Мұқағали т3

Мен ендд саган бармаймын! Баска жолдармен заулаймын Баска аспанда самгаймын, ©зщ е деген жырымды, ©згелерге ендд арнаймын, Бармаймын деддм, бармаймын! М ен саган ендд кенбеймш, Кенбеймш даты, кермеймш. М ен елеем, сен де келмепн, Сен елсец, мен де келмеймш! Кдза бер маган кер мейлщ, BipaK, мен S3ip елмеймш! Жасаган сенщ жаранды, Япыр-ау, кдйтт емдеймш!? Сертшен тайган сендейдщ Дертшен узак, шелдеймш, Соцына 6ipaK, ермеймш, Сенбеймш, саган сенбеймш, Келмеймш, с е т кермеймш!!! 22.XI1.1974. TYCIME ТАУ К1РЕД1... ¥йк,тасам, TyciMe ылги тау юредд, Тау жайлап, тау кдлстаган шал журедд. Басында ак, калпагы, жуннен шекпен, Астында балла к баекдн Сал курецг Сейлесуге, мешмен сырласуга, Шакдлрады, и м б1лсш, муцдасуга. Ендд жете бергенде, гайып болып, Отырады баекд 6ip кыр басында. Шакдфады отырып кдлр басында, Шыбындаган куренд тур кдсында. Таты жете бергенде, гайып болып, Отырады баекд 6ip шьщ басында.

©лш-талып oFaH да жетемш де, Кез салам таудыц алые етегше. Шалым кетш барады вз жэшмен, Ер-ток,ымсыз курещ жетегшде... Кдлып крйдым, тусе алмай, шыц басында, Кеш те келдд, айналды тун 6acyFa. Шыц басынан тусе алмай эуреленем, Bip минутым тец болып 6ip расырра... ¥йк,тасам, TyciMe ылги тау юредд, Тусгабеймш нерылган тагдыр едщ?! ...Тауда жорткдн тагыдай алгыр еддм, Алтырльпым кдй жацта кдлды менщ?.. 22.XII.1974. БАКД>1Т 13ДЕП Аспан астын, жер уст1н шиырлаган, Бакдгг жур б1реулерге буйырмаран. Быемш, бакдат табу кдшн маран, Н ео н е бакдат 1здеп куйын болам! Ырыстыц дастаркдны жиылмаган, BipaK, ол б1реулерге буйырмаран. BiAeMiH, бакдат табу кдшн маран, Эйткенмен бакдатган да кдиан багам! Аспаннан бакдат жауса тыйылмаган, Bapi6ip 6ipeyAepre буйырмаран. ©м1рдщ ез1 берген сыйымды алам, Бакдат-ау! Сенщ куныц тиын маран! Кдйтемш бакдатгы мен буйырмаран, ©з!мнщ ырысым бар куйылмаран. Мен мынау ем1р1мнщ куйш багам, Бакдаттан баекдлары yftip маран... 109

Аспан асты, жер устш мекендеген, BipeyAep бакыт 1здеп тепендеген. Бакыт 1здеп ж урш тн бекерге мен, Кдрызымды аркдлап етелмеген, Ой болсашы 6ip куш кетем деген. 22.ХП.1974. с ы н ы г а ЕДЩ АСЫДДЬЩ... Жак,сы эн болса, Сен едщ жалгыз рана. Ерекше едщ баскддан жэлрыз дара. 1зетщмен, сезщмен, сез1мщмен, Сыныкы едщ асылдьщ, жалгыз бала. Сен де кендщ ем1рдщ ырыгына, Кдрарыц жок, еткенге, ырымыца. Сен де тустщ б1реудщ курыгына, Кдсиетщ шынымен курыды ма? Ырым керек б!здерге, 1зет керек! Gcipece кдзак,та i3eT белек!.. Ата-баба айтпаран жакрымды алып, Жаманымды кря бер, тузетпе деп. Менменс(дж, мешрмен сыр ашпадык, Т1л узарды, орынсыз кулаштадык, Жамандыкхы тузету тугии 6i3, Жак,сылык,тьщ езш де ыластадык,.. Жайсац едщ, жак,сы едщ кдхлырыцмен, Гзетщмен, езщнщ ырымыцмен. Барлырыныц Tyciirri куны мулдем, Тусше алмай, Кдйтейш, курыдым мен... 23.XII.1974. Емхана. 110

СЫНЫК, КДНАТ ШАГАЛАМ Тещздщ ттлт айдынын, Кемелер кетга барады. Ж рлкрнд) менщ кдйырым, Ж алт 6epin б1рде кдлады. Кдйыгым — менщ уайымым, Барады тастап жаганы. Кемелер альш киттейш, Опырды, барш жапырды. Шагалам — м ет ц титтешм, Кднатын суга матырды. Кднатын сура матырып, К,айтадан кекке атылды, Бар кушш жиып акыргы. Не таптьщ сол 6ip арадан, К,арасан, етп шамаца, Сынык, та кднат шакалам, Отырсан; e n i жагада. Айрылып ерж, шамадан, L/vrepi, кешн бара алмай. Кдлды да к,ойды шакалам, Тещзге тжкен жалаудай. 23.XIf.1974. HECIHE АСЫГАДЫ?! Кун кдйда асыгады?! Нендей куш куннщ нурын жасырады?! Кдпарып сощы сеуле шашырады, Кун туйе алмай барады шашын элк Несше асыгады?! Кекжиекке ымырт кеп асылады, Тун KeAin, д униет басынады. Кун неге асыгады, асыгады?! 111

О, жарык, дунием-ай! Куатым-ай! HeciHe асытасьщ, тура турмай, ©м1рд1 баскд арната буратындай. Туннен крркдм... Мэцгшк туратындай. Ток,ташы! Ток,тай туршы, куатым-ай! Б1лмеймш асыратын Ж ер ме, Кун бе?! Б елп аз не куш меш тербетуде?! К,ара жер кдшан еткен кундд айналып? К,озталмай-ак, турмын т й жер бетшде. Жетпеддм ушытына кунде ойланып, Ж ер кдйда асыгады кунд1 айналып?! TipAiKTe кара туннщ кереп не, Кетпей ме онан даты кунге айналып. 23X11.1974. ...Махаббат па? Махаббат болтан едт Таудыц мен ерюн журген татысы еддм, Тапты да, TycipAi той торта м ет. Махаббат па? Махаббат болтан менде. Ж ш бартам а1у<улар крнтан келге, А л кдзф тоцтан журек, солтан кеуде. Башыктык па? Башык, та бола би\\гем. Bip-ак, жанта ташыкдын бала куннен, Жанымменен суйемш, жанарыммен. CaFbiHbim па? К,алай оны тауыса аламын. Сатынтамын, шелдегем, ацсатамын, Акыры шаршатамын, шаршатамын. Суйгешм бе? Суйгешм ем1рде емес. ¥ик,тасам, тунде туам, кен;1лде елее, ©лгенше кетер емес кец1лден еш... 23.X II. 1974. 112

ЫРЗАМЫН Тага да кер/цм, Тага да керем тац нурын! Аязын кд1стыц, Аяулы жаздьщ жацбырын. Алтынга, мейла, толмай-ак, крйсын сандыгам, Ырзамын саган! Ырзамын саран, тардырым! Шаршаран шацта, Шакдгрьш с е т жекпе-жек, Басыма менщ, Бакдггтан баскд текпе деп, Тардырым, саган Ж у р ш т н боскд екпелеп. ©шпестей етш, ©м1рдщ жазган бул зацын, Тусшбей кейде, Тосыркдп менщ ж ур жаным. Кеудемде мьша, © зщ сыйлаган 6ip жалын, Лапылдап жатыр, Тагдырым, саган ырзамын! 23.XII.1974. КХРАНДЫ ЕР Айыл-турман кураран Керддм де 6ip куранды ер, Жулдыздай агап зуларан EciMe TycTi Сылацгер. Бэйгеден келш Сылацгер, Кекпарды талай ап кдшкдн. Сылацгер ат жок, — Куранды ер... Узецплерш тат баскдн. 113

Сылацгер1нде шалкдлап, Отырар едд cepi агам. Сураса 6ipey крлкэлап, Атынан комбат epi OFaH. Акданда, алые майданга Аттанып бара жаткднда: — CoFHMFa керд1 байландар, EpiMAi 6ipaK, сак,тацдар! — ...Жасырып нпке кдйрысын, Осылай деген байгусым. Bepici, 6api, 6epi ойда, Сорпага кеткен Сылацгер. Саргайып мына сарайда, И есш куткен куранды ер. ...Сен жок,сыц мына галамда Келмейсщ, ага, б1лемш. Сэйгулж сатып алам да, Куранды ерще мшемш! 23.XII.1974. АРМАНЫМ, TIPUI, К03 1ЛГЕН Баягы бала кез1мде, Экем бе элде e3iM бе, Экелддк аппак, кушнсп Ашпаган 9Ai кезш де. ©cipAiM кецшн кдлдырмай, Мойнына кэрры салдырмай. Элжуаз аппак, купппм Ак, тазы болды кднжырдай. Эжуа, мыекдлл, эзглмен, Кдйтешн онда уятты, Ойнаймын аппак, тазыммен, ¥ялас куппк сиякды. 14

Кдр жауды, Miне, алрашкдо, Ак, тазым менщ кдр басты. Тулю устатып берем деп, Улкендер келш жармасты. BipiHe дага бермегем, (Кдйсар еддм той мен деген). \"Вере гой\" деген эжемнщ Т ш н е дары кенбегем. (Кермей-ак, кетсш кермеген!) ...Сол жылы кдюта, акданда, Кун батып бара жаткднда, Ойынга м е т шакздэып, Ак, мусш турды ак, кдрда. — Жынданба, — дед1м, — желекпем, Уйге кдйт, ендд кеш юрдд. Осы 6ip сэтте кенеттен Мылтык,тыц даусы еснлдд. Ак, тазым менщ кдцк, етп, Кдцк, етп дары жалп етп. Миыма менщ кдн тепл, Кез1мн1ц оты жарк, етп, Ак, кдрра тазым кдн теки. ...Сон-оу 6ip бала кез1мнен Жауыздык, барын сезшгем. Муц т епл алгаш кв31мнен, Бэршен сонда безшгем. Келемш 6ipaK, тезумен, Айыра керме сез!мнен, Арманым, Tipla, кез глген! 23. XII.1974. Емхана. Буфет. 15

АДАСКДНДА — 2 — 0Ai журш келем1з бе, ей? — Келем1з. — ©cTin журш елем1з бе, ей? — ©лешз... Кузар тауда 6i3 адасып келем!з, Bip жылынып, 6ip суынып денем1з. Батыт, бардар — барлыры да белпс^з, Кдп-кдра тун e3inAi езщ Keprici3. Ат аярын шалые басса болтаны, Куздан кулап, даяр жаткдн кердд суз. Аспан мен тау кдра кебш жамылып, Урей ушты, кубыжык,тар жабылып. Bi3 келем1з ацырып та жабырьш, ©Л1, Tipi аруак,тарра табынып. Аттарда да дэрмен кдлмай барады, Bip бшктен 6ip бижке сабылып. Шумектеп тур жаздыц тентек Hecepi, Жасын ойнап жалт етедд, ешедд. Кемс1тсе де кесел1 мен eceri, Кдмсыз журген кдйран кундер Kemeri... — Б1здер элл TipiMi3 бе, ей? — TipiMi3. Женспз, боекд кдлрта бермей, журщ!з! — MeHi унатпай келесщ-ау, бастаушым, Тусшбеймш, не болады KyHiMi3?! — Н е болушы ед, крркдтурын Heci бар? © ле кетсек, елгендердщ 6ipiMi3, Кррыкдацыз, 6i3 03ipre TipiMi3! 23.XIU974. ЖУРЕПМ МЕНЩ - ЖАНАРТАУ Ж урегш менщ — жанартау, Жалын боп шыгар от дем1м, Келем деп кдмсыз, самаркду, ©ртенш, кдлкдм, кетпепн. 116

Жолама маран жуык,тап, Мацымнан, кдлкдм, жур аулак, ©TipiK кдна суып кдп, Алыстан с е т тур арбап. Момакдн болып жаткднда, Ойлама оны сендд деп. Кемейден жалын аткднда, Кенбейд! мынау ер журек. Аткд1лап жалын турранда, Кудайыца да кенбейдь Ahfuh аттап бул манда, Сондык,тан ешмм келмейдд. Журег1м менщ — жанартау, Жанбаган шак,та кел, мейлЛ Жанартау кдз1р самаркду, Самаркду, 6ipaK, сенбейдд... 24.XU.1974. СОК, ЖУРЕК! Кдлай-кдлай сорасыц, кдн журег1м?! Согасьщ, элд ем1рщ бар бЛлемш. Дем ала рой, байрусым, дем ала Foft, Бул TipAiKTe кумарым кднды менщ. Мазалама кеудемдд ойнак, салып, Хал жок, менде кенетш кдйраттанып. Кдншама рет суындыц кдйнап барып, Кдншама рет тзррлдщ жайрап барып?! М ен сеш е л а р е т т алдым бьлем, Болмашы нэрселерге айдап салып... ©ртенбей кдлып едщ от жалыннан, Кездеп аткдн юмдердщ ок,тарынан. Крркдмын, крркдм сенщ, кдн-журегтм, Кдлжырап ойпы-тойпы сокддныцнан. 117

Тусшемш сенщ кджып турраньщды, Сок, журек! Бузбай сокдын ыррарынды! Сыцрырларан сикдфлы ун естиш, Бурап крй босап кдлган сымдарьщды- Кдлай-кдлай согасьщ, кдн-журег!м?! Б1\\меймш, кднша OMipiM кдлды менщ. TopFa тускен торгайдай боп барасыц, Кдршырадай самраган алрыр едщ... 24.XII.1974 АУГАНБАЙ К,ару орнына кдмшы алып, Ж о л журдпс б1здер кдншалык, Кднымыз Keyin, тамсанып, Булак,тьщ суьш ацсадык, Кдуымра карал, жар салып, К.ОНЫС 1здед1к, жан салып, Акдфы б1здер шаршадык, Кдлмары шауып 6ip erri, Калганы шауып 6ip erri. ¥йыган сутгей кдйран ел, Бас ауган жакда дур erri. Кдрмадык, боскд тунект1, Таппадык, тутам ripeKTi. БермедД тардыр ттлек-п, Итпплеп журш кун erri. Узш п калган армандай, Еш нэрсеге де тацданбай, Еш нэрсеге де алданбай, Дуние жиып, малданбай, MimcTeH кдлган тарландай, Журштен кдлган арландай, Таспасын m in , кдмшы epin, Отырар едд Ауранбай. Адасып кештен кдлрандай... 24.XI1.1974. 118

ЭКЕ Эке, сенщ жасыцнан асып барам, Ke3i-Ke3i келгенде тасып та алам, Ke3i-Ke3i келгенде жасып кдлам, Мына GMipre, 6epi6ip, рашык, балац. Cipa, сенщ халкдщнан гажап бар ма! Ж ыр усынам халкдща — Кдзак,тарра Сен кермеген кд!зык,ты Kepin журмш, Кур алакдн емеспш азаптан да. Кур алакдн емеспш куаныштан, Куаныштар алдымда курак, ушкдн. Bip арыстан ем1рден еткешмен, ©Mip cypin келедд Tipi арыстан. ©ганбе, эке, отьщ бар сенбейтугын, О л мэцгшк жанады кермей тыным. ¥рпарьщ бар, ел менен ер намысын, Tipi турса, крлынан бермейтугын. ...Сенбеймш сен белгкзз дегенге мен, Журекте 6ip умгг жур елецдеген. Кейпщ тур кез алдымда кенермеген, Эй, 6ipaK, Дегенменен... Дегенменен... 24.XII.1974. Емхана. Тун. Буфет. ЭЛЕГИЯ Тун: Буфет. Емхана. Отырамын ояу мен рана. Шакдлрады жасыл тау, Ж асыл орман, кец дала. 19

Ж1бШ узга жырымныц, EciMAe ауыл. Жылындым. EciTeMiH шуылын К,озы, лак, пен кулынныц. Жырдан 6ip сэт Айныдым. (Keperi не кэйгыныц). Окдфалап торпак,тар, Жарыскдндай тай-кулын. Шакдфады бау, бак, та, Шашырады ой Жан-жакдсд. Осы жерден босанып, Кетсем екен аулакдд. Жетсем екен булакдд, Шык,сам екен кдфаткд. Эй, 6ipax,Ta... Б1рак,та... Еюталай жетугм, Елйспрген мураткд... Емхана. Тун. Асхана — Жумыс орным, Баспана. Жаным! Жарым, кдйдасыц? Жалтыз меш тастама!.. 25.XII.1974. КДЗАК, ЖЕР1 Пай! Пай! Пай! Киел1 неткен жер! Батырлар дурмдеп еткен жер. Тулпарлар дуб1рлеп теккен тер, Рашык,тар 6ip-6ipiH епкен жер. 120

Сарылып сал-cepi кеткен жер. Бас иш, шскеп топырагын, Тагзым жасамай етпендер! Мына елке, Мына аймак, Бул мацда Кулшылык, етемш турганга, Кулшылык, етемш кумдарга, Тарзым жасаймын куфларка! Шуюрлйс етемш кдшанда, Осы 6ip Отанда TypFaHFa! Жазы бар жалынмен жандырган, К^сы бар аязга кдрдырган. Кектем! — балауса, балдырган, А л куз1 — алып 6ip ак, карман, Ак, дэннен ак, несер жаудырган. Курец нан жаца алтан тандырдан, Келденец келбеген кекжиек. Кдфанныц кднатын талдырган, К^рына epiKci3 крндырган. 25.XII.l974. Б0Р1 EKEHMIH Акылынды Ашуьща женддрмей, Бауырым-ай, Акдфы сен келдщ бе, ей?! \"Bepi арыгын быддрмейдГ', — деугш едд. С ол бершщ 6ipi екенмш, Кердщ бе, ей? Ж ан емес ем Жалран айтып, Журтты алдар. (вздерщ 61л, куптамандар, куптацдар). 121

Bepi екенмш, Сыртым FaHa кдмпиран, Сыбагамды 6epin жатыр сырттандар... BepciH, BepciH, Н е кермеген бул басым?! Тек журепм Жыламасын, жырласын. Жагдай мше, Размет, курдасым! ЖалБыз кдлам, Жалгыз дэптер — сырласым. 25.XII.1974. Емхана. БЭР1Б1Р С Е Н Щ У Л Ы Ц М Ы Н Жаздай ойланып, К,аздай айналып, Крндым-ау саган журтым деп. Басым айналып, Тш м байланып, Сорады журек лупглдеп. Берген тамагьщ, Айран-шалабыц Кецьлде кдлды кЬ\\к1лдеп. Жайрац аганы Кайдан табамын? Ж ас келдд кезге б1ртшдеп. Кагмбат-ты HapiquM, Кдлмапты кдртыц. Тускетн сезд1м кунымньщ. Ниетщ тар тым, Босагац салкдш, Келген-Ai мешц жалынрым. 122

Адасып кеткен, Алдьща жеткен М ен де dip жетш кулынмын. Ж ек керсец, жек кер, Куала шетке, Bepidip сен щ улы цмын! Кдласац, уррын, Оран да турдым: Кеудеме менщ теп мейлщ. Астына кдгрдыц Кдлдыр да TbiHFbiH, Журтыца тастап кет мейлщ. Кдлмаймын кдрац, Bepidip TadaM, ©лнрден ceHci3 етпеймш. Туссе де daFaM, Bepidip TadaM, Артьщнан dapaM, Айдасан, дары кетпеймш. Bepi д е арман, Айтамын жалган, ©3iMAi e3iM алдаймын. Кецийм кддран, Мен саган dapMaH, \"Бармаймын, — дедом, — бармаймын! Сэлемдер1мдд, Сал вндер1мдо Эфирден рана арнаймын. Самал жел1мдо, Далам, KeAiMAi Кус болып ушып шарлаймын... 25.X1I.1974. Емхана. 123

НАЗЫМ МЕНЩ! — Кебейш кепггп гой эж!мдерщ, — Сен маган б1рде осылай эзолдедщ. 0 Ж1М емес, О л — сен1ц айдыньщ той, Айдында жузген i3in, кдзым менщ. 0 ж 1м емес, Жыртылган дала болар, Немесе ушып журген шагалалар. Нанбасац, жаца жырткдн далаFa бар, Болмаса, шагала ушкдн жагага бар. Немесе езщ жузген айдынга бар, Сен жузсец, сызат алып айдын кдлар. Эж1м емес, Мына бар шимай сызык, Сен ушып кеткендеп кэйгам болар. KiM 6L\\ciH, жастык, шакрыц сайраны ма?! Шынымен ажарымныц тайганы ма?! Кдрамай бойдагыма, ойдагыма, Жаным-ай! Кезщ тусер кдйдагыга... Кебейш кеткен екен аж!мдер1м, Кдйтешн, эз1лдесец, аз1лдепн. Басымнан барады втзп жазым менщ, Кдбылда жомарт куздд, назым менщ!.. 25.XII.1974. КДЛАМДАСКД Келем1з 03iMi3Ai жаца танып, ¥шамыз халкдшыздан кднат алып. Жанымыздьщ заредей жак,сылыгын, Кджетше хальпсгыц жараталык,! 124

Халыкденен eiviipAi dip сурем1з, О л курсшсе, б1здер де курсшем1з. Жан-журект1 жалгайык, халыкденен, Халыкденен кдшанда журсщ епз. Ел-журтым деп eMipeHin, coFap кдны, Елс1з акдш — есалац, жогалганы. Акд1н елдщ, агайын, e p x e ci емес, Акдга — елддц eAiiiici ООН-дапа. Журтыцныц акдшы боп жаралгасын, Барыцды журтыца бер, кдламдасым! Алдында аждаЬаныц турсац даты, Махаббат журткд деген жогалмасын! 26.XII.I974 Емхана. МУЗАГА Отырганын кдрашы кушм келмей, Кдйда кеттщ? О, Муза! Куйын желдей. Аузымды ашсам, екпемнен ж ел урлейд1, Кдцыраган neci3 дшрмендей. Муздатады жанымды буйым кермей. Ж е л урлейдд желшнш KepiK кеудем, Кушм келмей отырмын нелжтен мен?! О, Муза! Кдйдасыц сен желж берген? Ж а лы н мен откд FaHa epiK берген CepiriM, кдйдасыц с ен сеш п келген? Дэптер жатыр napaFbi аударылмай, Аударылмай шынымен кдлганы ма-ай! Ойлар жатыр ецсемдд 6ip кетертпей, Тонна-тонна крргасын салмагындай. О, Муза! Эуреге салганыц-ай! 125

Кутемш сенен умгг, сенен яагер, Кисац маран, биж пен терецйД бер! О, Муза! Маган алые серецд! бер, Райыптан кел де, м ет демеп ждбер! 27.X II.1974. CEPIKCI3 БЕ ЕДЩ , КУРБЫЖАН?.. Сен 0Ai cepiKci3 бе едщ, CepiKci3 б е едщ, К,урбыжан? ©Tiirri-ау айлар, epiKci3 жылдар жылжыган, Жападан-жалгыз, Жауатын кундей тунжырап, Ж уресщ, курбым, Н е icTeftMiH саган? К^шжылам. Ж аца жарылган, Жаукдзын едщ кектемде. Ж ы лы сы п жазын, еткен бе? Лапылдап турган, Жалын едщ гой орт кеуде, Тэшр алгырлар, Танымай сеш кеткен бе?! ©м1рде мына, Тап болар талай тосын жай, ©Mip eMip Foft, ©м1рдщ зацы осындай. Bipi — Батыста, Bipi — Шыгыста, Жарк, етш сенген жасындай. ©Tyi мумюн жакры мен жакры крсылмай, 27.ХП.1974. 126

БАЛКДОТУШЫ К.ЫЗЫЛ науамен, К^ызыл от арып барады. Кд1зыл адам жур Кдш-кд1зыл ещ, жанары. Кд1зыл ушкдшдар ыскдфып кд1зыл жыландай, Кдгзыл кдЬарын кдазыл адамра жабады. Атк_ылап гейзер, жанар таудайын мартеннен, Келед1 шойын, Келед1 болат ертенген. Адамра, cipa, е ш к т де бакдгг бермейдр 0здер1 табар, Тегиген адал кдн-терден. ©скемен, Балкдш, ©Mipre арнап кдйнаткдн, ©ртенген булак, барады aFbin кдй жакдд? Адамныц купли, Рарыштьщ жузшде ойнаткдн, Бара ма элде Байкрцыр деген аймакдд. Осы 6ip жанра турарсыц кдлай бас урмай, Жалын шпнде, Жалт етш жанран жасындай. Балкд1ткдн оньщ металдары ушып барады, Жалыны дары, кдюуы дары басылмай. 27.XII.1974. Емхана. М Е Н CEHI САРЫНРАНДА... М ен сеш сарынранда, Кдрамай жауындарра, дауылдарра, Кдрсы кдрап жуземш агындарра, Кеудемде кимылдаган жаным барда, Мен ceHi сарынранда, Bip минут та кдкым жок, дамылдарра. 127

Мен с е т кмзганамын, Кдгеганыштан муз шайнап, Туз жаладым. Шацкдьлдап алдымнан шык, Ана кдфан, Алыстан келед1 ушып музбалагын- Тэкаппар ец ерлжке бола т>тан, Ж ет тездеп, Дауыл туррыз кднатьщнан. Сен менднс, мен сендпшш, ана кдфан, Ь^ыранбыз, кдфандардан жаратылган! Сагыныштыц сарымын жамылганда, Кдрамай кдра несер кдрынранра, Саган ушам, Кдлмайды сабыр жанда, М ен ceHi сагынранда, сарынганда.. 28.XII.t974. ШЫНДЫК, ТУРАЛЫ Шындык. кезге шукдды кдшаннан да, Шыбын жаньщ шындык,тан кдша алкан ба. А р ак^кдт yidMi жасалтанда, Крлга турар нок,тасыз асаулар да. Крлга турар кулар да, зулымдар да, Ат жалынан мал тапкдн жылымдар да. Арамзаны, урыны жулып туспей, Акрткдттьщ алмасы суынган ба?! Шындык, деген — шымылдык, б1реулерге, Кдлкд кдхлып шындык,ты журер пенде. ИТи м н ддырын шындык, кеп жулып алса, Шыбыны ушып, бишара Kipep жерге. Б1реулерд] турса да басып кдйпл, Шын журед1, кецшн жасытпайды. Шындык, деген — шыдамды парасат крй, Шындык, жолын табады, асыкдайды. 128

Кдйсыб1р najgjpAapFa шыр бггпеген, М эчп einip суремш деп шындыкренен. Неге ем1ршец болды екен кулык, деген?! Жаратылды жауыздык, сумдык, неден?!. 28.XII.1974. Емхана. ЖЕЗД1ДЕ Жезкдзган. Ж ездшщ бул кдтпарынан, ЕлДме иен ырыс ак,тарылган. Осында жур жастары, кдртгары да, Кднышынан уйренш хат таныган. Хат таныган, Басына бак, дарыган. Ж ер асты — кеплддр тау, кулама жар, Ж ер у сп — кек -преген мунаралар. Келбеп жаткдн кек таскд сына кдгар, КеншДлер — кереметтей гуламалар. Ж ет1 кдт ж ер астына енгешнде, ¥к,самайды тозаккд, керге мулде. Булама кенш1лерд1 кергешнде, Кек тастыц найза ойнатып ецменщде, Кении болп>щ келедд сен де 6ipre. Астьщнан да, устщнен булак, акрдн, Крпарылыс есплдД мына жакдан. Ж ар кулап жазатайым кетпесш деп, Жанталасып кеншДлер сына кдкдсдн, ...Кднышынан кешеп хат таныган, Хал кдлай деп сурасац кдрттарынан, БДлмейдД екен баскдны шаттанудан, Аулак, емес, эрине, макд-анудан. 28.X1I.I974. 129

TAFbl ДА МАЙГУЛГЕ Кдйтсем сен1ц кугылам елесщнен?! Отырасыц к^сыма келесщ де. Сен елгенсщ, жаным-ау, мен TipiMiH, Мен TipiMiH. TipiMiH! Кересщ бе!!! Кенген жаным жазара, кдзара да, ©кпелеме, Сен ендд жазалама. Шын болса, табысармыз ахиретте, ©3ipme, жаным, меш мазалама!.. Мен деген — Tipi жанмын, Сен — елессщ. Бглесщ гой, елпрген мен емесшн. Мен ушш артык, емес сенен еппам, BipaKja сен — елессщ, Сен — елессщ! Араша тура алады и м ел1мге, Жата бер Meni Kyrin тунегщде. ©3ipre Tipi журсем бул ем1рде, С е т ц орньщ оцаша журепмде. Майгул1М, ryaiM метЦ, кепм менщ! Ж у реп н кщф дейсщ ел1мге им. Сен — менщ журепм ец. Дегенменен, Елессщ, eHAi маран кершбепн... 28.XU.1974. ГУЛДЕНЕСЩ Ж орэлткдн жандай болып 6ipAeMeciH, Кей-кейде сен 6ip ражап турге енесщ. Басынды би1к уста, баурым менщ, BipeyAep есецпреп жур демесш! 130

Кдпыда жоралткдндай бар асылын, Неге сен муцаясьщ, кдрашырым? Арасында кдзак,тыц баласыньщ, Бар шыгар сенщ де 6ip жанашырьщ. Айткдн сез, берген серттен айнымасам, Неге сен муцаясьщ, кдйгырасыц? Ецсендд кетерш жур, еркем менщ, Барыцнан бойыцдары айрыласыц! Сырт кезге сыр алдырма, сыр алдырма, Сенщ де 6ip бакдпыц тур алдыцда. Басыца муц экелш с е т шакддн Зэр уы кдйтар 6ip кун жыланныц да. Аурудай суйреткен кур денесш, Кей-кейде сен 6ip сумдык, турге енесщ. ©з1цад езщ кдмшылай, ширак, уста, Турленесщ, бауырым, гулденесщ! 28.ХП.1974. IIIYFblJIA АРМАН Сэскеде жауган ак, жацбыр, Басылар барып 6eciHre. Шутыла деген арман тур, Шашырап кектщ тесшде. Кекжиектердд жалгаган Аспалы всем Kenipre, Балалык, шак,-ай! Заулаган, Жетуге соныц шетше. Шутыла арман алдайтын, Жап-жакдш, eip-ак, шакдфым. Тайына MiHin самрайтын, Балалык, дейтш батырыц. 131

Жацадан жетш кдлганда, Туратын баскэ белеете. ¥статпайтурын жалранда, Шугыла арман емес пе? Шугыла райып. Бар ещр, Бояусыз аспан, бул алап. Шугыла арман Бал eMip, Артынан Ke'rri куалап... 29.XIl.1974. Емхана. БАЙКАЛМАЙ ОТКЕН МАХАББАТ Kbicigj тун. Аяз. А й жарык, Тещрек тепе кдлгуда. Баскдра кецьл бурылмай, Туратын ед!м байланып, Терезецн1ц алдында, Жел]дег1 кулындай. Кддалып жарык, кеч уйге, Арманым ceHi 6ip керсем. Сырттары байрус не куйде Турранын, эсте, б1лмеуин еч- Ызгарын аяз теккенде, Терезеч кеткен кдораулап. Арыда-бер1 еткенде, Келечкеч FaHa жур алдап. Боз кдорау аты шртдей, Келетш акеч жумыстан. Тазыдан кдшкдн тулюдей, 1шме мен де жылыекдм.

Махаббат еткен байкдлмай, Бул шак,та 6api умытылган. Суйем деп саган айта алмай, Суйсшш жургем сыртыцнан. 29.XU.i974. Eip кун1, Bip жылдары, Bip заманда, Уакдгг куатымды урлатанда, Шабытгыц ак, бастауы курраганда, Шынымен, кдлам алып жыр жазам ба?! Журекте от, Ойда жасын кдлмаганда, TaFbi да жыр жазам деп кдрманам ба?! Жастык,та жазып кеткен жырымды окдш, Тацданам ба, юм б1лсш, алданам ба?! О, Муза! Menri жастык,! Кдйран досым! Кдй куш ауар екен сайран крсым. Поэзия жастык, крй жалын ушкдн, Ж ас кунде жазранывдай кдйдан болсын. О, Жастык,! Сен влгенде, мен елемш, Сенс1з мен к^ылран 6ip беренемш. Кенеремш, б1лемш, KOHepeMiH. Кегере бер мещтлж сен, елещм!.. Жырсыз менщ eMipre не KeperiM, Жырдан баска журтыма не 6epeMiH? 29.X//.I974 133

Сок, журек, Солк^ллда, мый, Тасы, кдным! ©ш рге айтылган жок, гашык, энш, О, Муза! Bip езще бас урамын, Тездеп жет, •Мен 6ip жакдсд асыгамын... Рашык, эшмдд айтайын eMipre мен, Кулак, ecrin, кездерге кершбеген. HecepiM тур кепмдё тегимеген, >KeMiciM тур багыма себ1лмеген. Бермей кетпен бэрш де тепнде мен. ...Суык,-ау ажал деген, ел1м деген, Суык, керге салады кебшменен. Сешмменен келгемш eMipre мен, Кетсем кетем ем1рден сешмменен. \"Пл енерш, сикдфлы сез енерш, Очбайсьщ сез енерш тежегенщ! Илден алмас жогалса, сезден кднжар, Бул т1рл1ктен 6ip кунде безер еддм. Айтылган жок, eMipre гашык, eHiM, Кдшан айтам, кдшан мен басыламын?! Айта алмай кдлам ба деп ашынамын, О, Муза! Мен 6ip жакда асыгамын... 30.XII.1974. БАСКД ЖЫЛ Ертец журт баскд жылды кдрсы алады, Тамашалап куй тартып, ен салады. Би билейдд жастар да, KepiAep де, ¥мыт болып жыл бойы шаршаганы. 134

Жайылган ак, дастаркдн — ак, кецьлдер, Эжелер, балалар шат, шат келшдер. Бэрще айтатыным 6ip-aK, т1лек: Бэрщ де бак, кер1цдер! Бак, кер1цдер! Ертец журт кдрсы алады баскд жылды, (Турса екен туман баспай аспанымды). Ертец мен туш бойы уйцтамаймын, ¥мытамын сыркдтгы, баста муцды. Баскд жыл келгеюнше жер безмен, Кушацтап дуниеш тербетслем. Ертец мен барлытынан айыгамын, Bip сушп Ж аца куннщ келбетшен. BypciryHi баскд жыл басталады, Ш ал турар, Кырау-кдфау кдс-кдбары. Пенсията шытута таяды кдрт, Татына отыррызып жас б аланы. 20.XII.1974. АЛМАТЫНЫН, АСЛАНЫ Тал тусте, Бозтыл децгейде, LLIyaFbiH жерге теккен Кун. Жылымык, кдгста кей-кейде, Hici келер кектемшц. ¥мыттьфар акданды, Боз аспан, онан боз дала. Осынау ражап шацтарды, Крзрама, тэщр, крзрама! Оралады еткен куз, K^ic келедк Teci кдр, ¥затылран кектем кдгз Кдйта оралса Heci бар?! 135

1шке cbiHFaH баламыз, Сыртымызга сыяды. Кеч рой б1зд1ч даламыз! Зиялы да уялы. Кайдан келс1н 6ipaK, та, М езп л жетпей кдяз кектем. Кдрашы анау кдлраткд, Аркдсына муз шеккен. Алматыныц аспаны, Bi3Ai 33ipre тур алдап. Кдйыц, терек бастары, Барады, эне, кдяраулап... 30.X1I.1974. CE3IM Арпалысып акдялмен, тез1мменен, Bip сэт те дем алмайды ce3iM деген. Шыр етш жерге тускен ш1лдехана, Келедд дуниеш кезуменен. Жанымды тыншытпайды ce3iM деген, К^лай жур, япырау, тезш денем?! Кдншама кундер етп дамылдамай, Кдншама тундер етп кез глмеген, Бшяеймш, не 1здейдд сез1м менен?! БелгШ iueri де жок, жок, турагы, Белгнпз кдйда апарып сок,тырары. Не сез1м м е т 6ip кун от кдялады, Н е сез1м м е т 6ip кун жок, кдялады!.. Кдншама келденецнен етп кдргып, Элемге 3Mip 6epin, етп жарлык, Баламдык, зачдылык,ты мойындамай, Ж ургеш барды жок, кдш, Жок,ты бар кдяп. 136

...Адамньщ сез1мшен сезнстенбе, Сез1мд1 сезше 61л тезш, кен де. A kjja менен парасат бугынады, Шынайы шын ce3iMre кез1ккенде. 30.XII.1974. ФАНТАЗИЯ Жетт кдт жерщ мына тецкер1лген, Жетт кдт аспанменен кемкер^лген. Адамзат оныц бэрш ерте 6i/vreH, Ертепде табыскдн ертещмен, Раламаттар туылган ертепден. Раламаттар жасалган ертепден, Ертеплер кдялын ерте журген. Ралымдык, акцкдтты бул адамзат, Галилей, Коперниктен ерте б1лген. Ертепден жацарып кдла турран, Ертепден рулама дана туран. Бул кунгт раламаттар алдыменен, Адамныц кдялында жаратылран. Барлырын да адамзат кцялдаган, Кцялдап жер бетше сыя алмаган. Ойлап-ойлап отырып илемше, AcnaHFa ушудан да уялмаган. Кцялдап менщ дана байрус бабам, Алайда аткд MiHin Айра ушпаган. Бабамныц кцялымен кднаттанып, Бугш мен Айра крнып, жайды устагам. 30.XII.I974. Жазиярма м ет, жан ага, Жаманга м ет балама. Жалрыз туп емен керш пе ец, Жабыркдп турран далада? Емен деп м ет багала. 137

Еменде жапырак,-журектер, Yn етсе самал, ддр еткен. Осынау елс^з жагшнга, Жападан-жалгыз юм еккен? Далада дауыл болтанда, Сая жок, жанын KppFayFa, ¥шайын десе, кднат жок, K,opFaHFa — алые орманга. Жазгырма меж, жан aFa, Жаманга мулде балама. Булаккд барсач, жалрыз туп Талшыбык, гурар жагада. Шыбык, деп MeHi багала. Кеткенше киып елдекш, Емен де, мейлщ, тал AeriH. 03ipre мешц бар демш, Осындай, aFa, халдемш... 30.XII.J974.

БОЛЬШЕВИКТЕР поэма Большевиктер! О, менщ тарландарым! М енщ аскдк, айбынды армандарым, Акд1лымен кдмалды алгандарым, Адамзапъщ ары унпн, тенддп уппн, Ажалга да алапат баррандарым. Оттырында паровоз жангандарым, Ортасында жаулардьщ кдлгандарым. 0рт кдптаса, 6ip uieTi ортаймаган, Сандурашты, саялы ормандарым. Журектерден орнаткдн крррандарым, Иелер1 орак, пен сом балганьщ. Большевиктер! О, менщ тарландарым! Тыцдармысьщ ажалдан сау кдлганьщ? Большевиктер — 6yriHri жанган батым. Шырар к у тм келешек тачдардагы, Акддн ырыс адуын арнамдары. Большевиктер жан емес жалгандары, Ащикдттьщ, шындык,тьщ курбандары, М енщ К,ызыл туымда кдлран кдны. Большевиктер болмаган тап жаулары! Сенген емен, сенбеймш, кетсш аулак, Кдтелескен уакдят алдаулары! Большевиктер — келешек урпарыньщ Ардак, тутып, умтылар армандары! Большевиктер! О, менщ кдфандарым! Бейнелерщ — киел! тумарларым, Еамдерщ — ес тутар урандарым. Рухтарьщ Бетпакдд ден ecipin, Ер1туде СЖярдщ кдфауларын. I3ri штерщ Ильичтен 6ip аумады. Жокщыльщтыц жогалды тумаулары, Ж еарлерд щ тсщтады жылаулары. Большевиктер, армысьщ, ардагерлер! Парасатгьщ перзентт, уландары! 139

Bapi ойымда, Бэрш де елестетем, Bapi де бугшпдей, емес бетен, Кремльде эне 6ip шамы жанган, Ильичтщ кабинета емес пе екен?! Кдмкрр Ильич кдсына ап cepiKTepiH, Антантаньщ баспак, боп желжтерш, Кдлай сак,тап каламыз деп отыр ма, Куткэрылтан кулдык,тан ephcri елш! Ел басына кун туран шак,та мына, Ак, жанымен берьле, ак,тарыла; Жауап жазып отыр ма жалгыз e3i, Будак,-будак, букдра хатгарына?! Шам жанып тур Кремль ipreciHae, (Большевиктер етткпен су кешуде). Болашак,ты алдына отыррызып, Мумюн, Ильич оцаша -плдесуде?! К^ындьщгар кыруар, сэш келмей, К^фкысуда азат ел эл1 де елмей. Мумюн, Ильич ойланып отыр ма екен, Жаралыны емдейтш дарireрдей? © р eMip тун пердесш жамылранда, Алып ми, мумюн, мумюн, ауырлауда. О л да мумюн, кдсында столыныц Адамзаттьщ сакдтысы дамылдауда. Шам жанып тур. Жанады, жанады элИ Шам жарыгы — Ильичттч караваны. Шам жанып тур. Кецесш отыр, мумюн, Ильичтщ Ильичтейш балалары... Шам жанады, жанады, жанады удай, Жалындап большевиктер жалауындай. Кремльде Ленин мунарасы Эдщлдкте кузеткен кдрауылдай. 140

II Уа, менщ epiKTi елам, KepiKTi ел1м! Шаттаныцдар, тойлацдар, ержтерщ. Лениннщ ойларын урандаган, Еске альщдар Ильичтщ cepiKTepiH. Б1здщ eciA наркомдар, ардагерлер, Арлары аппак, ел1мге бартан ерлер. Жайыкдъщ жагасында кдлран ерлер, Паровоз оттырында жанган ерлер. Bapi де Лениннен жолдама алып, Ойран салды жау курган торга барып. Шелде кэлып, аязда, тоцда кдлып, Болашакды — б1здерд) крргады анык, Лениннщ улы iciH крргаушылар — Большевиктер жан емес жолдан шыгар. Уакдгг кдтал болып турганнан соц, Айып емес, кдталдау болтан шыгар... Большевиктер, О, менщ ес1лдер!м! Еске алайык, солардын, ешмдерш. Дана мидан таралган талай ойлар, Солардан кеп табатын шеппмдерт, Еске алайык, солардыц еомдерш. Акдандатып жау куйын бораткднда, Айла таппай азат ел бараткднда. Большевиктер Ильичтен куат алып, Подвалдарга енген-дд, барактарга. Ж ау шеб^нде Феликс суык, кднды, А ж ал барын жалганда умыткдн-ды. Кдтып кдлган мунайдьщ мунарасын, Отты леб! Кировтыц жылыткдн-ды. Кдзак,тарды Калинин суйш келдд, Жак,сылыгын аямай уюп бердь Парасатгы Сергоныц жылы жуз!, Тас емшепн Кавказдьщ шткен-дД. 141

Жымыскы жау жутынып, тунердд булт, Жанталасты Ильичке торын курып. Тун уйкдшын терт белш анадайын, Сая болтан Яков Свердлов. Ленин жалтыз болып жаралмаган, Большевиктер бауыры жалаулатан. Чапайлар, Фурмановтар, Фрунзелер Шок, жулдыздай жантан-ды алаулатан. Bipi келсе Ci6ip/yH; нуларынан, Bipi келсе Азия кумдарынан. Bapi де большевиктер, большевиктер Ильичтщ отыменен суарылтан. Большевиктер — Отанныц топырагы, Коммуниста орманньщ жапыраты. Уакдггша куз алып кеткетмен, Коктем келш, кдйтадан толтырады. Салтанатгы жиында 6yriH олар, Президиум басында отырады. Большевиктер! Ак, журек ес1лдер1м! Bipre болар Ильичпен еамдерщ. ¥лы Отаны улдарын умытпайды, ¥мытпайды Ильичтщ ocipreHiH! Ill Алташкы бесжылдык,тар естер1нде, Жылжымай, жылдарды аттап кешкешмде. Большевиктер туртан-ды 6ipiHuri боп, Заводтын, от ойнатан пештер1нде. Болшевиктер батынтып жердь аспанды, Тусып жаткдн даладан кендд ашкдн-ды. Bipi дикдн, 6ipeyi малшы болып, Bipeyi кдйраткер боп ел баскдрды. Болшевиктер, аттарыц анык, ацыз, Кррлыьаштар, сендерге табынамыз. Адал жаннын, бэрш де арамызда, Ак^курек Большевик деп танытамыз. 142

Папанин де еамде, Челюскин де, Аты ацызга айналган жер устшде. Коммуниста рухтьщ куддретш, Таныткдн Музды мухит сец1 устшде. Ерлжтер... Ж ене ерлжтер кдйталауда, Жумыр жер муны бурын байкдган ба?! Алексей Стаханов бастамасын Ерлж емес деп ешюм айта алар ма?! Ерлжтер купи турса жолда ceHi, Ерлжке ер боп бармай болмас ею. Алексей Стаханов болмаса егер, Юрий Гагарин де болмас едд. А л Ю рий Гагарин болмаса егер, \"Апаллон\" айга барып крнбас едд. Ел1ме не галамат тендд кундер, Сондагы большевиктер е р л т н кер. О, табигат! Келетш урпагыма, Алексей, Юрийлердщ е р л т н бер?! Теб1ренбей кдлайша айта аларсьщ, Бейкдм журш кдлайша жай табарсьщ, Келешек урпагымда — Матросов, Бугшп Бабанский кдйталансын! IV Ойхой, кдзак, даласы! Н е кермедщ?! Кднша курап, кдншама кегермедщ?! Крркдггтыц крбызымен боздатгьщ гой, Асанныц шерге оранган елецдерш. Ойхой, кдзак, даласы! Н е кермедщ?! Крркдлт, Асан TipiAin, кдйта келсе, Сенщ мына кейпще сенер ме едд?.. Мына бакды кергендер тебецдеп Куанганнан кез жасын тегер ме едд? Куаныштан кеудеа кдрс айрылып, KiM бгледд, кдйтадан елер ме едд?! Ойхой, кдзак, даласы не кермеддц?! 143

©ткенще учпип отыра алман, (Б1з/мч кдзак, елмеген, оты жанран...) Узж-узш естимш сарац хабар, TipiAeftiH кемиген Отырардан. Айта жатар баскадар еткешмлд, Кдн мен жасты кдйтып мен теккетмдд. Ж аца Aayip аддында жен KepeMiH, Азаматтык, борышты еткерудк Емм десе, ещреп жаны куйген, Азаттыкдд намысын, арын иген. Большевиктер бугшп nip тутарым — Амангелдд, Сэкендер, Э/ибилер. Секен салган эн крсып жырра екпшш, Солар менщ жырымда журмек бугш. TipiAepiH курметтеп, елтлерш, \"Пррлтуге елецмен мшдетпмш. Барлыры да, 6api де таныс маран; Амангелд1 душпанын жаныштаган, Сэкен анау — тэкаппар намысты агам. Кдзак,тарра большевик Э л1би кеп, Ленин аманатын табыстаран. Кдзынасын даламньщ крлра салып, Большевик боп турады Кдныш маран. Большевиктер — кдзак,тар — бауыр халык, Октябрь/ц крлдаран кдуымданып. Бешмбеттер, Сэбитгер Ленин ойын Крржынра сап барады ауылга алып. Азаттыкдъщ есттлш сырбаз эш, Шаттанган ой кдзары, кдф кдзары. 1лиястар, Кдсымдар, бар акындар, Ленин, Октябрь деп жыр жазады. Аркада, Жеттсуда, Атырауда, Алаула, Октябрьдщ оты лаула! Орталык,тан таралган хабарларды Ауылда ардагерлер бакдглауда. 144

Азаттык,тьщ алаулап шамы жанып, Ойы жаркдш кэзак,тьщ, тауы жары к, Керуен басы Эл1би бара жатыр, Окгябрьге азык, ап, кару алып. Большевиктер — кдзак,тар — асыл жандар, Тукан жерге тукдом боп шашылгандар. Армысыцдар, аяулы азаматгар! Ленинддк шындьпукд бас уррандар! Лениндпс шындык,ты мецгеруде, Акдлл менен ойларыц дем беруде. Барлырыцньщ атынды берпм келер, Кдлаларды даламнан кергешмде. Ардак, тутар кэзак,тьщ баласы кеп, Акдшы кеп, батыры, данасы кеп. Кдйта тулеп жасарран кец елкемдд, Атадым большевиктер даласы деп. V Bapi ойымда. Б е р т де елестетем, Bapi де бупнпдей, емес бетен. Кремльде эне 6ip шамы жанган, Ильичтщ кабинет емес пе екен? Шам жанып тур ЖиЬанга керж берген, Ильич нуры таралган epiKTi елден. Акдмдасып, Kenecin отыр ма екен, Адал журек большевик сержтермен? Жансын журек жаныммен 6ip согатын, Кемейге ун, кещлге жыр салатын. Жансын, жансын, сенбесш Ильич шамы, ©тпек емес Ильичаз 6ip сагатым! Шам жанып тур. Жанады, жанады элИ Шамныц нуры — Ильичтщ кдрараны. Шам жанып тур. Кецест отыр, мумкш, Ильичтщ Ильичтейш балалары... 145

ЖУРЕГ1М, ЖУЙКЕМ, БАР TYJIFAM Журепм, жуйкем, бар тулгам, Бул кунде сымдай тартылган. Луп eTin самал сок,са да, Ызыцдап кдлар антурган. Ызындап нэзж ун uibiFap, Ун шьшар даты туншыгар. Шегше жеткен сым шектер, Уз1лейш деп тур шырар... Алдыма езщ келгесш, Аянам ендд мен несш. Уз1лсе, мейл1, уз1лсш, Басып 6ip Kepmi nepHeciH. Баяры сазы бар ма екен, Куаныш па екен, зар ма екен?! Сьщгарап TypFaH сым шектер, Бул кунде кдндай халде екен?! CaycaFbiH; салып пернеме, Сазды унщ шыгар тербеле. Тыншып 6ip TypFaH тулпарым, Тыкдфщып кдлсын кермеде. Бул кунде сымдай тартылган, Журег1м, жуйкем, бар тулгам, Айныма осы кдлпьщнан, Айныма осы кдлпыцнан!!! СОНАРДА Кун аяз. Кдцтарда ма, акданда ма, 1з Kecin, кдн сонарга атганганда, Кдрайсын; кдфкдларра, кдпталдарга, Кдрайсыц ак, кдгаздай жаткдн кдрга.

Аймакдыц крймай тйгпп туз даласын, ¥рымтал жерш 1здеп, i3 батасыц. Аулак,та бара жаткдн 6ip жолаушы, Жолыцды Kecin етсе, кд1зранасьщ. 1здер жатар кдр 6eTiH шиырларан, (Шубырынды i3 шык,са, кртындаган). Ь^ызыл тулю кдфкддан кдшач етсе, Кумай тазы соцынан куйындаран. К,анды басьщ 6epi тарт, буйыр макан! Сайкдлды coFa алмаса кумай тазы, Кум КД1ЛЫП ж!гер1чдд, мучайтады. Кезд1 арбап, ю>1зык,тырган бул фэнид1, Тулю деп бурынгылар шын айтады. Жутынран кумарычды жояр алдап, Ж алт 6epin сайкдл тулю к,ояр арбап. Сонардан кдскдф да емес, тулю де емес, Кдйтасьщ 6ipAi-eKiAi крян аулап... 3.11975. Кдншама жан болганмен соры кдльщ, Эйтеупр, саган 6ip кун жолыгармын. 03ipre зарыгармын, торыгармын, Б1лемш, болар 6ip шак, жолыгар кун. Мен с е т суймеймш де, Суйген де емен, Тагдырдан шын суюлД уйренбегем. Жанымда лапылдаран жок, махаббат, Тек кдна TipAiriM бар куйбечдеген. Суюден куйген ерш, куйген денем, Жаралы жолбарыспын киречдеген. Арзанкрл достарым кеп, курдасым кеп, Мен сеш сарынамын мучдасым деп. Жок, менщ влш-ешкен махаббатым, Жанымды жылытсачшы сырласым боп. 147

Баскддан e3in белек, сезщ де ерек, Сорлаттьщ сорлап журген кез1мде к Мен с е т сатынамын, сезесщ бе, Сезщдд сезу ушш сезии керек. Сондык,тан зарыгамын, торырамын, Эйтсе де тезу керек, Тезу керек! 3.1.1975. Жоралып жазгы шак,тар да, Куз келер, Арты КД.1С болар. К,ацырап турран бак,тарра Кдйрылып кдйта кус крнар. Бутаккэ крнып жалацаш, Сайрамас сайран сервер. Э р aFaui 6ip-6ip дар aFaui, Кубыжык, болып кершер. Басына орнап бар тунек, Тунжырап кдлар кдра бак, Кдр ттлеп елде кдн ттлеп, Кдрралар журер аралап. Жапырак, тусга, сен кетш, Сып-сидам селеу бак, кдлар. Крштасып кустар ендетш, Алые 6ip жакда аттанар. Теректер, талдар, кдйыцдар Тербелмей узак, уайымдар. ...Жубатпай-ак, крйыцдар, Менщ де сондай жайым бар. 3.1.1975 148

ЭТТЕЦ, 0ТТЕЦ... Кдйтешн мшезщаД жаркдллдаган, Жакрылык, 6ip езщнен артылмаган. HeciHe кезлд керш келирсисщ, Ж игам, белгш Foil артыц маран?! Элд1лердд кергенде кдлтылдаран, ©лаздердд сескентзп, жалтылдаган. Жеркешнга осы 6ip салтын; маран! Ыза кернеп, бойымда кдн туларан! Жок, саран бес 6epeciM, алты аласым, Арылтып ат жалынан мал табасьщ. Bip езщ. Bip ез!н;нщ кдмкд басьщ, КунщаД кере берпн жанталасып, К,олтык,тасып, гамдермен аркдласып. Кецесще болайын, акдрлыца! Keperi жок, ойыцныц бакрфыма. ©ттец... ©ттец... ез!ндей ку сирак,ты Кекпар етш басар ем такдшыма! 3.1.1975. Bip кемшрдд 6ip KeMnip Ana деген кун кепгпк. Bip баланы 6ip бала Ата деген кун кенгпк. Куанышты арман Fbin, Кдпаменен 6ipre еспк. Епз-епз елдесш, К,ол устасып белдесш. Кдйраттанып, кел десш, Туран жерде кец бесж, ©Mip сурлдк селбесш. Буганамыз кдтпастан, Буынымыз дат баскдн. С орыс деген сойкдн кеп, Тапыл турып, тап баскдн, Бала шацты ап кдшкдн. 149

Би\\е жатар б1лгендер, Б1лмегендер, б^лмецдер... Нардыц жугш кетердж, Боталар мен шгендер. Кдтар журш кдйры, арман, Ж ещ с KyrTiK майданнан, Ер едж 6i3, ер едж Ерте туып, жай кддран. 3.U975. АЙЫГЫП КЕЛЕМ Айырып келем, Айырып келем бэршен. Емделш журмш, Жак,сылар берген дэр1мен. М ен ушш eMip тарылган емес, эл! кец, Кещстжтерге canapFa шыгам эл1 мен. Сауьпъш келем, Ж инап та келем есзмдь CaFbiHbin кдлдым, Саламат eMip кешудк TaFaT таппастан, Тартамын алга кенимдд, Жанып бггпестен жазбаган маган ешудь К^ын гой К.ИЫН... КешщдД жолга догарран, Ж ана алмай бык,сып, ошак,та отыц жогалган, Ж ага алмай сенсец жалын мен отты, С ол арман, Жалындап турып, ©ртенш кетсец, жок, арман! 4.11975 150

CbmayFa тштен кумар гам KepiHreH, Эйтеу1р, ганэ тауып 6ip жерщнен. Сырласып отырамын ондайда мен, Мазасыз кундер1ммен, тундер1ммен. Айтса айтсын айыбымды бетке кдрып, Кдйтемш кдламымды кекке малып. Арам шептщ орнына гулд! кдфкдш, ©feeyip, жургешм жок, кетпен алып. Басымнан кемшшктер кеткеш анык, HeciHe екпелеймш кепке налып. Ащы жырым куйылса етке барып, Ашыркднып алайда секпе, халык. Шарам толы шаттыгым, муцымды айтпай, Ш ау тартатын жайым жок, шетте кдлып. 0тсе, ©теш! Басыма бак, буйырмай, И л кес1лмей, турса екен жак, к^ылмай. Енд4 менщ кунелтер жагдайым жок, Шьныршык,та айналтан ак, тиындай. Эйтеузр, ганэ тауып 6ip жерщнен, Сынауга ттптен кумар гам KepiHreH. Б1рак, та, Б1лесщ бе, ей, гам KepiHreH, Айтсын деп акдкдтты ттл бер1лген!!! 411975. а к д к д т т ы н ; АУЫЛЫ Ж ол кдйда ак^кдткд апаратын ? Ел кдйда Ак^кдт деп аталатын? Айлакер, арамзалар, алаяк,тар, Ahfh кектен келш маталатын? Сол елде Адамга Адам дос, бауыр ма? Адамга ак, жаныцды тоекдныцда, Ак, кещлдер тогасып ак, арнада, Ага ала ма кездеспей тоекдуылга? 151

Шомылып акдкэтгыц езеншде, Шыныга ма шындыкдъщ ез ел!нде? Жалгыз тушр арамдык, жок, та шыгар, Адамдардыц санасы, озегшде? Атыменен жок, болар есек деген, Кдглта Ti3in кылтанак, есептеген? Атпайтын да шыгар-ау 6ipiH 6ipi Окден, таспен немесе кесекпенен. Алауыздык, экелген адамдарга, Онда орын жок, шыгар арамдарга? Бар болса егер, суредд кдйтш OMip, Акдкдттыц cynrici кддалганда?! Акдкэттьщ ауылы — ¥лы Отаным, А-щызып тур шындык,тьщ куда тацын. Акдкдттыц жолынан тайып кетсем, Алдына кеп жупнем, сынатамын... Не десе де ¥лы Отан унатамын. 4.11975. Кун батгы, Мше, кеш юрдд. Жанымнан 6ip ун есплдд: \"Рахаткд бола бес кунп Решите корме ешюмдП\" Т аг а да 6ip кун кеш гарген, Таты да 6ip ун ествлген. “Азаматсыц foh ес гарген, Ж ауласа корме ешыммен!\" Бупн де, MiHe, тун келдд, Кулакдд таныс ун келдд: \"Адасып OMip сурме ендд, Аулакдсд салтын iprenai\". Cay едд санам тепнде, Жынданар осы шепм бе?! Ерюмдд алды менщ не? ©Mip ме элде елдм бе?! 152

УрейдД 6ip сэт умыттым, ©3iMH6H ез1м сыр ук,тым. 03iMe 03iM сыбырлап, 0сиет айтып турыппын. LUeri де бар Foft тезудщ Келш тур енд1 коз iAriM. Жынданып 6ip кун кетермш, Жетегше ерсем сез1мнщ... 4.11975. Шагылыскдн алдымда шар айнадай, Шаршадым-ау жузще кдрай-кдрай. Кубыласьщ, KppaFbiM, кдлай-кдлай? Клайда кетзи барасыц кдрайламай? М ен журемш кдсыца мацайламай, Сен етесщ байкдмай, абайламай. Бас кдтырып, кунше сан ойламай, Бурсам екен кецьлдд кдлай кдрай?! Танымаран боласыц танып турып, Кутылам деп журсщ бе жалык,тырып Ес1ркеме сен м е т кдрык, кылып, Тартып алам мойньща салып курык,! Байкдмасац, кдйтешн, байкдмарын, Сенс1з де мен ©3iMe жэй табамын. Банде уста осыны, тайкдмагын! Сыбаранды алдыца кдйтарамын! 4.1.1975. М АЙД АННЫ Ц Б0ЙГЕС1НЕ Кдрасаздьщ су imin булагынан, Журетугын кулпырып куда кунан. K^LAbiFbi да, жуп-жумыр MyciHi де, Аумайтурын KHiKTin латынан. 153

К,имылдаса ши басы, секем алып, Куйын болып далада кетедд aFbin. Ушршен узш п жеке кдлып, Жарысатын желменен жеке барып. Желше де байланбай кулынында, Ж ел ойнатып журетш тулымында. Тай болды, кунан болды, aAi 6ipaK, Керген жок, жылкаппыныц курьпын да. Ж ы ды ш ы карт ерекше ардак,татан, (БдледД той, казак, к,ой мал баптаган). ©3i келш уйретш мшер деген, Аман келсе майданнан солдат балам. ...Денен болды, калды артга булалык, шак. Карт мше дененше бугалык, сап, Баласынан хабар жок, карт тур ендд, Becipem майданга шьтарып сап. \"Журген жерщ от болсын, хош, жануар! Бэлекетз жок, болсын, хош, жануар!\"... BecipeciH, баласын б1здщ карттар, Бэйгесше майданньщ крсканы бар. Татамын деп сортанды, Бас айналды, крл талды. Барады улап б1рдеце, Бауырымды, крлкамды... Журепмде, миымда, Жушткш журген куйын ба?! Сонар куып ой кета, Тым алыска, K^ibipFa. Ic айналды юшета. Ак, дэптердд жастанран, Каламымнан жас тамран. Бггкен ic жок, 33ipre, Bapi жаца басталган. Басталган да, тасталган, Ойым менщ тас-талкан. 154

Кун артынан тун келш, Кецшмдд тур белш. Ж урер жатдай жок, менде, Ж ан ауыртпай кун Kepin. К,ол ушынды 6ip 6epin, Кетсец етп dip кел1п. Керсец erri курбыцды, Б1рде Tipi, 6ipAe елж... Ойра нелер тусп арман, Бас айналып, iin жанган. Сенен керддм, кдйтешн, Кермегендд душпаннан. 5.1.1975. Жарырым-ай! Туман торлап жуз1дд1 кдлды ма-ай! Деунп едд рой: \"Жалрыздыц жары кудай\", Неге таен бередд кдным удай?! Ж алт етедд 6ip умгг, тайып берш, Жалынамын жанымды жайып Kepin. Кдным сыймай барады арнасына, Крсылгандай 1леге Жайык, келш. Селдеткенде, еш езен тасыганда, Тал кдрмаймын, жагага асылам да. Шьщыраудан шыра алмай шыдам кетш, Тардырыма шынымен бас урам ба?! Крркдлп турам орнымнан, крркдлп жатып, Толкдгн Ke rin барады толкдшды атып. Bepi келш торысып, Журег1мнщ Жагалауын тебедд солкд>1лдатып. Сокдсднда кеп миымныц жаркдбарын, Bip минупык, тынымга зар боламын. Менщ жарык, дунием, шуарынды Ала кетсем деймш де, кдрманамын... 5.U975. 155

Сиыр айдап epicKe ертецменен, Баратын ек тогайра еркемменен. Тал басына шык, турып, куннщ нуры Мыц бояумен тогайды керкемдеген. Кдрасаздыц шыбыгын жел тербеген, Ж ел тербеген шыбык,ты мен тербегем. Ойласамшы сол шыбык, терек болып, ©зег1мдд 6ip кезде ертер деген... Кдрасаздыц шыбыгын ж ел тербеген, Ж ел тербеген шыбык,ты сен тербеп ец. Сонда менщ ойымда мун, бар ед1, ©3i келш 6ip кун1 серпер дегем. Жакд1н ecin жас шыбык, бала талга, Оянатын eKeyi ала тацда. Тардырымды сонда мен табыстаппын, Ce3iMi бар, ceriiMi жок, алакднра... Кдрасаздьщ шыбыгын сен тербеп ец, Сен тербеген шыбыцты мен тербегем. Ой болсашы сол шыбык, 6ip кездерде, ©зепмдд езщ боп ертер деген. Сол тогайга барып ем ертецменен, Кдрсы алдымда терек тур жел тербеген. Bip тогайда 6ipre ескен епз еддк, Неге гана шошыдыц, еркем, менен?! 5.11975. COFbICTblH, СОЦГЫ K0KTEMI Жасылмен бояп к,ойган ба?! Жап-жасыл таудыц 6eKTepi. К ^рлар да, мынау ойлар да, Жап-жасыл болып кектедд. Согыстыц соцгы кектем1. 156

Кеп болды жасыл тауларра, Жап-жасыл булттар шеккел1 Экелдд шуак, бар мацга, Сорыстыц социл кектемь Сорыстыц соцры кектелй, Кеп болды нурын теккел! Жап-жасыл анау аспан да, Аслан да, cipe, кектедд. Бойына таудыц асылып, Шугыла турды, кек мещ. Кдлзганып, гулш жасырып, Кд1лтанак,тар да кектедд. Сорыстыц соцры кектет. Жап-жасыл шыбык,талдары, Орманныц жасыл шекпеш. Куанта 6ipaK, алмады, Сонау 6ip уйдд merreri, Сорыстыц соцры кектемп... 5.11975. БЕТАШ АР Боз ала ауыл жастары, Бозбала кунш тастады. Боз жаулык, жауып кдлздарра, Шацырак, кура бастады. Жиылып жекжат ой-кдлрдан, Ауылда кунде той-думан. Жадрыз улы екешц Жалрыз атын да сойдырран. Уйлендд б!здщ арай да, (Уйленбе деуге кдрай ма?). Becipe жалрыз кек тайын Сойрызып жатыр сарайда, (Той жасап бермек кдлайда). 157