Мұқағали т3

Агайдьщ тойы жасалды, (Арманым eAi кдшангы). Куанран квцл! босанды, Эжем де кезге жас алды. Келшнщ бетш ашкдн-ды, (И ш п байрус жаскднды). Жаскднды дагы... жас кэлды... EpTeci coFbic басталды, Алды да Kerri жастарды. 5.1.1975. ЖАНЫМ-АЙ! Жаным-ай! Жабык,тырма, жабык,тырма, Кумар рып, кеп нэрсеге зарьщгырма, Жырымнан тарык,тырма, тарьщгырма. Жаным-ай, Неткен к^ын eMip деген! Бугш от, ертен, менin, KOMip денем. Крршалран терт кубылам тем1рменен, Жаным-ай! Менщ шуак, кундер1м-ай! Артымнан кднден есек ургенш-ай, Кднденмен куресе алмай жургешм-ай! Мен десе Кунд1з-тун1 кез глмейдр Уред1 де турады, безьлдейдд. Жаным-ай! Неге с е т сезшбейдд?! Адамдар 6ip жылы сез кдмагасын, Жаным-ай! Несгне сен к^наласыц? Жаным-ай, Сыйламаса сыйламасын. 5.1.1975. 158

Тун маран уйк,тау ушш жаралмаран, (¥йк,тасын сапарларын темамдаган). Алдымда сапар жолы тарам-тарам, ¥йк,тасам, барлыгынан кдран; кдлам. Тун менщ уйкдш ушш жаралмаран, Тун келсе, туйснс туеin алац болам. 1здеймш жок,тарымды таба алмаган, Ацсаймын жерлер1мд1 бара алмаган. Алдандырып, элдилеп кеше-бугш, Неше жылым етп екен, неше KyHiM. Кдншама ойлар кдлды екен кдза болып, Жастырымныц астында, тесепмтц? Тущлддрт тусЬтен сыйкдф ашкдн, Кдншама ойлар кдлды екен уйк^л баекдн? К,анша сеттер ражайып райып болды, Оянганда, сурецаз сыйкд1 кдшкдн. Тун маран уйк,тау ушш берьлмеген, ¥йкд1 тен, шала-жансар шимменен. Кднша менщ елдд екен уаруытым?! Ак, тесек, ала жастык, кебшдеген. 6.11975. БАКЫТЫМ МЕНЩ АЛЫСТА Алданбайын арзанкрл жубанышкд, Алданып жубанышкд, курак, ушпа! Кдз1р менен кдшык,тап куаныш та, Ofirreyip, 6ip бакдпым тур алыста. Белггаз жетем бе оган, жетпеймш бе, Кдлам ба орта жолда жетпей мулде? Эйтеу1р, 6ip бакдпым тур алыста, Керем бе, кегерем бе, квктеймш бе?! 159

Болганмен кднша муцым, кднша кдйгым, Гздеуден бакдггымды шаршамаймын. QMipiM, Берер болсац, узагынан, ©ткшил бакдгггы мен ацсамаймын. ©MipiM! Сен деп келгем, сен деп келгем! Ак, ед!л арманымды тецдеп келгем. Айырма алыстагы бакдггымнан, Армандап ацсап керген, шелдеп керген. Жылдардьщ узаруда Ti36eKTepi, Ж аз eiri. Бара жатыр куз де еткелг K^ic та етер, К^ыспен 6ipre мен де етермш... Бакдггым журсе болды 1здеп мет. 6.1.1975. Ж аз еддм кеше, Айналып кузге барам ба?! Жалын жок. От жок, жасыган мынау жанарда. Ауыткдш кетп аймалап туркан самал да, Кеулеп тур MiHe, Дауыл ма алде боран ба? Булттанып кептм, Бусанып алде жауам ба? Ж ел айдап алде жердщ тубше ауам ба?! Кдлса екен HapiM ауамда, мына даламда, Туспесе екен келецкем Tipi адамра. Куз болса, болсын! YMiTiMAi, эсте, узбен мен. Кектемнщ сепкен жемкгт макан куз берген. Сырласып турам, Орылган алкдп, Сыбызры тартып курайдан, Куарран кула туздермен. 160

Куз болып турып, Бак,тарды oftFa батырам. Куз болып келш, Кдсьща, кдлкдм, отырам. Отырам дары, жазынды сенщ шак^грам, Аймалап турып, Сейлеймш жаздьщ атынан. 6.1.1975. HLAJIFA БАРЫП... М еш кутш кершщ калганы анык, Халш 6iAin кдйтайын тауга барып. Есен бе екен кек суцп шыршалары, Еркелетш тур ма екен кдф самалы. Аман ба екен акиык, кдлрандары, Аскдрында шакырган уларлары. Тастары да тауымньщ сугакп едд, Такылары жур ме екен, KHiKTepi. Тау курагы — тарынран кдрры бауы, Таспен ойнап жатыр ма тау булагы. Аман ба екен куба тал, Kepi емен, Селем 6epin кдйтайын берше мен. Kepi таудын, сешлтш баста муцын, Бетзи суртш кдйтайын тастарыньщ. Мен тербетш етейш 6eciriMAi, BeciriMe келгенше баскд буын. Базарлырым, барымды кдмдап алып, Халш б ш п кдйтайын шалга барып. Кднша уакыт еп азш салмагалы, Cipe, меш сагынып калганы анык, 6.и 975 161

ЖЬШдЫБАЙДЫН, ЖУРЕГ1 Ес1мде ам, Кдрасаздагы дшрмен, С у СОК.КДН барлык, тастарды уршык, ушрген. Еамде 6api... Жылкдгбай кдрттьщ уш де, ©3i де, дшрмеш де, Аппак, тозац кишген. Сакдлы да аппак, Мурты да аппак, Bapi аппак, Мектептен шыгып, жщппке Судан epi атгап, Жылкдгбай кдртка жететш едд жетимдер © з еп талып, Аш лак,тардай жалак,тап. Ортан жЫктей, Темеисш карт орайтьш, Орайтын даты, 6ip-6ipAen 6i3Ai санайтын. Санайтын дата, крйнынан алып кулшесш, Тепе-тен; белш, К урсш т узак, кдрайтын. ...Су дшрменд1, Экеткен мунан и м едщ? Ауылра барсам, айналып орнын журемш. Кдйтетн енд!, Осында мэцп сак,таса, Артында калган Жылкыбай карттын; журегш... 6.1.1975. ECTI КУНДЕР1М Кец1лде Кептен 6epi мен ©Mipai кектем керш ем. Енад-ендд TyciHin келем, ©ткенде еткелдершен. 162

Кей-кейде жырылып барып, Кей-кейде жырылып та альш, 0 м1рд1ц сырын укдадык, О л (Изден бугынып кдлып. Тыцнан жол татпак, та болдык, Тыцнан нэр татпак, болдык,,. Акыры батпакдд крндык, Сонан сон ак, мак,та болдык, ...Беу, менщ ес1л кундер1м, Б1лмед1м eciM иргенш. OftTeyip, ecin жургенмш, 0м1рдд кешш жургенмш. QftTeyip, ecTi бишед1м, Б1лмед1м KeuiTin KipreHiH. К,ош ендд, есга кундер1м! Келе гой, ecTi кундер1м!!! МОЦАРТ. “ЖАНАЗАСЫ” Реквием Bipey келд1 де кдра кшмге орантан: — Жаназа кушн жазшы 6ip, Моцарт! Дед1 де, жоралган... Элде 6ip елее... Элде 6ip адам болар ма? Аза туткдн, Ац-тац Моцарт, Бар жумысын AOFapFaH. Аты мен женш бглешн деп артынан, 1ле шыкдэн-ды. Аула алдында сел турран. Аты-жеш KiM е к е т 6eArici3, Кдра ки1м райып бопты антурран. 163

\"Ж аназа куйш жазшы 6ip, Моцарт!\" Азалы ун... Жаназа куш е л г т оныц назарын. Бул ем1рдщ тозага менен мазаган, TepiK етс1н 6ip. Жазамын оны, жазамын! ©щм бе алде, TyciM бе элде?.. TanipiM! Рояльдщ жэйлап басып 6ip керд1 тамырын. Хош бол енд1, хош бол, хош бол, бауырым! Дегендейш курсшш алды ауыр ун. — Хош бол, Моцарт! Дегендей ме журеп?! Сэл KiAipin, куац тартты ipeip. — Жаназа кушн жазшы 6ip, Моцарт! — Япыр-ау, nepiiirre ме элде, nepi ме элде, и м едд?!. Куй пернесш тага да келш 6ip басты, Кущреюп барып, 6ip унмен 6ip ун муцдасты. ©MipAi мынау азалы, ауыр ун басты, Куйзелш, жэйлап, eMip мен ел!м сырласты. I. ТАБЫТ YHI М ен сеш суйгем Жаныммен суйгем, Жарык, Кун! Жатсам да суйем туцгиыганда тамук,тыц. Ак, сэулец сенщ аймалап мен1, Жарык, Кун, Турган да болар усттнде мынау табытгыц. Рарыштан куйган галамга ортак, шуагац, Ce3reMiH, бглтем, Мен ушш 6ip кун тынарын. Тастама мен1, Тастама м ет, Шырагам! Ш уагац TycciH, Ш еп болып мейл1, шыгамын. 164

Крмагай кец1л кумартып вткен эрнеге, TipAiKTe сонау тускемш талай эуреге. Кешкен еш р де, Керген бакдгг та — барлыпы, Жетпейдд екен гой, Bip кунддк сенщ сеулеце. Bip кунднс сэуле... Bip кундйс жарык, мекешм! М ецгш к тунек кдпаскд кдлай кетемш. Келмейдд-ау тшм... ©лгеннен сура дер еддм, Tipi жандарра, ©Mip дегеннщ не екенш. ©Mip дегенге, TipAiKTe, cipe, ж етер ме ой. Жарык, сэуледен баскдньщ 6epi бекер Foft. Бекер Fofi 6epi, Бекер ю й 6epi, бетен Foft, ©Mip д егенщ 6ip кунддк С е ул е екен рой!.. Тамшыдай FaHa нурына, мше, зарык,тым, ©Mip осы екен, сырына, мше, кдныкдым. Ж аса сен Мецп! Ж аса сен Mauri! Жарык, Кун! ...Табытпын, табытпын, табытпын... I I. ХАЛЫК, Y H I Ажалдын, аяз, боран, туш еткенде, Кектем кеп жер бетше гул еккенде, Кдзгзгалдак, кдра жердд жарып ш ы ры п, Кддалар кеуделерге, журектерге. Аспанда алапат куш дур еткенде, Кек пен жер т тр к ен ш ддр еткенде, Кдк, белш кдра бултты кдкдаратып, ¥шкыныц турар сенщ тунектерде.

Болашак, дуниеге шыр еткенде, Bip урпак, 6ip урпакдсд ыеккенде. Аспалы кешр болып кдларсыц сен, Жалгайтын журектердд журектерге. Bi3 сен1мен, Сен 6i36eH кднаттандьщ. К,анатганып, халкдлца нэр ак,тардьщ- Сенщ кешщ ток,тамас жер бетшде, 0лмес ман,п canapFa жаца аттадьщ. Эрине, суык, кдйгы, суык, кдйгы, Кещлш халкдщ 6ipaK, суытпайды. Егерде халык, езш умытпаса, Бакдлл бол, халкдщ ceHi умытпайды! К,айырымсыз кдзага елщ бас урмайды, Саган деген сапуныш басылмайды. Табытынды жасырса, жер жасырар, А л уакдгг ез1цдд жасырмайды! III . ЖЕС1РЛЕР YHI Жалганда-жалган, жалганда, Ж еарден муллык, жан бар ма? Жалганда жалгыз кдлганда, Эддра кэлган арманга, Араша тусер жан бар ма? Жалганда-жалган, жалганда, Кдцырап 6api кдлган ба? Жете алмай алгы тацдарга, Кеттщ-ау, боздак, арманда. Арада журген асылды, Алды да ажал, жасырды. О п та да, жутты кдра жер, Аталган кектен жасынды. 166

Панасыз кдлран жеарден, Б1ржола умгг кес1лген. Жаркдфап жанран шыракды, Соккдн да дауыл еипрген. CeHi де жуткдн кене жер, Сан рет эл1 когерер. Салтанаткд эл1 беленер, BipaK, та маран не берер? Тегер де муцын, женелер, Кез1мнен жасым себелер. Тасбауыр табыт тас кд1лып, М е т де 6ip кун шегелер. Сен суйген орман, келдерге Ж ы л сайын кустар келгенде, Кекжиек, сонау белдерден, Сарыныш сагым кергенде, Зарыгар саган шер кеуде, Сатынар журек шерменде. Тезерм1н кдлай муньща, Жетер юм сенщ куньща? Не кпермш ажал урыра?! Шомылып кездщ суына, © зщ жок, кднык, сырыма, ©термш жасып, бурына. Кдшаннан жерж кдра жер, Жеснрдщ кдйры-муцына. Крршаган туман жан-жагым, Келмеске, кусым, самгадьщ. Хош ендд! Узжген менщ арманым, Хош бол, Ардагым!.. 167

IV. ЖЕТ1МДЕР YHI Б1здер — Жетчмдерипз, Жеттмдерм13. Акданныц, Аяз кдрдьщ етзндем1з. Мына сарац ешрден саута сурап, ТЧршшктщ мазасын кетпргем1з. Б1здер — жетзмдерм1з! Б1здер — жет1мдерм>з! Доп кд1лып жердщ шарын етудешз. Бостан-боскд елмейтз, ©кшбещз. Ж еш рм ещ з, Б1здерге жекармец1з, Жеюрмещз! Босатасын паналап талайлардьщ, Талайлардьщ басынан сеюргем1з. Ce6e6i жетзмдершз! ©кшбещз, б1здерге жеюрмещз. Б1здер — жет1мдерм1з!!! ©Mipre келу де епз, кету де епз, С урец аз етуде жаз, етуде куз. Жалтанда амм бар да жет1мдер бар, Сондык,тан мэцплжке беингем1з. Б1здер — жетзмдершз! ¥рылар да емесшз, кдрылар да! Кдргас тацба б1здерден арылар ма?! Жылынамыз 6ip ауыз жак,сы сезге, Кдргыс аяз б1здерд1 кдрыганда. Жасамаймыз кданат жаны 6apFa. Жаны бар жан 6ipax, та табылар да? Же-пм кещл жак,сыга жарьшан ба?! Б1здер — жетзмдерм1з! Жет1мдерм1з! Жеттм болып журш-ак, жеттлгешз: Децгелек жердщ шарын догапа куып, Мазасын прш ш ктщ ке-пргешз. 168

■ПршШкте GipeyiH 6ipey кундер, Б1зге жат a/u юмдер, Tipi юмдер... Жиылып, Ж ер шарыныц жет1мдер1, Алдында Акдкдттьщ 6ipirinAep! БЕС1К Ж Ы Р Ы Элди, Элди, Ак, балам, ¥йк,тай Foft, уйк,та, Жат, балам, М ецгш к ceHi тербеуге, Мэцгш к 6eciK сак,тагам. Кундер де мунда жок, балам, Тандар да мунда атпаган. Tycipin сэуле тунекке, Жат, балам, Элди, ак, балам. Сор да жок, мунда, бак, та жок. Атак, та, курмет, дацк, та жок, Жетпейдд мунда есек те, Жетпейдд саган аткдн ок, Элди, элди, ак, балам, М эцплж тыныш жат, балам. Жок, мунда курес, ерегес, Кущшлдис, кулык, тебелес. © з 1ндей мунда кеп елее, Ак, балам, жалтыз сен емес. ¥йк,тай Foft, балам, шошынба, Бауырыц, жарыц, досьщ да, Аедыган жауыц, кдеьщ да, Торысар 6epi осында. ¥йк,тай Foft, балам, шошынба. 169

Шулама, орман, кеч дала, Баламньщ алма мазасын! Тербетш турам мен тана, Мэчгш к жанньщ азасын. Эдди, Элди, Ак, пенде, Тыныштык, тауып, жат менде. ©MipAi кдндай сыйласач. ©AiM/yi сондай жат керме! Баурыма мэчп сак,таран, Элди, Элди, Ак,балам... Элди... Элди... Элди-ай!.. 7-10.1.1975. HEHI К0РД1М Н е керддм демеймш, HeHi керддм. Маган, eMip, KepciH деп HeHi берддч? Ештече де кергем жок, Кермей, б1лмей, Ж еш ме eAriM келедд, жешме елпм. KepreMiH жок, куаныш, кдйрыны да, KyaHyFa мурса жок, кдйгыруга. Жокднылык, та жат маран, байлыгыч да, Крнысым бар к,ос жолдыч айрырында. Махаббатгы бЬлмеймш, суюдд де, Суймей eMip еткерген кушм мше. Журегтме 6ipeyAep рашык, болып, И1лдд ме, брлмеймш, кушндд ме?! 170

Жакрыльпын, б1реудщ кррлырын да, Кергемш жок, бьлмеймш барльпын да. Куанышым белп аз, зар-муцым да, Тан; нуры да белгюз, тагдырым да. Н е кермеддм демейм1н, Н е керд1м мен. Керермш деп берш де келер куннен, Айрьпына крс жолдыц крсым тпспм, К,ос еркении туйемдД шегерддм мен... 1и . 1975. МЕН CEHI УНАТАМЫН... Мен с е т унатамын. Дегенменен, Баскддан кермегендд сенен керем. © з обальщ езще, езщнен кер, Bip кун1 Faiibin болсам егерде мен. Баскддан кермегенд! сенен керем, Сен бинсге журсш деп, темендегем. KiM екен м е т езще дуалаган?! О, тоба! Мен негылган елермен ем! KiM екен MeHi саран дуалаган! ? (С ен а з де кецьлденем, куана алам) KiM екен, М е т сенен айналдырып, Цирктщ аттарындай куаларан! ? Дегенщнщ 6epiH де жасап acvnin. Керсетпеймш зэредей асау Сенщ рана ыркдща бас алдь Бура берем... Нерылган жасандылык,!.. / 171

Мен сеш унатамын. BipaK, 6ipaK,.. МешрщдД кдйтешн жылап сурап. ¥натамын дегенш — жасандылык, Саган деген журепм к,урак,-курак,.. 14.11975. \"Адам кдйдан жаралган?\" Осынау 6ip сурак,ты, Топшылаймыз сан алуан, Жауабы жок, турак,ты. Уганамыз гылымнан, Топшылаймыз ддндерден. Адам кдйдан туылган, Tempi, оны юм керген? Судан ба элде оттан ба, Жерден бе елде куннен бе? Вардан ба элде жок,тан ба, Маймылдан ба, шлден бе? Э р нэрсеге ущлдж, ¥к,сап бак,тык, эршмге. Акдфы кеп жупндж, Булама шал Дарвинге. ...Мен адамнан жаралдым, Ниетзм жок, айнуга. Баласымын Адамньщ, ¥к,сагам жок, маймылга. (Kici eMecniH! Адаммын!). 15.1.1975. Кек шыгып кдлды кунгейге, Kerepin 6epi кетсе екен. Кершбей кеткен 6ip бейне, Келбецдеп алдан етсе екен. 172

Тексе екен кектен ак, жауын, Ак, жаулык, самал алса екен. Жабыркдп калган тауларым Жадырап сэтге кдлса екен. ©те алмай сонау кек белден, Шымырлап сагам кдйнаса. Kerepin кдлтан бектерден. KenciTin жылкдг айдаса. Шындардан узап шыга алмай, Шынарга булттар байланган. Булак,тар уркш куландай, Куйылса темен сайлардан. Сэбилер игулап жан-жак,тан, Жагасын кезсе жылраныц, Уздште-создык, аулак,тан, Есттлсе уш тырнаныц. 15././975 Шып терлеп дала бусанран, Сагамы кдйнап шымырлап. Бозторгай ушты жусаннан, Суййшп сурап шырылдап. Саганып несер жацбырын, Аулак,та кдлрып бак, тынды. Ак, булттар мамык, жаулыгын, Аспаннан темен лак,тырды. Кдлкдаы кекте ак, мамык, Кдлдырып кейде келечке. Нурына куннщ кдк,танып, Шуак,тап жатыр кец елке. Шуакдд толы жан-жагам, (Шуакдд кумар бул жалкая]. Шуак,та шыбык, талдарым, Шуак,тап турып бур жарран. 173

Кектемп самал как белде, Кепдйдр шаж желшнген. Жап-жасыл мына кектемде, Жасарран eMip елттген. 16.1.1975. КЕЗДЕСУ — Ж ан еддк жалын, от кеуде, Хал кдлай, жецге, хал кдлай? Сенен де жастык, кеткен бе? О, дарига, Жалган-ай!.. Мшезщ асау куландай, Келгенде саран байкдушы ек. Алдыцда ceHin тура алмай, Ж алт бурылып тайкдушы ек.. — Бурышы KyHiM жок, менде, Хал кдлай, кдйным, хал кдлай Ойнаушы ен, сумей, отпен де, Талгамай барш, ацдамай. Азамат еддц балгадай Балгадай шагьщ еткен бе? О, дарига, арман-ай! ¥мыт боп 6api кеткен бе?! ...Екеум1з кептк эркдлай, Эцпме Ж1б 1н жалгамай. Кектемп аспан курсшш, KypKipen кетп: — Жалган-ай!!! 16.1.1975. 174

Мына 6ip келген мамыр ма? Мамырла, булттар, мамырла, К,алпарынды алып, бауырлар, Басынды тесе жауынга. Аспан тур, мше, кургареп, П1емшт кдк, еже, ырымдап. Кектер ме епн дурюреп, Кек биен, аман кулындап. Есен-сау туцгыш немерец, Оралар ма екен эскерден. Тунар ма екен тещрек, Шубырып ерген жас телден. Дэн бе екен элде сут пе екен, Карат ы мына жауынга. Кдйсысы биыл мык,ты екен, Епн бе элде сауын ба?! Мына 6ip келген мамыр ма?! Мамырла, дала, мамырла. Аркдцды тесеп жауынра, Дамылда, \"прллк, дамылда. 16.1.1975. С0У1Р АЙЫ Сабылып келдД, MiHe, cayip айы, Ceyip айы — кдзак,тыд тэу1р айы. Жылайды да турады жылагщы булт, Бара жатыр не болып ауа райы?! Ак, несер, еткшнйа — 6api дайын, Сабылтып келген мына ceyip айын, К у п ы керш дикдндар куптаганмен, Малшылар салып отыр сарыуайым. 175

Жылап тур, жылацкы булт сабылып тур, Сагынып тур кун нурын, жабьпып кыр. Б1рде жауын, 6ipece карта айналып, Cayip айы малшыта кдтынып тур. Шопан жур малыменен, кептен белек, Тепеп тур, Келер емес кектен кемек. Cayip айын сыкдыртып сыбайды кеп, — Куртырдьщ Ty6i тусш кеткен бе?! - деп. Ойында — api ашу, api уайым, Эйтеу1р, ондырган жок, cayip айын. Cayip айы — малшыра сарыуайым, Малмен 6ipre багады ауа райын... 16.1.1975. Шьщылтыр аспан шытынап, Шытынап сына жаздайды. Жулдыздар шоры бытырап, Шок,танып турып маздайды. Белбеуш шешш, атытып, Аспанды жалгап жерменен, Кус жолы жатыр шацытып, Келбеген кекте келденец. ©зеннщ музы шатынап, Сатырлап сынган суык^ан. Аязды тунде атырап, TipAiriH 6ip сэт умыткдн. Аязды тунде акданда, Ит урмей, тауык, шак^рмай, Аркдсын суйеп ак, TayFa, Каштанып ауыл жатыр жай. Тыныштык, деген — жан i3ri, Сагынып келген жардайын. Оянып кетер Tepi3Ai, Сипасац болды маддайын... 16.1.1975. 176

ГУЛДЕР СЕМИ! БАРАДЫ Ж ер ылгалын, кун нурын керш толып, Бал арата бар нэрш 6epin больш, Куннен кунге дерт жецген нерестедей Гул саргайып барады семш, солып. Керпс кеткен лала гул, раушаннан, Жапырагын, сабагын кдорау шалган. Сумацдаган урыдай суык, ж ел тур, Жабыркдган гулдерге ылац салган. Ажарымен крштасып, алацымен, Гулдер семш барады сабагымен. Tyri кетап, жаргакдсд айналган ба Кездщ жауын алатын дала юлем? Кунде керсец Туратын кунде ертен1п, Гулдер сешп барады, Гулдер сешп. Гулдер семген, Саргайган дала мунда, Гулоз к ер и шамалы кдланьщ да! Сабагынан уз1лген гул раушан Жазды экеттп барады жанарында. 17.11975. ЖАРТАСКА ЖАЛЕЫЗ ГУЛ 0CE P Сабагы ел а з сары гул Жартаста жалгыз тур ecin. Жауын ба, жел ме — 6epi 6ip, ©зшше ол да куресш, Жартаста жалгыз тур ecin. Денеце де атпай ж е лтп , Олжасыз кдлган 6ip мерген. Отырган сэтге epirin, Жартастан жалгыз гул керген. 177

Паналап т е ст кененщ, Жы л сайын осы гул эсер. Керсетпек болып енерш, Кездедд оны 6ip есер. Bip есер отыр суйшш, Есердд крстап жацагы. У к ш кдлздай ишп, Кцылды гулдщ сабала. Тамыры терец кемьлген, Жартаскд жаца гул есер. ©тиной мынау ем1рмен ©зш ш е ол да куресер. 17.11975. Кшктер, мунда журмендер, Бас багып отыр сум мерген. Боласыц гайып, байгустар, К,оштасып сайран кундермен. Тасада отыр сур мерген, Кетщдер аулак, бул жерден! Сур мерген отыр бас багып, Кднынды сенщ шашкдлы. Кдласыц жердд жастанып, Кеттцдер уркш, кдш берщ! Осы 6ip мацды тастагын. Кдруын кезеп мергендер, Кдндарын талай кемген жер, Кинсгер талай елген жер, Кеттцдер аулак, келмецдер! Жертме жерж болгандар, Кинсгер1мд1 крргацдар! Кустарымды да атпацдар, К,урак,тарымды ормацдар! 17.1.1975. 178

Мацыма сауле жуытпай, Кинайлы мынау кыскы кун. Жалыньщменен жылытпай, Жогалдын; кдйда, ушкдшым? Бытырап ойым бупн де, Торыран болам TOAFay сап. Отырмын, MiHe, одрде, Кдйдары жок, 6ip жолды ацсап. Кумартып кдйран сэггерге, EciMe алам умьггпай. Тенемш аппак, дэптерге, Бульщрыр мынау ымырттай. Жетсещш жазым — ыстырым, Аязды кыстан шаршадым. Кдйдасьщ, менщ упиданым? Келсещш, KypFbip, ацсадым. Жылынып бойым 6ipTiHAen, Журект! кел1п кдн тепсш. BipTiHAen миым булгалдеп, Кез1мнщ оты жарк, етсш. 17.1.1975. ЖАНАШЫРГА Бьлем... Б1\\ем... Сендерм туыстарым. ©3iMciHin дурыс к,ой урыскдньщ. Кекпар тартсан, e3iMAi, ездерщ 6L\\, Жырларымда болмасын жумыстарьщ! Жырым менщ — ез1мнщ асау жаным, 1здемей-ак, крй оныц осал жарын. Жырым менщ алтын да, асыл да емес, Бьлесщ бе не заттан жасалранын?! 179

Келесщ сыртымнан тон шшуменен, Жечбексщ желеуменен iuiy деген... Акын ба от пен суды тусшбеген, Акын ба жанына акду тус1рмеген?! 1шу деген, шынында, осал жатым, Осал жак,тан L\\e бер, шошацдагын. ...Кулы болсац ешрдщ, езщ болгын, Кдра басым куллыктан кутылгамын! Сез ceHixi, сейлей бер, нан табарым, ЭлТак, ертец элэулэй таркдр энщ- Тутырынды бейгеге кресан сен крс, Тулпарымды крр кылмай кдцтарамын... 17.1.1975. ¥рынбай боран, жауынга, Келжке мгнген аяулы-ак, Алайда алые ауылга, Тетелеп тартам жаяулап. Жамылып мынау эует, Мандайым тесеп шуакдд. Шомылып алам еуелг, Шолпылы сылдыр булакда. Бауырым басып куракда, Кумарым кднбай турмаймын. Сонан соц шыгып кыраткд, Бозторгай ун1н тындаймын. Алдымды кесш ушкднда, Беремон сэлем кустарга. И ш п тагзым етемш, Heci3 турган KpiCTayra. Кетулден узш кер1мдпс, Гулдерге тагып кетем мен. KepiMAiK алам ем1рлж, Аяулы атамекеннен. 180

Жетемш ацсап аяцдап, Купцдер мен1, бауырлар. Ж ете алмай кдлсам жаяулап, Крндырар мен1 тауым бар. Келедд сокдак, жол бастап, Bip белден асып 6ip белге. Ж ете алмай кдлсам, жамбастап, Жантая кетем 6ip жерге... 17.1.1975. МАХАМБЕТТЕР, АБАЙЛАР-АЙ! ©м1рдщ кд1сы, жазы, кектемдерц Кдясылтаяц шацтары, еткелдер1, Адамныц акддн кдны, теккен Tepi, Мураткд жетпегеш, жеткендер1 — Жанымды жеп жур менщ кептен 6epi. Атысу, андысу мен таласудыц, Санасу, табысу мен жарасудыц, М ш езш мынау адам баласыныц, Белеем деп купиясын аласурдым. Алдында алуан-алуан мшездердщ, Амалсыздан келедд мыц езгергщ. Эрюм ез1н балайды данышпанга, Bip-6ip кудай санайды 6ip ездерш. Б1лмейдд екем... Крлымнан келмейдд екен, Жок,ты ацсап, жок, сусьюта шелдейдд екем. Крй ендд, тыйылайын, бутынайын, Ойымды орасаета белмей бетен. Жасырмай ойымды айттым талай-талай, Кдйтешн кетп 6epi кдрайламай. ...Айтарын ашып айткдн абайламай, Дарига-ай, Махамбетгер, Абайлар-ай!!! 18.1.1975. 181

Ж1Г1ТТЕР, МАКДАНБАЛЫ К, BepiKTi acnaHFa атып атган салып, Жптгтер, макданбалык, макданбалык,! К^шаннан казак, деген сырмшездГ Макдаусыз да, макдансыз жаткдн халык, Сабырмен сабак, алып дэузрлерден, Сабырын сэры алтыннан Teyip керген. Кдзакдсд макдансын деп жер бермеген, Ж ерш щ кецдотндей сабыр берген. Иыкдасып турсын деп елдерменен, Кдзакда молшылыкды кем бермеген. Алайда Ата казак, макдануды, Эл1мсакдан бер карай жен кермеген. Дэулет шалцып, ырысы аскднында, Кдкдлсы бар кдзакдъщ макдануга. Дарацы боп казаллм кетпесш деп, Сабыры тур кузетш арт жагында. ...IpreAi кдзак, болдык, Сакдар калып, Кус мшдж TeMip канат, атгар калып, Эйтсе де, макданбалык, макданбалык,!.. 18.1.1975. ГУРАН ЖЕРГЕ Таныс елке, Таныс аймак, Таныс мац: Аноу жерде курбылармен алыскам, Аноу жерде курбыжанмен табыскам. Алба-жулба акдпа булттар жарыскан, Таулар вне уйыкдап кеткен данышпан, Жолдар анау шубатылып шацы ушкан, Таныс елке, таныс аймак, таныс мац. 182

Шабындык,тар, EricTiKTep, Торайлар. Тебелердщ тебеспнде — кек айдар. Ак, сарыммен араласып аулакдд, Сагым болып бара жатыр кеп ойлар. Bip тынбайды шег1рткенщ шырылы, Ж ел к,озраран ак, шилердщ сыбыры, Bepi таныс: KiciHereH кулыны 1н аузында шацкдглдаран суыры. ...Айналайын! Атамекен, Ак, мекен! Кдндай кдзак, i3Aen ceHi тапты екен?! Тукан елке тети екен рой, Terri екен! 18.1.1975. TL/veriM кдйда менщ кекке ерлеген? Журепм кдйда менщ кек кернеген? Журемш неге булай бектерде мен? Б1лемш... Тек терлегем, тек терлегем. Апырмай, 6epi 6irin кдлраны ма?! Жетюзбей арманыма, алдагыма. Аяй гер, арманым-ау, ардагым-ау! Уз1лген умтмд! жалка мынау. Ж урпзбе меш булай бектерменен, Алып ет аскдрыца еткелменен. TiAeriM бектерменен шектелмеген, Алдымда eMipiM бар еткермеген. Жанымда жалын барда, к^ял барда, Аядай аулага мен сыя алгам ба? Аяшы, ая меш, ардагым-ау, Апарып таста меш кдандарга. 183

Сыркдттанып жургенше сызда кдлып, 0лсем де елейш мен кузра барып. My3Fa барып кулайын куздан агып, СендДрешн отымды музFa мальш. 18.1.1975. Ацрал досым-ай, Не дейш саган, не дешн. КершедД нищ, Ашылса болды кемейщ, Жак,сы да ceHi демешн, Жаман да ceHi демешн, Кдсымда журнн, аркдшан ceHi керейш. Адамра деген жакрылырьщ да шамалы, (Жаманнан repi жорары). Кештш жанды, Кей-кейде сенщ тусщнен, Суп-суык, сумдык, ycidpiK аяз согады. Кей-кейде мына eiipiK кулген кезщнен, Сумдык, 6ip жаттык, сезшем. Везшем онда езщнен, ©зщ е деген, Достыгымнан да безшем! Мшез-кулкдацды турлентпей, Болсацшы, досым, 0м1рде мына б1рбеткей. Жак,сылырын, жур, Жаманнан repi жс^ары. Жамандыръщ да жанымнан менщ жур кетпей. 18.1.1975. БЭР1Н ДЕ КРЙШЫ... \"©Mip-ай!\" — деймш, \"©Mip-ай!\" — деймш кейде мен, Кундер де егп, Ойнайтын кдлста жейдемен. Кездер де кетп б1реулер макан: “Ей!\" — деген, Кездер де жетп 6ipeyAep: \"Ci3\", — деп сейлеген.

Верш де крйшы... Крзы туе етп аяулы, Тал туе те кетп, 6eciH де мше таянды. Мына жалганда не кдлар дейсщ баянды, Кезекпе-кезек 6api де жылжып таяр-ды. Муны да крйшы. Махаббат нпркш суытгы-ау! Мен даты оны, О л даты м е т умытты-ау! Ацсаган журек алдаса даты кдншама, Махаббаттан да аспанныц Айы жуык,тау. Верш де крйшы... Bepi де етер ток,таусыз. ©Mip ме eMip? ©нбей де еспей, жок,-барсыз? Кезепм келш, Кеткенде келмес сапарра, Хабарсыз, i3ci3, кдлмасам екен жок,таусыз... 18.1.1975. ЖАНЫМ, СЕН ЖАСЫМАГЫН Кебейте берме, жаным, шашын; арын, Жаным, сен жасымагын, жасымагын, HecepAeiin 6ip сэтте басыламын, Шашылады шутылам, ашыламын. Унпуяндарын жан-жаккд шашыраткдн, Кездер1м бар кей-кейде жасын аткдн. Кдра булткд кара да басымдагы, Кун шыгады деп ойла осы жак,тан. Жанымнын, жак,сы емес тыншыраны, Тыншыранда журег1м туншырады. Жасынымнан, жаным, сен сескенбегш, Ж ай отыныц артынан кун шыр'ады. 185

Ж ай отымды алыппын бэсендетш, EciM кетш кдлыпты, есем кетш. Ак, жацбырдыц нурына шомыла бер, Несерлетш алайын, несерлетш. Жаным, сен жасымарын, жасымаилн! Несерлетш алам да басыламын. Айкуш-уйкдпп бултгардан жай атылмай, Кун тымырсып TypFaHFa ашынамьш... 19.11975. МАЛШЫ АЙТАДЫ... Кун кетедД кдлзарып кек белдеуден, ©тедД ымырт узарып кекпен, жермен. Отырасьщ ой тастап еткендерге, Ырза болып eMipre кеппен керген. Ымырт Tycin, малынды жайгагасын, Аркдц босап азырак, жайланасьщ. Шайланасыц, Жантайып ойланасыц... Ойланбасац, несше крй багасьщ?! Ак, жалынын бурДккен кдшта мына, Мальщды да, жаныцды кыскднында. Мундай кундД бермесш деп ттлейсщ, Досьщ тугДл айтулы душпаныца. БДздщ тДрлДк сагатпен шектелмеген! Кдйдан бДлсш басынан еткермеген. Эрине, малшылар да бес кун Дстеп, ЕкД кун тыныкуды жек кермеген... Арпалысып кдлстармен, кектемдермен Ырза болып емДрге кеппен керген. Ерюм1збен ершбей ецбектенДп, ЕнппмДздД аламыз теккен терден... 19.1.1975. 186

БАЯГЫДАЙ - 2 Аймакдсд кунддзпдей ipeH, берген, Ай uibiFap баягыдай курен, белден. Мамада курец 6ecTi тацасып тур, ¥кдшты баягыдай жутенделген. Мамада курец б есп тацасып тур, Bapi де баягыдай... Жарасып тур. Баягыдай келбеген жарасып кдгр, Баягыдай кек сиыр бузауымен, Иесшен урланып жанасып тур. Баягыдай кдзацтыц шопандары, ©picTepi, жайлауы, отарлары. Баягыдай барады 6ip келшшек, Баягыдай 6ip уйден от алгалы. Баягыдай Tiriirri кдзак, уйш, Таза ки1м, таза ыдыс, таза буйым. Баягыдай тартады таза сыйын, Шарапсыз да шатакрыз таза жиын. Баягыдай курецге ер саламын, ©pic кдрап, сонылы жер шоламын. Баягыдай жецгеммен эзглдесш, Халш сурап кдйтамын Kepuii аганыц. Куле журш, жецешем кряды шай, Малдас курып отырам баягыдай. Бэрш тартып алсац да, кдзекемнщ Баягыдай ниетш ая, кудай! 19.1.1975. КДРАША Багыттарын батыскд тузед1 ме? Кустар енд1 кдрасын узед1 де... KiciHecin, мещреп, мацырасып, Жамырасып мал жатыр кузеушде. 187

Алыс-алыс ак, уйлер, крцыр уйлер, Палаткалар, жаппалар, жулым уйлер. М ал жайылса кузп ацыз 6ip ше-пнде, Bip шетшен трактор жонын илер. Атырапта торт тулж араласкдн. Кун бузылды. Тунерш барады аспан. Ацыздыц андыз-андыз кдн,бак,тарын, ©киек ж ел домалатып ала кдшкдн. Аласапыран Аймак,тьщ TipAiKTepi, Дурлжкел1 даяр тур, дурлжкел! Секем алган шлдердщ кулагындай, Желпиудейдд уйлердоч тучлжтерр Жаздаплдай гулдер жок, кдуыз жарган. Кдраша тур. ЦВлде мен тамыз кдлран. Дуадак,тар бул мацмен крш айтысып, Кетершп барады ацыздардан... 19.1.1975. Саталап сайды, жыраны, Паналап кротан KjjcTayFa, Кетим кеп ылги турады, Сагыныш кейде кд1скднда. Кдладан бакдгг табылып, Жакрарып жур Foft купм1м. Ацсаймын кейде сагынып, Кд1стаудыц кекиил тутшш... Коз салып турсач децгейден, Bip белден жаца аскднда. Буп-буйра тупн кернейден, Буралып шык,са acnaHFa.

Жьшдялар жатса жапырып, Тумсыгын малып ак, кдрга. Кдлпагын булгап шакырып, Жылкдппы турса кдпталда. ...Крцырси кецнщ тупш, Астына Kipin купшщ. Уйкдша енд1 баткднда, Есплсе кенет шаткдлдан, YpeiiAi уш укшщ. Бойыцды мец-зец уйыткдн, К,ызуы пептон тынбаса. Астында муздыц буйыккдн, Булак,тьщ унш тыцдаса. Жьищылар жусап 6ip денде, Bip децнен аппак, ай туса. 0ткен1м келш 6ip демге, ©ткен эн кдйта айтылса... 19.1.1975. СОЛ TYHI Ауады да турады ацсарым-ай! ©Ai сен еамдесщ, Аршалы сай. Сол туш мен1 неге елпрмедщ? Сол туш риза е,адм, алса кудай. Сен куэ, Аршалы сай, С ол туш мен, Акдуга тузак, салып елпрш ем. Сол тун1 неге меш аяп кдлдьщ? Жацадан ауызданган белп рж ем. (BeATipiK ем, арлан боп аяк,тандым). Шырылдап сонда сею ояткдн им? Есшде ме, Кез жасы... Жалынышты ун?.. С ол TyHi неге меш аяп кдлдьщ?! 189

Кара туннщ пшнде, кара бак,тыц, Атар таи, келер кунге кдрамагшын. Тардырдыц e3i берген махаббатгы, Терк етш мечплжке жаралаппын... Аршалы сай! Негылтан керкем едщ! Сол тун1 неге мен! ертемедщ? Сол туннщ кдяметт еам е алсам, Сенен де, ез!мнен де жшркенемш. /9.1.1975. ЖАЛГЫЗ СЭТ Жанарыц жалт етп-ау 6ip жай отындай, Ж ай отындай жандырып, жоятындай. Жалгыз септ жанымды ддр етюзген, Жасырдьщ-ау, Жалган-ай! К,оя турмай. Жалгыз сэтпен жанымды ддр етюзген, CeHi алдымнан, курбыжан, и м етюзген? Жанырынды жасырып, аулак,тайсьщ, Ж узге тура карамас журеказ бе ец? Жанарыцда гажайып от бар екен, KiMai кдрып, юмдд ертеп ток,тар екен? Жалгыз сэтпен жанымды д!р етюздщ, Одан баска сыйларыц жок, па бетен? Сап-сап, кещл! HeHi ойлап, неге кетпц? Кдсиетш кемггпе кереметтщ. Жанымды ддр етюзген жалгыз сэтгщ, Жалганда кунын кдлай телемекпш. Жанарлар жалт-жулт етш жай отындай, Осылай жан-жагымнан жай атылгай. ...Жакрыны дуниеден жоятындай, Жалган-ау, жасырасьщ кря турмай. 20.1.1975. 190

СЕН БЕ ЕДЩ? Кетерь\\мей жургенде ецсем менщ, Армандадым, йреудд керсем деддм. Bipey маран алыстан крлын созган, Крлын созран кдмкрршым, сол сен бе еддц Танысып та, ашынып сез1мдер1м, ¥зак, танга уйк,тамай, к ез 1лмеддм. Сонда MeHi 6ipey кеп элдилеген, Элдилеген сэбиш езщ бе едщ?! Cepi куннен жалыгып, Kepi куннен, Ж алты зсы рап кей-кейде жер1ддм мен. Bipey сонда жанымнан шыкдайтугын, Ж а н ы 6ipre м еш мен cepiriM б е ец?! Кдысылтаяц сэттерде саган келддм, Жасырмай-ак, халлмдд, жаман деддм. Муцым менен сырыма ортак, болтан Адам ба едщ! Аяулы панам менщ! Сен менщ кетерглген ецсем бе едщ? Армандадым, ез1цад керсем деддм. Бакдгг 1здеп жур еддм, сол сен бе едщ?! ...Арманым жок, алдыцда елеем сенщ. 20.1.1975. — Н е жетпейдд? Кулпырран мацайыц гул, - Деп маран, Б1рза болмай агайын жур. Жаным барда, бойымда кдным барда, Жырымнан жан ашуын алайын 6ip. Bepi де бар... Басымда 6epi де бар. Ж ан емеепш жарымжан Aepire зар. Жетпейтйп журектщ eHi болар, Бакдгг, бак,тыц тарыдай дэш болар... 191

Кдлганыныц 6epi бар 6ip басымда, Эл! талай жараймын kj>iрды acyFa. Жетпейтст досым аз сырласуга, ©MipiM аз, жетпей/ц 6ip FacbipFa. Курсшгетм болмаса анда-санда, Кез жасымды кдкдш жок, кел жасаура. Аздыры да гумырдыц алацдатпас, MiHAerri емес акдшдар кеп жасаура. KiM айыптап, сыртынан KiM кулем Содан болар жырдьщ да жуняогет. Адам жырлап турранда, заман жырлап, Керепм де жок, шыгар, KiM б1ледд?! 21.1.1975. ЕЙ, 0MIP Дуниенщ арын да, кдрасын да, Мыцк, етпейсщ, крбылдап аласьщ да. К,арасымен шамац жок, таласура, Ей, eMipiM, зымырап барасыц ба? Ж ер мен кектщ желшнш арасында, Желлгесщ, тусесщ кара cyFa. Куйын кутан кдцбак,тай аласура, Ей, OMipiM, зымырап барасьщ ба? Мен отырмын тещздщ жарасында, BepeciM де жок, оран, аласым да. М еш тастап, толк^шдар, арасьщ ба? Толкдшданып, eMipiM, барасыц ба? Шац uibiFapbin 1зшен куйындаган, Барасыц ба, eMipiM, кцындаган? Сыйын маран, Ей, eMip, сыйын маран, Сыйынды алам мен сенщ буйырмаран! 21.1.1975. 192

Аласарып Ай баткдн, Ай баткднда аймакдда, Жулдыз шорын жайнаткдн. Аумайды 6ip кус жолы, Ак,тарылран кдймак,тан. Кекжиекте таулардьщ, Кетерьлсе туцлт. Баурайдьщ да, бар мацныц Кер1недд KiHAiri. Бастарында Музарттыц1, Агарачдар свлдеа. ...Тунп сапар узак, тым, Bip кудайдьщ eypeci. Кезще уйк^1 байланып, Кдлрытады 6ip демде. Туш бойы айналып, Жургендейсщ 6ip жерде. \"Шэш орамал 6ip байлап...\" Шыдамадым, ан салдым. Жулдызды аспан тур жайнап, Кеудеандей маршалдыц. 21.1.1975. ИНТЕРВЬЮ Шетелгцк эр/птеске Bi3 мына кррамменен 6ipre есешз, Т1лдесешз, уншен ундесешз. Акдкдтгы айтуды б!зден сура, Акчкдтты айтуды бглмесещз. Экелер салып кеткен 1здерменен, Келем1з анык, басып б1здер деген. Б1здер деген — кргамньщ крлкднаты, Б1здер белек жандармыз ci3 кермеген! 193

Солдатпыз Отан ушш жанын узген, Арымызбен, кдламмен, кднымызбен. 0 з дэу1рш езгеге билетпейтш, Курескерм1з! Не керек тага б1зден! Б13 — солдаты Ленин кргамыньщ, HeciMi3 Балта мен Ораганыц. Bi3 — Отанньщ кдруы, дарынымыз, Акдшымыз Советтер Одагыньщ. 21.1.1975. BAKJbITTbl ШАК, Апырмай! Бул не K^iAFaH бакдпты шак, Аппак, дэн ак,тарылган акднс, кусал?! Алакднда маржандай сусылдакан, Аямай-ак, 6epinTi-ay сусын далам! Дала жатыр 6epepiH берш болып, Келер жы лга курилке жерш болып. Видай ецд1 куз жатыр квд>да мына, Бидай вцдД дикдн жур кырманында. Э уе тур кус кднатын сырнайлатып, Ж ер жатыр кеудеЬнде Сырды ойнатып. Сыр да acuFbin барады Аралына, Сортандаган жиеп ала-кула. Дикдндардыц кересщ шат журшш, Аттандьфран крймара ак, KypiuiiH. ...Апырмай! Бул не калган бак,ытты шак, Ак,тарылган ак, Kypim акдф кусал?! 21.1.1975. 194

куг MEKEHI Ак, ж ар к ^н кдуым, BipiHin кдмын 6ipi ойлап, Жарандар, Неткен ынтымак,ты ед1 бул аймак,! Тамаша ауыл, Тап-таза кец1\\, таза аспан. Т урса екен ecTin, Кетпесе екен лайлап. Ж ацарып кетп, жасарып к ет п жан-жарым, KepAi де мына KepiKTi ж ер дщ жандарын. KeTepin туркан ыры стьщ мына тауларын, Арымандаршы, ар уагам менщ, арманым. Кутты мекенге кднатын кектен жайкан кун, Осьшау жерге кщадпмменен байландым. Байырры кдзак, бастарыца кеп бак, крнган, Мерекелерщнен, берекелерщнен айналдым! Кдрттарын сыйлап, жастарын баулып тулеткен, Кдласын суйген, даласын суйген журекпен. Айналдым сенен, аяулы мекен, даркдн ел! Тутан елшщ тасына дары гул еккен. 22.11975. Сумдык,-ау! Менен махаббат ауып кеткен бе?! Шаманы 6aFbin, шау тартар шакдд жеткем бе? Тозран буйымдай жыртырын жамап кещлдщ, Отырганым ба Ой тастап еткен-кеткенге?! Кез жауын алган сонауда-сонау кундерде, Тартпайды ендд тамаша мынау гулдер де. Ак, кдфау аяз аулама менщ юрген бе?! От болып келш, Жок, болтаным ба 6ip демде?! 195

Далада кектем, Кеций курпар куздешн. Кулазып жатыр куарран кула туздейш. Сумдык,-ау! Менен махаббат ауып кеткен бе?! ©Mip жок, онсыз, 1здешн оны, 1здейш. Кдфлардан элде, таулардан элде кумдардан, Кызралдак, керсец, кдуызын ашып бур жарран, Куба тал керсец, сыцсып 6ip турран нулардан, Аспанды керсец, ай, жулдызынан нур жанран, Жастарды керсец, болашак, жаца жылдардан — Бергейсщ селем жорын 1здеген 6ip жаннан, Дегейсщ сеюпз шын жалган екен бул жалган... 22.1.1975. ТАНЫСУ М ен келмеген, мен кермеген epic ец, Жатыркдма, тосыркдма меш сен! Досыцменен досыц болып кергсем, Душпаньщмен душпан болып елгсем! Ж ат кермегш, жатыркдма меш сен! Несш айтам, кецш ц сенщ ак, айдын, Ак, айдын деп езгелерге кдраймын. Айналайын, аман болшы, сак, болшы! (Мен ез1ме еркдшан да абаймын...) Айналайын, сыйлаганды сыйлашы, Берекецд! берекеаз куймашы. Алкдм-салкдм омырауыцды аръпып, Елпецдемей, Етек-жещц жинашы! Kepin турмын, етгазшсщ нелердд, Айылыцды 6ip жина да кер ендь Келгенщ мен кеткенщад елшепп, Байкдсацшы, даракд1лык, не бердд?! 196

Мен кермеген, мен бглмеген туысым, Ойламагай саркылмас деп ырысым! Ж ан екенсщ ашылган да шашылган, Эйтпегенде, менщ не едд жумысым... 22.1.1975. ©зенше асыккдн булактайын, Е нест е жупрген лак,тайын, Жайкдлайын жанында курактайын, Ендд мен де саган кеп турактайын. Аскдр тауга согылган дауылдайын, Ак,тарылган аспаннан жауындайын, Дамылдайын, саган кеп дамылдайын, Ауа бермей аулакдсд сагымдайын. ©з1мменен сапарга 6ip атганган, Курбылардьщ 6api де турактанган. Ак, yMiTri гздейт 6ip кездеп, ¥мыт болып журтымда жылап калган. © з орнында езгермей тур ак, кдйьщ, Турактайын мен де ендд, турактайын. А р у м т — жогалган ак, yMiTiM, Табайын да, сеш ендд жылатпайын... 22.1.1975. ЖАТЫМ ПАЗДЛР МЕН... Жарамсак, булак, барып куйды кумга, Кум оган булгаган жок, куйрыгын да. Рас кой \"С у аэты — курдым\" деген, Кум кдйтсш жарамсактьщ сыйлыгын да. Тал жанасар жагынып терекке кеп, Тамыры ал оз тал байгус... Терек белек. Жагынудан жатады жер екпелеп, Жагынулар б1ракта керек... керек... 197

Терек байрус н есте жарынады?! Жарынатын нэрсе 1здеп ацырады. Сыбырлайды жагымпаз самал келш: — Жагына бы, жагынсац,— табынады. ...Дауыл долы урынар еменге кеп: — Аскдк,тамай, шлгш теменге! — деп. Арасында арпалыс басталады, Ce6e6i дауыл белек, Емен белек. Емен тек жерге рана бас урады! Дауыл оны кундейдд, ашынады. Не еменд! кулатып басылады, Не куйрырын кысады кдшып эль.. 22.11975. НецдД сенщ ацсаймын, бала шагым? Булдыраган айналан, ала сарым. Ала сагым шпнде — болашарьщ, Болашарыц — болашак, алашагьщ. Сенщ кдндай ацсаймын тамашацды? CoFbic келдь Журекке жара салды, Шапан етпм тесенген алашамды, Кдмкрр тутып кдукдрсыз кара шалды. Сарынам ба суыц мен талканынды?! Суырынды, суркця кдцтарыцды. Эжем байрус м езплоз ораза устап, Б1зге берш талканын кацтарылды. Сагынам ба тустерщ, кештерщад?! Жалац аяк, тацры шык, кешкеншдь ©шкешмдд быддрмей, ескетмдь Ж уре берддм жамылып бестег1мдь Сарынбаймын, Сатансам, муцайтады... Муцайсам, кещл тары ылайтады. Энуарды, Шэмнпш, Шэмыдердь Кун етюзген солай деп им айтады?.. 23.1.1975

Асыгып алые кундерге, Bip белден асып 6ip белге, Адасып кдлмай 6ip жерде, Айсыз кдра тундерде, Отанында — iprena,e Н е жетеш eMip сургенге! Алысар жерде алысып, Табысар жерде табысып, Ж у ген аз асау ем1рдщ Жалына мьщтап жабысып, Жарысар жерде жарысып, Журтыцнын, крргап намысын, Халкдщмен 6ipre кдуышып, Не жетеш eMip сургенге! Отынды 6ipre жагысып. Тыраштап боекд кун керме Т1рл1кте мына жургенге! Тыншыгып крлма 6ip демде, Тыншыгып кдлма, тгл, кеуде! Жарыкдд мына не жетеш, Н е жетеш eMip сургенге! 23.1.1975. Улшлдеген, урпиген уюм менщ, Ж ы л кустарын сап>шып кутудемш. Кез алмай шубатылган кус жолынан, Бук1л. ел1м кутуде, буюл жер1м. К,ырларым да кутуде, дендер1м де, Сагынады йзбенен кел де 6ipre. YiciM менщ, кдрашы жыл кустары Келедд екен кдйсы ендж белдеу1нде. Кдраторгай, кдрлыгаш, тырналарым, К,ашан 6i3re екелер жыл хабарын? Кдшан крнар зергерлер — акду, кдздар, Эшекейлеп келдерш, жылгаларын? 199

Кдшан болар тогайда эн сабары, Э н гд лады, кдшан кеп жан салады? Кдшан мынау жайкдлып емен, Терек, Жапырак,тар ж абыла крл сотады? Айлар е т п крлыма крнраньща, Ержс1здж басыца орнады ма?! Туткдш болы п отырмай тойда мына, Ораласьщ сен кдшан орманьща?.. il.ll.l9 7 S Н е келш, н е кетпеген б у л раламнан, С у тартылган тец1зден, жылралардан. Н елер урпак, аттанган кутан арман, Н е бар дейсщ eMipre тулга болтан, Н е келш, не кетпеген б ул раламнан? Уакдггты ток,татар шаман бар ма, Bapi етедд: дэу1рлер, замандар да. М еш ц жаным ашиды мына eMipAi ©тпейпндей каретш адамдарта. Отедд той... ©тедд барлыты да, К ун аркдлап кетедд танды мына. MeHiH жаным ашиды барлыгына: Тан нурына, адамнын тагдырына. М еш д жаным ашиды еткендерге, Ж а ча тана eMipre жеткендерге. Уран жазып аспанра крйсам ба екен: \"Ендд сендер ем1рден етпендер!\" - деп? Bapi етуде, К ун батып, кеш ыруде. Жачаруда дуние, есюруде. Болашак,тан бейтаныс урпарымыз Босат деп тур орнымды, Есттддч бе?! 13.11.1975.

M PHFA, ДОМБЫРАМДЫ БЕРШ1 MAFAH Дарира, домбырамды 6epiui MaFaH, Ж аныма крапп, жарым; келнй, балам! Бейуак, i^ipAeri к ец ш м е, К уй болып кущ реш п ешш, далам. К,айырмасы: Бабамнын, квзЬаСЩ ?! Данамньщ сезшкгщ?! Ж аралган сез1м ушш, М азасы з ж урегзмнщ 63iMicin?! Домбырам, Крцыр кдзым, акдуымсьщ! Арманым, муцым, сырым, шаттырымсьщ! Домбырам, ж урепммен ундес едщ, Сеш мен сырласымдай ттлдесемш. Бабамнан кдлган мурам сен болмасан;, © н ерд щ не екен ш д е б ы м ес еддм. Крйырмасы. ©cipreH енер1мдд кдгзыр бабам, Унщнен айналайын бузылмаран! Киел! пернеце 6ip крл сокдасам, 1шегщ ж еэтм ареп ызыцдаган. Крйырмасы. Домбырам, досы м м енщ куй ацсаган, ©3iMAi, OMipiMAi кдям саран. Ш агымда шабыттанран, кдялдаран, Шапагын, бар шаттыгын куяр маран. Крйырмасы. Ерке назым мен in де, сазым менщ, Ш ыбынсыз, шуак, шашкдн ж азы м ба едщ Дарига, домбырамды бернп маран, Айналып ушсын акду-кдзым менщ. I4.II.I975. 201

>Ki6i ту зу жан едщ курметтеген, С ен д е iAecin барасьщ дурмекпенен. Саган деген кец ш м де адалдык, бар, Дурмекпенен кетсем де юрлетпегем. Саган соны, жаркдшым, б ы деп келем. А р ы таза деупп едш, жаны жак,сы, Кдлган кеды, кдйтешн, налымакдны. Кдйда барып, жаркдгаым, жарымакрьщ?! С ут 1здеген туртшшек ак, лакрыц. Сейтш ж урш к1мдердд жанымакрыц? Томпаддаган монтандай момын-ак,сыц, С ен де езщ ш е намысты кррымакрьщ, Кдсыгьщды кдлайы крлыца апсьщ, Кдйсы ауылдьщ кдзанын торымакрыц? Ж ацарта бер, уштай туе жагынганды, Ж агындьщ ба, жаркдшым, барыц жанды, Тацдандыра бы меген баекдларды, Баскдларра унатар табынганды. Ж161 т у зу пендем-ау курметтеген! Кдйда iAecin барасьщ дурмекпенен? TipiniAirin шамалы ирнектеген, Ж161 ту зу жаркдтным, 6iA деп келем! 16.11.1975. Тап-таза аспан, туп-тунык, Ж ап-ж асы л шепке шык, турып. Сап-салкдш ауа жуттырып, Айнала теп е тып-тынык,. Найзагай барын ук,тырып, К етпесе екен б улт турып... Саркырап езен сайлардан, Ш оршиды шабак, кдйрацнан. Жарыскдн кулын, тайлардан, Жарыскдн мынау жайлаудан, С адата кетпп, кдйгы-арман! Сак,ташы сумдык, ойраннан?! 202

Тесек тен тур да, С уд у Кун Т еп л ген HypFa ж уы ш ы н. Т ан асып, далам, суындыц, Жуынгын, сен де жылынрын. Сыцрырын ecTin суъщныц, Булбулын сайрат кырыцньщ. Сарьгаып келген самалым, Шашынан сипа ульщньщ. Басынан эзер б улт аунар, Батырын Kyrin тур таулар — Тан, асып турран тулпарлар... Ш аншылып ушкдн бозторрай, Шатгык,тыц эш н шыркдндар. 16.11.1975. АЕАЖАН Эбшмажш Жумабаевкя Ж у р ед1м айыга алмай кептен 6epi, Кдндай куш айык,тырып кеткен меш?! Ж аураган жаукдзын ем бектердег1, Ж ы п-ж ы лы кдйдан сок,ты кектем Ae6i ¥мы т боп унаткдным, ж ек кергешм, Кдушпен кун мен тундд еткергемш... Бузаудьщ ттлшдей-ак, ала кдраз, Атадан ушып жеткен кептер ме едщ?! Оцалмай ж ургешмде iciM кептен, Шагымда сагым сынып, купим кеткен, Араныц кдрлыгашы йнсше, Ак, кднат перппте боп ушып жеткен. Агажан, ж ылы с езщ — дэр1 маран, (Дэр1гердщ шипасы дарымаран!) Агажан, жан екенсщ жаныц адал! Ит екем ак,-кдраны танымаган... 203

Жак,сы менен жаманныц арасында, Ж аны м менщ жай таппай таласуда... Агажан, \"Б эрш ен де айык,!\" - депсщ, Айыгамын, агажан, нанасын, ба?.. t8 .II. 1975. Алматы, сарынраным-ай, Аяулы кдуымдарым-ай! Бауырларым-ай! Сагынканым-ай! CaFbiHFaHHM-aft! Алыста. Тым алыста... Кдлып крйган кдйры да, куаныш та. Тай уйретш, жарлардан лак, устап. Айтса болды, алданган жубанышкд, Айхай, бала дэурен-ай курак, ушкдн! Таптырмайды, Торайлы, таулы мекен. К,ай жершде бурынып кдлдын, екен?! TyFaH ж ердщ ой-кырын араласам, Сен керш ш кдлар деп, ацдып етем. Бала дэурен, кдйдасыц сайраньщмен, Ойраныцмен, езщ н щ тайларыцмен? Апырмау, адасып мен кдйда жургем?! Кдйда кеткен курбылар тайга м ш ген?! К^.1зы л ала кейлектер ескен гул ме?! К^ыздар кдйда К^ыркдны кешкен 6ipre? Bapi кет1п кдлран ба жэй-жайына Мезг1л е т т элде мен кеш келддм бе?! Бала даурен, базарьщ тараган ба? Туран жер-ау, айтсацшы, Таба алам ба?! ...Ke3iM суртш алыскд Караганда, AFbin жатыр ак, сагым жагалауда. 20.11.75. 204

CaFbiHbin кеткешм-ай с о л жылдарды, Саялап, куат етш м ол жылдарды. Крсымды е п сп к к е к,ондыргам-ды, Шык, кдрып табанымды тоц урган-ды. Сонда да саганамын сол жылдарды, Сабанньщ арасында орны м кдлды. K eim iciH оранып ап ак, сабаета, Ж атуш ы ек бой берм естей атса жауга. Тацертен, ж ы лы орынды кдгя алмаушы ек, \"Тур, турлап!\" бригадир кдк,саганда. Кдрыма кдршадайдан курык, та астым, Масак,тан дан айырып, тулы п бастым. Кдйгылы, куанышты кдйран кундер, Кдйда да мен сендердд умытпаспын! Келдд д е согы с деген ала шапкдян, Сайранын быт-шыт кдялды бала шакдгьщ.. Тутш ш жутпаганда жерошак,тьщ, Т эт п сш татпас та еддм Болашакдъщ. Сонда да сатынамын кдйран кундд, Сонда да жаным м енщ сайрап журдд. Куантып жатушы едд майдан юмдд... Ж ы лан боп, аждаЬа боп туске юрдд. 20.11.1975. ЖЕТ1СУ Отанымньщ орньны п кен, терше, Айналасын ак, таулар кемкеруде. Жаралгандай Жеттсу ертепден, Еркелейдд Ж еттсу ерке кунге. Еркелейдд, Еркелейдд, Еркелейдд Ж еттсу ерк е кунге. 205

Аясында Алматым тыныстаган, Алатауым апайтес ырыс маган. Болашаккд кдзак,тьщ копии бастап, Жетасуым барады т у устаган, Жетшуым, Же-псуым, Ж етш уы м барады ту устаран. ¥ясынан ушырран балапаны, Дацкын елте Ж етгсу таратады. Болашагы баламньщ Жетзсуым, Элпеш теген анамньщ алакдны. Элпештеген, Элпештеген, Элпеш теген анамньщ алакдны. Куншырыстан алаулап тац атарда, Кдсиеттеп кдраймын жан OraHFa. Сэлем берем бас иш Жетшуга, Салем берем бас иш Алатаура. Сэлем берем, Сэлем берем, Сэлем берем бас иш Алатаура. UU975. Ш н ш тун тур тауларра, Дамылдап TipAiK кдлган ба?! Алыстан оттар жанады Ж а й таппай мына жалранда, Адасып ж урген арман ба?! Жарк, етш, кейде 6ip эшш, Буландап, ш алкдт, тур ecin. СэндДрмек болтан самалмен, CeHrici келмей куресш. Bip жанады оттар, 6ip eiuin. 206

Адасып ж урген боларсьщ, Откд тарт, тунп жолаушым! О т жанган ж ерде ошак, бар, Барарсьщ, мумкш, крнарсьщ. Откд тарт, откд, ж олаушым, Ж огалсын урей, жоралсын! ¥мтылып келер кундерге, Жанады оттар тундерде. TipmiAiK бары н ацрарткдн, Ж анады оттар жан-жак,тан, Экелш урей юмдерге, 0кел1п ум1т ю мдерге Ж анады оттар тундерде. 2.Ш.1975. НАУРЫЗ Акдан Kerri араз боп наурызбен, Н ауры з ж ур жоралган барын 1здеп. Кектем ж еп з Kepicin, жанын узген, Кдю атганды крштасып тары 6i36eH. К ектем ж е т п к ел -Kecip шуак, куып, К,ыс барады кдрылып ж ылап турып. Ш атырында уйлерддц науры з жур, М у з керпесш акданныц лак,тырып. Тозран тоны н бойына кие алмай 6ip, Кдйда барса кдрт Ая з сыя алмай жур. Аскдр таулар атасын шакдфады, Ой мен кдфын атасы кдя алмай жур. Кдрар емес наурыз атагына, Алар ем ес акданды кдтарына. К уш бойы жылаган кдрт пендешц, TyHi бойы муз тонды сакдлына. 2.т . 1975 207