С.Көбеев Таңдамалы шығармалары

ТЯЦДАМДЛЫ Ш ЫГАРМАЛАРЬ

ф* U m w La ТАЦДААЛАПЫ ШЫ ГАР/ПА ЛАРЫ J



СПАНДИЯР К6БЕЕВ























s.STi?.,T^rjfTcZ;:

11? № J

13

т т Msfi







lifiiiiмим I Город кая p r ci. БИБЛИОт ЕКЛ инв. Ж



КУЙЕУ Т А Ц ДАРА Н СУДУ К.ЫЗ С уду к,ыз тэрбиеде ескен eai, Бойж етш , куйеу алар келд1 кезй Ак, ж уз! он бестеп толган айдай, А лтындай жарк,ырайды exi коз1. Т а л бойы шынардайын бак,шадагы, Мак,тадай жумсак,тыгы айтцан ce3i. Т а р ы 'д а окдзгмысты 6ip енерпаз Унамды керген жанра эр мш езь А йтты ры п op6ip жак,сы салды хабар, Куш-туш келш жатыр цызра шабар, У натпай em6ipiH де ж гпттердщ Ж енелтп жауап бермей, не амал бар? Ойлайды! куйеу 63i бай болсын деп, K «n i жок,, те р т тулж ке сай болсын деп, ©31 ж ас, 03i суду эм бак,ытты, А цылды тары чиш бар болсын деп. Бай десен, бай да келд! тэрбиемен, Ж М т кеп айттырам деп цы зды керген, Ешцайсысын сезбен жак,ын келт!рмедь MiH тагып жет1спеген 6ip жерш ен. Нешелер келген тер е к,айтып жатыр, Ылри бай к,айдан келсш , жарлы-пак,ыр, П атш а улъгнан басцанын, бэр1 келд1, У натпай бэрш-дагы к,алды ацыр. Осылай куйеу тацдап ж ы лдар еткен, Дэм ж азбай, айттырса да 9p6ip шеттен, Раушан ж ас уак/ыты е тш кетш, Жиырмадан жасы асып, кэр ш к жеткен, Ж амандар бурынгыдан дэндеп алды,

K ap i к,ыз тиед1 деп хабар салды. Оларга жауап тупл, кезш салмай, Суду цыз уайымдап жатый алды. К,орынып ойын-тойды каре алмайды, К,адыры бурьтнгыдай бола алмайды, 031мен к,атар цы здар байга тиш, Билеп ап к,уанысты мал мен жанды. А йтты ры п ешк^м хабар салмадьг ендь Ж иырмадан жиырма беске жасы келдь К,удайдыц буйрьггына ш ара бар ма, Б е тш щ нуры Kerin, эж1м ендь Басылып бурынпыдан мысцал-мысцал Т а б а алмай айттырушы к,апа жедй Куйеуш з ж алгы з туру циын да деп, Суду ц ы з ацырында ез1 !здендь «Т агд ы рсы з тэбдил болмас» деген с в з бар, Ж ылайды ке з келт!рмей езш е пар, Гулдейш балбыраган уацыты eTin, Т иген: ацырында 6ip ацсак, шал. Кен,1лд1 болмаса да цай тсж байгус, А лланыц буйрыгына не амал бар. Bip суду баягыда бундай болды, Бул свзден улкен-кнш гибрат ал. ЕМЕН АРАШЫ МЕН ТА Л ШЫБЫК, Бай болсац, дэулетщд1 кецш це алма, К о[hilire сем1эдж цы п цысым салма, Мыцтылыцты куппц болса орнымен цыл, Бэрш де беретугын жалгыз алла. Улкен болсац, Kiiuim кемсшбей жур, Н еге десен, не Fofi о да жанга. Е мен менен шыбыцтан с в з басталды, Ж ацсылар, цулагыц сап, кецес тында. К ей пенде айтып турган с е зш б1лмес, Ж ацсыныц гибратын к е ц ш н е iAMec, B ip шыбыц 6ip еменмен 6ip жерде екен. Eneyi турды -дагы цурды кецес. Басы н да эжептэу1р эц пм е ед1, А ягы шайтан турт1п болды егес. Ю таптан квргеннен сэн, ж аза салдым, К,асында тыцдап турган 61здер емес. 20

Емен а й тты :— эй, шыбык, св31М тын,да, Болсац да турмайтурын е з щ к,унга, Т иттей желге булрак,тамай тура алмайсьщ , Сына ма деп к,орк,амын майыск,анда. Шымпгык, цонса басыца, шлесщ Кылрандай жерге тэж :м буплесш;, Айыбын, кеп бойыцда айта берсем, Кулагин, сал с е з т е , не б!лесщ. Караймын, сол уакд>птта аяймын бек, Б1лсец де е з жайынды турмайсын, тек, Дауыл болса, басыц барып жер согады, Коркамын сол уакы тта оьпна ма деп. Сен енд1 есерленбей маран кара, К врген ж ан келмей кетпес тамаш ага, Ж елдетш исацбыр ж ауса в з 1 суык,, А лам TyriA ацга да болам пана. Ц-Плдеде ыстык, болса т е зе алмайтын, Квленкем 6ip ауылра бу да сая. Жапыранымнан куншн кез! кершбейдй К аоа таура таласады бойым жана. Жел TyriA дауылра к,айыспаймын, Карацус конса-дагы майыспаймын, Д ауы л боп саран тиген, маран самал Басымды урып жерге жабыспаймын. Ш ы бы к айтты: — басьщ ды бур, 6epi к,арай, ©rinTi сендей мы кты талай-талай, Манадан айтцан сезщ 6api де рас, Сонда да макданудын, ж еш ка л ай ? Сынбаймын сокдан желге сендей болып, М айыссам турегелем к,айта оцалып, Ш ммш ык торгай конса да квтере алман, Куйын Tyria дауылдан еш залал жок,- М ш л е п эрб!р icT'n жалрыз хацта. Т эубе кы л FacH свзден е зщ ток,та. Eneyi кецес тэмам кылмай турып, B io эйд!к солтустжтен дауыл сокты, М анаты мьгктымсынып турган емен К улапты цопаоылып туб!менен, Булгацтап олай-былай шыбык, агаш , Калы пты сол дауылдан аман-есен. 21

YlII Ж1Г1Т ПЕНЕН Б1Р ШАЛ Ж азамын тэрж ,м эш ермек к,ылып, Ж умыс жок, ер!ккен сон, жэй отырып, Орнатып алма агашын жатк,ан шалга, Y u , ж ш т келд1-дагы турды кулш. Ж атырсыц алма ориатыл бейшара шал, Н е керек ещи саган дуниеде мал, К,абырдын, нак ш етж де турган кезщ , Б1здердщ свз!\\пзге к,улагыц сал. Дуниеде есеп берер келд! кезщ , Ж умылып кеткен екен eKi кезщ , Колдарыц селкидейд! кэрЫктен, Как,тыгъш 6!p-6ipiHe ж аты р л зе ц , К ан ш а айтсак, та пендесщ гой басьщ жумыр, Жатырсын, михнаттанып ж^к, !ске к¥Р> Бул агаш ecin алма алуыиа, Керек кой, ойласантьи, ек1 гумыр. Дэуггтей сенщ жасьщ мьщга келмес, Байгус ш ал, с е з 1м!зге кы лма егес, Агашты таста-дагы уйще бар, E ip кун ту п л , б!р с агат та с е т м д ! емес. Бул !с щ !степ ж аткан б!зге ылайык,, Агашпен б,рге есетш канат жайып, К уш -ку ат жэне кай рат бойда тур гой, Болаш ак алдагы ic, емес айып. Ш а л айтты : — кулмецдер,— деп,— шырактарым, @31мдей керемш мен журттын, бэрш, Бул жерде м м елерш кудай б1лер, 1сше к е з жетпейд! 6ip алланьщ. Ж умыска мен жасымнан к е гл и к е н т , Келмейд! тек отыргым колым бш п , Немерем артта калган пайдаланар, Егерде ажал жетш калсам елш. А там а рахмет,— деп айтар солар, Кабы оым, кабыл болса, нурга толар, Жемей журген жем!с пе, не кылайын, Тстеген к ы зм ел м е со да болар. 0aiM келсе, KSpi-жас деп айыра ма, Мысалы менщ айткан сез!м тьщда, Былтыр, биыл канша жастар елш жатыр, Kopi елш, жас елмесе олар кайда? Ж асымнан ap 6ip !ске болдым кумар. 22

Кэри цойдыц еипршдей уацыи-ым бар, А лланы ц тагдырына к е з жете ме, Менен де сендерге ел1м жак,ын шыгар. Ш ал с езш тэмам к,ылды соныменен, © з ш щ к,ала берд! жешменен. Тури ады , уш я ш тг те журе берд!, KyAicin мазак, цылрэн бойыменен. М ш д еп эрб!р icTiH, цудыретте, Гафыл боп дуниеде журме текке, Bipeyi уш жйтгпц кеме устшде Bip эйд1к дауыл сорьгп сура Kerri. Bipeyi сауда цылып бетен жерде Товармен журед1 екен елден-елге. Тарды рда уак,ыты б!ткеннен сон, А ж ал ра к,ылары жок,, о д а елд1, Ауырып цалган ж т т жылдай жатты, Д е р т ж ецш акъгрында жанра батты. © лд! деп ушеуш де естшен соц, Манагы шал бейшара коп жылапты. Миллэткэ 6ip цызмет жазран хатым, Ж арар ед1 пайдаланса рибратын, Келмеген жер! болса кеппрпуз, Жазушы жэй 6ip Kid, емес ак,ын. ШАЛ МЕНЕН 0Л1М С орлы шал щара к,аск,а деген жарлы, Кермеген ем!р!нде 6ip де малды, К эцтырып 6ip-6ipiHe тм ер сеп , К ы сты кун отын ала агаш бардъв. Болмаган ем!р!нде 6 ip кун де ток,, Алланыц тардырына аиалы жоц, Bip цушак, шепшек жинап арцалап ап, Курю лдей цайтты уй!не пацыр муцдык,, Квр!нбей цырау басып eKi кез!, Д!р1лдеп суык, етш тоцып e3i, Tycipin жерге отынын отырды да, Н ал а боп бейшаранын, айтцан с ез!: — Я алла, перзенпм жоц, жасым жетп, Коп тартты м нашарлыцпен мен бейнегп, Bip кун тупл 6ip сарат рацат кормей, KeMmiAia, цоршьплыцпен OMipiM erri. 23

1 Я алла, е зщ к,азы, е з щ патша, KiMi.M бар сыйынатын сенен баска. О сы жерде мен р азы , берсейип ел1м, К ульщ ды кемцплшпен зарлатк,анша. Жасымнан кергешмнщ бейнет 6api, Т у ру Fa пакырыцныц жок-ты xaai, О тынды кетеруге дэрмешм жбк,, Бул кезде купим кетш , болдым карп Корлык,пен е тш барад менщ к у т м , B ip к,адак, нан аларлык, жок,ты1 пулым, Я алла, кепсшбесен, нашарыца, О сы жерде мен р азы , берсецпн ел 1м. Э . к,удай, не берсен, де к,азьгнац кен,, К ем кы лма катарымнан ез!ммен тец, Бейш ара меш неге шак,ырдыц деп, С урад ы вл1м келш мусэтрден . ©лймд1 керш шалы ц Kerri шошып, CeKipin турегелд1 зэрес1 ушып. — Э й так,сыр, айыш етпе шацырганга,— Д еп айтты саск,аннан сон, колын кушьот. О ты нга тоцганнан соц шамам келмей, О йлап ем ж1бере ме деп KOTepicin. Kefl6ipey TipUiriHe емес разы . Кемджпен eMipi етш к,ысы-жазы, А б за л ы K,aHaFaT ету 6eprejjine Bip алла e3i патша, ез1 казы. Керсетпе жамандыгын, газ1з жанга, Бымеген не демейд1 надан пэнда, Кергем жок, шаригатпен молла айтады, «©aiM тмегенге бейнет» деген алла. КАСК.ЫР МЕНЕН ТЫРНА Каскырдын, eciTyre аты жаман, Кайтадан калыпка енбес дат! жаман. Т у зе л ш лау ахазда1 Kici болмас, Ш м и д а нна н дуниеге болса надан. Залымнын, залым дыгы ж уса кетпес. Н е уш ш сол сеюлд1 жаратылган. Ж аксыга ыкласымен дыэмет етпес, Л а у а х а з — жаратылысында, тегшде деген магнада. 24

К е ц ш бузык,тык,та болып Ьэман. К,ызметщ ондайга еткен зайыг болар, М ысал кеп, неге десен, 6i3re калган, © ткен ic эм болашак, хак,тан бглсец, Сацтанып дуние камын оилап журсец, Ж ауы здан к,айыры жок, жыраяырак,, Бойыцды кешн сап тур, тур!н керсен;. М ысалы 6ip к,аск,ыр мен 6ip тырнадан, Жарар ед! гибрат алса буюл адам, 1стеген ж ауыздыгы жалныз бул ма, Киянаты толып жатыр будан жаман. М ж д е п ap6ip к-пц к,удърретте, А л л асы з ic болад деп журме текке, Ашыгып кептен 6epi келе жатып, Ж олыкдан цомагай цасды р ел1мт1кке, Салды аузын ел1мт;кке к,ауып-к,ауып, М ихнатсыз ет болтан сон, алган тауып, Ашыгып журген нпркш жулып жатыр, К,айтсш-ау, жайшылык/га да тамак,сау ит.- Катты сын жумсагынан айырмайды. Бундай боп кунде азык, табылмайды. К ецш н е ынсап нурын куймаса хан, Ж ауы здар ьгк,тыярлы не к,ылмайды. К,ак,алды 6ip суйекке к,омагайым, Басына api кетпес густ! уайым, Х а т т а ел1п iceryi де мумкш едй Турмаса насында 6ip тырна дайын. Т ы р н ага суйектр ал деп ай тады ым, Болды деп хал1м ж ам ан елетугын. Жэодем ет не к,ылса да дегендей кып, Жалынып аузын ашып к ер сетт жен. Ымьша тусшд! де тырна сонда Агзы на басын тыга мойынсунды. Михнатпен api-6epi жулк,ып-жулк.ып, Суйегш жулып алды эрен зорга. — 9 й , К,ак,а суйегщд1 алдым мгае, Калыпсыц аз-ак, елмей батыр мулде. К ай тсе де иызмеБме б1рдеме бер, Мацтаньгп мен-дагы 6ip кетейш де. Тмрнара сонда каскыр ашуланды, Акырып — женщ тап,— деп айгай салды, Басьщ ды жемегенге кулшылык, ет, Мойнынды аузы м а сен тык,к.ан халде. 25

А узы м н ан к1м к,утылган аман-есен, Е мес пе бул жак,сылык, пнрмн, 61лсец, К,ак,ацды ю м деп е з щ хак, сурайсыц, К ет кез1ме будан булай кершбестен. КОМАРАЙ ИТ Дуниеде не ic керсец, етк!л сабыр, Н аш ар га к у п т м ш деп етпе жэб1р, «Менменде тэуба журмес» деген с вз бар, Болашак,, еткен icxi б;лер тагдьгр. Б 1реуд1ц дэулет1 мол ^удай берген, М ал !здеп нашарлар квп елде журген. К ун ш Ш к к,ып маск,ара болмацыздар, Б!лед1 жамаидыгын ок,ып керген. Залымнын, зулымыны ц ак,ырын кут, Кудайдыц бергешне к,анагат ет, Эуре боп Судан керген келецкссше, Болы пты е з 1 уятты комагай ит. К арпы ашып к,омагай и т an,Fa шмкдан, Ж ешн деп аулап алып болса тышк,ан, Там агы н тойдьирып ап к,айтты аулына, Т1стеген аузындагы 6ip кертышк,ан. К елед! кертышк,ан TicTen алып, Уйренген ж аман эдет к,алмас к,алып, К еш рден су арк,ылы ете 6epin, К вред1 келецкесш судагы анык,. Ойлайды анау htti кабайын деп, А узы н дагы тыш канын алайын деп, Тышк,ан1ын су !ш 1нде тарты п алып, Е кеу к,ып у,йге сонсон, барайьш деп. Ш о л п eTin ceKipfli де ке тп тусш, О йламай ic ацырын надан кушж, Е т туг1л е з 1 туст! элекетке, Бу-дагы 6i3re гибрат ойлап бйисек. Т ы р м ы сты су 1Ш1нде жанга айла к,ып, УЬ, деп демш алды эрец шыгып, О л и ттщ кертышк,анын алмак, тупл, Агынмен е зш ш ! Kerri aFbin. 26

МАЙМЫЛ МЕНЕН АЙНА Пенде кеп дуниеде гафыл ойлы, Тец ейтш к,ара TayFa царш а бойды. Еалымнын, op6ip турл! штнэсше, Ж!берем тек отырып терен,ге ойды. Bipeyfli мыскылдайды Kefi6ip адам, Болса да байкамайды ici жаман. Эрк^мшц гайбатына даяр турар, Б !л 1нбеи езш ий одан жаман. А йтамын гибрат упнн мысал к,ылып, Маселен айна керген 6ip маймылдан. Ф ор ы м м н керд1 маймыл айна 1Ш1нде, ©3i де суду ннркш, зор тш ш дЬ Танымай, суретшен Kerri шошып, — Осындай бар ма ак,мак халык, iuiinfle? Касында турган аюды шацырады, Булрак,тап кулген _болып бакырады. Ж алынып aFene деп болмаган соц, А ю да ак,ырымдап жак,ындады. — Э й , достым, болады екен бундай да жан, К,араш ы неге ук,сайды анау надан. Э р ici icTen турран бул сек!лд!, Форымы байкап турсам т й т жаман. Булгактап калай e3i ципацдайды, Н ан сац ы з ap6ip ici KyAKi маган. Осындай б!зде-дагы шариктер кеп, Берейш нанбасаныз санап саган. К айгы дан к,апа болып елер ед!м , Bip ;nepiM болса ук,сас егер соган. — Рас, жаньгм, ол сурет жаман, б и ем ш , TyciHin с езщ е , !ш!мнен мен кулемш, Кун!нде мыцын корем-дагы сондайдыц, Еш ю мге айтпай ез!м 6iAin жу,ремш. К еп журем!н ^алыц тогайды аралай, Мен де керем жургендерш жагалай. Мнхнаттаньнт шэригщд! санама, Е ц эуел! езщ е 6ip карамай. 27

КАСК.ЫР МЕНЕН МЫСЫК, Л нш ы лар ацга шык,ты мылтык, алып, И ттерш жуйрж-жуйрщ ертш алып, 1шшде к,алыц тогай уйк,тап жатк,ан, B ip «.асцыр цаш а берд! тура салып. Баты рды 6api б1рдей нуысады, Жуйрж ит, аттары да жуыспады. 1з тастап олай-булай бултац-солтак,, К дсныр да 6ip ауьплга жуык,тадьг. А уы лга келш Kipfli ж аны шыгып Квц1л1 жасырынбак, бой таса к,ып, К ере алмады em6ip жанды жен сурайтын, С е з салды 6ip мысынка турган жуык,- — М ысаным, кеп сейлеуге уак,ытым жон, Артымнан келе жатыр душпан нуып, 1 зп адам бул ауылда к,ай жерде бар, Т у р а р ем ацш ы еткенше бой таса нып. — Батыр-ай, халын, Tinri ж аман екен, Бул ауыл 6api де сан жатнан бекем, Он жерде Т у ян деген 6ipey бар ед, С ол аяп, сурап пара, тынпас па екен. — М ысым-ау, Т у я н мен> не жуытсын, Былтьирдан журген маган найрап TiciH, А л т ы алааьи, бес берес: болмаса да, К,ы зыгып жеп н °й ы п ем 6ip токтьгсын. — Ендеше эн жердей Бакайга бар, О л саган жасырынсац орын табар, Мекен нып бул ауылды квптен журмш, Ш ычпап ед жамандаган ешб!р хабар. — Банайды айта корме ау ы зга алып, Р ан ат кере алмаспын оган барыш. Ж азды кун онаш ада кез болган сон;, Ж азынсыз 6ip бузауьш кеткем жарып. — Болм аса ол eKeyi К,улан та тур, Kici efli Tsyip деген ауылда 6ip, О л с е т найтсе-дагы жасырады, Батырым, шапшаныран суранып кор. — Корнам ын К,улакецнщ ес!мжен, К ар ау га башылым жон есшнен. А шыгып журген кезде жолыкнан сон, Ж ылкыда 6ip нулынын жэне жегем. — Ендеше, не жан сауга сурап келдщ? 28

Батыр-ау, б1лмейи;сш цалпын елдщ, Эрюмге а з болса да зиян салып, К,ойыпсыц уй басы на осы ж ердщ , Бар iciH, цалпында боп б1лсец цайтар, Ж ауыздыц жамандыяыи жацсы байцар, «Н е сепсец, соны орарсы ц » деген мацал, CeaiM жоц будан басца саган айтар. ШЫМШЫК ПЕН К0ГАРШ ЫН Т у зак ц а ту ей шымшык, соры цайнап, Ш ы га алмай талпынса да, K03i жайнап, Булцынып уайымда жатцан жерде, К ез болды жас квгаршын цудай айдап. Торгайды ц апастагы кврд1 к е з1, — Ацмак, буныц не?— деп айтцан ce3i, Т у зак д а бьчмсдщ бе тусерщдь К,удаЙ1ьпм неге берд1 ею кездй Т алтусте цалай туст1Ц бул тузацца, Ем болмас айтцан сезщ ацымацца, Туспеске адамзаттыц айласыпа, Берер ем уагданы нансац мыцты. А узы н а тускен сезбен ж аты р cerin, Шымшык, та цозгалмады ж атты бугып, М ысцылдап алла icme цулемш деп, BipiHe ез1-дагы цалды i,\\irin. Н е ic болса да тагдырдан М ысцыл е тш адамдъг кулмец!з, Алланын, ici намаглум, Ж ауы зды ц т!л1не ермец!з. М азац ты ц Ty6i газапты , Газап ты болып журмец13. МАИМЫЛ МЕНЕН К631ЛД1Р1К Ж ауыздыц сацтаныцыз т!лше ермей, Гасы га тек журмец13 гацыл бермей, B ip май мыл цартайганда цор большим, Байгуспыц бурынгыдай кез1 кермей. Наданга айтцан сезщ текке кетер, Д ос болсац ыцлассыз цызмет етер. 29

Bip icTi пайдасы уш ж паш етсен^э, Ык,лас к е ц м в д з болар бекер, К ере алмай бурынгыдай к,айгыланган, Сурайды ем бар ма деп керген жаннан, Б|реуден а1C,ыр ыида к,улак,танды, T a y ip деп к е з1лд!р1к e3i арзан. Бес — алты кез1лд1рж алды сатып, Ж ар ар ед1 пайдаланса к к е ук,сатып, Салганнан тебесже киш алды, А й ы ры п eui6ip ж еш н кермей жатшп, Сонан сон, тумсыгына Tycipefli, Bip-6ipAen айырмастан алып жатып, Онымен em6ip пайда болмаган сон,, А пард ы к,улагына саудырлатып. К,улак,тан куйрыгына байлап алды, К ерген ж ан кулш ж атыр uieri к,атып. А цы ры нда кезге себеп болмаган сон,, Сындырды аш уланып таск,а атып. МАИМЫЛДАР М аймыл деген кеп болад ыстык, жерде, Бетен ацдай ж ау ы з емес зиянгер де, Эдет1 6ipey ютеген icri ктемек, Эл жен элек болып келмесе де. А ц ш ы л ар осы iciHeH керер пайда, А дам б|лш болмаган бар ма айла? К ай жерде маймыл керсе кеп отьгрган, К е зш ш е ауын жайып етед1 айла. К ецес бар ж азы латы н TypAi-TypAi, Ьшнде к,алын, aFaiu ацш ы журдь Bip жерде кеп маймылды кердйдагы, А сы цпай KCAicTipin ауын к,урды. А уы н а Tycin e3i оралады, О ранып касак,ана шырмалады, М айм ы лдар осы iciH Kepin турып, С ы бы рлап 6ip-6ipm e та ц к,алады. — А й лакер, эйдж екен анау Kici, У нап тур кен,1л1м1зге ap 6ip ici, К ей кезде домаланып к,алады 93i, К ерж бей аяк,-к,олы эм денес1. Б1з-дагы одан кем к,ып icreMec ек.

Е гер де ауын тастап, е з 1 кетсе. Маймылдар acbiFbin тур кетсе екен деп, А ц ш ы да- ауга оралып ж аты р терлеп. ЭртурЛ1 iciH 1степ болганнан соц, Турды да журе 6epfli ауын жендеп. Барды да 6ip тасага ацшы турды, К,арашы1 п л е п алган мына сорды, М аймылдар ацш ы алые кеткеннен соц, К ул!сш , шуылдасып ayFa м р д ь Ш ырмалып жатыр 6api оралысып, Ю адей боламын деп торга туеш, Соны 6ip эжептэу1р кулю деп жур, Б1лмейд1 ic ацырын надан кушж. К в п ойнап азаптандъв цызык, керш , Б1лмейд1 алданганын ж аты р кулш, Эбден оралып шыга алмастай болтан кезде, К,апк,а сап, ацш ы Kerri жиып-терш. Б!лсец icTe, б1реудщ icTereHiH, Бммесец эуре болма куштегенмен. Тыныш журген абзал кулю болмай, KiTan та цылмыстыны хош кермеген. АЮ МЕНЕН МУС0ПТР ШАЛ Дос болсац, шынымен бол, ыцыласпен, Бас тартпай цызметшен достыц цоецан, Лэззэт1 6ip-6iptHe балдай болсын, С ы р ттаты кушнгендей болса душпан, О р нымен еткен ц ы зм ет керектт бек, Ж ешмен еткен icri кврмейм1н жек, Кейб1реу цара таудай зиян салар, К ецЫ м ен эжептэу1р пайда е тп м деп, Жолдас бол жен б!летш адамменен, Т ы м артыц ic icTeMe, шамацменен К,айтсе де дуниеде басыц цоепа Ж ацсы-жаманды айырмайтын наданменен. Я алла, е зщ сацта жаман халдан, Айырмай устаз кврген жацсылардан, Корген соц рибрат уш ш erriM бэй!т, Аюмен жолдас болтан байгус шалдан. Байтус шал з ш р erin 6ip цудайды, Кеп кврген жас кезш де sp6ip жайды, 31

Рибадатпен кептен 6epi тирады екен. Мекен к,ып алыстагы 6ip тогайды. Е ткеш KYHi-TyHi гибадаты, - К,аоы>нда cepiri жок, к,ол к,анаты, Bip жерде орын к,ылып уй сап алып, Шык,пастан сол мекенде кеп ж ыл жатты. Бейшара дуниеден Tipi безш , Е л , халык, туганынан кудер у з м , Bip кун1 серуендеп бой ж азуга, К ш н ш к,алын, орманды ке-гп кезш . А дам мен ойнамацдар алла деген, Бек нашар жауыз Kici халде деген, К еп ж урш к,алын, тогай арасында, Ж олыцты келе жатк,ан аюменен. К ерген сон, мак,лук,ты к е г п шошып, Тагьгаым к,ып эдеппенен турды к,орк,ып, А ю да байгус шалга зиян салмай. Т е к турды к ш ш г ш б1лгендей боп. Махлук, тимеген сон, хошланады, Жацылыс сез тастасац бос болады, Екеу1 сол арада к,ол алысып, Кецл!мен шдоегпк дос болады. Т агд ы р д а солай ш ыгар, болды жак,ын. А ю да жолдас цылды адамзатын, Exeyi бойы уйренш алганнан соц, BipiH-6ipi боп алды тастамайтын. BipiHci3 6ipi тпгп тура алмайдыу Б ел ш ш ешуак,ытта журе алмайды, Байгус шал жолдас мык,ты болганнан сон,, С айран к,ып журе берд1 ap6ip жайды. Exeyi 6ip кун ерте кегп шыгып, А р ал ап тау мен тасты тамаш а к,ып, Кермеген езен, келдер жерге барып. Ш а л байгус турып к,алды дымы к,урып. А ю дай ш ал бейшара емес мык,ты, Х ай у ан га ерем ш деп ж ат ы шык,ты, Байгусты ц эбден хал1 кеткеннен соц. О сыган неге ерд!м деп к,амыгыпты. Ш алд ы Kepin аю да к ети аяп, Сейлейд1 эдеппенен к,улак, таяп. Ш арш асац 6ip азырак, тыныгып ал, Турай ы н оянганш а ceHi к,арап. Бейш ара ecTireH соц к,алды жатып. 32

Уйк,ыны сога берд1 к,орылдатып. А ю да тек турмады цы зм етаз, Ш ыбынды шалга к,онган турды к,агып. Ш ыбынныц биед! гой эршм жайын, AioFa KeTipe алмай туст'1 уайым, B ip ушырса, к,айтадан к,она бердй E pericin ycTi-устше к,акдан сайын. Отырып сол арада ашуланды, Н е цылсам кетед1 деп ой ойланды. Т у ра тур сыбагацды берейш деп, К,олына уп-улкен 6ip тасты алды. Bip масаны шекедеп к,алды nepin. Таспенен пэрменшше к,ол кетерш, Быт-шыт боп сол арада шалдыц басы, Бейш ара уйк,тап жатк,ан цалдьи елш . KeH,eci екеуш щ болды тэмам, А юдай толып жатыр надан адам, KiciHi сол сияк,ты ке з к,ылма деп, Т1леймш куш -тут 6ip алладан. КАСК.ЫР МЕНЕН КОЗЫ А ш ы гы п к,аск,ыр байгус !здеп тамак,. К,ыдырып жер цоймады кун-тун сабаи; Д ал ада 6ip хайуан кез келмед1, Ауылга жуытпады иттер камап. К,ыдырып тастамады елден елд!, Cenipin орк,ояндай жалан, жердь Булацца су iiuyre келген к,озыны. К е рд 1 де зэл1м, кэш р сейлей берд1. Ойлайды кж э к,ойып жей1н деп мен, Жэй тигеннен осыным болар деп жен. —- Шак,ырган с е т , ак,мак,, Kici бар м а ? — Деп сек и ,— бул арага неге келдщ ? Экен,д1 алдыцдагы танымайсыц, Басыцда ацылын, жок, шшкентайсын. Эдеш шелдеген сон, кел!п ед1м, Суымды 1шетугын ылайлайсыц. Ж етш ед1М ашыпьпп, елш-талып, Ойыммен imemii деп мей!р1м к,анып. Эдсш таза суды булд!рдщ-ау, А рамдап эй, ак,мак„ аузы ц малып. 33

С езщ е кулак цобмас болса жаман, Ж акындап 6epi келпи маран таман, Суымды эдей келген булд1ргенде, Н е цылсам болад рауа, к,озы, саган. — Эй, батыр сегер болсац жешмен сек, Kicire айыбы жок, сок,тык,па тек, Сенен мен ж уз к,адамдай темен турмын. А й тасы ц цай араны лай болды деп, Жэне ауз>ым сешкшеи арам емес, Ж ок жерден шыгарасын, к,алан кецес, б з щ е мыцтылырыц, жайыца жур, Батыр-ау, С031Н, маган керек емес. — А узы ц н ан к,алай-к,алай шыгады отыц, Бы лтыр д а осы арада бок,тап кеттщ , Мшекей тары былай eTin турсыц, К етерлж болмады рой сеш ц датыц. — Жок, сезбен турсыц баты р цинап меш, Сейлей бер тек ез1це болса жеш, Былтыр б т п анама биыл тудым, Боцтаймын цай арада, К,ака, ceni? — Сен болмасац 6ipre туран агац шырар, Болм аса сеш тапкам анац mbiFap, Е герде ол eKeyi болса ж ацылыс, Эйтеу1р с1здщ тукым, кУДан, шыгар. CeHi баккан койшы мен HTi-дары,— Bapin, маран жамандык ойлайсыцдар, И ец де мен дегенде к ояДы Кол' А шык,тым, айтар с е з жок, айыбыц сол,— Дед1 де к°зы н ы алып Kipfli арашка, Ж ауаптан жещлген соц жудеген сор, Ж ауы здар бул сек1лд1 б1зде де кеп, Ж урмейтш жайын 6iAin жешне тек, Bipeyre залымдыцпен назары ауса, Келед1 ж ок нэрсеш кш э цмлып. КУМЫРЫСКА МЕНЕН ШЕГ1РТКЕ А дам квп ойламайтын жан пайдасын, Б1реудщ е з 1мсш ш мал мен басын. A h урып ацырында мехнат керер, К е м т п катарынан газ1з басын. Н е кажет болса-дары ерте сацтан, 34

К,ор болмас ж айын б ш п , isiH баццан, «С ац ты ц та цорлыц ж оц» деген 6ip с ез Калыпты мацал болып кеп уацыттан. © зщ ш ц цатарыца кезщ сузбе, Жацсыныц шарапатынан кудер узбе. Кумырысца мен шепрткеден с ез басталды, Курбылар, цулагыц сал айтцан сезге. М ихнатсыз eiu6ip рахат кере алмассыц, ................................'уйренш кец Ы ц ш е, Т е к журме саулыгыцда бейхабар боп, С оцыра 1здегенмен таба алмассыц, Bip алла не талапца еткш жэрдем, Айырмай гылым керген жацсылардан, Cexipin кун-тун елец согып журш, Ш епр тк е цыс ж е тк е тн б1лмей цалган. Суыцца тоцып байгус к е т 6ypicin, К,ыс цамын ерте ойламай надан кушж, Ж азды кун кецш ш кте еткен сайран, К езш е кершед! 6ip-6ip ушып. ЫПлдеде эр орында мекен етш , Ш е п Ty6i ж апырацтар алган кутш, Kipyre жер таба алмай цалтьграйды, Бейшара тоцганнан соц eci кетш, Ж уруге сек!рмек ту п л шамаоы жоц, Kipyre ктеп алган панасы жоц, 1штен аш тыц, сырттан суыц цысцан кезде, Тоцганмен цайтсш байгус шарасы жоц. К алты рап , тоцып, жудеп eci KerTi, К езж ен мелд1ретш ж асын тента, К ы с цамын михнаттанып ж аздай жеген, Аяцдап цумырысцага эрец жетп. Ж ылайды келе сала цумырысцага, С уыц болд1ьг, Kipyre ж оц деп пана, — Керппм-ау, царным ашып елер болдым, Жоц ед1 жинап алган азы ц жэне. Бараты н сенен басца ж оц орын да. К а р басып суыц болды, MiHe дала, Кайтсе де ж аз болганша 6ip жэрдем ет, Б ас урып жылап келген бейшарага. Керппм-ау, уят маган сен! куту, 0 л е д ! деп тамац 6epin ц ы зм ет ету, л) тзряпманыц» езшде кеп нукте цонылгаы. 31

Ж аз куш уй-кужцд1 тузеп алмай, Нецд1 алран сайран цылып елец айту. ©лецмен алты ай ж азды втю зд щ тек, Ак,ымац, ойламастан к,ыс болад деп, 1_Шлдеш там аш а к,ыи ж е н е л тт ец, Жарк,ыным, енд! барып плясать ет. К еп аса ic еткем жок, енерменен, Э дет к,ып к,алып еткем елецменен, Б^здерге кептен 6epri к,алган мак,ал, «Н е ерш ш ек, не кещ лш ек елер» деген. TYAKI МЕНЕН ЖУ31М ЖЕМ1С1 А ш ы гы п тулк1 байгус бак,к,а юрдк А р ал ап жем таба алмай талай жерди Ш ынардыц салбмраган жемктерш, Жуз1мш турран nicin K03i кердй Ертеден кезш батыр к,амшыларан, К е з келш к,уанады тиер тагам, Ж уз1мнщ TSTTUiri балдан зияд Ы сты ц та шыпшып ДЭ1Й тамшылаган. М ш дет! ырэыцтыц ж ал гы з хак,та, А л л а сы з ic болмайды ешуак,ытта, Т ары гы п баты р rin ri керген жок, ед, К езш ен кергеннен сон, ж асы ак,ты. К ерек к,ой дуниеде ак,ыл, айла, Кей жерде амалдан да тиер пайда, Биж агаш басында ж емю бар, Ж ейш деп умтылганмен ала алмайды. Жуз1мд1 ала алмайды биж теп, Э р тур л 1 ceKipin айла, не етпед1? К,ай ж агынан цалай барып не к,ылса да, Болм ады не амал бар еш peri, Ж ете алмай «два болып ж аты р тулм , Айласымен барш а жанды еткен кулю, — Жегенмен бул жуз»мд1 пайдаоы жок,, Т урса-дагы салбырап,— дейд1,— шиш. А сырыс квп ойламай жазган хатым, К етер ш ермек уцпн кеидл шатын, Бгреудщ сап алтынын крлындары, Ж амандап надандар квп мыс к,ылатын. Асылдын, жамандаумен за ты кетпес, 36

К ец и ден сондай с е з д щ даты кетпес, Kefi6ipey гайбат сезд1 енер керш, К унэш жинап ал ар к,удай кешпес. EKI КЕПТЕР Бммеген шыгынданба квзге бекер, ©MipiH, за я болып текке втер, Жасынан 6ip уяда, 6ip орында, Жур1ПТ1 мэжьис етш ек! кептер. Б ел ш ш ешуак,ытта ж уре алмайды, Bip!Hc.i3 6ipi тамак жей алмайды, F.Keyi су iuice де 6ipre барын, С айран цып Ke3in журд! осы жайды. Т ускенш колдарына б1рдей белш , Етпеген 6ip де реш ш, к,орлык, керш , Bip-6ipiHe бала ж астан к е ц ш к,алмай, Журедд куш-тун! ойнап-кулш, К уанса, ренж ке де б!рдей болтан, К ата р боп сез1м!зден шыкпас жалган, Уак,ыггтын, вткенш де б!лмей журдй Кептерлер 6ip орынга уя салган. Т у гаи жер ecin-енген cyfiiKTi гой Жасьгннан м э ж ш с еткен ойнап-кулш, Екеу1 б!р уяда еш хапасыз, © тю зген шаттык,пенен вМ1рд1 квп. Ш алынган болса ы рзы к тэцдр! б!лер, Асыгып 6ip алладан узбе кулер, Кептерддц 6ipi отырып ой ойлады, Сайран кып эрб!р турл1 кврмекке жер. Е й , достым, рук,сат бер маган енд1, Келейга тамаш а кып эрб!р жерди Кврмеген тау-тас, агаш. квлге барып Кызъпк, кып оралайын бдраз жердь А йтармы н керген1МД1 келш саган, Татпаган орындардан татып тагам. Коомеген ел, халыкты аралайын, Е й , достым, руксат бер енд1 маган. Келешн эр мекеннщ жайын б ш п , Кайтпас деп кощлще алма кудж, О ралсам кудай косып аман-есен, Кетерм13 бурынгыдай ойнап-кул!п, S7

К е н ш н л е 6ip-6ipine бал мен шекер, Ж акгмлы гы к жаманга еткен болар бекер, — Ж ат жерде кадырыцды ешк!м бимес, З й , жаным, сапарыпды койсач. не етер, Сыйламас жэне с е т к,онак, кой деп, К ара кус, каршыгадай душпанын кеп, Жат жерде кад!р керш хош болмассьщ. Достым-ау, бул ойынды керемш жек. Кетесщ калай киып тастап м ет, З а р илеп елемш гой куш-туш, Кармеген бетен жерде ой-шукыр кап, KiM журер жолдарынан бастап сень Т Ы м д ! алсац, алмска барма, жаным, Болмасан токтатуга жок-ты халым. Келген сок кеогенщд! паш етерсщ, З й , достым, рас екен деп айтканыц. С ен с!з мен капа болып тура алмаспын, Рнпомнен хабарынды 6iae алмаспын. К ай жерде жудеп-жадап жур екен деп, К ун-туш кайгыланып журе алмаспын. С езш е жолдасыньщ койды кулак. Барма деп туоганнан сок досы жылап, Сонда да желжкен кешл басылмады, Токтатпай сабыр тутып ж ур деп тым-ак- — Зй , достым, кулагын сал айткан сезге, К ай да журсек, ж эрдемш! кудай б^зге, У ш кунде аман болса оралармын, Ж ыламай руксат бео енд1 б!зге. Кудай.ым койган шыгао адозмк шашып, Татарсьщ буйрыкпенен болса н эст. Когарш ы н к е те р ш п ушып Kerri, Лосымен сол арада амандасып. Н е кореек дуниеде ж алгыз хактан, Т д с туссе такдайы н а деген бактан, Б аоады кызьгк KOpin ap6ip жердь К огарш ы н аспанменен кан ат каккан. К ез келер эр турл1 ic таланыча, У н ам сы з дегенменен болады м а? Ж елдетш буош ак аралас жанбы р сорьпт, Когарш ын жео таппады паналауга. C v болып уст1-басы суы к OTin, ToKFan с о к д!о 1Лдейд1 куты кетш, Жапырагын 6ip агаш тык паналады. 38

Бейшара елш-талып эрец жетш. Мшдетп ap6ip icTiH, к,удыретте, Гаф ы л боп дуниеде журме текке* Кун шыгып жацбыр erin басылган сон, Kenripin уст!-бас1Ы1н TaFbi Kerri. Келед1 аспанменен кан ат кагьпт, Кормеген агаш, тасты тамаш а кып, Жяуыннан жудеп-жадап шыккан байгус, Птыоды 6io орында демш алып, Тыныгып болтанная сон Kerri iArepi, Сайранга елш тастап шыккан cepi, А ню ы ны ц тукым шашы п т у зак куоып К ея болльп кус avAayFa койган ж ерь Жешн деп бидайаднан кона калды. Тукымга жеоде жаткан басын салды, Адамнын айла-енеЫн кайдан б!лсш, О л жерде 6ip тузакка тусш калды. «Б айт ал туг1л бас кайгы » деген мы сал, HlbiFa алм ай еол ао ад а капаланды. К кншн дамылы жок кы зм ет еткен, К ол тимей жазылмады бэш т квптен. Rip буынын HiaFapbin ап кутылды арен, К»рьгна тускен ту зак н аш ар екен. Жолы онша онгаоылмай эуел бастан, Лостынын тЫ н алмай акылдаскан, Ж ан пэрменмен аспанда KeTin барад, Аотына саскан байгус каоамастан, RafiFvrTbiH апГылмады-av. баста бары, Б!лмеймш кез келд! ме бейнет шагы, А ллалап ею вл1мнен кутыЛып ед. Аспаннан 6ip каош ы га куды тагьг, К аршы га жете куды устамакка, Пяленнен кадью алла e3in сакта, Rio жерде тушлш баоып тускен кезде, Бал болды ектт'мен согып таска. Кутылды будан-дагы калбалактап, Ажалы жетпеген сон КУДай сактап, Rip уйдщ бурышына конды байгус, А уыосынып аярмн сынао жактап. «R io пэле 6ip пэлен! ш акью ад» деген, Келед! макал болып улкендеоден. А длалап демш алып туорэн кусты, B ip бала nepin кетт! суйекпенен.

i~83iMi3 у л г ш емес, гибрат ушш, Басын ж арып, аягын шыгарып тартты ел!не. С айранга тамаш а к,ып шыккан к,усым. Елш е ж егп кептер эбден жудеп, Т у р екен досы-дагы кеде ме деп, Куаньип аман-есен к,осьтлганына KeTirrri бурынгыдай ойнап-кулш. Ж т т т е р , бул гибрат 6i3re yFap, Байк.асац кептерге ук,сас адамдар бар. Е ш б !р ж ай в з жайыцнан артык, емес. 1здеген узамай-ак, ырзык, табар. А р ал ап Kepin ж урм !з ap6ip елдь Таны с боп жа^сылармен багзы жерде, Тацсык. к,ып бетен жайды талпынганын О ты м ай бул кецест! шыга квоме. ЭТЕШ ПЕНЕН МЕРУЕРТ ТАС М ы с к.ылар алтыныцльп ж аман адам, К,айдан 6iAciH жакоьи-жаманды надан адам, Асылдын, к,адырын 6iAin к,алай турсын, Кврмегён ем1ршде тазаны адам. М ысалы гибрат уш1н б^разырак,, М еруерт, этеш эцпмесш енд1 жазам. Жырак, ж ур ак.ымак,тан, знянгерден, Kecipi тиетугын талай жерде. Бок,тыщты бурцыратып теуш журш, М еруертт1 жатк,ан этеш кез1 кердь А сы лга жарк,ыраган кезш салмай, М шекей ак,ысиак,тыц айтцан ce3i. — Бул таска текке алгысыз осыншама, Беред1 неткен адам улкен бага, Т аб ы л са ж арты бидай будан-дары, А у зы м а к ° * Р ед^м салып мана. Бндайдын, нак, царауга аж ары кем, М еруертпен сулулыкда болмайды тец, Ток,тыры сонда-дагы кеш жер артык,, Т абы л са кал ар ед!м куанып мен.

АРЫСТАН МЕНЕН САРЫ МАСАЛАР Н аш ар га кулмец!здер купи ж оц деп, Кемджке цалдырмацыз не цылад деп, Ж иылып ецш ец жаман Kei56ip жерде, А латын сыбагасын басып кептеп. 1с етпе кушке ceHin, болсац мыцты, K ir a цып жок, нэрсеш барлы-жоцтьг, А ц патшасы кэдуип арыстанды, Т ы ц дац ы з сэры масалар не цылыпты. ELcxiren кец еам д! етемш паш, Жалран свз, цалып етпедщ, 6api де рас. К,алайша соцтыццанын бм меймш мен, Арыстан, сэры масалар болыпты цас. КелМейд! ц ате болса-ац с в з аж ары, Эоюмшц в з алдына болар пары, Жиылып сары масалар шуылдасып, Арыстанмен согысца шыцты бэрь Ы зы лдап бэр1-дагы шуылдасып, Батырдыц цара цурттай устш басып. Т е з шыц деп согысарга шаман; болса, А ры станды ы за цьглды тш п-цашып. К vain тур не цыларын б^лмей арыстан, Мысцылдап масаларды булт боп ушцан, А лмайды кец Ы не em 6ip цау!п, Бшдеме цылар-ау деп осы душпан. Ш ындап келген душпан не тыцдайды, А разды ц, жамандыцтан тимес пайда. З а р илеп квц!л!мменен т1лейм1н мен, Я алла, ке з келт1рме осындайды. Батырды тус-тусынан алды цамап, Аяц-цол, кезьбасын б1рдей шагыгт, Н е цыласын кушпен жецер душпан емес, Жалр.ыз-ац цуйрыгымен ж аты р царып. Ы за боп жерд1 тырнап, топырац шашып, Масага умтылады аузын ашып, Ы зылдасып еипккен сайын усп-устше М ахлуц цара булттай кетт1 басып. К,улыца жэрдемпп бол е з!ц цуда, А йтарлы ц улкен согыс болдьв бу да Батырдыц жулцынумен кетп куш!, К,ан в о л ь т аузы-басы цызыл ала. Арыстан болмаган соц емредь 41

Агаш , тас жацгырып, жер сш стед!, К олы на тускен н ар оет талцан цылып, Ы за боп жан-жагына сеюредь Ан, б1ткен мацындапы кетт1 цашып, Дауысын еепген соц корцып, сасып. Пэледен ацырында цутылды эрец, К е м т п газ из басын татуласып. Bip алла пендесше беред1 бац, К улы н а зияны жок, болады ж ак, Ж ецдж деп ан, патшасы арыстанды, М асалар ж аз бойына журд1 ыаылдап. М ы салы гибрат уш ш тэр ж 1маныц А дам зат пайдаланса муны тыцдап. АРЫСТАН МЕНЕН KICI Мык,ты болсац кунице серж болсын ак,ыл. Бес кундж дуниеге epin болма гафыл, Кешнп балалардыц пайдасы ушш, KepceTin тэрж!мамсн айттым нацыл, K vp куштен эпербацан айлам артык,. А т -ycTi есек сезден пайдам артык,. А ягы ц а тусау, ау зы ц а цацпак, цойсац, Уйректей ж узш , ел !шшде цаздай цалцып, Ж1г1ттер, рас uibiFap осы свз!М, Болм аса н анарсы здар Kepin кезщ , А р ы стан мен ккпшц эцгтмесшен. К у р ку ш тщ еш ай ласы з кереказ'ш . B ip Kiel жасынан ац аулап ж у р т , Кояды 6ip агашца ауын курып, Е тсе де адал к а с т , зияны жок,, Сонымен журд1 байгус пайда керш. B ip жерде арыстанга болды KipinTap, Байцамай ацдаусызда царап турып, — Эй, адам, цолга тус-пц м!некей сен, К улак, сал 6ipa3 кецес ай т а м ь т мен, Ж ур ед1м ке з келт1рмей кептен 6epi, Болган соц айтатугын 6ipep сез1м. Э й , адам ылги циянат к т е г е т ц , Болса рас менщ ж урттан ecTireHiM. MaFaH да сырттан цайрат цылад дейди А ртык, па менен сен!ц куш дегенщ. 42

Мак,тануга лайык, па сенщ кушщ , Э р жерде маглум болды нашар icin, Бвтен ацды анау-мынау не кылайын, Эй, адам, MeHi неге кемггесщ? Э й , Kiel, турмын саган ашуланып, А узы м а цояйын ба 6ip-aK, салып, Болмаса осы арада кутылып кет, Мойныма ток,тагандай ю нэ тагып. Kici ай тты :— б ш м !м !з артык, Ызден, KymiMi3 эжептэу!р болса да кем. К ай жерде кудай сак,тап куты лам ы з, Келмейт1н с!зд!ц шама 6ip жерлерден. — Бар ацга патша кылып цойды кудай, Сый-курмет квретппм кун-тун удай, Ш арш ады м баягыдан пайдасы жок,, А дам ны ц OTipiriH тыцдай-тыцдай. K ici айтты керсетешн кереметт!, Жен болмас бул арада турып текке, А на жерде куры п к,ойган 6ip нэрсем бар, Е герде мык,ты боле ац содан ©тип. К арап тур ец эуел! мен етейш, А йламды, енеЫммен керсетешн, М ысалы куш щ асып ет!п кетсен,, Арыстаны м, жей бер м е т содан кейш. Тас.ем ес, шойын емес еткен айлам, Сонымен пайда керд!м ap6ip жайдан, Энекей титтей желге селшлдейд!, Сонда да етущ , батыр, 6ip кудайдан. — Айлацды ей, адамзат, керд1 кез!м, Y найды кецШ м е айтк,ан с езщ . А рты нан к,айратымды керсетешн, Эуел1 менен бурым ©Tmi е зщ . Т ы ц дан ы з ксн,ес1мд1 кулак, салып, Kici еттьау астынан атып барып! Зы ркы рап пэрмешнше умтылганда, А ры стан торга барып к,алды оралып. М ы салы кур карудыц айласы жок,, Деп ед!м ертеде 6ip пайдасы жок,. Бул кунде куш™ енер ж ецш кетт1, Болса егер хикаятын, тагы да сок- 43

AFAlUTblH ТАМЫРЫ МЕН ЖАПЫРАРЫ К удайы м жолдас кылма наданменен, Б и м ей тш к,адырыцды адамменен, «А рты к, с в з— асылы к,арам» деген с в з бар, Н е !стесец ойлап 1сте шамацменен. Ш амадан тыскарьг свз керек емес, Ж ен бм мей кейб1р ж аман етед! егес, Агаштын, май айында жапырагы Мак,танып самалменен КУРШ кен,ес. Жапмрак, айтты самалга: кулагьщ сал, Bi3 б!ткен осы агаш та не арман бар, К в р к е й т т бу сежлд1 раушан кылып, Турамы з жогарыда болып ажар. Б1збенен сайдмц бойы керкеш п тур, М актанган свз1м емес, бул шын сьгр, Bi3 болм асак бул aFam не болар ед, С орайган бойы менен бутары кур- Ы стык,та койшыларга болдык, сая, К ун вткен байгустарга р ахат к,ана. Жолаунньп швллеп-сусап ат шалдырса, Л ем алм п туспей кетпес 6iare жэне. К у с б1ткен мацайымнан кеткен емес, Эн салып неше ryp ai ертелькеш, А й тпассьщ езщ -д агы eTipiK деп, С 'зг е 6ip ермек уппн КУРДЫМ кецес. М акданды ж ап м рактар осылай деп, Ш уы лдап 6api б1рдей иттей ypin, Ш ыдамай бул сезш е жер астынан Сейлед1 ашуланып тамыр кейт. — Эй, жапырак,, турсы н 6iTin юмге в зщ , Твменге 6epi карай салшы кезщ. Б1зге де алла ы р за болсын деуге К ал д 1ьп ма курып сен щ айтар с е з щ ? Квркейтш хоштандырып турган сеш, Ш1г*пн-ай умыттын, гой, мунда мень 0MipiH мак,танганмен 6ip-aK, жазды к, Саррайып каласы цдар ку здщ KyHi. Б1з турмыз бэоще де азы к берш, Ак,ъгмак, б1лмейсщ-ау в з щ соны. Оонына шешектенш ж аз болганда Ш ыгады жаца жапырак хош миуалы. Е герде 6ip себеппен закы м болсак. А га ш та кеуш калар сен. ту гш .