Тұрысов Е. Темірлан

Телйрлан ms>r- жаткан 6ip куш, карангы тунде Шьщгысхан дана тэуштщ даналыгы кайсы, ез кулагымеи ecTin бшмек болган. - Сен айтшы, Чан-Чун, - деген Шьщгысхан оган, так у спнен шаншыла карап. - М ына аспанда от шашып кур- Kipen, ж аркылдаган н енщ Kyuii? Э л п б1здщ баксылар айтып жургендей курбандыкка ак кой соймай, кара кой сойган эдепЫз пендесше корсеткен Кудайдьщ каЬары емес пе екен? - Ж ок, улы хан! Т1птен олай емес. Кайыр-садаганьщ агы, Keri болмайды, Аспандагы Кудайдьщ каЬары - ол жер бет1 эркилы зулымдыкка толган, туы п-еарген ата-анасы- нан безген,- Кудайдьщ ак жолынан тайгандар кебейдг Адам касиет1 азгындап барады, аспандагы от - ол жердеп кунэЬар адам затына каЬарын теккен Кудайдьщ камшысы. М ысык K63iH сыгырайтып, уйып тывдап отырган Шьщ­ гысхан жанындагы алтын сапты аса таягымен томенде алдында кагазы, колында камыс каламы сштщей тынган хатшыларын туртш: - Керд1вдер ме, мына данышпан шын айтады. Кымбат сез. Ж азып алыцдар. Кытай да, монголда, кыпшакта бшетш болсын муны! - Ата-анасын корлаган мэнгурт, ол ешюмге пана болып жарытпайды. Ол - опасыз, ол - саткын. Ал саткынньщ жазасы - тек ел1м. Ондай саткын атаулы ж 1б тл ген кон терщ е какталып, коркау мен кунпгеннщ жемш е тастал- сын! - деген. - Ещп сен, дана Toyin мына сурагыма жауап бер: сен жер бетшде адам заты жаралгалы барша Ым-гылымды бойьща судай свдрген адамсьщ. Мына аспан астында сен бш меген, сен керм еген, сен сынамаган нэрсе жок- Ен- деше айтшы сен, бул дуниеде картайганды жасартатын, элшзд1 кушейтетш, ажал жеткен адамды ел1м тузагынан босатып м эн п жасайтын, елм ейтш ететш дэр1 бар ма?! -

-sgg; E. Турысов Шынгысхан Чан-Чуннын суркы кашып, кукыл тарткан аядай бетше сарышепр кезш Tirin шаншыла карады. “Кекешндепщн айтып бол, хан”, дегендей Чан-Чун жанарын томен басып, ушпз отыр. - Егер аспанда о т камшысын колына алып, б1зд1 керш отырган кек Кудайы ракым тепп, ондай дэрип табатын болсан немесе табы лар жерд1 айтатын болсан, м ен сенщ тула бойывды алтынга белеймш. ¥л ы империянын жа- рымын меннигще 6epin элемде тендеы жок ак сарайда алтын такка отыргызам. Астына алтын турманды аргымак MiHri3in, койньща кырмызы сулу кыздар салгызам. М еш жасарту, жас кушме кайтып оралту кольщнан келмес, осы бурыл сакалды Kspi хал1мде-ак калдыр. Тек, мэвдч жасай- тын, елмейтш ет, меш!.. Жылнама кунделйстщ осы жолдары окылганда Аксак TeMip миыгынан езу тарта жымиып, он колын сэл кетерш, ишарат eTin, “токта А раб-шах, кайта окы”, дер едг. Араб-шах кещ лдене к етер ш п , кырлана Tycin, то- тыкустын уншдей кеМеккейден кайырып, кек кумбездщ астын кумб1рлете сейлейтш . “Тек м энп жасайтын, елмейтш ет, меш!” - Пай, мына кырсык шалдьщ кикарлыгын кара. Аргы бабасынан путка табынган шаман урпагы гой, дш ислам тагылымын алмаган. Хызыр элейю-салам жар болып, Мухаммед-расулулла умбетше шрген болса булай демес едк Бул тек онын езше, улы Шьщгысханга гана жараскан. Жэ, окы, не д е г т сонда Чан-Чун? Чан-Чун ханнын сезш ундемей узак тындапты. Оны “макул, таксыр боладыга” балап, imi жылыган Шынгысхан онын басына керсетер жаксылыгын уйш-тегштк “Мен ceHi Кытай Бегдеханнын киялына ю рмеген ел мен ж ердщ патшасы етем. Тажайып ужмак шаЬардьщ кожасы етем” . Осылай, Чан-Чунньщ басына орнатар Кудайдын ушы- киырсыз ужмагын айтып тауыскан Ш ынгысхан ендк

Телирлан кэне, не айтасын, - дегендей ушкын аткан сарыш епр кез1 еяареШп, Чан-Чуннын устш е тене тускен. Бейне жыланга арбалып, жусан тубш е буккан тор- гайдай кылки м ойы нын irniHe тартып, унЫз бозарган Чан-Чун э л а з даусымен Ш ьщгысханга карап ун каткан: - О , элем де т е н д е а жок, улы хан, ceHiH улылыгын алдывда басын имес пенде жок. Сенщ улы, дархан жо- марттыгына пар келер падишах бул галамда болган емес. Маган арнаган барша сыйлыгьща, алтын сарайына, алтын так, кымбат казынана ракмет. М ен ризамын. Bapi езщде калсын. Ондай улы казына дуниедеп улы хан - тек саган лайыкты. Ойлайтын ойымды алтын такта емес, жадагай жер басып журш ойлармын. Колдан келген енбепмд1 адал HHerri адамдардан акы-пулсыз-ак аяп калмаспын. Ауырганды жазармын, киналганга кол ушымды берермш. BipaK... аж ал д еген о л , д ауасы з, шарасы з нэрсе. Оны токтатуды, бул дуниеде еш пенденщ мандайына жазбаган. Ш ы ккан кун батады , OMipre келген адам кетед1. Бул баршага б1рдей, ханга да, карага да ортак, улы табигаттын ешкашан езгермейтш, м эцп бакилык заны, улы хан! - деген. Суры кашып, жауар булттай тунерген хан, сонда узак ойга шомган. - Улы сездщ атасы - шындык. Соншалык алые ел- кеден алдыма арнайы келш , ем1рдщ Mauri жасайтын шындыгын - улы шындыгын айтудан таймадын- Солай болгасын ак семсердш ж у з в д е кететш oMipinfli езщ е сый- ладым. Кэне, не тш егщ бар, айта бер данышпан?! - Тш епм сол, мына жиЬанды канга бояган жойкын жорьщты токтатсан екен. - Жок! - деп карангы тунг! найзагайдай шарт ете тус­ кен Ш ынгысхан. - М ына жалпак элем нщ жуз1 сан килы саткындык пен жауыздыктан тазарып болганга дейш, ту- 252

E. Турысов мендер ен тет ю тещздщ суын кешкенге дею н монгол тул- парынын айылы босап, монгол найзасы колдан туспек емсс! Бул согыс Кудайы Сульдэнщ ерю... О, касиетп Сульдэ!.. Дуниеде не шекЫз - мына аргы жагына коз жетпейтш жазира, улан елкеден де кен, мухиттардан да байтак, тупс1з дариядан да терен адамнын дархан кецш, ой-арманы ш еказ. 0м1рден 6ip адамнын басына жетерлж сыбагасын алып, заманыныц керуенш отыз торт жыл алга суйреген TeMip енд1 мше, TereypiHi талы п, туягы тозган тулпардын кунш Kemin, ордадагы акыргы кун, сонгы сагаттарында eMip туралы ой ойлап, езш щ берж токыган тагылымын сонгы рет сана сарабынан еткерш жатты. “б л м ейтш м э ц гш к OMipfli” тагдырдан тартып алуды ойлап, каЬарын тж кен Шынгысхан да сол ем1рден erri. Сол Шынгысхан жетпеген жер ушыгы - Ундштанга бул жетп. Шынгысханнын жешс тулпары - сарыкаска сэттер ат устшде согыс Кудайы, женю Кудайы - Сульдэш алып отпек болып армандаган Византия, Анкара, Анатолиядан бул e n i. Монгол тулпары жете алмаган, кеше алмаган ен шетю кек тещздр муньщ акбоз аргымагы кепгп. Енд1 тэубеге шуюр, деп алдагы улы жорыгы - ем1рдщ урпактан- урпак асар жорыгына жон корсет1п, мунын жарты гасыр самгаудан талмаган алып канаты астында биж ушкан тулектерн империя тагынын мираскорларына есиетш ай- тар тагдырыньщ таны да таяп келедн Олай етпесе, жорык жолындагы улы кол, калыц тумендерш ш ыганнын 6Hirine шыгарып, сол арманьшын бшпнде, ат устшде елмесе - бул Тем1рдщ TeMipniri кайсы! Иэ, раббым, каракетЫз, гиб- ратсыз, сарыала тесек шарасыз пенде шпмшен сактай гор! Ак бораннын кары саркылып, кара дауылга айналган тагы 6ip кеш in дарияга таяу, Отырар ш етш деп ак орданьщ

Темгрлан «яе»- (ппнде, улы б эйбш есш щ жанында, макпал Teceri устщде осылай аласапыран ой у сп н д е eTKepin жаткан Teiuip кеш алдында инкен тамыр дэрше балкып, туннщ 6ip шагында мызгып KeTin едн К еп кепикпей тынысы тарылып селт оянды. Соцгы кезде шымырлап уйып, элЫрей бастаган он кол, он аягы муздап, жансызданып калганын сездг Ол умтыла карманып, эзер дегенде нар кеудесш кетерд1 де, езш ен кол созым жерде, кулынбестек устшде жанат iiuiK жамылып, тЬ есш бауырына алып, букшшп, кус уйкылы жаткан улы б эйбш еш туртш оятты. - Т ургыз мен1, ханым! К ен дуниеге шыгайын. Кай мезпл болды екен? - Ka3ip, 0м1р-ием! Сарай-М улж ханым акбайке астарлы сактиян сапта- масын кипзд1 де, зш денесш колтыгынан кармап, эзер к етерш тургызды. Иыгына iuiiriH жауып, басына тулю тымагын кипздь - Ж э, ж1бер ендй вз1м журш керешн! - Ол жана аяк- танган торпактай икемсиз он аягын эзер Hrepin, тенселе басып, ес1кке беггедь EciKTiH iuiKi ж1бек бауын агытып, айкара ашып шлген б эй бш е жанынан алтын ернекп боса- гага соктыгып, зор кеудесш алга суйреп, ауыр козгалып, тыска шыкты. Ею кун, ею тун ушпа кар мен кара шанды коса су- ырып, аш борщей улыган боран да тыныпты. Каткакты кара даланы ani де бет каритын кара суыгы кернеп тур. Кап-кара тунгиык аспан элдеюм асыл алмастан аямай шашу шашкандай жайнаган жулдызга толган. Алыста асу бермес Алатау мен Хан жайлауы, Каратау еркешш асып, бшктен кубыла жалтылдап тан шолпаны кершедь Демек, бул тан алды, м энгЫ к ем1рдщ тагы 6ip таны атып келедк Ол мына кара жердщ кыртысын как айырган кара аяздан каймыкпай омырауын ашып, жалан тесш какаган суыкка

_________ ___ E. Турысов тосып бозамыктан сазы бш нген алые шыгыстан алденеш 1здегендей узак турып калган едь Енд1 6ip шакта ол сырт жагынан элдею мнщ аяк ты- сырын естщп Ол жай бурылып, таяп келе жаткан Шейх- Нураддинд} кердп - Дэрет су алгыз. Шейх. Памдатка шыгайык! Бул жердщ б и т кайсы? - Айнала мидай жазык, Эм1р-ием! М ундагы жалгыз бшк ана керш ген Алла-дада ордасынын устп Саты койгызып жайнамазды сонда, уй тебесш е жайгызайын. - Жайгыз. Кашанда, кайда болмасын уйде, тузде, жорыкта, саятта болсын Тем1рдщ тыные сэтш етю зуге тандайтын, унатар жер1 эрдайым бш кте болар едь Сол себеппен ол езш щ Самаркандтагы орда жайларын, гарем сарайларын бшк жерлерге салгызды. Жорык жолында еру кезшде орда yftnepi мен шатырларын бш к таулар бектерш е, ол болмаса бшк тебелер уетш е TiKripep едо. Евдн мына мидай жазык О тырардын жерш де, ол мына, 6yriHri, тан намазы - памдатын окуга жакын манайдагы жалгыз бшк, жай атты эскер колбасы Алла-дада туракта- ган жазык тебелi бшк корганды уйдщ тебесше шыкты. Намазын окып, айналага кез TiKTi. Сол манда, ж ьщгылды тогай аланында жансыз караган 6ip топ кара косты кердт - Ана кершген неткен кос? - деп Ш ех-Нураддинге бурылды. - Ол Музаффар-аддиннщ шолгыншы жасактарынын косы, 0Mip ием! - Ее, косы тур, макуп-делш. Ал касындагы сарбаздары кайда онын? - Барша жасактар мен косындар кеш еп куш -туш соккан бораннан бугып, жылы тосег!нен квтерше алмай жатса керек, улы Эм1р-ием!

Темгрпан sgg»- - Кайдан боран, кайдагы твсек? Жорыктагы эскер тесекте жан жылытар болса, ел намысын, империя туын юмдер коргамак!? Ол жанында, кол созым жерде ушатын кутандай кал- киган Шейх-Нураддинге туксиген тукп кабагы астында канталаган отты жанарымен шатынай карады. Арбиган саусактары н сы кы рлата жумып, TiciH кайрады. - Сен Шейх, каз1р маган эне 6ip урш дщ ен таза кар апгыз. Тездеп маган шаштаразды шакырт! - КуД'ретЫзге кулдык, Эм1р-ием. E aairi бул сэтте элпнде гана памдат намазын там устш де окыган Тем1рдщ эр кимылын баккан некерлер1 е в д акылга сыймас ic кылып, устш деп бар кш мш атып тастап, кеудесш жаланаштап, мына какаган кара суыкта улпа карды арбиган колдарымен шедгелдеп карпып, сол кармен бет-жузш, кеудесш ыскылап жатканын кердг - Шакыр мунда шаштаразды, шыксын мунда, - деп акырды TeMip уй тебесш ен жартастагы Kspi буркптей тент. Тенкерш ген мосы устш е iiiiiriH жауып, e3i соган жай- гасып, - кэне, шашты сыпыр, сосын мына сакал, муртты бас, - дед1 ол, устарасын алаканына жанып, жакындап келген шаштаразга. - Япыр-ай, суыктап калмас па екенЫз, таксыр! - IciH болмасын, кимыпда! Колы калтырап, Tici-TiciHe тимей калшылдаган шаш- тараз колындагы устарасы безгек тигендей селкшдеп, зэре-куты кашкан куйде жанталаса кимылдап, Тем1рдш шашын алды. Сакал-муртын денгелетш тузедн - Болдын ба? - дед1 TeMip, карауытып-с1рескен калпы. - Болды, таксыр! - Ей, Шейх, енщ аттарды алдыр! - Кдцнретвдзге кулдык, Эм1р-ием! 256 «э©'

E. Турысов Жаланаш кеуде, бой-басынан кара буы буркыраган TeMip, жанындагы Ш ейх-Нураддиннщ демеу!мен асыкпай баппен кшндг Мол д ен ет ею жагына шайкала ауыткып, сатыдан туст1 де квлденен тартылган вз1н!н суйген тулпары - араби акбоз аргымагына мшдь Касына Шейх- Нураддин, Ш ах-М элж, Ж агатайды 6ip топ корганыс ж асагы м ен inecTipin, С ейхунны н калы н ж ы ны сты жагалауын куып, кос тжкен мьщ сан косынды - тангы эскерд1 шолып кайтуга ж урш Kerri. Эппрдщ кара аязда жаланаш денесш кармен жуып, акбоз аргымагын мш ш , эскерге бет алганы елкеге жай огындай тарады. Отырардагы Алла-дада ордасы, Музаффар-аддиншн жасагынан дурк кетерш п, шыгыс- батыс ек! атырапка андыздай шапкан хабаршы, эр косын, эр мывдык, тумендж туы кетершген кора уйлердщ алдына ат басын бурып: - Уа, жарандар! Келе жатыр, 0Mip келе жатыр, осылай бет алып келе жатыр! - деп жан даусымен жар салып, куйындай уйыткып, ж елдей ecin келе жатты. TeMip акбоз атыньщ мандайын О тырардан дарияга ту- зеда. Жынгылды - жыныс тогайларда, ашык аландарда топ- тобымен тнтлген костар, ол KyHi кектем п шуак турткен кумырска илеушдей кужынады. Yin кундж боранда кара коста борсыкша буккан, енд! мына бет каритын кара суык- та KHi3 бен enTipire кемшген сансыз сарбаз корамсагын асынып, кылышын белге min, найзасын колга алып, ашык далага карай атылды. Аттарга ер салынып, кара казандар асты на оттар маздап, кара костьщ алды нан к ек TyTiH кекке келбедь Эр тустан естш п жаткан келте буйрык, жан-жун, дан-дун Kyftni сэуржтердщ байлауда жулкынып, жер жангырыктыра KiciHereHiHe уласып кулак тундырды. Эскер кыстап жаткан улан-гайыр ещрде зор кубылыстьщ кун1 туды. Э р ж узджтщ косында жалдас жабагы жайра-

Темхрлан тылып, курт, май, жент тондырылган шанаштардын аузы кайта шешщщ. Косындар конган торангылды тогайларды, тангы таза ауаны шыжыган май, куйген от басына есепаз теп л ген кан мен жыннын кермек Hci кернедь BipaK эркаш ан iiui суык, сырты айбарлы ¥ л ы Э м 1рдщ келгеншен - келедк1 куппз, барганынан - барадысы зор думпу хабарынан отырган орын, жаткан тесепнен дурк кетершген калын кол арада тагы 6ip тан атканда, аспан аударылып жерге кулагандай “¥лы жиЬангер дуниеден e r r i ” - деген урдес хабар ecTHTiHiH ол куш кайдан 6ineTiH efli? TeMip а т басын дарияга тузеп, акбозды алшан бас- кызып, эскер жасактарын асыкпай аралап келе жатгы. Эр косыннын жанынан откенде, ол ат успнен аты eprreyni, кылышы кайраулы, жау-жарагы сайлы, белд1 бекем буган, бул TeMipre сы рт nimiMi, тур-тулгасы кашаннан таныс аргындар мен кыпшактар, уйсш дер мен канлы, найман- д а р мен коныраттар басын коскан кулл1 шагатай, улы моголстан ж ерш щ т егеу р Ы TeMip узер сарбаз жш ттерш к ердь Топ HOKepi алдында, аккудай айкын керш ер акбозы устшде шокыдай болып жакын келш, сэлем ишаратын керсетш , элЫз он колын эзер кетерш , журек тусына апарган TeMipre: - Уа, Алланын нуры жаусын, улы падишах! - деп жаркылдаган кылыш, найзаларын кокке KOTepin, тунык ауаны жангырыктыра сэулет керсетш жатты. TeMip эскерд1 а т ycTi шолуга арнаган бул 6ip кущцк сапарынан ымырт yfiiphe оралды. Ол ат устшде журш сырты аяз курсанып, imi от болып жанып, журеп алкынып, тынысы тарылып, шел кысып келе жатканын бшдь

-igg; E. Турысов - Шарап, 6ip кезе шарап келтгршП - болды оньщ ордага тускеннен кейш п Шах-Мэлшке, ез каж ел жайлы айткан акыргы буйрыгы. - Жэ, ещц эскери кецестз, орда алкасын шакыр! Ордага Ш ах-М элш айткан хабармен А лла-дада, Аргун-шах, Шейх-Нураддин, Музаффар-аддин, Жагатай тэты 6ipep тумен басылары жэне гулама молда Сейф-уль- Ислам М ухаммед келдь Ордадагы упы окиганы - TeMip есиеттерш хатка Tycipyre оньщ сол жатый алып, алдарына ак кагаз, сиялы сауыт, каз канатты каламдарын онтайлап, сарай хатшысы М урат хан, сарай mexcipeiuici Fаяс-аддин Иезди, жылнамашы Араб-шах жайтасты. Булардан кол усыным орде, 0M ip TeceriHiH ж аны нда, оньщ эр соз, эр кимылынан коз алмай, он колтыгына он 6ip жасар Улыкбеюп алып Сарай-М улж ханым, Туманата бике, Тукел ханымдар отыр. С арай iiuiH, о зш айнал а корш атан нек ер , хатш ы , катындарын кезбен санап, бшк койылган суйеу жастык- тарга аркалытын 6epin, кен кеудес1 шалкактартып унсгз жаткан TeMip “ты ндандар” дегендей сол колы ньщ exi саусатын кетерш, сырыл аралас пэс даусымен эр сезш б о л т, сейлей бастады. - Кайда элп, Музаффар - шолтыншыдан не хабар? - Тау асуы жабык, найза бойы кар жатыр, отуге жол жок, таксыр! TeMip тунжырай ойланып, басын шайкады. - Кэне, кайсын тапкыр, айтывдар! Мен не айтпакпын сендерге, - деп ол колын KOTepin, алдымен 6ip, сосын екшин саусатын KepceiTi. - Падишах, меш емдейтш eKi турл1 дэр! бар, соны та- быцдар, деп отырсыз, - дед1 уэз1рдщ 6ipi. - Ж ок, олай ем ес,- деп басын шайкады TeMip. Тштен олай емес. Сез мынау: ? ^ > 2 5 9 ws>

Te.Mip.ian - Кеш пен танныц, куптан мен памдаттын ею арасында мен сендерден KeTeMiH. ©ткен жол, жорык. мен барган жерлер, елдер, сулар, таулар, уэлаяттар ещн Тем1рдш ерюнен азат... ¥ л ы бабам Ш агатайдын аруагын. Империя туын бшк устандар! Эйелдер арасынан сынсыган дауыс естшдь - Ей, токтат! - деп колын кетерд1 TeMip. - М енщ жаным жаннатта, турагым Алла тагынын жанында болмак. 0л1мд1 айкай токтатпак емес. Бул сезден кешн K03i мунар тартып, недэу1р у н а з жат- ты. Тунн1н 6ip мезгш нде жанындагы сарай хатшыларына жазуды буйырып, сонгы куатын жиып, акыргы аманатын айтты: - Империя тагына enai MeHiH алдагы немерем, сарай мираскоры П1рмухаммед - жиЬангер отырсын. Ендпт жер- де эскердщ, елдщ ici соныц бшнпмен журсш. Самарканда кетершген жорыкгын туын алга апарындар. Жещстщ рухы - акбоз ат сендерд1 адам атанын акыргы бшгтне, ен menci Кек тещзге жетюзсш. Пай-пай, ей жануар акбоз ат... кайдасын?! О л элдеюмд1 1здеп, элдеюмд1 ш акыргандай колын алга ж1берш умсынды да, макпал жастыгына жай шалкалап кулай бepдi. Шах-Мэлнс пен Сарай-ханым TeMip к е у десш деп кекж асы л ж1бек туды ерлете жылжытып, оньщ жылы уйкыга кеткен жым-жырт жузш жапты. Тутас 6ip заманнын улы шеж1ресш отыз терт жыл тербеткен жиЬангер-ем1рдщ пердеЫ, сонгы парагы солай жабылды. Акпаннын аягында жел кезш , дауыл ойнаган кара даланын кепи жым-жырт едг Тай шаптырым теменде сан жылдар, мын жылдар аккан Арыстын булан толкынды кара суы сырлы далага сылдырай ун катып, Сейхунга кет1п жаткан. Д аланы н кербез суын Kemin, еж елп Испид- 260

-^£>i E. Турысов жаб пен Отырардын аралыгын жалгап, одан api Самаркан асып, жер ушыгы кияндагы кек тешздерге кететш улы жолдьщ бойында апталар, айлар бойы сапырылган журю, жосыган жортуыл да тынган. Сол кештщ сол 6ip беймезгш сэтшде каншама кундерп маздаган оты сендарш п, енд1 колканы капкан колантасы быксып, ecenci3 тегшген кан мен жынньщ кермек Hci кернеген торангылды тогай сыр- тында, карауыткан кара ден биш нде жанталаса карманып, бейнет кып жаткан жалгыз жанныц карасы керш едь Ол элемд1 т1т1реткен улы Эм1рдщ аспазы С ахи-М ашраб едг Ауыл агасыз, ел данасыз емес. Каралы кеш козгалып жатканда жан адам ойламаган, ескермеген кастерл1 icxi ж ай елеуш з ж ан, ош ак басы , д эм -туз м аны ндагы Сахи-Машраб ойлапты. Белш бекем буып, мандайын кек сэндшпен тартып, колына cyM6i, eTKip курек алып, жийангердщ кек туы желб1реген к еш еп Э м ip ордасыньщ орнына келген. Сол жерде каткакты кара жерд1 сучпм ен бузып, белден казып, кубыла жак бетш е “Теьардщ орда- сы” деп араб каршмен ойып жазылган зшдей емен дщгек орнатып жаткан. - Ей, Сахиб, мынауьщ не ирлйс? - деген аспаздьщ тесек-орнын, казан-ошагын кокан арбасына тиеп, кеш сонынан жургел1 муны куткен Хасен арбакеш, Сахи- Машрабтын жанына келш. - Е-е, кайырлы Хасен, бул б ел п - TeMip ордасыньщ белпа. - Е, онын к1мге керек? - Б1зден к еш н к елетш урпакка керек. “Д арияньщ орны кур болмас” деген. Адам затын кара дауылдан, сан мьщдарды ажалдан куткарган кайырлы куннщ б ел п а, сонгы б ел п а осында калсын. Керуен дуние втер, кетер. Заманды заман езгертер. Тек i3ri колдан, мархаббатты ойдан туган галымнын аты.

Телардаи sgg»- дананын хаты - елпрдщ ешпес белпЫ жылдар, тасырлар жасап, ел есшде, урпак санасында жаркырап тура бермек. Сол заманда дауыл тынып, шуакты кундер кайта кел- ген шапагатты жылдарда еж елп Испиджабтан - Отырарга, Яссыта одан spi Самарканта, Бухарта толассыз агылган сауда керуен1, жай бейсэубет журпннилер, ¥лытау, Аркадан, Ташкентке, Кужантка мал айдаган базаршылар анызак далада шел1ркеп, алыстагы Арыстын кекмайсапы алабын ансап келер едь Келе жатып осынау караден устш де урпакка ун каткан жалгыз белпш керер еда. Керген сайы н - “бул TeMip”, “TeMip ордасы”, “Аксак TeMip”, “Тем1рланнын ордасы”, “TeMip, Тем1рлан”,- д е п кетер еда. Кашан айтса да, калай айтса да сонын баршасында Аксак TeMip - Тем1рланнын аты турды. Ол - TeMip, Тем1рлан! Ол улы тасырлар аскарынан асып, езгермей, ешпей келе жаткан кайыспас каталдык, зулмат зорлыктын замана аспанында жарты тасыр толассыз соккан сурапылдьщ б елп сп Ол урпакка ун катып, узак турар 1згш ктщ i3i, ешпес белпш! Толассыз татдырдьщ сол 6ip кайырлы KyHi, каралы керуещц узатып, кеш сонын куткен Хасен арбакеш кара жел кезген далада, кара децнщ устшде адамдык парызын етеп, жайылган жайнамазы устшде кубылага бет бурып, сэж деге мандай тузеген С ахи-М ашрабты KyTin турды. MiHe, ол сонты рет Ti3e 6yrin, Аллата мш эжэт кылып, алаканын жайды. - Я раббым Алла, я, Мухаммедин ра- сулулла... бейкунэ бендене жаксылыгы кеп, ж ана кYнiндi бере гер! Я раббым! 262

Мазмуны T c i v i i p j i a i i ......................... 3 Karepai керуен.................. 5 Кегшд1р кумбез.................................................................65 Соцгы саят........................................................................176

Ч-D C -c w “ЖАНА ЗАМАН 0ДЕБИЕТ1. ПРОЗА” сериясы Еркшбек Т¥РЫСОВ TEMIPJ1AH Тарихи роман Редакторы Сэнд/бек Жубаниязов Тсхникалык редакторы Зайра Бошанова Керкемдеуип редакторы Нурлан Тазабеков Компьютерде бетгеген Д илярам Мансурова ИБ № 7244 Теруге 27.09.2012 яаберщщ. Басуга 28.10.2012. кол койылды. Калыбы 84х108'/ц . О ф сета басылыс. Kapin Typi «Тип-таймс». Баспа табагы 16.5. Ш арп ы баспа табагы 14,0. Таралымы 2000+2000 дана. Тапсырыс № 881. Казакстан Республикасы “Жазушы” баспасы, 050009. Алматы каласы, Абай дангьшы, 143-уй. ISBN978-601-200-378-9 Тапсырыс берупйнш дайын файлдарынан басылып шыкгы. I ЩЛ ЖШС РПБК«Дэу1р», 050009, I I Алматыкаласы. Гагарин д-лы, 93а.