Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Ж.Аймауытов т2

Ж.Аймауытов т2

Published by biblioteka_tld, 2020-07-08 05:26:50

Description: Ж.Аймауытов т2

Search

Read the Text Version

каралы таудай кайратты (339) Кдатаудай кайратты кулднбадам (339) кулд|-бадан ушкан кус. Сасыалакеренаулап (339) ... ушкан кус шашыала керенаулап 1989 жылгы 6ip томдыктагы «Акбшек» нускасында туеш кал­ ган создер, сейлемдер де бар болып шыкты. Бул да 1996 жылы калпына келт1р1лд1. Моселен: 1989 жылгы «нускада» Тупнуска ... озен Kypia. К,ызыл imp (147) ... озен курш. Саргылтта!шак. Желде коныр, кызыл iiiip. борсацоап, Мамырбайдын еззпне ота- ... борсандап, желкеш жей-мей, Ма- гасыиа бас кыла камадыда (148) мырбайдьщeniriiieотагасыныбаскыла олдс швпт1н сыбдырындай (149) олде шоптщ, олд1 шоберектш сыбды- рындай Tepic айналып кеткендей болды (149) тас емсс-ау, тем1р емес - ажал (150) Tepic айналып кеткен Topiaai болды. ... будан артык кун бола ма? (163) тас емес-ау TeMip, TCMipемес - ажал ... буданартыккунбола ма? Сый бола кудыгын аршымасыншы - корейш ма? (165) кудыгын аршымасыншы, корасын шымкытып сурап алган жун (169) каламасыншы - корейin QrtTcyip одан аргысын болжай алмай- шымкытып сурап - уыстыкулакжун ды (176) 9irreyip орыс цпркшнщ орыстыгы-ау деген ойга келт токтайды да, одан сркск басына уят кой деп жирснсип, аргысын болжай алмайды. 03iu-03i жубаткан болады (176) еркек басына уят кой дсп, imiHCH ... шыгуга руксат берд1. жиренедккейде03in олдскандайкорт, Аурухаианын кшмдерш... (218) 03iH-03i жубаткан болады. ... шыгуга руксат 6epfli. Экеа - атка ... neci лесе, жетпегешде (224) МШСС1К, тонга барасын деген балаша (олде шын олеуметш1лдерде де сон- куаныпкетп. Аурухаианынкшмдерш... дай ма ексн) (242-бет) ... Heci дер-ay! Десе жстпсге1пде О да 6ip сорлы бакытсыз екеи (243) (олде «шын ултшыл*, «шын олеумет- Kicire согып отыратын (245) ш1лдер. сондай ма екен?) Елдс жок, кунде жок перизатгы (245) Ода 6ip соры бар кыз екен «резолюция» тартып кап жатыр сд1 Kicire «перот» согып отыратын (246) Елде жок, куплей перизатгы «резелк» (карак) кондырып, колды ортанкырап, аягына колдснсн6ipтар- алдындатурганженешееше карал (255) алдында турган жез moyriMiHe карап Торы шолак берттжтен койшыга ат Торшолакбержтжтсп койшыгаатбол­ болдыма, оларасымсипмемес; ойтеу1р дыма, койшыгаатболгандыктан6epiK торышолак6epiK. Торышолаккакам- болды ма, —ол арасы мол1м емес; шы дегешшз (281) oitreyip Торшолак 6epiK: мыц салсан, аягын dip баспайтын тек!м. Торшо- лакка камшы aereHinia... 302

Жсрдс кырбык кар, тун. Амал жок... Жер карбык кар, тун жалтыр, шытк- (283) ыл еш. Амал жок... жаман жабдык ортасына Kipai (283) жаман жабудын арасына Kipai Сырдаисыганакоткенкудаауыз (285) Сырдан сынар аяк откен, кула ауыз улкен окуды мм корген (308) дукен, окуды KiM корген покзалда жатып, баска отарбага Minin багзалда жатып, билет алып, баска отырдык (310) отарбага MiHin отырдык «жаксы шыгардын» деп ryinaecin жа- «Жаксы шыгардык»,- деп колымды тыр (313) кысты. Бупет бар. Журт сыра iuiin кызып, ойынды сез кылысып, гут- ... сыйляган болды. EuiiMi де Акбала- десш жатыр дан томсшрск пс дсп ойладым (314) ... сыйлаган болды. Балташ коп сейлемейдь Акбаладан ropi конырлау, ... ор уйдс конакта болып, калапын буйыгылау, 6iaiMi де Акбаладан ropi сый-сипатына канган сон (337) томешрек пе дсп ойладым ... ор уйде конакта болып, кешкюндс жаланбас лампмша жырпылдаган суретш, «Аулакуйдщopi-6epicin» кып жаткан юпсктаклш Kepin, каланын сый-сняпатына канган сон 335-бетте Балташ пен Акбшектщ тамактанатын тусы суреттеледа. Осында узак тамак т1з1мдемес1 (меню) тусш калган. Б1з соны калпьша келДрдж. 1989 жылгы «нусканын» жоне 6ip кемшшп — Kici, жер-су, мекеме , т.б. атаулардан кеткен кател1к. Мысалы: Мамаекен (147) — Мамекен, Тамбов (153) - Тамбау, Шаманбайдьщ (158) — Ша- банбайдын, Япырым-ай (161) - Уа, nipiM-ай, кара шат (172) - Кдрашат, Субырайым (173) — су Ыбырайым, Туркулак (174) — Туркулак, Кунжей (181) - Кунекей, Бурабайыныз (187) - бу Зайсаньщмз, Семей губпробкомына (212) — Семей губрепкомы- на, Жамандай Тайкотулынан (212) —Полей - поленулынан, Петр Павловтыц Keneci Патколланыц (213) - Петропаблынын Keneci Паткулланыц, Земский собратья (214) — Земюки собрания ... ав­ густ айында... Колчак (214) — агус айында... Калшак, болдыру- шымын (217) — болдамошнимын, Ыстыкбай (224) - Ыстыбай, «Керен» (224) — «Керекен», Меруайда (234) - мироуайда, Соли- манды (261) - Солиманы, Кырекендер (274) - К,ыдекендер, Торы шолак (280) - Торшолак, губком (312) - губпротком, Момеш (313) - Домеш, Сексенбаевты (320) - Сексентаевты, Наркомга (326) - Нардомга, Морияш (329) — Мэриям. (Алаш каласынын атауы - «Алматы» болып кеткенш жогарыда келДрдж). 1989 жылгы «Шыгармаларына» енген «Акб1лектЬ> оз1рлеуде баспагерлердщ «бет моншагы узшнтп». 303

1989 «Шыгармалары» Тупнуска такымына 6ip колын салып (175) такылжырыиа 6ip колын салып По-о-рахат-ау, па-о-рахот! (187) Бо-о-ракот-ау, бо-о-ракот! как ннеш ... Tiirrc туртпейш (197) кок HHCHi котжс туртпейш орыс булд1рген кызын кара! (258) орыс талкылаган кызын кара 6ip куш журег! айнып кусканы... (273) Bip ку11i тагы да конш еркек т1лсп, кер1л!п-созылыпжатып, журеп айнып exi агасы: Байпак пен Шулгау сол кусканы... жекгесшсн (286) eKi агасы, Байпак пен Шулгау да кырык бес, слуге келгендс тергеу ара Бул кыз KaciieTiiicn айрылды-ау деп 6ip катьпшы open алган гой. Ултарак (296) сол жсцгсс1мсн Бурын кыздыгынан айрылды дсп Эрине, текстологиялык салыстыруларды тугел усынуга колем кетермейдь Жалгауы тусш калган, немесе артык косымша жал- ганган сездер каншама кеп. Сондай-ак эр килы нускасында (мы- салы, кемзал / / камзол, кереует / / кырауат, офицер / / опесер, т. б.) жазылган сездерд1 де, дши создерд1 де Ti3in жатпадык. Bi3 осы тусшжтеме аркылы «Акбшектщ» бурынгы «нускаларында» ж1бершген орескел кателйетерд1 керсетпк. 304

•Кдрткожа» романы Бул роман 1926 жылы жеке кIran болып жарык керген (К,ызы- лорда—Ташкент). 1928 жылы С. Садуакасулы курастырган «Мо­ лодой Казахстан» жинагына (Мэскеу) романньщ «Ботин» атты 6ip y3iri енген. 20-жылдардьщ скншн жартысындагы эдеби айтыстар- да С. Садуакасулы, К,. Кеменгерулы, т. б. тарапынан «Карткожа- га» «казак эдебиетшщ табысы» решите бага бершген. 1926 жылы 4 карашада «Енбекш1 казак» бет1нде «V» псевдоним1мен пайдалан- ган автор (муны зерттеуш1лерд1н 6ipi М. Жолдыбайулы десе, eKiHiuici Э. Бекейхан дейдО романды «Карткожа» казак эдебиетшщ тарихында зор epic алатын ютап» деп сипатгайды. 1988 жылдан кейш (жазушы акталган сон) «Кдрткожа» алгаш «Жалын» журналында толык жарияланды (1989, N2, 3). Шыгар- манын шагын узшдшер1 «Казакстан эйелдер1» (1989 N2), «Мэде- ниет жэне турмыс» (1989, N3) журналдары мен «Орталык Казак­ стан» (1989, 17, 18, 19 акпан), «Жеттеу» (1989, 11 кантар), «Ыздщ Отан« (1989, N3) газеттершде жарык кердь Сондай-ак романный толык нускасы 1989 жылы басылып шыккан жазушынын 6ip томдык «Шыгармасына» енш. Эрине, аталган туынды «Акбшекке» Караганда кеп езгерюке ушырамаган. Мунын ce6e6i «Карткожа- нын» кез1нде жеке кггап болып шыккандыгында шыгар (канша дегенмен салыстыру жещл). Сейте тура 1926 жылгы нускадан ауыткулар да кездееп. 1989 жылгы «Жазушы» баспасы нускасы 1998 жылгы жарияланган «Елорда» баспасынан шыккан жазушы жинагына сол кушнде енген. Ал, осы eKi жинактын арасында «Рыльш» баспасынан шыккан (1996) «Ж. Аймауытов. Бес томдык шыгармалары» енбег1н1н 1-томына 1926 жылгы к1таппен сэйкестенд!р1лген нуска енген болатын. Енд1 1989 жылгы нуска- дагы ауыткушылыкка токталайык: «Жалын« журналы 1926 нуска (1989) нускасы Ns2 «Кул агуздан» «Кул огузшен (37) «6ipa6in маска» «Уасуасшханнастарга» «Уосуоси ханнас»-дарга алданышы, азбыишы алданышы - азбсншп Калипа (сол бетон астына: «Калипа- «Калина” журты (48) Мысыр журты» дсп жазылган) Караоткелде кара откелдс (54) laipic №3 Косымбай Ылырыс (42) Кусымбай (42) 305 Борл! кол (49)

Барколла (57) Батколла •Ну, киргизинки» (58) .Ну, кируалшки» Оку... кунтакты (61) Оку... кунакты «Жазушы» баспасынан (1989) шыккан «Шыгармаларына» ен- ген «Карткожа» нускасына баспагер калам ушын типзген 6ipep жер бар. Ол мынау: «Шыгармалар», 1989 1926 такымдыгын дыр-дыр касып (31) такылжырын дыр-дыр касып кунанынынкуйрыгынсипандатып(31) кунанынын кетш кынырайтып, куйрыгын сипандатып жерд! псрсселе!щер алганын (69) жерд1 какол алганын казак-орыспен жауласып (69) казак-орыспен, каколмсн жауласып 1989 жылгы жинакта кейб1р сездер байыпсыз не тузеттлген, не взгерт1лген. Мысалы: Жакын жердеплер1 (29) - Кулак оты жердегшерк Керек жылкы (30) - Нак жылкы. Кате окылган сездер де аз емес. Мэселен: басынып (25) - баласынып, ол ек1 удай (25) —ел eKi удай, кандай жазымпаз (28) - кандай жагымпаз, бегелек шакканынан (38) - бегелек жаскага- нынан, бугылама (34) - бугымала, сиырларына корек аршиды (35) — сиырларына курек аршиды, жЫшшт сидандап (37) - жшп сирандап, суйекп катындар (38) - суйекш1 катындар, «Тэлел» (39) — «тэлиел», Карткожанын OMip еткен (39) — Кара кожанын эм1р еткен, даусы санк erri (39) - даусы канк етп, бакырын (39) - пакырын, Болбырайып (44) - Солбырайып, дук1рт (45) - дуктрт, тымактылар (47) — тумактылар, кекпар (49) — кекбер1, болыс, ауылнай (51) — болыс ауылына, дурл1кт1рш (51) — 6epiKTipin, боктамак (60) - бокташак, мей1здей катырып (70) - мешзден катырып, эж1м KipreH кулабалар (74) - эж1м KipreH кола- балар, Котажу (74) - Кагажу, желбауыр ат (76) - жылбауыр ат, Бул1к шыгарам деп (80) - Бэтие шыгарам деп, к1рп1шешендей (81) —к1рп1кшешендей, сшмтЪс (85) - ciMTiK, бас саугалау камында (89) - бас корыттау камында, Карантылыктан жарыкка (98) - Карангыдан жарыкка, «Орда» (100) - «Арда», бэрш карык кылды (101) - бэрш кэш кылды; пристань (101) -nipicTeH, Бершнеел (103) - Берпсел, кай кезеп (115) - кой кезеп, подвал (117) - бодбал, аякситыны (124) - аякситуны, «Ну! Киргизуюшик» (125) - «Ну! Кируалшки», Осеке (127) - Оске, сиырга лике (130) - сиырга туке, дуализм (143) - идеализм, Bip шелек кымыз (144) - 6ip шерек кымыз, шше у куйылган (146) - iHiHe су куйылган. Сондай-ак осы 1989 жылгы нускада'косымша, сез устемеле- ну, немесе Tycipmin кету жагдайы ушырасты. Мысалы: болса 306

б1рдецемен (25) - болмаса б(рденемен, KiciMcin (26) - KiciMciHin, «адам» болган (27) — «адам» болып, угушы ед1 (27) — угынушы ед1, «тямимд!» согуды (27) —«тялямдЬ калай согуды; Орысшалас- кан кгалердщ кай кеп сейлегеш, бастырмалатканы (28) - Орыс- шаласкан киллер кай кеп сейлеп бастырмалатканы, К,азакта да (28) - Кдзактан да; бастама Mecici, 6ip жамбасына кисайган жаман Ke6ici (29) - бастама Mecici, шамажайы шалжиган, 6ip жамбасына кисайган жаман Ke6ici; Кдрткожанын жанына мектеп, кала (30) — Кдрткожанын жанына ушкел, мектеп, кала; булдыр-салдыр ой- ларына (33) - булдыр ойларына; катындарын бар гой (38) - катын- дар бар гой; 6ip-eKi кожа, тагы 6ip KeMnip, Алтын дейтш молда отыр (39) - 6ip-eKi кожа, тагы 6ip Алтын дейтш молда отыр; Жасты езгертуге болар ма? (45) - Жасты езгертуге болмас па?; окуды ойламайын деп тырысты (45) - окуды ойламауга тырысгы; байталды устатып мш (46) —байталды устап мш; суп-сур болып, колы д1р1лдеп (49) - суп-сур болып, flipinflen. Элбетге, жинактын идеалды турде шыгуына кеп енбек керек. Bi3 1996 жылгы («Рылым» баспасы) жинакка осы тузетшген нуска- ны енд1ргенб1з. Сейте тура техникалык себептерден б1рл1-жарым KCMmiflix кеткеш мол1м болып отыр. Бул жолы соны тузетш усын- дык. Дчхан Крмзабекулы, филология гылымдарынын кандидаты. 307

Жусупбек Аймаугов (1889-1931) Во второй том полного собрания сочинений Жусупбека Айма- утова вошли два романа - «Акбилек» и «Карткожа». В этих про­ изведениях, написанных во второй половине двадцатых годов про­ шлого столетия, писатель со всем присущим ему мастерством по­ казывает эволюцию создания главного героя Карткожи и нелег­ кий путь казахской женщины, осмысливающей свое место и свое назначение в новых исторических условиях. Перед читателем пред­ стает богатый мир человеческих переживаний и чувств. Главные персонажи романов «Карткожа» и «Акбилек» сохраняют свое че­ ловеческое достоинство и честь, верность избранному делу и все­ побеждающую жажду жизни, как самой высшей человеческой ценности. Роман «Карткожа» впервые был опубликован в 1926 году в Кзыл-Орде. Через восприятие взрослеющего мальчика, а затем юноши писатель запечатлел исторические события того периода, когда становление личности совпадало с коренными переменами в жизни казахского народа. Известный литературовед, академик С.С. Кирабаев отмечает: «...непреходящее значение этого произве­ дения в том, что писатель честно, без прикрас, изобразил казах­ ский аул в то неспокойное время». Для Жусупбека Аймаутова - романиста, конечно, важно от­ ражение исторических фактов. Но не это главное. «У писателя иной ракурс повествования —лирический, —отмечает доктор фи­ лологических наук А.С. Исмакова, - исторические факты прохо­ дят через авторское видение, пропущены через его внутреннее духовное зрение. Поэтому писателю важно показать отношение

к ним его разных персонажей, простого юноши Карткожи, Акби- лек - девушки из состоятельной семьи, уходящих в Китай бело­ гвардейцев и остающихся на своей казахской земле строителей новой жизни». Роман «Акбилек» был впервые опубликован в 1927—1928 го­ дах в журнале «Равенство женщин». Сюжетную основу романа можно обозначить как «хождение по мукам» казахской женщины. Суть не в движении сюжета, а во внутреннем духовном возвыше­ нии Акбилек. В ходе сюжетной линии романа произошло станов­ ление личности Акбилек. Через внутренние монологи героини автор раскрывает ее богатый внутренний мир, становление и рост ее человеческих качеств в новых исторических условиях. Во время подготовки тома к изданию была проведена тексто­ логическая экспертиза ряда изданий романов Ж. Аймаутова «Карт- кожа» и «Акбилек», которые и составляют второй том полного собрания сочинений писателя. Б. Канапьянов 309

Zhusupbek Aymautov (1889-1931) The second volume of Zhusupbek Aymautov’s complete works in­ cludes two novels «Akbilek» and «Kartkozha». In these works written in the second half of the twentieth of the last century the author with his inherent artistry shows the evolution of the main hero’s formation, Kartkozha as well as difficult way of the Kazakh woman trying to comprehend her place and mission under new historic conditions. The reader is acquainted with the rich world of human emotional experience and feelings. The main characters of the novels «Akbilek» and «Kart­ kozha» manage not to lose self-respect and honor, adherence to the chosen cause as well as all-conquering thirst for life being the most important human value. The novel «Kartkozha» was published for the first time in 1926 in Kzyl-Orda. Through perception of the maturing boy and then young man, the author embodied the historical events of that period, when the personality formation coincided with the fundamental changes in the life o f Kazakh people. The famous literary critic, academician S.S. Kirabayev writes: «...the permanent significance of the work is that the author honestly and straightforward described the Kazakh aul at that uneasy time». It was important for Zhusupbek Aymautov as for the novelist to feature the historical facts. But this is not the most important. «The author has a different narrative foreshortening that is lyrical - points out A.S. Imakova, Doctor of Philological Sciences, - when historical facts pass through the author’s inner spiritual vision. That is why it was important for the writer to point out the attitude of his various charac­ ters to these facts, that of an ordinary young man Kartkozha, Akbilek, 310

a young girl born in prosperous family, the White Guards who are leaving for China and the builders of the new life staying at their native Kazakh land». The novel «Akbilek» was published for the first time in 1927—1928 in the magazine «Ravenstvo Zhenshchin» («Women’s Equality»). The novel’s plot can be defined as «torments» of the Kazakh woman. The gist lies not in the plot progress but in the inner spiritual rise of Akbilek. In the course of the novel’s plot motion the formation of Akbilek’s personality took place. Through the heroine’s inner monologues the author shows her rich inner world, formation and growth of human qualities under new historic conditions. While preparing the volume for publication the textual study of several editions of Zh. Aymautov’s novels «Kartkozha» and «Akbilek» was carried out and they form the second volume of the author’s com­ plete works. B. Kanapyanov 311

МАЗМУНЫ Ак.бшек.... ....5 К,артк,ожа. 185 Тусшжтер 296 ЖУС1ПБЕК АИМАУЫТОВ Бес томдык шыгармалар жинагы Екжип том Романдары Редакторы Д. Камзабекулы Беттеген Д. Мейрамулы Теруге 20.11.2002 ж. бериш. Басуга 10.02.2003 ж. кол койылды. niiuiMi 60x84 '/w К,агазы офсетгж. Есепт1к баспа табагы 19,5. Таралымы 2000 дана. •Ж!бек жолы» баспа уй| 480091, Алматы каласы, Казыбек би Komcci. 50. Тел.: 62-65-01, 62-11-09. Ж.Ш.С. «Курсив».


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook