат салысып журген отты да exiMfli саналы азаматгардын мшез-кулкын сомдап, олардын жасындай жаркылдатан жаркын бейнесш нускалайтын драмалык шытармалардын ете-мете сирек екеш баршамызта мал1м. Жолтайдын драма тандау тасшдер1 де, такырып табу аясы да, окиганы куру амалдары да эралуан Ьэм кызтылыкты. О л казак eMipiHe катысты зэру мэселелерД1 драма т ш н е аудара отырып, пьесата е н берер, нэр берер сахна мумкш джтерш д е KyHi бурын екшеп-елеп отырады. Сахна табитатын ж урепмен сезшетш секшдь Мэселен, \"Сую cepTi\" (\"Kynxi мен коз жасы\" романы i3iMeH) атты драмалык хикаясы откен тасырдын 20-40-ш ы жылдардаты мал-мул1юл тэркш еу кезецш деп казак халкынын ауыр тагдырын сез етсе, \"Абакты-гумыр\" поэтикалык драма-сухбаты ултымыздын уш арысы Султанбек, Магжан, H o3ip сынды нар тулталарынын жан-дуниесш айкара ашып керсеткендей болады.

Сол сиякты автордын \"Елге сыйлы еркектер\" аггы психоло- гиялык тартыска курылган туындысы мен \"Тойланбаган туган кун\" сахналык новелласында енеге берер азаматтар мен онер ислер1 ж енш деп вз ойларын кепш ш к талкысына салады. Д ерекп айгактарды еске ала отырып жазылган \"Дос - журек дос\" пьесасы замандас зангар жазушымыз Мухтар Эуезов тещ регш де кезшде болып еткен психологиялык тартысты жейттерд1 тшге тиек етедг \"T ipi ж ан\" атты драм а-диптих1 мен \"Д остар дауы \" философиялык драмасы да (бул eri3 пьеса 2005 жылгы драматургтердш республикалык байкауында жулдеге не болды) сахнасуйер кауымга эстетикалык лэззат берер саликалы мэселелердй сананызга ашргендей. Аталган шыгармаларынын кай-кайсысында да, бурынгы урпак eкiлдepiмeн 6ipre автор ез ултынын кемелденуц елш ш кектеп- Kerepin, керкекм yuiin жан-тэшмен кызмет аткарып журген 6yriHri замандастарымызды титгей де есшен шыгармайды. Онын аталмыш пьесалары oTKip тартыска, кым-куыт, курдел1 окигаларга, кейшкерлер мiнeз-кyлкынын ымырасыз кактыгысына курылган. Олар Ширак жазылган. Автор артык сезге жок. Окига- тартыстары кисынды. Керермендерге жетер терен идеялар мен eMip-таны мды к ойлы тужы ры мдар ылги да елд ж , халыктык мэселелерге барып, табиги уштасып жатады. Ж олтай Элмашулынын драмалык шыгармалары сокгы 3-4 жылда театр сахналарында жш койыла бастады. Кызылорда, Туристан KepepMeHflepi \"Сую cepTi\", \"Абакты-гумырды\" жене \"Сана дертш\" тамашалауга мумюндш алды. \"Бэйтерек\" басындагы кездесу\" атты психологиялык драмасы 2005 жылы Астанадагы К- Куанышбаев атындагы музыкалы-драма театры артистершш KymiMeH \"К он гресс х оллда\" сах н ал ан ы п , exi мынга тар та керермендер ]лтипатына белендь 6 скеменд1ктер \"Елге сыйлы еркектер\" пьесасын унаткан сынайлы. Жамбылдык, Павлодарлык, Ж епсайлы к apiirrecTep де кызыгушылык байкатып отыр. Ш урайлы Tin, с алм акты ой м ен кы зы кты жазы лган бул шыгармалар барша окырман кауымга жэне театр ужымдарына мол рухани лэззат берер деген жаксы ойдамын. Оипрбек Сыгай, Казахстан Республикасыныц ецбек Ыфрген цайраткер:, Казахстан Республикасыныц Мемлекетпик сыйлыгыныц лауреаты, профессор, театр сыншысы -6-

IБ 0 Л 1 М СА Н А ДА ГЫ СЫ РКА Т

1. САНА ДЕРТ1 (драма-элегия) Катынасушылар: Ha-iip Торекулов - Сауд Арабиясындагы КСРО eauiici Сергей С ы пкин - Нез1рд1н орынбасары, таяуда Маскеуден келген, улты б ел п аз >Kirix Сабыржан - елш ш к кызметкер1, эдебиет пен енерге кумар жас жйтг Тврекул-рух Е цл1к-елес Нннанын даусы, Пастуховтын даусы, дауыс-эзэз!Л т.б. Бул драманыц баст ы KeiiinKepi Н эз\\р Торецулов - улкен мемлекет цайраткер/. 1920-1922 жылдары ТурЦИК пюрагасы, 1922-1928 жылдары М эскеуде Куншыгыс баспасын басцарып, лапш и алфавиты енг!зуге атсалыскрн, ал 1928-1936 жылдары Сауд Арабиясында КСРО enuiici болган а зама т. Оцига 1936 жылдыц бас кезшде Сауд Арабиясындагы Геджас цаласында, Нвз1рдщ жумыс кабинет! мен туратын белмесшде, 6ip кун iuimde emedi. ултымыздан шыццан алеаищы дипломды елш/m/f олиршщ 6ip comi туралы элегияльщ оцЫме. Б1Р1НШ1 K 0 PIH IC Нэз1рд1ц жатын болмеЫ. Тацгы cam. Бвлме iiui царакелецке. Тацертец ылги ерте турып уйренген Нэз1р бугш орнынан жылдам котерхлуге epimn, кереуетте квзт ашып-жумын ал/ жатыр. Нэз1р: (взше-взО Ойпырмай, денем неге дел-сал? Уйкысы канбаган адамдай орнымнан тургым да келер емес. Элде эл п 6ip тус...бойымды дел-сал етп ме? Сол 6ip жудырыктай казак кызы неге eciMHen кетпещн? Неге кайта-кайта ойыма орала беред/? Осындай онаша калган кез1мде ылги мазалай 6epeTim neci екен? Мен оны суШим бе, жок элде туган елге деген ыстык сагынышым ба бул?.. Туган жерд1 еске алсам болды, сол кы зтуаме енедг.. (кпикене пауза ж асап) Сауд Арабиясындагы Кенес Одагынын бшдей enmiciMin деп есшеп жатып, елщ туган жерш сагынган ж т т т щ сандырак Tyci-i... (Kynedi) Осы кезде сахнаныц 6ip бурышынан былей басып. ац квйлек киген Елее - кыз Kopiiiedi. Ол - Ецл1к.

EiuiiK: Сэлеметсщ бе, Hu3ip! Сен уйыктап жатырсын ба, жок элде ояусын ба?.. О-о, уйыктап жатыр екенсщ! (орамапымен бет м желти omedi) Маубас! ¥йкы бас-с... (куледi) Huлр: Сен юмсщ? KiMciHсеныт..(басып Kemepedi). Мен уйыктап жаткам жок, ояумын. Ойланып жатырмын. Ал, сен...сен адам емес, елессщ... Е ц л ж : Ж ок, H03ip! М ен елее емес, Адаммын. Meni шынымен- ак танымадын ба? H aiip: Токта! Токта! Осы сен 6ipeyre уксайсын! (орыынан ушып турегелт) Сен...сен Е нлжсщ бе! М ш е, гажап! Ецлш, Ещпкжан... Е ц л ж : (одан цата m ycin) И э, Ещпкшн. EipaK бурынгы анкау, ангал, акымак Ещпк емеепш. Мен де ессйдцм. Мен де сендер сеюлдк саясаткерлер секшд1 мына ем 1рдщ калтарыс-куысын, кулык- сумдыкты жаксы тус1нет1н болдым. Hu3ip: Ешнкжан, олай демешП Ол не сезщ! Кулык - сумдык дегенд1 кайдан ой лап таптын. Ол - еюжуздк алаяктардьщ Tipniri. Айтпашы ондайды... (оны куалай oicypin сейлейдО Сен мен утшн кай кезде де улб1реген Аккусын. Армандай Аккуымсын... Е ц л ж : ©TipiK! Eupi де жалган! Сен м енщ KaflipiMfli бшген жоксьщ. Журектеп маздатан махаббатты элдекашан-ак мансапка айырбастап ж|бергенсщ. Hu3ip: (жан даусы шыга) Жок! Жок! Мен ешкашан мансап кутан жан емесшн. Мансап, бэлю м, меш кутан шытар, Ж ер бетснде 6ip казак кызын ж ан-тэш м мен саты наты н болсам, о л сенс1н, Ещпкжан. Ei3fli ажыратып ж1берген аласапыран заман, алматайып уакыт...1916 жылты дурбелен... Е нлж : Заман да, уакытта емес, сеш к кеуденде маздай алматан сез1м. Жанбай калган шала. Hu3ip: Олай емес, Ещпкжан! Албырт квщлмен арман сапарына аттанып кетш, кайтып 03ine жете алмай калгам жок па! Ондай да сапарлар болады... Ецлж : Ак патша казактарды кара жумыска жегш жатыр, олар корлык Kepin жатыр деп к у щ н з-ту т айта бердщ, айта бердш... Ha3ip: Ултымды суйсем, сол ymiH де кшвЛ1МШ бе? Е нлж: Сен...сен ол кезде жас едщ. ¥лггы сушп, улт атынан сез сей леу- есейген, егде и сш щ мойнына артылатын жук. Сен болсан елденеге асыктыц. Hu3ip: ©зще...езще талай рет айтпап па ем. Мен казак елшен тыс жерде ееп м . Туган елд1 шын сую ymiH одан алш ак кету керек. Сонда Kanipi катты бш недй Меш жетелеген, ecci3 жетелеген сол

КилiK: А д мен ше! Мешн ce3iMiM, менш журек сез1м сен ушш ешкандай эсер етпегеш ме?! Ж ер бетшде казак кыздарынан еткен суду жок дейтшсщ. Сол C03iH де oripiK пе? (сел тоцтап, муцдана) Сол сапарга шыкпашы, калшы касымда деп зар сез1мд! айтып MUM.... I-Ia3ip: Иэ, айткансын. Ол да еммде. Алайда, мен сол сапарга аттанбасам, онда eMip бойы ез1мд1 кшэлап ететш ед1м. Арымнын алдында кунэЬар болып eMip кешер ед1м. Оны датусжсецнп.... Е ц л 1к: Мен тусшсем де, журепм TyciHe алмайды. Кешпейш Н эз1р: Ж урек ceHiKi емес пе! Журекке eMip беретш сенсщ гой... Е нл1к: Жок! Бул жолы мен е л а з б ш eMip бере алмаймын. Кейде журектщ ез иесше де багынбай кетеззн кездер1 болады. (цыз билей басып, цашып бара жатады) Ho3ip: (цызды куалай экурт ) Токташы, Ешпкжан! Ен болмаса ак 6ineriHHeH устатш ы! Т окташ ы 6ip сетк е... Дамылдаш ы , Аккуым... Е н л |к : Аккуын ещп дамылдай алмайды. Ол элдекашан туган жерше ушып кеткен. Ол да ез бшгше бет алды. Ол кияга ушуга канат комдады. А д жаксы. Хош-ш... ЕцлЫ-елес билеген куш сахнадап шыгып кетеЫ. H oiip к,олын созып турып цалады. Осы кезде eciK цагылады. He3ip: (дереу ecin жиып) И м бул? Д ауы с: Мен - Сабыржанмын. H e3ip: Kipe бер. Сабырж ан: (ест т ашып. iuiKe ене бере) He3ip ага, Keiuipinia... H eiip : (свзЫ 6onin) Сонш алык кандай асыгыс шаруа? КабинеЦме кслсен де болмайтын ба ед1?! Сабырж ан: He3ip Терекулович, ci3re шугыл телеграмма келдь Нэз1р: (шошына) Телеграмма! Ол кайдан? Имнен? Сабы рж ан: Орталыктан. ЦИК терагасы Червяковтын колы He3ip: Орталыктан деймшщ ? (телеграмманы цолыча альт оциды) Ойпырмай, мунысы Heci? Неге шугыл шакыртгы? Жакында гана барып кайткам жок па? Жана жылдын алдында гана Червяковтын езщ де болдым гой. (кереуетке отыра Kemedi) Неге шакырады? Не боп кялш -ы...(ойланып отырады) Сабырж ан: H e3ip Терекулович... He3ip: Бара бер. (ке ц м а з гана к,оПын cinmettdi) Сабырж ан: He3ip ага-а... He3ip: Иэ, немене? Тагы не айтпакшы ен?..

Сабыржан: Телеграммадан сон, Мэскеуден телефон сокты. Ci3re м ш детп турде тез жетсш деп... H aiip: (ашулана) Жарайды, TyciimiM гой 6apin де... Енд1 м еж жалгыз калдыр-р...Сэлден сон кабинеэтме барамын. Сабыржан шыгып Keinedi. H esip кш мдерш iiden, белые iuiinde аласурып журед1. Ho'jip: (ез!не-езО О йпырмай, не боп калды? HeHi булд1рш койдым? Телеграммага Червяковтын e3i кол койыпты. Бул теп н емес. Бул жай емес-с...(телеграммага шошына царайды) Сахна царацгылана 6epedi. EKIHIUI K 0PIH IC Геджас крласыпдагы Hojipdin оз кабинет/. Болме imi жап- жарыц. Оршада стол, ем орындыц. Кабыргада КСРО-ныц картисы. Hoiip арлы-берлi .vcypedi. Колыиди темема, оны ем рет шуташып, ем pent oiuipin алады. Оз1 олденеге абыржулы. КСРО картасы алдына келт шурады. H oiip: (курсше) Eh, ею м ет... Кенес ек1метП Кайран Кенес OKiMeT-i... Сеш осы куш бар элем, барш а дуние алынбас асу, куламас бэйтерек санайды-ау! Айбарыннан арыстан уржкендей. Кайратыннан каскыр тура кашкандай. Сырт бейненнен шынында да былдырган сабиден бастап сэры TicTi шалга дейш калтырап коя беретш дей-ау. Ал, iuiiHe уш летш ж ан болса...Ж ансарайы нды жайып салар 6ip куд1рет болса-а... Eh, Кенес eKiMeT-i,.. Осы кезде болме есШн 6ip Kici цагады. H oiip: Д а-а... Ю рщ з!.. (Ест ашылып, нике Сабыржан Kipedi) С абырж ан: (мшкене тушыга свйлеп) Н эз|р Терекулович, кепнрпиз, мен ci3re... c i3 1здед1 деген сон ю рш турмы н. Hoiip: (созш болт) Иэ-э, 1здед1м. Кайда журеандер осы?! Сонгы KC3flepi сендерд1 кабинетген табу киын болып Kerri, орындарында отырмайтын болыпсындар. Ана орынбасарым...юм efli, элп... Сыпкин кайда? Сабырж ан: Ол юсш щ кайда eKenin бшмед1м, H a3ip aFa! Keuieni 6epi 6ipHapcere куйгелектешп, кайта-кайта калага шыгып кетедй H aiip: Куйгелектешп? Неге куйгелектенед1?(сэл топтан) А, ие...Онымен оз1м сайлесермш. Сен ше? Сен кайда журсщ? Сабырж ан: М ен... мен кеше озМ зтапсы рганкггаптарды алып келу ушш дукенге, жарты сагатка калага шыгып кетш ем. H aiip: Ол каидай ютап? (ойланып) 0 -э , на... Ол дурыс-с...

(кпикене пауза жасап, темекШн тутатады) С е т не ушш 1здеп ед1м, а? Вот склероз... Сабырж ан: Ci3 ешиорсеш де умытпаушы ед|щ з... Пэз1р: (кпикене даусын жумсартып) Рас, умытпайтынмын. Осы 6yriH...03iMe не болганын тусшбей турмын. Сабырж ан: Keuieri жазган кагазынызды экелешн бе? Ha3ip: Ол кай кагаз?... Сабыржан: Сырткы icTep комиссариатына, Шыгыс бел1мшщ бастьв'ы Пастухов жолдаска аз1рлеген кезект! мел!мдеме. Ha3ip: Оны кешшрек. (сосын сол тоцтап) Мен 03i буНн, неге екенш кайдам, OMipi кермейтш TycTi Kepin, олденеге абыржып оянып ед1м. 1шю дунием eni де алай-дулей. Сабырж ан: Неге алацдаулысыз? Э лде... 6ip жерйаз ауырып, мазалап тур ма? Н эз1р: Жок! Сап-саумын. Тек, ж урепм... (журегш устап, кпикене ойланып турады да) Сен, Сабыржан, маган im FaHa емес, с етм д: iHi-доссын да. Кепке айта бермейтш сырымды кей-кейде саган айтам. вйткеш , сен оны сыртка шашпайсын... С абы рж ан : Ой, aFa, 6yriH С1зге не болган? Сонша тарыга сейлсгетш з калай? Ho3ip: Ce6e6i бар гой, ce6e6i... (кдикене пауза .жасап) Мескеуде адам коркатын белпм з 6ip аласапыран басталып жатыр. Ыркатар елге ecim б елгш азаматгар, неге екенш кайдам, “Халык жауы” болып камалыпты. Осы шаруа 6ipre-6ipTe наукаhfа айналып кете ме деп кауштенем. (тагы да тоцтап) Телеграмма тепн емес. MeHi де cypiaaipyre шынтгап KipicKeH екен... Сабырж ан: (урейлене) Ci3fli ме? Ci3fli суршд1рмек пе? Сене алмай турганым. I-Io3ip: вткен жолы барганымда жеке эн п м е усттнде Месксудеп сешмд1 достарым купиялап сейлеп, 6ipa3 сырды сезд!рген-ак едь ау. CoFaH сешщаре.меп ед!м. Сабырж ан: Ci3fli неге cypiHfliprici келед|? Не жазьпыныз бар?.. IIa3ip: Не жазыгын дейсщбе? Эй, осы куш тып-тыныш отырып та жазыкты бола бересщ гой. (сосын озше-взг) Шим сезедь Осы не де болса, Сауд Арабиясына елш: боп баруды армандап, соган талап жасагандар-р ici. Б1здщ алдымызды 6ip жаман казак Kecin Kerri дейтш керш едь Жаныма дереу мына Сыпкиши ж1берм де TeriH емес. Кудай-ау, осы жакка келем деген ой уш уйыктасам ту ам е Kipin пе! Аяк астынан шенплген жок па! (ойланып турады) С аб ы рж ан : Нэз1р ага, Сырткы icTep комнссариатында да осындай кызганыш бар ма? 12-

Н элр: Неге болмасын. Адам бар жерде 6epi де болады. Ондагылар да пенде... С абы рж ан : Ал, мен ойлаушы ем... Bepi де жогары б ш м д к окыган-токыганы кеп. Кызганыш деген Кызыл и т п мулдем бшмейтш шыгар деп... Н эн р: (ойпана) Е, iHiM-ай, мен eMip бойы кезге коршбейтш жауларыммен амалсыз куресумен келе жаткан адаммын. Кай кызмегге де солай. Ен eKiHiurrici - шын жауын алыстан емес, ез айналацнан шыгатыны. С абы рж ан : Ш арш ай бастапсыз, Ho3ip ага! Д ем алы с алып, д ем ал сан ы зш ы . Наз1р: Демалыс дейсщ бе? Эй, сол демалысты 6i3re KiMбередг Мескеуге асыгыс шакыртуы калай? (ойлана) Орным 6ipeyre керек болды ма, эл д е... баска ce6e6i бар ма? Сабырж ан: Шакырса, шугыл жиналыс бар шыгар. Соган катыссын дегеш болар. Одан неге кудпсгенеиз? Н эл р: Улкен себеп болмаса, 6i3fli Орталыкка кеп ш акыра бермейдь Б:з катысатындай улкен жиын жакын арада жоспарда ж ок е д ь (к1ш кене т оцт ап) Э л де... м еш ты р н ак ш а iniiHfleri достарымнын 6ipi Кенес еюметш е жау деп KepceTin ynrepfli ме? Сабырж ан: (шошынып) О не созпнз! Ci3 Кенес ею метш е жау болсаныз, онда 6i3 KiM6i3? Онда жер бетшде таза адам ж ок шыгар. Наз1р: Ары таза адамды безбендейтш заман ба бул! Аласапыран уакыт...Эршм е зш ш н дурыс санайды. Сабырж ан: С1з...елш1 ретшде барлык баска елге у л п болып журс|з гой. Онын дэлел1 - осы Сауд Арабиясындагы барш а елшшер ортасындагы шею улкеш, ягни дуайеш болып жургешщз. Бул - улкен курмет. Ha3ip: Кайдан бшешн, сол дуайен болтаным б(реулерге жакпай ма дейм1н. Сабырж ан: Онын устш е ci3 кептш бшешз. Агылшын, француз, HeMic...OraH коса турж , араб, фарсы... H aiip: (кулш) Эзбек, кыргыз, татар тшдерш де коспайсын ба? Сабырж ан: Ана жолгы улкен баскосуда ci3 араб тш ш де баяндама жасадыныз. Сонда С1зд1 корольдщ 03i зейш коя тындады. Ал, шзден сон агылшын т ш н д е сейлеген баска елпплер канша суырыла сойлесе де, оган еш танданбады. Осы туралы газеттер де жазды. Мескеуге де арнаулы хабарлама жасалды. Мен сонда катты куангам. 11o tip: (ойлана) Сол жолы...бекер-ак арабша сейлед!м бе деймш. Жиын еткен сон осы кабинетке Сыпкин Kipin “ Ci3 протоколды

буздыныз, мен муны Орталыкка мшдетп турде хабарлауым керек” дед!. Мен оган “Арабша сейлегешм болмаса, артык ештеце айткам жок” дед^м. Сыпкин сазарган куш кабинепмнен шыгып Kerri. (кш кене тоцтап. ойлана) Эй, дэу де болса сол-л..Сонын ici... Сабыржан: Ki.smi айтасыз? Нэз1р: (белые iutiitde журе mycin) Маган дереу Сыпкишн тап, келсш осында! Сабыржан: Жарайды. Мен каз1р-р... Ол сахнадан шыгып Kemedi. Артытиа Сыпкин Kipedi. Сы пкин: М е т 1здед1ш з бе, елпн жолдас! H oiip: Кел Отыр. (ол отыра бергенде) Б13 екеум1з 6ip-6ipiMi3fli ani жаксы 6inMefiMi3, Сыпкин жолдас! Алайда ескертш кояйын, мен кезге кулш сейлеп, сыртыннан пышак уратындарды унатпайтын адаммын. Сыпкин: (ципсщтап) О не дегешщз, Нэз1р Торекулович? Озбен кызметтес болганыма кеп уакыт атпегешмен, сыртыныздан абден каныкпын. Мшезийзд1 де бшем. Нэзгр: Ылсен, энпм е былай. Мен туралы Орталыкка Heri3ci3 мал1мет 6epin, меш аксаткысы кеп журген юм? Сы пкин: (тацданган сыцаймеп) Тусшбед1м. Ho3ip: Сен еткен жолы Орталыкка MeHiH арабша сейлегешм туралы хабарлаймын дегенс1н. Сонда не деп жаздын? Маган керсетпедш гой. Сыпкин: Э, ана жолы м'а? Онда...бар болтаны С1здщ араб тш нде баяндама жасаганынызды айттым. Бетен саз болган жок. Ha3ip: Сонда да...ш ындыкты айтшы, Сыпкин жолдас? Мен туралы артык-ауыс сез кеткен жок па? Мэселен, ултшылдык туралы дегендей... С ы п к и н : С1зд1 ултшыл деп?..Бул кай с ез1щ з...Тек фактий хабарладым. Наз1р: (цабагын туйе) Ал, М эскеуден маган жеткен хабар баскаша. Сен 6ip емес, oipiieiue рет MeHi “Ултшылдыгы басым, ислам элемше буйреп ерекше бура бередГ’депсщ. Сы пкин: Бул - жала! Мен олай дегем жок. Нэз1р: (к,абагын /«уые^Жалтара бермей, осы каз1р бар шындыкты айтканын дурыс. Ен болмаса, арамыз ашык, арымыз таза болады. Сы пкин: (к,ызарып) Ал, жаздым делж. Ал, айттым делж. Сонда м еш » eripiK пе? Н эй р: Кез-келген окиганы тонын айналдырып, эртурл1 eTin жетюзуге болады. Сен Kepi багытты устангансын. С ы пкин: Олай емес, мен шындыкты жаздым. (ашулана) ■1 4 -

Баяндаманы еюнш 6ipi TyciHe бермейтш араб т ш н д е жасараныныз рас па? Рас. Ол аз десешз, мен мынаны да айта алам. Исламнын н еп зп штабы - Куранды ез т ш ш з г е аударуымыз керек деп тары 6ip жиналыста усыныс жасараныныз рас кой? Рас. Оны 031ЩЗ бастап, аударуга ш рю кетю зд! де бшем... Ha3ip: (кекесшмен) Э-э, солай ма? О сынын берга де жшке ттзш жур екенсщ Fofi. М умюн сен будан баска да деректер бш етш шыгарсын? Сыпким: б з ш з сурадыныз, айтайын. Мэселен, осыдан еш-уш жыл бурын елш ш к кызметкер! Хикмет Бикинин деген ете беделдк б ш м ш жнтг аяк астынан уланып елдь Неге? вйткеш ол алплр efli, ci3fliH орны ны зды т арты п алу ы м у м к ш е д ь О р тал ы к тагы сыбайластарыныз - Пастухов жэне Поляковтармен дос болып алып, ойынызга келгенд1 к тей ы з жене icren те келеиз. Ho3ip: (mymiein) Маркум Бикиниши де мен елНрткен екенмш рой. (ку р сЫ п ) Ау, сол Х икмет маран тугаи бауы рдай болып кеткешн, ол аяк астынан ауырып, кайтыс болганда 6ip апта бойы кайгы жутып, ез1ме-ез1м келе алмаганымды сен бшмейш екенсщ. Ж ок, едеш б т п н келмейд1 екен! О й, бетЫ з-ай!..Бар, шык кабинеттен... Сыпким: Ci3 маранж еш метз! М енщ де дипломатиялыкхукым бар, мен де соны пайдалана алам. Нэз1р: Барыныз! Барыцыз дед1м Fofi... Сымкмн: Баска айтарыныз болмаса, оз!м де кетем. Тек еаш зд е болсын, мен Кецес еюметше барынша адал кызмет e rin келе жаткан дипломатпын. Керген-бшгешмд1 айтсам, жазбаша турде хабарласам, ол ymiH жазыкты eMecnin. Ол - азаматтык борышым-м... Сыпкин кабинеттен шыгып Kemedi. Ho3ip цалшылдап турып к,алады. H oiip: (взше-esi) Не дешм? Не дейд1 мына кудай аткан?..Осек Tepin отырып, ек!метке адал кызмет етем дей ме?..Ой, имансыз- ай!..Сонда-а...сонда мен не к теп жур екем? Мен Кецес ешметш е саткындык жасап жургешм бе? Алла-ай, буларга дауа жок шыгар, Баягыда...Сталин жолдастыц ©3i кабылдап, “Араб элем! 6i3 yuiiH eni тунРиык, саган рана сенем13, сен рана араб елнмн Tinin табасын” деп атгандырганда, кущцз-туш ойлаганым ел намысы, ел абыройы болып едк Араб олемштолыктанып-бшу уш ш жатпай-турмай араб тонн уйренд!М. Сол тш де ерк1н сейлейтш болдым. Корольмен элденеше рет жеке кездесш, Кенес еш м етш щ таза ниетТн, достык ниетш ез тшшде айткаиымда, король орнынан турып колымды Кыскан...Енд| сол ецбег!мн!н 6epi де желге ушкандай. Кенес -15 -

емм етш ш ещ цп сешмд1 Tiperi - Сыпкиндер...О, тоба!..(бвпме iiui кезт Kemedi) Осы кезде Сабыржан Kipedi. Сабырж ан: (оньщ турш керш шошына) Ha3ip ага, С1зге не болган? Ж урепш з бе? Дар1 экелейш бе? H eiip: Жок, кажет емес, Келпи, отыршы мында, (сосын сел тоцтап) Ой, ит-ай! Мен муны адам деп журсем..Долтытыма Kipin алып, cypiHreH сат1МД1 санап, соны ацдып жур екен гой. Вот, подлец!.. С абырж ан: Сол Сыпкинге кеп сене бермешз деп келген кезде- ак айтып ем Ызге! 031ме дурсе коя бердш з. Сосын imiMHeH тынып журе берд1м. Наз1р: 031 окыган азамат. Bipneiue тш бшедг Дипломатиялык жумыска бешм1 де жаман емес. Онын устше Орталыктан Ж1берш отыр. Тарбиеле дсп отыр. Сосын кайдан бшейпн... С абырж ан: Тым ашыксыз, Ha3ip ага! 0з1м деген Kicire бар сырыцызды тугел ашасыз. Iloiip: Е, не сырды ашыппын? KiMre ашыппын? С абырж ан: Реююмесещз, айтайын. Ho3ip: Ал, айт! Айта гой. Сабырж ан: Ана жолы шай устшде ез атыцызга Мустафа Шокайдан хат келгешн айттыцыз. Соны оцашада Сыпкин дереу кагазга турттп алганына шубам жок. Hosip: Мустафа - шетелде журген эммигрант казак. Елден жет1скен!нен, ершкеншен кеткен жок. Ел1ме кайтсем пайдамды т и г 1зем деген ез м аксаты бар адам. М ен онымсн баягыдан таныспын. Екеум1з де казакпыз. Казак казакты 1здесе, онда турган не бер? Ен бастысы - мен оган бас шулгып, дереу жауап жазгам жок кой. Хатты окып шыккан сон, орталыкпен акылдасуым керек деп ойладым. Сабырж ан: Сыпкин олай ойламайды. Ол Мустафа екеушздщ арапызда бурыннан купия байланыс бар деп ойлайды. 0йткен1 ci3 Шокай туралы 6ip-eKi жылы леб!з айттыцыз. Онын кайсарлыгын сез етг1щз. Шокай туралы елдеп Kaaipri niKipni ез1щз де 6ineci3. Бул - 6ip жагы. Екшпиден... Ho3ip: Тагы не? Сабырж ан: Ек1нш1ден, ci3 айттыцыз: “Мен ен алдымен арабтар Ьэм тур1ктерд1ц басын 6ipiicripyiM керек, солармен т1л табысуым керек” дедццз. Сыпкин буны да озннне кабылдады. H oiip: Калай? Сабырж ан: Ол ci3fli Typimin, исламшыл деп мшдетп турде Орталыкка хабарлады.

H oiip: Айта 6epciH. Ж аза 6epciH. Мен муны ана Пастуховка е з 1м де айткам. (сосын кш кене тсщтап) Сен, байкаймын, кеп ecin калыпсын. Бурынгы Сабыржан емессщ. Бул жаксы нышан. Сабырж ан: (ципацтап) Н эз1р ага, ез1мд1 керсету уш ш айтып жаткам жок. Inline сыймай бара жаткан сон айтканым да. (сосын кш кене топтан) Кере алмайтындардын есек-аяны ш сш кке кесе- келденен бола алмас. Адамнын азаматтык б ей н еа улкен icTepfle керш едь О з...кайраткераз! С1з-дипломатсыз! С1з-галымсыз! Ci3... Ha3ip: (цолын квтерт) Ой, сен де айтасын-ау! Оны 6inrici келетшдер осы куш бар ма екен? Эй, кайдам-ау! Пенделер пенделжке жакын. Пенде! Пенде! Пенде-е...(даусьт созады) Сабырж ан: Сабырлы едщ>з, шынымен-ак шаршай бастапсыз. Тез1рек енбек демалысын сураныз. Ha3ip: (куйгелектене) Эй, тегш емес. Тегш емес осы жолгы телеграмма... Сабырж ан: Жана жылдын алдында барганда отбасьщызды М эскеуге эдеш калдырдыныз ба, б ш д ш з бе осыны... H aiip: Сол кезде-ак журепм б1рдецет сезгендей едг.. Сабырж ан: М ен... мен тусш бей жур екем Fofi. Ci3 кетсещз, мен де кетем. Кдлмаймын мунда. Ho3ip: Эрине! Касыма ерген сен(мд1 досты жолда калдыру эдет!мде жок. CeHi ез!ммен ала кетем. М эскеуден де жумыс табылады. Эйтпесе Ташкентке кетем1з. (сосын ойлана) Бэлю м , К азакстанга... А таж уртка-а... Онда бару - талайдан 6epri арманым.. .Экем Т ерекул “Ен аягында туган елщ ш тап” деуш 1 едь “Kaflipinai бшетш - туган ел гана” деупп едо... Осы кезде сахна кррацгылана 6epedi. Сахнада - Ноз/р. Eip шеттен - Тврецул-рух Kopinedi. Т врекул-рух: Уа, балам! Неге енсен тусш кеткен? М ен с е т жасык ул болмас, ем 1рде вз дегенш е жетер деп умггтенгем. Мына турысын не турке? Наз1р: (септ emin) Эке! Экетай!... Мен ылги да алысып келем. ©М1рмен куресш келем гой. Б:рак, жене алатын TypiM жок. Кай жакка карай журсем де алдымда казулы ор жатады. Улкен, ущрейген апан жатады. Торекул-рух: Сол орды, сол апанды сен шыр айналып, езщ 1здептабасын. Акылды Kici одан айналып етед!. Ж урш келе жатып opFa жыгыла берсен, оны езщ нен квр. Оган ешк1м де KiHoni емес, тап езщ кшелющ. Нач1р: Айналып етуге болмаса ше? К гкенде де сонын ус-пмен вту керек болса ше? Онда не ютеймш? 3 1 4 3 'Г ТАЛДЫКОРГАН ^ КАЛАЛЫК ОРГАНЫ к в К1ТАПХАМА

Терекул-рух: Мына тфлште туйыкка т1релген жол болмайды. Кай туйык жолдын да шыгар TeTiri бар. Оны 6ipaK кещл кез1мен кере бшу керек. Н ай р: Сонда мен, акетай, ылги да аз басыма ез1м сор жамап, 63iMfli-63iM орга жыгып жургешм бе? Терекул-рух: Солай лесе де болады. Балам, баягыда мен с е т Мэскеуге, коммерция институтына окуга аабергешмде болашак жаксы маман болады, мешн жолымды куады деп армандап ем. Сен болсан ол окуды аяктамадын да. Н эз|р: Максатжетепне ерд1М. 0 з ж у р еп м тн калауын жасадым, эке! Мен Минсыге бардым гой. Ондагы казак жндттерже кемек KepcerriM. “Земск одагында” жумыс icrefliM. Элихан Бокейханов кекемн1н жанында болдым. М1ржакып некем екеум1з “Казак” газетше макала жазып, соны уактылы шыгаруга куш салдык. Терекул-рух: Оны бшем, кандастарына жанын ашыганы дурыс. BipaK, сол ушш окудан кетуге бола ма? Эуел1 диплом алу керек едь Кай кезде де 6ip жумысты бастасан, м шдегп турде соны аяктау керек. Сонда гана дегенще жетесщ. Н ай р: Мен Минск1ге барганыма екшбеймш. Онда улкен eMipre кез1м ашылды. Заманды, саясатты туейдом. Студент боп журе берсем, соньщ 6epiH де кеш угынар ед1м. TinTi туешбей кету1м де мумкш ед1 гой. Терекул-рух: Е-е, балам-ай, эр нэрсе де ез кезшде демей ме! Сен тым acbiFbiccbiH. Ал, асыгыстык п ен дет ылги да орга жыгады. Абай сосын да “Акырын журш анык бас, En6erin кетпес далага” Н аи р: Барлык уакыгга асыкпау - шешщ багын ашады дегенге сенбейм1Н, кейде самаркаулык KiciHiHжолын да бегейдг Улгеретш жумыска улгермей калып жататындар - сондай майлыаяктар. Терекул-рух: Кецпгем деп кимелеп, онмендеп барып, аягында кемеден калып жаткандар да кеп. Атам казак “Асыккан - шайтан ici” деген. Осыны унем1 eciime устаганын макул едц балам! Сен олай штемедщ. Ылги асыга бердщ. Ылги... Hasip: Жок, эке! Мен ылги асыктым деп ойламаймын. Терекул-рух: Асыкпаганын емей немене! Мэскеудеп окуынды аяктамай, Минсшге барган соц, тагы да асыктын. Б1рде кенсе кызметкер1, б1рде журналист болгын келдк Ол екеу: eKi баска жумыс кой. Содан кеш н гылымга бас койдын. Одан кей н ... H aiip: ApFbl жагын айтпай-ак койыныз, эке! Арпл жагы 63iMe де бес саусактай белгелп Терекул-рух: Бшсен сол Тапл да айтамын, ал! де кеш емес. - 18-

0 л i де кеп нэрсеш жендеуге болады. Ойлан, балам! О йлан-н... (елес-бейне жогала 6epedi, осы кезде элдек,айдан дауыс ecminedi) Д ауы с-эзэзЫ : О, Нэз1р! М ына жарык д униенш жыртыгын пенделер сенен бурын да жамап 6iripe алмаган, сен де 6iripe алмайсын. Акылды адам бас камын жасайды. Онсыз да кыска FyMbip-p... Дауыс жогала беред/, сахна кршпадан жарьщтанганда сахнада - Ноз1р мен Сабыржан. Сабырж ан: Не ойлап отырсыз, Нэз1р ага? Т у р ш з Tyririn KeTiirri, шаршаган сияктысыз. H aiip : (взш е 03i келт ) в т к ен кундер гой. Экем eciMe Tycin кеткен1. С абы рж ан : YHeMi маркум экеш з е сд азд е журедь Тврекул кекемд! 1918 жылы айуандыкпен елт1р1п кеткен басмашылар ез жазасын алган шыгар, а? H aiip: Жазасын алуын алды. Сот iciHe в31Мде катыстым. BipaK, одан эке Нрше ме? Кайран, экетайым-ай!... Маган асыкпа, аптыкпа деуш1 ед!щз. Сейтш жур1п, е з ш з де еш нарсеге улгере алмай калдыныз. Бар арманыныз езтозбен 6ipre кетп. Кайран, экетай-й... Сабырж ан: Осы менщ тусш бейпш м - басмашылар неге Терекул квкеме тшсИ? Ол улкен мемлекет кайраткер! емес, не прокуратурада, не полицияда icTereH жок. H aiip : Мен1н экем казак улты нан ш ы ккан алгаш кы коммерсанттардын 6ipi. Ж эй саудагер емес, коммерсант. Ягни, б и зн ес а менгерген казак. Осы ici, осындай алгырлыгы кейб|р пысыкайларга унамаган шыгар. Сабырж ан: Сол упнн де KiciHi елп руге бола ма? Ha3ip: Олар мен1н экемд! влИрш кана жене алатынын тусшген Сабырж ан: KiciHi влНру де жешс пе екен? Ол деген элшздштщ H aiip: ЭлЫздер ymiH ен онай жол сол гана... (сосын аз-кем ойлана) Олар Кенес еюметш мойындагысы келмеген басшылар е д г Ж аны м урнынын уш ына келгенде THicepre к ара таппай, квршгенге урынды. А д Ka3ip ше? Kanpriiii калай тусше.М13?.. Сабырж ан: (урейлене) He3ip aFa, ci3 не жошнде айтып турсыз? Ментусшбед1м-м. H aiip: (есш жигандай боп) Э, иэ... Басмашылар жойылды- ы ...Bi-rri 6api де... С'абыржан: Менщ ойымша, тасжурек басмашылар женген жок, жещс 6api6ip Терекул кекем жапинда. Ойткеш, ол арман еткен жаркын заман 6api6ip келдй Ол осы емес пе! Осы заман емес пе!.... - 19 -

Iloiip: (оны арцадан цагып) Рас! Рас айтасыц! Жана еюметп коре алмаган басмашылар iiiiHe элдекашан су куйылды. Bopi де оз жазасын алды. “Смеется тот, кто будет последним\" деп орыстар оте дурыс айтады. Сабы рж ан: Кулген 6i36i3, Ha3ip ага! Ен соцынан кулген - 6i36i3.. Уа, дуние естим!сщ, ол - 6i36i3... Сабыржан бар дауысымен айгайлайды. Сахна царацгымша береЫ. Элдецайдан дауыс ecminedi. Д ауыс-эзэзкт: О, сормандай! Бул соны емес кой, 6api де ani алда гой. Тагдыр алдывда не эз1рлеп турганын сен кайдан 6inecin, ей акымак пенде-е!.. Соны ойласаншы... УШШШ1 K0PIHIC Таеы да сол кабинет. Бвлме iiuiiide - Нэз1р. в з / стол устшде елденет жазып отыр. Осы кезде телефон шырылдайды. Н ойр: (телефонды квтерт) Терекулов тындап тур. Д ауы с: Ho3ip Терекулович, мен Пастухов кой. Нэз1р: О-о, Вася, 03iwu кормегел: канша уакыт болды. Даусынды еспгеш ме куаныштымын. Телефон соксам, ылги жок боласын- П астухов : Ш ынттап 1здемёйсшдер Fofi. Эйтпесе, 1здеген табады. (кулед/) Ж э, жагдайын калай? Геджас .орнында ма? Жумыста не жаналык? Ha3ip: Bapi де ез орнында. Сенш епшш-хатынды алгам. Соган жауап жазып отыр ед1М. П астухов: Жаз! Сурактын бэрш е де толык жауап жаз. Мен асыга кутемш. (кпикене узШс ж асап) Айткандай, сендерде тыныштык па? Нэз1р: Елде ме, жок ез пшм!зде ме? П ас тухов : А на Сыпкнн eKeyiHHiH аранды айтам. Ол 03i онайлыкпен iiuin бермейпн адам... Iluiip: Аз сойлеп, коп тындайтынын ауыр м ш езд ш п гой деп ойлагам. Сейтсем, мен де кателесштн. П астухов: Саган баягыда-ак айткам жок па! EcxepTin ем гой... Ha3ip: Соган кез1м eiwi жете бастады. Шын Mine3i eimi Kepinin П астухов: Не дейд1? Не жоншде таласып журснщер? II.n ip: Е-е, 6api де 03in бшетш шаруалар. Баягм уланып елетш маркум Бпкин1шд| “Ci3 эдсш олНрткенсп\" дещц. Оны коя 6epmi. Ол маган “Куранды неге казакшага аудартам д ей аз\" деп косемсидп

Пастухов: Осыны, He3ip, сатан мен де айткам. Сол куранда нен бар. 03ip коя турмадын ба? Осы ушш-ак сатан “Ултшыл, исламшыл\" деп к ш э татып ж1берет1ндер табылады. H aiip: Курантек исламнын казынасы емес кой, Вася! Ол керек десен жалпы адам баласына ортак каси егп кггап. Айтатыны - адалдык, юш ш еййш к, тазалык, шыншылдык... П астухов: Ой, сен де...3аманта карамайсын ба? Уакытка карамайсын ба? 0 з жолынды езщ кес-кестейсщ. (кйикене тоцтап) Сол Сыпкинге сыр алдыртанын жарамаган екен. Араларын ашылып Kerri ме? К,атты сезге келш калдындар ма? H aiip: (ауыр курст т ) Сенен жасырып кайтейш. Келгел1 6epi арамыз салкындау. Бугш екеум!з каттырак сей л ес т к . “KiciHiH кезше кулесщ, ал сыртынан сез TepeciH” дед1м... П астухов: Ондай адамды ек!жузд1 дейд1. М еш д акылымды тындасан, сен оны алдап-сулап уста. Онсыз да бул жакта Ky6ip- сыбыр кебешп барады. Exeyi тш табыса алмай жур екен деушшер де бар. 0 з кулагыммен естш калдым. Н ен кетед1! ©TipiKмактап кой. Ho3ip: Сол кургыр колымнан келе бермейд1. П астухов: Не келмейд1? Н зз1р: OripiK мактау... П астухов: Ой, сен де...0з1н дипломатсын. Т эяарибен жетедь Сейте тура 6ip Сыпкиннщ TiniH таба алмасан, онда не болтаны. H aiip: Жарайды, ойланып керешн. Пастухов: Ойланатын тук те жок. Тез Tinтабыс. Ойтпесе бшесщ гой, оны мунда юмдер колдайтынын... Ha3ip: 0з1ннен сурайын деген1м - меш Орталык неге шугыл шакыртгы екен? Пастухов: Ол жатын б ш м ед т . Келсейш1, сосын акылдасармыз. Ал, жаксы. Кер1скенше!.. Пастухов трубканы цояды. Haeip ойланып отырып к,алады. Сосын Сабыржанды шацырады. Сабыржан: (еакт ен Kipedi) MeHi шакырдьщыз ба? H aiip: Сен маган ана Сыпкинд1 кайта шакыршы. 03i орнында отыра ма, жок па? Сабырж ан: (кумЫжт) Ол..ол калата кетш калган. Ha3ip: Кашан? Сабырж ан: Олпнде... H aiip: (картоны корсетеЫ) Мынау - 6i3fliH КСРО, ал мынау - Казаксган... Байкайсынба, б1здщ Казакстан кеп жерд1 алып жатыр. Сабырж ан: Ол - 6i3fliH бабаларымыздын даласы. Егер олар осынша жерщ иелен1п, кортап кала алмаса, 6i3 ел! бар да жер1 жок, аты бар да, заты жок казак болып отырар ма е к ...

Нэз1р: ©те дурыс айтгын. Ipre;ii ел болу ушш ен ayeai кен жер болу керек. Мен шетелдщ кеп жерш араладым. Аты элемге ейгш болып отырган кеп мемлекеттердщ жер колем: Казакстаннан елдекайда Kiuii. Алайда, олар элемге атын жайып отыр. Неге? Сабырж ан: Бэсе, неге? Н эз|р: 0ЙТКС1П, iHiM, олар бипм, гылым жолына ертерек TycTi. Жастарды кептеп окытгы. Рылымды барынша дамытты. Ад б1зде кен жер бар да, ш м -б ш м ге умтылу жагы эл: де самаркау. Казак сол баягы калпынша ЭЛ1 де уйкылы-ояу. ©He6ip жылы Мфжакып кеке Дулатов “Оян, казак” дегенжыржазды. Дуп-дурыс! Б1зге ояну керек. С е р т л у керек. Силану керек. Ахмет aFa Байтурсынов “Маса” боп ызмнлап, ултты уйкысынан оятпак болды. Осынын бэр1 текген-тек смес. Ултка жаны ашыгандыктан... Сабырж ан: Ахмет Байтурсыновты осы куш елдш 6api ете б ш м ш казак деседг Ci3 оны керд!ШЗ, ninip алыстыныз. Расында д а 6miMi зор, терец Kici ма ед1?!. Ha3ip: Ахмет дейсш бе? Ахмет д е ... (ойланып турады) Ау, сол Ахмет ceKumi 6ip шогыр казак зиялылары болмаса осы казак каз1р де уйыктап жатар ед1 гой. Олар ен алдымен казакты оятты. Санасын сшиледг Сабырж ан: Калай? Калай сйпшкш? Нэз1р: Парасаттылыгымен. Терек б ш м 1мен. Мысалы. Ахмет окулык жазды. Bip емес, б:рнеше окулык курастырды. Оны жас казак окыды. Сосын K03i ашылды. Жан-жагына каралы. EciH жиды. Сабырж ан: Ha3ip aFa, мен озпнзбеи халкымыздын озык ойлы азаматтары жайлы ылги ш юр алыскым келед1 де турады. BipaK С13ДШ уакытыныз жок. (кпикене топтан) Спд1 Байтурсыновпсн oip кездер! nixip таласына тускен дсссдп Ел айтады, екеудаз 1926 жылы Бакуде еткен букшдуниежузшк тюркологтар сьсзшдс араб, латын epni тошрепнде тю рсайы с уйымдастырыпсыздар... Нэз1р: О-о, оны ссн де бшед: екенсщ гой. OFan каншама уакыт eTin Kerri. 03iM де умыта бастаппын. (кпикене тоцтап) Иэ, кайран Ахан сол жолы оте шешен сейледг Ofbh букш турю баласы тандана да, танкала да караган еш-ау... (сосын озте-взО Мен сол кезде буил ел саясатын жузеге асырмак боп арпалыстым, меш Мэскеу жак колдады. А д Ахан болса .жалгыз сдп сонда да сагы сынбады гой... С абырж ан: Сол баскосуда болган ыЫлердш айтуынша - ci3 екеуниз катты-казты сезге де барысты дейдп Нэз1р: Ол ic барысындагы айтдосу! Жеке бас кем ш ш п н айткан жокпыз. Ондайды пшрталас дейдт Сабыржан: Содан кешн ше? Bip-6ipiHi36en араласпай кетпедниздер

H o jip : (кут п) А йтпалым ба ж ана, б 1зде бас аразды гы на баратындай ештене де болтан жок. А хмет агам ез niicipiH коргады, мен ез nixipiMfli алга тартгым. TinTi ренжуд! айтасын, кеш ш рек кездескен сэтгер1м1зде Ахмет агам “Уа, латыншыл ежет iHiM, халын калай?” деп сейлесетш. Сабмрж ан: (тацдана) Кандай данышпан адам! Улылык деген He3ip: И э-э! А хантуа 6irri данышпан той...(ойланып т урчды) Сабыржан: Сонда-а... шздш ойынызша, Ахмет казак оку- б ш м ш ш басында туруга лайык тулга ма, He3ip ага? Н аз|р: (ойлана) Осы суракты магам таныс озге улт е и л д ер 1 кеп кояды. Мен сол кезде ойлагам. Ау, казак деген о бастан кесем, кереген халык емес пе! Тэрбие-тэл1мнщ кайнар кезш 1здесек, ол халыктын макал-мателдер:нде, ауызею энпмелершде, жумбак- жанылтпаштарында жаткан жок па! С абырж ан: He3ip ага, Ыз М эскеуде Куншыгыс баспасын баскарып турган кезвдзде эдебиетмплерд: жанынызга тартып, оларга жен сштешлз, Магжан акын халыктык педагогика туралы KiTan ж азы п ты . Ал, в т е б а й Т у р м а н ж а н о в п ен Б ей с ен б ай Кенжебаев халык ауыз эдебиетш жинауга Kipiciirri. Оны мен де Н ез|р: Бейсенбай мен втебай сол кезде-ак ел-елд1 аралап, кеп жумыс тындырды. Ж иган-тергендершщ 6ip белегш “Тем1рказык” журналында жарияладык. Сабырж ан: Мен Ахмет Байтурсыновты сураганым - ол казактыц улттык оку куралын непздед1 ме дегешм едг.. H oiip: Казак ш м -б ш м ш непздеу эрщен, Абай, Ыбырай, Шокандардан басталады. Ал, Ахмет болса солардын 1зш жалгаушы. Сол оку-агарту iciH 6ip жуйеге Tycipe бшген б т м п а з ... С абы рж ан: Онда неге онын аты аталмайды? Here 6yriiiri урпакка жетпей жатыр? Heaip: Мына заман сондай заман ба? Ахметтердщ куш oni-ак туады. Оны ceHi мен мен б ели м кере алмаспыз. BipaK, келеи урпак кередг Сабырж ан: Bi3 де картайып турган жокпыз Foft, ага! Заман тузелейш лесе дем-демде емес пе! Н эз!р: 0Mip ертегщегщей емес. А як астынан мамыражай заман орнай коймайды. Сабырж ан: Акындардын елеш н окысаныз, кещ лнпз шалкиды. Олар ушш заман ертен-ак кулпырып сала беретшдей. Elotip: riejii, сен e3iH жасырып олен де жазасын-ау деймш. - 23-

Сабыржан: Жок, He3ip aFa! влен жазбаймын, 6ipaK акындарды каггы курмеггеймш. Кггабын жастанып жатып окитын кездер1м де бар. в л ек - жанынды жадыратады, кешлге канат б т р е д й .. H oiip: Кай акынды айтасын? Мысалы, Магжанда ондай елец жок. Ол кушренедь Эткен заманды айтып тунередь Сабыржан: Рас айтасыз. Маижан окуга оте ауыр акын. Оган TiciM батпайды. “Маган мына OMip абакты” дейдь Сол сезшен коркам. Heaip: Сен акыннын сезшен корыкпа, басканыцсезшен корык. (сап топтан) Сонда, кай акынды кеп окисын?... KiMHiH елею кеш лд1рек? Сабырж ан: Мысалы, Сэкенде... Н ай р: Секен дейсщ бе! Секен бе?.. (ойпанып турып к,алады) Секен жалпы жаксы акын. TeHKepicTi 6ip акын Секендей-ак жырласын. Алайда, барлык елеш тугел1мен терт аягы тайпалган жорга десем, eripiKUii болганым. Олай дей алмаймын. Сабырж ан: He3ip ага, Ыз баягыда осы Секеннш кггаптарына сын жазды, сынады деседь Соны кейб1реулер арадагы басараздык деп айтып жур. Н ойр: Ehe, солай деп жур ме? (nynedi) Мен Сакенмен басараз болтан емеспш. Ол да, мен де ез кез1м1зде улкен лауазымда болдык. Екеум1з де кенес еыметш е адал кызмет етуге серггестж. Солай етп к те. Ал, б1рак...шьнармашылыкка келеек, Секен мен Магжанды салыстырсан, екеуч eni белек акын. Мен елендершдеп кплкене кем ш ш гш жазсам, сол ушш де жазыктымын ба? Ау, шындык деген шьщ 6epi6ip алыстан мен мундаламай ма! Бупн мен жазбасам, ертен баска 6ipey жазады. Келер урпак 6epi6ip ер затгы ез орнына кояды. Сын жазу - азаматтыц басын корлау емсс. TinTi ерб1рден сон ондай сынды оз кезшде Магжан акын да еспген. EipaK, Магжан сол ymin бугшп-угш ген жок кой... Сабыржан: Ci3 сынаган сон, Секен екпелеп,Tepic карап кетпед1 Н ойр: Ол да менщсыныма жауап жазып, арасында маган Tiiicin eTTi. “Казакстаннантыс жерд! ескен, казак Tiл iне шоркактау He3ip сыншы 6i3re торелж айтпай-ак койса кайтедГ деп те жазды. Ал, 6ipan мен сол ушш ат-тонымды бауырыма алып тулагам жок. (киикене топтан) Эй, легенде Секеннш ы ш езы Ц ш ны ц Mine3i. К еш трек, б1ржолыккан кезЫ13де дос кошлмсн амандасып. жагдай сурастык. Мен жымиып “ Бармысыч, революция дауылпазы” дед1м. Ол кулш яаберд1. Сабырж ан: Ci3fli кейб1реулер “Поэзияны туешбейдк сонда да елен жазады” дейдь

Ha3ip: Рас, e3iM канша талпынсам да, Teyip елен жаза алмадым. Алайда, елещй тусшбеШн деупилермен казф де таласуга эзйрмш. (сосын азеана пауза жасап) Ay, 6i3 не айтып кегпк! Сен Сыпкинш 13деш1. Келсш маган. Сабыржан сахнадан шыгып Kemedi. Ha3ip жалгыз. H aiip: (взше-взО Пастухов та мен! неге шакырганы ж е т н д е ештене демедь Элде шынымен-ак хабарсыз ба? Сыпкинмен неге П л табыс дейд1? Эй, дву де болса осы Сыпкинде 6ip беле бар...(кшкене пауза жасап) Орталыктагы вз кандасым гой, жаны ашиды гой деп Т урар Ры скуловты 1здед1м. Сол бауы ры м 6ip жаналык айтар деп ем. Сейтсем, орнында жок. Кайда Kerri екен?..Элде оны да ...(кш кен е тоцтап) Ойпырмай, осынш а урейленгешм калай? Куннен-кунге коркак, жасканшак болып барам ба? Ал, м еш н агалары м ...Б екейханов, Б айтурсы нов, Дулатовтар кандай журеетт жандар! Мустафа Ш окай ше? Дуние- дурмекке басын Hin, бордай уплген жок, ез принцишнде калды. T im i ез ойы мен идеясы жолында ел1н, ж ерш тастап, шетелге Kerri. Сонда да мойыган жок. 0 з тустастарымнан...Турар Рыскулов казак жершдеп ашаршылык халыкты баудай Tycipin, кырып бара жаткан шакта улты ymiH шамырканып, туп-тура Сталинге хат жазды. Арты не болар екен деп ойламады. Коркып-калтырамады. MeHiKi не? Кш эм болса екен! Халыкка киянат жасасам екен! Онда коркып- уркуге болар-ак. Бул не деген урей?.. Осы кезде еЫк цагылып, Сыпкин Kipedi. С ы пкин: Руксат па екен, He3ip Терекулович? Наз!р: Кел! Kip. Отыр мында. (орындьщты нуск,айды) С ы пкин: (отырып жатып) Рахмет. Ha3ip: Сен, Сыпкин жолдас, меш н MiHe3iMfli расында да жаксы бшмейд1 екенс1н. Эйткеш, баганагы ce3iMfli кешл1це ауыр алып калган сынайлысын. С ы пкин: О не д ег е тщ з, кешл1ме алгам жок. Кайта ш ыккан сон ез1мнен-ез1м кысылып...(кумиж ид!) Hoiip: Жок, легенде дурыс болды. Мен де ойымдагыны айттым. Сен де тосылып калмадын. Ащы да болса, кейде шындыкты осылай ашык жетк!з!п кою лэз1м. Сен кеткен сон, кеп ойландым. Мен артык кетш тн. Сы пкин: Артык кеткен ci3 емес, мен. 03iMfli-o3iM устауым керек eni. Heaip: CeHiH айткандарыцнын 6api де ойлануды кажет eTefli. Мен кейде 0з:мд1 КСРО елш щ enuiici екен:мд! умытып кетет!н сияктымын. -25 -

Сы пкин: Маселе, мше, сонда. Орталыкта сондай ой бар. Озге шамасы, сосын да кап сене бермейдь H .iiip: (ойлана) Бурый сенупп ед1. Менщ мэл1мдемемд1 непзге алушы едй Бул заман не боп барады-ы... Сы пкин: Ha3ip Тарекулович, ci3 ол упдн кап капаланбаныз, Ka3ipri уакыт баска гой. Орталыктагы ic басындагы ысшер осы куш ете сак. Екшщ 6ipiHe куджпен карайды. О здш ойынызда арам ниет жок. Оган мен сенемш. Алайда, ci3fli толык актау ушш 6ip Menin niKipiMжеткшшЫз. Hasip: (o3ine-osi) He деп отыр мына Сыпкин! MeHi актау керек дей ме? Сонда...Орталык меш каз1рден-ак жау санай бастаганы ма? (сосын Сыпкинге бурылып) Саган рахмет, Сыпкин жолдас! Ойыцды ашып айтып отырганыннын 03i достык. Мен муны ез дорежесшде багалауым керек. С ы п к и н : TyciHidiKneH кабылдаганынызга мен де ризашылыгымды бшд1рем!н. Hoiip: (кпикене жузш жылытып) Эй, б!зд! де дипломат flefitfli- ау! Болмашыга кабак шытысып, к е ю р е т п з каре айрыла л(аздады. “ЕлдесНрмек - глппден” дейтш едк ал б:з болсак-- С ы пкин: Наз!р Торекулович, с1здщ тэж ipибeнiз маган Караганда мол Жасыныз да улкен. Буны эркез ecKepyiM кажет-ак. Алайда, Орталыктын таяябы-ы...(кумЬжид!) H oiip: Айта бер. Э нпм е арамызда калады. Сы пкин: Айтуга хакым жок. Ho3ip: Жок, айт. Мен елш ш к басшысымын, сен болсан менщ орынбасарымсын. Протокол бойынша... С ы пкин: Бул жерде протоколды алга тартпай-ак койыныз. Bopi6ip айта алмаймын. Онсыз да мен а зг е коп нерсеш 6mflipin койдым. Ещп кинаманыз... H oiip: (ойлана) Э, солай де! Акыры дегеюне жеткен екен гой олп тырнакша ш ш д еп достарым-м... С ы п к и н : Ho3ip Торекулович, кудай уплн кош лдазге ала кермешзпп. Мен а зг е жау емеепш. Жауды баска жактан 1здещз. Тек мен емес-с... H oiip: Ж ау емеепш де! Досым болдын гой онда-а...(кулед!) С ы пкин: Кудай упин, меш кинай бермешзпп! Мендс турган не бар! Оны ез imim3 де TyciHin тур гой. Ноз!р: Орындаушымын десейип. Оган несше култелектейсщ! Орталык не айтса, соган конемш десейип. Сыпкин: Енды...калай десем екен! Кайт дейазмаган-н../*?(нала сойлейдО

H ajip: Ж э, бул эн п м еш осымен догаралык. (мш кене пауза жасап) Сонымен, бугш маган орталыктаи шугыл шакырту телеграммасы келдг Ертен сонда журемш. Орныма уакытша ез1н калас ын Сы пкин: 0з1м де соны айтайын деп...Калай бастарымды бшмей... Нэз1р: Одан Hecine кысыласын! Бугшнен бастап ал 6epiH де ез колына. С ы п ки н: (фтацтап) Ж ок. м енщ айтпагым - ci3 жок кезде шугыл ж1бер1летш м зл 1меттер бар ма, сонын жайы калай болады дегешм гой. Сол жагын тусш щ рш кетсещз... II,n ip: (култ) Йемене, меш енд1 оралмайды дегенщ бе бул? Сы пкин: Кудай сактасын, ондай ойым жок. H»3ip: Сыбырлаганды кудай е сп м ей ме! Саган турасын-ак айтайын. (сэл тоцтап) М ешн мунда кайтып оралуым киын болатын Typi бар. T im i оралмай калуым да мумкш. У спм нен арыз бар карш едг Егер оган сешн де катысьщ бар болса, жасырмай айт. С ы пкин: Ж ок, Ha3ip aFa! Мен жазгам жок. Арызга катысым Н ай р: Тапсырдым 6ip аллага! Кала берд1 ез apbiHa...©TipiK айтканды жазалайтын жараткан ие бар-р...(свл токтап) Ещц бара бер. Сы пкин: (цалтырай свйлеп) Ci3re жала жапкам жок. Тек кез1ммен кергендк ез1М еспгещи хабарладым. Ол ymiH жазыкты болсам... Н ай р: Бара берннз. MeHi жалгыз калдырыныз... Сыпкин имене басып сахнадан шыгып ке/nedi. H aiip: (o3ine-e3i) Уа, жараткан ие, бул кандай заман болды? Не боп барады мына дуние-е...Адалдьщ емес, арамнын жолы бола бермек пе будан былай! Не заман бул-л... Осы кезде элдецайдан дауыс ecminedi. Дауы с-азаз1л : О, сорлы пенде! Eip-6ipiHe киянат жасап алып, оны да алладан KepeciH-ay! Жаксы да, жаман д а ез iпанде. Мыкты екенс1н, солармен курес. Солармен Tipec! Соларды женге сал-л.. гер-пнш1 KGPiHic Hasipdiif болмес/. Бвлмеде Нэз<р ж алгыз, столга отырып, Спрнсце жазып отырады. H aiip: (o3iHe-e3i) Т ек-к... осылай жазсам дурыс кабылдар ма екен. Э й, 6ipaK сол п к мурттын Miiie3i де кызык. А як астынан - 27-

болмайтын нэрсеге ашу шакыратыны бар. (сосын жазганын ок,и бастайды) “Жолдас Сталин! Мен он бес жасымнан бастап енбеккс араластым. Халык упйн, ел ушга ешкандай жумыстан бас тарткан eMecniH. 1916 жы лы М и н см д е кара ж ум ы ска тарты лган кандастарыммен 6ipre болып, мен де енбек егпм . Сосын Кенес еюмет1 орнаган сон, oyeni Фергана ревкомында жумыс icrefliM. Сосын Ташкентке келш , Орталык Аткару комитетше муше болдым. Газет шыгаруга улес костым. 1921-1922 жылдары ТурЦИК терагасы бола жур1п, партия мен уш мет саясатын ж е р гш к п халыкка тусйш руге атсалыстым. 1922 жылы Ленин жолдастын шакыруымен М аскеуге келш, Орта Азияга латын алфавитш енп зуге кызмет erriM. Баспа аштым. П артия туралы , Ленин ж еш ндеп енбектерд1 басып шыгаруга куш салдым. 1928 жылы ездаздщ тнселей нускауынызбен Сауд Арабиясына ел mi болып к е г л и ...” Осы жерге келгенде токупап, ойланып отырып цалады. Ноз1р: (взше-взО Осынын бэрш оган neciHe тэгтш теп жазып отырмын. Бунын 6epi мешн жеке ic кагазымда бар гой. EiKrici келгендер алдырып таныса алады, ал 6inrici келмесе... И э, 6mrici келмесе, онда киын. Телефон шырылдайды. Hosip дереу Komepedi. Аргы жагынан ойелииц даусы еспйцеЫ. Ол - Нина Алексеевна Торецулова. Н ина: Нвз1р, ден1-басын сау ма? Неге уншз жатырсыц? Ki3 уайымдай бастадык. H oiip: Сап-саумын. Hecine уайымдайсындар. Н ина: Ойбай-ау, мына жакта гу-гу энпме. Дуние аласапыран... Нойр: Иэ, не боп жатыр? Неге аласапыран?.. Н ина: Оны кайт!п айтам! Телефонмен не айта алам. Ofirreyip тепн дурл1гу емес. Енднт бар уайымымыз - сен... H oiip: Балаларга ие бол Мен жас eMecniH гой. Bip басымдм коргап кала алармын. Баска не айтпаксын? Н ина: Йемене, асыгыссын ба? Касында Kici бар ма? Ha3ip: Жок, жалгызбын. Н ина: Онда негетым келте кайыра 6epeciH? Мешмен сейлесуге ынтан жок кой. (пауза жасап) Элде...шаршадын ба? Саган калай кол ушын 6epin, кемек корсете алам. Кайтей1н? Не штеШн?.. (ж ыла мсыра й ды ) H oiip: Ой, саган не болган? Жылаганы Heci? Бпдей бакытгы отбасы бар ма! Энелдей одеmi кызымыз бар. Одан артмк кандай бакыт керек... - 28-

Н ина: Кайдан бшейш. Телефон аркылы сейлессем, даусынэлЫз, салкын ш ыгады. Сосын к ец ш м астан-кестен болады. Bip сумдыктын ызрары бар ма!.. Мойр: Мен халкымньщ алдында да, ез арымнын алдында да адалмын, Нина! Сосын да ештенеге кайгырмаймын. Даусым э л « з есплсе, жумыстан шаршаганым болар. Н ина: Кушнз де, тунде де 03inai ойлаймын. Сол жерден аман- есен кетсен дурыс болар едн.. Мойр: Ж э, жарайды. Бетщнен сущим. 0 3 ip re cay бол. О нсыз да телефонды кеп пайдаланып койдык. М ескеудеп басшыларым ала алмай жаткан болар. Жаксы! Трубканы к,ояды. Осы кезде есж кргылып, пике Сабыржан Kipedi. Сабырж ан: Ho3ip aFa, катты oMFaб ер ш п к ет ш аз Fofi тары да... Ha3ip: Е-е, онын несш сурайсын. 1шке сыймай бара жаткан ой, сез1м... 0Mip бойы ел1м деп енбек етш , халкым деп киналганда тапканым осы болса... (столды туш п цалады) Сабы рж ан: AFa, кайгыратын не бар? Bip Kici с1здей-ак жумыс icTeciH. Bip елнн ci3flin icTereH юш здВак icTen алсын. Hoiip: Е, бауырым-ай, мэселе онда емес. Мен жумыстан босатады екен деп кайкырып отыргам жок, apFbi жагын ойлап отырмын. Сабы рж ан: Сонда Heni? Аргы жарында не бар? Ho3ip: Bi3, шамасы, earn Сталинге керек емес шыгармыз. Соны ойлаймын да... Сабы рж ан: 0 л i жассыз. 44 жас деген нагыз жумыс ютейтш кез. Н ай р: (ойланып) Ес б!лгсл1 6epi Кенес ек1меИне адал кызмет eTin келе жатырмын деп ойлаймын. (сэл пауза жасап) Саяси ойын да спорт ойыны сиякты. Мэселен, футболда KiniKeiie кемш1л1к ж1берген ойыншыны ете жаксы ойнап журсе де, аланнан шыгарып тастамай ма! Саяси ойын да сондай. Керек кезш де пайдаланады да, ал уакыты жеткенде ун-тунс!з шыгарып салады. “ Не уш ш?” деп сурай алмайсыц. \"Юном не?” деп жак аша алмайсын- Сабы рж ан: Неге айта алмайсыз? Нэз1р: 0йтке1Й, iHiM, KiMre айтарынды бшмейсщ. Саяси ойында кшолпн табу киын. Выдай Караганда 6api де cen in жактасьщсиякты. Ал, туптеп келгенде жауын да солардын imiiwe... Сабыржан: Кдзакты туралатып келе жаткан осындай “ойын” шыгар? Haaip: Т ек казакта гана ма? Буюл адамзатты туралатып келе жаткан да осы.. Ж ш тщ ушы бар, 6ipaK Tyfiiiniii таппайсын. (сол -29-

пауза жасап) Адамзат, менщ б1лу1мде, елдекашан-ак сана дерпне шалдыккан. Енгам ешюмге сенбейдг Ешюм ешюмд! тындамайды. Д 1н-мазак. Саясат-сайкал. Д ертп когам бул...Ол дерттщ eMi жок. Болса, менщ ойымда, тыгырыктан шыгар 6ip-aK жол бар. Ол ушш сана дертш кайтадан казанга салып кайнату кажет. Жолга шыгып кеткен кеш, атка MiHin алган азамат оган квне ме? Эзщ-ак ойлашы, квне ме OFaH-н... Eh, дуние-е... (басын устип отырады) Сабыржан: О, ага, ci3 ой тешзще Tycin кетпщз. Ол жарамайды. Картайып турсаныз екен. Слзге ал: де жумыс берер. Жауапты кызмет усынар... Нэз1р: Соны ойлайтын адам болса ещн! (сосын сертлгендей болып) Жарайды, бугшмейм13. Б угш п не керек. KerriK Мвскеуге! Барган сон жумыс 6eprici келмесе, елге кайтамыз. Сабыржан: Кай елге? Ha3ip: Йемене, б1зде ел коп пе? Эрине, ез1м1здщКазакстанга... Казактар жатсынып, кеудем1зден итермес. Эр1 карай Турюстадаа барамын. Кожа Ахмет Яссауи кесенесше барып, тэу етемщ. Атажуртты аралаймын. Eh, нпрын, ерюндш те 6ip ганибет. Сабыржан: Н эзф aFa, елге меш де 6ipre алып журеиз бе? Hoiip: Эрине. Каласан, 6ipre ЖYpeмiз. Сабыржан: Мен азд ен 6ip ел1 де калмаймын. Hoiip: Онда жинад Затгарьщды ретге. Ертен ергемен журем1з-з. Сабыржан сахнадан шыгып кетеЫ. Ноз/р жалгыз. Наз1р: (взше-езО Eh, ннрын, туган жер-р...Казак боптуып, казак жер1нде 6ip кун де жумыс ктей алмаппын-ау! Фергана, Ташкент, Мэскеу, Сауд Арабиясы...(\"ойлаио^ Сеш осы куш шын сагындым, туган ел! Квкке ушып, бшкке caMFan кетсем де сеш ансауым 6ip басылмайды. Тусш де де ceHi кврем, с е т и топырагыцды epKin басып журген эдем1 кыз - Ещпкп кврем. Белым, мен сол Бшикп осы куш туган жершнщ алкызыл гул1 деп елестетермш... Осы кезде сахна к,арацгыланады да. элдецайдан цыз дауысы ecmtiedi. Ол - Ецлйс. Е цл1к: Ha3ip, мен сешн TyciHe елее боп ырем бе? Hasip: Сеш ылги да тус1мде кврем. Енл1к: Tyciaae квру аз, мен сенщ журепнде журу1Мкерек едг Ж урепне от тастай алмаган екем, сол ушш киналам. H aiip: Ещпкжан, сен менщ журепмнен элдекашан орын алгансын. Сеш вле-влгенше еомнен. шыгармаймын. Е н.пк: Бул - eripiK. Сен меш емес, ана Нинаны суйесщ. H aiip : Нина м енщ eMipiMHiH алтын д щ ге п . Отбасымнын жылуы. Ад сен сагыныш-елессщ.Ж ас кушмнш умытгырмас куэс1 сенс1н...Туган топыракка 6inceH алау гул тар13Д1СЩ... - 30-

Енл1к: Рас айтасын ба? Ш ын айтасын ба?.. H aiip: Енлжжан, жас кунп к ател тм ушш кеппр! 0ткенд1 кайтып оралта алмайтын болган сон, не шара! Кеудем толы белпшз е к ш ш десем, оны юм тусшер! KiMre керек MeHiH imKi зарым! Оны мына топас заман TyciHep ме! © стш екш е-екш е етем13 д е бул ж а л г а н н а н - н ... Енлж: (вкмпипн унмен) Сол жолы... Сол жолы етегще жабысып алып, ж1бермеу1м керекefliМэскеуден. 6з1мнщ эрекетиздйтм-м ... (кулйпжиЫ) Ho3ip: А йтпакшы... сен шын суйетш болсан, сол жолы неге ун-тунс4з артына карайламай кетш калдын? Н еге аягы на дейш киылып етшбедщ? Е н л ж : Сен 6epi6ip квнбес едщ. М ш езй ш бшем гой. H aiip: Жок, eTipiK айтасын! Сен меш шын суйе алган жоксын. Сосын да еш киналмастан кетш калдын. T im i Минскщен жазган хатыма да жауап бермед ш (кпикене пауза ж асап) Ау, Ешпк-елес, кайдасын? Неге ундемей калдын? (жан-ж агына царайды) Е нлж : (куммж т) М ен... мен элденеше рет жауап жазып, артынан бэрш де жыртып тастагам. Соз1Мд1 жерге тастап, кетш калганынды кеппре алмадым. Keuiipe алмадым-м... Цауыс жогала 6epedi. Eiidi Торек,ул-рух квршедг. Т врекул-рух: А, балам, тагы да туйыкка пр ел д щ бе? Нэз1р: И э, оке! Тагы да Нрелд1М. Торекул-рух: М ен саган каншама рет айттым. Сен тындамадын. Ен болмаса, осы жолы айтканга кулак ас. H aiip: Бул жолы, эке, туйы к жолга тап келд1М бе деп коркам. Одан шыгар гепк те коре алмай турмын. Тврекул-рух: Тагы да мужш е бастадын ба! Сен Мэскеуге бар да, Орталыктын дегеш н icTen, акырын кут. Ешкайда козгалма. 0 к1мет далага тастамайды. H aiip: Мен енд1 KiMre керекпш? Т врекул-рух: Кут! Кут дед1Мгой. Ha3ip: Эке! MeHin ж уреп м 6ip жаманшылыкты элдекашан-ак сезгендей. Ж ер бетш деп жумыр басты пенделер 6api6ip п ен д ел т н к тей беред! екен. Баягыда... d ia l ниеТ1 бузык басмашылар капыда елН рш кетт1 деп кайгыра отырып, к е н ш м 1зге жана заманды, жаркырап келе жаткан жана уакытты медеу eTin ек. Сол жана заманны н сикы мынау. К и т етсен кагып тастауга эз1р. Енд1 басмашылар емес, баскалар... Ж ау вз арамызда-а... Тврекул-рух: Тейт! Недепсандалыпотырсын! 0з1мнен де бар- ау демейсщ гой TinTi. -31

H o‘ip: Орталыкта досымнан жауым кеп. Сэл суршсем, орга итере canyFa эз1ртур. Ал, бул жакта...cciiin журген Сыпкин мынау. Сыртымнан факп жннап... Тврекул-рух: bopi езщнен! 03ii»iiH осалдыгыннан... Hesip: (цинала) Мен... мен не yuiin жазыктымын? KiMre жакпай калдым? Айтынызшы, не упнн... Т в рек ул -рух: Д емек, тагы да 6ip жерден кате ж1бердщ. Суршбейтш тулпар жок. Тек сол кателйстщ кай жерден кеткенш ойлан. Соны табуга тырыс. Соны таба алсан, алгы ripairiH жаман болмайды. Хош, улым! (же бейнеа жогала бередО Нэз1р: (жан дауысы шыга) Эке! Мен кандай кем ш щ к жiбepyiм мумк1н? Жазыгым - жана ошметке адал кызмет штегешм бе? Куншз-туш жумысты ойлап, бас катырганым ба! Свйтш журш ю н э т болуга бола ма? Не булд!рд1м, эке! Э лде... ленде деген осы ма? Мына жарык элемге кателесу ушш, шалые басу ушш келетш болганымыз ба? (сосын аз-кем отырып барып Абай олецт оциды) Бойдагы MiHni санасам, Тау суындай аз емес. Журег1мд1 байкасам, Инедешн таза емес!... Абай! Абай! А бай!... Осынын бэрш де калай бите берген, жарыктык Абай! .. Рас, санадагы Miimi санамаласак, ол аз ба? Bipi - бшмесНктен! Bipi акылсыздыктан! Ал, 6ipi - кызганыштан... Енсумдыгы осы! 03i бола алмай, ал болсан, коре алмай жататындар жер бетшде коп. Ондайлардын санасы дертп... (сэл тоцтап) Ал, акылы жетпей жататын яки артык кыламын деп тыртык кылып жататындардын 6apin де алаяк, ем жузд* десек, когам не болады? Ондай мш ммде жок. Пенденщ бор!нде де бар. Уа, сол ymiH кшоля бола берсек, nepiurreni кайдан табамыз? Перлите кайда? Бар ма ондай перлите-Адам!.. Осы кезде олдецайдан дауыс еспилед/. Дауыс-эзэзш: Мунга бат! Капала»! Кайгыр, сорлы пенде! Бэрш де жасайтын вз колын, вз басын, в з акы лы н.Ж ау сыртта емес, оз шпнде. ©зше-езш жаусын- Сею жазалайтын да бвтен емес, ол да езш . Ендеше e3ine-03i кор казып жаткан пенделер элемшен сен де сыргып барасын, Ho3ip жолдас! Бул к о п т епПЙм де токтата алмайды. Ол муммн емес. Ха-ха-ха!., (дауысж огала 6epedi) Нэз\\р сахнада цолына телеграмманы устап. алысца к,аран ун- тунелз турып калады. Осы кезде (Щкойлек киген ЕцлЫ - елее оны цайта-цайта айналыи. шыр кобелек бияеп журедй (Ш ы м ы ллы к)

2. АБАКТЫ-FVM bIP (поэтикалык драма-сухбат) К азакты ц уш арысы , уш тулгалы улдары - М агж ан, H o3ip, С ултан бектерге а р н а л ад ы . Кртынасушылар: М агж ан - казак акыны Султанбек - мемлекет кайраткерг публицист Нэз1р - мемлекет кайраткерк редактор-баспагер А к Елее, К ара Е лее - niKipnepi карама-карсы Елее бейнелер ПРОЛОГ Сахнада муцлы музыка ацырын ойналып т урады . Сахнага ак, кшмЫ Ак,Елее шыгады. Оныц ю м екет де белгМз, ат ы да, ж о м де жок, - aumeyip Елес-бейне... А ц Елее: Уа, элеумет! Адам тш м е н сейлеп туртан мына мен тайыптан пайда болтан Елес-бейнемш. Мен адамдар арасында, мына СЙздердщ араларыцда ж урепн, 6epiH Kopin, 6epiH бш етш - бар болтаны Елеспш. TinTi кейде KopiHin, ещц кейде керш беймш де. nepiuiTe де, nepi де емесшн, ж эй Елеспш. BipaK мен кере алам, сезе алам, журе алам. Мен бугш тана OMip cypin ж аткан Елее емесп1н, сонау-у XX тасырдыц басындаты Казан TenKepiciii де, берпдеп колхоздастыруды да, одан б ерп деп ашаршылык жылдарын да кергенмш. TinTi мен осы куш талай-талай тарихи ютаптар мен киноларта аркау болып журген 37-жылгы зулматты да бшемш. 0 з кез!ммен коргендердщ 6ipi - менмш. Ал, б угш ... ездердазге не айтпакшы eaiM. Не уппн шыктым алдарыцызта?.. Э, иэ, ещц eciMe TycTi. Б у л и алдарыцызта шыгу ce6e6iM - п зд е р осы куш nip тутатын, Алашка ардакты болтан акын, поэзия сункары Магжан Жумабаев туралы аз-кем сыр айту. Магжан туралы, онын OMipi жайлы осы куш агынан жарыла макала да, олец де, зерттеу де жазатындар кебещц. Эрине, олардыц 6opi де шын журектщ соз!н айтады, Магжанта деген ыстык ыкыласты ойын жетк1зуге тырысады. Пенде бтгкен солай, K03i TipiciHfle 6ipiHiH 6ipi Kanipin бшмейдг Кезден калай таса болады, солай зар ещрейдк \"Аскар тау едк зор eai, тулама едГ дейцц. Магжан - езж у р егш щ отына 03i Kyfiiin ксткен акын. Мына елдк жерди галамды Kici М атжанша суйе

алса, элем элдекашан жайнап кетер едьау. Магжаннын елш суки ана \"Турюстан\" деген елещ нде эдем 1 врнектелмей ме! Мше, тынданыздаршы. Кандай эдем1, эуезд1 жыр. (влецнен узЫЫ оциды) Турюстан - ею дуние eciri гой, Турюстан - ер rypiicriH 6eciri Fofi. Тамаша Турюстандай жерде туган, TypKiHiH Tenipi берген Heci6i гой. Ертеде Турюстанды Туран дескен, Туранда ер TypiriM туып-ескен Тураннын тагдыры бар толкымалы Басынан кеп тамаша кундер кешкен. Тураннын тарихы бар етш желдей, Заулаган калын ерттей аспанга врлей. Тураннын жер1 менен суы да жат Тещздей терен ауыр ой бергендей... Осылай жалгаса береди жалгаса бередь Жалпы осы Магжан бар Fofi, улы Турюстан жыршысы. Ол Турюстан дей отырып, барша турю журтын улкен кушакка сыйгыза алган акын. Осыны, эй кайдам, эл1 де TyciHe алмай жургендер араларынызда баршылык- ау! (курсмедi). Осы кезде сахнаныц екйши тусынан Кара Елее шыгады. Оныц KuiMiKfln-Kflpa, даусы да ypeiini. Кара Елее: (кекесЫЫ унмен) О, сорлы!.. Сорлы... Тагы да ел алдына шыгып, 03iiuii мадак еткел1 турсын ба? CeHiH турщ ак болганымен, ж уреп н ак емес. Ж анашыр боп сейлеген1нмен, журепн жылы емес. Сен... сен алдамшысын! Квзалдау eMipre уйренген Алдамшы-Елесс1н... А цЕ лес: (урке куграп) Сен... тагы да келдш бе? Кайда барсам да кыр сонымнан калмадын-ау! Кара Елее: Эрине, калмаймын. Сен бар жерде мен де бармын. вйткеш 6i3 6ipre журеМ13. Ак, Елее: Жок, 6i3 ешкашан 6ip бола алмаймыз. Ол - сешн ойын. Актын аты - ак, ал каранын аты - кара... Кара Елее: Кара болмаса Актын KaflipiH юм TyciHefli, сорлы-ау! CeHiH ак болып жургешн мына MeHiHаркам. Мына мешн аркам-м... Ац Елее: Жогал! Кет! Квз1ме Kopiнбе! Кара Елее: Сау бол Э31рге! Bi36opi6ip кездесе берем1з. Сен менсп ешюм де eMecciH. Соны бш-л... (Кара Елее жогала 6epedi) А цЕ лес: (курсте туcin) Сонымен... мен не айтпакшы еД1М?Иэ, иэ... Магжан туралы екен гой. - 34-

Магжан акын туралы сыр-энпмеш ... кай тусынан бастарымды бшмей абдырап турганымды карашы! Магжаннын балалык шагы кызык па, ж ок ж н т т к шагы менд1леу ме? Элде, кызметч мен кайраткерлш келбеть.. Бэлюм, окытушы-aFapiyшылыгы... Юм бшген... Э ркш ге эртурлг От журек акыннын ем1ршщ кай сат! де елд! елен етк!зе алады. TinTi бул ф эниден озуы д а сол ерекше жанныц тагдырын кез алдына экеледг Фэниден озуы дем еы ш ... сендерге купиялап кана айтайын. С онау-у 1937 жылы Магжан акынды турмеде кинап, тас журек пенделер ойына келгенш ктеп , акыр аягында оны ату жазасына буйырган кунд1 мен ез кез1ммен керд1м, ез кулагыммен естш м . Тап сол т у ш ... мен оган келд!м. Онын касында болдым. Ол маган \"Сен суркия Елессщ, неменеге келдщ?\" деп зек!д1. Жаным ашып келгешмд1 жаны жаралы Акын тусшбедг TyciHe алмалы. Тусшетшдей каукары да жок едь Ал, мен болсам... imiMHeH кан жыладым. \"Е, сорлы казак, сен не бшесга?! Сен буп н ушн-уганде тып-тыныш уйыктап жатсын. А д ертен, тан ата Магжанын атылады. Магжанмен 6ipre касиетт1казак жырынын тагы 6ip кэусар булагы да 6ipre суалады. Ж урепщ н, жан-дуниещц талай уакыт, талай жыл елдилейтш тангы шыктай м елд1р жыр, эдем1 эуен м энпге кемшедГ деп айкайлап, жар салгым келдт BipaR, мен1 rim тындайды. Елее кшге керек? Елестщ уш к^мге дару? Сол тун, М агжан акыннын сонгы ту ш кун1 б угш гщ ей кез алдымда. М ш е, мынау - тас белме. Кдпас белме. 1ш1нде - Тор- дагы кыран... (ол сахна жещты сук саусагымен кврсе/nedi) Кой, элеумет, мен солай карай барайын, сендер де менщ сонымнан epiimep. ByriH - Магжанньщ сонгы т у ш ... Бул ф энидеп сонгы жарык дуниес1. .. (Сахна царацгылана бередО Б1Р1НШ1 АКТ Б1Р1НШ1 K 0 P IH IC Турме. Тар крпас белме. Бвлмеде - жалгыз адам. Q si эбден арып, жудеген. Ж узш ен мулде шаршаган, к,ажыган кешп байк,алады. Eipax,... оны if eniKip ж анары н а н от уш к,ы ндайды. ж алы н ишшырайды. \"Мен майырылган, бт кен ж ан еместн, oni де ш имве тасцын цайратым бар. ж йер-куш ш ба р \" деп сыр бШ рет ш дей. Бул - крзак, ак,ыны Магжан. -35 -

Магжан: (курсше елец оциды) Кеудеде - от, inrre - жалын, козде - жас. Куш-туш к а т ы жуткан сорлы бас. Сабан тесек, тым каранты жатагы, Наны кара, шайы кара, карны аш! Кун TycipMcc MeiiipiMi жок каратас, Лгармай ма мундай уйде кара шаш? Жанында жок жаны ашитын жакын жуз, Тасбауырлар ьщгайына карамас. Жарык сэуле не Ай, не Кун керсетпес, Жакыннын: \"Ой бауырымын!\" ест1рмес. Ic - санаулы, сез - андулы, epiK жок, в з колымен унамды тон niiirripMec. Кайгыланба, сорлы туткын, еш не етпес, Кун батканмен, тан атпай тун жетпес. Ер журекп азаматгын басына Бул жалганда нелер келш, не кетпес? О, сорлы басым-м! Сорлы басым-м... Осы оленжолдарын энеб1р жылдары кагаз бетше Tycipin отырган кез1мде мен ойлаппын ба? Ойлаппын ба ез1м де дэл осы куйге TycepiMfli! Кайран, М1ржакып кеке! С е т и мыктыльпын, рухтылыгын м е т 6yriH тагы да, тагы да так кылды. С е т абакты да еш кындыра алмады. CeHi ана Кызыл жагалылар да еш сындыра алмады, М1ржакып коке! Сен... осындай тар капаста отырып та ез1нД1, ез бейнещп жогалтпай, ер М1ржакып болып б1зд1н ортамызга кайта оралып ен. Ал, мен болсам ... мен cipa, жасыктау жан шыгармын. Акынмын деп кеуде кагушы ем, сейтсем сол акындытым да ceHiH касында жэй FaHa бф дене, тасб аканы н ты рбаны icneTTi н эр се ме дей м 1Н. М ынау т ер т кабыргасы туп-тугел тас белме, OHFa да, солга да, жогары да, томен де карасан _ 6opi6ip суп-сур OMip. Баягыда ... еркшджте жургенде ойлаушы ем, егер осыдан MeHi 6ip болмеге 6ip ай камап тастаса гой, елен артынан еленд1 топырлатар ем д еп... Сейтсем... ол жэй кецш алдау сез1М екен рой. \"Ал, eHfli MiHe, жападан жалгызсын, Магжан акын. Ал, кэне, Torinuii! Жазшы жырынды! Кайда, муза! Кайда, шабыт! ..\" дейм1нгойез1ме-оз1м. Еске ештене Tycneftai. Ойга ш ге р 6ip туй1р ой болсайшы. 1лшер, mirep ештене жок. Т уп жок! Бос дуние... Каныраган дуние... Осы кезде бвлметц 6ip бурышынан баганагы Лк, Елее Kepittedi. А ц Елее: О, Магжан! Сен 6ip кездер! аскак efliH, асау ед1н. - 36-

Акынмын деп асып-тасып сейлеуил едщ! Ещй каз1р калайсын! MiHe, бул 0Mip. \"Кеп ойнаган - 6ip жылар, кеп сеюрген - 6ip кулар\". Eciaai жиып, теубэна келдш бе ендй ©звднщ де кеп пендеюн 6ipi екешщц мойындадьщ ба? Магжап: Сен... сен юмсш? Сен м е т кайдан биюсщ? Ак, Елее: Мен бе? М ен сеш гана емес, с е т и бар жазган жырын- ды бшемш. Мен с е т и жырынды гана емес, барлы к дос- душпанынды бшемш. Мен с е т и ... басьщ icne шатылган кущи де, сеш юмдер сатып, имдер устап бергенш де бшемш. Кыскасы, 6apiH де бшемш... М агж ап: Б ш сен, айта койш ы . М ен не ymiH тар капаста отырмын? Жазыпым не? Халкымньщ, ел1мнщ алдында не жаздым мен? KiMre жау болдым? KiMfli кустаналадым? Ац Елее: Ол узак енпм е гой. Одан да сен б уп н п кушшп айтсайшы. Осы тар капастан калай шыгамын деп бас катырмайсын ба, сорлы! Сен1н тагдырын каз1р енкей журекшз жандар колында, олар не к т е й м ш л есе де epiKTi. С ен ... олар ymiH кумы рска сия к ты сы ц . Магжап: Жок, мунына Kenice алмаспын. Казак акыны кумырс- кага айналып Kerri дегенге сенбеймш, ceHriM де келмейдЕ Акын - кумырска емес, акын - кыраи. Егер кыран куска айналдын десен, MyMKiH ceHepMiH. (Осы кезде Кара Елее шыгады) Кара Елее: Кыран кус емес, кара карга екешщп неге укпайсык сен сорлы! Кара карга екеш ол да ерющцкте eMip cypin жатыр. Ал, сен болсан сол еркшдштен де айрылган, бас бостандыгы жок капастапл кара каргасын... Магжап: Тарт тш вд П Сункылын неткен жаман едЕ Кара карганын 6ipi 03iH болмасан неттЕ Кара Елее: Ха-ха! Кара карга д ейдЕ .. MeniH KiM екеш ш и кайтесщ сен! Мен ерюндж кусымын. Мен - кекте журетш epKin куспыи. K»3ip касында отырмын, ещц 6ip песте кокке к етер ш п кете алам. Кайта тар, капас, сасык белмене келш, сеш мен тш десш турганыма куан. Ka3ip ренж!сем, кезщнен гайып болам. Сосын жат! Ж ат солай жалплздыкты н сэры уайымына б аты п ... Е, М агж ан! М агж ан!.. С е т и айб ы н ы н ерш ндпете eKeHin неге укпайсын! Тар, капас белм еге кыран Kipyuii ме едЕ Капаска камалган кыран - кыран емес. О нык кырандык касие'п тек кешете, бюкге. Магжан: Кыран капаска мрмейш дейсщ . Ал, сол кыранды езгелер капаска зорлап Kipri3ce, куштеп камаса ше! Онда не? - 37-

Кара Е лее: Eepi6ip. Кыран кыранлыгын сактауы керек.; Кырандыгын каД1рлеу> керек. б зщ щ кыран екенш бше тура кыран- мшез керсете алмаса, онын Heci кыран!.. Ол кыран ба? Кузгын Магжан: С ен... сен сонда м е т кырандык мшезш жогалткан жан демексщ бе! Жо-жок! Кыран - 6epi6ip кыран! \"Алтын кездж i кап тубшде жатпайды\". Кара Елее: Е, ендеше сен де сол алтын кездж бол Жатпа кап i тубвде. Tecin шык. Алтын кездж екешщп KopceTuii ал... Магжан: Оны керерм1з. КерерМ13ель Халкым, ел1м аман болса,' 6api6ip акынын 1здейш. Акынын шарк ура 1здейдь Кара Е лее: О-о, ол ещц узак шаруа. Мумкш 6ip жыд мумкш он жыд мумюн жуз жыл... Оган д е т и юм бар, юм жок. Tiirri ол кун ешкашан тумауы да мумкш гой. Сонда ше! Сонда кайтесш, сен с о р лы ... Магжан: М е т акын деп таныган ел1м бар, елш суйген азамат- тар бар, каны бар жшггтер бар, солар одеШп. Соларга керекпш. (Кара Елее жогала 6epin, endi ащЕлее пайда болады) Ак, Елее: Бшем, бшем юм женшде айткын кеп турганынды. I Баягыда Ташкентте жургешнде 6ip томдык влендер ютабынды | баспадан басып шыгаруга колгабыс берген, сейтш о н алгыевз жазган ана Султанбек Кожановты айткалы турсын гой. Султан- бек жалгыз. Жалгыздын уш шыкпас деген. Онын уетше бул кунде Султанбектщ де хал1 мушюд Ол да жалалы... Магжан: Жалалы? Калай? Улкен мемлекет кайраткер! неге жалалы болады? Сен езщ бшесш бе Султанбектш юм екенш? Ол - казактан шыккан тунгыш улттык хатшы. Республика баскарган адам. Орынбордан астананы К ы зылордага Keuiipin экелген кайраткер. Казакка ресми кужатта казак деген атты алып берген адам, бурын езщ бшесщ ылги \"Киргиз\" деп жазатын ед1 гой. О л... бше бшеен азуы алты карыс Иосиф Сгалиншц оз1мен сез сайысына тусе бш ген казак. \"О рта А зиянын Ш ынгы сханы\" деп OFaH Сталиншн ез1 айткан... А ц Елее: Бшем. Онын бэрш д е мен ез кез1.ммен Kepin, ез кулагыммен еспгем. Сталин екеушщ жеке кездесуш де бшемш Bip емес, 6ipHeuie рет Сталинге карсы увж айтып, “Халыктар кесемш\" созден тосылткан да - Султанбек. Оны да бшем13-з... Мэскеуде еткен жиында тврде Сталин отырып, сез Султанбекке келгенде \"Ад сейле Орта Азиянын Шынгысханы”дейш гой. Сонда Султанбек мшбеге келш, сезш \"Сейлесек сейлейм13, бул жерде Грузиянын князьдер1 де сейлеп жур гой\" деп бастайды. Бул - - 38-

ж у р е к т ш п . BipaK--. осындай сездер Сталинге ж ага к о я ма? Жакпайды, врине. Магжан: Ол гана емес, кешшрек Казакстаета Голощекин басшылыкка келген кезде Султанбек Мэскеуге ауысты гой. Орталык комитетке. Сол кездщ 6ipiHae Сталин оны керш калып: \"Хал калай, Орта Азиянын Ш ынгысханы?\" деп сураса, Султанбек: \"Ол Шынгысхан жарты элемда жаулап алды, ал бул Шынгысхан эт кунге Мескеуден кшгкене пэтер ала алмай жур\" депть Сезден тосылган Сталин оган дереу пэтер белгшгтп. Осыны да бшесщ бе сен? А ц Елее: Бгпем. Магжан: Бшсен - не деп тантып турсын! Сондай Султанбек, Сталишпн 03i жаксы бшепн Султанбек жалалы, icTi болды дегешне жен болсын! Ол кай сандалганын?.. Ац Елее: Мен боска сейлемеймш. Мен бгпетш болтам сон айтамын. Султанбек те кайсыб1р куш Ташкенттегт ез уйшде усталды. Каз1р турмеде. Ол да сен с ек ш и кайгы жутып, басын ургылап отыр. \"Бул не болды?\" деп туеш е алмай влек. М агпсан: ©TipiK! ©ripiK мынауын! Султанбек те камалды дегешне сенбеймш. ByriHri саясатты, саяси агымды ол тусшбесе, онда м м тусшедИ Ол да басын ургылап отыр дегешн не сез? Ац Елее: Сенсен де - осы, сенбесен де - осы ... Ал, мен KerriM. Кайга керю кенш е-е... Магжан: Токта, токтай тур. Сен осы ... шынымен-ак шындыкты айтып турсын ба? Султанбек те камалса, бу заман не боп кеткеш! Султанбекп де суркия заман вз илеуше алса, онда алдан KyrepiMi3 не? Ymjt етер не бар ещц! HeHi кещ лге медеу етерм13-з! Неш- И(айцайлап Ж 1береЫ. Елес-бейне ж огала 6epedi). ЕК1НШ1 K0PIHIC Ташкент. Султанбек Цожановтыц кабинет!. Кабинетте Магжан екеук Султ анбек: (даусынсоза) И э-э... Сен акынсьщ. Акын екенще еш шубэм жок. Д егенмен... Магжан: Сураныз. Кещлде куднвдз калмасын. Султанбек: Осы ceni юмнен сурасам да, К1ммен сейлессем де баягыны, ескйпкп кексеупп акын дещц. Сонын сыры неде? Сен кай ескш ст1 кексеп журещ? Магжан: (кулед1) Султеке, ол e3i К1шкене тусш спеуш ш етен туган п ш р, ©звдз-ак ойланызшы, акын ез ел1н, жерш суймесе акын - 39-

ба? Ал, елш-жерш суйген акын онын тарихына да Tepic карай алмайды. Мен казактын ecKiairri хандары, батырлары, билерй туралы ой толгаган елендер жазгам, 6ip емес, 6ipHeuie влек жазгам. Соларды атустз оки сала айтып жургендер( шыгар. Султанбек: Мысалы, 6ipeyiH ОКЫПбере саласын ба? Магжан: Эрине, Тек Ыздш уакытынызды алам ба д еп... Султанбек: Ока емес. Ауыр, бггпейтш жумыстан колым калт еткен сэт. Сосын да с е т вдей1 шакырттым. 0 з аузыннан ecTin, вз унщмен тындагым келдь Магжан: Ендеше окиын. (ецсест пйктеп, елец окуга Kipicedi). Аркада Бурабайга жер жетпейда, Баска жер ойды ондай тербетпеЩп. Бурабайдын квЛ1 мен Кекшетауды Кврмесен квюректен шер кетпейдь Киясымен булт кушкан Окжетпестей Баска тау ойды аспанга ерлетпейдь Аркада Бурабайга жер жетпесе, Алашта Кенекеме ер жетпейдЕ Квкшеде куюренген Кенем кайда?! Дарига, журепмд1 дерт вртейд|! Бул - менщ казактын ханы Кенесары туралы жазып журген шагын поэмамнан уз1нд1. Осылай жалгаса 6epefli. Султанбек: 3p i, epi карай. Магжан: Тагы да жалгастырайын ба? Султанбек: Ив. Жалгастыр. Магжан:'(мак,алшен о^иды) .. .Алашта талай-талай ерлер еткен, . Ерлерде Кенекеме юм бар жеткен? Суйремей елш ерге, керге суйреп. Ер емес, \"epmiKTep\" ол enji ешреткен Жалгыз-ак Кенекем гой кайрат кылган, Казакты куткарам деп калын ерттен... Султанбек: (ceedi бвтп) Ж е, тушщнм. Кенесарыны калай жырлаганьщ маган б ел гш болды. Тагы кандай жырларын бар? Тарихка байланысты, тарихи Kicinepre байланысты?... Магжан: \"Батыр Баян\" деген поэма жаздым. Ол да тарихта болтан батыр. Онда мынадай жолдар бар: Ол кунде аз казак пён калын калмак Кыран мен кара кустай алыскан шак. Баласы алты алаштын Абылайдын Астында ак туынын табыскан шак. - 40-

Казактын батырлары 6epi кыран, Сонда да 6ip батыр жок Баяндай тап. Жауынын 6ip жорыкта 6ip супуын Ер Баян алып кайткан артына сап. Баянныц алып кайткан сол сулуы - Балдырган бебек дерлж, он тер т жаста-ак. Султ анбек: (оны беле) Сен, Магжан, эрине, ен эдем1, кещ лге конымды тустары н окы п жаты рсы н. М ен оны iiUTefi ce3in те турмын. Ал, маран келген 6ip езш ш е 6inrip эдебиетии \"Сен жазды” деп мына 6ip жолдарды да окыды гой. Тындашы, осы рас па? Журепм, мен зарлымын жаралыга, Сум eMip абакты гой саналыга. Кызыл ттл, колым емес, мсендеулк Сондыктан жаным кушп жанады да. Ку eMip кызыгы жок кажыткан сон, Толганып карауым сол баягыга. Туйш нщ токсан турл1 nieujyi бар ©дем1 ертегщей баягыда. Эдем1 еткещи ойлап айнымасам, Сум eMip Kyurri уын аяды ма? Осындагы \"Сум eMip абакты гой саналыга\", \"Ку eMip кызыгы жок...\" деген жолдарда не айтпак болдын? Осыны айтшы? Магжан: (к,ипак,тап) Султеке, ci3 эдебиетп, онын imiHfle елещи жаксы TyciHeci3 гой. 0Mip кей-кейде 6i3 ойлагандай эсем де эдемк керкем де KenicTi емес е к е т ci3re де аян. Буны мен гана айтып отыргам жок, маган дей(н акындар айтып кеткен. Мен тек 63iMUie ернектед1м. Султ анбек: Юм? Кай акын булай деген? Магжан: Мундай ой осы KyHi буы л казак кекке кетере аскак- татып отырган, еткен жылы FaHa 6ip том елендер1 басылган Абайда да бар. Абай т ш й будан да еп а зш ж1берген. \"Адамзат бупн адам, ертен топырак, Б уп н п eMip жаркылдап алдар б1рак! Ертен e3in кайдасьщ, 6ifleMiciH влм ек yuiiHтугансьщ, ойла шырак!\" дейд1 од BipaK, 6i3 сол yrniH Абайды К1неламаймыз Fofi. Султапбек: (ойлана) Абай дейсщ , в! Абай ол Абай гой, Абайга казакта акын жете ме! Ж урепмнщ Ty6iHe терен бойла, Мен 6ip жумбак адаммын, оны да ойла! - деп жырлады о л Рас, Абай жумбак адам. ©cipece казак yuiiH. BipaK, жанагы сен мысал

еткен елещ соншалык коркынышты, ypeilni емес. \"Bi3 пендем1з, eMipre келген конакпыз\" деп отыр гой о л \"Бугш конакпыз, ертен етем)з\" демей ме. Одан не кордит? Одан уркетш не бар. Моселен, сен1н мына 6ip шумагын сол Абаймен ундес. ©гер жылдар - кайгырармыз, кулерм1з, ©гер жылдар - саргаярмыз, кеберинз. ©гер жылдар - картаярмыз, елерипз EipTe-6ipxe курып, шамдай ceHepMi3... Магжан: (свзЫ Шп ала кетт) Сол Абай тагы 6ip елешнде: Адамзат бок котерген боктьщ кабы, Боктан сасык болады елсе-дагы, - демей ме! Осы еленнщ астарына ущлсещз, ем1рдщ моншздйт, еткш ш ш п кылан бермей ме. С улт анбек: Ж э, Абай туралы онпмеш кешнге калдыра туралык. Бугш мен сетм ен сейлесш отырмын. Сенщ бар ойьщцы, туш а ниет1щп тугел бшпм келедн Магжан: Сонда... ниепшз... Султанбек: Сескенбей-ак кой. Мен ана \"уш эрштш\" эдюше салып отыргам жок. Сеш дос кещлмен тындагым келш отыр. Оз1М коз жетюзешн деп ... Магж ан: Тагы да окиыи ба? Султанбек: Окы. Магжан: \"Аксак Тем1рдщ монологы\" ЖаЬан деген не нэрсе? - Алаканнын ауданы. Bip ауданда коп TOHipi Болудын Tiirri жок свш. Кек TOHipici - TOHipi - Билесш кепн, кущренсш. Ж ер TOHipici TeMipMiH, Ж ер1ме TOHipiMтимесш. Кек TOHipici TOHipiHin Тукымы жок, заты жок. Ж ер TOHipici TeMipain Тукымы -TypiK, заты - от! MiHe, осылай жалгаса бередг MeHiH бар жазыгым - осындай атагы бар, елш , жерйм деп ещреп еткен батыр бабаларды еленмен прш ткеш м , еленмен сей л еткетм , айта алмай кеткен арманын жырмен кестелегешм... Осы ушш KiHOfli болсам... С улт анбек: (созЫ беле) Oyeni тында! Ел не деШа? Елдш -42 -

айгатыны - \"Сен ескшпл акынсын\". \"Тек е с к ш к п кексеупп, ecni заманды армандаушы.\" \"Бугш лш кермейд!, Keprici де келмейдь Магжип: Олай дейтш болса, мен тек тарихи адамдарды гана жазгам ж ок кой. Менде махаббат, табигат лирикалары да бар. Ондай елендер жетерлш. Суй, жан сэулем, тары да суй, тары да! Жылы, Terri у тарады жаныма Бул лэзаттын 6ip минутын бермеймш Патшатары, букш дуние малына... Бул ше! Буран не дещ ц э л п айткыштар? Буны да тукке алрысыз дей ме? Султанбек: Мше, бул поэзия. Бул - нарыз лирика. Осы елеюн ушш с е т казактын ен Teyip акыны деуге эбден-ак болады. Ал, Keprici келмегендер - туйеш де кермейдь Магжан: (крана) Рахмет, ci3re! Ен болмаса ci3 тусш сещ з екен мен1н жанымды. Султанбек: Неге тусшбешн. М ен тек кенсе кызметкер1 рана емесшн, едеби ета де жанымдай суйетш адаммын. С е т и : Арыстандай айбатты, Жолбарыстай кайратгы, Кырандай Kynrri канатты - М ен жастарга сенем1н, - деген елеш ш й кайта-кайта окып, жаттап та алгам. Tirrri сол еленге ел1ктеп мен де \"Жастар болар елге еге\" деген елен де шимактагам. EipaK 61ЗДШ поэзия емес кой. Магжан: (тацдана) Ci3... c i3 MeHiH жазгандарымды унем1 кадагалап H<ypeci3 бе? Шынымен-ак-.. (жуз1 кул1мдеп Kemedi). Султанбек: Неге окымайын. Н еге кадагаламаймын. Tiirri мен кей уакыттарда, кол жумыстан калт еткенде ceHiH поэзиян туралы Kefi6ip улкен, лауазымды жолдастармен niKip алысам, ой 6eniceM. Kefi6ipi макгайды, ал xeft6ipi кигаштайды, унатпайтынын айтпак болады. Магжан: О лар... KiMflep? Мен танимын ба? Султанбек: Ж е, кайтесщ оларды ... \"Ит уредк керуен кешед1\". Ал, 6ipaK MeHiH сен туралы ез ойым бар рой. Саган деген ез багам бар. Ocipece сети : Бул - казак, тэщ рге зар еткен казак, Киналып, канды азап кешкен казак. OflTeyip канды азаптан куткарам деп, Окыган азаматын куткен казак! Азамат! Анау казак каным десем, Жумакгын суын апар, жаным десен. - 43-

Болмаса I6Uic бол да у алып бар, Токгатам, туншыктырам зарым десен! - деген еленш жазуын б1здщ улт едебиет1 уппн зор жепстнс. Мен оган шын куанамын. Магжан: (к,уана) А гатай, мен де ci3fli буган деш н дурыс танымай келген екем. Мен а зд к шынымды айтсам, кабагы катулы, журеп тас, MefiipiMi аздау мекеме кызметкер1 деп журсем... Ci3 поэзияны ете жаксы тусшед! екеназ. Бул деген 6i3 yniiH улкен бакыт кой. Сйздей азаматы бар елдщ болашагы да бар. ЭЫресе эдебиет1ш н... Султанбек: Жарар, жарар! Маган \"Ci3, ci3\" деп жатырсын. Мен сен1мен курдаспын гой. Сен дей бермейсщ бе? Магжан: Жок, ci3 мемлекет баскарып отырсыз. Орынтакты сыйлау - парыз. Орынтакты сыйлаганымыз - оз eniMi3fli сыйпа- ганымыз. Султанбек: Ал, ендь.. ceHi не yniiH шакырдым, соган келелж. Мешн бшу1мде, сен елендер жинагын эз1рлеп, соны шьтара алмай журген сыкылдысын. Осы рас па? Магжан: Рас. Колжазбам эз1р. Султанбек: Сол колжазба кайда? Магжан: Mine, оны ез1ммен 6ipre алып журемш (свмкесшен цолжазбаны шыгарады) . Bip жерге калдырсам, (мржола айырылып калатындай коркамын. Канша дегенмен iuiTeH ш ыккан шубар ж ы л а н .. . Султанбек: Муны маган бер. Магжан: Жок, атай кермешз. Жогалып кетсе... Султ анбек: М аган кейб!р жолдастар айтып eni, Магжан колжазбасын епш м ге устатпайды да, бермейш деп. Сол рас болды. Дегенмен, ойлан Мен де ептеп елен тусшетш Бем онын кадфш бшепн казак шыгармын... Магжан: (усына берт) Кайдам бшейш. Жалгыз данасы... Султанбек: (крлжазбаны цолына алып турып) Мен муны карап шыгайын. Сеш шын тусш у ymiH осылай тугел карап шыкпай болмас. Эйтпесе, шындыкка коз жетер емес. Унатпасам - ренж1ме. Онда сез баска. Ал енд1... унап жатса, ез1м алгысэз жазамын. 9з1м бастырамын Келюпк пе? Магжан: Келютж. Тек жалгыз дана... Султанбек: Ол жагынан алан болма. М ендеп зат жогалмайды. Ал, ендеше эз1рге сау бол Хабар ез1мнен болады. Магжан: Сау болыныз. (Сахнадан шыгып Kemedi. Султанбек жалгыз.) Султанбек: (iuimeu куб1ряеп) Осы Магжанды маган мактаган

6ip казак жок, 6api даггайды. Ол - ултшыл, ол - е с к ш к п коксеунп. Ол - 6yriHri заманды жек кередь Барлыгынын айтары осы. Ал, шын мэш нде... Эй, сорлы казак-ай! BipiH-6ipi коре алмайды. BipiHe- 6ipi жау. Осы куш казакты кудалап жаткан еп ш м жок, 03iH-63i кудалап жур. Бул казак тубш де езш е-ез1 жау болмаса негылсын. 03iHe-e3i пышак салып алмаса... ylhihiui КЭРШ1С Тагы да Султ анбек 1\\ож ановтыц кабинепи. К абинет т е — Магжан eKeyi. Султанбек: (Маежанды к,ушак,тай алып) С е т куттыктаймын. ©те аде Mi m a n . ImiHfleri елендер1 кандай! Кысык кезд1 Куншыгыс, Бул турысын кай турыс? Сергпл енд1 алыбым!.. Не деген сумдык жолдар! Буны б упн eKiHiH 6ipi TyciHe коймас, acipece казактартусше коймас, 6ipaKTy6i тусшеда. Сен осы еленмен- ак ате таланттылар тобына косылып улгершсщ. Абайдан кеш нп мыкты акын юм болады деп журсем, cipa, сен басар TypiH б ар ... Магжан: Шын айтып турсы з ба? Султанбек: Шын свз1м. Оган куэм мынау. Мен екьуш 6eiriK алгысез де жазып койдым. Ол былай басталады: \"М агжан Жумабайулынын елендер1 казак едебиетшде улкен орын алады деп басып отырмыз. Магжан Жумабайулы елендер1мен окушылар бурыннан таныс. Эдебием жана аяктанып, эдебиеттш нде жасалып келе жаткан журтта Магжандай акындардын кызмет! зор екеш айгак... Осы кунге дейш Турю станда койшылар т ш саналып келген, ресми кагаздар жазуга, ы тапгар жазуга жарамсыз д е л ш п келген казак-кыргыз т ш icKe асуы былай турсын, онерге асатын бай, жатык, таза, OTKip, эдем1 тш екешн Магжан елендер1 корсете алады...\" Осы niKipiM калай? Магжан: (куана) Султеке, меш тым мактап, аскактатып ж1берген жоксыз ба? М ынаны окыса кейб1р тырнакш адагы достарым жарылып елер. Султанбек: Мен булталактау, култелектеу дегещц жек керетш адаммыи. Басымды Kecin алса да шындыкты айтып олем. Сездщ турасы осы. Кызганыштан елер болса, елсш. \"1шщ куйсе - туз жала\" де. Сен карсы болмасан, мен ещи осы алгысозбен олендер жннарыцды баспага огкisемlн. Бул кггап откен жылы ана улкен - 45-

внер жанашыры H e3ip Терекуловтын ыкпал ету1мен жарыкка шыккан Абай влендер жинагынан сонгы кубылыс болады. Ecinae ме, былтыргы жарык кврген Абайдып 6ip томдыгы? 031 квлемд1 efli гой, 300-бетке таяу ма! Эй, мешн б1лу1мде, Абай Абай болгалы ентолык нускамен жарыкка шыкканы осы-ак шыгар. Сен де, кудай каласа, аз уакытта ез окырманьща сапар шегетш боласын. €Ым бакылап отырам. К,ашан шыкканша... Магжан: (даусы dipindeii. тощи сойлеп) С ол... сол улы Абай елендер1 6ip том болып басылганда влен TycineTiH бар казак калпапли аспанга атып куанып едь Оган мен ез1м куэ болганмын. Н аз1р Тврекуловты эт керген емесшн, естуймше журекп казак дейдь 03i казак жершде туганмен, ана езбек жершдеп Фергана каласында ескен деседь Кере алсам, жолыга алсам - шын ыкыласты алгысымды айтсам деп журупп ем. А д бугш ... ойламаган жерден ci3 мешн 6ip томдыгымды шыгарып берем деп отырсыз. Журепм ерекпга, кен ш м толкып турганын каранызшы... Султанбек: Жок, Магжан, мен тек сен ушш FaHa жаксылык жасап отырмын деп ойламаймын. Меи муны болашак урпак ушш 1степ отырмын деп ойлаймын. Б у л н п куш Абай уш ез урпагына калай жетсе, Магжан акыниын даусы келер урпакка да солай жетуй керек. Сол калпында, эуезд1 калпында. Казак казак болып турганда, ел м енп, урпак мэщй. Ал, олар Магжанды ал! талай-талай !здейтш болады. Табына окитын болады. Мен буган кемш сенемш. Магз/сан: (даусы dipindeH) @лендер1м туралы жылы сезд1 ен oyeni ана драматург Мухтар Эуезовтен естш ем, ещй ci3... Суптаибек: Мен Мухтармен де сейлескем. Сен туралы. Ол с е т катгы курметгеЩц екен. Казактын сезш кашрлсй беретга азамат кой. Поэзияна т э т й . А д жаксы. 03ipre cay туралык! (Магжан мен Султанбек %ушацтасады.) Султанбек: А д бауырым! 1ске сэт! Тагы да жаксы жырлар жаз. Казак уппн, улт ушш жаз. Жалтактама, жасканба! Магжан: Kici жасканбайтын заман ба бул? Кайда кез салсан да, уй артында Kici бар... Султ анбек: Коркакка коян да кыр корсетедк Жараткан не жанды e 3i бердк азар болса e3i алар. Сен акынсынЖ аская сойлеп от ем1рден. Kemcrix пе? Магжан: KenicTiK. (Екеуi коштасады.) - 46-

ПРОЛОГТЬЩ ЖАЛРАСЫ Сахнада баганагы муцлы музыка ойналып турады. Сахнада - Ак, кшмЫ Елее-бейке. Ак, Елее: Сорлы ел зор улын да сор етедь Азаматтын KaflipiH бшетшдер - тек Азаматгар гана. А д ондайлар еш рде кеп пе? Эрине, аз. Бар. BipaKаз. Эте а з... Магжан акынды корлаган да, торга салган да ел Азаматы емес, Азамат атын жамылган ж эй пенделер. BipaK Акын рухын турме де, абакты да emipe алмайды. Акын-рухы бэршен бшк турады. Жерш, елш \"Туркютаным\" деп суйген акын Туристанды калай жырлаган десеи1зш1. Туранньщ ш еп -ш е к ш шол1 кандай, Тешздей KeMepi жок кел! кандай! Тураннын дарил аталган езендерк Тасыса, ш елд1 баскан селi кандай! Тураннын таулары бар аспанга аскан. M e w ire басын аппак шаштар баскан. Бауырында ерке булак салады ойнак, Жаралып таудан аккан салкын жастан. Шолдер бар, жел де журмес, сап-сары кум, Моладай eui6ip ун жок м эн п тып-тын. Болмак па жан-жануар шекс13 шелде, Сар кумда салар ойнак nepi мен жын... MiHe, ол Туристанды осылай жырлады. Осылай т еп л д г Елш, жерд1 осы лай с у й д 1. С ей тк ен М агж ан ... аб а к т ы д а . Б ай кал карасаныз, Магжан бул фэншн абактыдай сез\\нген. Тынданызшы! \"Бул eMip абакты гой саналыга\", \"Сум дуние сылан 6epin кектеп етер\", \"KacipeT батгы жаныма, yFa толды жас ж урек\"... Осылай болып кете бередг Осы кезде Кара Елее пайда болиды. Кара Елее: Э т , эш керд!н бе! Магжан сен ойлагандай eMip тамаша, TipminiKвсем деген жок. 0Mip - абакты, -прш ш к - тар дед1. Демек, Магжан маган жакын. Саган емес, маган жакын... Ак, Е лее: Ж ок, сен ейтш ш атаспа! М агж ан акы н ом1рден без1нген, вм1рден кудер узген акын емес. О л - жасампаз акын. 0Mip сол ащылыгымен кымбат деген ойды айта б1лген акын. Кара Елее: Корд1н бе, вз1н де мойындап отырсын. ©Mip - ащылыгымен кымбат. 0Mip - каралыгымен де Kaflipni. Солай!.. (Кара Елее жогала 6epedi) А цЕ лес: О, ийркш! О, дарига-дуние-е... М агаонды бул адамзат - 47-

ешкашан тусшш бола алмас-ау. Эрюмшн ез iuiiime журген Кара- Блестер OFaH мумындж берер ме! Эй, бермейдьау... Бермейпн-ак шыгар-р... ЕК1НШ1 АКТ Б1Р1НШ 1K 0 P IH IC Тагы да турме. Тар цапас бе т е. Бвлмеде - Магжан. Сол баягы жудеу цалпы. М агжан: (тебгрене, толци елец окиды) Зор куаныш - кара тун еткенше, Алтын такды ашык кун жеткенше. Кан аралас теплген кеп кез жасты Tem pi кабыл, MefiipiM еткенше. EpiK кусы канта ушып келгешне, Душар болмай душпаннын мергенше. Кайта шыкты баткан Кун, нур шашылды, Мын шуюрлш тэщ рш щ бергешне. Куннщ бет1н ежелден булт жаппак, Жапса да, узак турмай женш таппак. Кайгы керсе, ер ж1пт кайраты аспак, Камшы тисе, шын жуйр1к удей шаппак. Онынан ecTi жел 6ipa3 кырын ескен, Сон туса да, он туса калмас коштен. Эткен icKe - салауат, кутш калдык: ©ncip кимыл, ecKi уш т, жана кушпен. Уа, жарык дуние! Мен сол 6ip кундерде М1ржакып кекем абактыдан босанып шыгыпты дегенш ecTin, осы жырды журег1М жарыла жазып ем-ay. М1ржакып басынан кара тун еткешне куана жазып ем. Сол шакта ез1м де осы куйге Tycin, осы еленд1 оз!ме- вз1м К0Н1Л жубату ymiH окырмын деп ойлаппын ба? УЬ, дуние-е... (Белметц 6ip бурышынап Ац Елес-бейне пайда болады) Ак, Елее: Эрине, сен ойлаган жоксыц. Сен ол кезде басыма кун туады деп ойладын ба е31? Сен cap даланын epKeci ед1н рой. Сен... TinTi ана Султанбекке Kipin шыккан сон, к1табынды шыгарып берген сон, TinTi аскактап кеттщ. Жер 6eTiHHe сенен еткен акын жок деп ойладын. Осы GTipiK пе?

М агнат : Рас, мен аскактап кетшпш. Оны 63iMде байкамаппын. BipaK епдамге жала жапкам жок. Ешюмш саткам жок- Ешю мнш сыргынан сез айткам жок кой... Ак, Елее: Бул заманда сез айту, есек теру мш дет те емес. T im i сенщж азган елендерш-ак e3i«e куйе болып жабысса, ол езгелерге де беле болып жабысканы рас. Бас арашалай алмас бэлеге шатылгандар да болды. Магжан: KiMre? Сен не деп кеттщ? Ак, Е лее: Айтайын. Айтайын бшмесен- CeHiK елевдер жина- ры на алгы сез жазы п, басты рган ы yniiH С у л тан бек К ож анов ж азы кты болды . Сол yniiH одан ж ауап алды . \"С ен н еге ана алашордашыл акын Маржанды жактадын?\" деп сурады одан. Султанбек кумшжш калды. Неге? бйткеш ол сеш жанындай жаксы кередь Жамандауга кимайды. Магжан: Мен ушш... мен ушш азапкатускенше, неге жаман- дамайды. Неге басын арашаламайды? Ак; Елее: Султанбек ондай адам емес. Ол досты сатпайды. ©з айтканынан ез1 кайтпайды. 03iH емес пе ен айткан \"Султанбек Сталиннщ ез1мен де тайталаса алады\" деп. Магж ан: Иэ, айткам. Ол - батыр адам. Ж урекп адам. TinTi 6ip кездер1 тауым шагылып журген кездерде маган да кайрат 6epin, жтгерлещцрупп. Н ам ы сты нтас кайрары. Ак; Е лее: Ендеше сол ж урек п, батыл адам еш н icTi болды. Абактыга туст1. Магжан: Мешн акындык карымымды алгаш таньиан, алгаш багалаган, ойындагысын ашык айткан сол Kici. Мен Оран OMip бойы карыздармын. (Ак, Елее eiidi к,ара Елеске айналып, свйлейдг). Кара Елее: Анкаусын рой сен, Магжан! Султанбек меш мен терезес1 т ек отырып сей л есп , елендер1мд1 мактады, кЬабымды шыгарура кемек берд1 деп оны кекке кетере ардактайсьщ. Ал, сол Султанбег1ц... сеш кетермелей отырып, ез атын шыгаруды ойласа ше! Осы жагыи ойлап кврд1н 6е? \"Казактьщ Абайдан сонры ен мыкты акынын мен таныгам, мен жарыкка шыраррам\" д еу yniiH де... Магжан: (култ) Ой, сен де кызык екенс1н. Султанбек жевдл абырой, арзан атакка умтылатын Kici дегенге мен де, баскалар да сенбейд1. О л ecenTiii, каракан басыныц ece6iH FaHa ойлайтын адам болса, ана кылышынан кан тамган Сталинце не жумысы бар? Ол - отпен ойнау деген сез. 0 з басын кеп куйтгейтшдер эдетге отпен ойнай бермейд!. - 49-