Б. Нұржекеұлы т5

Ъекуатн И^фке-щы__________ ___________ дед1 корил эйел эдетшде жокцы icren айкдйлап. Сураганы урскдн сеюлдр. \"Кдйда журупц ем? Гул т е р т кедлдм\", — дейд! бул мактанып. \"Кдйдан тердщ? Кдрамаган жер1>из ж ок.\"- — Деп, эйелдердщ ж ам ы рап жаткднымен жумысы ж ок, \"Ш аршадым, кдрным аш ты”, - дрл| Д рын судьщ аргы бетш е еткенш , гул терген соц, су бойлап шаткдлра деш н еткел 1здеп барганын еспгенде, айелдер: “Ойбай-ай, кудайдыц сак^агарры-ай! CyFa кетш кдла жаздапты-ау!\" — Aecin, талы п б а р а ж атк,ан Kiciine ко зд ер ш алайтып, бастарьш шайкдсты. Оларды одан бетер шулаткднды кызык, Kepin: \"А ры етерде, 6ip шакдарым ж ер ге д еш н агып бардым\", — деп салды. Оны еспгенде, апасы шын тальш кдла жаздаган. \"Кдйтарда да сейтш етешн деп ем, кеуш калган койлегтмдд тары су кдалтым келмедд\", — деп бесп. А п асы н ы ц к е з ш аты зд ай кдылып абден мак,танган. Эй, к д й р а н балалы к,-ай! Уй iuii 1здейдд, к р р кд д ы дегенд1 ойламайды екен-ау, теп. Ертецп шайды шркен соц кетш, кун ецкейе уйге 6ip-aK, келген екен гой сонда. Эуел1 апасы apbi-6epi 1здеп таб а алмай, сонан соц буюл керш Ькрлац к р сы л а i3A ecim i. А уы лды ц imiHAeri уйдд-уй м ен крра- крпсыларды тугел адарс,тап, ендд кдйдан кдрарларын бшчей дагдарып отыргандарьшда, e3i келш улгершп. Сол Кумюбастауды кермегел1 де кдй заман?! К елеа ж ы лы уй imi Кеюреюсе кеш п, содан 6epi сонда турып келедг Булар кеш кенде, Кумюбастауда экесш щ imci калган, ею -уш ж ы л кэникулде соларддюне келш журдд. Кешн олар д а булардыц кдсы на к о ш т келдд де, содан кеш н кермеген ек е н Кумюбастауды. О н 6ip, ж о о н ею ж ы л етш п. Апырмай, сонда cyFa агьш кетсе гой, н е уппн елгенш еш и м б1лмес едд. Ж отага шьпъш аргы жакцы кору уппн Fana судан етп деп и м ойлайды? Ю мнщ ойьш а келедд? Эй, кдйран балалык,- ай! Ш ынында, кдлайш а крркдады екен? Осы кунп рсрркдкуыгы ол кезде болмаран-ау, cipa? С епзш ий класта \"Алпамыс батыр\" жы рын эдебиетген еткенде, балалар мурры эбден эуреледд. “Б1зде Гулбаршьш бар, Алпамыс жок, Кдйдан тапсак, екен?\" — десш мазакуап шырранда, “Есесш е Ултан кеп\", — деп, тары 6ipi бэрш ду кулддрген. О ррысы рас едд: буран х ат ж азбаган бала класта кдлмаган. Э д е ш болраррррыц эуресш бул Гулбаршьш 6ipa3 б1ледд. Сук,танып, урланып кдрайтьш улдар оны бутан ерте уйреткен. Бутан солардьщ 6ipAe-6ipi унамады. Ацкду, ацтал, адал б алалар да; ш ирак, ж у зпепц к е зш ен етерд ей eirri, 150

Ъ ец, KbtS пысык, бадалар да кещлше толмайтын, acipece ажарларын крмсынатын. 0 зш д ей едена, керген ж урт к ез алмайтындаи к ер кем ж п т г п к е кс е й т ш . '‘М е н щ А лпам ы сы м сондай болады\", — деп сенетш, ацсайтын. Эй, кдйран балалык,- ай, кдйда ендд сол Алпамысы? Ж ум аш па? Ж ум аш , бэлюм, е зш Алпамыстан да артык, санай берер-ау, ал, шыныцда, оньщ Алпамыскд кдй ж ер1 украйды? Беп жалпак, Кызыл сары, MiHesi ушкдлак, OFaH крр болтан кдйдакы Алпамыс? BipaK ендд, бул дегенде ж аны кдлмайды, ш ын ж акры кередь Бул таниты ндардьщ шпнде е ц ж1б1 тузу1 — сол. Ж о к Алпамысты !здеп ертегтдепдей ел кезш кетпесе, осы куш жштгердщ де жайы белгш, 6api де сол Жумаигган асар- аспас. Акд1л да, б ш м де — 6api бар, тек 6ip музыка, ж ан дуниелершен ecin туратьш эуен жок, Этгец-ай, эуен жок! Ж уртты ц абыр-сабыр козгалысы Гулбаршынныц кцялын у з т жзбердд. П ойы з Тулюбас стансасьгаа келш токтады . Ж е щ л к а р а ш ам аданы н KOTepin Г улбарш ы н журтгьщ ец алдымен тусп. Таиры ауадан т этп 6ip гас келдр: агаш пен гулдщ, с у мен жердщ, стансадагы буюл лрцплж тщ дэмш бойьша ж инаган ж ел raci. Э лп гастен Гулбаршьшньщ басы айналрандай. Анасыньщ омырауын ацсаганда, буйтш тек сэбидщ рана басы айналса керек. Ею аттап барып турып калган оны кдга кеп элдеюм кдсына токтады. — М ашине келупп м е едр? Б1здд де ала кет. Эйел1м13 екеум !з Ш удан ш убап келем1з. С е н Телгбайды ц элг1 Алматыда окцтын к ц зы емессщ бе? Гулбаршын кдсыцдары кдрттьщ езш е сейлеп турранын сонда барып укры. Бетше кдрап, б1рден таныды: экесш щ кдсынан талай керген, acipece Kicire кулана кдрайтын KS3i ■ганыс. Ку тиуулеу, тап кдз1р атын есгне ту а р е алмай тур. Ею д эу гарды к етер т экеп кдрггыц д ал аярыньщ устше крйды да, Кызыл ала гулдр орамал тарткдн Кызыл шырайлы айел Гулбаршынмен жылы жымиьш амацдасты. — Халщ жакры ма, экем? Алжыган.— Арасына пауза салмай куйеуш секи.— \"Алматыдагы кызы\" Heci? Тел1байдыц тары 6ip кызы бардай. Гулбаршын емес пе? — Эй, сол таныган соц сейлесш туррам ж о к па? Сен-ак arareyip, тшцдр сукды лап Kicire ты ны м б ерм ейсщ , елш кугылмай кутылмаспын.— Аярын асты нан тарты п алып РД1, ею тор ею жакда кцсайды. Ецкегап соларды 6ip-6ipiHe суйеп жатып та сейлей берди— Кдпьша Тел1бай машине 151

Шсуапан <HiMce-ifm_______________________ лоберсе, мше кетеш к деген есеп крй м енш , есеп. \"Есеп бымеген — есек\" деген. — М е тн , бугш келетнпмд! уй iuii б!лмейд!— Одариа машине тауып бере алмаранына да, кдртгыц кцяцкы сезшен де к^гсылтандай, Гулбаршын кр1зарып кегп. — Аптобускд мшсец, абыройы ц темендеп кдлмайды. Ж у р . Мэ, катер мынаны.— Ец улкен торды устшен 6ip нукдш нык,тап, оны ц кдсындагы кшпрегш айе/vi e3i кетерд!— Ж уре гой, экем, алжыган атац айта беред! аптобускд барайык, О куьщ кршан б1хед1? — Енд1 соцры курс кдлды, е н д т ж ылы осы уакуа... — Е, кудай амандьпъш берсе, б т п кдпсыц гой. Огкенде 6ip тойда зке-ш еш енд1 каргем. Те/ибай a/vi тыц, Мецсулу Крита м енен де api кемшр болып кетитп, ол менен табаны куректей тер т ж ас киш, м ен мынаган шыкдрнда, ол ал! ойында ештеце жок, шауьш ж урген жалацаяк, кр!3 болатьш. Е, байгус, онын, да кермегеш жок, бала-бала деп журш аз балалагымыздьщ крйда крлранын бишешпз. С е т туранша- ак, крртайы п 6i-iTi гой. Ендд крйтсш. Крз1рг1дей емес, ол кезде крзак, кдрацры, бала тумаган кртында 6aFa болмайтын. Kp3ip де сол, 6ipaK, бурыш ыра кдраганда Kp3ipri жастар тууды азайтты емес пе? ¥мьггпасам, Мецсулу он ею, он уш ж ы л бала кетермей журд! Солай ма?— Гулбаршын уназ басын изед!— Е, басе, солай. С онан кешн к е р г е т — сен. Байгус ш еш ецнщ басьшан 6ipa3 дуние а т п гой. Ой, ажарлы едд. С ен шеш еце тартьшсьщ. Эй, э кец кургыр да к арп а! Элде экеце тартгьщ ба?— Гулбаршынныц бетше уцшп кррап, крбарын кере куйеуше бурылды.— Эй, Эбыкдк, кдрашы, Гулбаршын экесш е тарткдн ба, шешесше ме? М урны мен аузы aKeci, а? К езш щ кул1мдегет, атжакцыльпы айнымаган Мецсулу. Ак, кубальпы да сол Еке>ан1ц era ж ацтап экспон ат кррагандай ущлгенш е Гулбаршын кулш жзберд! — Э й, aKeci м ен ш еш есш кэйтесщ, олар буйтш улде м ен б у л д е т aMipi киген емес. О сы кунп балалардыц 6api экесш ен де, шеш есш ен де суду. \"Суду сулу емес, суйген суду\" деген. — Ой, алж ь^ан. Буран: \"Бас\" десец, \"Кулак,\", - дейдн \"Суйген — сулуы\" — нес! ей? Отой, бытып-шаткрн бале!—- Аялдамада ж а н адам ж о ры н керш, эйел ендд куйеуш тасгаи берш ж алм а-ж ан солай ауысты.— Е, жакры болды, эл1 ешгам жок, екен, 6i3 6ipimiri мшем1з. Шамаданыцды мында 152

Ъец, кыЗ foyj>m! кря сал, гам алады дейсщ. 0 ке-шешеце акеле жаткдн тэтп- пэтплерщ uibiFap? Bip шамадан турмак, 6ip вагон т э т экелсец де, анацньщ сутш акуау кдйда?! Балац жок, болса, жок^ьпы кднайды; бар болса, барльпы крнайды. Ж ок^ъщ зары мен бардьщ крмы — б1рдей. М енщ тертшпп балам, осы мына Шута баркан кэюым, сешмен жасты. М ен елушпл жылдьщ жазывда, Мецсулу кузшде босанды. Сен кдзанда ма, кррашада ма, anreyip, салк^ш кезде тутансьщ. — Кдрашада. — Э, солай, басе. Неге десец, эке-шешец отыз жетшнп жылы уйлендг 0 кецнщ де мшез1 мшез-ау; бала кетермеген эйелмен он уш ж ы л отасу — ол кездщ ер к е п у ш ш ©те сирек окща. Ойпой, вз айткдны болмаса, баскрга кенбейтш- ак, кдскр ер), сонысьшан гой. Обалы не керек, нагыз еркек сенщ екец. Б1здщ мьшалар оньщ крсында куры бакрфауык, кдра атан гой. Бакзджаннан баскд бкетгш жок, — 0 й, сен не деп балага жамандап жатырсьщ, ей? \"Ж аман шынын айтам деп, сырьга айтады\" деген, байкд баланьщ кезш ш е таяк, ж еп кдп журерсщ. — Е, ж ем е й ж у р ген таягы м ы з едд, тагы ж е с е к , ток, болармыз. — Е-е, не, байкэганьщ дурыс. \"Тек журсец, ток,журесщ\". Kyfteyi ж аккэ квдэжыц етш жакуырмай 6ip кррады да, эйел Гулбаршынга кезш крюты. — Куйеу деген — осы. Басьща тускенде бглесщ. \"Отыз ульщ болганша, осырак,шальщ болсьш\" деген. Кудай крласа, еке-шешецнщ туцгышысьщ, шггей .с е т узатута олар да кдмданып отырган шьшар. — Апам м енен бурьш 6ip ул туып, ол уш -терт айльпында ауыры п OAiml.— ¥ялганнан Гулбаршын, теп, э ц п м ен щ ьщгайын баскд жаккд бургысы келдь — Кдшан туьтты? — \"Тие сап\", — дейдд гой, дэл аньпы н бзлмеймш. ■ Е-е, башус-ай, э! Содан к е т н кетермей кдлган екен гой? Онысы еам д е жок, умытып кдлыппын. Е-ей, ес дейиндей естш, кдлганын айтсацш ы кдйта. Н е кермедж? Б'ЗДЩ коргендер1м1здщ 6ipiH керсечдер, сендер 6ip-aK, кунде кдртайып кетесшдер. — 0 й, вн е аптобус келе ж аты р, б алан ьщ басы н катырмай, ана жуктерще ие бол \"0 цпме бузау ем!зед1, - деген, — бузау...\" Сол аптобускд сыймай кдлам деп турсьщ ба сонша? 153

Ъексутан 'H.^nlceke-wibt А ндм ы ж алгы з торга жабыспай, екеуш де кетере салсац, •шегщ шыкрайды, ер к ек деген атьщ б ар гой аз1рше. Менщ эцпме аиткрнымнан саган келш-кетер ештеце жок, О йм ай, м ы нау ауылга жакдяндап едд, кушейдд гой, т о т . Ш удьщ кдгсык,кеш елерш щ б1ршде адастырьш кетпеген екем e3i. — KiMAi и м а д асты р ы п к е те тш ш б ал аньщ к е з т ш е айтпай-ак, кряйьш, оны кдйтесщ, онан да тез аптобускр мш. Кдрт ею торды ею крлына ебедейаз устап алдыга к е т де, эйел м ен Гулбаршьш ен, аргкд оты ра салды. Э ц п м е а aAi 6iTnereH э й е л эдеш солай ьщгайланды. К дрт арты на кдрап, ею -уш м ар те ым дап кдсы на шакдярып едд, эйел1 кдсакрна кермегенадд. Ол аздай: \"Эй, ушеум1зге белетп сен ала сал”, — деп буйырды, Эйелдщ кеарш ен Гулбаршьш да жан-ж агы на жендеп кдрай алмады. Бала кетерген эйелдерь орам-орам элденелердд кетерген ж ттгер1 бар 6ip топ келш мшш едд, ш агы н аптобус соган-ак, т о л ь т крлды. Оларга, теп, зер салмай, кдазыл шырайлы эйел эцпмесш ай гь т улгеруге асык, — Ш удан келем1з. Ж а ц а гы сеш м ен ж асты кдязым бы лты р сол жакдкд турм ы скд ш ы кдан. Ж амбылдын, техникум ы нда окдып ж у р ю балалар 6ip-6ipiH тауып алды, aftreyip. М ейм гой. © здерш е унаса, осы куш оларга 6i3 не деунп ек. С ол кдазым босанып, соган барьш KeAeMi3. О ку д а к е р е к , 6ipaK, кдлз б ал аньщ о р н ы н тапкдны ата-анага окудан да керепрек. Нагыз эдем! кезщ екен, осындайында кетш крл.— Кдлсылып, Гулбаршынньщ кдязарып кеткенше кдрар емес, эй ел айткдясы келгеннщ бэрш емш -ерюн ак,тарып келедд.— О сы элп Кррганбектщ баласы кдйда окдеды? Алматыда ма? Бул сурак, Гулбаршынды ец састырган сурак, болды. Сурауына Караганда, мына эйел талайдан хабары бар бэле сиякуы. — М осквада гой, — дедд мумганддпнше немкурайдылау унмен. — Е, екеуш, 6ip ж ерде ме десем. О л да енддп жылы 6iTipe м е? Ж ок, биыл ма? О л сенен улкендеу сиякцы емес пе едд? — Иэ, улкен, BipaK, олар о н 6ip ж ы л окьдды гой. Ж эн е д эр н е р д щ о ку ы алты жы лды к, бес жы лдан сон, тагы 6ip ж ы л уйрешм болады. 154

Ът/, кыЗдоучен! — Сонда кдлай, сенен де кеш н б ш р е ме? — Иэ, 6ip жылдан кеш н бтредд. — Е, еркекке н е кд,1лады дейсщ, у й л е т п альш та окр бередд. © зщ былай хабарласы п, х ат ж азы сы п тураты н шыгарсыц? \"Туу, мына вйел эбден беле болды-ау! Кдйдан рана кездесе кдлып едд?!\" — деп кешдд Гулбаршьш. Туысы емес, жакдлны емес, айдаладагы адамра н е д еп ж ау ап бередд: алдай сала ма, шыньш айта ма? — Окудан крл тимейдд, — дедд е й уштылау кдллып. Оньщ жауабьша ейел т и п мен де берген жок, Онсыз да анык, б1летш нврсемдд энш ейш сурай салып отырмын деген адамша, Teri, кдсын да кдкдады. — ©Keci облыста деп еспгем . Улкен бастык, кершедд. Элде орынбасар дедд ме? — Ж ок, ол Kici облыста емес, кдлада ктейдд.— Ары терендеп Гулбаршынньщ айткд>гсы келмедд. BipaK, эйелге сол да жетерлЬш екен. — Е, быедд екенсщ гой. Байланысьщ болмаса, кдйдан быесщ. Б1зге, airreyip, сендердщ ecin-енгендерщ керек. Буры н, б1зддц кд,13 кез1м1зде: \"Кудалы к, — е с ю л ж т щ кдлдыры\", —дейтш. С енщ экецм ен Кррганбек куда болыпты дегендд есттгенде, \"EKeyi де ежептву1р кдлзметкер, олары не, eiipiK шырар?\" — деп, эуелпде иланбадык; кешн, араласып-кураласып жургендерш кергенде барьш, Ke3iMi3 жетп. Эке-шешенщ тш н алган жанры гой, кдй эке-шеше е з баласьша жамандык, ойласын. Сенщ булай бойжеткенщад керген сон, Кррранбек ендд елее айрыла ма? -Кдйда болса да крлы жетта тур кдз1р. Гулбаршын не дерш бымедд. Эйел, am eyip, e3i айткднын 63i туешддрш, будан белендей жауап кутпейдд, оны сына да игуюр. Кдншама ж аны аш ы р сез айтып ж атса да, солардьщ ец тукшршде бш нер-бш нбес 6ip туйтюл буркеул1 турран твр1здд. \"Кдйда болса да крлы жетш тур кдз1р\", — дейдд. Кдлзранганы ма, жакуырмараны ма? — Ал, апа, сау болыцыз. М ен осы арадан тусем.— Гулбаршьш орнынан турьш, арткдл е а к тщ тусьшдары TeMip ■преуден устады. — Сау бола гой, вкем. ©ке-шешеце селем айт, \"Магррша апамды керддм\", — де. Гулбаршьш Магрипадан кутылтанына куанды. Ендд 6ipa3 эщтмелессе, \"Кдшан тойьщды жасайсьщ?\" — дер ме едд, 155

Ш сут а н 'Н Ж М в-щ ы _______________________________ кэйтер едд, теп. Мундай ацгтмеш жалпак, журткд жайып ж1берген ез эке-шешесше, Жумашкд жэне оныц эке- ш е ш ес ш е э бд ен ы засы келдд: мацтангандары ма элде ак£шак,тык,тары ма? \"Куда болганы\" не e3i? Буран би\\д1рмей, сыртгай бфдемеш булддрт жургеннен кдлай? Э нш еган кдлж ьщ эц п м е ш ыгар десе, шын сияк,ты гой. Айдаладагы э й е л кдйдан бгледд эйтпесе? М аррипаныц эщтмесше ширыкдсдн куш уйге ашулы юрдд. Алдьшан ец ерте оянатын апасы шыкцы. Бакща жакуан келе жатыр екен, кар е сап кушагын ж ая умтылды. — Ой, экем, ун-туназ 63i келе жаты р гой, кушм! — © зш келмегецде, Кррранбектщ баласьш ерте келер деп отыр ма ендер? Ш еш есш щ ж айган кушарынан жулкдшып шырып, крлындары ш амаданы н кдсы на тастай салып, 63i крйрылмастан уйге Kipin кетп. Кдлзыньщ кдгльпъш Мецсулу б1рден укуы: жолда 6ipey: \"Басьщ байлаулы\", - дегендей б1рдеме айткдн гой? Бэленщ 6api экесшен. Сол кшалг Кезшде коре жататьш н э р с е т куш бурын быксытып. Ендд OAi кдлзыцды аш уланды рып а л ь т маскдра болмасац де. О ньщ кдфсыкцъпы езппганен он есе екенш бшчейдг Оран да aKeci ©3i ганэл! \"Он уш ж ы л купп, он уш жы л кубас атаньш жургенде кергешм\", — деп бетшен кэкрады. © й тт ер келеткен дд б ал а бглупп м е едд? С эрынып алды нан шыкдднда, анам гой деп, бетшен де 6ip тскетпедд, мше. О сы мшезш экесш е де керсетсе гой, бэлем! Эл1 де болса ойланар едд сонда. Ж а р а рана тып-тьшыш, тэтп уйкдяда жаткдн уй iiui эп- сатге алашапкдн болды да кетп. Елу алтыга келген э к е а де, о н уш пен он 6ipre шыкрдн era irnci де Гулбаршынньщ дыбысьш ecrin, орындары нан ушып-ушьш турегелдь Era im ci ini кшмшец-ак, умтылды, ал aKeci кунжыцлдп апыл- рупыл кишш жатьф . Бул Kepimc Гулбаршынньщ шин epiKci3 жыльпты. ©Keci келш мацдайынан шскеген соц, к^баил да жадырап, кэддмп езш щ кещлдд кдлпына крлма-крл тусп. \"О сы курръф кд13 болмай, ул болганда гой! — деп ойлады Мецсулу.— Кдрашы маган icrereHiH экесш е icreMeyiH. Бул крглыгын катере алатьш ж ерге барса, Tayip. Эйтпесе, езш е сор бола ма, гам брледд? Эшмхан, airreyip, гашкентайьшан керш жур, аз цызындай кдрар, не бопты?\" ©з ойьшан М ецсу л у a3i се л к е т е кдлды. Ж а ц а кдызы кдтуланып: \"Кррранбектщ баласьш ертш келер деп пе едщдер?\" — дедд 156

__________________________________ Ъ еу, км З foubm ! гой. Онысы бекер емес. Дап-дррдай Kicim Кррганбек дегеш Heci? Эшмханды Э й м х ан деуден де тайынбас мьша TypiMeH? Крй, экесш е айтьш. ептеп 'плш тарттыркан дурыс шыгар. \"Кдлзыма ¥Рса алм айм ы н, OFaH е з ш еш ем н щ аты н крйганмын. Эдеш крйганмын\", — деп кергидд гой ол тары. \"Он уш ж ы л кутш кергешм, сен Tipi болсац, мандайыцнан шертпеспш\", — деген менщ де уэдем бар. Сонда ендд бутан юм крй дейдд? Тем байдш тан; бозы нан мере-сэре болып, к еп узамай дастаркдн басьша отырысты. Уй шплж сурак,-жауаптар аркрьлы талай жацалыкдъщ 6eTi ашылды. Э кесш щ бетше 6 ip кез зер сала кррап: — Папам крртайып крлган ба? К езш щ асты келилдейпн болыпты гой, — дедд Гулбаршьгн. — Е, крртаймайтын б1зддTeMip деп пе ец. Э к ец елу алтыга келдд, менщ e3iM елуге шыкдым. — Папа, апамньщ елуге келгенш атап ету керек екен гой. Крй айда туранын 6iAyuri ме ец? — Бул екеум1здщ де туган кушлиз желтокранньщ iiui. Аманшылык, болса, тойлаймыз. Майдан, мше, жетшдш класкр, Бакдлтжан 6eciH uiire KeuiTi, с е н соцры ку р скр етгщ,— соньщ 6epi той. Арайындардьщ басьш крсып, 6ip той жасап беретш ж е д то з бар. — Экецад Заврайонолыкд-ан альш тастаган. С ен окрпан мекгепке дерек-пр боласыц деггп, OFaH да той ж асайсы ц ба? — Ж асам аганда. \"Кдлзмет — крлды ц Kipi\", — деген бурышылар, ирден тазарганымызга неге той жасамаскр? — Ж айшылык, па, папа? — Бас аман болтан соц, 6epi жайшылык, Баршатай. Еи- уш жерде кдлздар мекгестп тастап куйеуге кетш крлыпты, устаздардыц ез шпнде тартш бузтандрры бар, басты себеп сол. KemuiAiKTi б а с кр р у кр ш ан д а кц ы н . K,a3ip TinTi кцындады. Бурын ел надан болса да 6ipKeAKi дэреж еде едр олар айткрны цды 6ipKeAKi угаты н. Bip д е р е ж е д е дамытан ж урт 6ipiH 6ipi дурыс тусшедд. Kp3ip халык, окрдды, ecTi. Ал о к у , е с у к е н ж е д а м ы г а н к дзак, у ш ш eAi ж еткш каздеу: 6ipi дурыс окрш, дурыс тусшш eciri жатса, 6ipi шала окрш, шала TyciHin ж аты р, эл1 сол ыргалып- жырралып журген де жетерлж. Шын окршанныц сезш шала окрп-ан тусшбей крр етедд. Рухани дамуы эркцлы адамдар 6ipiHe 6ipi криш ы кел е бередд, Б1реудщ ж ы лап туры п 157

ЪвксутанH^n/ceb-wtu_______________ ____________________ айпф ны н б1реулер кулш турып келемеж кылдлы Улкен мэдениет пен улкен б ш м д ш к к е ж ету кдйдан оцай болсын, урпакц-ан у р п а к ^ уласып, eMipi бппейтш бейнет крй. — ©Mipi б г г п е й т ш ш б1лсец, боск,а алыспа. Балаларьщ ньщ ттлеуш ттле де, ты ныш отыр. ■Ж ацагы аиткрнымньщ 6ip мысалы м ш е — шешец. М ен жаныммен жылап айтсам, бул езш щ ереам ен дуцк еппзш крйып кдлады. Кейде ойлаймьш: \"Тук бшчегеннен repi шала б ш е н бакцггсыздык, па?\" — деп. Шала бЬлгендердш, \"бэрш б1лем\" деп ойлайтыны тары бар. — Б1лмейтщдерге б1летшдердщ кеппр1ммен кдрауы да керек шыгар, папа. — С енщ ейтш езш дж пгар айткднын, м е т куантады, Б арш атай. Б1рак, м ен б1лу дегенде бэрш 6L\\y/y емес, 6ip мэселеш рана егж ей-тегж ейм бьлудд айтам. Ж ульт-тартьш жулмалап, долбарлап б1летшдер к е б е й п барады. Кейде гске к д ж е п жок, не болса соны б1лу де зиян. Ец кджетп бшм, менщш е, ойлау. Bip ю тэптен о к ц т едом, у м ь п ъ т отырмын, соньщ 6ip кеш пкерк \"Элемдеп аурудьщ е ц ауыры — ойлау. Оран ем крнбайды\", — депп. Дурыс айтады. А уру деп, эрине, эсерлеп айтып отыр гой. — О й, кудай-ай, кы зы ца тамак,ш 1юзсецпп. С ен окапанды ол да окцш келген uibiFap Алматыдан. — Окдюа, ода не тур? Мундай ецпмеш Баршатайга айтпасам, ец ы юмге айтам? Саран айтсам, сыйым белгйй: \"Басымды кдтырма\", — дейсщ де кдрап отырасьщ. — М ен мшдеттмнен кутылгам. Ушеуш тауып бердйч, ендд т э р б и е ceHiKi. С е н д е р к,усап окы р&н ад ам е м е с ш н , таласты рар бшмйп жок, М ен уйретсем, тамак, nicipyAi, уй устауды, бала мен байга карауды рана уйретем. — Оньщ да улкен жумыс. Баршатайга бэршщ де кереп бар. Кудай буйыртса, жасы жиырмага кеды, окуы биуге таяу. А нам ны ц аты н крйып, айры кдга аяладым. Буран урссам, буран ренжгоем, ш еш еме урсып, шешеме кейи-пндей Kepin, эл1 кунге 6 ip катты се з иэ бетш е, иэ сы рты нан айткан емесшн. Гулбаршын деп атын толык, айткан кез1м д е сирек, Барша, Барш атай деймш. Быы де налытьга, кецшм1здд калдырран жер! жок, Баршатайдыц. \"Кыз мураты — кету\", — деп бабаларымыз айткан. Б ойж етп, тэрбие, б ш м алды, ены рукрат. Суйгенш тапса, б1зден кедер п болар деп карайламасын. K^i3 экесш е дэп осы арада 6ip м ш ез кэрсетер-ак, деп, 158

kbtSЬэфт!___________________________ ____________ ^ ay, Медсулу ундемей, интей жиы рылы п кути. Bipax, Гулбаршын да ундемей, дастархднныд ш етш уяла шухд>1лап отыра бердд. \"Эне, axeci айтса, OFaH зад. Сол сездд мен айтайынхпы, худай б1лед1, дастархднды т е д х е р т тастап турып хетер едГ, - деп ойлады Медсулу. К^гз деген эхеден repi шеш еге жахдгн болушы т - Элде езш ен бе, afrreyip, осы хыз эхесш е ушр. Эхесш де ме, хдлзында ма, хдйсысы нда хдндай хрлтипэн барьша хоз жетпей-ах, хеледд. Э дпм еш е д е т ушьпргыррысы хелдд: — Ахдгр х ететш болса, хдлзыд хдйсыб1реулер хусап х,аш ы п-п ы спай, х д л ы м ы зд а н xeTciH. А дам cexiAAi алдымыздан етш, батамызды алсьш. Тэрбиел! хргз еарддх деп, журтгьщ бетше тура хэрап журешх. — Оны Баршатай 63i де ©ледд, Шзден ахрдл сурамас. — Сенен болмаса, м енен сурамауын сурамайды хдязыд, сондыхцвн есшде жургеннщ еш зияны жох, Устел басындагы бул эдп м е энш еш н сез ретш е хдрай айтыла салгандай хершгенмен, шын мэншде эхе-шешесшщ ед х ех етд д еп ойы ехенш Гулбаршын жахры адрарды. Сондьщган бул жайлы 6ipiHLtd p e r ж ендеп ойланды. Бурын да ойлайтын, бурын д а армандайтын, 6ipax, хуйеуге тш п уй болуды емес, Алпамыс тек п асыл ж арга жолыгуды, махабат атгы худдретгщ шуагъш адсайтын. Сонау сепзшхш кластан 6epi: \"Кдйдасыд, Алпамыс?\" — деген сурах, хехеш нен кетхен емес, алайда Алпамыс ал1 ж олы хдай хеледд. Ендд хдлран 6ip жылда жольшар-жолыхшасы тары б ел п оз. Алматыдан жолыкдаран Алпамыс басхд жерден жолыгар деп дэмету де х ел ед аз нэрседей. Н е Ж умашхд, не Еабдолха токтау херех болар, cipa. ©зш e3i зорлап то ф ам аса, бул 1здеген Алпамысхд оны д exeyi де ухрамайды... Ж умаш дегеш — жолда М агрипа айтып хелген Кррганбехтщ баласы. О л эйелддд оспах, сезш де езшддх астар жатыр. Шегптд басы, жел сохдаса, хдмылдамайды. Сол балара, сол уйге байланысты муны д эхе-ш еш есш де 6ip сыр бары бар, бехер емес. Оны байхдмау сохдфлых, болар едд, Teri. Булар Кумгсбастаудан хеш ш хелген жылы Кррранбехтермен корнп отырды. Ж умаш будан exi хласс жогары окдтын, exi жас улхенддп де бар. Кдлиасхдр атасы exeyi ж уп ж азбай ты н , сол хезд ен 6epi эл1 жолдас. Кдлиасхдр — папасыньщ unci Кел1байдыд улхен баласы. Папасы ёйраз жыл e3i перзент хермей жургенддхтен бе ехен, Кдлиасхдрды хдтгы ж ахры хередд, аралары exi-ax, 159

Шсуппан НфЫ е-ты_______________________ ж ас екенш е кдрамай, ылги бутан: \"Аранды ренжггпе. Агасына Kid eirrin айтпайды. Агадмен 6ipre бар. Агацмен 6ipre кел\", - деп отырады. Бейне бул оньщ ага екешн умытып кетпесш дейтш тэр1здг С ейтсе сейтетш де шыгар, юм бшггп. Ж умаштьщ кррындасы Бибпп Гулбаршьш ол кезде кезге 1лмейтш. Bip класс крна темен ок^нанымен, одан езш ересек санаган-ау, tips. Ссхл жылдары ею уй ж ш араласатын, туыскдндар тэр1здд едь \"Балалар улкейгенде дуда болайыд\", — дегенд1 Ж ум аш тьщ э к е а сол кезде айтып, \"Болсад болайык,\", — деген KeAiciMAi муньщ э к е о сонда берген тэр^здг Сол уэде ею шеш енщ де кедш нен шыдса керек. Ею-уш жылдан кейш дызмег бабымен Ж умаштьщ паласы баска ауданга ауысты. Ею уйдщ ол тусгагы аралас-кураластыгы Kp3ip Г улбарш ы н ньщ е а н д е ж о к , BipaK, ш амалауынш а, ею отагасы ecKi досты дтары н узбеген тэр1здь Папасы мугальмдштен мектеп дерекпрь одан аудандыдоку бел1мшщ медгерупиа болып жогарлады, ол кезде уйде болуынан тузд е журу1 к еп -Ti. Ж е тш с алты нш ы ж ы лы кектемде, Гулбаршын оныншьшы бтргел1 жаткднда, Кррганбектер К ек1рекке дайта Kemin келдг А ттестат алганыныц курметше папасы оларды крнадщ шакьфды, кезщде кезге глмеген Биб1мен ол бул ж олы жакры -пл табысты, eKeyi достасьш, 6ip-6ipiHe кеп сы р айтысты. Кдгздардьщ сыр айтыскдны айрыкдга д я з ы д 6ip-6ipirmt сешмше Kipin, 6ip- 6ipiHeH с ы р ж асы р м ай ты н д ы д гар ы н быддру ymiH, ен, купияларын да айтьш ж1бердг О ндай ш ы ндыд айтылган сод, жадындасып кететтидпсгер! де рас. Агасын мадтап отырып, оньщ Галия деген кргзбен хат жазысьш туратьшьш да Биб1 сонда адгарып салган. Ж ум аш пен Галия керии ауданда он 6ip ж ы лды дты 6ipre б т р г е н екен. Cipe, Ж ум аш тьщ е з айткрнынан бглетш болар, \"Агама Галияныд e3i жабысады, оган дызыгатын дыз кеп\", — дегендд 6ip турлз мадтаныш пен айтдан. Ж умаш онда уйде ж о д М эскеудщ дернерлш. институтында 6ipiHuii курста окдтьш. Содан Гулбаршын Алматыга одуга атганралы жаткднда, каникулга Ж у м а ш кедлд. С о н ы д сылтауым ен буларды К р р г а н б е к т е р д ш ш ады рды . У лкендер е з а р а гу1лдесш кеткенде, балалар белектенш ж еке белмеге б а р ь т отырды. Сонда Ж умаштьщ э ж е а е д е т келш Гулбаршынды бетшен суйдь \"Бойжетшсщ . Эдем1нщ эдем1а сендей-ад болар, кррагым. Ж ау лы д сальш сенщ осы уйде жургенщад керсем, 160

Алматы-Нарынкрл жолы. Ырайымбек батырдыц ескертюнй тубшде балам Бейбгг екеум1з. EciKTeri Алтын адамды тапкдн археолог Бекен (Бекмухамет) Нурмагамбетов екеум1з.

Окдармандар ортасында.

Немерем Гулкен екеушз.

Ущдстанда. Ралым агаларым Рахманкул Бердйбаев Зэки AxMeTOBTin кдсында. ш

Акдшдар Сэкен Иманасов, Куанышбай Курманкали, сазгер Балнур К,ыдырбек. 12.04.08. Кдзыбек бек Тауасарулы кггабшщ тусаукесер1. 29.05.08.

Ак^щдар Нурлан Оразалин, Тем1рхан Медетбекпен 6ipre Маскеудщ к,онак, ушнде. Туркие. Энпй Нуржамал Усенбаева мен жазушы Дулат Исабековтщ кдсында.

Жамбыл атындагы итапхананьщ кд1зметкерлер1 Шарайна (сол жак,та) мен Розаныц ортасында акдш ипм Саят Кдмшыгер екеушз. Ж азушы ш ш маркум Турсынразы Элпешсов екеум1з Сулусайдары сайажайда немерелер ортасында.

Сенатор Куаныш Султанов, жазушы Шерхан Муртаза кекемен 6ipre. К^аклак, ауылыидаты Шоган абызга ескертгаш. Отыргандар: Азамат, оны ц OKeci Бауыржан. Тургандар: кулаги HecinxaH, Айзаш, куда Таубалды, Сейдэль

К,атынк£para йда.

Юлем успнде отыргандар: келйпм Эсел, улым Бейбгг, эйел1м Айзаш, кудагыйым Клара. Диванда: куда KeAiH Айнаш, жецгем Туран, епкем Кдлиман, Э/улхан aFa, Кулэш кудагый, Жумагали куда. Ортада Гулкен екеушз.

Сол жак;гары ат устшде Кдтынкдрарай улттык, табири парюнщ дерекпр1 Ерен Ж умаруловпен 6ipre К,азбек екеу м з Алтайдыц TopiHe шык,тык, 2007. Орбулак, жайлауында. Ж усшбек Крррасбек (б!р1нш1). Крнысбек Ботбай (TepTinuii), Исатай, Акжол, Амантай.

К,атынкдрагайда. Ом, жак;га жазушы Эл1бек Аскаров, Райымбеков Кдзбек сол жагымда Талгат Теменев.

\"Жулдыз\" журналынын; кд>1зметкерлер1: отыррандар: мен, Акдт, Оралхан, Кэр1бай. Туррандар: Ш емшбай, Ж арасхан, Марат, Кджырали, мэшщкенн kju3, Рафаэл. 1975. Оралханныц 60 жылдыры. Шыцрыстай ауылында тойлау. Сол жак;ган: KapiOaft, Куанышбай, мен, Сэкен aFa, Аскдр



Гулкеннщ те н текттн е тетеп беру. Кербез жецге, Мадина келш, Айзаш екеушз, Амантай iHiM, Кен,ес Аухадиев, Мэулен.

Немерелер1м Ж анерке, Айан жене Ернур. 1643-жылы Орбулак, шайкрсында батыр бабаларымыз крзган окрананьщ 365 жылдан кеш нп KepiHici.

армансызбын. Кудай сол кундд керсетш алса екен!\" — дед1 кимешегшщ ушын кезш е басып. Ол сездщ мэнш Гулбаршьш, эрине, укцы. Ж ум аш пен Бибне де бурыннан таныс екендпт ацрарылды. \"Эжем кызык, кдйдарыны айтады\", - деп к^зарак^ап, Ж у м аш э ж е с ш к,олтык,тап белмеден шырарып салды. Кемш рдщ сезш е кещ л белмегенсш , тусш бегенсш оты ра беруден баскд Гулбаршында амал кдлмады. Агасынын; Балияга кдтысты купия сы ры н айты п крйраны eciHe тусш , Биб1 е зш ш е кргсылды. Э р и м д 1 эр себеп тежеп, онда булар емш-ерюн эщтмелесе алмады. Сол ж аз Гулбаршьш Кдоздар институтьша тусть BipiHiui курсгы 6iTipin каникулга келгешнде, Bn6i аттестат а л ьт, Ш ы мкент пединституты на 6apyFa эз1рленш ж у р екен. EiciHmi курсын аяк,тап М эскеуден Ж у м а ш келген соц, Бибшщ мектеп б т р г е н ш сылтауратьш, ею у й 6ip-6ipiH тары шакдфысты. Bipi ерж етп, 6ipi бойж етп деп, Ж ум аш пен Гулбаршынра ерекш е 1лтипэт керсетш, улкендер, теп, екеуш крспай эщтме айтуды сиретп. Биб1 де ебш тауып кулак, кдрыс етп: Ж ум аш пен Галия Kp3ip хат жазыспайды екен. Суймейтшш мойындап Ж ум аш хат жазса, Галия оран ашуланып, айтпаранды айтыпты. Онын, егжей-тегжеш н Гулбаршынньщ тьщдарысы да келген жок, Ж умаш сонда Гулбаршынды туцрыш рет кинога шакедэды. Ею-уш дурган кинотеатрра, 6ip-eKi р е т биге екеушщ 6ipre барранын 6ipa3 таныс керш: “Е, эщтмелер1 п1скен екен\", — десть Ал ш ы н м эш нд е о лай ем е с -Ti. Гулбаршыннын, киялындары Алпамыс Ж умаш кд мулде украмайтын. Рас, Ж ум аш тьщ М эскеуде окдш жаткднын крга айрыкрта баралайтын. Ж алпы, оньщ о ку к р б и е п жакры екенш Кдлиаскдр агасынан да, Биб1ден де аз еспмейтш . BipaK, соны мак^аныш кь1льш Ж ум аш тьщ e3i кдйта-кдйта айта 6epeiiHi 6ip турл1 тыжырынтатын. Мактдншдк деуге кнмайтын, еркею рек деуге батылы бармайтын. Om eyip, сол мш езш ен ьщрайсызданатын. Алайда e3i танитын улдардыц iuiiHAe одан озар ы ж о ры н тары ш амалайтын. Ж умаш: \"Хат жазысып хабарласып турайык,\", — дегенде, Гулбаршьш кдрсы болмаган. Кдлиаскдрмен 6ipre уйге келш, аке-шешесшщ к ез алдында ж урген Ж1птпен хат ж азы су ерсш ктен repi арайынгершшкттн, сыйласымы сиякцанган. Хат жазыскднда не тур, баскдсын тары кезш де кере жатармын деген ипю ece6i болтан да сиякуы, болмаган да Ч-9М 161

Ъвкеутан Нф^секе-тм сиякцы, оны нак^ы e3i де б!лмейд1, Былтыр кдяста кдлзмеп жогарылап, Кррранбек Ш ымкентке ауыскдн. Ол уйдщ ж ац ал ь ты н БиСи буран егжей-тегжейл! ж азы п турады. Крлжьщга суйеп: \"Алматыда ж т тге р м е н кдядырма. С е т арам тупл, мен кдязганам. Э ж ем мен мамам с е т аузынан тасгамайды\", - деген сияк^ы ескертпелерш де умьггпайды. Олардьщ е й т т куш бурьш келш санараны кейде жыньша да тиедд. Ал Рабдол ез1мен мектеггп 6ipre бтрдд. Ж умаштан эддекдйда керпсп, крра торы, суцгак, ж ш т. Ж ум аш крй, мэселен, э р н е т ай ть т, кеп бкегш ш бглддрщюреп, крсында журсец, кулагьща тыныштык, бермейдд. Рабдолда Kepicimne е й т т айтатьш эцпм е жок, Б1рдеме айтайьш-ау деген ниет те болмайды. О ны м ен цы ды рсац: “Барш ын, эц п м е айтсацшы! Баршын, б1рдеме депп!\" — деп, езщдд мазалайды. Оньщ кдсында шдщ пысьш елесщ. Ж уас па, жасык, па, 6ip TypAi. O irreyip, кулык,-сумдыры ж ок, адал е к е т даусыз. Алпамыс болура оньщ да, теп, кцсыны келмейдд. Ж етелеп ж уретш жуастын, дэп езь Эйткенмен оньщ кдрапайым- дылыры, н е айтсац да кецглше алмайтын KeHTepiAiri еюнщ б1ршде кездесе бермейдд. Одан уш-терт хат келгенде, бул 6ip хатгы зорра жазады. Kp3ip ол эскери мшдетш етеп Кцыр И1ьпыста жур, е н д т жы лы елге оралады. Бэлюм, эскери тэртш оны шамалап езгертер. Оны, эрине, алдагы уакдгг керсетедд. Ендд, cipa, осы ею ж М т о н артьщ Алпамыс буран кездесе де крймас. Ж окды куткенше, бар екеуш щ 6ipiH тацдаганы дурыс па? М ахабатты буран тардырдыц жазбараны да. Маган ы лайь щ ж ш т жок, деп, ем1рден жалкдл етпейтш ш ьпар. Бул суймегенмен, буны шьш суйсе, жетпей ме? О ндай ж ш т крйсысы — Ж умаш па, Бабдол ма? Крйсысы? ©стш толкдш жургенде, жатакдсанада 6ipre жататын жолдас кдюьшан хат келе кэдды. \"Эке-шешем крртайьщкдграпты. Куйеуге тиетш уакдггым болганьш жукрлап сезддредд. Мамам тйгп: \"Унаткдн ж т т щ бар ма? Кдй жерден? 0ке-ш еш еа юмдер?\" - деп такдшдап крймайды. С енщ н е жацальпъщ бар? Рабдолдан тары хат келдд ме? Оран не деп жауап бердщ? 0 л д е 6ip шепните келе алмай эл1 эурелеп ж урсщ бе? Байрустьщ басын бекер крты рмай, б1ржола 6ip ж агы на шык,сацшы. Ж умаш каникулга шырып па? Ж олык,тындар ма, жок, элде ол екеущнщ аранда еш езгерю жок, па? ©йтш соза 6epin не 162

кдоасыр, екеуш б1рдей ауре еткенщ жетерлж болды гой\", — деггп Бепе. \"Екеуш б1рдей ауре еткенщ\", — дегеш Гулбаршынньщ кацш не кеддд. Э уре ететшдей оларра бул не icreirri? Уэде 6epin пе? вд д е баскдша дэмеленддрш пе? Таныскд таныс, кластаскд кластас хат жазганда не тур? Рас, Ж у м аш та, Рабдрл д а жукдлап сан р ет керьл 6мдарда. Ал бул украгансыды, ашып ештеме айтнады. Ж о р деп кесш тастаута батпады. Bip жаты, аяды. Екипш жаты, екеуш де крмайтындай 6ip жумбак, сез1м ж1бермедд. Оларра e3i сир ек ж азаты н, ал 6ipap олардан хат сирей кдлса, жалгызсырап, iurreft елендейтш. Кшэл1 болса, сол кдгльцы ушш ганалГ Bipap ол улкен гана ма, киш ме — кез1 де, к е р ш де жетпейдд. Kecin айта алмайды, ейткеш кдйсыныр дурыс, кдйсыныр кдте екенш е акр1лы жетпейдд... Сэрсенб1 куш тарертер Гулбаршын моншага барды. Моншадан шытарда дэл1здеп айнага келш шаттгын тузедь Кдс-Kipniri кдрая тускендей айкршдальш, бет ушы крпарып, ж анары да жуынып шыкАсдша нурланып, айры кщ а ажарлы екен. Бойына 6ip руат дарырандай к е р ш ecin, уйге куанышпен оралган. Кдкдадан rape бере-ар аулада экесипр кдсында Ж ум аш пен Кдлиаскдр турранын кердд. © зш е олардыр дэп Kp3ip ушырас кднына куанды. Алдьшан ш ыръш амандасран с ат Ж у м аш буран т е с т п , im in-ж еп eMiHin кдрады. Ал бул ештере аррармагансып, 6ipAe-6ip галеткеа Aip етпегенш бтлдАре: \"Кршан келдщ? О куьщ кэлай?\" — дедД. К ез келген таныскд айтатын свздд буран да айты п турранын е д е т аррарпы . Bipap Ж ум аш ты р былтыррыдан ысыльш, жузипр б озар тарткрнын рыз K63i бфден байкдды. KapiAi торек ен ш аррарткдндай унем1 ыржиып, унем] аягьш шалкдр басатьшын унатпаушы e&i, бул ж олы ол буран крлын еркеш рш реп усынды. Ж ымиысы да жылдарыдан жинакр!лау. \"©згергет-ау!\" Ка>13 бойын куаныш толкршы куалап женелдА. Оран Ж ум аш нэзж жанды, сыпайы, кед1м п крялындагы Алпамыскд 6ip кддам жакршдай тускен житг таредендА. Ж урек тукгарш м е т р ушкдшы шым етгаздд. Кешгасш yiiieyi кинога барды. О дан ш ы рран сор Кдлиаскдрджш е келдД. Тун жары м ра деш н ойнап-кул1п отырысты. К ез риыры тусе кдлр-ан э р сагге Ж ум аш ты р езш е сонш а ынтырып, ем ш е кдрап отырранын байкдп, Гулбаршын 6ip бакрпты куйте белендА. Еркелей парданьш, марлдйына тускен шегам шашын туземекке басын мвнерлей 163

Ъвкоутан Л^якеке-щы___________ _________ _ ciAKin, Ж ум аиггьщ кум арта кдраранын ацгарган сайын андамагансып, е д е т ацкдусып, 6ipaK, ж н т гп ц б1рде-б!р кдглырьш кдлт ж й е р м е й крдагалап, устамды болайьш десе де бола алмай, кулш, кулген сайьш к ез кцьпгымен ж т т п ш арпи ертеп, ©те кещлдд отырды. Осындай органы, пешл, ни етп эбден ацсап сатынтан сеюлдд. — С ен КД13 кр на салатын шырарсьщ?— деп, ж е ц г е а ескерткенде барып Гулбаршын уйге кдйтуым керек деп шепш. — Ж о к , кдйтам, — дедд орны нан турегеп. Ycri-басын сипалап, юбкасьш, шаш ын енш ейш едет бойынша тузедд.— Папам мен келгенше уйцтамай купп жатады.— \"Оны умытьш к етш т н гой\", — дей жаздап, ©йтт айтса, Жумаш: \"Оны умытгырран менмш\", — деп ойлап кдларын ескерш, т ш н ттстей крйды. — Bi3 ш ы г а р ы п салайы к,.— Ж у м а ш к у п та у к у п п Кдлиаскдрга кдрады. О л орнынан ею ойлылау турып, б1рдеме айтайын десе батпай, Гулбаршынньщ бетше ж аскрна к е з тастады. Оньщ неге ©йтш турранын кдрындасы сездд. — ©31м-ак, кете берем гой, ауре болмацадр. Кдлиаскдр уйцысын кцм ай отыр. О сы куш aFaFa кдрындастан уйкдл кдлмбат. — О йпы рмай, осы кдлздыц кдлрш аццысын-ай!— Кдлиаскдр кул1п к е зш укдлады.— TaFH 6ip бале демей турганда кугылайыкщы езшен. Ymeyi уйден шьщкдн соц, Ж ум аш куш еген батылдык, жасады. Гулбаршынды крльшан устап: — Кдлиаскдр, егер рукрат етсец, Баршынды мен-ак, ш ы гары п кдйтайы н, — дедд. KeAiciMiH к у п п жатпастан кдлзра буры лы п, к,олын ы ц гай лап крлты ры нан алды. Гулбаршын тартынары н да, тартынбасын да бимедд.— ¥рссад да, кдйтып келген соц урса жатарсыц. Мойыл туннщ тьшьпшъпы демш шпне тарткдн тьщшы ты ны сы ндай. М амык, салкдлны ©не бойыцды майда сипалайды. А йсыз ашык, аспанда шакдлрайран жулдыздар анди кдраган бадырак, кездер icneni. Ж ерден аспан жарык, Сонш ам а самсаран жулдыздыц cayAeci Кеюректщ кешесш кдлайша жаркдгратып жтбермей турганы тусш жаз. Кешешц ойы-кдфын ацгармай, Гулбаршын туфлшнщ екшесш шуцкцфра тьпъш алды. \"Мама!\" — деп, жырылып кдлмайын деген кдрбаласпен, Ж ум аш ты иьпъш ан шап бердд. Ж ш т 164

кдлт токуай кдп, кыЗДЫ белшен кдпсыра кушакуай алды. Сол арада тез оцалып улгерген Гулбаршын саскднынан жалма-жан ж ш тгщ крлын итергиптеп, белшен том ен ысыра бастады. OFaH eperecin, Ж ум аш та кызды бауырьш а кдлсып жДбермей крйды. Кдяз уялып жалынды: — ЖЛтерпп! ¥ я т крй, Кдлиаскдр кдрап тур. — Ж 1бермеймш!— Енттккен ж т т т щ ушнде бурын байкдлмаган 6ip ынтык,тык, жатгы .— М енщ с е н а з eMip суре алмайтыныма бугш Ke3iM б1ржола жетгт, Баршын. Сенс1з OMip OMip емес маран. Кдлай болтаный кдяз байкдм ай кдлды, оттай ыстык, улпадай жумсак, элдене ернш куйддрш барьш кемш кепт. Ш оши булкд>шып, алп отган оз ернш те з ажыратьш алды. Ыстык, татп толкдян басына тептт. Е сецпреп бары п есш жиды. Есш жиды да, ж у п р е жвнелдд. Ж М тгщ: \"Баршын! Баршатай!\" — дегенше бурылмады. ¥ялыскд куаныш араласып, кдлз мулде о з жагдайын тусш е алмады. Ж т т кдсында ендд бегелуге нам ы сы ж1бермедд. О л ту ш м ен тосекке сыймай децбекппдд. Алгашкдл суше оны мулде акдол- есш ен айыррандай. Б о н е тускен сайы н кдялмыс жасап крйгандай ею бета дуылдайды. Алайда тубшде 6ip татура THic двмд1 таты п к е р г е н ш е д е к,ош ал. \" Б о й ж е т к е н , бммейтшддбрлген деген осы екен-ау!11 —деп кдйран. Ж ум аш муны суйедд. Ш ьш суйетип кезшен-ак, керш ш тур. Бурын оныц буран бупнпдей елш-ешш кдрараны есшде жок, Ол да есейген-ау, cipo. Ертец eKeyi 6ip-6ipiHin бетш е кдйтш кдрар екен? О л Кдлиаскдрра Kp3ip, эуелр ш ы ны н айты п бараты н iiibiFap? ¥ят-ай, маекдра! \"Гулбарш ынды суйш аддым!\" - деп макуанып барады-ау арасьша. Айтады гой, айтады. Бутан ага болганымен, оран дос, айтпаиды деймющ. ЕнДД Гулбаршынньщ вне бойын у ят ертедд. в з ш щ булай ойда жокта оп-оцай суйпзе салранына намыстанды. \"Ол Tinri эдеш сургндд деп ойлаган шырар\", - деген куддк оны одэн бетер куйддрдд. Кудщ, уят, куаныш, намыс кезектесш тунш ен OFaH коз ьуурмедд. Epreci оны imei М айдан жулкдялап жатып зорга оятгы. Б'Рак, ояшанымен, кезш ашып алып, imciprin бетш е багжан, етш ашулана карай, керпесш кдйта кдямтанды. Баршы, мазамды алмашы! — дедд жеюп. — К вкемдер келдд, тур!— Кдлиаскдр кокем. Ж ум аш eneyi.— Эпкесшщ кенет жуаси кдлранын байкдп, Майдан батылдана тусп.— Папамдар 6epi далада ш ай iurin жатыр. 165

Ш суап ан Н ф з/сеЬ -ут _________________ __________ KYMic6acrayFa барамыз деп, кекемдер асыгып стгыр. Сега бара ма екен, бармаса, кете береш з дейдд. — Барам.— Ж астыкуан басын Гулбаршын жулып алды.— Kp3ip. Ауладагы тапшанда ш ай iiuin отыргандарга жакындай берш , Гулбаршын Кдлиаскдр ж акка кдрады. Кдрады да кд.1зарып кетп. Ернш ж ыбыр епазш амандасты да, жузш тез тайдырып экетть Бурынры еркшдДгшен айрылып кдлганын кыз e3i де сездь Кешеге дейш кеп таныстьщ б1ршдей ж а й сыйлас Ж ум аш бугш оран езгеше, езшпи больш кеткендей кершдд. Оньщ да жай-кушн бет-жузшен байкдрысы келш ед1, оган батылы жетпедд. ¥яты жДбермедд. Осы кушмдд эке-ш ешем сезш кдлады-ау деген ой оны одан бетер кысылдырды. Кумшбастауда туратын Шэм1л дейтш жолдасы уйше шакдзфган екен, Гулбаршыша шайды апыл-гупыл шибзш, кун ысымай жетш алайык, деп, Кдлиаскдр оларды уйден асыкуырып алып шыкуы. Айналасы 6ip сагатгыц шпнде аптобуспен Кумгсбастауга ж етп . Крнакдф шакырган ж т т п Гулбаршын сыртгай бь\\етш. Эскери мшдетш етеп биыл кектемде келген екен, содан эл1 жумыскд орналаспапты. \"Ага-жецгем кдшан кдбаьын шыткднша еркелей турам гой\", — деп, буларга к е зш кдясты. О ны кулагы шалып калган ж ецгеа: \"Егер Kp3ip келш Tycipin берсец, ендд бес ж ы л жумы с icreMeceH, д е кьщк, етпейм1з\", — деп кулдд. Кулю сш тыймаган кдлпы кдбагын кдгып, кез кдшгын Гулбаршын ж акрд тастады. О л ымды ацгарып калган Гулбаршын неге ейткенш e3i де байкдмай, Жумаштьщ бетше ж алт кдрады. Келшшектен кезш алмай, ол сол сэт сурлана калган сиякуанды. \"М ен алмайын деп журмш бе, \" М е т алыцызшы!\" — дейтш адам жок, больш ж ур гой\". — Соны айтып, Шем1л де Гулбаршынга к ез киыгын салды. Ак, сур, акдкаркдлн ж п т гп ч ж анары нан барлай кдраган белекш е 6ip ушкдлн байкдлды. Гулбаршын кызарып, Ж умаш сурлана тусп. Туе aya 6api далага шыкуы. Тау 6eicrepi болганмен, бул ара да б1ршама ысиды екен. Гулбаршынга Кумгсбастау epi таные, epi бейтаные. Ауыл шетшен басталган туйетайлы беткей шалкая-шалкдя барьш, epipeioce узаган сон бойьш тисгеп шанш ыла кдльптгы. Бурьш, бала куншде, бул тиепк буйтш ор]ден емес, дэл ауыл ш етшен басталатын тер1зд1 едд. К р и т а ж ы л солай ойлап журш, олай емесше ендд гана 166

___________________________Ът/, кыЗ KQ3i ж егп. Ауыл сыртындагы агын су да солай болып шытар ма екен? — Кдлиаскдр, К ум ю бастауга б а р ы п бет1м1зд1 ж уа- йыкщы! — APAi е з ойына 03i куаньш.— Ауылдьщ сыртында агын су болушы едд, соны керш, и ш к е н е вдды рсак, — О, ете дурыс усыныс! Кдне, 6ipa3 журш кдйтайык] - деп, Шэм1л оны желпш е крштады. — К дйту к е р е к к,ой.— © з ш е ку птау к у тш Ж у м аш Кдлиаскдрга кдрады. Гулбаршынньщ кдбагына карал, кецш н аулап уйренген атасы ундемедт асьпыстык, жасамай, 8Ai де акдф ты сездд кдрындасынан кутп. — М ен бупн осында крнып кдлсам да, Кушсбастаута бармай кетпеймш. — Эй, каз1рп ж ттгер -ай , к д о к е ц ш н аулай б1лмейсшдер. Тугаи аулын керш , сщл1м толкдга турса, сендер е з бастарьщды ойлап, уйлерще асытасыцдар. Аталарьщ кешке Гулбарш ынта д еп арн ай ы м ал с ой талы оты р. Барып, кзддырып кдйтыцдар. К,айнымнан, оны ц ездерщ дей достарьшан аяйтьш ештецем1з жок, Бупн крнып, бэрщ де ертец кдйтасыцдар. Гулбаршын, сен 6epi келе крйшы, айналайын.— Шемьлдщ ж е ц ге а сейлей б у р ы л ь т уйге карай журдд. — Аярындагы б1зекш ем ен KyMic6acTayFa к ете р !л е алмассьщ, менщ жайтабанымды кшп ала гой. Ж е ц г е с ш щ а р т ы н а н yHCi3 1лесш б а р а ж атк,ан Гулбаршынды кез1мен узатып турып: — Ал, жЫтгер, — дед! Шамы,— мэселе осымен тубегейл! шеилдад деп ойлаймын. Кдлиаскдрдьщ кдрындасы 6i3re де кдрындас, 6ip ттлепн орындамасак, у ят шьшар. Ж урщ дер керею к Кум1сбастауды, OFaH екшбейещдер. Енд1 к е н б е с к е ж т т т е р д щ э б д 1 а к д лм ады . Bipaic, Гулбаршын уйден шыкдай узак, бегелдь Оран ecipece Ж ум аш ты кдфш ыды : бул уйдег1 ейелддн; Гулбаршынга елтипэт жасауында e3i уш ш урей/и 6ip нерсе б ары н ол алдеб1р туйакпен сездт Муншалык, кепшудщ де жайдан- ж ай емесш жакры туешш тур, ана эйелдщ Гулбаршьшга элденелердд айтып жаткдны айдан аньгк, О л сездердд бутан, этгец, еш и м айтып бермейдд-ау, бар сы ры белгш болар т- Гулбаршын уйден куймдеп, куаньш шыккдндай керщдт Б а с ы н ш алкдк, у с та п , Ж у м а ш к д 6 ip т у р л 1 аск,ак, 167

Ш о т т Н М А г - т _____________________ _____ карайтындай. Ернш кымкцфып, кулкш б1рдеме есше тусе ме элде муны келемеж ете ме, ез-езш ен кумпиюдь Кдлиаскдр мен Ш эм и алдыга тусш ауыл сыртына бастады. Озьш Kendci келгендей, Гулбаршын жайтандап Ж умаштьщ алдьша шыга берд1. — Ж ецгецнщ ж айтабаны н кигенге ж уйрж болып кеткенсщ бе, немене? — Кумшбастауды керуге асырып, сендерге кдрамай ж упрш кетюм келш тур. — Кдсымда журуден кдшып турмасац бошы. — Уйще кетон, кеп сагынып, кршып чурран мен емес, езщ шьтарсыц. — Саган елдщ сугын сап сонша тес1лгенш унатпаймын. — О ны \"орьш сы з Kj,i3FaHy\" деп атайды. М ен сияк,ты эдем1 Kj>i3Fa кдйтш Ж1гп- кцгзыкдайды? Олардьщ маган кдозытып кдрап orbipFaHbi саган рахат емес пе? — Рахат болса саган рахат шьпар, маган рахат емес. Олардьщ ойын б1\\ем гой, белгш жейт. — Кдндай ой? М аган айтшы, мен де б ш п ж урешн будан былай. — С ен естш ылги менщ сезш /4 кцшкакца айналдырасьщ. Ж ам ан катгы б1лмей калганьщ. О ты р едщ гой Шем1л мен жецгесш е к езек-кезек жымьщдап. Оцашалап альш, ж ецгеа ж аца айтцан шыгар езщ е бар сырын. Тебец кекке жеткендей куанып шьщ гыц гой. — С ейтп м бе? Адам e3i байкрмайды, э? Б1лддрмейш-ак, деп крнша сабыр сакуасам да, акэф ы сезш крйган екенсщ гой. Крп! — Келекетпе! Б1\\ем, сен уш ш 6api кулю, бэр! келемеж. Эдемгупн деп макуанасыц, м е т мазак, кц1ласыц. Кдсын керш, Гулбаршын ю ржие кдбагын кетердь Ж анары нд а кулю, ж узш де ренин, ернш т1стелеп, басын баяу изедд. Ж ум аш тьщ ту п к к е н турш е тацдана карады. Ж узш деп реншгп жанарындагы кулю ептеп жещп келе жатты. Эуел1 кезш щ алды ж ы бьф -ж ы бы р етш, артынша кулюнщ нгуагы буюл бет жузш е жайылды, езу тартып еркелей сыкц1лыкуады. — О, ендд укуым, с е т и ойыцша, мен э д е т емес екенмш гой. Ж аца ана эйелдщ не д е ге тн айтайын ба? Айтайын ба, айтпай-ак, кряйьш ба? — Айтпай-ак, крй, айтпасац да б)лем. — Бэрш 6L/un, бэрш тусш ш туратьш адамдарга еш р суру 168

кдндай к*1ын. Ж аным ашиды. Мен, мэселен, сен м е т т>тан аулына, балалыгьщ е тк ен ж е р ге ер тш барсан. ем1р1мде еиггеце б1лш, ондай енггеце керм еген адамдай ap 6 ip тас пен ap6ip шептен саган украстык, па элде сенен айырмашылык, па, anreyip, е зш де б1лмейтш б1рдемелер 1здер един. Bipey крй сойып крнак, кдом аса да, керщдер, кд|дырыцдар деп ж алы нбаса да; керуге, кдгдыруга вз1м ынтыгып турар ем. Гулбаршынды жараткдн табигат Алпамысын жаратпай крйган соц, амал не?— Соны айтгы да жуп ре барып Кдлиаскдрларды куып жетп. Бара ею жМ тгщ ортасына Kipin, екеуш де e3i крлтыкцап алды. 0 з ш щ кдте гстегенш Ж у м аш кдз!р ук,ты. О ган деш н орынды KapiHreH бар кдтлыгы Г улбарш ы нньщ ж ацагы с е зш е н к е ш н б ей ш ар а б1рдеме б олды да к,алды. Осыншалык, аянышты халге аяк, асты уш ыраганына жылагысы кеда;. К еш е иана крлы ж етк ен куаньпн бупн 6ip турл1 алысгап бара жаткдндай. Кумгсбастаудьщ кез1 кш жене рана кдра тастьщ астында екен. Булюлдеп ш ы ры п ж аткдн ж ерш де кдра су тэр1зд1, кдра тас тустес. Ана булюлде Гулбаршынньщ куммдеген кезш е 6ip украстык, бар. Оньщ ж а ц а \"0p6ip тастан саган украстык, 1здер ед1м\", - д е ге н ! б е к е р ем е с . Т а с тьщ келецкесшен шыга бере бастаудьщ суы мулде баскдша: кдймак, беи кунге шагылысып ак, кулпсше жалтылдайды. Кун сэулеймен кумгс су к уб ы льт ойнайды. С у емес, аппак, нур агып бара жаткдндай. — Бул cyFa бет1н 6ip ж уган адам бую л кунэсш ен арылады. ©йткеш сумей 6ipre шине барган кум к жан д уннесш е ж ары к, сэу лесш Tycipin, ю р-ласты к,тан тазартады.— в л е ц окдш туриан адамша дауыс екпш ш манерлей кел-ripin, Гулбаршын су жагасына алдымен н з е буки. — Bi3 енд1 кейб1реулер сиякцы кунэш з болмаса да беп- крлымызды жуайык, — деп, Ж ум аш кулдь Ж аман аддмга крльщнан устатсач да куна. Сондьпрган кунэс1зб1н деп к у ш р ш ш к ж асау д ьщ 63i куна, — дед1 Гулбаршын эдеш манерлей свйлеп. Ж умаш тагы ж ещ лдь ©кпел1 дейтш емес, Гулбаршынньщ свзшде вигпк бар сеюлдд, содан сезисгендг Шэм1лд1ц ж ец геа ж аца оцашалап 6ip н эрсе айткдн-ау, cipa? Соны 6iAyi керек едд, батана e3i айтайьш дегенде, “Айтпасац 169

Ш с*яж HjoUl-VM____________ _________ д а би\\ем\", - деп бекерден-бекер керпдд. Сол эйелмен сейлесш шыккдннан кешн-ак, курт езгердг — Ендд осы беткейдд керлеп ауылдьщ сыртына шыгып кетешк, — дед1 Шэмь\\.— Ж аца Гулбаршьш кдрындасымыз айткдн су сонда. Ол судьщ аты бар ма e3i?— Сурарьш сурап кдлып, тары Гулбаршыннан б!рдеме ecrip ме екем деп, Ж умаш ол жакд<а ж у р е к с ш е к е зш щ асты м ен кдрады. Кд>13 бДрак, кдбагын шытуьш шыткднмен, аш у шакдярмады; 6ipece Шэьплге, 6ipece Кдлиаскдрга жалтакд-ап, акдярында кулш ж1бердд. — Аты — Баршынеткен. — Ж акры ат екен, — дедд Ж ум аш кулана жымиьш.— Неге олай аталганы жайьщда ацыз жок, па? — А цы з кеп. Ш ын б1лплерппз келсе, 6ipeyiH айтып беруге болады.— Гулбаршьш кулш Ш эм ш е кдрады. — Ойбай, айта гой, — деп ол елбек кдкды. — Kp3ip, ес ш е Tycipin алайын эуель М енщ ecryiMine, ертеде мунда Барш ын атгы елден аскдн 6ip сулу больпггы. Ай д есе аузы , ку н д е с е кез1 б а р сол сулу 6ip KyHi ел жаткднда келш, агьш судан акдгл сурапты. \"Агын су, айтшы, м е т бакдггкд белейтш ж т т туды ма?\" — деп. Сонда су айты пты дейдд: \"Кдлзым-ай, ceHi суйетш ж т т андагы ш аш ьщнан кеп. О лар с е т шьш суюш суйер-ау, 6ipaK, 6epi к е зге KepiHin турган сырткдя к ер кщ е бас урганмен, Кумшбастаудьщ суымен нурланган ж ан сулульпъщды коре алмай крр етедд-ау. Алыста, ею Алатаудьщ ортасында туып, ак, боз аткр м ш п , ак, жейде киш ж урген 6ip ж ас ж т т бар. Крз1рдщ езш де ол сенен 6ipa3 улкен. Кдддрще жетсе, сол жетедд. BipaK, сен оган бара аласьщ ба? Аман-есен жете аласы ц ба? Асьждасац, кдпы кдласьщ, кеппгесщ. Сендей арудьщ еш рде бар екенш бглмей ол жптг баска 6ipeyre уйленш кряр. Н егурлым ер те 1здеп шыкрац, солгурлым у м п щ м ол”, — деггп. О ны еспген Барш ын сулу аялдап тура алмайды, тэуекел дейдд де, ею Алатаудьщ ортасында туып, ак, боз атка м ш п , ак, жейде кшп ж урген ж ш т п 1здеп сол туш-ак, жолга шыгады. Сонда Баршын осы суды жалац аяк, кеш ш етедд. Содан 6epi ж урт оны Баршьшеткен атайды. — Ак, боз атгы ж т т к е ж етш пе, жетпеп пе?— Ацыздьщ астарынан езш е жайсыздау 6ip нэрсе ацгарып, Жумаш соны аныкдай ту с ю а келдд. — О ньщ ж еткен-ж етпегеш баска ацызда айтылады. 170

; kbtS Вадим, жеткен шытар? Валим, жетпеген iubiFap, и м б]ледд? Эл1 кунге дешн 1здеп кетш бара ж атуы да м ум ин гой. — Эрине, мумин. Дегенмен жаман курастырмадыц. — Ж умаш жымиып басын шайкдды. ©сти-ести жазуш ы болып кетущ Бажап емес. — \"Акдш болып\", — де. Акдгр айткдн соц, жендеп айту к ер ек крй. К ум кбастауда туБан, К ум ю бастаудыц суы н шжен, Баршынеткеннщ бойында ескен маран акдш дегендд кимай турсьщ ба? — Айткдньщ елец емес, ецг1ме болса, кдйтш акдш деймш? — Ец курмаса \"акдшжанды\" деуге де болмай ма? Эй, крйшы, е зщ б ш п турран е з баранды езгеден сурап алган соц, Heci кц1зык,? Сендердщ кдстарында журш акдш болу кдйда? Акщлымыздан айрылып кдлмасак, де кдйта. — Крй, ейтш, реюгаме, кдрынддсым. Кумюбастауда туБан, Кумшбастаудыц суын йнкен, Баршьшеткеннщ бойында ескен кргэдыц акылынан айрыльш кдлуы м ум ин емес. — Мше, а з дурыс айтгьщыз. BipaK, кеш теу айтгьщыз. Д егенм ен е згел ер д ен дегдер е к е н а з . Ci3 екеум 1з т1л табысатьш шытармыз.— Еркелей келш Шэмзлдд Гулбаршын ез1 крлтыкуап алды. Сол еркел1гт сацтаран кдллы, кдсында Ж умаш тьщ барын да, жобын да умыткдн Kicime ол ж акдд 6ipAe-6ip бурылып кдрамастан, бала куншде осы сура езш щ кдлай эбьш кете жаздатанын куле-куле тары айтьш бердд. — Кдрындасым-ау, шынынды айтасьщ ба элде ойдан курастырьш айтасьщ ба, эйтеуар, е цпм ец крлзык, — деп, Шэм1л ойнаса д а ойындаБысын айтьш едд, оран Гулбаршын сыкулыкуап турып рахатгана кулдр — Соде, жалпы, 6ip сез1мталдык, бар, б1рак, дамымай кдлран. \"Ойдан курастыры п\" дегеш щ з кдндай эдемИ Баскдлар болса былш ети зш \"eripiK айтасьщ\" дер едд. М ен оган екпелеп кдлар еддм. Kicimn к е ц т н аулай бьдедд е к ен аз. Кд13 к ецш н аулай бьдген ж т т — ец медениетп ждтг. Муны да ойдан курастырдьщ ба? — Гулбаршынньщ Ш эм 1лд1 эд е ш к р лпаш тап, к д сак д н а кр л тьщ тап алы п жургенш б1дгенмен, ойыннан о т шырьш кете м е деген круга де бар-ды Ж умаштыц. Сондыкц-ан кузд ы ц ырьша жырыльш жумсакуау сейлеуге тырысты. — Ж ок, оны Эристешл айткдн. Солай ма? Эй, ол юсшщ де айтлаганы жок, екен. 171

^вкстпан М ^ф ке-ут __________ ____________ — 0Ai кунге дейш адам баласы айта алматан адылды С03 айтсам да, а зд е р оны мен айткдндыдган, кдз1р 6api6ip мойьшдамайсыздар. Ал Эрисгегпл айтгы десем, ж ай сезге де бас шулгып ауыздарьщызды аша алмайсыздар. Оздер сезге емес, создд айткдн Kicire с е н еаздер . Беделге бас шулгып уйренш кдлгансыздар. Сондыдтан мен айткдн ацызга нанбадыдыздар. Ендпвр1 еиггеце де айтпаймын. Ад боз атьш а мшш, ак, жейдесш киш, ак, шашадгы найзасын кдрына шп, ойда жодга 6ip батыр бултгы жарып шыга келмесе, сендерге эбден кдрным анггы. Эз1лдегенмен, дыз сезш щ астарында кэддмпдей зь\\ барьш эрю м адгарды. Ендд б1рдеме деуге 6api дордты. К рздьщ дыльны даймыдтырады: кедйине жадпаганын кезше айтады, едем кеп айтса да, елдщ алдында ыдгайсыздау. Бала кез1нде 03i э т а п кете жаздаган cyFa Гулбаршьш кдггы кдйран кдлды: бала т у т батыр да доркдтындай, мына екпшнен, апырмай, кдлай аман кдлган? Апасыньщ, кердп эйелдердщ сондагы у р е й н ол ен/у гада удгы: аныд ажалдыд аузынан кдйткдн екен. Садпанныд тасындай зымыраган су кдз1р кдраганньщ езш де басын айналдырды. Бала куншде батыр болтаны ма, кдлай? Элде адамды доркдд ететтн адыл ма? ©лем-ау деген кдушп бала куншде бугшпден аз ойлатаны адикдт. Сонда адылыныд аздытьшан батыр болганы-ау, э? М ынандай кепе-кернеу ел1мге аз акд!л да адамды ж етектей крймас. Муньщ, cipe, дупия баскд 6ip сыры бар. — Кдрындасым бала кунп ерлшн кдйталап, мына cyFa тагы крйьш кеткел1 тур-ау, 1ламасы. Баланыд батырльпы — улкендер yujiH ады л сы зд ы д Бала урейдд б1лмейдь Бала кушнде агып кете жаздап епкен Судан енд) кегар аркылы емш-ерюн е те гой, жур! Шомш-е бул ж олы Гулбаршьш шьш риза болды. Муньщ ойын, кед1Л куйш тап баспаса да, эжептэу1р жадындап танитын тэр1здь Осы нозш тж Ж умаш та ж о д сеюлдь А рм аны ндагы А лпам ы с енд1 бутан ж олы дп ай ты н дай. Арманындатыдай адам ж о д болтан соц, арманньщ 03i де ж о д болса! Ж щ 1ш ке тадтай кеш рден Ж умаш Гулбаршынды крлтыдгап етп. А яд астыньщ былкдьлдаганын пайдаланып, 6ip-eKi рет бьлепнен кд>1сып-кд1сьш крйды. Судан еткен сод да ж1бермеп ед1, кугкенш дей дыз крльш тартьш алмады. О ньщ мшезш болжай алматанына ©3i ьщгайсызданды. Коп 172

_________________ _________ Ъеу, КмЗ дэгфен! узамай бул куганен де юлт езгерер деп кугп. Осындаи сэгге ойындагысын сурап кдлтысы кеддд. — Баршын, 6ip нэрсе сурасам, шынынды айтасьщ ба? — Есщ де болсын, м енде ш ындык,тан баскд ж ауап болмайды, Жумаш. — Ж арайды, онда айта крйшы, батана Шэмдлдщ ж е ц геа саган н е дедд? — С оны бзлу сатан соншалык, к дж ет пе? Э йел кызта эрнеш айта бередд, оньщ сатан не кер еп бар? \"Айтпасац да бьлем\", — деп ж аты р ец гой. — Эншейш сенщ кдншалыкцы шыншыл екенщдд содан бш тм келедд. — Б1лддрмеймш десем, он ж ерден бглгщ келсе де биуддрмес еддм гой. BipaK, менщ шыншыл е м е с т т м содан аныкгалгалы турса, амалсыз аш уга тура келедд.— Шамданьш, Ж умаш ты ц крлтьцъшан шытып, ж а й кдтарласа журдд.— “Менщ кдйныма та, екеум!3 абысын балайык,\", - дедд. Кдлай? Кдндай адам екегаме ендд кезщ ж е тп ме? — Сен не дедщ? — \"Кдйныцыздьщ жакры адам екеншде кумэшм жок, 6ipaK, менщ жшттм кдсымда жур\", — деддм. — Шын сейтш айтгьщ ба? Онда сен дуние жузшдеп ец акыдды КД.13СЫЦ, Баршын. — Оны сен айтпай-ак, б1лем. — Нега б1лесщ? — Акд.1лды екешмдд. — Эй, ете кшяпешлсщ-ау.— Bip-6ipiHe еркелеп екеуа де кулдд. — О л эйелдщ таты не дегенш айтайын ба? Ж ок, осы ж еткш кп ме? Кдндай адам екегам аныкуалмац кдлган жок, па? — Айт, айта бер. — \"Сендей суду, e3i акыдды, e3i бшмдд кызта 6ip керген ж ш тгщ 6api кумарта бередд\", - дейдд. С ен мега макцвнып отыр деп кдлма. М уныц 6api сол эйелдщ ce3i, м енто емес. Мен эншешн шыншылдытымды танытып, 6ip сезш де бурмаламай айтып келем.— К улю сш теж ей алмай Гулбаршын зорта сейледд.— \"Еркек атаулы эдем1 кд>1зды эйел кылып алсам-ау деп армандайды. алдайды. арбайды, айтпатанды айтады. кыскдсы, к,олы ж еткенш е кулыцш а жорталайды, ал шын мшезш а л ь т алган соц 6ip-aK,керсетедд. Сенщ ана жнтгщ сондай сиякцы, абайла!\" — дедд. 173

ЪекоутанШфз1секе-щы__________ ______ — О скырынып шыга келгенщ содан екен гой? Енд1, эйелддн, айткрны 6api ту р а кеп турса, кдлай оскрфынбайсьщ? — Кдне айтшы, Heci тура кеп тур? Соны, енд1, дал кдз1р езш айтып ж ату мшдет емес rnbiFap. Уйще барган соц, асыкдай ойлансац, е зщ де табасьщ гой. — 9 й ' БаРш ы н- сенщ ойы ньщ кдйсы, шынын, кдйсы адам бымейдд. O iheyip, осыньщ барш ойынга айналдырып жзбермесец ж арар едд. Бупн осында крнамыз ба, кдйтем1з, не гстейпн болдык,? — Эрине, крнамыз. Ертецге дешн ойланып, эйелге 6ip жауабымды 6epyiM керек крй. Алда эл! тун бар, тан, бар дегендей... Гулбаршынньщ сезш Ж ум аш азы! де, шыны да деп ук^ы. ...Epreci олар туске таман КекДректщ аптосгансасьшан тускен бойда соньщ алдындагы балмуздак, сатып жаткдн жерге кррай жупрген. Алдымен жетш Гулбаршын кезекке тез тур а крйып едд, кдтардан крлынан тартып шыгарып, Ж ум аш оны ц орны на 63i турды. — М аган екеу ал, — дедд Гулбаршьш еркелеп. — Ж арайды , ез1ме — ушеу, саган — екеу. — Ж ок, керюшше: маган — уип, езщ е — eraci. Крлиаскдр екеуш щ кдлльпына кулш, ал олар еншешн сездд эцпм е кдллып, эщтме ем есп мэндддей керш, езара мэз болып турганда, кдстарына Бибшщ кдйдан келе кдлганын ymeyi де байкрмады. О л б1рден агасына дурсе кря бердд. — Уш к у н бо л ды п а п а м м ен м ам ам да уйкдл ж ок, Папамньщ жумысына барьшсьщ да, мамама жолыкрастан кетш кдлыпсьщ. О лар с е т сагыньш, 6ip керуге зар болып отырса, сен кдлздын, крсынан ш ь та алмай мунда сайрандап ж урсщ . \"Дереу альш кел!\" — деп мамам жДбердд, жур! Онсыз да e3i ыстьщган тершш турган Ж умаш ертгей кызарды- Крлиаскар мен Гулбаршыннан, алды-артында кезекте турган адамдардан кргсылды. — Алдымен адамдармен амандассацшы! — дедд саскд- нынан Гулбаршьш м ен Кдлиаскдр жакрд иек кдгып.— Ауыл арасынан а д а с ь т кетедд деддндер ме меш сонша? — Адаспасьщды б1лем1з, \"Эйел кер ек пе, шеш е керек пе?\" — деп ашуланып жаты р мамам. Ш ынында, сен М осквадан и м уш ш кеддщ? Б1зге ме, Гулбаршынга ма? — Болды ендд! Токкат! 174

_________________________ Ъеу, к,ыЗджфвн! Ашылып турган аппак, гулге суды куйып лабергендей, еркелей кулш, ж уз1 жайнап турган Гулбаршын урпшп 6ypicri де кдлды. Агасыныц алдында, адамдардыц аддында ашты сезге жазыкрыз бетш тырнатгы. К езекге тургандардыц Ke6i таныс, кездер1 бакырайып, бул тупл Бибшщ сезш е солар турипкп. Ж ылап лбберсе, будан бетер кррланатынын бшп, ернппц ддршн -пстешп зорга басты. Ж умашкд i3er ушш рана: \"Жакры, сау бол!\" — дею н десе, к ез ж асы кемешн кептеп унш шыгармады. Басын FaHa изеп бурылып кетп. \"Биб1 журген уйдщ босагасын елеем атгамаспьш!\" — дедд езш е e3i ант берш, соны естш крйгандай, Ж ум аш жетш кеп крлтьпъшан устай алды. — Б аршын, Keiiiipiui! С ол ак^ш акд ы ц с е зш к е ц ш ц е алмашы! — ЖДбер! Ел кдрап тур. Елдщ кезш ш е ойьщ а келген- дерщдд айтатьш мен кдрындасыц екеущ е клоун ем е с тн . Еюнппден, шеш еце айта бар, \"мен балаца ейел болам\", — деп уэдемдд бергем жок, ж ене ешкдшан эйел болмаймын да, аузьша келгенш айтпасьщ! Сол, С ау бол! — Баршын, токуашы! М еш де 6ip жолра тындашы! — Будан былай саган да менщ атымды умыткрн дурыс болар. Гулбаршынньщ бул жолры сезш де эдепюдей эдеш кцнау да, астарлап айткдн оспак, та ж огын Ж ум аш жакры туешдд. Осы куш кдйрылмай кетуге кы з д е п шыдайтыны хак, Биб1 айткдн сезд ер epiKci3 шы датады да. К ай тер ш бглмей, кешенщ ортасынд а ацырьш турып крлды. Кдлиаскдрга ал! б1рдемелердд ай тьт, эл1 ддкщдей сейлеп турран кдрындасын кердд де, жьш ургандай жаньш а жетш барды. — Ke3iMe керш бей кдз4р жогал! ЖОрал деген соц, жогал! Айтып бар, меш уйге келмейдд де. Егер: \"Эйел кер ек пе, шеше керек пе?\" — деп айткрны рас болса, мамам келш Гулбаршыннан KeuiipiM сурасын. Э й тпесе м ен оны ем!р бойы кеппрмеймш. Кете бер ендд! К ет деген соц, кет! Биб1 долдана жылап аптостансаныц шпне Kipin кетп. — Ж ур, кекемддкше Kipin шыгайык, — дедд Кдлиаскдр iuiKi кецгл к у ш н ен с ы р 6iAAipe ц о й м ай ты н саб ы р л ы дауыспен.— Гулбаршьш жылап барса, уят uibiFap. ©3iMi3 бары п epTin кеткем1з, ендд н е д е болса, 03iMi3 бары п жаг'дайды туешддрешк. — Мамам сойтш айтгы дегенге мен 6ip TypAi сене алмай турмын. Ею ортада улкендерддц арасы на о т жакдедндай 175

Ъвксуптт Н^фЖв-укы_______________________ болып журмеймоз бе? Варган соч, бэрш айтуга тура келед; гой. Кдлай десеч де бармай болмайды. Бибнп арнайы жумсарац&дрына кэрагадда, эке-ш еш еч сеш ч б1збен 6ipre болганьща риза емес. Олар, бэлюм, 61зд1 жакзырмайтын да шьпар. Сен де айтасьщ-ау, \"Гулбаршын екеуйрпч уйленген- AepiHAi керсек, арм аным ы з жок,\", - деп, кулагыма бала кушмнен куйып кеде жаткдн солар емес пе? Гулбаршын булар ойлагандай жыламапты да данече кдглмапты. Э ке-ш еш есш е сы р бермей: \"Ж умаш пен Кдлиаскдр агггосгансада кдлды\", — деггп. Араларьшда 6ip ж ай сы зды к, болганы н к,айта ол ар eKeyiHi4 арты нан келгендиш ен a4 FapFaH сияк^ы. Ею ж итг ш ай iurin, ептеп эке-ш еш еамен эчпмелесш отырранда, Гулбаршын ун-туназ кдкрадан шьпъш кетп. Kp3ip келетш шыгар деп, Ж умаш шггей узак, кутп. Cipa, кдоздьщ да эке-ш еш еа сейткен сиякцы. ©йткеш: \"Элп кдйда Keni?\" — деп, апасы элсш- эл1 ал ачдап оты рды. Кдоз 6ipaK, Ж у м а ш пен Кдлиаскдр кеткенше уйге оралмады. Ж ум аш Кдлиаскдрдшнде туш мен отырьш Гулбаршынра узак, хат жазды. EpTeci сол хатгы апарьш бергеншде: — © з кдры чдасьщ а б1реуд1ч хаты н тасы раннан уялмайсьщ ба? — дед! Гулбаршын Кдсиаскэрга кешп. — Ж у м аш маган да, саган д а \"6ipey\" емес крй. — Саган солай болса солай шыгар, ал маран кешепден кешн, ес1цде болсын, мулде бетен. Бетен. С ол ж ауапкд кдрап: \"Ж ум аш екеуйпч арасы б1ржола бггкен екен\", — деп ойлады Кдлиаскдр. \"Б1ржола бггпк\", — деп Г улбарш ы н ньщ e3i де ойлаган. BipaK, олай болмай шык?ы. Кеипруге болмайтынды да кеппре алатьш куш бар екен Гулбаршында. Ж умаигган жалышан, кеппрш сураган хат кун сайын дерлж келш жатгы. Арнайы келш, 6ip кун уйге крньш: \"Бэрш е м ен кшэлп Б1зден с е т ж акры кергенш к^орандым\", — деп кегшрш сурап, Гулбаршынды кушьш, сушп, ж ы лап Б и й кдйтгы. Сош>щ 6epi, OFaH крсымша aKeci мен ш еш есйпч де Ж ум аш екеуйпч араздасып кдлранын б ш п, унж ы ргасы тусш к е т к е т оны ерйсоз ойлантгы, акглры ж умсартгы . С оза-соза, шыдай-шыдай келш Алматыга барган соч. Ж умашкр к^фкуйектщ сочында зорга жауап жазды. \"Illeineci, кэрындасы юнам болганмен, Жумаштьщ ж эзы ры не?\" — деген ой б эр ш ж еч д ь “М ен сеш емес, 176

_______________________________________Ъец, кы З джфен! ез!мд| юнэлвймш, — деп жазды OFaH.— С енщ суиетшщдд сезе турып сезж тене берем. Эуелде: \"Эке-ш еш есш щ айтуымен рана жакршдап жур\", — деп жиырылдым. Бибшщ сезш еспген соц, эке-шешесз айныран екен, ендд сен де айныр деп уйгардым. Олай емес ш ь^ар дегенге езшдд ез1м зорлап кенд^рш, осы хатгы 3opFa ж азы п отырмьш. Аз кунге созылса да, вткен куаныш ты кундер1мдд к д я алмадым\". \"С е тм е н еткен кундер1мдд\", - д е п о келдд де, ейтпедд. Ж умашпен араздескдлы ол езш щ ж ан тукшршде 6ip бос к,уыс пайд а б о л ган д ай к,оцылтак,сып ж у р г е н ш uafh ацрарагын. Елепзш Ж ум аш ты 1здейтш, екпелегенш крйып, OFaH еркелегкл келетш. \"Ж ок, м ен оны суйедд екем\", деп шепгп. Сонымен, eKeyi дейта хат ж азы сы п к е т . BipiHiui дезаннан басгап Гулбаршын, тары ею -уш кдяз астанадепл мектеп-интернатка уйрешмге барды. Эдебиеттен сабак, беру Гулбаршынра алрашкдя куннен бастап-ак, айрыкдпа унады. Ею-уш куннен кейш \"Алатау\" крнакуш нщ десынан мектепке жетпей аптобустан туеin делды. Сол арадары дукендердд аралап, ар ы карай ж аяу б ара салгысы келдд. Оуем аяк, кшм дукенш е KipAi. \"Ж ак,сы туплилер болса, Kp3ipuie б1реуден акщ а дерыз ала турармын\", — деп ойлады. Кеше мектеп Aeperaipi муньщ сабагына Kipin, детгы риза болды. \"Б1здщ 6ip MyFaAiM деюретке кетугш едд. Егер дерсы болмасац, айналайын, 6i3re ею ай бойы сабак, б ере тур. Жалакрщды аласьщ, стипенддсща зияньш тиг1збейм1з\", — деген. Бугшнен бастап буйрык, беруге тшс. Дукен араларысы келгешнде, cipa, соньщ де буы бар. С ер ед еп 6ip туплидд алып, е к ш ш к ш к о йы п ж аты п Гулбаршын кдсына келген адамра кещ л аудармады. Кдшангы дерамас екенещ дегендей, сур плащты сущак, кы з де жы миып барып жаны на ж анаса турды. \"Бул e3i нерып крзралмайтьш адам?\" — дедд ме, 6ip кезде бетш е жалт дерап: — h a! - дедд ш е п н тар тьт.— Кулвйхан! Кдйден журещ? \"Кдсыма к ел т дедейып турьш алган бул гам?\" — дешм. Иэ, дейден журещ? Дукен оден ары дералмады. Сабак, басталганра дейшп бос уакдят К улэйханм ен э ц п м е г е к е т п . К у л эйх ан — Гулбаршынга нагашы эпке. Ахтасынын, жалгыз сщлюш щ у л к е т. Уйлер1 Ш ымкентге. Кулэйханнын, 03i д эр 1герлж институггы 6iTipin, дез!р Мвскеуде аспирантураде окдпын. 12-914 177

Ъвксуапан Hfolceke-yiu_______________________ Алматыта 6ip аптага к рж етп жумыстармен келитп. \"Алатау\" крнакуш нде жатыр екен. Ж умаш екеуш щ арасын Кулэйхан бурыннан бьлетш, ол ж айлы да ойындагысын айтып тастады. — Ж атак ^ан ал ар ы м ы з жап-жакд>ш, ж ш к ерш турам. Сенен хат бар ма деп сурасам, уялады гой деймш, ылш ж елкесш кдсиды. О л байгусты н есш е кдгнай бересщ, сынап болтан ш ы тарсыц енддп. О куьщ да б т п кдлды, уйлешп алмайсындар ма? Кезшде куйеуге тиш алмасац, кейш киын. © з тецщ нщ 6api уйленш кетедд де, окщ ау кдлып крясьщ. Мен, мше, сейтш журмш, не жасыратыны бар. Ж асым ж иы рм а беске келдд, оку-оку деп кдна алданьш журмш. — Кдлзыкрьщ, эпке, ж Ы тке ендд матан уйлен деп е з 1м айтпайтын шытармьш. ©3ipiue: \"Сатан уйленем, уйленбесем, елем\", — дейтш еш ю м шы кдай тур гой. — К,ойшы, се н ы лги KiciHi сайкдлмазак, кыласыц. Ж ум аш тьщ с е т , сенщ оны жакры керетшдерщад барлык, туы ск,аны мыз бгледп К екем де, апам да екеущ нщ крсы лгандары нды кдлайды. Ж ум аш тьщ да уй iuii соган риза. С аган ендд крндай ж ш т к ер ек? А на э л п аскерде ж урген ю м ед1? Элде, сол Рабдолга гашыкрьщ ба? Бэлюм, Алматыда м ен бдлмейтш 6ipeyin бар шыгар? Егер ондайьщ болса, Ж у м аш ты боскд жы нды кдалтанша, о сы бастан басын аш ьш ал. С еш ю энш ейш , м ен б1лсем, еркелж пен KecipAiK. — Еркелж те емес, к еарлж те емес, сешмаздж. Кулап суйе алмаймын, со нан сон, кудж тене берем, Э ке-ш еш е- лер1мдздщ куда болайык, деген уэделер1 бары н ecrin алтандыкуан, екеум1з де сонын, ьщгайынан шыга алмай ж урген сиядрганамыз. Ж у м аш 03i б1лш еш теце ютемейдд, э ке-ш еш есш айты п, соларды макцай бередд. \"О лар с е т ж ак ры кередд, е з кдязындай санайды\", — деген сиж ды . Юм бгледд, белюм, м е н ш де кате шыгар, оньщ сол е з пш рш ен б у р ы н э к е -ш е ш е с ш щ niKipiH келденен, та р т а б ер геш к е ц ш м е ж ам ан тиедд. — О ндай сырларьщ ды м ен бьле бермеймш гой, дегенмен 6ip жакдф шыккандарын, дурыс сиякды. Оку б тр ген соц кайда баратьшьщ белгёи болды ма? — Ж а ц а ж ы лдан кеш н беледд, эз1рше оны ойлап журген мен жок, — Алые 6 ip жадрка ж1берсе, Ж ум аш онда б1ржола айры лады гой сенен. Э й, кудай-ай, осы к у нп жштгердд адам туешбейдд, еш тэуекелдер1 ж ок, 178

— Ж умаш та соньщ 6ipi. Ж азд а К ею рекке келш е и - уш кун ж урш ед1, эке-ш еш еа артынан карындасын я аберш шакдлрып алды. \"Гулбаршынды крй, баскдра уйлен\", — десе де эке-ш ешесш тындайтын шыгар, и м бшттп. — Крйшы, Ж умаш ондай емес. в з дегетм ен журетш, а з midpiMeH сейлейтш ж ш т сиякуы гой. Сол зц п м ен щ акдлры Кулэйханныц Гулбарш ынды Мэскеуге шакцфуына барып т1релд1. \"Ж е к е белмеде жатам. ©KTa6ip м е р е к е ан д е кел. Кыды расыц, каланы кер есщ . Ж умашкд жолытасыц. К е й н крлыц тие ме, жок, па, осьшдай мумкшдпс бар кы з кунщде к ерш ал МэскеудП\" — дедь Уак^ггы болып калгандыктан, э ц п м е т созбай, Гулбаршын: \"Макул\", — дей салды. К ей н , кешюсш мектептен кайтып келе жаткрнда рана ойына: \"Ж ум аш онда м е т 1здеп кедад деп ойлап кдлар\", — д еген к у д к ю р д ь \"К,ой, б арута болмайды екен!” — деп туйдг Крзанньщ аянынатаман ол ту йш тары езгердц. Кулэйханнан: [ \"Келетш кунщдд, рейсщад аныктап айт. Ж ум аш : \"Эуежайдан 03iM карсы алам\", — деп куанып жур\",— деген хат келдд де, сол крбалжытгы. \"Акд.ф Кулэйхан айтарьш айты п крйса, тэуекел, барып кдйтайын\", — деп бекшдг Кеп кудпсгщ LueuiiMi сонда табылатын сиякуанды. Ж у м ы с ыцрайына карай ойластырып керетшш, барар кез!нде телеграмма салаты нын айты п Кулайханра х ат ж а зд ы да, д е р е у ©3i дайындала бастады. Акдгры м ереке кундер1 барудьщ peii келмей, уйрешмш б т р ш , жалакдлсы мен сгипендиясы крса крлына тиген соц, ж елток,санньщ б ас кезш де М эскеуге ушты. Эуежайдан туске таман Ж умаш оны жалгыз e3i карсы алды. Алдынан сонадайдан кушак, ж ая умтылып кеп Гулбаршынды ол сол арада суймек- болды. Ерш нен умгг еткен ж М т бетш алып кашкан кд.1здьщ кулак,1-усынан рана атусп шскед|. Алайда эу еж ай екпе айты саты н ар а емес, амандык,-саулык, сурасып, eKeyi ж ук беретш ж акка карай аяндасты. — С ен келем дегел1 ойы м нан шыкдайсын,. Сабак,та болсам да, уйде болсам да тек с е т ойлаймын. ©з1ме ез1м: ЕнД1 Гулбаршынды еш уакапта да екпелетпеймш . ©ле- елгенше кэц ш н е карап ©тем!\" - деп мыц p e r ант берген шырармын. BipaK, сен д е будан бы лай н е болса соган ренж!мейтщ болшы!— Сол сезш е ундемеген соц рана Ж умаш Гулбаршынды крлынан устады,— Пэлте к и п 179

Ш еутан H thheh-тм_____________ __________ келгенщ ете дурыс болтан. М унда Алматыдан елдекдйда суык, — Кдз1р кдйда барамыз. Кулэйханджше ме? — Э ри не. О л Kici ханды кдрсы алатындай ез1рленш жаткдн. \"Ашуландырып алма. Сйуймнщ мшезш быесщ гой, жендеп сейлес\", — деп, маран арнайы тапсырма бершен. — Тек тапсырма бойынша эрекет жасайтыньщды б1лем1з. Ж ум аш мырс етш басьш шайкдды. — Э й , 6 ip TicTen ал аты н ж е р д 1 6 e p i6 ip таптьщ -ау. Апырмай, дауа жок,шырар саган? Кдз1р Кулэйханга осыньщ 6apiH айтьш барм асам. \"Сак,танып сейлеуге соншалык, дай ындалып барганымда, сщ лщ аузымды ашкдн заматта- ак, кэтырды\", — деймш гой. — Айтпа. Айтсац, екпелеймш. Сол эзьлден кейш барып екеуш щ эцпмелер1 эзер жарасты. М эскеуге жакындай бере Гулбаршын б1рдеме айткдкы келгенш ацрарэтъш, Ж умаш кд куле кдрады. — О не? Н е айпдэщ келдд? — Егер K£3ip сен маган б1рдеме деп кдрсы болсац, онда екпелеймш. Ж ум аш мырс етш тары басьш шайкдды. — С ен меш: \"Экпелеймш\", — деп-ак, крркэггып бптщ гой. Айтпгы. М ен жаца айтгым гой, енд1 cem eMipi екпе- летпеймш. — Я ш и кррсы болмайсьщ. Мэ, мынау сеиде турсын.— Крлсемкесшен ею буктелген 6ip ту д а акди альт шьпъш ж 1птке усы нды . 1нпнде 6 ip топ \"tSecriri\" м ен б1рнеше \"ондыгы\", б1рнеше \"жиы рма бестш\" бар б1рталай акдга.— У йр етм д е жумы с icren жургетмд1 ж а з ь т ем гой. Туигыш ж алакьш мен степендиямды крсып, ею ай жинадым. М уннан ш ы в д н сои мен ауылга барам гой, сен ауылдан алыстасьщ. Кдйтарра белет алып берсец, болды. Менщ. Teri, акщ а сакуайтын да жер1м жок, Э сгш крлымды созам да турам ба, алсандгы. Алмаскд Ж ум аш тьщ амалы кдлмады. — Ж арайды , болашакд-а 6ip уй болатын адамдардьщ б1реушен ею ш ш сш щ алганы epci болмайтын шьшар, — дедд езш ш е ж е н тауьш. — А лура кел ген д е ам алы н т аб ась щ гой.— К рлына акдпаны ты кралай устатьш жатып, Гулбаршьш шикдллдап 180

________________________ Ъву, к&З Ьэфт! кулдд. К у л е р ш де, к у л м е сш д е бтлмей, Ж у м а ш кез1 бацырайы п оты рып кдлды. Аузына с е з де туспедд. Ж арайды ендд, кдлтаца салып крй, - дедд Гулбаршын даусьш кдтайтып.— Ойпырмо-ой, эз1лтусшбеиттн жш тгерге крр болтан кдйран басым-ай! О сылар уш ш Маскеуге келш нем бар десещш! — Крйшы, Баршын! Оцашада меши, елдщ кезш ш е естш келемеждемепп! М ен сенщ ондай мазатыца шыдай алмаймын! — Оны казак, мазак, демейдд, эзь\\ дейдд. \"Аузында э з ш жокдыц крйнында крлшокдары бар\", — дейдд. М е н щ эзш м е шыдай алмасац, э з ш жок, баска б1реудд тауып алуъща тура келер. Сонан соц 6ip нарсенщ басьш ашьш алайык; мен сеш емес, К улэйханды 1здеп келддм: еге р м еш к д рсы алтаныцды мшдетсш келе жатсац, жольщнан калмай журе бер, хат танимын, эддрк: бойынша ез1м д е тауып б ара алам. Екшппден, матан сенщ : \"Ондай мазатыца шыдай алмаймын!\" — деп ппренгенщ — барып туртан мэдениет- азддк. Ш ыдай алматанда, н е кггейсщ матан? Сабамакрьщ ба? Ж о, карамай кетем деп крркдггкдныц ба? — Ойпырмай, Баршын, 6ip сез кетермейтшщ не? Мен сейлесем болды, ашуланьш ш ьпа келесщ, соншалык, ж ек кершшптмш бе? — Бшмеймш, бэлгам, м ен акдгмак, шытармьш, М эскеулж сенщ мэдениетщ жотары, Алматылык, менщ мэдениетам темен болтан соц, 6ip-6ipiMigai тусш е алмайтын болармыз. BipaK, менщше, кетеретш с е з бен кетерм ейтш с е з бар. Ж ацаты \"шыдай алмаймын\" деген сездд мен сатан айтсам, ж арасар едд, ал ж ш т басыцмен сенщ матан айткдныц — акдлмакдык, Акдлмак, дегешм уш ш тэксиден тусе сап ж аяу кетсец де мейл1, баскдша 6api6ip айта алмаймын. Exeyi узак, yHci3 кдлды. Ж апыракрыз ак, кдйьщ м ен ам кекпецбек кдрагай араласкдн орман жолта 6ipece жакдлндап, 6ipece алыстап, Гулбаршыннын, назарьш epiKci3 аударды. ©3i эзмдеп айта беретш ак, боз аткд мшген, ак, жалаулы найза 1лген жптг осы орманнан дал кдз1р ш ьта келсе деп ацсады. Еркелшн утатын, э зш н тусшетш, ашуьш акдллымен басып, ек песш мешр1мен таркдтаты н арм ан Алпамыс акдлры жолыкдады-ау! \"Бар ма екен ем1рде, жок, па екен ондай ж ш т? Кдйдасыц, Алпамыс? Байшубарта емес, ак,боз аткд мшген Алпамыс. Сен жок, деп, сенщ тырнатьща татымайтындарта кете берем1з бе? Буйтш -плеп орьгндал- 181

Ъексутан МцШа-упы____________ __________ майтын болтан соц, арман неге керек, щшл неге керек Rfci3Fa? Ж окцъщ куйшн тартатындай менщ жазыгым не? Гулбаршынньщ у н а з жылап отырганын кенет байкрп, Ж ум аш ты ц ж уреп табанына тусердей темен тартып шаншьш кетп. — Баршын! - дед! жыларман дауыспен — Жаным! М ен а 1ры м акры н. Агрымакдын, Барш ы н! \"Ендд екпе- летпеймш\", — деп отырып екпелетш алдым. М е т атып ж 1беретш адам жок,. Ж ан ы м , ж ы ламаш ы! Keiuipini агрымактыгымды! Тэксишшщ артында отырган оган жакындай жылжьш к еп он, крльш ан устады. тартынбады, ундемедг тек сол крлымен кезш басып сол куш крзгалмай отырды да крйды. Артык, кнмыл жасауга Ж ум аш таксшшден уялды. Кулэйхан 6ipa3 таныстары й крса шагумрып, шьшьшда да, ханды кррсы алатындай кутшотп. \"О, сщ лпрз хас сулудыц e3i екен! Кррындасым-ай, кдндай ж ш тгщ багы екенсщ, крнша ж ш тгщ соры екенсщ ?! Кдоздын, суду болтаны epi куаныш, api к р у т. Кулэйханньщ сщ йсш де куаныш крна болсын!\" — деп дэу денел1 болганмен, ете елгезек аспирант тос айтгы. \"Экпесш 1здеп келген сщл1ден айналу керек. Осы кунп адамдарда бауырмалдык, азайып барады\", — деп тэты 6ipi шалкыды. Кептщ к рш ем ет Гулбаршынды гул- гул жайнатгы. Б1мм куып, халыкцъщ ащлл-ойын бшктету уппн М эскеуге к еп о к р т жаткрн ага-экпелер1 ушш ол да тос арнады. Крнакрар кррацгы тусе тарасты. Bapi кетп, Гулбаршьш, Кулэйхан yineyi гана кдлганда: — М ен ертецге сурангам, Баршьшньщ крсында болайьш. Слз жумысьщыз болса бЬге алащрмацыз, — дед1 Ж умаш Кулэйханга. — Онда, ертец Гулбаршынды езщ келш оятарсьщ, мен туске дешн босай крймаспын. Ушдасы крнсын, жакрылап демалсьш деген оймен, epreci Ж умаш Гулбаршьшды оятуга ондарга таман келдг Соньщ езш д е ол эл1 тесектен турмапты. М уны сыртга кутпрш крйьш, шгге тьпрыр-тыкыр етгазш асыгыс кшнш жатты. Тула бойьша Hanci толкршы жупрш, ж ш тгщ шыдамы кетп. Eciicri у сп-успне тыщллдатгы. — Баршын, аш! — Kp3ip.— Кргздьщ жакршдап келе жаткрн уш жштгщ Aer6ipiH альш, бойын сыздаткрн толкынды одан бетер удетп. Устше узын кеплддр халат кшп, езш е кул1мдей кррап турган 182

________________________________ Ъеу, kfitS дяф т ! ак, куба Гулбарш ынды кергенде, Ж умаш ты н, тагат- устамынан тук кдлмады. Ашылган eciicri аркдсымен итерш жауып, dip сэт щязга емш е кдрап жутынды да, Ж умаш есжке шалкдя суйенш кезш жумды. Гулбаршьш кулш келш крлы нан тартты .— Ж ар ай ды , ж ь п ы л ы п кдлм аш ы. Бар туннщ ишнде а р те больш кетшещ гой, теп. Босагада турмай, жогары шык, — Баршьш, к£фшацкд1ланбашы. К ем ш кушакуатшы!— Кмзды крлынан тарткдн куш кушак,тай алды. Бглегш мойнына орай адлсып, ты рп е п азб ей , туншык,тыра узак, суйдь — Ж1берпл! — деген кдадьщ алоз, жалынышты унщде кдрсылык, емес, куаныш басым екенш естш, ж у р еп атгай тулады. Белшен кдпсыра кушакуап щлзды ж ерден кетерш алды да, ж аца тана асытыс жиналтан тесекке кдрай журдь— Ж ум аш , ж1бер! Ж 1бер! — деп, кдю б улк^ш ган сайы н ж ш тгщ дема алщянып шыгып, eKeyi тесекке умар-жумар кулады. Кдрсылык, сез1м м ен купггарлык, ce3iM 6ipiH 6ip ала алмай 6ipa3 аунасты. — Баршын! Ж аным, шынынды айтшы, меш унататыньщ анык, крй? Айтшы, анык, па? — Анык, болмаса, келем бе? Элде сен шынымен-ак, Кулэйханды к еру ушш келдд деп ойлайсьщ ба? — Кеше е зщ сейдедщ гой, кдй сезщ е сенем? — Ашуландырасьщ, сонан сон; е д е т айгам. — Сенбеймш. Тигщ келетш ш е де к е ^ м жетпейдд. Шынынды, ец шынынды айтшы, Баршьш, тиесщ бе? — К ^зык, екенещ, кднша айгам ендд? \"Тием\", — деддм гой. — Ендеше крлымды кдкда. Ш ын сезщ екенш дэлелде! ByiiHi не, ертещ не, depidip м ен ш ещ гой. Ж ш тгщ логикасы к*>гзды дагдартып, кдрсылыгын крлма- к,ол б о с а ч с ы т т ы . С о н ы п а й д а л а н ы п , Ж у м а ш о н ы алк|>1мынан, аузынан алщянып, кумартьш, куныга, аймалай суйд|. Ж ш тгщ крлы кдйда барып улгергенш ж аца ацгарып, Гулбаршын шоршып, тесектен ж е р ге жалацаяк, ceKipin тусп. Ж умаш тесекте, ол белм енщ ортасында 6ipiH 6ipi арбагандай eKeyi аз сэт 6ipiHe 6ipi алкаша кдрасты. Ж ш т аяк, жагьш тесек жапщяшпен кцпптап турегеп отырды. — Кдшпашы, жаныма келпи, Баршын! Бармаймын жаныца. Сен меш суймейсщ. Мундайды суйген адам кггемейдГ', — демексщ гой? 183