Мұқағали т3

Сирарын берген какданга Жортсам-ау акдак, арландай! Сирагым кдлган какданга, Келс1н де мерген, ак, карда Кднды i3iM керст, кдгскасы, Атса да меши ак, тауда! Атласа, Tipi устасын! Кдпырык, басып кеткенде, Туйкш турган кек пен жер. КелеаД шыкдым кек белге, Канат жок, канат тек менде.. 28.V.1974. КДРА Ш АЛГЫ Жетелеп сонау жылдар кара шалды, Карасазда журупп ец, кара шалгы. Кара судыц пшнде карт пен сенщ, Талай-талай керш ем тамашацды. Калыпсыц гой кдцырап, кара шалгы. Тубегшен тук крймай Кдрасудыц, Карт екеущ каншама аласурдыц. Каншама рет капырык, кун encepin, Тун жамылып, каншама тац асырдыц, Куркеде, жагасында Кдрасудыц. Ойдыд, к д ф д ьщ шалгынды бектер1нде, Ойын салмай сен де ен/у кеткешц бе? Bip жарк, етш кдлушы ец ак, алмастай, Bip-6ip жанып кум кдйрак, еткешнде. Сен даты пенсияга кеткешц бе?! Аттдндырып келмеске кара шалды, Кацыраган кррада кара шалгы. ¥цгысынан сырыгын суырып ап, Тамызыкда KeAiHi жата салды. Кала бердД тат басып кара шалгы... 28.V 1974. 56

АЛТЫН АДАМ Алтын адам, Алтын адам... Адам жок,! Алтын кдлган жаркдфаган. Бь\\мейм1з саудагер ме, крЛ басы ма? Сарац ба алтын ушш кдлтыраган?! Сары алтынныц белгш наркдо маган, Кдйда 6ipaK, алтыннан артык, адам?! К ш боды екен алтынмен аптайтындай, Алтын жиган шонжар ма жатпай-турмай ? KiM де болсац, Ей, пенде! Кун кештщ гой, А ж ал келсе алтынын, сак,тайтындай, Алтын табыт 1ш!нде жатпайтындай... Шеж1ремдд урлапты... Зулапты кун. Расырлардан 6ip ызьщ тындап турмын. Алтын адам шынымен кдзак, болса, Бьлген екен куныньщ кдшбатгыгын!!! 29.V.1974. ECKI ЖУРТТА Айтсацшы, кеке-ау, кдй мацда, Орны менщ ушмнщ? Кднып ец талай айранга, Крлынан эжем Тиынныц. Орны кдйда ушмнщ? Айтсайшы, кеке-ау, кдй мацда, Мекеш туыс, бауырдыц? Атганган езщ майданга, Орны кдйда ауылдыц? 57

К,ай манда, кеке-ау, кдй мацда, Kepcexiui б1здщ кешенП ...Пннеш шскен жайлауда, Сап-салкдгн самал еседд. Журттарын 1здеп кдуымныц, Уакдгг 6ipa3 текке erri. Орнына ecKi ауылдыц, Жоцышкд uibiFbin кектепп. Атыздарга арык, боп, ©згерш кеткен жылга да. ©згер1стерге кдрык, боп, ©згермей тау тур 6ip FaHa. Кдй мацда едд?! К,ай мацда?! (Екеум1з б1рдей ацырдык] EcKi журт KA3ip жайлауда, Жан-жагы шалгын, шабынды... HEHI АЦСАЙМЫН? Н е т ацсаймын?.. TyFaH елке, туган журт, сеш ацсаймын, Неге ацсаймын, бымеймш, неге ацсаймын!.. ¥ л де мейлщ, адаскдн кул де мейм, Сега ацсаймын, тутан ел, онан сайын. Куат берген демщ мен тузыц маган, Кдймагыцды ацсаймын бузылмаган. Гулш суйем, шалгынныц 6ypiH суйем, YHiH суйем масацныц ызыцдаган. Сеш ацсаймын, кдйнаган ак, бастаулар, Ак, бас таулар — самайын ак, баскдндар. Сеш ацсаймын, Ka3ipri ак, бас шалдар, Бурынгы ереден курт ап кдшкдндар, С у кеппп, жалац аяк, от баскдндар! 29. V.1974. 58

РАБАНД Рабит M ycipenoB K e Fa6eKe, Анда-санда ci3Ai карем, Ci3Ai керсем, жомарт 6ip куздд карем, Ел1ктеп езйцзге eciM кетш, Кагендеп ак, кдразга тсзддм елец. MeftipiMMeH кдрайтын С1здд карем, Баскдлар умггтерш уздд менен. ЗэЬармен Ж1б1тем деп ку тацдайды, Сезем1н езш a3i журт алдайды. >Ki6iTceM кейде мен де ку тацдайды, Басымнан Алатаудыц булты аунайды, Б1реулер келекелеп жыртацдайды, Туб1нде куртса MeHi, куртар кдйгы, Алайда жырларымды жырта алмайды! Менен де yMiT кутш тутан ел!м! М ен дата умппенен тутан еддм. М ае болтан елецше 6ip жан еддм. Бабеке! Айтсацызшы мыналарга, Мен юмнщ кдзынасын урлап еддм? 29.V. 1974. АН,САП Ж УПП КЕЗДЕСТ1К © зщ бе? © зщ гажапсыц! От кешкен алташ кдзак,сыц. Халкдща келген азатсыц Тап жауынан аш алып, ©ш1ц де кеткен кдзак,сыц! \"Тар жол, тайFan, кешудд\", Keuiin кеткен кдзак,сыц! Ес1л еткен кдзак,сыц!!! 59

Сойылдыга соцтырмай, Кдрулыга атгырмай, Арашалап журтьщды, Алпауыткд атгьщ жай. Неге? Неге жыр тынды?! Неге кеттщ таптырмай! Айырылып кдлыппыз, Кулэш салган \"Геккудай\", ©зщ жазган \"Акдудай\"... ...Kypcimn ек, жан aFa, Сен жок, деген сезд1 ecTin. Жылдар салып apaFa, Акдфы 6i3 кездеспк. Сендей кррган, панаFa, Зару болтан кезде еснк. Акдфы 6i3 кездеспк. Акдгл Kipin сол жастар, Ага болды жол бастар. Кдозыл суцкдр жолдастар. Жалауынды жыккдн жок, ©зщ е ук,сап жол баскдн, © з Отанын крргаскдн. Жалгасуда б1збенен, © зщ жазган зор дастан. Kecereci кегерген, Кап ырыскд кенелген, © зщ жорткдн тузщад, © з кезщмен керер ме ец. Кдйта айналып келер ме ец. Мынау кдзак, даласы, Алтай, Аркд арасы, Алатау мен Атырау, Тойлап жатыр, кдрашы, Естисщ бе, атасы? Букгл кдзак, баласы, CeHi еске алып, атасы, Думандатты, кдрашы. 60

Аспанынан нур тамган, С е ш еске алып тур таулар... ...Айкдй, К.ЫЗЫЛ суцкдрлар! Пай-пай, дулдул тулпарлар! Ортата алып Сэкендд, Ж ас кдзак,тьщ уранын, Жацарта 6ip шыркдцдар! 29.V.1974. ЖУРЕК НЕГЕ ЗАТ БОЛЫП ЖАРАЛМАЕАН?! Кдргам менщ! Кдррам менщ! Аласарып барады арман кепм. Жалган десе, дуние жалган ба едщ?! Жараланран кецшм дал-дал менщ. Кдуырсын ец уз1лген кднатымнан, Жанарымнан шуак, ец таратылган. Кдра баскд орнатып кдра туман, Кдйрым болдыц ойымда дара турран. Куйзел, жан; кущрен, жан, куна басып, Айырар сэтщ сенщ, cipa, кдшык, Жабырып жарырында бул жалганньщ, Bip тушр кдным менщ жур адасып... Мен журмш бацыт куып, дацк, куып, Сайрандаган боламын сауык, курып. KiHaci жок, кдррамды жабыцтырып, Ж олай алмай курыдым танып турып... Кдргам, ceHi жайым жок, кем каре-пн, Бимагулым тардырыц сен карейн. Зат боп неге журег1м жаралмаган?! Кдрраларым, сендерге тец белетш... 6.VI.1974. 61

МУВДЫК, Айырылар ah десем кешрепм, Не дермш caFaH, Tipi жетзмепм?! Мына eMipre абайсыз 6ip Муцлык,ты, Неге гана экелддм?! ©кшемш. Кдйтетн, екшемш, екшемш, Неге гана тас болып беюмеддм? Кустай ушып кещлден Kerin едщ, Неге таптыц сен м ет, жетзмепм? Кдлсац eiri арман боп еомдеп, Муцлыгым-ау, !здедщ HeciH мет? ¥ятымнан ертенш баратырмын, ©mip меш, Муцлыгам, Kemip меш! Сен муцайып, Мен кдлай кун керемш. Сешменен тагдырым 6ipre менщ. Сен окдгстан келгенде мьта eMipre, Болатынын осылай б1лген ед1м... 6.VI.1974. Тагы да к ел т 6ip кектем, Крштасты, мше, тага да. Ж абыла б1здер дурмекпен, Жайгастык, жаздыц тацына. Сагынтып келш дур кектем, Тагы да кетп 6ip алдап. Тага да дала, кыр, бектер, Орнынан тусп 6ip аунап. 11.VI.1974. 62

БОЛАШАККЛ Брлемш, Керемет 6ip кун келедд! Жайнайды жасыл багым, гулденедй Бишеймш, оны маран и м бередд, KiM босатар журект! турмедеп? Турмедеп ж урекп и м кередд?! Бымеймш, 6ip керемет кун туады! Жан-жагым жанаттайын кулпырады. Юм ашады ж урекп кулпылаулы? Шыкрак, болып шындыкдсд умтылады, Куллыдагы журепм булкдгаады. Керемш, керемет 6ip кун кешемш! Болашарым, сетм ен 6ipre есемш. М ен сенщ унщменен ундесемш, М ен сенщ тшцменен тыдесемш. Сауык, курам бойында 6ip кешенщ. Болашагым, сен турсац, мен елместн! Акдякдттьщ алдында бегелмес им?! Жогалмас не, емфдён женелмес им?! Сен есен бол! Мен, мумган, еленбестн. Сол акднсдт: мен се н аз кегермесшн!!! 11.VI.1974. ¥нататын урма кд13 сыр ашуды, Сырын ашпай тесекке кулаш урды. Кундеамен жулыскдн долыдайын, Маржан бугш ашулы, тым ашулы. (Bipep минут етпей-ак, сыры ашылды). Тымырсымай кдйсыб1р уррашыдай, Сайрайтын-ды сайтан кдлз сыр жасырмай. Ашу, ыза намысы бетше урып, Кдызу кднньщ anTUFbi тур басылмай. 63

Ь^ыздар унс1з кдрауда 6ip-6ipiHe, \"Тага не боп кдлды?!\" — деп дшзруде. — Аты кдзак. демесеч, иттерменен Жарамайды кдсында 6ip журуге. ©зеурейдд 6ip суйш улгеруге. Ж т т емес, ецшец 6ip жидтрлер, Жидшрге крр болып еткеннен де, Соларра да гашык, боп тид1 шмдер? Ж еке езше жеардщ б и лтн бер!— Деп 6ip кетс1н 93ipre Маржанымыз, Ортасында уш кыздьщ ардагымыз. Маржан кулсе, кулю боп жан-жатыцыз, Алмагайып долданып, ашуланса, Yh шыгармай, амал не, кррраньщыз. О л акдкэт \"долыдан nepi кдшкдн\", Адшаддатан адымын Kepi баскдн. Ашулыньщ алдынан сак,та, тэц1р, Акдярып кеп атацньщ керш ашкдн. Сыры мэл1м кдлздарга кдлз Маржанньщ, Талай керген шикдндай сызданранын. Курбысына тап болса 6ip жакрылык, Куптаганын бшяейсщ, кызганганын, (¥нататын, ейтсе де к*лз — Маржанын). ©3i айтады Маржаннан сыр сурама, Жаспак,татып оспак,тап шымшылама. Кеудесшде Kip тунбас жадыра — жан, Жанын жайып салмастан тыншыра ма, Ж алт бурылып, жат кезден кршсына ма Сырын багып Маржанньщ курбылары, Y h шырармай, куйшш турды 6epi. BipaK, достар айтпай-ак. тез тусшдд, ©ж ет кыздыц кез1нде — муч ызрары. 25.1X1974. 64

С0НБЕЙД1, ЭЖЕ, mblPAFblU! Жаркдфап eKi кезщ шамдай жанран, Кутупп ец жалгызыцды кдн майданнан. Жалганда куту деген кдндай жаман, Акдфы кдза болдыц саррайганнан. Крйырмасы: Сенбейдд, эже, ошагыц! 03inai энге крсамын. Жет! кдт жердщ астына, Жетпейд1 6ipaK, осы эшм, Крштасып жалрызьщныц хаттарымен, CanapFa оралмайтын аттанып ец. Жадырап жещс кднат кдкданында, Жалрызьщ кеп кдлар деп шаттанып ем. Крйырмасы: СенбейдД, эже, ошагыц! ©з1нд1 энге крсамын. Жалрызьщ келш кдлар деп, ©з1цдей мен де тосамын. Жалрызьщ оралмады, оралмады, Кщын Foft Tipi жанныц жогалганы. Bip жерде Tipi болса журген шыгар, Болса eAi, езщменен болар мэщт. Крйырмасы: Сенген жок, эже, шырарыц, Арналды саган бул эшм. Семген жок, сенщ буларьщ, Сынган жок, эл1 шынарыц. Отыз жыл содан 6epi тац атуда, Элемге шурыласын таратуда. Сарынып жалгызьщньщ салган эш, Акдудыц аспанда ушкдн кднатында. 65

Крйырмасы: Сенбейд!, эже, шырагыц! Арналды саган бул эшм. Бойында сенщ тумарьщ, ¥шып жур жалгыз рыраньщ. Сенбейдд, еже, шырагыц! 14.Х.1974. Емхана. Буфет. Тун. ТУЛПАРЫММЕН Б1РГЕМ1Н 1здесец меш юмде-им, К,аладан !здеп журмепн! Угаме де !здеп юрмегш! Аязды боран, ар таудьщ Арасында OMip сургемш, Солармен мэцп 6ipreMiH. Жетелеп меш iArepi, Кундер1м менен тундер1м, Тесек сап рардан 6ip KepiM, К,арыма курыр 1дгемш. 1здесец меш кшДё-йм, С ол жерден KeAin 6ip KepiH! Ак, тутек ашыр арпанда, Ак, сайда жылры бакранда, Курырты шаншып ар papFa, Аспанга рарап турам мен, Кус жолы — Болашартарга. Кар Teyin жылрым жатранда, Рахат одан шар бар ма?! Керек рой кузет OMipre Дуние уйртап жатранда... 66

Ак, Kjapay шалып тулымын, KiciHen к,ойса кулыным, Кетед! бойым жылынып, Булк етш менщ жулыным. Айтамын, айтам кдйталап, Тулпарлы жердщ улымын! Ракетадан кем емес, Шаншылран мешц курыгым! Сондьщтан асау кдхлырым... Кдшырар кутын урыныц! ..Лздесец MeHi юмде-юм, Бул жерден 1здеп журмепн! Аязды ак, кдр тундемш, Ак, тозан, боран кундемш, Тулпарыммен 6ipreMiH, 1здесец меш юмде-юм, Сол жерден келш 6ip керш! 8.XU.1974. БАСЫМА МЕН1Ц БАК, КОНДЫЦ Орьшсыз ойнап, кулгенде, Опык, жеп талай жургенде, Басыма мешц Бак, крндыц, Байкдусыз шак,та, б!рдемде Боларын булай б1лгем бе?! 1здесем, рас, 1здеддм, Еммнщ кезш туздерш, Тещздерш де жузгемш. Жабык,тырып та кететш, Жаздарым, талай куздер1м. Кердщ бе сокдак, даладан? Сол менщ сандал 1здер1м. Багым ба деп те кдрагам, Тырналардьщ да тазбегш, К,алдырып содан санадан, Б1ржола ум1т узгемш. 67

Акрры мына, Бак, крндьщ, Баянсыз емес, нак, крндьщ. Кдстарыммен кдк, белддм, Достарым, 6ipaK, жок, болдыц. Жалгыздык, деген KypFbipFa Бак, крнды даты таи болдым... Бакдгг-оу, бакд1т, ерексщ! Дуниеге Teric ceHi екс1н. \"Прлжке мынау кррексщ, Жалгыздык, деген кургырга HeciHe, жаным, керексщ?! Крнбай-ак, крйшы, крр erciH!!! 8.ХЛ.1974. ДЭР1ГЕР1МЕ Keperi жок, Keperi жок, Keperi жок, бертщ ! Иненщ де Keperi жок, Keperi жок, дэршщ! Кетсем егер пленканын, узглген 6ip эшмен, Кдлсам егер кдра жерддц жалгыз тушр дэшмен. AepirepiM, paiyvieT! М ен e3ipre елмеймш! Kemipe rep! Журег1мд1 пышагьща бермеймш. Эуре болмай босат м ет! ЕндД алдыца келмеймш. Keperi жок, Keperi жок, Пышак,тауга кенбеймш! Кррыкдаймын пышак,тан да, Кррыкдаймын инеден. Ине тугьл бул журектз найза даты туйреген... Купиямды кересщ Foft, мен сондьщтан именем, Keiuip меш, Keiuip м ет! Кетем ертен, уйге мен. 68

Бауыр icin, бас айналып, бойда кдным тасыган, Бэрше ез1м кшэммш, оньщ несш жасырам. Кеп нерсеге куанам да, кеп нэрсеге ашынам, FbiAbiMFa да, езщ е де ракдоет, бас урам! Уакдпым барады етш, мен 6ip жакдд асыгам... 8.ХИ.1974. TIJIEKTECKE Ей, бауырым! Кетерсецчн, кетерсечнп басынды. Алатаудыц аскдрына куннщ нуры шашылды. Кд13 TipmiAiK MiHe тага мойыныца асылды, Асылды да, саусаБымен сипагандай шашъщды. Кетер басты, Тур орньщнан! Терезеге кдрашы. Неткен тунык, неткен кдшбат жер мен кекттц арасы! Неткен жакдш бул раламда адамзаттьщ баласы! Бауырым-ау, жи кушщлд, терезеге кдрашы! Жата берме ауыр дертке, ауыр дертке бас урып, ...Эне 6ipey бара жатыр жумысына асыгап. Автобустан кдлып крйран жэне 6ipey ашынып, Эттец, эттец, айналайын кецм кдлды-ау басылып... Кдрашы, эне, ацдап басып, барады eTin кдрт адам, Ажары да, назары да, базары да таркдган. Кдрт адамра кдрсы келш, сэлем берсе кдрт Ана, ¥зын сонар б!рдецеш айтып жатыр кдрт оран. Мына жолмен уайымсыз эм талай етерсщ, Шыра алмаган асуъща, аман болсац, жетерсщ. Ей, Бауырым! Ей, Бауырым, басыцды 6ip кетерын, Мынау кд1зык, дуниеш кдлай к^ып кетерсщ... 8.X II. 1974. 69

N17-ПАЛАТА Бул белмеде — eKi орыс, 6ip кдзак, Ушеушзд1 6ip FaHa дерт тур кджап. Кемедеп адамдардыц жаны 6ip, Сондык,тан да ынтымак, бар 6ip гажап. Ушеум1зде жалгыз рана кдуш бар. KiM б1ледд, тардырымыз аныкгар... Дала кущзрт, жатыр ма элде жауып кдр? Желмен ушып бара ма элде мамыкуар?! Тургындары он жетшнн белменщ! А з Foft эл1 кермегеннен кергенщ. ...Сагымдайын сайран дуние сен бе едщ?! Сайран салып, саган неге кенбеддм... Бул белмеде — уш тардыр бар, уш Адам, Торда отырран торгайларга усаган. Уш адамда уш турл1 емес, жалгыз дерт, Жалрыз тузак, алты аяцты тусатан... 9X1/.1974. Б1ЛГ1Ш1МЕ Таты да, тары, тары да, Таты да сына бшпипм. Kipin ап менщ жаныма, Kip 1здеп тары журмшщ?! Bip жырым — мен1ц 6ip балам, Мезгшпз шала тумаган. Mep3iMi жеткен шагында, Шыгам деп сырткд тулаган. М е зп л а з елец тумайды, К ещ лаз болса, им бысш Сыбызгы десем курайды, Оны да сына, 6L\\riiuiM. 70

Домалак, жердщ устзнде, Домалап бара жатырмын. Мухиткд суцгш тусттм де, AcnaHFa 6ip-aK, атылдым. Айга ушып бара жатырмын, Муны да сына, акдглдым. QftTeyip, MeHi кдтыргын, Туын жык, турыр акдшньщ!!! Сахара мына жер!ме, Сагымнан кейлек кштзддм. Сандалып журген 6epire, Сары атанымды бурпзддм. Жулдызын мынау аспанньщ, Ж ерде турып-ак, баскдрдым. Мамык, етттм де тастарды, Тауымды баскд жастандым. Жотама кдла орнатып, Бойыма сыймай жур купим. ...Турыр акдшды сорлатып, Муны да сына, бглгшпм. Осылай GMip cypeMiH, Осылай журш кун кешем! Дуниенщ мына журегш, Акдганан сура, бымесец!!! 10.X1I.1974. Жырым кеп менщ эл1 жазылмаган, KeHiM кеп эм менщ кдзылмаран, Кдлдырып болар-болмас кдзынамды, Нелштен 6ip KyHi мен жазым болам?! Куалап тарцнлжтщ кебелегш, Кдп крйды кдпел1мде кеп елещм. Жалгызым, жаным менщ — жырым менщ, Кдлдырып сеш артыма неге елемш. 71

Жазайын, жалыкдайын, жасырмайын, Кдшан кдлрып кеткенше басылмаймын. Ая деп ажалга мен бас урмайын, Шок, шайнап, от бур1ккен Кдсымдайын! 10.XII.1974. ФАРИЗАРА Фариза! Фаризажан, Фариза кдлз, ©м1рде акдяндардыц 6api жалгыз. Шыдай-шыдай акдяры жалырармыз, BipiMi3AeH 6ipiMi3 арылармыз. Б1здердд де жок,тайтын жан болса егер, Шан; баскдн архивтерден табылармыз. Сен мен1 бьлесщ бе, бшесщ бе? Жаралмаган жан екем куресуге. Жылай журш OTipiK кулесщ де, Ж уресщ де крясыц, журесщ де. Bipi HTepin кеудемнен, 6ipi шалып, Тастагасы келедд куресшге, Фаризажан, сен соны б1лесщ бе?.. Жанарымды туманмен тумшаладым, ...Cepinneci узш п тур садагым. Жйтгшен кдзак,тьщ дос таба алмай, Кд,13 да болсац мен саган мун шагамын. Ауырлар деп ойлап па ем мунша xaAiM... Акдлн болып несше жаратылдым, Арасында кдп крймай кдра туннщ. К^асиетш сезем деп Ана ттлдщ, Кдуырсыны кдлмады кднатымньщ. Ку тсрлжке кул болып, аяц басып, Кулашымды жая алмай баратырмын. 72

Момын едш, жакры еддм, уяц еддм, Аттап етпм олардыц щ белш. Ендд, мше, кдукдрсыз кур ашуды, Ж ия берпм келедд, жия берпм. Мацдайымнан сипакан 6ip жан болса, Ецдд кдлран ©MipiMAi кдяр едш. Бшяеймш, бузыкдын ба, жындымын ба?! Кеп турады телйтм мунды муща. Ендд кдлган еш рдщ курдымында, ©лтйрсе де кембеймш жырды кумра! Нел болады деп айтам, жалтармаймын, Кебейтсец де кдншама мынды мыцра... Айналага кдрайык, анык, барлап, (Тун кеткесщ, кун шырып, жарык, болмакЗ. Не туралы жырласак, Фариза кдлз, Барыштайык, 6©piH де халыкдд арнап. Фариза, Фаризажан, Фариза кдыз, Б1р1шзден 6ipiini3 арылармыз. Том-том болып дукенде турмасак, та, Подвалдары архивтен табылармыз... 11.X II.1974. СЫРКДТ СЫРЫ Таты, м1не, тан, да атты, — Сыркдтьщыз салмак,ты... 1шкен шарап, жеген ет, Бауырьщызды жалмапты. ...Жанарымды жумып ем, шр-крыр жол жатты, Hip-к^ыр жол жатты, туман басты жан-жак,ты. EciMe алдым Крсжанды, eciMe алдым Кдлжанды, Маран украл олар да естершей таетан-ды. ...Ауырганы белпаз, неткен сыркдт алдампаз, Ауырмай-ак, кез рлмей етщземш тандарды. Рас па деп ойлаймын жалган десе, жалганды. 73

Ойран-асыр кун кешш ортасында дурмектщ, Кираган уй сияк,ты к^раппын foh, бымепшн. Жанашырдьщ айткднын кулаилма iAMenniH, ©3iMAi ез1м кдоатып, ез1мдд ез1м жундепшн. Ыцкдрлдаган сыркдттар... ¥зак, тун мен узак, тац. Далада iyjc, кдланыц жотасына муз арткдн. BiAin болмас 6ip сумдык. жанра баткдн сызаттан Кдпастагы к,ыздаймын ержазден узаткдн, Ауырады 6ip жер1м, журепм бе, жаным ба?! Асау толкдон ойнайды аласурып кднымда. ©ткен eMip ук,сайды узап кеткен сагымга, Умтыламын, б1рак,та устай алмай-ак, крйдым, ©frreyip, 6ip уры жур менщ сайран багымда. Жамбасыма, к,олыма кддалранда инелер, Сэл сескенш, артынан жан рахат куйге енер. Журепмде жыр уйып, куларыма куй келер. Bipep сарат отпей-ак, сол рахат жогальш, Tipi жаткдн миыма мьщ сан кдуш уймелер. Жогал, сары уайым! Мен TipiMiH, TipiMiH! TeceHreHiM Tipi жер, жамылганым Tipi Кун. Кеп кундер1 куаныш, кеп кундердщ 6ipi муц, Exi аярын тен баскдн азаматтыц 6ipiMiH! Акду тускен мотордай ендд осыдан женделсем, Курып кдлгыр сыркдттан кулантаза емделсем, Тарт, кдра жер, жанымды, райбат айтып егерде, Hici кдзак, баласын 6ip-6ipiHeH кем керсем. К,адалуда саныма сансыз ражап эл1 ине... Ж ан жубатар дос та жок, жауым да жок, эрине Айналайын Aapirep, аман-есен айык,сам, Бушл ел!мдд аралап, сэлем берем эр унте. I3.XII.1974. 74

БОЛАШАК, ДЭР1ГЕРГЕ Ток,та, ток,та, ей, жнтг, аялдагын, Кдне, кдлай жагдайьщ, баяндагын. ...Тэж1рибе мектебш 0Tin журсец, AapirepAiK KecinKe таянганьщ. Таянраньщ, кдрарым, таянганьщ, Адам уппн барьщды аянбагын. Адам турар алдында, умыт болар, ©лжтер мен сойылган кряндарьщ. Ендд алдында турады Tipi жандар, Bipi сушп, KiM 6iAciH, 6ipi KppFap... Крмылдамай Kipniri жатса дары, Байкдрайсьщ, шыкдаган Tipi жан бар! Кэшбщнен кетпегей жерш мулде, (Акдял айтып кетпм-ау, желж-пм бе?!) ©лгендердд TipiATeM деп ойлагай, Денесшен жан 4зде елжтщ де. Ж ольщ болсын, бара рой, айналайын, Айналайын кррраушым, кдррадайым! К эабщ е мен сенщ басымды нем, Басымды нем, HeciHe арланайын... 13.XII.1974. КДЙЫРЫМДЫ КДРЫНДАС Мен буларды б1лмейтшмщ, Б1лмейтшмш тегш де, Буйырса, 6ip дастан жазам кдрындастар женшде. Тфпплжтщ бар шипасын барлык, жанра егуде, Таныдым рой, таныдым мен такдлранда SAiMre, Мын, сан алрыс кдрындаскд, мын, сан алгыс келшге. Сыркдт жанра келедд де, xaAiH сурап !зетпен, Инес1мен шипа куяр сэл-пэл рана тыз еткен. Ацдып турран азуы алты кдрыс ажалдан, Сыркдгганран байрустарды KyHi-TyHi кузеткен. 75

...Элдекшнщ уш естиуу анау шетга белмеден, YHi есплдд, демек Tipi... демек Tipi... ©лмеген... Абайсызда белмеге енген ажал екен, Кдрындас ©Mip-eAiM ортасында тура кдлды келденец. ©Mip кулдд. Аузынан ажал заЬар таратты. Кдйырымды кдрындасым жецдД бь\\ем, тац атты. Тац атты да, тамаша Кун кдк,ты-ау дейсщ кднатты, Ак, кебйй суйреттлген ажал сорын боратты. Кун де осылай, тун де осылай, Кдйырымды кдрындас, И гш к п iciHeH 6ip кдрыс адым арылмас. ©Mip-eAiM ортасында арпалыскдн сыркдткд, Кдрындастай кдйырымды жан Бул ем1рден табылмас. Табылмас-ау... Табылмас!!! 13.XII.1974. БАЙКД, КДЛКДМ! К^алай?! Калай?! Кдлкдм, маган не дедщ?! М ен ез1мдд зерттей алмай келемш. ©3iM жайлы жалгыз тана дерепм — ©згелерге туснпказ елегрм. ©MipiM бар, екпем де бар, наз-муц да, (Андап кергей, e3iM жайлы жаздым ба?!) К,аршадайдан SMip кешш саз, кумда, Ак^глымды ат теггп ме, аздым ба?! Тусшбеймш, неге келдДм?! Неге етпм? Мына ем1рде неш жойдым, н е т екттм?! Байкд, кдлкдм! Мен де саган керекпш! (...Кдз1р гуыс крй, жапырак,сыз теректн). 14.XI1.1974. 76

ЖУМЫС ОРНЫМ Жумыс орным буфет! емхананыц, Эн табамын мен мунда, ем табамын. Ем табамын, к ш б1лсш, дерт табамын, Кдйда кеттщ, оу, менщ ер талабым? 1с дейттн де ic емес iCTereHiM, Ертещт асты шемш, тустенемш. Жумыс орным кешга астан босаган соц, Осында кеп жыр тумай ттстенемш. Сыркдт кдлар жэшне жыр туранда, ©згеред! ещм де, тур-тулгам да. Кдйдаты 6ip кдукдрсыз ой келед1, Кдбыршыры миымныц жыртылран ба?! Жырлап барам, кдйтсем де жырлап багам! Журепмде зэредей сырды ацтарам. Юм не десе о десш, бтлед! шпм, EpKeciMiH еуимнщ кундацтаган. (...0AiMre ме? ©AiMre жырлап барам!!!) 14.XII.1974. Емхана. ЖАМАННЫЦ АКЫЛЫ Мынау шалкдр, Мынау салкдр заманда Акд1лы жок, адам, cipa, адам ба!.. \"Тустен к е т н мацырады ак,сак, крй\", Тустен кейш акдгл гардЁ жаманга. Cipa, маран, Атак, мансап жазбаган. Крлымдагы барыма мен маз болам. Бакдггтымын! © з эйе-мм, ез балам, Ен/ц маган кулык, керек аздаган. 77

Б1ршш]ден: Мык,тыларра жарыну, Солар айткдн жерден ылри табылу. Кулкдщ суймей турса дага табыну, Б1\\е тура бЬлмеген боп жацылу. Екшш1ден: Санап болып адымды, Уак^ггша сендДрген жен жалынды. Mime аттай 6ip кдзыкда тацулы, Крю керек кец еркке баруды. Ушшыпден: Мыкдыц шарап шшенде, Мык,тымсынбай, сен айранра тускен жен. Аулак, журпн, аулак, журпн шженнен, (Bind осымен ер кезеп уш келген). Мше, сонда адам болып шытасыц, Мык,тьщнан да мык,ты болып турасыц. Теменгрлер кере алмаса сынасын, Арыз жазсын, тапсын дага KyeciH. ©з-езш ен жаман атьщ жыгылмак, (©Mip деген ойын Foft 6ip буганбак,..) Сонда кдлай? Мык,тыларым сез айтса, Бас изеу1м керек пе екен шыбындап?! Олай болмас! Оны маран жазбаран. Ж ана 6epciH жалын журек маздаган! Bip басымда бакдпым бар аздаган. Баспанам бар, ейел1м бар, ез балам. Бул eMipAe ез орным бар, ез барам. Мен соларды мнят тутам, мэз болам! 14.XII.1974. 78

СОЛАЙ!!! Будан белек кдй жерден ем таба алам, TirrreH менщ кетюм жок, емханадан. Кере-кере жалыкддм мен кдладан, Ж уре-журе шаршатам кен, даладан. Туыс, жолдас, дос, курдас — 6api бетен, Жанашырым Анам мен жарым екен. Ауыратын журек те, бауыр да емес, К^.1зыл ала кдн болтан жаным екен. Емханадан кетюм жок, кдйда барам?! Bepi де жат, 6ipi жок, аймалатан. Отанымньщ сап берген ордасын мен, Жумыс орным деймш де, пайдаланам. Тепн тесек жаткдным, тегш тагам, Дэрйер де, дер1 де тегш матан. Тепн жарык, буфепм — жумыс орным, Мен осында кдламын, e6iH табам... ¥мытамын KiM кдндай Ж у з екенш, Мен осында ез1мд! кузетемш... К,айырымды кдрындаскд кемекш! боп, Сыркдттарды тун бойы кузетемш. К,айда барам, мен мынау сурымменен, Жырыммен, кунымменен! М ен акдшмын! KyHi бойы аралап белмелердд, Сыркдттарды емдеймш жырымменен. Солай!!! t5.XU.1974. ТУНП АЛМАТЫ Тунп Алматы туманы ашылтанда, Алатаута ай келш асылтанда, Нур жанады, аспанныц жулдыздары Алматыныц успне шашылтан ба?! 79

Сушседд кешелер кешелермен, Bip ракдт сезесщ еселенген. Осы сшуцр кдлада ескенщмен, Танданасьщ туристей кеше келген. Емен, терек ерймен кдуышады, Кдйьщ менен кдрараш танысады. Алатаудан басталтан ак, булак;гар, Алматыга жеткенше жарысады. Алматыра жеткенде ац-тан, болып, Арык,тармен акэдрын тартар жолын. Ашуланып 6ip сэтте тура кдлып, Атылады acnaHFa фонтан болып. Судьщ аты су рой, ол бугына ма, Тау булагы келшшке тырыла ма?! Су сэулеге умтылып, сауле cyFa, Айналады ражайып шутылара, Сонда Алматы ук,сайды Кубылара. ¥затылар кыздайын улпьддеген, Шакдфасьщ назыцмен, кулкщменен.. ...Жок,! Алматы — журеп Алатаудыц! Тау уйкыга кеткенде булилдеген. t5.Xn.1974 FACblPJIAP СИЕ31 Квдэкдгашы ма, Елушлп ме расырды Расырлар жиналып, расырлар сиезш ашуда. Адыра кдлып алтыньщ мен ураныц, Парасат, акд1л арнага сыймай тасуда. ©ткен расырлар, жеткен расырлар жиналып, Тацыркдр сонда жиьфмасыншы расырра!

вткен расырлар, Жеткен расырлар бас урып, Заманалардыц eciri Teric ашылып, Енед1 сонда букъ\\ раламдык, Сарайра, Ж ниллмай туы жиырмасыншы расырым. Жанады жарык, — Жулдыздар нуры шашылып. Сиезд! ашады, Естшп yHi турады. Жанды да, жансыз дуние Teric тунады. ©ткен FacbipFa, Жеткен Facbippa сез 6epin, М енщ расырым бэршщ басын курады. Кезекпен сез ап, Расырлар есеп бергенде, Ж1берш крйган кдтелжтерш кергенде, Бабаларына да, Балаларына да, Жиырмасыншы расырым Акдгл айтады кдтелжтерш жендеуге. Жайылар сонда раламга улкен дастаркдн, Расырым менщ оны да e3i баскдрран. Неге д ей аз рой? Неге десещз,— Нарыз керемет осы расырдан басталган. Салтанат впредь Расырлар тепе тарасар, Qp6ip расырлар ез дэу1рше жарасар. Жарылып 6epi осы расырра жол ашар, Басырымды менщ, Болашак, расырлар Крнак, етуге таласар. I5.X1U974. 81

БАЯРЫДАЙ -1 К.ырык.та дэнене жок, дара турран, Баяры бала мшез, бала тулгам. Дал осылай он алты жасымда мен, Басымнан тун еткерш, тац атыррам. Баярыдай мшезш, акдглым да, Кеткешм жок, aAi узап шакдфымра. Мьггьш кдлсам екшемдд, атырылтан, Ж ирен тай жок, жалгыз-ак, такумымда. Баярыдай кундер1м тунге уласкдн, Тундд суйем... Суюнп ем тундд жастан. ©Mip деген мектеггп 6iTipe алмай, Кеше алмай-ак, келемш 6ip кластан. Баярыдай шыт-шыбыр жейделер1м, Баярыдай кулгешм, сейлегешм. Баярыдай урттап ап ыстык, астан, Аузым куйш кдлады кейде менщ. Баярыдай... Bapi де баярыдай, Баярыдай юлемш жаяды май. Енд1 маран кырык,тыц кьглырын бер, Ак^ылын бер, арын бер, ая, кудай!.. 15.ХП.1974. КУНДЕСПК КУРЫСЫН! Кдндай ракдт! Журешк, достар, кунде естш Ренжу деген, Ренжу деген — б1лмеспк. Бауырларым-ау! BapiMi3 киын кун кештж, Арамызга 61здщ Кдй жак,тан келдд кундеспк?!

Ж урунп еддк к,ой, Муцымыз 6ipre, арман да, Армандап журш, Келдж крй осы орманга. Кез1м1здд ашып, Кдрайык, атар тацдарга, Кундестж курысын! Кундестж курысын жалганда! Тардырымызра Тамаша кундер тап келш, Отырмыз, м1не, Елуге жетпей бак, Kepin. Кундестж курысын! Кундестж деген — жат керж, Тастайык, оны нак, ортасынан кдк, белш! Елдер мен елдер, Материктер мен материк Достасып жатыр, Татулык, туын кетерш. Бауырластык,тьщ жалауын 6i3 де кетерш. Жаркдш ем1рден Жауласпай журш етелж! Карасандаршы, Кдншама достан айрылдык,.. BipiMi3 нарыз, BipiMi3 жалган кдйрырдык,.. Тазалайыкдны Ынтымак, деген айдынды, Кдлыпкд туспей турганымызда маймылдык,! Ойлацдар, достар! ©нерде \"жарыс\" болмайды! ©peci жетпей, Кундестж кдижан оцбайды. ©нерщ жетш, ©се алмай кдлсац, сол кдйры... Кундес таласкдн ©нерщ енер болмайды!!! 16. X II.1974. 83

ТАГДЫРЛАСТАР Келген кектемдД кдрсы алып, ©нген гулдерге жан салып, Сонау сарымра тамсанып, Ойга бататын едщ, Булак, басында эн салып. Анац есще Tycin, Мунданушы едщ соншалык, Булак, басынан Kepin, Сурап, кдсыца келш, — Жаным, жасыма! — дедж, YHci3 отырушы едщ, Жылап, басыла 6epin. Аскдр таулармен сырласып, Жасыл орманмен сырласып, Жалац аякден д а р басып, CeHi !здейтш ед1, YmIt узбейтш едд, Сорлы 6ip FauibiK, Булак, басынан Kepin, Жылап кдсыца келш, Жылап кдйтатын едь Сырын жасыра 6epin. Сен елец етпейтш едщ, О л узап кетпейтш едь Кез жасын кел болып жаткдн, Суймесе, текпейтш ед1. Сенщ салган эндерщ, Оран жетпейтш едд. Булак, басына келш, — Жылап, жасыма! — дед!к. Унс1з кдйрырды байрус, Б1зге асыла 6epin. 84

Сен оныц сорына орай, БелгДаз багыткд кдрай, Ж ар тауып кеттщ бе, кдлай? Бакдггты болрайсьщ, байгус, 1стеген Дсще жарай... t6.XII.1974. ЖАЛАЦ АЯК, КД>13 Тепеп турран несерге кдрамай-ак, Bip кд1з кетш барады жалац аяк, Жалтыраган эдем1 топылиын, KiM бьае,аД, жауыннан барады аяп. Ойнадтаган далада кдра кез1м, Еске тусш кетп ме бала кезщ? Елец цылмай ешгамдД барады e3i, Ж алац аяк, жургендей дала кезш, ЕркДн устап eAiriM барады езш. (Шыт кейле1з жабыскдн кеудесше) Кдрамаскд, крймайды кермесще. Н е кедаД екен сайтанныц зердесше?! Жалац аяк, сикдфра кдрап турып, Ж алац аяк, жастырым кедаД есДме! Кдра да тур, кдйтесщ, кдра да тур, Булац еткен бул сурет кдлады акдхр. Жалац аяк,.. Балтыры жалт-жулт етш, Байып болып жастырым бара жатыр. 16.XII.1974. КДЫЗДАРЕА Кыздарды керсем, 6ip турлД ©31мнен ез1м муцданам. Тыям да бейкдм кулкДмдД, ©з1мнен ез1м сыр багам. 85

К,ымбат-ау крздьщ ар-муцы, К^иын-ау, киын, там к^ын. Н е болар екен тагдыры?! Yfiipi/dn сокра 6ip куйын. Тоймайды кез1м жуз керсем, Жайкдлтан менщ гулдер1м! Тон, турып жерге, куз келсе, Н е болар екен кундерщ?! Туртк1леп кудис жанымды, Кетед1 журек тыз етш... 03ipre жасыл бакымды, Отырмын, мше, кузетш. KJ>I3bIK, GMIP Кдлтарыс, бултарысы мыц сан кдбат Кдгзык, eMip, акдгрын турсац кдрап. Б1реулердщ ецбеп еш, тузы сор боп Б1реулердщ бакдпы жур сорталап. К,ызык, OMip, юм бшпн, сонысымен, Аласы мен куласы, торысымен. Татдыр турл1 болганмен, eMip 6ipey, Унатамын OMipAi сол ушш мен. ¥найды OMip ынтымак, KypeciMeH, Кур кдлмайды еш им де улесшен. ©лш-талып жеткенде бакытына, Ш орт узиип кей татдыр тугес1лген. ©MipiMe ез!мнщ тацданамын, Кдлмайын деп кдтардан кдрманамын. ByriHiMAi етгазсем киындыкден, Ертещме умилен алданамын. Унатамын ем1рдщ ой-кырларын, Сауык, курып, сайрандап, той кд1лтанын. ©Mip керек келецке, шуатымен, ©Mip керек! Баскдньщ крйдым борт... 1974. 86

KYPCIHBEIIII Тагдырыма тура келген cepiriM, М ен бейбакда сыйлады екен ceHi им?! Ш ар басымда, шацырагым, сен турсыц, Баскдлардыц барлыгынан жерщм. Ауырлыкуыц кетердщ-ау кебш сен, Сенен келш куат алдым жещлсем. Сен жер болдыц, несер болып теплеем, Шуть1ласыц, кдра булт боп кершсем. Мен тун болсам, сен тац болдыц ж аца аткдн, MeHi к,ола, ceHi шойын жараткдн. М ен ашу да, сен акд1лсыц Hapi акддн, Сен Адамсыц, мен — аждаЬа зар аткдн. Бьлемщ Foft, б1лмейдд деп журсщ бе? TyciHeMiH кеудецдеп дурс!лге. Оцашада, журт кезшен жасырын, Курсшбенн, жалынамын, курсиве! 0Ai eKeyMi3 аттанамыз сан жылта, Курсшбенн, куаныш кеп алдыцда. Курсшбенн, журепмдд тыцдашы, Талай-талай кереметтер бар мунда!.. 17.XII.1974. ЕРКЕКШОРА Апыр-ау, сенбешн бе, сенешн бе?! Кдсына жакцгн барып керейш де. Сурайыншы и м екен аты-жеш, Куддпмдд кдлдырмай кемешмде. ...Шынымен еркекшора Ырысжан ба?! Бауыр ма, батыр ма сол, туыскдн ба?! Курбылары кулатын басып алып, Кдшатурын. Еркекше о л урыскднда. 87

¥лдарменен ойнайтын аударыспак, Саннан устап, б1лектен, кардан устап, Кдйсыц барсыц дегендей кдраушы едд, Курбыларын арты бос аударып сап. Дейтш едк \"К,ыз керсем, сайтаным бар. Бет-жузше кдрамай айтарым бар. Ей, байFyстар, окуды кдйтеандер, Одан да жак,сы-жак,сы бай табыцдар! Артык, не бар жакрыка жар болудан, Арыц барда жакрыныц ал крлынан! Bip момынын кдзакдыц алдап журме! Айырылып кдлгасын ар жолынан\". Еркекшора!.. Жаны да, сыры да анык, Еркелетер едд оны жылы халык, — Сендер агам болсандар, елмесшн, — деп, Жылкы 6aFbin кеткен-д1, курык, алып. — Еркекшора! О л маран жалт кдрады. Ж алт кдрады б1реудщ ак, тамары... Кемей1мде 6ip нарсе туйдектелш, Болып кетп каз алдым кдп-кдрацры. Салауатты, бйймдд ана керддм, — Экем кутш кдлды, — деп бала келдД. ©ткен куннен 6ip елее жарк, erri де, Б1ражола крштасып кдла берддм. 17.Xll.1974. Емхана. МЕН Б1РЕУД1 Б1ЛУШ1 ЕМ... М ен 6ipeyAi 6wymi ем жырра FauibiK, Ж ы р жолында жырылып, журдд адасып. Жырын окдш, жанынан сыр барасьщ, Ести карме кылырын, жынданасыц... Кудай урды кдэакрьщ 6ip баласын... 88

Сайтан урды сорлыны тебесшен, Жынданды ма?! Танды ма не есшен?! Рас болса, тещзге лак,тырдык, Лакдырдык, ею рдщ кемесшен. Аядындар азгынды демесш ел... Мыстан кемп1р есектер кемсецдейдд, Ел: \"Сен!\" — дейдд, 6ipaKja мен сенбеймш... Анырына жетсем-ау, рас болса, О л ушш мен асылып елеем деймш. Дак, тускен арымды аулак, устаранмен, Сенбен деп, ез1мдд e3iM кдгстаранмен. © з к,олым бауырымды тш п жатыр, ©з1мнщ кд1лды кдпкдн устараммен. Н е сумдык,!.. Сенбешн бе?! Сенсем бе екен?! Кенген бас к,ой жене 6ip кенсем бе екен?! Немесе, © з KepiMAi 63iM кдзып, Жасырынып сол керде елеем бе екен?!. 18.ХП.1974. СЕН ЕМЕССЩ Сен емессщ! Куат пен шуак, берген. Сен емессщ! (Дэметш, сурап кергем). \"Прнектеп Tipi жаннан шуак, тергем, Алтамын бойымдары куатты елден. Сен емессщ, емессщ! Сен емессщ! Жакрылык, керген емес сенен emKiM. Сен есекпн кдтынсыц, ер емессщ! Алацысьщ тебелес, ерегестщ!

Журттыц айткдн сезше к^рамарам, Мен де с е т жаралап аралагам. Бул куш Есгисщ бе, жаман адам, Басынды бес тиынра багаламан. От тастаган ортага ойран крлсыц, Абыройьщ тегшп айран болсын! Атак, ушш алыскдн сендейлерге Акд>1л менен парасат кдйдан крнсын. Бауырлардын; бастарын курап келген, Терагамыз сен емес, куат берген. Отаным деп, халкдш деп езеурейсщ, Садага кет! Садага! Шуак,ты елден! 18.XII.1974. ECKI АУЫДДЫ ЕСКЕ АЛУ Сарала кдздар саздары, Сардала — сарым, Маздады. БулкЬлдеп жузген уйректер, Кдцкдглдап ушкдн кдздары. Бала да, кдрт та мэз 6epi, Ауылдыц кдйран жаздары! К,аршыра THin кептерге, Кднатын узin кеткенде, Кдлкдш 6ip ушкдн найзадай, Тырналар ушып еткенде, Саршаныц куга жеткенде, YpKiTymi едж куалап, Жайылып журсе дуадак, Адырда, квдэда, бектерде.

©picTe к,озы шулаган, Сусындап тунык, тунбадан, Тай-кулын журсе тулаган, Буралып жап-жас келшшек, С у алып жатса жылрадан, TipmwiK 6ip сат тынбаран, Бажап крй, ражап бул далам! Bip жерге байлап юнд1гш, Сарынып таулар 6ip-6ipiH, Булттардан жаулык, 6yAFaFan. Куантушы едД кектем кеп, Кактем жок, жаз кеп актем боп, Жасытып б1зд! кеткен жок, Ж ас ж ш т жазры бидайдын, Cin-сирек мурты кекпецбек. Сипайды самал еппен кеп. Кдра су бойы талдарра, Сайрауык, кустар крнганда, Кубылтып энге салранда, Туп-тунык, меддДр бастаудан, Сусынын; эбден кднранда, Жастырын, кдйта басталган, Басталган баскд арман да... Момакдн ауыл бектерде, Аркдсын Tipen тауларра. (Алатын жау жок, жалганда!) Сайлардан салкдш ecTi жел, Салбырап, баяу кеш Kipep. Сумурындарын шакдфраи, Эж елер даусы есплер. ...Осылай ед1 есга ауыл, Осылай ед1 есга жер... 19.XII.1974. 91

ЖАМАН е л EH, Bepi6ip каруылра шнгенсщ, Битш тщ айтуынша, \"булшгенсщ\". Жаман елен, жазайын Петефише Жамандасын битдпм, к у н т керсш. Жаман елец жазайын мынадай деп, Торы менен жирендд куладай деп. Айтайыншы куланды куралай деп, Тусшбейд1 тецесем Хантэщрд1 Кдгап крйран Тянь-Шаньга сынадай деп. 1здеспрш жер-кектен кдрайын да, Керемет 6ip тецеуд1 табайын да. BiArimiMe берейш, не дер екен, Ак, кдразра ак, бояу жагайын да. Керер ме екен кдйсыб1р кара шапггыц KyMic талшык, турранын самайында. Тусшер ме не екенш бак, пен нала, Боя дейдд жалганды акден рана. Сезер ме екен битном, кдйдам, кдйдам, Туратынын алмасып ак, пен кара. К^зы л мен кек, курец мен сарылардыц, Б1лер ме екен 6ip жерден табыларын. Сезер ме жыр ацынын сагынарын, Сагынарын ацынын жаны жарым. Ат жалынан мал тапкдн 6ip бштпггщ Жаны жарым акдшды торыганын. Маган жат кур куаныш, арам кдйры! (Бш п турмын, 6iAriiuiM жамандайды...) Кдлай шалсам екен деп есю досым, Кут-туш тыныштык, таба алмайды. ...Айта келш адам мен заман жайлы, — Акдга елдд, елдд, — деп хабарлайды, (Кандидат боп сапарын тэмамдайды...) 92

© з элшше эргам де caMFan кдлар, © з эт м е н эргам де сарнап 6aFap. Жаман елец кеп менде, кду1птенбе, Жаманда да, акдлнды ал, э, бэтшатар... 19.XII.1974. СЕН МЕНЩ EJ1IME БАР... Сен менщ ел1ме бар, жер1мдд кер, Жандар бар эр нэрсенщ жетон бтлер. KpHaFbi бол жыл сайын келш журер, Асылы бол жыл сайын керш журер, Ардагы бол артатын ceHiM, жшер! С о л жердщ мен сияк,ты акдлматын, Окдшасац окдама, окдаматын. М ен туралы сейлейдд шокдаларым, М ен туралы сыр шертер топырарым, Таста м ет, кдйтесщ, окдаматын. М е т сура бастаудан, жылгалардан, Торайдакы келипктен, тунбалардан, MeHi сура сатымнан кутан арман, Тал шыбык,тан суратын сырталантан. Таудан сура найзадай шыцдарынан Шыра алмай тацсэр1де Кун кддалтан. ...Мен — 6ip бекен, аулакдсд ж е л т кетпм, Ж е л т кетпм, басымды epiKTi етпм. Сен менщ жырымды окда, унамаса, М енщ тутан жер1ме кемш кетган!.. 20.XII.1974. ТАРДЫРМЕН БЕТПЕ-БЕТ Хабар жок, сатан кеткен елш1лерден, Ей, Татдыр! Сейлесейнс, келий бермен. Кдншама сокд1ак,тарта бастасац да, С етм ен сейлесудд epci кермен. 93

Биесщ бе? Мен саган багынбаймын! Бар ма Tanj беретш зарыц, кдйрыц?! Келденендеп жолымда тау боп турсыц. Мен мунарткдн басында сагымдаймын! Сондык,тан да яабер деп жалынбаймын. Н еге жанын, ашымай Tipi адамра, Неге сала бересщ буралацра? © з тардырым, ез1ме ана емес пе ец, Жубатпайсьщ неге сен жылаганда? Жак,сылык,тыц кдмайсыц кдлдыгын да, Кдргысыц ба, кдлдырран жарльныц ба? Мен дегенде жыландай жиырылып, KepiciHiue гстейсщ барлыгын да... 1974. Кдрра адым жерде тур е,дд менщ бакдггым, ¥стай алмадым, ©TKi3in к,ойып уакдггын. Сансырап, шаршап жургенде, Bipey тап келш, К,ак,ты да Kerri, Айылы мык,ты, аты тьщ. Туратын ед!, К,ол созым жерде, карга адым. Кдмсыздыгымнан, кдйтейш, ¥стай алмадым. Банибет етш, ттрлжке мына алданып. ©лген жок, 6ipaK, Бакдггкд деген арманым. Ырзамын ез1м ттршшк eTin жургенге, Юмдерге жакдай, Аяулы болып юмдерге. Бакдгг дегенщ ©Mip кешу рой битенге, Келу1 де оцай, KeTyi де оцай 6ip демде... 20.XIU974. 94

0M IP СУРЕЙ1К АЛМАСЫП Жапырак, журек жас кдйыц! Жанымды айырбастайын. Сен адам бола бастасац, М ен кдйыц бола бастайын, К елкесщ бе, ак, кдйыц? (KepiHep, мумшн, гамге epci) ©MipiHAi макан 6ip бернп! Дурбелец мына дуниеш, Адам кез1мен 6ip керип. Кдйыц боп мен де багайын, Орманнан орным табайын. Беймэлам маган eMipre, Кдйыц кез1мен кдрайын. Сен даты жерден нэр алдыц, М ен дагы жерден нэр алдым. Б1реуден сен де жаралдыц, Б1реуден мен де жаралдым. Т ш ц жок, жанды кдйыц — сен, Айырмашыльпым — Адаммын. Мендег1 бары 6ip журек, Bepirrri журек саган мыц. Сондыцтан узак, жасайсыц, Курдасы келер заманныц. Бар-жогы менде 6ip журек, О л елее, мэцг1 кеткешм. Сендег1 семсе мыц журек, Келгенде жасыл кектемщ, TipL\\ep кдйта дурюреп. Жапырак, журек жас кдйыц! Жанымызды айырбастайык,? Адам боп журсец кдекдйып, Кдйыц боп турсам кдекдйып, Теуекел, айырбастайык,! 95

ЖЕТ1М КУШ1КТЕР МЕН K0PI СЫРТГАН Keimcipin, уясына Кун acbiFap, Кшщентай торгайдыц да уясы бар. Урпиген ypiri-iirypni байгустар-ай, Сендердд бул турщмен юм асырар?! Болымсыз жаркдбак,ты паналанып, Кездерщнен ит соран, барады агып. Кдмылсыз нарыл жатыр аналарьщ?! ©лген бе?! Калган ба элде жараланып?! Байгус-ай! ©AinTi Foft, eAiirri foA. ©кпеден жараланып KeAinTi рой. ©AiMTiriH суйретш эзер жетш, ©Ai емшек сощы супн 6epinTi рой. Тым курса, емесацдер, жалгыз-жарым, Шыдацдар, ертец уйге алгызармын. Сарайдьщ 6ip бурышынан уя салып, Ак, сутке бэр1цаД де кднгызармын. ...Нелер жетам хайуанды крргалаткдн, Айбар жылап оралды жаркдбацтан. ©p6ip жерде 6ipeyi кдтып калган, Куипктердд KepinTi кдрда жаткдн. Ауылдан тыс, С у жырган арна жак,та, (Калган кун1н жоцтаура арнамак, па?!) М е т ц Kepi Сыртганым кунд1з-туш ¥лиды да турады жаркдбацта. Kapi Сырттан улуын догармады, Сол кеткеннен мол Kerri, оралмады. BipaK, 6i3re aAiriH керсетпед1, Киын екен жак,сы иттщ жогалганы... 20.XII.1974.

¥К,САСТЫК, Босаетан Ана. Кектемде дала бусаньгп, BipiHe 6ipi болар ма украс муншалык, Толратып дала, Есен-сау А на ул тауып, Бара жатады кектемнщ кекш1л булты ауып. Тершидд Ана, Тершидд дала кдлмтанып. Тамыры иш, Terri 6ip уйк,тап алгасын, Ана шайына, Дала несерге кднгасын. Далага — дикдн, Анага адал жолдасы, Тьщайтпак, болып, Даярлап жатыр кдлжасын. ©скенде себи Анадан таусап кррепн, Далада тэй-тэй саусагын жаяр кек епн. Жердд — Анама, Анамды жерге тецеддм, Екеушен де епз украстык, керемш. 21.X II.1974. ПАТША БОЛЫП TYP K0KTEM Кек iiibiFbin кдлды кунгейге, Тумаулы ызгар бар эль Кдщтардан кдлган 6ip бейне — Тергскей жак,та кдр эл1. Ж ы л кусы — жаздьщ хабары, Кднатын талмай кдгады. Туксига кдыстьщ кдбагы, EpiKci3 кет!п барады. TepicKeft жакдсд мацады, Келецке 1здеп барады. 99

Tay iuii толран сайран 6ip, Тацыркдп кустар сайрап жур. Бауыры жДбш, элденДп, Жотасын кекке жайган к,ыр. Устем боп кектем, сэнденш, Тоц ypFaH TayFa ел берш, Кдлдырын кдмстыц айдап жур. К,ызуын шашып Кун кектен, CipKipen несер б1рде еткен. Куларыц кейде тунады Кубылран мынау дурмектен. Аяздыц туы кулады, Патша болып тур кектем. 21.X II.1974. 03ГЕРЕД1 ©згередД дуние, ©згередД, Эуелден сол — Адамныц кездегеш. KepeMeTTi ecKipTin кереметтер, Керемет шак, акдгры кез келедД. Жугшегак, Тартайык, шындык,ты алга, ©згередД мухитгар, курлыкд-ар да. © з бетДмен, Табири езгерсе екен, Ушырамай алапат сумдык,тарра. Шелдер, кумдар езгерсе бакдна болып, Жулдыздарга адамдар жатса крнып. Адыра кдп айла, куш, Турар сонда Акдгл менен парасат патша болып. ©згередД, кдндай сыр бар осында? Болашакдд дуние таласуда. ©згерт бэрДн, уакыт! Тиме бДрак, Санасы бар адамзат баласына! 21.X II.1974. 100

МАЙ - МАХАББАТ М ай — махаббат. Аспанда да, жерде де, Айдын шалкдр келде де, Жаткдн сонау келденец, Аскдр тауда, белде де, Ынтызарлык, кернеген, Махаббат жур шелдеген. М ай — махаббат. Ж ерге FauibiK, сур аспан, Ж ер де FanibiK, Ж ете алмай, Ею FaimjK, жыласкдн. Крсылысып кете алмай, Кедергтден ете алмай. М ай — Махаббат. Адамдар да, ацдар да, Шыбык,тар да, талдар да, Жэнддктер де, малдар да, FambiK, болып калган ба?! Малынады арманга. Махаббат жур орманда, Махаббат жур тауларда. BipiH 6ipi 1здеген, Рашык,тар жур жалганда. Жецгетай М ай ж ел берш, Желп1нтед1 бэрш де, KapiciH де, жасын да. Махаббаткд зэру ме, Мына дуние, расында?! Май — махаббат. Араша боп ар, муцра. Ей, FauibiK,Tap, кдйдасыц? Махаббатыц бар мунда. Тарзым ет те, ш басьщ, М ай айыньщ алдында. 101

Журектерге от тасып, Май — махаббат. Багала! Bip-6ipiHe боп рашык, ©TciH б1здщ замена. ©здд-вз1мен отгасып, ©ппккендер соттасып, М ал боп кетс1н, отгасып! Махаббаттан садага! Май айынан садага!.. 2I.XII.1974. ТУЙС1К - 2 Кдпел1мде байкдмай жургенмш бе? Кднат 6iTin келед1 куннен-кунге. Мына ем1рден 6ip кетш, 6ip келддм бе?! Tyci белек баягы гулдердщ де, Клмдердщ де, кун менен тундердщ де, Осы, мен... Элде баскд тунге енд1м бе?! Бал арадай шыкдайтын айналамнан, Бауыр, жолдас, дос, курбы кдйда калган?! К^!сылтаяц кездерде пайдаланган, Жок,ты кутан кдйдасыц, Кдйран арман? Армысьщ! Eci дурыс, мнят кушм! ©Ain кдйта TipiAreH сияк,тымын. Жаркьш eMip, жан eMip, жасыл шуак, Алдарында сендерддч уяттымын... Алып ушып барады кднаттарым, Кундд узатып, кутемш тац аткднын. Дел осындай сэтщнен адастырма, Адастырма, етшем, жараткэным!!! 21.X II.1974 102

К.ОШТАСУ Эскерге еке улын атгандырды, Сэт сапар т1лед1 журт, мак,тан кдллды. Ел imiHe суйюмдь мак,таулы улды, Ж асама деп жат кдолык, сак,тандырды. Жацадан отау Tirin, ipre курап, Кдлыпты жас семья гулденш-ак, ...Анасы жол жабдытын эз1рлеуде, Куаньш, 6ipAe KyAin, б1рде жылап. Крштасып агалары, курбылары, Крш айтып ауыл-аймак, турды 6api. Крш бол! — деп алые сагым булдырады, Естшп булак,тардыц сыщыр эш. Eapi де крштасуда... BipaK, 6ip жан Бата алмай крштасура жылап турран. Ж олырып жол бойында кдорат-кдордан, — Крш бол! — деп орамалын лак,тырран. Болашак, солдат оны байкдмады, К.ЫЗ кдиуырын тары да кдйталады... ...Жасыма махаббатьщ кдйтар эл1, Оиьщ да сен боларсьщ айтар ага. 21.X II.1974. ЕСКЕ АЛУ ...Келсец, кел. ¥ятьщмен, арыцмен кел. Бойындары жакрылык, барыцмен кел. Бшк бол, мендегшщ бэрш мецгер, Жабыркдран жанымды жаныцмен кар. Bipi унатып, 6ipeyi жек кередр Мен крйгам адамдарра екпелеудд. Баскд жардай кец1лдд кап баледд, ©кпе, наз дегендерщ аткен енд1. 103

©MipAin зацы белек, жеш белек, Несше екпелейсщ, женще кет. Бык,сып жатар есектщ крламтасы, EpKiHipeK наздансац елще кеп. Агайын, кулкщ кдйда, назьщ кдйда? Жараскдн 6ip-6ipine эз1л кдйда? \"Кдлкан кещл — ш ы вдн жан\" дегендешн, Шынымен ендд кдйтып жазылмай ма?! Келсец, кел. Эз1лмен кел, назыцмен кел. Ж ан жумсарткдн жайдары жазьщмен кел. Н е халде отыр екем, кезщмен кер, Аясац , ce3iMinAi сез1ммен бер. Вершен айырылсач, езщнен кер. 21.X II.1974. ЖАРТАСТАР Жартастардьщ бетшен сорасы акддн, ©туде заманалар, болашак,тар. Кднша урпак, осында кеп к,ора сокдсдн, Кдншама сендд мунда жерошак,тар, Тастар тур бетгершен сорасы акддн. ¥затып сап кдншама гасырларды, Кдншама урпак,тарды жасырган-ды. Кдбылдап кдншама рет жасындарды, Кдншама жекпе-жекте басын жарды. Кершщ кднын суртш кдгз-шутыла, Кершщ ныгана асылтан-ды. Деме оны TiAci3, мылкду тылсым едП Курсшсец, 6ipre ол да курсшедь Сен жыласац, кущренш бук!л жартас, Тау солк, етш, жанынан турингедД. 104

Ащы унщлд экетш кдй-кдйдага, Айрайласан,, ол даты айгайлаган. Айтары жок, жасырын арманы кеп, Мэцгшкке жаралган пай-пай бабам, Bip орнында мэщтлж кдйбы ойлаган. Жартастар тур бетшен сорасы агат, Ж ай атады жасындар жара салып. Мацгш кке жаралган кдра шалды, Кдлкд кдллып жатырмыз крра салып... 22.ХП.1974. К^ЫН НЕ БАР?.. Мыц кубылган куаныштан, дертгерден, Крын не бар адам жанын зертгеуден? М ен келемш ез жанымды зертгеумен, Б1рде аяз, 6ipAe жалын, ерт кеудем. Арзан не бар ойнау менен кулуден, Комбат не бар адам сырын йлуден? Мен эуремш ез сырымды б1лумен, Кеше бузып, eidHeMiH бугш мен, Жылдарымды еске аламын булшген. Адамдардыц жаны менен журепн, Ойлайтын ем 6ip гаодей б1лемш... Ажырата алмай пгуак, тунегш, Таныганга мез болыппын ipeHiH. Ертец баскд бугш жак,сы кергешм, 0 з кез1ме 63iM, Ражап! Сенбед1м. Kecip-гкедей ауыстырран ендерш, Тусенбеймш кд1лырына пенденщ. Жылдар бойы 6ipre журш, 6ip кулген, Жакдшыцныц жат боларын KiM бй\\ген. Адамдарды зерттей алмай журмш мен, Оны зерттеу мумкш емес, 61лд1м мен... 22.ХП.1974. 105

ОК1НБЕЙМ1Н ©шем деп еюнбеймш, жыламаймын, Жыласам да жубат деп сурамаймын. К^граннын, KyAipeTiH (щмасацдар, Кдйтешн, тагдырын бер куралайдьщ. Тагдырын бер, тардырын куралайдьщ, К,ашан атып алканша куламаймын. Сусындатып туп-тунык, тау булаты, Жанарымда жайнаган тунады айдын. Сайрандаймын сайларда, квдрды асамын, Сьщсыган ну орманмен сырласамын. Кдрауылга шксем, шгешн, I\\y3FbiHFa ук,сап келмейдд мьщ жасагым. ©шем деп еюнбеймш, кдйрырмаймын, ©ткен eurri. Ендд оран кдйрылмаймын. К^ран да, куралай да болмак, емен, Атымнан адам крйран айрылмаймын. ...Арпалысып жургенде ем!рменен, Кдй-кдйдара экетпес кещл деген. ©леем, елем ез!мнщ жер1мде мен, Кдлсам кдлам ез1мнщ ел1мде мен! Жыламаймын, сондык,тан кещлденем. 22.ХП.1974. КДР ЖАУЫП TYP Апыр-ау, 6ip-aK, тунде кыс келген бе?! Кдр Foft мынау 6ip тунде тускен жерге! Bip тунде мына аймакуьщ ещ езгерш, Bip-ак, тунде керемет 1стелген бе?! 106

Ж эюмен жапалак,тап кдр жауып тур, (Улпрмей де кдлдык,-ау кдмданып 6ip). Ыкдд кеп к,онак,таган кегерппндер, Буталарра кдрайды танданып кур. Кдр жауып тур, Жауып тур, кдр жауып тур. Зацды рой, Зацды 6api, талас бар ма, Акдд оранран кешелер, агаштар да. Бар тавотат езара жараскдн ба? Ак, мамыцтар ушып жур ак, аспанда. Кдла жатыр оранып ак, туманра, (Cipa, дала KipniiKci3, ак, будан да). Жырылган соц жалауы, жаз ты ры лды , Кдлс Kipe алмас eMipi шахтыларра. Кдяс кдггымыр. Ж айлы емес далага онша. (Малшыларра кцын-ау, дара крнса...) Биуедд e3i табигат, кдйтер еддк, Кдыс ак, болмай, егерде кдра болса?! 22.XII.1974. СЕНБЕЙМ1Н CAFAH М ен саган ендд бармаймын! Бармаймын деддм, бармаймын! Баскд жолдарды тандаймын. Бершсщ маран садакд, Садакдцды ендд алмаймын! Акд1лыца да кенбеймш, Айткдныца да нанбаймын! ©лмеймш, ендд елмеймш, ©зшддк куаныш, бар кдйрым. 107