Ыбырайымұлы Ә. Зау қайыр

ддыбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ - Ецщ келсе, уйге ю рпзбек тугип манына жолат- | па.. - Тепсшш, пэрменмен буйырды да, ас белмесшен шытып, залга карай беттедк Нурмиранын iuiKi жандуниеа I шагылда ескен жалгыз тал курайдай калтырап, дел-сал | халде кала бердк Бауыр eTi баласына да журеп булк етпе- j ген ка п гезд тн е кайран. Кайта бул, былдырлап сейлейтш I юшкентай сол кызды Айбегшен кем кермей, етенелш та- нытып едт Eipmuii рет табалдырыгын аттаган нэрестеге кейлепн кипзш, шешесшщ колына «кэмпит алып берерсщ» деп, кашкактаганына карамай акта устаткан. Энпм е бары- сында ол бейшара: - Ойбуй-у, сщинм, кай сорын кайнатан Kyni муньщ колына тустщ екен? Сенщ ю ш тей тд и -щ мен керющп елден естш , соны кез1ммен керешн деп к ел т ед1м... Айткандары рас екен. Аузыньщ салымы бар иттщ. Буйрык кой, буйрык. Ещц мыкты бол, - дед1 кетершде. Кшкентайын жетектеген калпы узай бердь Тулымы желб1реген кыз, капершде ештеме жок калпы, нэресте кещлмен бутан бурылып, нэзш саусактарын жыбырлатты. «К ош бол» дегеш. Бул да epkci3 журеп елж1реп Kerin, колын кетердь Отан дейш де Кантарбайдын талай тасбауырлытын квр- ген-тш. Бул шаруата айналып, колы тимей, бала шыркырап Kerepin-сазара жылап жатса, селт етпестен темеюсш тартып отыра бередь Irneri туйшед1 деген жанашырлык ce3iM, ез кагына да табылмай тур-ау. Кайта, оларга жасатан аналык штипаттык ниетш, гужбан неме айткызып Yлгepтпeдi. Кшкентайга кейлек кипзш, а к та устатканын ecrice е й жа- рылып кетер ме ед1? Куйеушщ бурынгы эйел1 келгеннен кешн жудеп, жаман 6ip баз кешкен кущн басынан eTKepin, кении конылтаксып 298

Зауцайыр. Pc журдь Кайгы сауып, уайым inrri. BipaK, мунысын жан- пендеге бшд1ртпеуге тырысты. Ocipece, жаманшылыгын, онсыз да жалгыздыктан жудеп журген Гулмирасына ангартпауга бею ндг Ешшмге екпелейтш какысы жок, вз уйгарымы. Эттещ сол, бэленбай жыл Kip шалдырмаган эппак арын авдаусызда 6ip котиынга кор еткенше киналады. Канша аскан сулулыгына насатганып, шалкак басып журсе де, nepiurreniK жапгыз гана булдайтын нэстеден адаланган сон, кунын бакыр тиын екенш мойындауын лэз1м. «К1ммен карайсан, сонымен агар» дейтш казактьщ пэлсапалык ce3i де, ем1рдщ осынау н еп зп ш ешупп туш ш эбден зиында зер- деленгеннен к е т н барып айтылса керек. 0йткеш , будан бы- лай ешшмге кажет емессщ . Кажет болганда да анкасы Keyin шелдеп кеп, ciMipe салатын «су сы н » орынына гана журерсщ. Одан да ит те болса актыгынды ойрандаган, пэкпгщ щ паршалаган пенденщ етегшен устауга кенесщ. Ертенп куш тым курмаса кез жасынды булдап, оньщ алдында жылауга да батыльщ барады. Осындай иманды ой мен кыз ибасы алдында курбан бо- лып, 6ipeyaiH колына тагдырын сенш тапсырыпты. Эйтпесе Ерасылдын сез1мш тусш бещ ме, тусш дг 0 3 i де елердей ынтык ед1, амал канша. EKeyi д е шектен шыккан буйыгы, acipece кершшес турып Ерасьш тым момын екен. Басын- да багасын асырмак боп эдеш сынай тусейш деп мойын бурмап ед1, сонында сол к а т е л т н кенире алмай бармагын шайнап екшдк 0 м б е ол ушшип курстан сон Мэскеугпк унн- верситетке ун-туншз ауысты да, Алматыга келу1 сиредг 0 л п уакгарда Нурмираньщ басында калаймакан уакигалар басталды. 0й т се де оны сагынды, inrrefi апасурып iaflefli... Теш репндеп ешюммен сейлесш а келмедь 0 з уайымын e3i сауып imin, тунгиыкка бата берд1, бата бердг Акыры, 6ip 299

ЭдЫбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ кездерде сол бейнеш осындай бшктен керсем-ау деп салган суреттерш парша-парша erin жыртып тастады... Тэщрдщ сорлатканда тап келгеш, ащылы жердщ сортанындай жугымсыз Ke6ipi. Жаны каламаса да кудайдын салганына кенген, А йбеп бар. Текшздйтн танытып, 6ipiHmi, Гулмирасын куйзелтуге 6eri дауаламады. Екшпй, улын эке бауырынан алшактатуга дэт1 бармады. Конырау зыр ете калды. ¥шып турегелш, еЫкке жупрдь 1лгекп агытгы. Б1рден кезше шалынганы, сунгак бойлы ак куба жйтг карсы алдында кушмдеп турды. - Ой-бай, Нурмирасьщ ба?! Кушм, халщ калай? - И ш п кеп, бетшен суйдй - Тура мамацнан айнымай калыпсьщ! - Келущмен! Терлет! Ьгаяс iniKe ендь - Эйтеу1р, ушак керсетшген кесте бойынша кеппкпей конды. - Гулжан ез жайлары туралы баяндады. - 1лиясты кергендеп куанышымызды айтсаншы... - Иэ, халдерщ калай? - дед! 1пияс т ер п белмеге еткен сон Нурмирага карап. - Шет жагасын еспген шыгарсын, жагдайымыз мэз емес. - Баяу сейлеп, ауыр курений. - Алгашында кайран калдым. Уайым мужшен гой эбден. Оны ол жерде калдырмай, кайткенде де алып шыгуымыз ке- рек. - Мен де сейтш ойлаймын. - Осыны топшыпаган сон, Мэскеудщ ауруханасынан Гулмираны ары карай емдеуге шакырган кагаз ала келд1м. - Кандай дурыс жасагансын, 1лияс. Эйтпесе, бей-берекет ондай диагнозбен наукастарды босата бермес. - Нурмиранын ецш е жылт eTin, куаныштын нуры жупрда. Муны ecTireH Б т м мен Гулжан да мэре-сэре. 300

Зау&айыр. Роман-триллер - Айткандайын, - дед1 дысылыс тауып Нурмира, - бакытты болывдар! Y m -терт ай бурын уйлещц деп ecTin ед1м. 9 з шаруамызбен басымыз катып, куанышты умытып кетшшз, гафу етшемш. - Окасы жок, рахмет. - 1лияс риясыз кулдь - Жур1ндер шайга! - А с белмеден Гулжан дауыстады. - Ой, шайы Heci, жатайык та. - Bip-6ip шыны шай 1шкеннен к е й н демалайык. 301

Эдыбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ Ж 56-ТАРАУ > дукеншщ алдында огар-шогар жиналган елдщ арасынан жптгтер кыланытгы. Асыгат олардьщ касына токтамай, «Байзаков» кешес1мен жогары бурылып Kerri. Аналар да мунын i3iMeH салды. Эудем жерден сон тагы да онга бурылып, кеп кабатгы уйдщ б1ршщ алдына кеп Ti3riH тартты. Соцындагылар да уш машинамен ipKec-TipKec такала токтады. Барлыгы жапа-тармагай атып шыгып, Асыгатпен тес туйгспре амандасып жатыр. Амандыктан сон Нурми- раны баска машинага ауыстырып, Гулжандар танымайтын, корпуска 6ipre epin KiperiH хпгптердщ касына косты. Bapi карулы. Жасаралды есептегенде - 17 жнтг. Аныраткан бетте «Теле би » мен «М асанчидщ» киы- лысына б1рдемде ишсп. Машинаны елеусЬ тустарга ша- шыратып тастады да, ездер1 белш ш -белш ш нике бетгедь Нурмира ок бойы алдыда онаша кетш барады. Соцында ез беттер1мен энпмелескен уш жнтг. Bipeyi дэр1герлш институттын студент! секшда ак халат киген, ешкандай кумэн тудырмайтындай елеуЫз. Ал калгандары оларды алысырактан бакыламак. Жасарал машинадан туспекке ынгайланып efli, Асыгат: - Отыра бер, ceHi бэрг таниды, кезге 6ipiHiui LnireciH, - деп салонда калдырьш, e3i асыгыс женедь 302

Зау$айыр. Роман-туи Олар ею сагатка жуык айналып, зарыктырып барып орал- ды. Бэршщ Hinaepi салбыранкы, тур-элпетгершен кещ лаз- дш бшнедн - Не болды? - Онсыз да fler6ipi кашкан Жасарал карсы журш, курык салым таянганда гыкырши сауал тастады. Ж т т г е р жаты тым-тырыс, жауапты Нурмира бердь - Е нш м жок. Жасаралдьщ да мынаны ест1ген сон шарасы таусылып, ещц не жасау керекппн бш е алмай алабуртты. - Емтиханывды тапсырдьщ ба? - Тапсырдым. «Кандай бага апдьщ?» деп сурауга ж т т п н заукы сокпады. Келiншек те суырылып айта коймады. Екеуш де килы- килы ой сурелер1 мазалауда. Сейтш, 6ipa3 уакыт араларына уназдш коленкеciH туардк - Тунде Гулмира телефон согып едк - Жасаралдьщ кулагы елен erri. Бул кезде Асыгаттар езара кункшдесш турган. - Алмасбек деген папамныц досына хабарлас дедк - Кайда icreymi ед1? - МВД-да. - Bip белмеге камап шыгармай устал отырса, Гулмира капай хабарласып жур? - Бшмеймш, капысын таптым дейдк Асыгыс, ол жагын сурай алмадым. - 1м-м... Ендеше сол KiciMeH сойлесш кор. Телефон немь piH бшулй ме едщ? - Иэ. Гулмира айткан. Ол машинага Kipin, кажетп сандарды тере бастады. Абы- рой болганда элп адам ушнен табылды. Аргы жактан хап- жайды егжей-тегжейл! сурап, басты буйымтайды айтуга мумкшдщ бермедк Акыры Heri3ri шаруага к ент-ау. 303

ЭдЫбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ Осы туста Алмас эцпменщ барысын купаты шалды ма, «ю ммен сейпесш жатыр?» деп, иек какгы. - Папасынын милицияда жумыс жасайтын Алмасбек де­ ген жолдасы бар екен... - Кап! - Тур-пш шш ен кинапыстын i3i бш н дь - Bi3 ара- ласкан жерге «минтовский вариантты» коспау керек едт Ол б1здщ тарапымыздан минус боп есептелшедт Ен 6ipiHuii Асыгатпен келнлп алмай... - Сапы суга кете, сезш желкесш каси аяктады. Осы кезде Нурмира да салоннан тыска шыеты. - Не дет? - Сол уакытган 6epi неге хабарласпадын, хулигандарды элдекашан устайтын едш деп м е т жазгырды. Министрл1ктен арнайы тапсырма 6epin, шугыл топ шыгаратын болды. Муны еспген Алмастын тштен кабагы сапбырап Kerri. Bip ба л е т булдорш алганын ещп андаган Жасарал болтан жайды Асыгатка ай тш . Ол тырс етш Tic жармады: ренж1мед1 де, кеймедй де. бц ш ен ешкандай езгерю ангартпады. Сол бурынгы калпы рульге отырып, жанындагыларды raicTi жагына апарып салды. Канша дедек катып, таны айырылып жасаган эрекетшен ештеме енбей мандайы таска согылтандай хал кешкен Жаса­ рал жумысына шаршанкы орапды. Кайдагы 6ip внбес icTiH сонына тускенше еюндг Соган аландаймын деп журш, тиянакты турмысынын да бэтуасы кашкан. Ici де шгершеп, мандымады. Жумысында да ынгайсыздыктар жш ушырасып, селкеул1ктер етек ала бастады. Байыптап карап отырса 63iHiH мына журил там кулкип - диюананьщ -прлйт. Сагымдай жылыстап, еш шапагатан типзбей етш кеткен уакытына inii кан жылап, кек езеп жидцй. Ещц соныц каржуын кайтару колынан келе 304

Зау&айыр. Роман-триллер ме, келмей ме, ол жагы беймэл1м. Эйтеу1р, жаны ашыган сон жансебщцшкпен ж упре 6epinTi, ж упре 6epinTi. Кайдагы 6ip су сокырлык жетелеген, кайдагы 6ip м энгуртпк жайлаган. Шаркая дауысты телефон окы с шар ете калды. Кульщсыз тутканы а л ь т efli, таныс та бейтаныс Гулжан сарнай женелдь - Керднс, шауып алдындар. - Сылк-сылк куледь - 9 з - дер1нше устай коямыз дед1ндер гой... Тапкан екенандер акымакты... CipKeci с у котермей турган бул, зэндемш щ ce3iH тындау- дан жиренда, тутканы коя салды. «ЬШркш колыма 6ip туссе, - деп ойлады, - ит TepiciH басына каптап, кезше кек шыбын уймелетер ед1м». BipaK, кырсык кылганда эбш ет баскырлар кармагына ш кпей, арам терге шомдырды. Мелщей кара телефон кайыра шылдырлады. - Неменеге тутканы тастай салдын?! - Б1рдемесш OTKi3in Койгандай шаптыга айкайлады. Онысыз да куйка Tepid тарылган Жасарал шыдамады: - Эй, мешмен сейлесетш деш дурыс 6ip еркек ш нщкп- лерщ бар ма? Кездесешк, турысатын жерлерндо айтывдар. Ешюмда ертпей-ак жалгыз ез1м барайын. Элде 6opi томен втеки ме?! - Tyririn, ашудан колдары flip-flip erri. - Сосын, милицияга устал берешн деп турсын гой. - Жок, бетпе-бет ceйлeceтiн адамдарьщ болса, касыма жнтгтерд1 де алмаймын. - Агынан жарылып, кекеш ндепсш буркемеаз жетюздь - Оныца нана кояды екенб!з, сешмен 6i3fliH гасшердщ тшдесуге кулкы жок. Одан да мына шартты тындап, б т м г е кел. - Ол кандай шарт, айта бер... 305

Эли,бек ЫБЫРАЙЫтЛЫ - Касывдагы адамдарды ж1бер, ана уйден кузетп алдыр. Жолымызга кедерп жасама, осы ушш Ресей рубл1мен жет1 миллион сом ак та берем1з. Жйтггщ iuii кылп ете калды. - Егер жолыгысудан бас тартсандар, ол акшаны калай бересщдер? - К эдтгщ ей , сол уйдщ почта жэилгше тастап кетем1з. Сендер аласындар, сонымен ic бпедг - Муныца келгсе алмаймыз! - Айласын асырмак алаяктардьщ пасык ойларынын туб1рше балта шапты. - Б1реущнщ бет-жуздер1цщ керелнс, акшаны колымызга экеп бер1ндер. Bi3 де ез колымызбен буйымтайларынды табыс- таймыз. - Мунысы жай арапарына шырга тартканы. - Ондай кел!с1м-шартка бара алмаймыз. Бодщ адамдар сендердщ ешкайсыларынды Keprici келмейдо. Осылай 6ip- 6ipiMi3fli танымайтын куйде калганымыз жен. Келюсендер, жанагыдай уэде байласалык. Будан арыга Жасаралдын T03iMi де, жуйкеа де шыда- мады. Кайдагы 6ip шажа байтал сиякты лакса катынмен тэж ж елест сез салгастырып туруды бойына шак санамады, телефонды баса салды. 306

Зауцайыр. Pot 57-ТАРАУ . . . Т в р т K63i тугелденгеннен кейш барып тым кеш жас- тыкка бас койгандарымен, барлыгы да ерте турегелдк Со- сын б1рден кекейге туйген шаруаларына тартты. 0 у дегеннен бас дэршерге жолыгып, жай-жапсарды угындырды. Кудай бере салганда ол бе с биенщ сабасындай етек жен! кен болып ушырасты. Булардьщ сез!не, сикына карап, spi бэрш щ б1рдей дэршер екен!н бшгеннен сон: - Шамаларьщ жетсе наукасты уйде караткандарын дурыс. Ол 6ip катгы торыгып, жаны кыстыга жапа шеккен Kici. ©ткен!н есше Tycipy керек, акылынан енд!-енд! алжаса бастаган, - деп, агынан жарылды. - К уцщз-туш ен жакыны жанында болганы жен. - Касында мен боламын. - Нурмира шыр ете калды. - Ci3, ciHHiicici3 бе? - Сынарымын. - Олай болса Timi жаксы. Бул жерде оган ыкпал ете ала- тын адам - ci3ci3. Сондыктан кеп жагдай тшелей с1зге бай- ланысты. - Т у сш п турмын. Тез1рек кез!м!зге KepceTiHi3mi. - Ka3ip керес!здер. BipaK, онын апдында бекем болыцыз- дар. Элжуаздык танытып, жылап-сыктап журмен!здер. Оган жаксы свз гана айтылуы керек. ОДдщ, - назарын 1лияска ау- дарды, - кагазьщыз бойынша Жакытованы 6i3 Мэскеуге жол- дамамен ж1берем!з. Бул ауруханада жалпы есепте турады, 307

ЭдЫбек Ы Б Ы Р А Й Ы тЛ Ы 6ipaK бакылаудьщ 6opi мздердщ жауапкершшктерщ1зге ауа- ды. - Иэ, иэ. - Кужаттарын дайындата беремш. Журвдздер. - Оры- нынан турып сыртда бетгедк ¥зын дэл1збен буларды ертш апарып, ординаторлык белмеге ендк Ол жерде отырган ер адамга: - Мына юсш ер Жакытовага келш тур. Наукасты Мэскеуге экетпек. Жолдамалары бар. Б1здщ тарапымыздан тш сп кужаттарды эз1рлеп, колдарына устатыдыз. - Макул. - Бул ккйлерд1 палатага апарган сон, маган Kipiiti3. - Жарайды. - Кшмдерш эк ел т пе едвдздер? - Бас дэр!гер ещц буларга бурылды. - Булай онай шешшед1 деп ойламадык. Ka3ip алдырта- мыз. - Гулжан апыл-гупыл сыртка умтылды. - Журдаздер. EKeyi ак халатты ер адамнын сонынан ерд1. ¥зын даледщ тура туйыкталган тусында, келеа суренслздеу гимаратка втер еснстщ аузында мешрбикенщ посты бар екен. Ак ха­ латты кыздын касында колшокпарлы милиция отыр. Кврер кезге тым кораш. Табалдырыктан аггап юргенде-ак жан турнйгерлж дыбыстар кулакка шалынды. Дэр1герлж гумырында 1лиястын да 6ipiHuii рет жындыхананын iniiHe eHyi. Б1ртурл1 аркан шымырлайды. - Маган 15-iui палатаны ашып берпп, - дед1 милицияга. Ол кабыргада inyni турган кеп кштгщ 6ipiH алды да, inrepi журдц. Bspi сонын артынан uie<rri. Нурмиранын журеп аягынын басына карай тартып, сыз- дап ауырды. EciK ашылганда жалгыз e3i бук тусш , Tepic карал жаткан шукиттей 6ipeyaiH кылпы б ш н д т Булардын KipreHiHe Tiirri 308

Зауцайыр. Роман-триллер кец1л де аудармады. Иыгы ептеп д1ршдейтш сиякты. Муздап калган тэр1зденд1. - Гулмира, - деп дыбыстады жаны шыркыраган Нурмира. Mi3 бакпады. Бетше ущлдй Жагы суалып, суп-сур калыпка eHinTi. Ke3i сэл ашык- Санылаудан карасынын нышаны байкалмай, агы гана кыланытады. Алу-далу узын шашы жастыгын кемш, сурын тым ypefuii керсетедй - Гулмира! - YHi калтырай шыкты. - Гул-ми-ра! Ештемеш е с п м е й т т сыцай байкатады. - Каз1р б!раздан кешн калпына келедь - Дэршер бо с эуреленбещз дегещц ангартты. - 0 т е жудеу, аска тэбетз мулде жок. Дэршщ куцймен гана... Ептеп eci Kipce, баласын сурайды. Алгаш арщ кедей каткан туркын Kepin, «аягы ауыр дегеш Кайда?» деген уры ой Нурмираньщ санасында ж упрш еткен. Енд1 мына дэр1гердщ сонгы ce3i одан сайын айран-асыр етп. - Баласы кайда? Дэршер Нурмираньщ жузше кадала антарылды. - С 1здер бшмеупп ме едййздер? - Bi3 баска калада турамыз, тунде гана келдш. - Сезге 1лияс араласты. - Туыт ушнен мында еткен наукастьщ жайы жазыла- тын кггапшадагы мэл1мет бойынша, шала туган нэресте шетшеген. - Мунда тускел1 канша уакыт болды? - Ертен... - бейтаныс ер Kici ойланып барып, - 6ip жумага толады, - дед1 1лияска бурылып. - М эскеуге апарып емдетеаздер ме? -И э. 309

ддыб'к ЫБЫРАЙЫтЛЫ - Bip сэт назардан тыскары кадцырмай, жаксылап караса, кайта калпына келедь Баска наукастармен салыстырганда, д1мкэа M i дендеп, калыптаса коймаган. Y mit бар. Онын ycriHe керш турганымдай, аздер сиякты жанашыр камкоршысы табылды. Ал мундагы басым к е т ш л т н щ от- басы, бупарды кажетсшбейш. Кайта машакатынан аулак деп, осында жата бергешн дурыс кередт Жалпы, 6ip сезбен айтканда адам орнына санамайды. Бул - ен 6ipiHnii, ен басты кателж. Ешк1м тш катпады. Эрк1м ез ойымен арпалысып, 6ip уак унстздж орнады. Нурмира тесектщ шетше жайгасты да, Гул- миранын ещ н езше каратуга эрекет жасады. - Жарайды, аздер осында бола турьщыздар. Ka3ip мешрбике келедт Мен, бас дэрйерге Kipin шыгайын. - Жол бастап келген ер Kici сырт айналып, eciioce беттедь Палатада yiiieyi тана калды. 1лияс Нурмирага жэрдемде- cin, Гулмираны ездерше каратып жаткызды. Мойыны, кол- аягы 6api былк-сылк eTin, жансыз денете коб1рек уксайды. - Гулмира! Гулмира! Ke3inai ашшы! - дед! сынары бетше болмашы шапатгап. Сезетш кершбейдт - Токта, былай тура туршы. Нурмираньщ орнына 1лияс жайгасты. Акырындап, мандайынан тартып, басын аялы алаканымен укалай бас- тады. Te6eci мен шуйдесшен кек желкесше ойысып, алкымы, иыгын да камтыды. Осы тэсицй еюнпп кайтара жасаганда, сулык жаткан дене козгалыска енда. Сынары iuiiHeH «и э, сэт» деп, кандасынын гана тшеуш тшеп, устш е тоне туседi. 1лияс барын салып, бул Tipuiuiiicri умыткан. Колы-колына жукпайды. Наукас ынырсыган ды- быс бйвдрщ. Аягын бауырына карай жинап, кайта создал. Колдарын максатсыз козгай бастады. Денесшщ курыс- 310

тырысын жаза алмай ауырсынгандай, астынгы ершш болма- шы тютеледк Басын apbi-6epi шайкады. Осы туста K03i болар- болмас ашылды да, жумылды. Кенет, сынары «Гулмира!» деп, шыр erri. Муиын унш еспгендей козгалыска енген дене, калт токтады. BipaK, 1лияс колданган дэр1герлж эдю ш бэсендетпей, кайта удеткендей калып байкатты. Сыркат болмашы богелютен сон, кол-аяктары жиырылып-созылып кайыра кимылга кенгп. Бул жолы, саябыр жыбыр ширактык танытты. Тыныс алганы да анык ангарылды. Кдпел1мде каракат жанар кайта ушкын шашты. Багжиып ашылган калпы магынасыз шаныракка кадалды. Эйелд(н оцш MenipeyniK manici тутаган. Жанагы кыбыр-жыбыры сап тый- ылды. BipaK, 1лияс емднс эрекетш токтатпады. Танометрмен журек согысын байкады, 6ip калыпты екенш ангарды. Кан кысымын елшед1, мелшерл1 межеден тым томен. - Гулмира! Сен м е т естш турсьщ ба?! - дед1 сосы н онын жузш колымен 03iHe бурып. - Мен 1лияспын. MiHe, Нурмира келш тур. Наукас айранданган кезш ещй гана 1лияска токтатгы. - Кел, кеудещи кетернп. Bip сэт басывды KOTepin отырсан, жаксы болып каласьщ. Эйелд1 иыгынан орай кушактап, аягын томен салбыра- тып, шынтагына жастык койып жайгастырды. Осы уакытта дэл1зден аяк дыбыры б ш щ п де, i3miue палатага Гулжан ендк Наукастын шошайып отырганын корген ол: - Гулмираш, жаным, халщ калай?! - дед1 емен-жаркын. - Басым зш батпан. Онын унш ecriciMeH жанына Нурмира таянды. - Жаным мешн, амансын ба?! Максатсыз, нурсыз жанарын енд! оган аударды. 311

Эдыбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ - Менщ юшкентайым кайда? i - Ka3ip уйге барамыз, юшкентайывды да апамыз. - Онын \\ сауалына Гулжан жауап кайырды. - Сендер кищщре бершдер, мен кужаттарын ретгейш. - Осыны айтгы да 1лияс сыртка бетгедь Ауруханадан шыга сапысымен булар, Гулмиранын уйше тура тартты. Ол жолда ешкандай сауал коймай, Гулжан мен Нурмираньщ ортасында сшейген калпы келдь Нурмираны да, Гпиясты да, жалпы ешюмда танымайтын сиякты. Тек баспалдактан KeTeplnin, ез пэтершщ eciriHe такалганда еп- теп жузше нур жупргендей нышан байкалды. - Жанат жок па екен уйде? Муны ecTireH Tepreyi де селк ете калды. Тшдерш тютеп, не деп жауап кайырарларын бшмей састы. BipaK yHi кэд1мпдей ап-анык шыкты. Соган бола умптерше ж л тагып, кеюректершде 6ip жаксылыктын уштыгы кылацытгы. Уйге келнлмен ею келшшек ваннаны толтырып, ею жактап Гулмираны шомылдырды. Cyra тусш шыккан сон серпгендей сыцай бщщрдь Шашын epin, куыршактай кунтитып кийодрдг BipaK, кунакылык байкатканымен, нэтснде эц п м е ш т эйел, уйге юрерде айткан 6ip ауыз сезден кешн эл1 Tic жармады. TyCKi аска 6spi дастарканнын басына жиналды. Ептеп ендерше куаныштын леб1 ЖYгipгeндeй. - EHAi 6i3 кеп кенйкпей Мэскеуге журш кетелш, - дед1 1лияс энпме арнасын нелзп шаруага ауыстырып. - Гулмира ушш 6ip минуттыц e3i кымбат, тездетш бш пр маманга караталык. - Сол дурыс. - Сезге жок Б т м де iunci пайымын ангартты. 312

Зауцайыр. Роман-триллер - Мен мынаны ойлап отырмын, - 6opi Нурмирага карады, - ана упкен уйд1 сатсак. Bapi6ip жолымызга, дэрьдэрмекке каражат керек. Бекерден-бекер б о с турып, тозып барады. Сол шаруаны, Б т м сен, езщ мойнына алып, тындырсан. Мен саган нотариалдык кенседен сешм кужатын бугш алып берсем. Содан кешн 6i3 ертецп рейстердщ 6ipiMeH ушып кетсек. Сен сонымыздан акшаны алып келерещ. Булардьщ em6ip co3i Гулмираньщ KanepiHe юрмей сузшш отырды да койды. Тагы 6ip куангандары: ептеп тамак inrri. Мавдайы жш агендей болды. Барлыгы осы уйгарымга токтап, Гулжан Гулмираньщ касында калды да, Б т м мен Нурмира жанагы шаруанын камымен сыртка бетгедь 1лияс осындагы жолдастарына Kipin шьщпак ниетпен, ол да машинага мш дг Жол-женекей медициналык институпъщ касынан туеш калды. - А йбек жылап жаткан жок па екен? - Нурмира енд1 ба- ласына аландады. - Оган кам жеме, танертен 6i3 кайыра барганда менщ институтта окитын карындасым к е л н т , - дед1 BiTiM. - Кеше эдеш шакыртканмын. Сол бугш балаларга карап отыр. - Жатсынып журмесе. - Улдармен ойнап, алданып кетед1 гой. - Жарайды, 6yriH мына шаруаны б т р ш апсак... - в зш - 03i сабырга шакырды. 3/3

Эдибек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ 58-ТАРАУ И к а р а м пигылды дулейлер Гулмираны алып шыгып, тагы да аудандык imici icTep бел1мше тарггы. Дайрабай мен Бш рэлш щ касарысканда жулдыздары онынан тума- ды. Kemeri ага лейтенант алган бетшен кайтпайтьш нагыз б1рмойын екен, сол ce3iH устал капы да калды. Эбден fler6ipi кашкан Гулмира осы жолы да бар шындыкты лок етюз1п актарып салуга талай окталды да, дерекс1з кет- кен 1лияска залалы тиед1 екен деп тонн тютедт Булардыц «ушакка мшпзднс» деген ce3iHe ani ceHin турган жок, элдеб1р беймэл1м туста туткындап отыргандай кершдт - 0 ц щ кашып, эб1ржул!сщ гой, - дед1 инспектор. Келшшек жуз1 теменнпктеп, басын шайкады. - Ештемеден тайынба, онбагандар сазайын тартсын! Элде, б1реулер коркытып жур ме? - Эйелдщ бетше ецсесш сала, уйелмешмен бурыла карады. - Ертендер сеш тергеушшер шакыртар, болганды болгандай айтып бер. Ал каз1р боссыц. Будан кейш кабинепен тек шыгып кетудщ гана peri калды. Деюрлердщ ашуларыныц устше ашу жамалды. Осы тулантуткан калыптарында кайтар жолдаНурмираны устап апардай мединститупы торуылдаган. Кдс кылгандай бул эуреш шкгершен де ештеме енбедп мызгымайтын мац ж т п е р д щ айбынынан ы кга. Табанынды энтек шалые 314

Зауцайыр. Ра 1риллер бассан, шап етш етегщнен кармамак. С осы нДрщ ей кутылып кер, булар милициядан да тегеуршдй кер-жерщнщ бэрш актарып, аранын омартасындай куж-куж кайнаган орданнын кушн кекке ушырады. Айып-анжынды телеп, аягына кулдык ура кутылмасан, ке1ш р1мдипк танытып, мандайьщнан сипай коймайды. бйткеш... Асыкпай уйкысын кандырып, туске таман туратын Асыгаттьщ эдеть Бугш де сейткен. Шайын iuiin, 6ip уак теледидар карауга отырган. 0 з ш щ суйсш е тамашалайтын хабарлары бар: «Криминальная Россия», «Дорожный па­ труль» такылетгес дуниелер. 0 cip e ce , казакша шыгарылган киноларды, д е р е т фильмдерд! зейшш сала кередь Жэне сол кергендершад бэрш корытып, ылги да талдау жасайды. Сондай саралаудьщ езшен рахат алады. Басты релдегшердщ кателш мен кем ш ш гш тауып, жетклтгше суйсш ущ унатады. Будан баска да кэдймп ем1рдеп кала журтшылыгын елен; етюзген кылмысты окигаларды талдап, безбенге сала пай- ымдайды. Сондай жайттьщ 6ipi - Казак телевизиясыньщ елу бес миллион акшасын алып кеткен оспадарлардьщ ж1берген кател1ктерш тап басып тауып бердп сыбайлас, телекомпа- ниянын ж урпзуш сш кур гана сойылга жыкпай, 6ip-eKi апта ауруханада нашар халде жататындай етш, елмес жерше пышак салу керек еда. Сонда ол TepreymiHiH фаш иста тэсшмен квбес1не ине жупртш , кинап, « т а » алу тантал аза- бынан б1ржола кутылады. ©йткеш каракшылардьщ колынан пышакталып, эл уепнде жаткан адамды - олжага ортак деп cuixiM ойламас. 3/5

ЭлЫб'к ЫБЫРАЙЫМУЛЫ EciKTiH конырауы сьщгырлады. Асыгат оган елен етпедг Bipeynep Kipin, муны сурады. 031Н (здеп ш келш, юм кетпейдь Белмеге денелер1 курыш болатган куйылгандай шымыр ею ж-iriT енгенде, орнынан козгалып кол алган. - Отырындар, - дед1 жиел кызыл агашпен кемкерюген борпылдак креслоны иепмен нускап. К ос жптг жайгасуын жайгасканымен копалакгап, асыгыс екенд1ктерш ангартты. BipaK, уй neci таре eTin т1л ката койган жок. Уназджпен уакыт жылыстауда. Ана екеушщ тынысы тарылып барады. 0pi, эм1рлердщ ордасындай сал- танатты жийазга толы белме юмнщ болсын, шуу дегенде эсем де суеты айбынымен енсесш басып тастайтын. Онын уейне келушшердщ 6ip Typai тур-элпетгер1 де кетщюреп калыпты, эшейшдепдей емес ездерш рабайсыз сезшуде. Осынын бэрш ангарган Асыгат 63i сез бастады. - Жайшылык па? Сидавдау сарысы кипактай т1л катты. - Алаудьщ машинасы аударылыпты. - Айтуын айтып ап, ещ куарды. Асыгатгьщ кабагы шытылды. - Аман ба? - 03i аман... - кумиююй калды. - Касындагы Туркан журш Kerimi, - дед1 ею ш ш а. - Иманды болсын! Аллауакпар. - Бетш сипады. Мэн-жайдан маглум ап, шугыл жолга жиналды. 0йткеш окиганын ендит барысын реттеу езше жуктелгенш туешдь Inuci icTep органындагы ау-жайды пысыктап, м э й т т калай да бупн Алматыдан маркумнын туган жер1 ©скеменге алып журу керекпгш топшылады. Осындай максатпен сул1ктей кара «М ерседес» элдеб1р жакты бетке алган. 316

Заухайыр. Роман-триллер Асыгат сол кеткеннен уйше ертещнде тацертен 6ip-aK оралды. Эйткенмен, шаруанын бэрш тындырып кайткан. Тангы сагат терттерде 6ip топ яаптгермен маркум Турканды ушакка сап, букш каражатымен, сыйытымен жонелткен. Сейтш, кездейсок апат журектерш ауырта жолдастары- ныц 6ipiH жапмады. Дэм-тузы таусылып турса, амал кайсы, пенде мандайга жазылганын керед1 де. Апатка ушыраган екеудщ 6ipi Алау - казак хапкыньщ мэртебесш орыстардын алдында, шетел деп журген жат журтгыктардын арасында сан марте кетерген. Эрине, бш епнщ куцлмен, спорттагы санлактыгымен. Бул, элбетге, онша ерл1кке санала коймас. Алаудьщ алаулатан тусы 1990 жылдардьщ iuii. Сол уа- кытта Шыгыс Казакстанда казактьщ терт б1рдей ж1г1т1н че- шендер пышактап елт1рш, ултаральщ uiiK-шатыстар ep6iren. Ал, батыс жагымыз Жанаезенде чешендер мен казактардьщ арасында нагыз заркум согы сы жур1п жатыр ед1. Мше, осындай кым-куыт уакытта Талдыкорганньщ Каратал ауда- нынан казактар 6ip тунде 21 отбасын пойызга сап, кечпрш ж1берд1. Эр нэрсен1н сонында 6ip думпу1 болатынындай, кеп узамай сол кездеп букш КСРО-дан чешендердщ атжалман ж1пттер1 Талдыкорганга ат басын бурды. Олар жай гана бас косу ушш жиналмаганы TyciniKTi ед1. Ойлары, жалдарын куж1рейт1п, момын халыкты тагы 6ip ыктырып алу. Енд1-енд1 тутанайын деп турган осынау уптаралык шиелен1ст1 сол туста не бары 23 жастагы Алау ж1г1ттер1мен барды да, пышак кескендей тыйып кайтгы. Бул окигага азу- ын айга бшеген б1рде-б1р саясаткер, сол туста каптап кет- кен партиялар мен козгалыстын ек1лдер1, TinTi, т1м1ск!лсн1п журетш кау1пс1зд)к комитет1н1н адамдары, кала бердк кальщ 317

Эдмбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ милициянын арнайы бвл1мшелершщ ешкайсысы да аралас- как жок. Олардыц кили-yi иненщ жасуындай жаксылыкка апарып соктырмайтын еда. Бутан KeHeyi жок Кызыл создан иелер1 емес, жан алып, жан бере алатын нагыз ерлер тана бас косты. Сондыктан да бул жерде «минтовский вариант» журмейдк Кундел1кп ем1рден кергендер1 мен туйгендер1 кеп 6ip-6ip халыктын туына айналган азаматгардын намысы шетш жайт жешнде зан, кукык кортау орындарына хабар беруге ж1бермед1. 0pi, мубэда акирет ymiH де, кара халык ушш де 6ip и гш кп ic ютеп кетуге талпынып, катерге каракан басын тйскен алгадайлардьщ тусш й ш деп элемде, ондай icxe бару - эйелдпспен парапар. ©йтетЫ булар - калжа жегендей мау- жырап отырар мугадарлар емес, кынапта жаткан алмас кылыш. Сол алдаспан кенеттен эуеш т ш п , жаркетсе, 6ip кара журекгщ басын алыптуседк Не KepiciHme... BipaK, олтектен- текке сермелмейдь BipiHmi, элеумегпк э д тдй сп 1здеген сез журедь Мундаты жан суйсшерлж 6ip нэрсе - болтан жайт- ты «бодцы » деп мойындайды, айтылганды «айтылды» деп тэн алады. Ce6e6i, хан, ханньщ ya3ipnepi о бастан-ак exi сейлемейдх Кудай куэ болтан н эр с е т бурмаламауы акикат. Мше, осы кагида Д е н т Кьшшактан осыларга мирас боп калтандай: ежелп баба мен дала зады булжымай орындала- тын куРан суресшдей. Е ш им буларды ак кшзге кетерш, алтын такты эйгшеп усынбаса да, оздерш 6ip халыктын, 6ip ултгын алаулатан на- мысымыз деп есептейдк Tipi турып ол намыска дак Tycipyre какысы жок. Е ю сойлеп, ел алдында сырдактап сырт айнала- тындай мансап креслосындагы шенеушктер емес. Сонысы- мен де айбынды, сонысымен де аныз эцпмеге ие. 318

Элпндей сын туста эш еш ндел езара шиманды улпершек май талкысы умыт калып, шшп тустын 6ip бурышын уысы- на устаган тегеурпад тентектерге улттык мэселелерд1 ше- шуге бетпе-бет барады. Кара бакырлык куны жок елттрщен Kici елш, серкештен ел бузылмау жайын козгайды. Б т м г е келе алматан густа тана алмас кылыш кынабынан булкына шыгады. BipaKоньщ жаппай халыкка сштенуге какысы жок, мэмшешц мэш сш келргендердщ кара журегше кадалмак. Эрине, теке lip e c re шамасы мен айласы жетсе тана. Капел1мде бата тимей, кате rain, езш щ де жайрап калуы эбден ыктимал. Млне, осындай, шиелешскен шшп кезде ею жактан басын бэйгеге Tirin, ею боздак шытады. Отан дейш гстелген айып, осы екеу1нщ 6ipiHin канымен жуылады. Сонымен ic жабы- луы raic. Онда да киюын тауып, келгссезд1 дурыс журпзе алтан жагдайда. Эйтпесе, шырпыдан тутантан от жаппай 6ip мемлекетп орт болып шарпуы мумюн. Ол кезде аракщ к кана кездесетш шетелдпс керемет ма- шиналар алдын-ала уагдаласкан жерде кайшалысып кетп. HeMipiH укканьщмен, серияларын адам тусш ш болмайды. Ондаты жиналушылардьщ да суркы суеты, канын iniiHe тартып, элдеюмге кектене бед!рейедг Эшрлер1 «эй т» десе, унгысына кенж1р к и п зтген карумен жауыккандарын жуса- тып салмак, ездш нен кимыл жасаута какысы жок. Казактар тарапынан келшеезге келген тапалтак, курыш денел1 ж т т п Kepin, сур каракулден папак киген сакалды, мурыны конкиган кара онша менешщюремедг Оны- сын канша сыртка бшд1рмеуге тырысканымен, элйс алтан немкурайлылыгынан байкалды. - Азу TicTepin есейш деген бе?.. 319

Эдмбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ М 59-ТАРАУ рэскеуге келген сон 6ipiHmi алла, екпшн 1лиястьщ азаматтыгынын аркасында, Гулмираны майталман ма- мандар айырыкша камкорлыгына алды. Fылыми зерггеу институттын 6ipiHeH жеке палата белшш, кэд1мп деш дурыс адамдармен катар ем кабылдады. BipaK, табан аудармай кемшде жарты жыл каралуы керек екен. Алгашкы 6ip айлык емдш курсын стационарлык тэртшпен журпзсе, калган уакыты амбулаториялык жуйе бойынша жалгаспак. Осыны еспген Нурмира тэты да тетеннен шепнм кабылдады. Ленинградтагы уйд1 Мэскеуге айырбастауга бекщщ. бйткеш , Гулмирага тыныштык керек. Пэтер жалда- са этушрлер1 кашар. Ен колайлысы - тынышынан тыныш ез уйлер1нде турган. Бул ойын 1лияска б п в д р т ед1, ол да кисыныньщ дурыстыгын макулдап, куптады. С ейтп де дереу газеттер- ге кулактандыру бердг Айналасы 6ip-eKi куннщ iminae-aK пэтер айырбастаушылар табыла кетп. Тагы да 1лиясты маза- лап, Айна yiueyi шарк урып Мэскеуд1 актап, пэтер тандады. Айна да 1лиястын ниетше карай кудай бере салган адам. вппак мэрмар eHi, аялы кез1, толкынды кыска шашы 6opi 6ip- 6ipiMeH куба-куп жарасып, айырыкша эсемдйтмен журегпш epiKci3 ж1бггедь 0 Ke ci ертеректе кызмет бабымен Мэскеуге келш турактап калыпты. Бала кезшен осында ескен, 6ipaK, казакы салт-дэстурге сондай мудуэрлыгы эр ic-шарасынан ацгарылады. 320

Зауцайыр. Роман-триллер Нурмира мен Гулмира турасынан сырттай канык екен. Tiirri, олар жайлы айтылган эцлм еге орай бетпе бет жуздесуге, тщдесуге ынтызарлыгы арткан. Бул exeyi алгаш табалдырыгын аттаганда улкен камкорлык танытып, конакжайлылыкпен карсы алды. Содан 6epi жандарынан карыс суйем калмай, колынан келген жаксылыгын аямауда. Курыганда кушне 6ip марте Гулмираньщ халш бшмек боп, дэруханага бас сугады. Bip байкагандары - Ленинградта тургысы келетшдердщ катары ж еткш кп екен. Кеп киналмай-ак, каланын ьщгайлы ауданы осы деген тустан пэтер айырбастаушы адамды тап- ты. Сауда сакал сипаганша дегендей, бас-аягы е ю -уш кунде пэтерш ауыстырып та улгердг Yui белмел1 уйд1 шаршы Merpi дэл сондай баспанага 6epin, кейб1р сэйкесадздйт мен артыкшылыгына байланысты устш ен жет1 мын доллар алды. Ендо алансыз Гулмираньщ касында отыруга мумкшднс туды. Осы аласапыранда Нурмира эжептэу1р жудеп, сойкан шабылыстан бурлыгып та калды. Кушттщ кашкандыгынан упынын да басы гэукшп, узак сонар жолды кетере алмай азды. Сынарынын саулыгы оншалып, 6ipa3 шаруасы тынып, к е н ш сэл саябыр тапкан сон тана барып, Аркалыкка теле­ фон сокты. Муньщ алдында уйлерше уш -терт рет конырау шалганда euiKiM кетермеген. Ал, ата-енеа туратын улкен уйде телефон жок едь Кырсык кылганда эдеттепдей тагы да ешк1м тутканы алмады. «Е -е, Кднтарбай жолсапарларда журген болды» деп корытты. Сосын, апасы мен атасына же- делхат жолдап, сойлесу пунктше тщдесуге шакырды. Bip куанарлык жай: кун санап Гулмиранын 6eTi 6epi карал келедг Муны танып, «Нурмирашым» деп, eMeuieri езшетш халге ж етп. ©ткен-кеткен жайтгар есше орала бас- 32/

Элыбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ тады. Бутан айырыкша насатгантан Нурмира колындагы тиын-тебенш аямай, барынша дэр1герлердщ кенш н тауып бакты. Эркайсысына жеке-жеке сыйлыктар жасады. Эрине, бэрш 1лияс ез атынан 6epin, туыстыгы жакын карындасына колдарыньщ епсептш пн, шипалылыгын аямауды етшдГ Осындай етенел1ктщ аркасында Гулмирата айырыкша ыкылас танытылды. Эне-мше дегенше 6ip ай емдеу курс уакытынын да зу етш еткеш бш нбедь Уйге оралганда Гулмираныц ецше ептеп нур жупрш , сыркатынан эжептэу1р айыккан. Соцынан кун куртатпай napirepi катынап, жай-жапсарды 6Lnin, ендпт емд1к шараларды Нурмирата тэгтпштеп тусйщ румен болды. «Гулмира дэруханадан шыкты» дегещц ecrin, апта аралат- пай EiTiM мен Гулжан да жетп. Мэз-мэйрам. Kiuii улдарын epTin экептГ Гулмираныц куанышында т е к жок- Ыкылым замангы калпына енш, ашылып 6ip сейледь Барлыгын сурады. Тек Улан туралы Tic жармады. Ол женшде айтуды булар да каламады. BiiiM Нурмира тапсыртан шаруаны 6ixipin, шып- шыртасын шыгармай акшаны колына устатты. - Шамамныц жеткеншше дурыс батата епазуге тырыс- тым. - Уялыс тауып, кысылгандай сыцай танытты. К ецш кенппмеген кепте 6ip нэрсе айтар ма деп ойласа керек. - Жо-ок, о не дегенщ Ь? Кеп-кеп рахмет ci3re! Киналтанда 6ip жагына шыгыстыцыз. - Риза болсандар жарады. - Эбден ризамын. - Айткандайын, - деп дауыстады Гулжан Гулмирамен энпмелесш отырып Нурмирата, - осыдан ею-уш кун бурын Кантарбай телефон соккан. Бул уйдщ телефон номерш бшмей, уят та болса 1лиястын номерш 6epin едос. Хабарлас- пады ма? 322

Зау%айыр. Роман-триллер - Жок- Аркалыкган шыккалы онымен am сейлескен емеспш. - Онда киындау. - 03 i ылги жол уст1нде. Атам мен апамды тш десу пунктше шакырып, 6ip марте энпмелескенб1з. - Е-е, онда дурыс. Осымен буп такырыптагы энп м е догарылды. Олар ею кун конак болды да, yniimiii тэул1кте Алмагыга кайтты. Нурмира ештемеден тарынбады. Б т м г е костюм, Гулжанга кейлек, улдарына жейде кипзш , калтасына балмуздак алып ж е с т деп а к т а салды. Сейтш 1лияс, Айна, Гулмира, А йбек жэне Нурмира 6eceyi меймандарын эуежайдан шыгарып салып, кала бердь - Егер К,антарбай тагы телефон шалса, 61зд1н номерд1 бер, - дед1 коштасып жатып акырын гана Гулжанга. - Жаксы. - Сау болып турывдар, 1леке! - Б т м колын усынды. - Жолдарын болсын! - Кездескенше! - Жайлы конуларынды тшейм1з! - Айна жас балаша айкайлай колын булгады. Гулжандар да 6ip-eKi рет колдарын кетерд1 де, тексеру постарынан ары карай е т т , кезден тасаланды. Нурмира мен Гулмиранын бастары косылып, онаша капгандары кещлд1 шуакка толтырды. Bip-6ipiHe еткен- кеткенд1 айтып, тауыса алмайды. Уакыттын калай сынапша сыргыганын ангармайды да. Ауыздары сезден босаса, ай- напдыратындары Айбек. Ол бурында да ерке едГ еркел1кт1 одан сайын удетп. TinTi imTepi пысып бара жатса, такси шакырып Гпияс пен Айналарга тартады. Олар да буларга жш катынап, унем1 халдер1н 6uiin турады. 323

Элыбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ Б т м д е р Алматыга кайткан сон, арада 6ip жума аралады ма, араламады ма Кантарбай хабарласты. Дауысы каЬарлы. - Кайда кацгып журсщ?! - деп бастады, Бул «езщ кайда кангырып журсщ ?» деп айтуга окталды да ашуын тежеп, жумсарта ун капы. - Гулмира катгы ауырып... мен сонын касындамын - Е н д т жазылган шыгар, кайтпайсын ба? Уйдщ бетш кермегенще exi айдан асты гой. - Неше марте телефон согып, ceHi де ала алмадым... - Нурмира абдырай жауап кайырды. - Ойнап жур дейсщ бе менП Жумыс! - Kyfieyi 3ipK-3ipK етп. - Мэн-жайды ту сщ щ р т апаммен, атаммен сейлескенмш. Сешмен сухбаттасудын peTi туссе, осында кел деп айтайын деп ед1м. - М енщ колкектеп журетш уакытым жок. - Ещй Гулмираны тастап кете алмаймын гой, тым курымаганда 6ip апта уакытынды ки. Кел. - Бара алмаймын, артык актам жок. Кайт езщ уйге! - Акша салайын ба? - Сендеп кайдагы акша? - Алматыдагы жер уйд1 сатканбыз. - 0 - э , зэндем!, мен1мен акылдаспай эрекетке кешуд! бастаган екенсщ гой. - Тутканыц аргы жагында калшылдап кетп. - Жок болсан cYлдepiнмeн акылдасамыз ба? - Кайда турып жатырсындар?! - Уйде. - Кайдагы уй?! - Ленинградтагы пэтерд! осында айырбастадык. 324

- О -о, кыл курт, зэнталак! - Шабына ш ок тускендей кылгынып, богын пышактады. - TinTi, алансыз каракетке кешкен екенсщ гой, онбаган! Байланыс ш орт узш дг Шамасы, шамданганы сон- дай, тутканы лактырып ж1берсе керек. Ынше Нурмира Аркалыкты Tepin efli, уй деп телефонды ен ш м кетермедг Салы суга кетш, эп-сэтге жет1мЫредг Сосын, «Барсыншы ары, маган жалгыз сьщарым кымбат. Ол ymiH мен кезекп эйелдерйнц 6ipi шыгармын?» - деп ойлады. - Не болды, дауысын каткылдау шыкты гой? - дед1 Гулмира aai де ещ нде сыныктык басым калпымен. - Ештеме. Кднтарбайга амандыгымызды биццрш, жай- жапсарды угындырдым. Ары казбалап ол ештеме сурай коймады. Нурмира оньщ мунысына куанды. Кэкур-шуюр эщ тмемен дэл осы жолы, езш щ денсаулыгы нашар кез1нде басын катыргысы келмедг 325

Эдыбек ывырлйыт лы 60-ТАРАУ JP%3y тютерщ есейш деген бе?.. Чешен колбасшысыньщ сез лэнн осылай бастапды. Кит етсе аспанды жерге тастап ж1берепндей, цпренш-ак тур. Мангаздана калтасынан сигарын шыгарып, куш е отгыгымен баптана тутатгы. Ею жагында ею енкиген некер1 бар. Булардын жанында согымга байланган кызыл каска епздщ порымы кшйлеу сиякты. Менмен сезден Алаудын кабагы шытынды. - Сондагы ойларьщ: момын, конакжай едд! и еаз деп пе ед одер ?! - Ашудан жак жуш урпиш, тамырлары бшеу-бшеу боп кершдг - Баягыдан азулы елдщурпагымыз, 6ipaKTiciMi3fli ешюмге керсетпеп еднс. Сосы н басынып келеындер... Касына ещнрдей кос ж т т ерткен мына тапап каранын неден болса да тайынбайтын бетш байкаган сакалды epiKci3 iui жиды. Мунда уш-уштен аптауы онаша турганымен, ею жактьщ да сыртгагы сыпайлары жетершк. Казактарды жепелдемеде т1зе косып, карсыласуга каукар корсете коймас деп топшылап еда. Ол тужырымынын мулде кате екенш папакты «еш ш » енд1 багамдады. - Сонда, эбден коныстанып, журтпен катар бейб1т eMip cypin отырган чешендердщ отбасын урып-согып, уйренген мекеншен Kemipin ж1беру - 6i3fli басынбагандарын ба? - Бастапкыдагыдай емес, юшкене ишщюреп тш катты. 326

Зауцайыр. Роман-триллер - Ел iiuiH ала тайдай етш булд1рмей, тыныш отырса, 6spi жегедг Жок, олар олай ютемедг урлык-карлык жаса- ды. Момын журттьщ мазасын алды. - Нур шашкан жана- рын папактьщан айырмай, 6ipa3 б е г е л т барып кайта сезш сабактады. - Кенес ею м етш щ тусында да жумыс югеген чешенд1 кермедж. Ол кезде халыкдьщ устш ен кунелткен шыгар, ещц олай болмайды... Салмак мукым журтка б1рдей Tycin тур. - Айыпты 6i3re аудармакшысындар м а?! - Кдбагы туксшп, K03i еж1рейдг -Э р ине!-Т астулектей туш н ш , Алаудын кез1 каршыганьщ карасындай шакшия калды. - Э рьберщ ен кешн, кай бетгерщмен келш турсывдар?! Алдыга 6ip адым аггады. М унысы «жер - м енш , ел - м е н т » деген нагыз тел перзенттж айбын еда. 9 p i касында ештемеден бетгер1 кайтып, именуд! бшмейтш Асыгат пен Тайыр барда топаны толмаганда кайтсш. Сонындагы жйтггер1 ез алдына, муны мундай сустандырып, айбат 6epin артында камсыз казак халкы жатыр. - Жапа шеккен агайындарымыздьщ мун-зарын естженнен кешн... - Олар жазыксыздан-жазыксыз жапа uierin, киянаттыктан коныс аударган жок: урлык жасады, элс1здерге зорлык- зомбылыкпен TiciH батырды. Кане, осыны жокка шыгаршы! Алаудын тжелей «сенге» кеннп, тепсшгеш тэл1мс1зд1пнен емес. Карсыласыньщ аяктастасына орай, буп да сол макамга эдеш ойысты. Болар-болмас биязылык танытса, еркоюрек немелер айдынын сыртка сап, айкулактанып кететш анык- Атамыздын «шалкайганга шалкай, ол - кудайдьщ улы ем ес» деген лэмш кекейге туйгенд1ктен, касакана жасалынып жаткан эрекет. 327

ддЫбск ЫБЫРАЙЫМУЛЫ Елин ундемей калды. Осы мэрт! келш турган орайды пай- даланып, Алау бастырмалатып ж1берд1: - Олар - опасыз. Сталиннщ заЬарынан жер ауып келш, казактыц кушагын айкараашкан ак пейш н сыйламады. Суын imin, кудыгына тумрда. Бшместйспен жасалган ангыртгыкгы Kemipyre болар ед1, опасыздыкка ешкандай ракым жок! Kecin айтылган мына сезден папактыньщ ещ тунере KypeHiTTi. - Сонда б)здщ кандас бауырларга «кун керсетпейм1з» демекпнЫцдер ме?! - Тамагы кырылдап, сездер1 ысылдай жарыкшактанды. - Аяктарын андап баспаса, ендН туста солай жасаймыз. Дандайсыдывдар эбден, Жацавзенде кандай сойкан салып жатырсындар. Жетед1 шектен шыккандарьщ! Енд1 аянатын TyriMi3 жок, бас кесуден де тайынбаймыз. Б т м д есу ге ен курымаганда кырма сакалдыньщ 6ipeyi келмегенге айдынын сыртка сапган. вщцрдей шик! екпелердщ «каз1р-ак екпшдерш басып тастаймыз гой» деп, папакты нитей куанган. Байкаса эцпменщ сынайы баскаша. Барган сайын мына жнтг айбатганып, жалын куж1рейте тусуде. «М унын тез арада бетш кайтарып, сагын сынды- рып Ж1бермесе, ана сонындагы сыпайлары да азуларын акситулары м у м к т ». Осындай корытынды жасап улгерген «нохша» касындагы жун кеуде б ш е у т н е «хау-хаулап», 6ip нэрселерд1 айпы . Ол сузетш букадай K03i шатьшап, орынында ыргала козгалды. Елшинк басшысынын бэлеге бастагалы турганын тусше койып, Алау: - Кане, к)мщ бар жан ашуынды алгын келсе! - деп акырды. - Мен дайын! ©скемендеп бауырларымнын да калы сендердщ мойындарында кетш барады... 328

Зауцайыр. Ра Папактынын касындагы тастан куйгандай бггеу дене алга адымдады. Былгары курткасыньщ нокатгарын журе агытты. Алау да ылдым-жылдым кимылдап, ж е ц т спорт кеуцешесш сыпырып, жолдастарынын 6ipiHe устата салды. Бойы аласа- лау болганмен мыгым жйтггщ булшык errepi ойнап шыга келдг Бркш курестен халыкаралык турнирлерде талай журтгы тамсандырган экю палуанньщ ещ нде урейдщ i3i де жок. «Канша внкигенщмен, уйелменщмен уйпаймын» деген сен1м оты жанарында шам-шырактай жанып турды. Шынында да ол сол сэтге тасты да шайнап тастайтын ай- батты efli. Басы казандай нар тулгалы нойыс езш ен элдекайда калжасы шамалы карсыласын, tini гана сайраган шакар неме шыгар деп топшылаган. Колы 6ip ш к се , кагаздай умаждап- умаждап лактырып ж1беретшдей керген. Bipas оган кудай жетюзбед1, менсшщюремеген niipKiHHiH касына таяна бергеш сол efli, табан астын багдарлаган жанары капел1мде кокке карады да калды. 1зшше 6ip жак шуйдеамен кара жерге бурк ете TycTi. EciH жиып болганша, кулак uieKeci зьщ етш, кез1 карауытты. Еркш курестэд т э с ш бойынша Алау алдындагы аюынын аягына ©Tin кетш, иыктан асыра ап жерге урды. Турегеп улгергенше ту сыртына шыр кобелек айнала 6epin, басынан 6ipfli т е т т . Миы аузына тускен кара эбш ет у жеген итше кылжыравдай, кеудесш зорга котердг Тобелес бастарда-ак Алаудын сонына ерген сарбазда- ры оздершщ Матай стансаларында жасалып, соныра букш элсчш жаулаган «Калашниковтын» затворларын шакур- шукыр тартгы. Сол сиякты пистолетгердщ де mypinnenepi тажап огын шашуга даяр турды. Эйтпесе, KiM бшедв Алаудын устемд1пн Kopin, душпандардын 6ipi арыстарына кару жумсауы да ыктимал. 329

Эдмбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ Сондай урымтал туста капы калмау уппн эркайсысы op6ip куд1кп адамды карауылга алган. Кум салынган капша илектелген алпауытты Алау омы- рауы мен ышкырынан кармап кетерш ап, омырткасымен экеп Ti3eciHe 6ipfli сокты. Ынк eTin ышкынган зор дау- ыс анталагандардын бэрш е естшди Сосын жешттщ кол- аяктары икемге келмей, былк-сылк eTin домалап топырак кушты. Орыньшан ытырылып, енсесш тш-тис устаган Алау сук саусагымен нускап: - Анау «Гранд чероки», «М ерседес», «Карина»... осында калсын, - деп, алты машинаны Kepcerri. Сезге токтамаган елш ш ктщ басшысы, мандайына сойылдьщ дум1 онбай тигенде барып, айылын жиды. Кар- сыласса ту-талакайы шыгатынын угып, аталган кел1ктерд1 тастауга мэжбур. вйткеш мына караталдай шапшан да кайсар жйтттщ кимылы содына ерген сойылсогарларын ержуректещцрш, куаттандырып яаберди. Ещй жагынын Kipici ашылса, отыз eKi TiciMeH коса уатылып тусетш ш укты. Амалсыз сойылга жыгылган, жекпе-жектен мандайалды батырларын ынырсыта кетерш, кел1ктерше бетгедй Лездщ арасында MiHrecin-ушкасып, тайды. Тек жанагы сук саусакпен шанши керсеткен алты машина жан саугалары ретшде орындарынан тапжылмады. Кштт мен кужаттарын да орындыктьщ устш е тастапты. «Эл1 кездесем1з» не- м есе «бй дй а кате бопты, Keuiipiaaep» деген сездер1 де естшмедь Карал турсан бул да мэртпк, тау тагысыньщ дулей м1нез1 айкын ангарылды. «Мэртебел1 меймандар» 6ip кун Талдыкорганда аял- дады. Шамасы, к у н д о п жайды тагы да езара талкыга 330

Зау&айыр. Роман-триллер салса керек. Ертешнде танертен алды-алдыларына, бет- беттер1мен тарады. М унын бэр ш кас какпай Алаудын xciriTrepi бакылап, 6ipa3 жерге дейш шыгарып салды. Bip белепнщ ушакка мш генш де байкады. BipaK сол кеткен- нен олар куш бугш ге дейш Ж етюу е щ рш е аяк баскан жок. бй ткеш , кулл1 оры с eni жене алмаган ЖаЬар Дудаевты жараткан Талдыкорган топырагыньщ уландары - Жетюу Алатауы жолбарыстарынын - кайсар да катыгез екенш б1ржола мойындап кеткен-тш. Сосын кеп узамай бауырларынын сонынан ез ыктияр- ларымен 6ipa3 чешен aynerrepi атажурттарына бет тузеген. Ce6e6i, олар казак даласынан repi таулы Кавказ чешен халкына аса кажет еда. Оны кейш уакыт та накты дэлелдеп бердь MiHe, Алау мемлекет кайраткерлер1 шеше алмайтын шшп мэселенщ амалын таба бшген. BipaK козс1з батырлыктын да арандататын тустары кеп. Асыгаттьщ бойындагы касиет барша шаруаны акыл- парасат елепнен етю зш алмай, icKe юршпейдь Сондай-ак, бетпе-бет келген кеудемсоктарды кул-парша етш куйретпей тынбайды. Осы табандылык оньщ eciMiH тез арада аскакта- тып, эйплей туст1. Онсыз да соткарлардын арасында аты мэшЬур болатын, шынашактайынан-ак Казакстаннын ку- рама командасына енген, кешн КСРО-нын курамасында журдь Bipneme дуркш хальщаралык турнирлерде этой сал­ ды. BipaK... спортгы ерте тастады. Бул жасынын ултайганды- гынан немесе шеберлiriнiн жепмаздизнен емес едй Bapi спорт саласындагы эюмиплж эдшетс1зд1ктен. Улкен элемдак бэсекеге езшен элдекайда элжуаз бозекпе 6ipey;ii алады да кетедй Ал жатгыгуларда Асыгат оны калай 331

Эдмбек ЫБЫРАЙЫтЛЫ болса солай лактырады. Ол барады да, элп бэсекеден эзер ле­ генде унннпн, тертшпп орынды иемденш кайтады. Сейтед1 де, республикада аяк асты атагы есе бастайды. Кейде жаттыкгырушылар: «ана-оу 6ip жйтгке спорт uie6epi атагын алу керек ед1, осы турнирде женгпе салсац кайтедт деген уэжд1 ашьщтан-ашык айтады. Намыстан жа- рылып кете жаздаса да, сезге токтайды... Кара куштщ иеЫ декейлерд1 емес, жылпостыкпен жаккан кепейлерд1 колпаштаган эд1летс1зд1к онын спорт- пен тез1рек коштасуына себепкер. Кайда журсен де желеп- жебеушщ болмаса, жет1 насырын жерге мретш егешиктщ бар екенш сонда тусш дй Тусшдо де езше тетел1 OMip жо- лын 1здед1. Оны тапты да. Eipax катер мен KayinTi басынан сан еткердь Оган сол с этте ем1ршщ узак-кыскалыгы емес, ен эуел1 элеумегпк эдыадк орнату керек боп кершдг

ЗаувяВыр. Pot 61-ТАРАУ К у д й с пен кумэннщ далдасында ары сенделш, 6epi сенделш акыры ындыны каламаса да апанына оралды. А шу- лы оралды. Келген бетге «Смирновтьщ » eKi жуз граммын 6ipiHin артынан 6ipiH жудемдете женелтп. Темекш щ кекшш TyriHiH куны га сорды. Bipey-Mipeyre Tin катуга заукы сокпай, узак уакыт тым-тырыс калды. Bip кезде катулы айкайлады. - Гул-жа-ан! Таргыл-таргыл дауысы зэре-кутты алды. Кеменгердщ алдында бэйек, бугежек боп калган бейшара демнщ ара- сында аягыньщ ушымен басып жетп. Кез1 жаутан кагып, «лэббайлаган» пэруана, кулшылык еткен куйд1 6inflipeni. Оньщ жапалактай жарбиган ускынына немкетп аларып 6ip карады да, алдындагы стаканга yiumpii жуздйсп толтырды. - Сен ана собачникке7 звонда, жет1 миллион сом Ресей рублш 6epexiHiMi3fli айт. Кару-кайратган ада, коргансыз кангажактай шеп желкеш осынша уакыт колга Tycipe алмай азаптангандыктан ба, езепнде еш пендш ктщ оты ернйдг Соган бола не 6ip калтарыс пен тыгырыктан жол табар Эбд1рахман да TeMip тордын аргы жагына eTin тынды. Енд1 кайтып босгандыкка шыгатын сьщайы жок, акша да усынып Kepin едь без буйрек Кызыл жагалылар меселдерш кайтарды, колдарын какты. Эншешнде азын-аулак тиын-тебенге сатыла беретш неме- лер, сэра жолдан таймай калыпты. Bapi - кырсык. 7. Собачник- мшдегп, карыздарадам. 333

ЭдЫбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ Осыньщ баршасын ойлап, карадай каны кайнады. Мьщ жолдыньщ багын байлаган 6ip сорлы - Нурмирага деген кеюрегшде кек тутанды. Калай да алдына экеп жолдаста- рынын кеткен есесш кайырып, корлыгы еткен каншыкты каЬарлы кара буркптей 6yprici келдь Сондыктан, оньщ жактастары не сураса да 6epin, элл салдакыны сатып ап са- зайын тарткызгысы бар. Кекешне туйген тужырымы, байла- Аруак атканда бул амалы да кэдеге жарамай, тагы да тауы шагылды. Кушпен баса-коктеп уйше баруга атына да, заты- на да канык Асыгаттын айбарынан абынып, дщ кеа курыды. Олардьщ да буларга деген ешпендЫ п жел тиген ерттей. Кезшщ киыгы шалса 6irri, сэры i3me Tycin, cay тамтыктарын калдырмай каусатпак. Сондыктан бойды аулак салган дурыс. 9ш ш кайтарса, ендп-i туста тек Гулмира аркылы кайтарады. Асыгыстык жасап, жанындагы тебетш яа бе р т койганына опына бармагын шайнады. Ойлаганы орындалмай, жаны тырнагынын ушына кеп, тызактап отырганы мынау. Тез1рек табанын жалтыратпаса, езш щ де CepirriH кебш кимеуше юм кепш? Сосын 6yriHri лрлйтне зар боп калмак. Мэцгишс милау мен саудьщ арасын- да кун кешу - кэдуеси жындыга да унай коймас. Пайда, байлык, оцай олжа деп коркаулардын ушрше KipreHi рас. Делдалдьщ сауда-сатгыктын жазылмаган заны - 6ip icri уактысында бастап, уактысында одан кетш калу. Кет- кенде де баска койнауына, 6ipaK, ешкашан обырлык эрекетп токтатпау керек. Мше, «конактарга» кызметшшктен дер кезшде кутыла алмай, кек есектщ камытын мойынына rain ап отырган жайы жанын жаныштады. 334

Акшаны жинауын жинады, ойы - осы каржыга оз ал- дына кэсш курып, дербес тсрлйс кешу-тш. Сыгыр кудай ол максатына жетюзбедт Енд! тек аранын ашып, аждаЬалар кылгыта салуга дайын тур. Тез кутылудын жолын таппаса, Кызыл енештщ курбаны. Басын татага салган жайтгарды шггей талдаумен куса- лыкка урынганда, миына зыц-зыц ток жел1Ы жупргендей элдеб1р элеуегп куш аяусыз шаншылады. Bip жак шекесш он колымен сипаган калпы сагатына карап едц екщен асып барады екен. Шалт козгалып, асыгыс эз1рлендг - БшрэлИ Орыстьщ мэтушкесш кызыктап жаткан жолдасы жыркылдай кулген калпы, « э у » дедь - Ана катынды жолга камда, обязьянниктепш8 де шыгар. - Оны да 6ipre апарамыз ба? - Антарыла карады. - Тегш тамад, тепн жай 6epin жаткызып коямыз ба? Одан да алып кел, шауып келге салайык. Басшысына карсы уэж айта апмай, тапсырмасын орындауга KipicTi. Булар 0бд1рахман камалып, CepiK анандай жагдайга ушыраган сон ез беггер1мен баска «кен» орынын тапкан. Ол - кундел1кп сагат уште келетш отарба. Онын бесшпп ваго- нынан булардын адамдары туседг Содан керек-жарактарын алып, колдарына акшасын устатады. Егер олар уштепмен жете апмаса, алтыдагы рейс- тен м ш дегп турде наша тасыгыш гонцыдын9 6ipeyi бой керсетедй Соган Гулжанды ара агайындыкка салган. 0здер1 баруга, жаман айтпай жаксы жок, усталып калудан коркады. Bip рет элгшермен жолыгысып, «б1здщ сешмда адам» деп 8. Обязьянник- уакытша камаккаапатын болмс. 9. Гонцы- нашатасымаллаушьшар. 335

ддмбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ Гулжанды таныстырган. Сезшщ нактылыгын дэлелдеу уппн, олардьщ кезшше Гулжан наша шеккен. Сонымен тауарды осы эйел алып турады, акшаны да осы беред1 деп келю т, уэде байласкан. Э л гтердщ кездесетш сеншш де урымтал тустары бар. Пойыздан тускен бес-алты «гонцылар» сол жерге барып отырады. Гулжан езгеге сез1ктенд1рмей «таскын» деген парольд1 айтуы uric. Арасында бурын керген адамы бол- са да, касындагылар куд1ктенбес ушш «таскынга» кызмет ететшш ангартуы лэз1м. Енд1 сол жауапты да курдел1 шаруага Гулмираны да жек- 1с барысында эйелдер бакьшаусыз калмайды, назардан шыгармай андып журетш жансыздар жэне бар. Эйтпесе, севдей согыскан елдщ йшнде бой тасалап, дэт делзш кашып KeTyi де ыктимал. Ондай алангасарлыкка эбден жырынды эккшер жол бермейдг Бдарэлшщ 03i ара-тура тебе керсетш, алыстан айбат шегедь Екеу1н сапаржайга экеп коя бердь Эбден сешмге ирген Гулжанга онша шуйлжпей, Гулмирага кадала ескертп. - Кашамын деп ойлама, сондарында eKi-уштен адам бар. - Дайрабай урып ж1беретшдей жудырыгын туйш, тепсше сейледг - Тауарды ала салысымен осында ораласындар, ма­ шина кутш турады. Курбысынын сонынан кулыксыз шби басты. Бейкарар лрлж ш щ туздыгы татымаганына жан д униеа шымыр- шымыр, солк-солк ауырады. Тагдырдын осыншама бейнакак куйд1ргенше, кудайдын аяусыз жазалаганына зиыны жетпедг Бэле-бэтердщ 6opi сыйып кеткен мынау мамырстан жазганга 6ip басынын сыймай сенделгенше, та- таны эбден тартканына кайран. 336

Зау&айыр. Роман-триллер Ыгы-жыгы нешрдщ арасынан сытылып, баспалдакпен жогары ерледь Ещц 6ip мэу1ртте катар-катар токтаган отарбалардын усп нде бинс кешрмен жогарыда кетш бара жатгы. Кумырсканын салып алган сорабындай кылдай аспа- мен адамдар ары да, 6epi де сапырылысады. Бупар солтуепкп бетке алган. Б1реулер асыгып жанда- рынан бастырмалата етедг Екеушщ журкл тым сылбыр, эншешнде ауыз жаппайтын Гулжаннын да кемейше кум куйылган. Ит сарыгандай санасы ертенгш к егшген зайардан арылган: откен-кеткенд1 ойлап 6ip жагы кысылса, б1ртшдеп куннщ кызуы кайта бастаганда кылжырандайтын жыландай ми кабын дерт-дербезе керш барады, сейлеуге заукы жок- Жагынын KipiciH ашатындай да кекейше жендемд1 ештеме туспедй Г улмира да оган tui катуга кулыксыз. Жынды сурейлерден корыккандыгынан, муньщ жанынан 6ip адым калмай келенкесшдей суйретш п келедь Шатыскан санасында былыккан дэйекыз б1рдецелер эбден кара туягынан хал KeTipin, калжыратгы. Аргы бетке еткен сон кудайдын женше журмей, елден ерекше жалгыз аяк сокпакпен батыска салды. Шойын жол- ды жагалап бултарысы, калтарысы мол туска дендеп енда. Bip кездерде барып, катгалып жиналган цемент дуалдардьщ арасынан бес-алты жйтгпц шогыры кершдь Астылары- на тактай, тас, KipniurreH орындык жасап, нык жайгаскан. Баппен шылымдарын iuerin, таянган буларга шекелершен карайды. Урейд1 ушырар ускындарынан секемденген Гулмира «тагы 6ip шуркан шыгып кете м е?» деген каушпен ■штей алысып, лакатга калгандай тынысы тарылды. Жок, «таскын» деген сезд1 еспгеннен кейш, уржкен тайыншадай ед1реймей, икемге кенш калды. «Таскын-21» дед1 арасынан 337

ЭдЫбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ элдеюм. Сосы н шеткерп Gipeyci ылдым-жьшдым козгалып, дереу тауарды Гулжанньщ колына устатты. Кагазга оралып, пакетке салынган «буйымды» эйел оларга бердь Ею жак та 6ip-6ipiHe сешмЫздж б щ щ р т , айырбасталган нэстелерд! ашып, тексерш жатпады. Аналар тауарды кел1с!лген мелшерде экелгенше, булардын жарты миллион сом акша бергенше ешкайсысы кумэнданбайды. Тек айырылысарда тапалтак, торсык шеке, жылтыр карасы: - Мына касындагы «Мадонна» и м ? - деди Ke3i акшия Гулмираны imin-жеп, ене-бойына ттмкжшей карады. - 03iMi3fliH адам, корыкпандар. - Гулжан epiHi-epiHiHe жукпай, сабырга шакырды. - Байкандар, уйретшген маймыл боп журмесш. - Сонда да эл п еж1решп, жазганды жакамады. - Bipa3 кун icrec боп калган 6i3re иланбаганьщ ба? - Мына заманда эр нэрсеге кумэнмен, куджпен караган абзал. вйтпесен, купиянныч бэрш кезден таса етш туртан жон TepiH оп-онай сыпырылады. - Темекюшщ тукылына шырт TyKipin, табанымен мыжгылады. - Ал жарайды, келеЫ кездескенше. Коркаулардьщ yftipi эп-сэтте жым-жылас, уи т-куш и жогалды. 338

62-ТАРАУ А £^ к сы та т элп o ip ойыньщ жулгесш узе алмады. Теледи- дарды косып едр жана сайланган Чешенстан президентшщ тарихи антын кабылдауын керсетш жатты. Суеты да айбатты Лебедь касында турды. «Осынын туракты д осы да, туракты касы да жок екен-ау» деп топшылады. «Мемлекет кайраткертш» деп есептейпндер езшщ республикасын калай да элеуетп елге айналдыруды арман етедь Солай болуы занды. Ал бупнде бшиктегшер каракан басыньщ калай баю жолын, атак-данкын калай эйгшеуд1 тана ойлайтын сиякты. Кара халыктын eHceci е зш п 6irri. Тутастай 6ip ултты курту уш ш сотые ашудьщ кажет! жок, уптгык к эабш ен айырса жетш жатыр екен. Мапдан айыры- лып казак халкыньщ таты да тоз-тозы шыцты. Кайтадан кул базары пайда болды. Журт жалшы ретшде Ci6ipre жосыла бастады. Bipa3 6eairi Онтустш Кореяда жур. Жиырмасын- шы тасырдын KepeMeTriri де сол, еркениет деген сездщ ая- сымен «кул» деген накты атаудын ещн айналдырып ж1берд1 - «келгс1м-шарт» болып шыга келдк Осыны коре турып Президенттщ А к уйше - А к ордага не болу, бшйкке кол жетюзу ушш тана Kypecin жургендер бар. Ал, сол орданын взге елдерге устемдйгш ж урпзу уш ш куресу - мулде белек. Exeyi exi баска дуние... Bip уак сотыстан кейшп туган урпакка жаны ашыды. Bipajbi дэу1рлерш терю салып, татар дэьй таусылган сон кара 339

Эдмбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ жердщ койынына да ендг Молда кайсыб1ршш экесшщ этын бшмегенднстен, жаназа намазын окырда эбден киналды. Баласыньщ экеш тек шешеге гана аян деген кагида бекер болып шыкты. Маркумньщ анасынын езг «Кудайды алдап кунэЬар болып кайтейш, осы баланын экесшщ KiM екешн бшмей калдым» деп, агынан жарылды. Ойткеш, фашист! жецш кайткан кызыл армия - еркектщ багасы эбден аскан эйелдердщ, бойжеткендердщ ортасына тогытылып еда. Шупщдеген сез!м мен ып-ыстык махаббатка эбден кеирелеген олар 6ipfleH-6ipre ш уйпп, ececi кеткен сайранньщ орынын медленней асыра толтырды-ау. «Отан упнн, 6i3 ушш кан тепл, от кенпп келд1 гой» деп ешюмнщ колын кагып, кецш н жыкпаган жаулыктылар ушне тунеген ардагер азаматтардын санынан жанылып калса керек. Гитлерд1 шдеткен апайтестер айга такау 6ip теменетекпт иектесе, келеа жанасында баска шуйкебастын койынында жатты. Содан туган балапар «Мусагалиассалам» улдары болды, жаназасы «Мусагалиассаламулы» деп шыгарылды. Олар тук те кермептк не уысын толтырып акша, не бшепн талдырып колына кару устамапты. Ондай урпак оз тарапы- нан тетенше шепнмге бара алмайтыны да аян. OirreTiHi, туган елшде егей баладай KOpiHin, езш куатты, айбарлы, epiicri сезш бедг Санасы интернационалданып, дербес ойлау кабшетшен кагылды. Сондыктан болар, 1986-шы жылы жа- лаудай желб1реген желтоксандагы жастарга inece алмады. Ал, азат мшез кулык - тэуелЫзд1ктщ тЬймен Heci6eciHe карай б!ткен дэулетш менпшктенудщ нэтижесшде калыптасатыны, кеп журтка беймагулым калпында еда. Ka3ip де солардын басым б о л т басшы орында отырганымен елше игЫ кп 6ip ic icTeyre каукары жок- Ол ymiH оларга жогарыдан нускау, пэрмен керек. Дербеспктен, 340

Заухайыр. Роман-триллер ез бетшше ойлап, кесш шшуден ада, KeiiinTepi - жауынгердщ жетепндеп косалкы алган аты сиякты. Ен Karepnici, кебш щ кекешнде кенестер одагы куйремей калып койды. Сонын кауашагына куйып кеткен идеологиясын шамшырак eTin eMip кеннп келедг Бар жеткен жет1ст1ктер1 - журтгы жузге белу ауруына ушырады. Bipey мен 6ipeyai атыстырып, ша- быстырып кою амалын менгердг Заманында Алтьш Орда хандары, SMipnepi 6ip ювдйстен тараган бауырларьш кыру дертше шалдыгып еда. Соган Караганда, б у п н п казактар б1ртабан еркениетке шгершеген. Кыпшактьщ Тере б ш : «Так ажалы - ханда, ал хан ажалы - урпагында» деген сезда сондыктан айткан. Жэне халык ею колы б1рдей канга баткан KiciHiH алтын такта узак отырмай- тынын да жаксы бшген. Арыстан канша купит, ж урекп болса да, езш журт алдын- да ойнауга уйреткен камшылы иесш е карсы шыгуга батпай- ды. Бутан Горбачевтын тагдыры дэлел. Оньщ ею м ет басына келуше Америка мен Батые Еуропа ка п ы ыкпал жасады. Ол жакты жаулаган юмдер едц тутастай жид жеш тгер болатын. Сергеевич бас хатшы тагына отырганнан кейш «и есш щ » айтканынан шыга алмады. Батыстьщ максаты - соншама жыл урей тугызып кел- ген КСРО-ны куйрету едг К уйретп, Ресейдщ енднт жер- де бурынгыдай айбыны жок. «Курамында ортаазиялык хапыктардын данкты улдары... болган Панфилов дивизия- сы аркасында Мэскеу мызгымай калды» деп, американдык Уильям М.Мандел айткандай, кезшде Мэскеуд1 кайкы кылышымен шапкан да, айпарадай омырауымен коргап кал­ ган да турю текгес елдер, enni, «улы оры с» армиясыньщ сапында емес. Сондыктан да оньщ айбары кайтты. Бутан кынжыла коймаймыз. Ал Батые - тэуелс1зд1ктщ туын 341

Элилбск ЫБЫРАЙЫМУЛЫ жанадан тжкен 6i3 сиякты балгын мемлекетгерге кэмпит 6epin алдаусыраткан баладай, АКД1 долларын тогытып, мэнгьбаки карыздар, борыштар етш коюга умтылуда. Осы бет1м1збен журе берсек, тура-бара орыс, украинымыз бар ана тшм1зд1 койып, ypTic «аккылшьщтардын» тш н де сейлеуге б е й т боламыз. Сондагы байкаганы: ултгык рухтын элЫ здтнен мемле- кет канша бай, магыналы болса да тшщнщ касиеп ушады. Ешкашан да «с у - басынан тунады» деген казак пэлсапасын, бабалар i-riiмiн жадымыздан шыгармауымыз лэз1м. ¥ялы калтафоны шырылдады. Шетю креслода жаткан кйнкене гана кара аппараггы колына алды. Жумыс барысы- нан хабардар еткен яапттер екен. «Жарайды». Телефонный какпагын жапты да, борпылдак диванньщ успндеп ак жастыкка кисайды. Тагы да сол - басын катырган республикамыздагы шшп мэселе. Ойламайын десе жетелеп, тубш е карай тарта бередг ... Асанкайгы 0 з Ж эшбекгщ Сарай-Беркеш кайта са- лып жатканын Kepin: «Астананды ел шетже тургызып жатырсын» деп, катты ренж л аттанганын окыганы бар. Сол катешкп бугзнде бэленбай гасыр еткеннен кейш ещй тузеуге умтылгандаймыз. BipaKаталмыш жана орданын iuiiHe к1мдер кызметке барады? Тагы да Асанкайгынын Жэшбек ханга айткан «жаксы менен жаманды хан айырмаса, манына арам пейш жын толады» дегеш оралды. Сосын сонгы жылдарда Премьерлердщ б1рден ауданнан келетшше кайран. «Суыкта катып калган жыланды ю м койынына алып жылытса, жан юргенде ен алдымен соны шагады» деген ел мэтел1 кекейшде бой кетердг Элде, кулл1 батыстагыдай мемлекет саясатын б1зде де масондык дши жейптер уйымдары баскара ма? «Мындаган scxepi бар колбасшы ете алмаган бекнпс- бегетген алтын тиеген есек, не бетшде азырак ажары бар 342

Заухайыр. Pc i-триллер эйел етедЬ> деп, бурынгылар бекер айтпаса керек. Кептеген кел1мсек инвесторлар кожалык жасап, кептеген дуниеш такымына басып, ел экономикасын додага салды. Бул окига канрдщ езшде-ак букаранын ызасын коздыруда. Кеп тебш се жер сшкшедг Кыпшак, кешн казак атанган халык арзан кол кш м кисе де, алтын жалаткан кумю белбеу мен алтын балдакты кылыш устаганын, TinTi, найзасынын ушына дешн алтын болганын еЫм1зден шыгармауымыз тш с. Орыстармен exi жылдан астам согыскан чешендер: «кудай, кудайдан кешн - 6i3» деген сезд1 айтса, кыпшактар: «Bi3fli кудай жараткан жок, оган кулдык ниет керсеткен 6i3 ез1м1з кудайды жараттык» дедь Мундай Kyaiperri сезд1 айткан халык 6ip сершлш кетсе, exi жарым жылда емес, exi жарым гасырда зорга басылуы мумкш. ©йткеш «карулы адам карусыз xicire жасы улкен болса да сэлем бермесш ; карусыз адамга алка-котан топ-жиында с ез сейлеуге руксат етшмесш; карулы адам атсыз калса, кара букара Tycin атын берсш; карулы адам ел yniiH жорыкка шыкса, халкы жабы- лып камсыз етс1н» деген баба заны каншама гасыр е тсе де урпактарыньщ журепнде. Ондай жагдайда 6yriHri бшиктщ тещрегшде жургендер елге тулга бола алмайды. Талай ба- тырлар мен кесемдерд1тудырган халык эл1 талай кол бастай- тын кеменгер мен кезаз ержуректерд! тудыра алады. Олар 6yriH де арамызда бар. Егер 1941 жылгы с огы с болмаса, Бау- ыржан катардагы кеп шалдын 6ipi боп ем1рден ете салар ед1. Ce6e6i, батырды согы с - каЬар б е с т н д е тербет1п, сомдап шыгарады. Шайын iuiin, сыртка беттедг Ынше 600-uii кара «М ерсе­ д ес» асфалытьщ уепнде куйгыта женелдг0Mipi таусылмай- тын кара жол OMipi таусылмайтын тагы 6ip курдел1 мэселеш шешуге Асыгатты алып келе жатыр... 343

ЭдЫбек ЫБЫРАЙЫМУЛЫ 63-ТАРАУ йгетаянганда эдетгегщей Гулмиранынкезш тагы бай- | лап тастады. Енд1 бутан етт де уйренш алган, осылай болуы ; u ric сиякты. Эуел1 нитей де кынжылудан калды. Акылынан адасып анылжытан дуние, муны да аусалта айналдыртан. j Bip нэрсеш кэперлеуге муршасы жок, сонгы зауалдан кара туяктан хал кетш эбден титыктады. Нэркес жанарын cin6i j басып, нэуетек журегш юреуке торлады. Шыганга шыгып шарыктаса да кызыл асыктан келетш кырсыктан кутылмады. Нурлы каяттын суындай мелд1р элем тек киялда тана керЫ с табады екен. Баягыдагы була боташа айкулактана асыр салтаны, жыртык булттын койынында жылт е т т свнген кун сэулеа сыцайлы тым баянсыз б1рдецегс айналды. Bip кездеп кызыкка толы думанды шагы, алансыз eMipi - 6api эке-шешенщ аркасы. Солар калдырган ибалы да иманды сурлеудщ сорабынан элдскашан айырылтан, енднт журйлнщ нэннш не?.. Соны сыртка сезд1рмейш деп канша суйекке карысса да, керенау куша ттрлтнде ашыкган-ашык касиеттщ кожыраганы кылан бередй К апы капаланатыны - соны ез бойынан квред1, тектшнсгщ тугырынан табандары тайып кеткенш ш лей мойындайды. Тазалыкатаулыны мунын тустастары талак еттп, т е н п р е т т жгберген тэр1здй Кашан да адамилыктын ак сэулес1 куйылып келген машырыктын да мазасы жок, журым-журым... Сонгы кезде Tipniri аласапыранга айналып, алып куйыннын шпнде шырк ушршген куыс курайдай кым- 344

куыт салырылыскан окитанын суреам ен селкшдеп бара- ды. Канша ез езш арашалап алмакка тырысса да, керюшше уйыкка баткандай сэт сайын терецге сщш , мелдегшен аткан MeftipiMci3fliKKe малшынады. Енд1 будан кутылар жол жок шытар. Ойлай-ойлай шакшадай басы шарадай болды. 0cipece соцгы уш -терт жылдын сойылы катты тидь Кайгы- KacipeT, жылау-сыктау. Кеудеанде кур жаны бар, мугедек болса да Жанатыньщ жанында журген кезшщ п е ш п т гш кара басы элдекашан угынтан. Оныц кйндеп езш е карап кап, кетерш туртызып, KeTepin жаткызып тагдырдын татасын тартса да, суйген пендене адал пейиннмен кызмет жасау шынайы бакыт екен. Кудай сэл-пэл рахаты бар азапты да кепсшш ть Козш ашып - KepreHi, аузын ашып - суйгеш барша кусаны бутан ама- напап, алацсыз бакилыкка апана бердп Бул болса батзыдан калган ж е л м д ж -ж еа р л ^ ! жиырма уштен аса бере ажы- рамастай аркалап алды... Зарланганда зарын засырыктан OTKi3in барып кайтаратын. Жеш - желш, етеп - елш боп капы кулдырады. Bip уактагы сез1мд1 cypiHflipeTiH суду cyfliHi жоталып, алакандай K63iтанатула бойындагы Kacipeni эйплеп, жэуд1реп калды. С осын... и э, сосын... жан жарыньщ досы Улан басында жаны ашып, кейш баскаша ж агапады. Мойынын бурмай exi жьш сонынан сум енд епь Акыры, «маркумньщ кез1н корген, аргы берпмнщ бэрш е канык кой» деп, ыктияр бидорш едй.. Безбуйрек тагдыр муны жындыханадан 6ip-aK шытарды. Содан шдэлдалап, деш дурыстардын катарына косылып, жача, бурынгысына уксамайтын баскаша лрлж кешуге бекшген. Амал канша, oMip бедер1 адам 03i ойлаганындай тузшмейд1 екен. MiHe, кырык тем!рдщ кылауындай эр киырдан косылган сан-сапалак апиынкештердщ арасында 282-23 345

ЭдЫбек ЫБЫРЛЙЫМУЛЫ отыр. Bip сапар мэнгурт боп Kepin efli, мына айуандардын азабы кайтара мигулага айналдырмак. Торыгу, курсшу, неше кунп кудак пен кумэн, урей аз гана миын жеп койды. Онын уст1не рахаттана демалган кез1 жок, уйкысы шала, тамагы дурыс емес. ЖуйкеЫ эбден ущйредй Шарасыздыктьщ ез1 - мэнгуртпкке итермелейдй 0з1не т и е сш камак белмесшде уайым сауып, ары аунады-бер1 аунады. Кайгы-шерге толган ой бокшасын ары котарды, 6epi котарды. Bopi6ip бэтуалы байлам таба алмай, кушркеген кещлдщ уэсуэл1 кейкещмен томен кулдилады. Ka3ip кайда журш, кайда турганы басын ауыртпайды, езше де беймшпм, туйсше алмайтын туйткшдер тыным- сыз туйрейдь Кейде туып-ескен Алматысын жер бетшен жогалтып алган сьщайланады. Кайдагы 6ip элеуетп жунд! кол алып алаканымен ысырып тастап, орынын тып-типыл жасагандай. Сосын барып кайтадан imUHi калаган кааретке толы кала тургызгандай. Мына жургендер сонын касиетаз куйыршыктары icnerri. Кырымнан кику таянса куш алып, жолындагынын 6opin кырып тастайтындай. Кущнз кубыжыктардын котаны елж шыккандай тым- тырыс. Шанырагы желп-желп eTin аруагы асатыны - тун баласы. 03flepi тунде гана пайда б о л ь т, кущйз онша козге тусе коймайтын жынды кобелек сиякты. Жынды кобелек тан атканша талмай бозамык нурга куныга, т!рм1з1ктене умтылады да, жер элемд1 жарык сэуле жайлаганда сол куштарлыктарынан ада-куде айырьшады. Апиынкештер де дэл солай карангылыктын койынынан рахат 1здеп, ту[й бойы оздер1 гана сезшш, угына алатын шугылага апыстан кол соза- ды. Ал ертенгтлж кэдуесю шапак шырагын теккенде, аппшн 6opi су сепкендей басылады. Сосын карапайым адам кейтйне енед1 де, ымырт ушрше кайтадан,ыбьшыска айналады. 346

Зау&айыр. Ро, триллер 64-ТАРАУ К е з к у м а р л ы т ы м е н т эт п н э р с е т cipen iuiin алтандай, кун еткен сайын Гулмираны 6ip туйткш кызыл ецеппне дешн мелдектеп, катты мазалады. Ол - 6ipre тума- са да туганындай болып кеткен Гулжанньщ басындаты бакытсыздык. Бес жылга таянды, ani далиган дэменщ д щ кеа курып-ак келед1. Кайта, BiTiMHiH к е н д т н е суйсш дь «Кудай берейш д есе, береди.. Тэщ рге карсы турып опа таппассьщ, ш уюр» дейди энпменщ бет-аппеп солай карай ойысса алдын-ала ебедейс!зд!кп оратытып. Сондыктан онын кезшш е бул такырыпка катысты болма- шы лэм айтуды седегейлж есептейди BipaK, осы уйге келсе кекешне кептелш кетпей коятын дудэмал — сол. Алла со - нысына карай етегшен ерм есе де терт каргасын ш п бере салган. «М ама» деп шуркырап, курак ушады. Гулжанньщ да оларта егей шешедей тарамысша тырысып, жеюргенш Гулмира керген емес. «М енщ коныр кошакандарым» деп, ем1ренед1 де отырады. Эйткенмен, эйел болтан сон тас емшепщн иггш, тула бойынды жарып шыккан 6ip шик! екпеш элдилемесен, нагыз соры сопак астай кайнатандык - сол, теп. Курдел1 мэселе KeKiperiH жулып жеп, эбден мазасын алган сон Гпияспен акылдаскан. Содан 6epi eKeyi тынбай аласуруда. Ойлары - кайткенде де Гулжанньщ ен!не шы- найы аналык мей!р1м шапатын у тр у . Акыры жолын тапты. 1лияс тапты. М эскеудеп тылыми зертгеу институтындагы атакты 6ip профессордьщ келкммж алды. Уагда байла- 347