Мұқағали т3

Дегейсщ болмашыга кдмыгып жур, Болмаса, барлыгы да табылып жур. Кулын-тайдай тец ескен курбыларьщ, Дегейсщ сагынып жур, сагынып жур. Айткдйсыц жагдайымды езщ керген, Аман де 83ipre тек кез 1\\геннен. Куйзелш кунддз-туш тыным алмай, Kypecin жатыр дегш сез1мдермен. Сыртьгн 6epin достары кеткенше, ©ктбейдд дегейсщ еткешне. Табыс eTin бар сырын ж1бердд де, Кезден ушкдн кещлдщ кептерше. Армандайды дегейсщ, кдялдайды, Кдйда барса, 6ip басы сыя алмайды. Сендер оны умытый кетсецдер де, Дегейсщ сендердд ол 1щя алмайды. 10.П.1976. ЭУЛИЕ Сглелеп, куртып муршаны, Саят кып тауда жургенде. Сая |ып кдлын шыршаны, Кетшпш уйк,тап 6ip демде. Оянсам б!рде элденш, Жамбастан кектщ сызы eTin. Акдудай аппак, шал келш, Тур екен м е т кузетга. Ke3iMe сенбей таиланам, ©щм бе элде туам бе?! Кдйдан жур мына шал бабам?! Иес1з таудыц йшнде. 258

Сэлем де бере алмадым, ©зшше сейлеп тур бабам. K,biAbiFbiH айтып жандардыц Байлыгын таудыц урларан. — Орман да сиреп барады, Барады сиреп ацдар да. Тауьща тускен жараны, Жазатын, бала, жан бар ма?! К и т н атып жаралап, Шыршасын кдокдоп тонауда. Кезщмен керып аралап, Озбырлык, мундай болар ма?! Шайыры арып кезшен, Кдртайган шырша тур жылап. ©лгендей ез!м сезшем, Кдйгырса орман тунжырап. — Сен дары кдру крлра алдьщ, Атарсыц таудыц jaririH... BipaK,Ta байрус орманныц, Басарсыц кдйтш куйтн?! Ормансыз тауыц жет!мек, Н е керек такздз еркеип. Барады, балам, сетшеп, Орманныц жасыл керпест Кшктер безген бул жерден, 1здеме, балам, таппайсыц... Аскдсын мынау 6ip децнен, Уйге кеп дем-туз таткдйсыц. Келецке маран TycipreH, Кек шырша ceprin таранды. Эулие деддм шпмнен, Бел асып кеткен бабамды... Ю.п.1976. 259

Не деген керемет кун! Жаныца 6api даяр не керект1ц: Кершед! гулдерщ бур жарганы, ЕспледД ушканы кебелекпч- Н е деген керемет кун! ЕспледД бал ара нар сорганы, Бармак,тай балапан кус эн салганы. Бэрш де кеудесше крндырып ап, Дала 6ip рахатга, Дел-сал жаны. Таулардьщ самал ессе балагынан, Гулдер тур узглердей сабагынан. Шартарапта шауып жур нур мен шуак, Шашырап куншч алтын табагынан. Сусындап как аспанньщ шанаганан, Шарык,тап шьщырауда ана кдлран; Ару жер ез дидарын кдрап жатыр, Меп-мелддр тунык, кектщ жанарынан. Н е деген керемет кун! Кейпше елатесщ тец1рек-пч. Кдласа мына жаткан сэби дуние, КеледД емДрДчдД бере кеткщ... ИМ. 1976. Тун кдтып, TyciM кдшьш келгешмде, О ц кабак, кврсетпейсщ сен де мулде. 0 p6ireH есектерге кулак, асып, Душпанныц айткднына сенгешч бе? Алдында кулдык, урып ак,талмаймын, Астында аятацныч тапталмаймын. Б1раз кун сенД еамнен шыгарды рас, Жаныма баткдн дерттм, баткдн кдйгым. 260

Оц кдбак, керсетпедщ сен де мулде, Керсетпе. Жодтама да елгешмде. \"Бастан жак, та айрылар\" дейдд гой журт, Айрыласыц, Туспейач керге 6ipre! Н е куйде жургешмдд кересщ бе? Мен сешп баратырмын, сенесщ бе? Кдн майданнан оралтан жауынгермш, Жарадан сау-тамтык, жок, денеанде. Басымды булт алтан бугшде сен, Журекке ине кддап, бул1нбе сен! Элареп, эзер жантан шыракрын мен, Сенемш де кдламын 6ip урлесец... 10.11.1976. Менщ 6ip кдрызым бар етелмеген, Маскдра-ау, Махаббатсыз етер ме екем?! Жандар бар жас гумырды 6ipre етюзген, BipaKja 6epi бетен, Бетен, бетен... Болтан сод жалындаусыз, суык, кднды, Махаббат, кш б1\\ед1, жуытпады, Киялдап жок,ты 1здеп жургешмде, Мшеки, жер ортасы жуып кэдды. Bapi д е махаббат-тын буры н матан, Лапылдап 6ipiHe де урынбатам. ...Же, менщ махаббатым етш кеткен, Немесе ел1 кунге туылматан. Махаббат бакдгг емес крнатутын, Тулю емес ойдан-к^фдан шолатутын. Махаббат — кездеспейтш керемет 6ip, ©м!рде 6ip-ax, рет болатутын. 261

Басымнан кереметп еткермедДм, 1здед1м, KepeMiH деп тек терледш. Жэ, менщ махаббатым пуылтан жок, Ж э, менщ мааббатым еткен менщ... ИМ .1976. ТУНЖЫPAFAH ОЯУ БАК, Жапырак,тар тусш жатыр, Tycin жатыр... Нелжтён?! Айрылып бара жатыр араш 6iTKeH KepitcreH Кергенс1з де, Ж угеназ де, Куздщ бузык, бораны, Бала бак^ъщ, дала кдрттыц, Шашын тутш желжкен. Жапырак,тар ушып жатыр, Tycin жатыр, Аяулы-ак,.. Емш-еркш тапап келем, Keniin келем жаяулап. Сыйдым-сыйдым бутак,тары, Жебесшдей садак,тыц, MeHi кездеп тур ма деймш, Тунжыратан ояу бак,.. Жапырак,тар ушып жатыр Терек пенен еменнен, Б1рдецеш жулып жатыр Журепмнен, Денемнен. Жаздьщ жазган кпабына Редактор куз болып, Keft6ip жолдар, Keftoip ойлар ¥шып жатыр еленнен. 11.11.1976. 262

УЯМ MEHIH, Б1здщ уй болатурын осы арада, Жататын булак, aFbin босагада. Орны да ешейш деп кдлыпты гой, ©TinTi кеп уакдгг... Тоса ма алда? Кдзына болмаса да кдмбасында, Кдрык, боп отыратын нанра, сура. T yrim кернешнен тузу шырып, Жалгыз уй жарбиятын жар басында. Ескермей лрш ш ктщ жаракдтын, Сонда да кун шыратын, тац ататын. Бар сыйы табираттыц S3i берген, Б1здщ уй керепне жарататын. Кдра орныцнан айналдым, уям менщ, Кум1стен мусшщад куяр ма ед1м. ...Элдекдлай аспаннан кулап туссем, Аядай босаганды кцяр ма едщ? Ж аз келсе, жадыратар жайлау мацы, Кдгс келсе, ит туррысыз байлаудары. Эйтсе дары буюл 6ip шацырак,тыц Bipa3 жыл осында еткен кдйгы-арманы И М . 1976. Т А У Б1Р АЦЫ З Т ау — 6ip ацыз, Т ау — дастан. Таусылмаган ау бастан. Ток,тап калган керуен, Bip-6ipiMeH жалгаскдн. 263

Жетер жерге жеткенде, Керуенпн кеткенде, Шыгас пен Батысты, Жалтастырып шеккен бе? Булттан буйда таганыл, Кектен керпе жамылып, Таулар жатыр ацырып, Сапарларын сагынып. Жетер жерге жеткесш, Мзцгшкке шеккесш! Оятпандар, байкдцдар! Таулар турып кетпесш. Тау — 6ip ацыз, Тау — дастан. Таусылмаган эу бастан. Ана — Жердщ тесте, Алып сэби жармаскдн. и .П .1976. 0KEJIEP Онда мен бесжтемт, Есешп ес тргенде eciTKeHMiH. TyriH тартса, май шыкдсдн даламызга, Кунарсыз-ак, кулпырып eciirri егш. Ж ер жыртып Tic агашпен, епзбенен, Экелер даламыздан жем 1здеген. Кдмкрр боп кдра кдзан, сарбалага, Эйтеу1р, кдрнымыз аш депзбеген. Элдекдйдан булак^ыц суын бурып, Кек епн ecipinTi жулындырып. Алтай дэнш алдымен ортата сап, Отырыпты жайсандар тыным кд1лып.

Бар тапкднын тиеп ап арбасына, Елшщ куяды екен кдмбасына. Сонда дары жетерлж кдлады екен, Кддак,тап елшегенде жан басына. Ж ер жыртып Tic агашпен, еггзбенен, Экелер даламыздан жем (здеген. ...¥pnaFbi вертолетке шнш бугш, Ж ем 1здеген даладан кен 1здеген. и л . W76. АБЫСЫНДАР BipiHin жары елгенде, Б1ршщ жары хабарсыз. Сурапыл баскд тенгенде, KeiinTi кдра кдгазсыз. (Ажалга берген ш ы ры н ы ) Bip аяк, 6ip крл жогалган. Кеудеде Tipi шыбыны, BipiHin жары оралган. Жалганда ттрлйс, турмысын, BipiHin жары AiH аман. Кергенде ж е а р курбысын, Ж еард ен бетер жыларан. BipiHin сыры 6ipiHe Белгш, 6epi тым кднык, ©тюзген жастык, кунше, Кунше кдйтар 6ip барып. Сырларын 6yrin irniHe, Сырмшез, тату абысын, Сез^рмей Tipi Kicire, Сак,тап жур айел намысын 12.111976 265

КОШЕДЕ Мен жолымды берешн, ет, кдpai-ым, HeciH кутгщ, несше кеп кдрадыц? Анасынын бергенш саган берген, Аруагынан айналдым тектп Ананыц! Жалган-ай! Жарасымды-ау i3eT деген! И|лген \"6i3 етпенен\", \"ci3 етпенен\". Кдсиетш халкдшыц сыйламайды, Атасыныц дастур1н кузетпеген. Десек те жаца ешр, жаца заман, Жак,сы гой 6ipiH 6ipi багалаган. Туйсж аз тайлацтардан сак,та, кудай, Тайрацдап адды-артына кдрамаган. ©Tiirri 6ip-6ipiHin жолын багып, Кдрагым, ата-бабац момын халык, Осиетш бабацныц орындай сал, Одан енш м кетпейдд тоныцды алып. Мен жолымды берешн, ет, кдрагым, Несш кутгщ, HeciHe кеп кдрадыц?! К,ор болмассьщ, культы теки Ананыц, Жолын алсац ез1мдей текта аганыц!.. I2 .II.1976. Аттандырып там тетп сэттер1мдд, Мен аяцтап келемш дэптер1мдь Сэттер1мдд айтгым ба, эттещмдД, Эйтеупр, жуып алдым пек кещлдд. Анда-санда аударьга парацтарын, Кун баткднын б1лмед1м, тац аткднын. Бетше ак, дастаркдн тамып кетп, Тулаган бойымдагы шарап кдным!

Жырым, сырым — eneyi епздер1м, Екеу1н eici белек ем1збеддм. Жатсам-турсам муц шарып дептер1ме, Жабыркдган жаныма ем 1здед1м. Таптым ба оны, бшиеймш, таппадым ба, Хал1м келмей кджыран шакд-арымда! Ж ан жырым жанра шипа болтаны рас, 0Acipen, ceHin баражаткднымда... 12.11.1976. МЕНЩ МАК.САТЫ(VI* Мен жырламаймын, Сырласамын. Сыры бар замандаспен мундасамын. Асыкддн уакдггпен, Адымымды, Абайлап анда-санда 6ip басамын. Кегендеп жыр крсарын, КелмейдД жыр жасарым. Бегендеп бетонменен к,оя алмаймын, ©3iHme емш-ерюн туласа aFbra. Райыптан пайда болган сайтандайын, Жыр туса, кдйтармаймын. Улатып май тандайын, Ащы TiA акикдтын айтар дэй1м. Турранда ушм ешпей, т1л кесрлмей, Ж уре алман жырмен eMip 6ipre сурмей. Журектщ аманатын ойга алмасам, Маган eMip Чилидщ турмесшдей. Жаньщнан жалындаган ерт кетпеген, Жалыкдай ез1мд1 03iM зерттеп келем. О журег1м! Орньщнан крбалжыма, Жарамсак, жалрандыккд беттетпеген! • Бул — Муклгалидын ец соцры елец1 (Лашын). 267

Тштен де мен ем ес-Ti, \"М ен\" дегешм, Сенддрмеймш, Сенбецдер сенбегенщ. Баскднын, жаны-сырын угу ушш, 0з1мд4 зерттегендд жен керемш. Мендеп бар, Сенде бар, онда да бар. Демек, сенщ, \"Менщ \" де сонда кдлар... © з жаньщды алдымен жайып таста, Жакрылыкдъщ KeKeci сонда болар. Не шыгады бэрш де суйем деуден? Бэрш де суйемш деп иемденген. Бэрш де мен де суйем, Айтпан 6ipax, Отырып оцашада куйер кеудем... Куйер кеудем... Сондык,тан кушнемш. Жасырман, жырымда сол жш менщ, Ж ы р жазу, KiM б1\\едд, ермек шыгар? Акдш болу HeFbLAFaH кд1ын едщ!!! 12.111976.

МУКДРАЛИДЫЦ ЖАЦА ТАБЫЛРАН 0ЛЕНДЕР1 TipiMicin, журепм?! Барсыц ба элд?! Саган артар жуктердм таусылмады. Таусылмайды. Жуктен сен аршылмадыц, Кулаганша т е с т е тау шындары, Сулаганша кеуденщ баршын бага. Кетересщ, журепм, барсыц ба э м ! Keuiip, кусым! Мен ceHi ушыра алман, ¥шырамын дегешм — кддсыр арман. Мен сеземш, сеземш, елмек емес, Кеудеанде ез1цдей кусы бар жан. Keuiip, Кусым! Мен сега ушыра алман. Бар пален! крлымнан жасап алып, Бас саугалап, кдламын тасаланып. Кермей кетюр, к,ос жанар нец бар едд, Кермей кетюр, тусесщ цашан агап?! BipiciH дал, 6ipiciH циык, Kapin, Барлыган да турасыц жиып-терш, BipiciHeH кешесщ 6ipiciHe, Бар палесш басыца уйш-тегш. 269

Секем алам крро^ытып не бйрдемец, Не б1рдемец куантып кец1лденем. Э р кдтрынан KepciH деп кез 6epinTi, Кдозык, 03i, кд1зык,-ау е ш р деген! Дэрига-ай! Журтым маган 6ip ат берсе, Сонан кеюн бастарын курап келсе, Бэсекелес яаптп кдрсы крйып, Сайыстырып, гшркш-ай, сынап керсе. Ж е л т кетсе, жетюзбей акдан желге, Терлемесе терлш шапкднда эрге. Курай курлы жануар сезшбесе, Салмагымды салганда кдкдан белге. Такдшымда ойнаса тарлан атым, Тацдай кдгып Kapi-жас тацданатын, Жагаласар жауым да мендей болса, Намысынан тутанып, арланатын. Екеум1з де кеудеш жалацаштап, Найзасыз-ак, крлменен жаралассак, Аттар caMFan, крлымыз айкдсып кдп, Ж урт назарын аулакрд ала кдшсак, Bip тебеде дурлтп, халык, кдлып, Б1здер кейш бурылсак, барып-барьш, Жауырын ба, субе ме, мойын ба элде, Он найзаны Ж1берсек малып-малып. ¥рандаган дуб1рге таянганда, ¥ры кушам бойымнан оянганда, Hin экеп жауымды ецгерсем 6ip Дуылдаран думанра сояр малдай. 270

(Сонадайда баратса кдшып аты,) Аркдсына алтын ер кдсы батып, Тыпырлаган байтусты, сакд жасап, Шиырып кеп ж1берсем асык, атып. Дарига-ай! Журтым маран 6ip ат берсе, Сайыстырып жауыммен сынап керсе. Bipey емес, кдсымныц 6ipHeuieyi Талай рет такдшда жылап келсе. Суйтер ед1м, ипркш-ай, 6ip ат берсе. М.Макдтаевтьщ бул елендер!\" Кдзак,едебиет1'' газетшщ 1969-жылдьщ 14-маусымындары N24 cen6i кунп санында жарияланып, табанда К,азак,стан Ж азушы лар одары баск,армасыныц секретариатында арнайы кдралран. Мукдралидьщ бул елевдершде \"Куцпрт, кемесю ойлар, жумбак, жутац жолдар баршылык,\" екеш этап керсетшп, газеттщ Бас редакторы Н.Рабдуллин мен жауапты секретары Ж.Тэшеновке ескерту берыген. Сол себеггп бул елендер акдшныц бурынгы жинак,тарына енбей келген. Оразакргн Аскдр

БАЛАЛАРЕА АРНАЛЕАН 0ЛЕНДЕР1 0Л1ППЕ Бар кггапкд бас болтан Элшпе — гылым атасы. Элшпеден басталган Даналык,тыц данасы. Мектебщ мынау, класыц, Осында он жыл турасыц. Тарыдай болып гаресщ, Таудай болып шытасьщ. 1965.

Тоцта, ботам! Атац келедд артыцда! Бур мойнынды калжыраган карт улга. Сенщ сэби сэттерщшц мыскдлын Айырбастап ала алмай жур алтынга. Тоцта, ботам! Атац келеду артында! Ж узе журга, жуз кубылган сагымда, Жастык, дейтш кектеменщ шаганда. ©скен еддк сенщ анац екеум1з Осы кдрттьщ мэпелеген баганда. Кдрттыч баган жайлайтынбыз иен тегш, Тыцдайтынбыз алуан-алуан ертепн. Жинап алып журер едд жарыцтык, Кулл! ауылдыц елтещ мен селтещн. Ей, болашак,! Кдрт келедд зиялы, Кешмесш ата кдяран уялы. Сен сыйласац сэби шацтыц 6ip сэтш, Атац сатан узак, eMip кцяды. Акдалына айырбаста кулкщдд, Кдйтесщ сол кулю дейтш mipKiHAi?! Бейкам кулш еспеген соц ез басым, Бос кулкйн унатпаймын 6ip турль.. Тоцта, ботам! Атац келедд артыцда! Дария шалкар данальпын ал, тыцда! Сенщ сэби сэттерщнщ мыскалын Айырбастап ала алмай жур алтынга. Тоцта, ботам! Атац келедд артыцда! ТАЙЛЛК, Тайлацты неге тусаган, Тайрацдап журсе болмай ма? Керуен сарайга усаган, KepiAin жаткан ж ол кайда? 1967. 273

АРМАНДА, YJIbIM! KiM боласын,, К,андай eMip суресщ, О л — езщнщ улесщ. Акылымды тыцда, мейлщ, тыцдама, TiAeriM бар 6ip FaHa: Шыгып ал да арманыцньщ шыцына, Сосын, мейль ушып ©л де, сыргана. Болса акылыц 61л мынаны: жалганда, Жолай корме арманы жок жандарга! Арманда, улым, арманда! Арманда, улым, актык, демщ кдлганда! Букъ\\ OMip, буюл дуние, бар жалган, Жадыцда уста: жаратылган арманнан! ©MipiHin аягы ж о к басы ж ок ©лген артык армансыз боп кдлганнан. Айткднымды Ж0Н де, мейль жен деме, Арманда, улым, кия деме, ©р деме. Шыгып ал да арманыцньщ шьщына, К,пра мейлщ, куйре мейлщ, децгеле. 17.V.1970. YIH БАКИНЫМ Ец 6ipiHHii бакдггым — Халкым менщ, CoFaH берем ойымныц алтын кенш. О л бар болса, мен бармын, кор болмаймын, И^ымбатырак алтыннан наркым менщ. А л екшнн бакьггым — Тш м менщ, Тас журектп тшммен тшмдедш. Кей-кейде дуниеден туцисем де, Кдсиетп тиимнен тущлмеддм. 274

Бакдггым бар ушшпн — Отан деген, Кудай деген KiM десе, Отан дер ем! ...Оты сенген жалганда жан барсьщ ба? Ойланбай-ак, кел даты от ал менен, Тутш тутет, ©с, ep6i, кегере бер, Немерелер кебейсш, шеберелер. Жадында уста: Жакрылык, кутпегейсщ! От емес, ок, сурасац менен егер! Yui б1рдей бакдпым бар алакднда, (MeHi мундай бакдггты жаратар ма?!) Уш кун нурын тегед1 аспанымнан, Атырау, Алтай, Аркд, Алатауга!!! 8.II. 1972. ЖАРАЛЫЛАР Ж ар ал ы ла р, Жаралылар... Жуздер1нде майданньщ алауы бар. Аспанынан жогалып кдра мунар, Бастарынан ак, улпа жауады кдр. Ж ар ал ы ла р, Ж ар ал ы ла р. Жаралылар, жандары балакумар. Ж ар ал ы ла р, Жаралы жепмдерге пана — булар. Мугедек емес олар! Ж ар ал ы ла р. Жещстщ к,олдарында жалауы бар, ...Парадтан барады е-rin жаралылар. Ей! Адам! Басыцды и де, кдрауыца ал! 2X1.1972. 275

НАУРЫЗ АЙЫ ТУРАНДА Наурыз айы туганда, Той болушы ед1 бул манда. Сак,талушы ед1 сыбага, CanapFa кеткен улдарга, Наурыз айы туганда. Наурыз, наурыз, кунп ип! KyHi nri жерддц — rypi ип. Бауыры жылып науат кдр, Бабымен Бана яабид1 Шашылып ырыс шанак,тан, Шакдфып 6ip уй 6ip уйдд, Шаттанушы едц 6ip ип. Осынау ип кеч жерге, Наурыз айы келгенде. Наурыз тойын бергенде, Кермегендер де арманда, Арманда оны керген де. Келш ем емгр-орманга, Наурыз айы келгенде. 7.X I.1973. КЕТЕЙ1КШ1 Б1Р ЖАКДСД Барайыкдны жылгага, Барайыкдцы жылгага. Барайык, та жылгага, Тебешкнн сырганак- Барайыщны суаткд, Шыгайыкдш кдфаткд. Шыгайык, та кдлраткд, Беленешк шуакдд. 276

Аяз урган акданда, Аунайыкдлы ак, кдрга. Кдйтайыкдш 6ip барып, Кдйран бала шак,тарга. Барайык, та жылгара, Тебею кш сырганак, ...Ак, кумбездер — эжелер Алые жацтан тур кдрап. 2.1.1974. АРМЫСЫНДАР, АППАГЫМ Таныс елке, таные мац, TaftFa MiHin жарыекдн, Кдра жолдыц шацы ушкан. Б1реулермен алыекдн, Б1реулермен табыекдн. Сырнай тарткдн кдмыстан, Таныс елке, таныс мац. Таныс толкын аунаткдн, Таныс caFbiM тау жак,тан Барады агып аулакда- Жамыраган жас телддц, YHi есттлген жан-жак,тан. Таныс ой да, кырат та, Таныс торай, булак, та. Таныс емес 6ipaK,Ta, Таныс емес жас урпак, Сауык, курган суатта. Танысымды таппадым... Ей, бейтаные мацтаным, Армысындар, аппарым, М е т ц бала шак,тарым! М е т ц болашацтарым! 3.1.1974. 277

ЕРТЕГ1 Отырар едд, Крлынан туспей уршыры, Алдында — ак, су 6ip шыны. Немересшщ кдщкдллы мен сьщкдллы, Далада аяз, Ашыкдсдн итпц кдщсылы. Алдында — ак, су, Шэй кдйда!.. Ауылы оныц шалрайда. К^гзусыз пеште кдйнамай ма ак, су, К,айнай ма? Ж ел урген керней, Воздай ма элде сарнай ма?.. С у отын бык,сып, Ж ана ма элде жанбай ма? Баспанамыздьщ кдбырралары саргайган. К,айраттанранмен, Айбатганганмен кдншалык, Отырар ед1, KypciHin, кейде тамсанып. Жуык, арада кдйнай крймайтын ж ез ineyriM, Телм1ртш б1здд, Сызылтып суркдй эн салып. Бык,сыган neurri Кезекпе-кезек урлеупн ек, Жадырайтынбыз, Жалт еткен отгы 6ip керсек. Белбеу1н шешш, К,ара сулыньщ талкднын, Эжем1з б1зге беретш eAi кунде елшеп. BeArici3 кундер, ByriHi менен ертець.. Есшеп алып, Эжем1з ертек шертедд. Кезекпе-кезек тарткдллап Ж элрыз Kepneni, Таласар еддк... Сол кундер, MiHe, ертеп... 24.ХП.1974. 278

ОТАН Отан! Отан! Сен болмасац, не етер ем? Мэцгшкке бак^тсыз боп етер ем, ©м1рден бул ексуменен кетер ем. Кус уясыз, Жыртк£1ш iHci3 болмайды. Отансыз жан ем1ршде оцбайды. ©3iH e3i кррлайды да сорлайды. Tipi адамта сол кдйры! Кун кере/у, Экес1з де, анасыз, ©Mip сурер. Э й е л а з де, баласыз, А л Отансыз — Нарыз сорлы панасыз? Б1лесщ бе, Отанныц сен не екешн? (Ею eMip жок, арине, жок, ею ©ajm). Ею Отан жок, Жалрыз Отан — мекенщ! 28.XII.1974. ЗООПАРКТЕ Тал ecin турушы е/у ак, бастауда, Ак, шымшык, крнатурын ак,бас талта. Ацырып, шуылдасып кдлатынбыз, Ак, туйрын ак, шымшьщты ап кдшкднда. Селк eTin 6ip тецселш, тал кдлатын, Шикылдап сорлы шымшык, зар кдратын. ¥шып бара жатып-ак, 6ip шокып жеп, Жырткдшггьщ туяк,тары кднданатын. 279

Б1здер солай керш ек тарылык,ты, Teinip торга, мшеки, жабылыпты. Ею кез1 кднталап кэганьш тур, Тагылыктыц не деген жаны мык,ты! Ет тастасац 6ip кесек лак,тырып, Шокдшай-ак, жутады 6ip-aK, кдолгып. К,анша элспздщ мойнында кдны бар деп, Мен пшмнен жырткдшгган сурап турмын. Kiimci не жырткдшггьщ, ipici не, Она кдглмас элейзге 6ipici де. 1лупп едщ ipreAe балапанды, О, юшкентай кднпнер, Tipicin бе?! 29.ХП.1974. АКЗДЛА - АК, БАЛА Авдалам менщ, Акдфлам. Акдсдла жасап ак, балам, ©Mipre кддам аттаган. Мак,танам epi шаттанам ¥лан бол елщ макуаган, Акдедлам менщ — ак, балам! Аязды мынау акданда, Ак, улпа, мамык, ак, кдрда, Себилер ойнап жаткднда, Кец1лде турган дащ-apFa, Кдрайтын, тешр, шак, бар ма. К,оцырау кулю айналам, Кршакдндарым ойнаган. Сэндд шагымды жайнаган, Саби кез1мдд oftFa алам. ...Болтан ем мен де ак, бала, Орнаткдм мен де Акдала. Ырзамын бала шакдд да! Ырзамын Болашакдд да!!! 4.1.1975. 280

АЙБАРМЕН* ЭЦП ME Айбар кел1п састырды кеше меш: — Эке, сен co m e жылы нешеде едщ? — Он жастамын. — Неге сен согыспадьщ, крргаспадьщ? Батыр гой он жастагы жолдастарыц... — Онда мен де он жаста еым, он жаста ед1м, ©з1мдд ез1м крргадым. Крррасты ел1м. 03iH e3i он жастар крргамаса, Сен сияк,ты Айбарлар болмас та едд, Намысыма тимепн, жолдас, менщ. Онда мен он жастамын, Он жастамын. Сотспай-ак, сурапыл жол баскдмын. Атацнан кдлып кротан муранды мен, Эжецмен 6ipre журш крргаскдмын, Майдандагы он жасар жолдастарым ©лмесш деп, Ж ер жыртып, тоцды ашкдмын. Солай менщ басталган жол дастаным! ...Бала дэурен erri гой куйындаган, Балы менен meKepi буйырмаган. © зш 03i он жастар крргамаса, ©згелердд крргауы кдын, балам!!! 16.11.1975 ЖУРЕКСЩ М еш и тундер, кун ©TciH, Мейл1 ©MipiM жудетсш. Сен, сен, Отан, Сен, Отан — Кеудемдеп журексщ. ' Айбар — акдонныц улы

Сешменен 6ipre мен, Bipre ел десец, 6ipre елем. Кдйтш сезер езгеш, © з Отанын бьлмеген. Кульщ емес, ульщмын, Уызьща жуьгндым. EpKeciMiH елщнщ, Ж ерщ менен суыцньщ. Егер сеш бглмесем, Мен жер басып журмес ем. Кдй курлыкдд барсам да, Кдйырымды Анам, 6ipre сен. Сенде туып, сенде ecTiM, Таласа алмас ендд ешшм, Бузбайынша кеудемдд, Сеш ешюмге бермеспш!!! 8.11.1976. Б0С1РЕ Жылкддпы атам кдмкрршы, асыл едд, Экелдд де, ерттедд 6ecipeHi. Узецпмдд тец Teyin, орныкдднша, BecipeHi кулак,тан басып едд. Асау тай мецкитугын кершбедд, Тебшбед1 немесе шегшбедд. Атам тайдын, кулагын кря 6epin, Ti3riH, шылбыр устатып: \"Тебш!\", — дедд. Сарт етгазш 6ip Teyin мамагашты, Эзер турган асау тай ала кдиггы. Bip тентектщ устшде 6ip тентек бар, EKi тентек эйдэй кеп жагаласты. 282

Ж уйрж желмен 6i3 кдшан жарыскдлы, Атамдар да, ауыл да алыстады. К,ос тентектщ кд1лы ры н кеп кердД ме, Кершжердщ irri де кдлыспады. ¥ласып иттер даусы аттан курды, Бэарем атылады сакдан рурлы. EKi т1зпн, 6ip шылбыр крлга устатып, Осылай Атам меш аттандырды. Кулаймын-ау деген 6ip кдушпенен, Шауып келем ызгытып, шауып келем. Атам такддн куйыскдн тусш кдпты, Этгеген-ай, кдй жерден тауып берем... КУАНЫШЬЩМЕН! Нурын теккен маган, Шуагымсьщ сен! Айналайын панам, Куанышыцмен! Шаттандырган меш, Жубанышым сен. Куттык,таймын ceHi, Куанышыцмен! Аялаган меш, Э н кднатымен. Куттыкуаймын ceHi, Салтанатыцмен! Бакдпты рой заман, Кдндай кещлдП Мен ттлеймш саран, ¥зак, eMip/ii! 283

ТЫРНАЛАР Тардыры крмаганмен артык, niiuiH, Тагдыры бермегенмен артык, кушш. Ынтымак,ты-ау тырналар, ынтымак,ты-ау, Кдрашы ш1ркгндердщ тэрттп-псш! Б13ДЩ FAHH Жан,а заман басталды, Жалындаган жастарды ЭдьлдДктщ ici уппн FaHH aFa бастады. Жайдары жаз, жаны Hri Б1здщ агай Раниды, Ж ас уландар 6yriH де, Жетекпн деп таниды. МЕКТЕБ1МЕ MeKTe6iM — айтар эшм, Сан рет кдйталадым. ©зщнен алганымды ©зщ е кдйтарамын. MeKTe6iM, кдя алмаймын, Кеп нэрсе кдялдаймын... М эцгш к окушьщ боп, Кдлута уялмаймын. ©зщнен, тегшде, мен Аттанам сетмменен. Ассалаумагалайкум, Дву мектеп eMip деген! 284

ТАУДА 0CTIM Тайсалмай басып тастарын, Алкдшбай асьш аскдрын, К,узына шырып крмданып, Ылдиын темен тастадым. Тебемд1 кекке жетюзддм, Тесше шык,тым кеп куздьщ, Крркдпып бура бултгарды, Крйныма этзр сетаздДм. Талайда-талай шыцды астым, Тастары гулмен муцдастым. Кдрагайлармен курдаспын, Кдйындармен сырласпын. Тайсалмай ез1м тауда еспм, Таласар, кэне, бар ма ешгам?! К0ГЕРШ1НДЕР 0HI Орман, дала, бектерлер — Арпалыстар еткен жер, Cofijc зарын шеккендер, Оралмасын еткендер! Bi3 — ак, кднат кептерлер, Б1зд1 умытып кетпецдер! Ендд кдру алмайык, ©ртенбешк, жанбайык, Bi3 адасып кдлмайык, Ак, аспанда самгайык, Аталардыц eMipiH, 9 p i кдрай жалтайык,! KerepciH жер, кегерсш, М о л ырыскд кенелсш. Бейбггшшк жаршысы, Bi3 — ак, кднат кептерлер, Б1зд1 умытып кетпендер! 285

АКД1АН Акдан, а(фан, Кдгс эл1. Ак, тутек аяз кысады, Арылмай жатыр даладан Ак,сакдл кд1стыц кушагы. Аппак, кдр так,так, жолдарда Жак,сы аттар, шана заулайды. Адыр мен квджд, жондарда А л кд1зыл тулю аунайды. ...Айтса да, достар, осы айда, Туыпты бйздщ солдаттар. BepiK боп турсын осы ойда, Сыйынды жакды арнап бар. Айтуынша Атацныц, Кун де узарды нар адым. Жумысы коп к,ой апанньщ, Кемектес OFaH, кдрагым. Жалкдулык, эсте, жаман ic, Онбейдд одан 6ip шыбык, Оку мен ецбек, демалыс, Барлыгын крссак, — \"Пршиик. Акдан, акдан, K^ic алЕ Келедд кдшан кус эш? Кдрлыгаш, тырна, бозторгай Кдлык,тап кдшан ушады?.. ИНТЕРНАТЫМ - МЕКТЕБ1М Окдмын ордамда, Интернат — мектеб1м. Азамат болтанша, Аларым кеп менщ.

Аяулы мекешм, Окдмын, жетемш. TyFaH жер, кей-кейде, Саганып KeTeMiH. Сагандым ауылды, Баурайын тауымньщ, Крлымнан жем берген Крзымды сагындым. Осында ержетем, Отаным — кец мекен. Ецбекпен, эшммен, Еллмдд тербетем. Интернатым — мектеб1м, Жадыракан кектемш! БОЛМАСЫН СОРЫС, БОЛМАСЫН! Ак, крзым MeHin, ак, бепем, Айналац нурлы бак, мекен. Абыржымай жат, кекем, Элди, елди, ак, бепем. Мак,таным менщ, annaFHM, Тумансыз атсын ак, тацыц! Мазасыз мына раламда, Кдтер кеп а/й адамра... Ак, кусымнан амалсыз Адасып мен кдлам ба?! Келмесш ол кун, келмесш, Тенбесш кдтер, тенбесш! С орыстьщ epri жанбасын, С эбилер жеттм кдлмасын! EciriHe эр уйдщ Б ест н е сэбидщ, Мэцгшк бакдгг орнасын, Болмасын coFbic, болмасын! МэцгЬик бакдгг орнайды, Болмайды coflic, болмайды. 287

ЖАС САЯХАТШЫЛАР МАРШЫ Нурымен ак, таннын, боялтан ©лкем1з уйкдядан оянган. Кутуде аскдр тау, сай, орман, Жорыкээ, canapFa даярлан. Зерттешм1з даласын, орманын, Табамыз бабалар кррранын. Керем1з тукан жер тес1нде, Раламат дуние болранын. ¥рпакэд беретш мол утым — Сак,таймыз бабалар кррьдоян. Саяхат, canapFa даярлап, Жалгаймыз экелер жорырын. Жорыкдэ аттанамыз, Ойнаймыз, шаттанамыз. Аралап бай ел к ет ©Mipre бак, табамыз. ЖАСЫЛ БАРЫМ ЖАЙНАРАН Шыбык,тарым Kemeri Шынар болып еседд. Кектемдеп кейлепн Кузде aFanrrap шешедд. Тоцбау у ш и ак, кэрда, Тон киедд акданда. Кэрайды кеп кэрагаш Кэйыц сырра такдсднга. Жасыл багым жайнаган, Н у болады айналам. Ж азда барып орматаа, Жатып альта ойланам.

С0ЙЛЕП TYPEАН МОСКВА Сейлеп туртан менщ Москвам, Жацрыртып даусы жер-кекть Оянып кунде даусынан, Бастайды халкдщ ецбектп Москвам ундеп жырлайды, Достык,тьщ жолын жаттаймыз. Элемде сотые болмайды, Тыныштык, eMip сак^аймыз. Москва — Отан кезшдей, Москва — бакдгг булаты. Ленин бабам езшдей, Москва сейлеп турады. МАРКС АТА Маркс атац, балдырран, Бала болтан, ойнаран. О л да ойыншык, алдырран, Туран кунш тойлаган. Сан гулдер/м крлга алды Гул жазира даладан. Анасына ол даты Крлранаткд жараган. Окдт, ойлап, у ак д ты Бос ж1бермей ержеткен. Тауып алган бакдггты Курес пенен ецбектен. 289

ЛЕНИН АТА Денин атам белмеде, Ленин атам кеудемде. Ленин кекте, жерде де, Bipre отыр б1збен терлерде. Ленин атам — жан Отан, Кецпейь\\, жумсак, алакдн. Окуда, уйДе' ецбекте, Болады 6ipre жан атам. С0БИ — ОКТЯБРЬ Октябрь деп ат крйдык, баламызта, ¥йып кдлды сол eciM санамызда. Кетерем1з ул-кызды тебем^зге, Октябрь боп алаулап жанамыз да!

АУДАРМАЛАРЫ УОЛТ УИТМЕН \"Уитмен — классик. Алайда аспандары кунд1 де ангармайтындай, оныц классик екенш байкдрысы келмейтш жалрыз ел Америка болуы ражайып-ак,\", — Aeirri Бернард Шоу. Иэ, Америка — Уитменнщ отаны. О л — Американьщ акдшы. © з отанын жан-тэшмен суйш еткен, жырлап еткен. © з ш щ кдрапайым отандастарын акцкдт пен адамгершшкке, адал демократияга ундеген. Арларын акд1а мен капиталка кул еткен билеуин кауымра езшщ раламат талантын кдрсы крйган-ды. Мше, сонысы ушш де, Американын, билеуип топтары Уитмендд ез халкдшан кдлайда алыстатып бакддн. Букй\\ 6ip елдщ болмыс-мрлшн ж ерш е жетюзе жырларан акдшды a3ipri Американьщ милитаристер1 де б1ржола ун1н euiipin тастаура тырысулары да сондыктан. Алайда Уитмен бар. О л езш щ елмес KypeciH 3Ai жалгастыруда. Идеялык, улкен к,ак,тырыстар Уитмен тещрегше келш гокдйласа беретшд1г1 тегш емес. Достык, тыныштык, шынайы шын демократия — Уитмен поэзиясыныц аркдуы осылар, оныц нагыз материалист екенддпне ешюм де дау айтпаскд керек. Уитмен 1819-жылы Американьщ шагын 6ip ауылында, фермердщ отбасында дуниеге келген. Turn, орташа да бь\\1м альт улпрмей, OMip крсын ерте тарткдн. ¥лы дарын улы eMip Keiuin, кдлайда бар талантын халкдгаа 6epin кету жолында 1стемеген K8ci6i де кдлмаган, узак, жылдар паралич coFbin, тесек тартып жаткднньщ ез1нде де кдламын-кдруын тастамаган. Элемде болып жагкдн саяси курестен 6ip сэт те бимаглум кдлмай, прогреске, революцияра ез унш крскдн шынайы интернационалист. О л 1892-жылы дуние салды. 1969-жылы оны курметтейтш кдуым 150 ж ылдырын атап eiri. М . Макдтаев. 291

БОЛАШ АК, АВД1НДАРЫНА Жыршы, куйпн, шешендер! Болашак,тары акдгндар! Бул кун1м м е т мацдытпас, KiMMiH, кдндай затым бар? Туысы белек, турак,ты, ¥лыдан да улы батылдар. Кел1цдер! М е т axyaypa, Сендердщ рана кдкдщ бар. Ж ен с1лтер 6ipep сездердд, Жазам да алгы кун уыпн, Кдкаднша KipniK 6ip сейлеп, Кеземш кдйта тун iiiiiH... Сергелдец топтан керсендер, сенделген жаннын, 6ipicin. С ол — менмш, шолып сендердд, Жасырып жузд1 сендерден, Кдлдырып керкем бейнет, Ж аса деп жанды, ipiciH Сендерден гана салмак,ты ой, Сарыла куту — жумысым. C E H I ЕСТ1ГЕМ... С е т еспгем, салтанатгы незпс у т органньщ, Ж ексенб1де жанай етш, mipKey жак,та болганмын. EcrireMiH, кдрацрыда, куйынды куз, ортасында орманньщ, Курсшген KypciHicTeH тещрепм толган муц. Операдан, ражайып 6ip, Италия тенорын да тыцдарам, Квартетте сопрано сыцрыр унш сырлаган, Дел-сал тунде, махаббатым, басымнан сен кушканда, Сенщ дары кдн тамырьщ ен бойычда тулаган, Кулагымныц дел устшде крчыраулатып, тынбаран. 292

АДАМ АТА СИЯК.ТАНЫ П Адам ата сияк,танып, ертецп алац-елецмен, Араштардьщ аясында сеп-сергек боп келем мен. Даусымды есп, жакдга кел, ущ л маран, устап кер, Мамык,тайын алакднмен сипай берпн, кенем мен. Жанай етсем, шошыма сен, жамылрысыз денемнен. КДНШАМА Y3AK, АЛДАНРАНБЫЗ ЕКЕУМ13 Кдншама узак, алданранбыз екеум1з, Жуйтюген Табиратгайьш, Еркшджке ен-пк-пк, ендд 6i3Aep бетенб1з. Bi3 — Жаратылыс. ¥зак,-узак, уйде болмай, енд! оралган екенб1з. Араштардьщ жапырак, езек, кдбырына, тамырына, буталарра айналдык, Куз жартаспыз, кдра жерге кднымызбен байландык. Ормандагы кдтар ескен, крс терек боп кдлыппыз. Жабайымыз, жайыламыз, тагылармен 6ipre отгаймыз, кдрыкдыз, Екеум!з де кдтар жузген era eri3 балыкдыз, Ларыл гулдщ шок,тарындай аллеяда жаныппыз. ©амддктер, минералдар, тары апдардан кдлран б1здер кунармыз, Б1здер — жырткыш кдршыгалар, кектен темен кдраранра кумармыз. 293

К,уйрык,ты жулдыз сек!лденш, планетада кдлганбыз. Ормандагы терт аяк,ты, азулы 6i3 андармыз, Bip-ак, кэргып олжамызды опырамыз, жалмармыз. Bi3 — епз булт, куш бойы 6ipi 1лескен, Bipi салтан 1збенен. С у сапырран крс тещзб!з, тентек толкдш — 6i3 деген. К,ар мен несер, аяз тунек — Ж ер бетзнде не жаратса, Жаралранныц 6epi — 6i3, Жазирада шыр айналып, акдгры уйге деп келддк, Ериндж пен куаныштан баскрларын еткер/цк. ДЕМ ОКРАТИЯ, СЕН YIU IH Кереандер, белшбейтш етемш мен к,урлык,ты, Верш жинап, бурын болып кермеген жасаймын халык, 6ip мыкды. Керемет 6ip ел жасаймын, арасынан КД1Л етпес, Ыкмласынан тудырам жолдастардьщ журектес, Мэщтлж махаббатынан тудырам, жалрыз т1лектес. Ормандайын кдптатып, достык, одак, егемш, Жабады ол езен-келдердг Американын, келемш. Кдлаларды белуге кенбейтшдей етемш, Тас тушн боп езара кушак,тасып кетедь 294

BipiKKeH ниеттестердщ ыкдгластары ерл1к мекеш. Зайыбым Демократия! Осыны сатан арнадым. Кдгзметще эз1рмш, осы 6ip жырды ал, жаным. БОЛАШАК, РАСЫ РЛАРДЬЩ ШЕЖ1РЕШ1ЛЕР1НЕ Болашак, расырлардьщ шеж1реш1лер1, Суп-суррылт салкдш жуз1мд1 керсетешн сендерге, М енщ откен i3iMAi жазгыларьщ келгенде, Таскд басып атымды, CypeiiMAi шцдер, б и т р е к терлерге. Талып, незж KiM суйсе, М енщ атым — сол децдер. Суреттм де досгаб, суйюмдк! ол досыньщ курметше шаттанран. Жырыменен пацсынбай, шетаз-шекшз мухиттай махаббатымен макуанган. Махаббатын жомарт жан баскдларра ак,тарран. Жапанда ол жалгыз адасып, Жок,тарын ацсап, кеп керген, Досынан ж т айрылып, кдарет тундер еткерген. Не деген сумдык, керген ол, 6ipeyaj суйсец кумартып, Суйгенщ шггей жасырып, ызгарын тексе мунартып. Керемет сеттер болган-ды, Екеуден-екеу аулак,та даламен, кдгрмен, орманмен. Кешега кезген сенделш, Жабысып кеткен кушакден, айкдсып кеткен крлдармен. 295

КЕШКЕ ТАМАН ЕСТ1ГЕНДЕ Капитолия кешке таман есп ген де атымды, Тындап турдым, шапалак,тар шау кдргалар атылды. С о л 6ip тун де бакдггкд экеп белемед1 пакырды. Мейрамдаган кездерде де, орындалып дегешм М ен 6api6ip баягыдай бак^ггтымын демед1м. Алайда 6ip тац алдында, сеп-сергек боп, эн айткдн боп, Ж уты п к узп ауаны, Тац нурымен батыстагы бозрыл Айра кдрадым, Ж апа-ж алгы з шомылура езен жакда барамын. Суп-суык, с у кдггык,тады, кун де ашты жанарын. Алы е жолдан аяулым да кдйтты Foft деп баладым, О, дарига-ай! Сонда e3iMAi бак^птыга санадым. А с та, ауа да бал татыран раламат кун жоралды, YiniHiiii кун кешке кдрай досым м енщ оралды, Тып-тыныштык,тун, мацраз толкдш элсш -eAi сабалап, Тыцдап жаттым, тыншымай 6ip урып жатты жарага. Кум менен с у сыбырласып, 6ipiH 6ipi кд1тык,тап, Сыцкдялдасып, кэйнап-ойнап, жатыр м е т куттык,тап. Салкдш тунде ец аяулым 6ipre жатты, ce6e6i: Bip кер пенщ астында уйк,тап, 6ipre жылыттык, денет. Ак, жузше кузг1 айдыц ак, с э у л е а тараран, Крлы н м енщ кеудеме экеп, 6eTi маран кдраран, С о л туш мен, яч1мд1 e3iM бакдитыта баларам. 296

ЕМЕН К0РД1М Луизианда ем ен керд1м, Бутагынан мук салбырап, далада тур cepiKci3, Кущренткен жапырагы сылдырайды epixci3. М айсыпайтын буп-буж ыр, кдйсар менен аумайды, Уа, гажап! Жапа-жалрыз кдлай eMipiH ж алгайды?! Tirrri алацсыз, ж апы рагана ж ан беред1, кдулайды, Орнында оньщ болсам егер, м енде тез1м кдлмайды. Bip бутагын сындырдым да, м укке орап экелддм, Экелддм де w in крйдым, д эл терш е пэтердщ. К урм етп достарымды еск е салсы н демеддм, (Бул кундер! ешюмдд де ойыма алмай келемш). М ен уш ш о л естен шыкдас, ньгшан болы п кетпекнн, Достык, ж айлы ойланута м е т мэжбур етпекнп. Луизианда, кец далада, сьщар емен жайнасын, Сыбырласып жапырагымен, eMip бойы ойнасын. Т ек тэщр1м MeHi соны ц орнына экеп крймасын. 297

УАЙЫМДАП, ОЙРА ШОМЫП... Уайымдап, ой Fa шомып, отырмын мен шерменде, Уайымдар жандар бар деп, тары баскд елдерде. Германия, Италия, Испания, Франция сормацдай, Жабыркдган жандар келш, жанарыма толгандай. Кытай, Ресей, Жапония ж эне-жэне алыста, Т ш б еле к пакдгрлармен, uiipKiH, 6ip кун табыссам, Ж е р ле и м н е н кем кермей-ак, кушар ед1 журег!м, Бауыр болы п барлыгы да кететтндей б1лемш. М е н д е сонда, соларменен бакдгггы боп журемш. ДАДК, ТУРАЛЫ ОКДОСАМ... Кеудесш е нан ш скен дацк, туралы, 1Куддретп генералдардыц жещстер1 туралы окд сам мен, цызыкпан, Президент, саган да, Сендерге де, Сарайдагы бузыцтар, К ундемен де цызыкдан! Адамдардыц жауыздыгын елец етпей, тег1нде, Bipre журш , 6ipre ecin, 6ipre 6apFaH ел!мге, Bip-6ipiHe байланган махаббаттар жешнде, Айтылганда ецпме, мойным босап, сырт айналып кетемш Жеттдей ж еп жанымды к ундесппм менщ де. 298

ОЛ МЕНДЕ ЖОК, Жецьлдетер ецбектт машина ойлап таппадым, Ютапхана, аурухана сал деп сыйлык, тартпадым. Америка дацк^лнда epAiriM жок, еск е алар, Кггабым да шац баскдн, акылым да пэс кдна. Барлык, FambiK, жандарга, барлык, жолдастарыма, Шуак, жырым осы нау — ж ер устш е тастаган. TYCIME КАЛА К1РД1 Кала к1рдд т у с т е , М ум ю н емес ж ецуге, Барлык, ел1 галамньщ ж абы ла OFaH тенуде. М екеш екен Достардьщ тус1ме енген с о л кдла, Жарырында жалганньщ бурын-соцды болмаган, С ол кдлада махаббат барлыгына бас болтан, Bepi coFaH табынып, 6epi содан басталтан. Сол махаббат — эрюмнщ кдмылынан байкдлган, Ke3i, ce3i, iciHeH, жауабынан кдйтарган, СЕНДЕР КАПАЙ АРЫНАСЫЦДАР? Сендер кдлай утынасыцдар, кдламымды алдым нелжтен? Ж елкен ш жайган, сорыстын, тэкаппар кемес1н керш мен, Дацкда б елеп ж ыр жазар, дейсщдер ме желжкен? Кеткен куншн, рахаты келер тун н щ imi ме? Элде менмен кдланьщ жалгырауык, Tyci ме? Олай емес TiirreH де, с1рескен топтыц шпнде. 299

Кез1м Tycri 6ip-eKi, Кдрапайым Kicire, Солар туралы айтпакрын, ажырасты exeyi, Bipi кдлып жагада, 6ipi алыскд кетедъ 0Mip деген зулайды, eMip деген етед1... кез жасы К ез жасы! К ез жасы! К ез жасы! Т унек тунде к ез жасы, жалгыздык,та к ез жасы, Тамшыдан сон, тамшы кеп, жагалаута тамады, кум кылгытып аладн. Ж улд ы з да жок, жок, пенде, тунек, кездщ жасы агады, Кдра перде жамылган беттен ж ылжып барады. О, неткен бул эруей? Т унек тунде жылаган? K,yMFa барып, ¥скд1нсыз не уйщад кулаган? Азап пенен екснсген — булак, aFbin, мун, шыкдан, Зар ещреп тагы унмен талык,сыган, туншыкдан. К ел б ей жаткдн жагада, дауыл жатты келбеген, Т ун п дауыл суркдй 6ip еш ырыкда кенбеген. Ж ай м ен басып жарык,та жап-жак,сы едщ, ей, елее, Моп-момакдн ж узщ де ешюмдерден кем емес. Алмагайып табаныц тунде тайып кдлганда, Алай-тулей мухитын, ак,тарылды арнацнан, Агыл-тегьл кез жасы! Агыл-тепл кез жасы! 300

ЕВРОПА Уцпрш ен кулдардьщ, ¥йкд>1 баскдн кене 1ндерден, атыла шык,ты, жатпады, Тацдандырды e3iH де, Ж айдьщ о ш н аткдны, Карелдерлд кдялрындырып, кркдлстарын таптады. О, умгг пен сейм ! О, патриоттардын, саруайымы, Ж ат журттарда саганган елш! О, шерге толы сан журек! © ткен ж е щ с п nip тута, Кднды майданнан тэты да KepiH. Халыкды маскдралап, акд1 алтан зулы м ж эб 1рлер! Сендер керщдер! Зорлык, азап, кдярраны уппн, Жарлы-жакдлбайлардыц тер1мен тапкдн, сокыр жарматын алмакдд, Мьщдаган зымиян айла курраны yniiH, Карелдер е з уэдесш бузраны уппн, Халык,ты мазак, кдялраны уппн, Билш алтан эр халы к, кднды кектз кешпедт Дворяндардыц бастарын да кеспедд. Карелдер/цн, кдЬары — халыкд-ардыц 6ecTeri, Рахымы халык,тыц кдоррын болып, ©здерш е оралды, Рахымы уппн монархтар аямады оларды. Монархтардьщ некерп Садакд жирыш молдалар, K ici OATiprim жалдаптар, Акруйек зацшыл, турмегер, Алайда байкд, шпион ж эн е солдаттар, артта кдлып олардан, алкдязыл б ез ге оранган, Тунектей Tyci 6eArici3, Абайлап, аттап, кдрандап, Келедд елее ж ол алтан. 301

Кершбейд1 жуз1 оныц, КершбейдД жанары, Алайда алкдгзыл кебшнен, Кетерд! крлын жогары Майыскдн жалгыз саусагы, Элденеш нус кэйды, ©бж ыланньщ басындай, ©редис жылмац кдгады. Молаларда — боздак;гар, топырагы кеппеген, Ш орт байлаган дар аркдн, Салбырайды тек темен, Князьдардыц ок,тары ыскдфады кекпенен, Билгк курган малгундар, ойын-сауык, кулюмен, ©лнрлерш шектеген. © з жемнсш бермекнп осы ньщ 6api алайда, Н ур жауады, кересщ, кдн артынан кдлайда! Боздак,тардьщ eAiri, кдтар-кдтар крйылган, Дардагы мынау сорлылар — журек, ©Mipci3, суык, 03ipre, ж уректер окдген сойылган. Bip жерде, 6ipaK, ж ур олар, Мумк1н емес оларды, мумюн емес жокжа. Ей, карелдер! Олар Tipi, О лар деген — Tipi кдлган бауырлар. О лар — жастар, курбандыкден тазарран, ардак,талган сонымен, Саналы олар, 6apiciH де салмакденен кдбылдар, Даяр олар, сендерге, Карсы буркдк, дауылдар. 0 р курескер кдб1р1нде курбан болтан Keiueri, Бостандык,тыц тукдомы бар, о л eric боп eceAi, Ж е л таратып жан-жакдд, Кррек берш кдр, жацбыр, © суге кемектеседт 302

Опасыздар елпрсш-ак, мейл1, юмд1 кдндайды, Рухы оньщ ешкдшанда м эцп е лш кдлмайды. Кершбейдд, Ж е р устш де рух болы п самрайды, Сыбырлайды, ескертедд, кецестерш арнайды. Бостандык,! М е й л ! саган, баскд жандар сен бест, М ен сенемш! CeHin етем! С е н т кетем елгесш! Йемене? Кржайыны жогалып, М ына 6ip уй ш егеленш кдлган ба? Жасымандар, кдмданыцдар, Кездесуад арманда, Кутщ дер де, талмандар О л жуырда оралады, хабар келдд, Кдпиада кдлмацдар! ОТЫРАМ ДА, КДРАЙМЫН Д униенщ муцына, отырам да, кдраймын, Зомбылык, езп, маскдра — KepeMiH де, санаймын. Отырмын керш, Керш бес кездердщ селдд жастарын, Ещреуш естимш, ары айыпты жастардыц, б тю з ге н бузакдг iciHe, екзне олар бастады. Суркия жардай байкдймын, Суркртя мына ем1рде, Балалары тастаран аналар оты р кеб1нде, Аш, жала ц а т , кдйыршы, мойынсунран ел1мге. 303

Эйелдер анау, ©MipiH будадрш бггкен байлары, Элем ет эзэзь\\дер жур, ЭбжауЬан алу ойлары, BapiH д е керш отырмын, Жанардан 6epi жасырын, *\\аарет жанды керемш, Kjj3FaHF3H кдмас FauibiFbiH. Адамдардыц керемш, Кесапат, кесел, машьиын. KepeMiH оба, озбырлык, ойран салган кдогынды, I урмеге тускен сорлылар, азахшен азып, кылрынды, Аштык,ты керем кемеден, М оряктар 6ip ic кдмдады. Ж е р е б е тартып, 6ipiciH алдымен ж еуге арнады, 1\\ырылмауы уппн кдлганы. Шонжарды керем, менменсш, К ею р ек кере пацсынран, Сорлыларды керемш, Жумысшы, айла-шаркы таусылган, Н егр — барлыгын, бардырын керем жаншылган. Сан жетккпз и тгн т , Саркдхлмайтын к,орлык,ты, Отырам да, байкдймын. К ер ем ш де, естимш, ун кдтудан тайкимын. ЖОМАРТ ЖАНДАРГА Куанышпен, не берсецдер де аламын, Азык,-тулж, аздап акдна, Баспана, бак,— кджетз FOft адамньщ. Ж ы рларымны ц акысы рой, к ез жасы Foft кдламныц. 304

Шт,т«ар».№ я М р м д а^ м?шымиВ1 СНЛ а ла ». К он ах#, №Р% » я е . « р е к . д а и я несШе * » * > » ’ TipffliaW e.^ дам№^ тарти*гыв » ® бе еЫ” ! Б а рл ы е и еа .^ гадам „ ь « . ^ 6авАЬ]1Ы н 6 е р « » “ *. СОК, БАРАБАН! Сок, барабан! Кернейлет, керней, кернейлет! Терезе, eciK, барлыгана ен, еипамге epiK берм ей кет, Кудайларра кулшылык,ты, буз, жацылдыр адамын, У з де жЮер мектептердщ етш жаткдн сабагын, Уйленетш куйеуге жет, жет, тездетш хабарла, Кдльщдыкден рахат керш отыратын заман ба?! Ж е р ецдеген, ж етюз, бЬдадр фермерге, Бейбп- ецбек артын кдлссын, аласапыран келгенде. Куддретпен, барабандар, кущренщдер, больщдар! Жацрырыга гур!лдецдер, гуррлдецдер, горндар! Кернейлет, керней, сок, сок, барабан! 305

Тыныштык,ты тартып алтын, кешелерден, кдладан. Энеб1реу, о л юм 63i? Н еге тесек кдмдайды ? Боскд ауре, еш ю м де онда, тунде уйк,тай алмайды, К^зылкулак, саудагерлер жылмандайтын кез бе бул? Йемене? Олар еспм ей ме? Кулак,тарын е з де, жул! Ш еш ен aAi сейлеуде ме? 0Hmi тур ма ан салып? Сотта адвокат акылы iciH, Kpppan тур ма жан салып? Сок, барабан! Ш ыркдт керней, Буз барлытын жар салып! Кернейлет, керней! Сок, барабан, сок, барабан, кетергл! КелДамдер, насихаттар к е т о н армен, жетедД! Ж албары нтан жылацКВД нец бар жасык, жандарда, Басын иген жастарта, нец бар куйрек шалдарда?! ©uiip ун1н сэбилердщ , eTiHiuiiH Аналардыц, Т абы т куткен елжтердД, ciAKi шацын молалардыц! К^аЬарменен курюрецдер, куркДрецдер, барабандар! Ал, кернейлер, куцДренщдер, Ж е р д щ ж узш аралацдар!

О, КАПИТАН! КАПИТАНЫМ! О, капитан! Капитаным! Не сумдык,тан еткен ек, Кдзына тауып, К,арсы турдык, дауы лменен бетпе-бет. Кдльщ Henip, гавань Kyrin, крцыраулатып тещрек, Ж абы ла 6ip кдрайды кеп, сенщ карл! кемеце! Журек, журек, журек, журек, алайда, Ж а н тапсырган палубацда бара жатыр кдн ойнап, О, каптиан! Капитаным! Шаттануда жагалау, Д абы л тулар... Туршы орныцнан! Bapi соныц саган-ау! Венок гулдер, халык, саган умтылган, Саган, Саган арналуда, барлык, ж уздер нур тунган. Крлыма экеп басынды крй, экем, м енщ мак,таным! Ж ок, бул TyciM, CeHiH; суык, сулк, Tycin жаткдньщ! EpiHAepi кдмылсыз, капитаным кдтпады ун, Сезшбейд1 крлымды, унс1з элс1з, жатбауыр, Жауынгер, жалгыз кемесш, Гаваньга д ейш ж етюзген, Кдзынасын халкдша, дауылдан аман етюзген, Шатганыцдар жагада, дуылдацдар, не етешн, Палубаны ол елген, Муцмен шолып етешн. 307