Б. Нұржекеұлы. т6

•V Шоутан ftjfa/ceh-wbf_____________________ кушагынан тапкдн тоят т э т п л т д е м ецп жырлаура ылайык, шырьш сезш емес пе? Эрине, тесектщ де тесеп бар. Кещм баягыда суып кдлса да, Kyfteyi алдындагы мщдет! ушш эйел байрус epiKci3 б ерш п, ермен шайнаранддй болып жаткднда, тэтпл!к дегенд1 айтудьщ e3i аузынды к^сайтып ж1бермей ме? Есеппен крсылрандардьщ есепке курылган махабаты да узакдэ созылмай, суыну, 3epiry, ж ершумен 6iTe жатар. BipiH 6ipi шын унаткдн крсылыстар кднша суреттесец де т к ж етп ейтш м ахабат мерекеср сез1м ш ьщ ы емес пе? Кушагында, кдсында ж аты п та, кдсынан кете сала да кдйта сагындыратьш FauibiK, ic ойыны табиратгьщ ец кереметз емес пе? Элде eripix пе? Ж ок,элде оны айту уят па?\" \"Махабат мерекесГ дегенд! де Кдзиза айтатын. Кдндай ражап украстьп^? Ш и н суйсшген сэтгеп сездер гам айтса да 6ip-6ipiHe украп турады-ау, cipa? \"Ж акры керу, ряшык, болу — алды-артьща кдратпайтын, абайлап ж уруге кенддрмейтш ер т сез1мдер. Оны тэртшке багъшдырамьш, 6ip кдлыпкд саламьш деу — табигатгы талкдн етемш деумен барабар акымакуык, Bipeyai суйгенщ ушш 6ipeyre опасыздык, жасаганнан repi табиги ттлегще кдрсы шыру кеб1рек кунэ емес пе? Куйеущнщ кезше неге шеп салганынды, кдлайша о пасы зд ы к^ барганьщды кдй ережемен кдй акрьлдыга тусшддрерсш,?1'. \"Бул дуние не боп барады? Тацертецнен кеш ке дешн, кун баткдннан тац аткднша тек аздд ойлайтыным тук болмай кдлды. Бутан деш н баспен, мыймен рана ойлап келген керш ем, ендд пшме де енш кеткенщздд бгддм. Денемнщ ep6ip н у к г е а м ен клеткасы, тэшмнщ бугал шд-сырты тугел 1здейдд, 6api сатыньш турады. Крльщыз тисе екен, лебщ в шарпыса екен, денеме д е н е а уйкелсе екен деп турам. Бурынры сарьшдым деп ж ургешм муньщ кдсында сандырак, боп кдлды. Ж урепм сарьшышпен булкдшранда, кеудемд1 те с т uib iF a ж а зд а й д ы . К екем ! Букгл iuiKi куры лы сы м мын, буратылып, ж у з ширатылып 1здейдд. Сумдык,-ай, сумдык, куйте туардддз-ау, жаным!\". Бул эйелдш, гам екенш б1луге 6ipTe-6ipre ынтыга басгадым. © з сез1мщ дэлме-дэл жетю зе алатьшы крвызргырды. Ж азушы эйел болар деп жорамалдадым. “Ж аны м ! Айналайыным! Кушм! Кекем! Кекетайым менщ! EMipeHTin, елжлретш, елб1ретш жзберетш н е кудрегидз бар? Бар eciM 6ip езщ е ауды да кетп. Баскд дуниенщ бары

______________________ Шауды ojcwtantk/m тун д а жогы да 6api6ip. О з д осынша суйе алганыма бакрптылык?-ан кезш е ж ас келедь Сую де гажап, суйпзе аду одан да гажап сеюлдд. Сезцчшд! шпме сыйгыза алмаймьш. Айтып жетю зуге таим шолак,\". \"Кеше тунде журтга кдлган буралкы иттей уш с а й т далада кэц!ы рдым. Ешюм мен1 1здемедд. ©лттрем д е й тш адам табылса, ризашылыкрен алтына бас уруга даяр ем. Кейде эйел есек пен туйе кетере алмайтьш ауырлыкцы да кетеред!, ал кейде тозган ж ш тей болымсыз нарсеге бырт етш узтлцдд де кдлады. С езш мен тез1мнщ ш егш е жеткенде сейтетш iubiFap, cipa\". \"вкпелеп, уш кун бойы уйге оралмай кротан он тврттеп уддьщ уайымы, соньщ туган кунш пайдаланып отбасына жылылык, орнатсам деген ниеттм, келетш крнак^арга сы р быдДрмей ш ыгарып салайын деген э у р е ш ш к акргры ci3 екеум1здщ де арам ы зга дак, Tycipin тынды. М аган ец бататыны — азд щ сенбетгпшщз. Оздд алдаган баскд эйелдердщ болтаны ушш де неге менен кудштенунрз керек? Эрине, куйеуше опасыздык, жасауга барган эйел туралы не ойласацыз да жарасатьш шыгар. Б1рак,тусшсещзип: ci3 менщ жалгызымсыз! Ж алгызым! © з басым ci3Ai багалайтьш будан артык, саз бар деп ойламаймьш. Ец ж акры керетш сез1м — осы. Суйем ci3Ai! М енщ гана жалгызым болып кэльщызшы!\" Хат 95-жылы 14-акранда жазылыпты. Сумдьщ-ай, суйсшгеншде Кдзиза да: \"Ж алгызым!\" —деп кушакуаушы едд м е т , сол украсгык, ойыма: \"О сыньщ e3i Кдзиза емес пе?\" — деген куддк юрпздд. Окргс куддктен шпм куйп, квз1м кдрауытып бара жатгы. Кргзганыш та, екшшт те, ыза да — 6api анталап, 6ipece тынысым тарылды, 6ipece iuriM удай ашыды. “Басе, 6ip б эл е а бар\", — деддм куддпмнщ растыгына кез1м ж ете бастагандай болып. Аймаласып, басьща баскд ой тусе крймайтын-ак, сэтге Крзизаньщ кенет аз-езшен тасылып, суына кдлатын кездер1 болушы едг Сонда, cipa, дал естш С е й м агамен де аймаласкдны к е з алдына кеп, езш ен e3i ы щ айсызданатын болу керек. “С ен м е т б1реумен салысгырып жатырсьщ”, —дейтип де — 6api дэлме- дэл келш тур. Соцгы ею жылда С енш ага б1рде сау, бтрде ауру боп, aMipi алма-кезек кейде жумыста, кейде ауруханада отш жатгы. Аганьщ д ал сол кездердеп олкы орнын Кдзиза, cipa, метпмен толтырган-ау! ? Апырмай, сонда аганы да, мега де 149

Шоуппан М цЩ а-ум ____________________________ кэтар суйгеш ме? ©йтш сую мумкш бе? Элде мунда мен йлм ейпн эйел табиратыныц купия сыры бар ма? \"Жаным!\" \"Кекем!\" \"Ж алш зы м !\" \"Кушарыцда есгш жатып елш кепом келедГ, - дейтап — 6api украйды. Б1рак,соньщ 6api алдамшы ма? Адамды суйсштетш сез G3i шын суйсшш жатпаган адамньщ аузьшан кдлаи шыгады? Эсерл1 сездд акд1лда, сез1м де аипцязар: акдглдш узак, толраныстан, сез^мдш сетпк теб1решстен туса керек-Ti. С атпк теб1решспен-ак, Кдзизаныц м е т арбап алганы ма сонда? Ойдан ойды куа бермей, будан да repi дамрек дэлел табам ба деген дэмемен енддз хатгарды куджпен оди бастадым. Байкдсам, хатгы д с ез саптасы д а Кдзизанш не к э п ы украл туркан сегалдендд. \"Т эр т гп , байсалды гшшнмен епйзген ем1р1мд1 мадган етуип ем, кунггар сез1мнщ кушагеша орал, а з бэрш астад- кестец кдглып ж1берддцз. Б1ркэлытъ1, api сукдй, api суркдй eMipiMe кдн жупртш, 6ipece куйддрт, 6ipece ipemKhin, адам таньпысыз -пршшкке уйрептщз. Куйеуге шыккэлы 6epi татпаган ж ан м ен тан уйлескен таптлйсп у т п -т е г т , ci3 6ip- ею ж ы л шлнде-ак, ен е бойымды кемш тастадьщыз\". \"Bi3 тэты ажырастык, О л iniyiH FaHa емес, уй кермей кддрып кетуш д е кдйта бастады. Балаларымнын, алдьшдары бедеМмд1 садгау ушш, сейтпеске амалым кэлмады. ¥рыс- Kepic, кэддмпдей крл жумсаскэн тебелес ул мен кузды ц кезш де, етш де д е р е кш к пен быдранышкэ уйретш ждберер деп кррыдгым\". Бул да сол 95-жылы жазылтан болу керек. Содан кейш кдй ай, крй кун екеш б ел п аз 6ip хат кдна суык, алдыщыларды жазган да осы адам деуге сенбестей турпагга жазылыпгы. Cipa, Сен1м аганын, маран айткдн куддп де осы кезден басталран. \" О з еш кэш ан ештецещщздд жоралтпайсыз: эйелодздщ, бала-шарады здын, кдсындасыз. Ж огалтсам, мен жогалтам. Сондыктан менщ жардайымды Ci3 менщ езрмдей тусшбейс1з. Ci3re т ек ж ан рахаты керек, ол маран да керек, 6ipax, маран одан баскэ да б1рдемелер керек. С ол \"б1рдемелер\" м е т эйелден repi элдеб!рдемелерге айналдьфып жабергендей. Ш ынымды айтсам, мен кдз1р Оздд бурынрымдай суйем бе, жодпа, кесш айта алмаймьш. ©йткеш ез проблемаларымнан артылатьш ce3iM де, уакдгг та менде крлмай барады\". Купия хатгар аганын, купиясьш аш а м а десем, кдйта оны 150

I ___________________________Шщди j/ammtym щн бурышыдан да бульщрырлатып, кдындатып барады. Кдрап отырсам, езш щ де, езгенщ де журегш талай жараларан екен агамыз. 98-жылы акданда К дзизага м ен алгаш эз1лдеп кдлып, эзш м е э з к кдйтарам деп, ол м еш ойда жокц-а дэмеленддрш алды. \"О здщ энш ейш кдйтер екен деп айткдн кулытыцызга кулап крлар жайы мыз жок,\", — деген кулш. \"Ж ок, кульпым емес, шыным, — деддм мен де кулш. — Кулап кдлмай-ак, маран суйеу боп журуге жарамайсыз ба?\". \"Неге о з маран емес, мен азге суйеу болуым керек?\" — дегеншде, \"Оран да кел1суге болады, мен-ак, ci3re суйеу болайьш\", — деддм ез сез1мен 0 зш тосьш. \"Oh, адамды кдлай шатастырасы з?” — деп, сонда саскднынан кдт-кдгзыл боп кеткен. Эйел эдеш шатаспаса, байкдмай ш атаса крю ш ы м а едд? Акдфында кдндай адам екенш 6ip байкдп эщтмелесш керейшнп деген эуестжпен кездесп де, менщ кульпымньщ аркдсында масац куйде кенш кдлды. AFa екеум1здд содан 6epi б1рдей алдап келгенше уакдгг жардайы украп-ак, тур. Дереу Кдзизага телепон согып, бэрш щ быт-шытьш шырарып крлма-крл эшкерелегич келдд. Телепон ш ы р ете кдлмаганда, сейтер де ед ин. Сешм араньщ уйшдеп ж ецгей екен. — Акрнтай, — дед! кдгскд рана ау-жай сураскдн соц,— агадньщ кдязмет орнындагы дуниелерш ертен, е зщ барьш оцаша кдрап керпп, айналайьш! Боген 6ip хатгар, суретгер болса, бала-шагасы кермей-ак, крйсьш. — О ндай еш тецеа жок, шыгар, жецге, — деддм ондай- ондайы бар болуы мумкш екенш б ш п турсам да. Кдзизака да телепон сокдадым. Ертец тары, жацары жедгем айткдндай крсымша дэлелдер тапсам, сонда барьш 6ip-aK, сейлесеш н деддм, о нсы з К дзизаны м ойы ндата крярдай кудисген ©зге ештецем жок, екенш д е ескерддм. Epreci асыкдай, сейптщ ипшдегз барлык, кдгазды 6ip-6ipAen мукщят ак,тарып шык,тым. 1шшде н е хат, н е сурет кдлматанынаэбден кез1м жеткен соц, крйгадан ж инап крймак, болып жатып, сейптщ тубше тесеген есга газетгщ кыртысын жазбаккд усгшен сыйпап-сыйпап кдльш ем, алакдным гэзег астында томпайьш жаткдн кдткдгл б1рдемеш сездд. Ашып кдрасам, терт фотосурет: apTic эйел, айты скер келшшек, мен танымайгьш э д е м эйел ж эне 6ip топ ©з кызметкер- AepiMeH тускен сурет, соньщ шпнде Кдзиза д а бар. Ана мен танымайтын эйел осы Алматыда турса, бар купия 151

Шсутан ИфМе-уш_____________________ опгоцай ашылатыньш бшп, дереу Кдзизаныкше тарггым. Ушнде екен. С уретп ары парады, 6epi кдрады. Элденеш есше Tyciprici келгендей узак, ойланды. — М ен бул эйелдд танымаймьш, - дедд акдфында. — BipaK,6ip рет осы эйел сиякцы 6ipeyAi Сегам аганьщ еуежайга iiibiFapbin салганы ешмде. С оган Караганда, айрыкдиа сыйлайтын 6ip сыры бар шьпар. — Онда, бул емес, — деддм ез ушмдд ез1м 3opFa ecrin. ©Ai умьггпаганьша Караганда, сол эйелдд эуежайга ш ьтарып салганы уш ш агамен араздаскдн Кдзизаньщ e3i болды-ау деген куддк м енщ де кецш м е нык,орнап крлды. Окдлс кудисген ты ны сы м тарылып, к е з ш кдрауытып бара ж а п ы . Ендд сыпайымсыганды орынсыз санадым. — Сен, Кдзиза, шынынды айтшы, —деддм шуйлшп,— еткенде, 31-желтокран куш жаца жылга дешн крйда, им м ен 6ipre болдьщ? — Кдлай кдйда болам? ©зщмен болдым. — М аган дешн-ип? Екеум1з кешюсш, сепздер шамасында гана жолыкцык, coFaH деган кдйда болдьщ? — Ж ум ыста болдым. Алтыдан кеш н уйге соръш, кшнш нгыкудным сол болды. — Тусген кешн жумыста болтан жокрьщ, телефонынды ешшм кетермедд. — О л куш б эр М з де е з орнымызда отыртамыз жок, 6ip- 6ipiMi3Ai кутсыкуап, кэбинеттен кабинетов кдддырдык, та журддк. — Сен гой бэрш барьш купыкдайсьщ, ал сенщ кэбинетще келш, с е т ешюмнщ куттыктамаганы ма сонда? — Ш ырагым, сен, немене, м енен куддкгенш отырсьщ ба? Сонда, сенше, саган деган Сешм агамен 6ipre болыппын ба? Сейтш ойлаудан уялсацшы! Буйтш к дгаана берсец, 6ip куш ауру боларсьщ. ИТынында, ауру болтан шытармьш деп шошыдым. Суйген адамына адалдык, сакгап, адалдьпъша сенддре алганымен бш ктеуден rep i, оны алдай бглгенш акдллдылык, санап, алдауына сенддре б1лгенш мэртебе керетш эйелдщ Кдзиза да 6ipi ме деп кррыкдым. ©зш баскдньщ елш-ешш жакры кергенш е жан-тэшмен рахатганьш, ал езш щ б1реудд елш- еш ш жакры кергенш соньщ алдында югшрею деп тусшетш эйел сеюлдендд. Ендд кднша адргалса да, Кдзизага кулап сене алмасымды бглддм де, осы эйелдд соншалык, жакры керш кдлганым ушш ез1мдд 63iM аядым: кдлдрдмдд бдлмейтш жерге 152

____________УЛаудм фьшпОдм тун буюл ак,ниеттм мен асыл сез1мдер1мд1 акхара салып кдддршдд былгап алганыма еюнддм. М ен ешкдшан К дзизаны дэлелдеп юнэлэй да алмасымды, кшэдэн акуай да алмасымды сол арада- ак,тусшддм. BipaK, менщ дэл естш одан кудштену1ме, сезж тщ шырмауында азагггануыма оньщ е з щ ллы га юнэл1 екенш угып, ж ан дунием шырылдай жылап, аш ьш а айыптап жатгы. Эрине, дуниенщ е н киямеш — езгеш тусшу. С е т езгенщ TyciHyi де сондай. Сендей емес адамньщ дэл сендей суйе де алмайтынын yFy — адамБа сумдык, кргын. Орнымнан турдым да, Кдзизаньщ бетше кдрагам келмей, уйден Tepic кдраган кушмде тез шыгып кетпм. Ж а я у келе жатьш Мухаммед пайгамбардьщ эйел хакдшда та га 6ip айткрны е а м е тусп. \"Эйел кдбыргага украс, —деген екен,— егер оны тузетем десеч, сындырып аласьщ, ал одан лэзэт тапкэщ келсе, оньщ сол кргаштыгана кдрама\". Эрине, бул эйелдщ опасыздыган емес, эйелдщ езш е тэн кырсыкхыга мен кдщырлыгын кеппре бы дегеш шыгар. Ал опасыздыкхы кеипру — опасыздыкхы куптау деген сез. Алайда эйелдщ icreMereH кунэсш icreAi деп айыптау да кунэ д енп пайгамбар. Bipax, опасыздык, жасаган эйел де опасыздьпъш дэлелдет- песше сешп жасайды юй. Кдзизанын, ею ж ы л ш дндеп куджке итермелейтш кей кд1лыкры к ез алдыма келш, осы уакрггкд дейш ацкдулыкрен соньщ бэрш кдлай байкдмаганыма кдйран кдла бастадым. Ана агата хат ж азган эйелдщ 6ip у л 6ip кызы; б1рде бар, б1рде жок, Kyfteyi — 6api туп-тура К дзизаткш дей. Тек бул далел емес, украсгык, кдна. Кдншама р ет Кдзизаньщ: \"Ертец он еюде жолыгайыкщы'', — деп, уэде-м уакргггы G3i белгтлей гурып, epreci тацертец: \"Кенпр, бугш крлым тиетш емес, С е т и aFa туске дейш бгпр деп, кеп тапсырма берш крйды\", — деп, ез уэдесш e3i бузганын 6ip кудай санамаса, мен санаган еместн. М ен байгус тутм ен кездесудщ тэ тп л т н ацсап децбекппп, тацертен, т у м с ы г а н а 6 ip к,ойган к уипктей кьщсылайтьш да кдлатынмын. Т ы га з жумыста отьгрса да, ен, курыса, даусы н естш н деп, телепон сокрам, еш ю м кетермейпн. \"Неге орнында болмадьщ? — десем, оган жауабы дап-дайьш: \"Ж умыспен шапкылап журд1м гой\", — дейдд. Ендд ойласам, сондайда кеш е кеппасш Сешм агамен ж олы гап крйган соц, epTeci м енщ онш а кдж епм болмай кдлады екен гой. Кеше гана б1реудщ ыркдшда болып, соньщ кумарткднына кдимет жасаган дене epreci тага баскдга езш 153

Ш сутан Нф/кекв-щы тосудан сэл де болса кымсынатын болар-ау?! Адамньщ бетшде рана емес, жекелеген этюде де азды-Keirri уят болэтын uibiFap? Ойланып, э р к,ыльпын eciM e TycipreH сайын туцгиык, кудиже бата берд1м. Мухнт айдынындаты а л ь т т р ш басымды шыр айналдырып, 6ipT e-6ipT e терецш е жутып бара жаткдндай. \"Ж арайды , — дейм ш акдьлга салсам, анык,- кдньпъша кез1м жететш юодей,— м е т жакры к е р т кдлсын- ак, онда неге Сегам агамен байланысын б1ржола узш кетпеген? Ш тат щлскрртуда, шарт м езгш бггкенде, жумыстан ш ь п ъ т крлмас уш ш тана ма? Онда сумдык,крй!? Ж анмен суймей, eirrin танмен Fana алдаса, Кдзизаныц ш ьш мэншде юм болтаны? Сонда, кудай-ау, езьче устаз санап келген С е й м аганыц ажалына менщ де себеш ш болтаным ба? ©зш осынша еганддрген эйелдщ и м екенш ашып айтпаганьша Караганда, оны а зд ы р ь т ж урген мен ек етм д ! С е т м ага да сезген-ау, арэ? О, маскрра-ай! Мамыр, 2001. ЖАЛРЫЗДЫК, \"Атадан алтау тусац да, 6ip ж алеыздык, бар\". Кдзакуыц сез! Алматы-Асгана пойьтзы к е т т бара жаткдндар мен кдлып бара жаткдндарды жалтап туртан нэзж байланыс шорт узшп кетпесш дегендей, сы кдфлай ышкдшып, орньш ан баяу, созалан, крзталды. EKi Kici/\\iK купеде жалгыз екеш не Бекен эл1 сенщгаремей, \"Крсыма 6ipey шынымен-ак,келмес пе екен, э?\" — деп, есйс ж ак д а жалтакуай бердд. \"KiMде болса Bipimiri Алматыдан мшетш бодды-ау\", — деп, езш 83i жубаткрндай да едъ соньщ арасынш а сарт етш элдене есжке суйкене сотылды. Бекеннщ кез1 алдымен кдра сэм кенщ тумсьпъш шалды, артьш ан ецкейш, крра м у р пы , ак, сары, медгуреген эдем! ж ш т табалдырык, атгады. Ж итгпд даусы шыкрады. Бэлюм, Бекеннщ кулагы еспмед! ©йткеш ж ш т басын да изед! Ерш де жыбырлады. Амандасгы. — Келе гой, кед! — делд Бекен улкендш. таньпъш. 154

_____________________ Ш аф м ф ъш иШ ум щ н Б е т ш е н ну р ы там ы п ту р Faн б ал гы н Ж1г1т к е ц ш н кергеннен-ак,жаулап алды. \"Айналайьш, э д е м екен!\" — дед1 суйсшш. Ж ш т купенщ eciriH таре ж а т ы да, кррсыдагы салулы бос тесеклц уетше бетш басып отыра кетп. Бекен бунысьш жакхыра крймады: Kp3ipri жастардьщ пойызра ж у п р ш Kipce де ентатп кдлатынына к ецш толмады: пыспаган, босац. Э дем , б1рак,элс1з ж т т г е н кезш тайдырып, терезеден тыскд кдрады, Алматыныц эйгш Муггашм бары кдпталдаса кддьш барады екен. Батана жштпн, не деп амандаскрнын еелм еген кулары кенет 6ip ышкдшган ексисп ап-анык, шалды. Шошына жалт кдрады: элп е д е м ж т л era иы ры селгалдеп солк,-солк, жылап отыр. Бекен ж урепнщ басы тас сияк,танып суып бара ж аткдны н сездд: адамга б1реудщ бакдггсыздырына куэ болу — 6ip га>|йамет. Куйзеле жылауына Караганда, 6 ip жакдш ын жерлеп кдйткдн адам сегалдь К ез жасы мен к ец ш н шайса, iuiiH тырнаган егашш, бэлюм, бэсецар; жубатпайын, гашкене жылай туссш деп шешп. Ж акрш ын жоралткрцдр жыламаранда катан жылайды?! Бейтаныс адамныц алдында кез жасын керсетуден уялды ма, 6ip кезде ж ш т жастьпрсд етпеттей кулады. Н ьты булгалдеп, езш e3i узак, теж ей алмады. \"Бауырмал, незж сезшдд бала екен-ay, айналайьш!\" — деп, онысына Бекеннщ inii жылыды. Пойыз Bipimiti Алматьпа келш токуаган кезде, оцашада езш е ез1 келш, оцалып алсын деген оймен, тез турегеп тыскд шьпып кетп. Пойыз ж ы лж и б ере Крита ш же гарсе, ж т т сол жаткрн б е л eAi кргалмапты. .Cipa, уйкуап кеткен сеюлдь Ж ок, уйкуамапты, уйкуамаганын 6L\\aiprici келгендей, с о зь т -с о зь т усл-устше курешдд. Басьш кетерш отырура ендд б е л шыдамай у я л ь т жаткрн тэрщгц. — БелеттерпцздП.. — деп, ж олсерж эйел есж тен ю ре крльш созды. Етпетшен жаткрн адам да е с л сш дегендей. — Т есек орынра 150 тецгеден, — дегендд Б екенн щ крсына отырып ж ать т айрыкдга дауысгацкрфады. Ж Мтжылдамтурегелдь Кезшщ домбык)<р11ын байкртпаура тырысып, сол ушш оц жарьша шектен тыс ецкейе уцшп, жанкрлтасынан 6ip уыс кдразды крбырата а л ь т шык,ты. Белел оньщ арасынан оцай табыла крймай зорра табылды. Содан соц крлын iiu жак, тескрлтасы на салды. Э м иенш суырып, пшнен бугш мыц тецгелж шырарды. 155

Шсушан Hihhh-VM Майдан; жок, па? — деп, жолсерж усыгаан акщасын ала крймады. Ж ятгамиэшн api акцврды, 6epi акдарды. Талпады. Сенбесец, езщ крра дегеш болар, эмиэганщ шпн жолсержке кдратгы: кртталган ещсей мьщ сомдыкуыц шетт керщдд. — Мен-ак, талей салайын. К е й н есептесершз, — дедд Бекен. — Сейтирзпп! Рахмет, ага! Б екен ж ара кергендей ж т т г щ бетше жалт кдрады: даусы элдеб1р танысышкшдей соншалык, жылы есттлдд. Ж олсерж шыеып кет1амен ж и г ез-езшен ернш крмкрфа жымиьш, ж елкесш кдсыды. — Ата, а з м е т мае деп ойладьщыз-ау деймш? — Ж о, шырарым, мае боп жылаган адам мен екшш жылатан адамды ажыратамьш гой. — О нда мешмен 6ipre 6ip ж уз гырам шшрзпп! — 1шеган. Кдра семкесш лып ашып ж1берш, 6ip бетелкеш лып суырьш алды: ала салюта ьщрайлы болсын деп, эдега оцайга крйган болу керек. Кдра семкенщ бутар кдлтасынан тагы лып етю зт кртаз туганшек шьтарды. Ашып, ею тесекгщ бас ж ак,ортасындары усгелшеге крйды: ею улкен курт, терт- бес сыкра. — InriM удай аш ы п ертенш барады, ага. Уды у крйтара ма дегешм гой. М енщ бул крншпымды кеппрщЫ ©з1мдд ез1м устай алмадым. — Даусы бузылып барып, ж ш т тырылып ундемей кдлды. — Устауым да мумган емес едд. \"Н е болды?\" — деп сурасам ба екен? Элде 03i айткдны дурыс па?\" Устелшенщ усгшде ак, ш эйнек пен ею кесе рана турран. Ж М т соларра кдоап сэл бегелдд де, ею кесеге ар ащ ы орталай куйды. — Алып кряйы крш , aFa! М енщ атым — Ж екен. — Бекен. Ж е к е н багжац етш Бекеннщ бетше тандана кдрады. Эдега уйкрсты рып, к ел еке р ы п оты р дедд-ау, cipa? С онан сор кеседегпп т ецкере iniin, 6ip сыкраны бутшдей аузына тыга галлы Ашыркрнбай, кушырланьш нанш а шайнады. Бекен де сейггп. \"Бул да м ен сиякды кургггы жакры кередд екен\", - дедд ж1гггке inn жы ли туеш. — Экем болдьщыз гой? 156

_______________________ Шзфи о!сьшткщ ищн Бекен селк етш, ж ш тп ц бетше тацдана кдрады: о н е дегеш? Ж ш т жы мыйа муртын сыйпады: е з э зш н е e3i мэз. — Менщ де экемнщ аты — Бекен. \"Эке-шешеа жайлы сыр тартсам ба екен алде езьак,айта ма? У наз тьщддй бергешмдд ыщдлас крймараны деп тусшбес пе екен?\" — Алматыда турасыз ба, aFa, Астанада ма? — Алматыда. Астанара ею-уш кундж 6ip жумыстармен кетш барам. — М енщ Астанара барганыма ею-ак, ай болды. — Орнынан кенет ушып турегелш, ернш -пстелеп, басын шайкдп, кезш таре жумып тесекке кдйта отыра кети. Кдиык, мш еэд ж ш т екен. — Кеудемдд бак^гг кернеп, уйленемш деп куанып к е л т ем, бак^пхгыздык, кеудемдд кдн ж оса тырналап, уйлене алмай, TipiAeft елш кдйтып келем. Таты 6ip алып кряйьжщы, ага! Кдлтан аракуы ею кесеге как, белш куйды. Бетш басып, басын шайкдды. — Алдантан, кррлаш ан дегеннщ кдндай болатынын басынан кешпеген адам тек елестетш, осылай болар деп кдна шамалайтьш шыгар. Тусшем, б1лем деп ойлайтьшмьш мен де. Сейтсем, соньщ 6epi баекд, э н ш е т н ж анаш ы р с ез1м болып шыкуы. Ж ан азабынды айнытпай айта алатьш, кдлай кррлапганынды булжытпай туещадрт бере алатьш сез де жок,сеюлд1. Элде мен бь\\меймш бе ондай сездь © лу дегеннщ не екенш суйген эйелшен алданган адам рана бжетш болу керек. Менщ, бэлюм, бул жардайым тек ел!ммен FaHa тец. Будан, -пша, ел е салганыц оцай: азабы н д а Т артпайсы ц, кррльпъш да кермейсщ — бэрш 6ip-aK, б т р е с щ . К еппрщ з, кдйдагы б1рдемелерлд айтып кептм бе? Bip кесе аракцы 6ip-ax, кщъш салды да, тары 6ip сыкраны тугелдей шайнап, тем ен кдраган куш ак, сары ж ш т у н а з отырып кдлды. Б екен урты н толтыра 6ip уртгап, кесеш орнына крйды. \"Ие, жш тгщ еш жакршы елмегат. Махабаты... Махабат еле ме?” Унседж тым узацщлрап бара жаткдн соц, Бекен урлана кез крьпын Ж екен жакрд тасгады. Ендд оталып келе жаткдн есы мешинеш е иы ры булк-булк селюлдеп, ж!г1т тары солк£1лдап жылап отыр екен. \"Апырмай, Kp3ipri жастар крлз уипн крналмайды дейпш 157

Ъексутиш Н ^ф Ь-щ ы______________ кэйда? М ынандай эдег*п, муншалык,елш-ешт унаткдн жш тп кд1з ипрган кдйтш кдды екен баскдра?\" — У-у-у, елгетм-ай! — Б1рдеме шакып алрандай, ж ш т орньшан ауырсьша ушып турегедад. Элдегам тебесшен крйып кдлрандай, сылк, етш кдйта отыра кетп. — ©не бойымды сагыныш кернеп, тез арада кере крймасам, бомбыша жарыльш кете жаздап келш ем. Ш ын сарынган кезде, жер бетш де ез1ндд ез1ндей тусш етш 6ipAe-6ip Tipi пенденщ болмайтыньша кез1м ендд ж етп, ага. \"Иэ! — деп, шинен крстай курсщад Бекен. — Сарыныыпъщ жалрыздыгы — кдлын, елдщ кдк, ортасында да жалгаздык, Аймалаганын, аймалап жатып сыбырлаганын, сыбырлап жатьш суйш-кущкдньш — бэрш сарынасьщ, бэрш 6ip езщ рана б1лесщ. ©зщ Бана балетш ce3iM эзщад FaHa ертемегенде кдйтедд? Байрус балам-ай, оньщ 6api б1здщ де бастан еткен дуние гой\". — Ол да мен кусал сагыныштан сыздап отырган шыгар десем, б1рден суп-суык, музды успм е куя салды: \"Мен саган тие алмайды екем\", — дедь Era ж ы л ел ш -еш к ет аяк, асты en-eripiK болды да шыкц-ы. \"Эй, езщад акуацкэфап отырсьщ-ау, ейгш эйел баласы себепазд ен-себ епаз суый кдлмаса керек крй\". Сол кудитн Бекен аныкуай туспек болды: — Bip oraxeci болтан шырар, байыбьш а жетпей, бетщ кдйтып кддран жок, па? — Бала дегеш себеп емес, сылтау рана: шешесш сушен адам баласьш жатыркдуш ы ма едд? ©зше куйеу болганда, баласына неге еке бола алмаймын? — Тусшбедм: Kyfteyi бар эйелге уйленбек пе ец? — Kyfteyi турмак, 6ip баласы д а бар, ара. — © зщнен улкен бе? — Иэ, уш жас. — Е, солай де. С ую деген — акдалды да барындыратьш ce3iM. О ндайда э й ел дщ еш гам корм еген, ко р е алмаган куддретш сен рана кересщ. Ж алрыз езщ рана бэрш бьаетш, бэрш багалайгьш данышпансыц. — Солай, ага. Bipaic, мен ушш солай болганмен, ол ушш баскдша боп ытык^ы: era ж ы л бойы адааган екен. ^ — О ны ц адикдтын е зщ бкесщ . Баамеген жардайга билж айта алмаймьш, балам. 158

______________________ Шафы ojcwuunkfiH тун — Оньщ быетш не купиасы бар д е й т , aFa? \"Ж аным! Алтыным! ©ndpiMAi е м р сиакуандырган сенсщ. С е н а з кдлай einip cypin келгешмдд бымеймш. Саган деш нп eMipiM enrip емес\", — дейтш. С оньщ 6epi eiipiK екенш енд) угып, сонша eripiicri кдйтш айткднын, кдлайша айткднын, соган кдлай сенгешмдр к д й тт сенддргенш тусш е алмай жаны м кдналады. Опасыздык, па, н е сумдык,? — Иэ, адам \"жаным\", \"алтыным\" деген сездд емес, сол сезд) айткдоып турган сез1мдд сыйлауы керек. Балгам, о баста сыйлауын сыйлаганмен, кеш н келе к вц ш б1рдемеден кдлган шыгар, гам бкедд? — AFa, айы п етпесещ з, 6apiH басы нан айтайы нш ы ! Эйтпесе, ci3, теп, менщ ез1мдд айыптайьш деп отырган адам СЫКД1ЛДЫСЫЗ. — О ньщ рас. — \"Айналайъш-ай, айтса айтсыншы. ©pi жол кдгащрады, api G3i ж ещ л д етп кэлады\". — Era ж ы л бурын бес кдбатгы уйдщ егашш кдбатынан осы эйелдд aAFaui керд1м. ¥ зы н етек аппак, кейлек киген эдем1 айел акдсу кусап баспалдакден кдрсы тусш келе жатгы. М ен шарш ацкдфап жогары шырьш келе жатгым. О л 6ip баскднптан 6ip баскдппкд темендеген сайын сунуак, мойны мен топ-толык, омырауы сымбатымен арбап, жакуаудан усгаган кдлпым кдлшиып турдым да кдлдым. Ж акдш дай бере бепме айел жымиьпт кдрады. Кдрады да, урейлене тднла нам Cipa, \"Мынанын, eci дурыс па?\" — деген ш ьпар: бетэлпеттм 6ip сумдык, боп кеткен болу керек. — С элеметаз бе? — дедам саскднымнан api баскр с ез таппаранымнан. — С элеметаз, — деда келемеждецгарей кулш. — С1здщ атьщыз гам? —дедам элдеб1реумен шатастырып турган raciuie. — Ci3 м е т танымайсыз. — Танысам, буйтш тебемнен жай тускендей боп турам ба? — Сол сезда аузы ма e a r n салган кудай шыгар. ©рцтмемзздш, ж араса кетуше сол дэнекер болды. © йел аузын баса сьщк, етш кулда. — Кдазык, екенс4з, сорппа не боп кдлды? — ©Ai ештеце бола крйган жок, енда болады. — Н е болады? Ci3 меш жакуырмай кдшасыз, мен жакры керш кугр соцьщыздан кдлмай куам. 159

Ш еутт И^Щсе-щы______________ — Е-е, - дедд айел крркыткдныц сол ма дегендей селкрс — Онда оньщыздьщ ж арасы жещ л екен, кумак, турман, тура кдшарсыз: мен 6ip балалы басыбайлы эйелмш. Сенбеддм. Алдап тур деп ойладым. Bipan, сы р берпм келмедд. — О н балалы болсацыз да айтарымды айтгым, одан кдйтары м ж о к ,— Н еге екенш , сол сездд айты п бпер- бгтестен-ак, эйелдщ шын айтып турганын тур-турпатынан тусшддм: жымиысына жук^лтац Fana юрбец араласты. \"Оран кеш крй, кеш кдлдыц гой\", — дегендей ещ нен ек ш ш анраргандай болдым. Сол м е т кдтгы дэмеленддрдд. Эйелде 6ip сы р барьш, ол сырдьщ куйеуше кдтысты екенш ез сез1м1м е з м е сыбырлап тургандай кершдд. Тула бойы тш-тж, radre урке кррайтын ую коз эйел сол кергеннен квциимнен шыкцай крйды. С ан турл1 сылтау тауьш кунш е 6ip кездесш, 6ip сейлеспесем, бойыма ас батпайтынга айналды. Эйелдщ де Kerapi емес екенш сезген сайын сез1м де, iciM де 6ipre-6ipTe батылдана бердд. Аккфында оцаша сырласуга да келДНмш алдым. Сонан кейш пш а з г е тэптшгтеудщ кджет! ж о к шьп’ар. — О л — Kyfteyi, баласы бар эйел, сен — бойда к ж ттсщ . Еажап, э?! — Иэ, гажап, aFa. М ен биыл туп-тура жиы рма тогызга толдым. О л отыз егаде. Баласы каникулга шыкдщн кезде ineiueci екеуш Астанага альш кетпек еддм. ©3i: \"Кел\", — деген, келгакен. Ендд аякасты айньш кдп сггыр. ©зшщ айтуына кэраганда, куйеут оны орынсыз кызганьш, крл жумсап, ж аны н да, тэнш де кррлайтын ашш ы сездер айтатын квршедд. О баста суймесе де, уйрешсе келе с у тп кетермш деген умггпен типгп. Балалы болтан соц, сыйласуга сол дэнекер бола м а деп дэмеленпгп. О л у м т акгалмай, era дай куйде басы кдтып жургенде, м ен жолы гы ппы н. “Куйеу1мнен ешкдшан еспм еген еркелетудд, кермеген курметгеудд сенен керш, бакдштылыкган басым айналады\", — дейтш. \"Ендд с е н а з eMip суре алмаспьш\", — деп, емексггкен де 63i едд. М ен де онсы з oMip суре алмайтьш куйте туспм. Экемдей адамсыз, уят та болса айтайьш, оны умьптыра ма деп, эп- аделН кд вб ен де кдлдырып керддм. Кррайлай бермес ушш, б1ржола соган у й л е тп алута да бекщддм. Болмады. ¥мыта алмадым. \"¥мытшы м е т ! ©зщ кдтарлы 6ipeyre уйлетп алшы!\" — деп, кей-кейде ол да маган жалынатын. \"Мега де кунэге батырдьщ, ©зщ де кунэге б атш ц . Bip куш асылып 160

Ак, кдйыцньщ арасында. Кдйсарбай куда, Кецес Аухадиев, О разакдт aFa, Телен, Иген, Акркол, Нурлан, Capcen6i, Амантай.

Кдддрбек екеуш з ок^лрмандармен кездесуде. 2009.

Кдозылжар. Сабит Мукдновтыц 100 жылдык,тойы. Сол жарымда Эийрбек Сыгаев, CepiK Туррынбеков, Ахат Жак,сыбеков, Жоламан Турсынбаев.

\"

'Т Г Л Аманкдрарай орманын- да CepiK, мен, Каддрбек, Куанышбай. Куанышбайдыц экесш щ жуз жылдыгы. Эулиекел ауылы, Крстанай облысы. 06.10.06.

Крстанай. Эбджов Теленнщ 60-жылдьиы. Огыррандар: Телен, мен, обыл эгамнщ орьшбасары Багила, Эбни, Эбекецнщ зайыбы Клара. Туррандар: екМ ш турран — Теленнщ зайыбы Кулэн. 08.11.02. Шешем 0з1хан мен М м Султанбек.

¥лжалгас.

Ж азушы iniM Ж у стб ек екеум1з жайлауда. Ak^ih Сержбай Оспанов, мен, ак^ш Куанышбай Курмангали, apiirrec дос маркум Болат Бабакрв. 1984.

Элия Бепежанова екеум1з Эстонияда. 1983. Мен, кдгадарым Лайла мен Салтанат, улым Бейбгг, кдтздарым ¥лжалгас пен Ж анар, зайыбым Айзаш.

Лейла, Айзаш ушеуш з Ленинградта. 1984. Павлодар. Май ауданы. Солдан 3-турFan — акдын-галым Аскар Егеубаев, 6-турган — жазушы Мейрам Асылгазин, менен кешнп — Ж аяу Мусаныц немереа Гулбаршын. 1985.

Менщ алдымда отырган — к^пым Лэйлэ, артымда турган Айзаш, шешем ЭзЪганньщ алдында отырган — кроым Улжалгас, iHiM Султанбектщ алдында отырран — кдоым Жанар. 1971. Ыстамбулда. 1992. Алдыда туррандар: Батырхан Дэршбет, Султан Оразалинов, Алтыншаш Жиранова, Сарбас Ак,таев, Шерхан Муртаза, 2-кдтарда: Камал Смайылов, Кдлдарбек Найманбаев, Сейдахмет Бердкулов, Твлен Эбдков, ... 3-кдтарда: Жарылрап Бейсенбаев, Алтынбек Сэрсенбаев, Уалихан Кдлижанов, т.б.

Саракаш шипажайында: Кулан (Э.Толеннщ зайыбы), Ж анар (кэзым), Римма (досым Ак^олдьщ эйеуи), Айзаш. Отыррандар: Айзаш, нпмнщ щлзы Гулжан, мен. Тургандар: кдеы м Лейле, келйпм Бетагул, кдгаым Салтанат, iniM Султанбек, к^зы м Улжалгас (¥лаш). Артында турган — улым Бейбгг.

К_ырым. Квктебел жаражайында.

Орбулак, жещсшщ 350 жылдык, тойы. 1993. Менен кейн туррандар: Мукдметкдсым Шакенов, тарихшы К,Халидулин, Акрелеу СейдЫбек, Иген Хасенов, кдйнагам Туртан Тслгараов. Эпкем Турсын мен жездем Кдби балаларымен.

V »»Нарынкрлда. 1981. Менен кейш турган — аудандык, партком хатшысы Шайхыслам aFa, Кдлаубек Турсынкулов, Ай гакрга Эбддкдлов, Нэбиден Эбутэлиев, Сэкен Ж утсов. Бала-шагаммен Бакдтсарайда.

СШСПИД( Экем сорыскд кдтыскдн Латвия жер1иде.

Waydbt ojcMmnkflM тун елсш демесец, есюяз барда елМзд> табайыкщы!\" — дейтш жыламсырап. Акыры гауекелге м ш п, осы жолы куйеушен б1ржола кететшш, макан тиетшш кесш айтып, айьш, кунш, сагатын — бэрш келюкенб1з. Тимек тупл, кездесуге ш ыкдай крйды. \"М ен б1ржола шенгпм. С е т м е н 6ipre 63iM бак^пты болтанная repi, вк е а м е н 6ipre балам б а к р т ы болсьш деп уйгардым. Сен де е з бакьггыцды !зде! Ж аным, хат жазьш, телепонмен сейлесш, ендд меш кднама. М ен сенщ тек м эцп ■плеушщмш\", — деп, дос эйелшен ттлхат 6epin ж1берпгп. Оран д а сене крймай, эл1 д е ойланар деген у м илен у ш кун тага тосгым. Акыры, мше, Астанага жалгыз крйтып келем. Келш TycipeM деп, шешем байгус ж у р еп жарылардай куанып кдлып едд, жалгыз Kipin келгегамдд керш , ж у р е п токцап крлмаса ж арар едь — Ш ешец кднша жасга? — © з сез1мше e3i ертенердей кушнш туркан ж т т п Бекен бурые эцпмеге кдрай эдеш жетектедг — К^фык, тогызда. — Э кец uri? Ж ш т еепмеген адамша ундемеген крлпы отьф а бердд. Экесше кртысты 6ip жайсыздык, барьш байкдп, енд1 Бекен e3i ынрайсызданды. \"Аты Бекен екендн 63i айтгы. Ш еш еам ен ажьфасы п кеткешн мен кдйдан б1лешн?\" — деп, ол да шггей езш 63i акуады. — М ен екес1з туган баламын, — дед1 ж т т дуцк етгазш. — Крй, ейтш айтпа. Э к е а з бала туа ма екен? — Н ек еаз д е ге тм гой. М енщ ш еш ем байгус — куйеуге тимеген адам. Бекен деген ауылдас ж птп уйлене!шз деп жургенде, авариядан елягп де, мен шгге крлыппын. — Е-е, жаным-ай, солай демейсщ бе? Э кецнщ ш ьфагьш жагьш кэлганыц кдндай жакры! Bip турдымньщ болашагы 6ip езщ е ш нш турган тдэлдэ екенещ гой. Э кецнщ туган- гуыстары бар шыгар? — Жок,-ау деймш. Ш ешем екждбат кезшде ауылдан кетш калыпты да, еппоммен араласпапты. Шынымды айтсам, бар- жогош анык, бьлмеймш. — Кдндай Kbi3Merrecin? — \"Т уыскдныцды 1зде, тап, экецнщ туыстары саган да туыс\" сиякцы 6ipa3 акьгл айтьш тастагысы келш турды да, ол ойынан окыс айныды: бойдак, ж т т п ц болмысын б1ле Tycidci келдг Bip фирмада бастьщгьщ орьшбасарымын. Бастыгым 161

Шсуапан Н ^фке-тм да 6ipre окджан, мен кусал э к е а з ескен жшт. Bip-6ipiMi3re ептесш-септесш е ш р сурin кедешз. — Е, жен, - демеске peTi де болмады. Ж ш тгщ бугал еш рбаяньш ею-уш суракрен-ак, аны кщ т алкан соц, айтар эцпм е д е таусыдгандай-ды.— Крндай оку б т р ш ец? — Ж урф акты бтргем1з. Гэзетге icreftMi3, ел аралаймыз, ж е р керем13 деп армандап ек, арманньщ барш акд1а шешепн заманга тап келдж. ©meyip, api-cepi тенпреп кдлматанымызга да шугар. — Иэ, шугар, — дедд Бекен басьш изеп. \"Акылы бар бала болдьщ-ау”.Э ц пм еш api жалгастыру ушш, тары б1рдемелердд сурап алдаркдта туртысы келдд. — Бастытыц да бойдак, па? — Kp3ip бойдак, BipaK, бурын уйленген. Bip у д 6ip кргаы бар. Балаларына барьш, кдрасып турады. Айткдн сезше, достыкрд берж жшт. — Айткдньша берж болса, эйелше берген сезш е неге берж болмаган? — О ньщ айтута ынуайсыз 6ip сыры бар. — \"Айтута ьщтайсыз\" деп айтпай крйсац, содан мен бастытыцды ж акры адам деп баталайды гой деймющ? Крита куд шм кебеймей ме? — Кдтарым болсацыз, айтар ем, ж асы цыз улкен болтан соц... — © з сырынды ж асы ма кдрамай-ак, ж аца айтпадьщ ба? — О л е з сыры м гой: айту, айтпауды ез1м шешем, — б1реуджш 6ipeyre айткдным, 6ip турль уйат сиякды. — Жалпы, оньщ дурыс. BipaK,мен бастытыцньщ гам екенш б ш п ж аткам жок, крй, е зщ бж. Ж е к е н ойланып крлды. — Слзддга де дурыс, — дедд сэлден соц мурныныц ушьш крйта-кдйта шымши сипалап. Cipe, арак, 6ipTe-6ipre ж ш тп ш арш ата бастатан сеюлдд. — М ен эйелдердд бас-кез жок, айьштай беруден аулакрын, — дедд, неге екенш, алдын ала акуалып. — Эйел1— эдем1, акрглды-ак, адам. Досым да жаман ж ш т емес: эйелдщ жанын да, тэнш де ешюмнен кем тусшбейдд. С езш де де, кдллытында да деюр-дереюлш жок, Ол кезде бэрйоз де Алматыда болатынбыз. Ж умыстыц аятына таман 6ip жакдщ барады да, крйтарында кенет ой тусш, жумы стан эйелш ала кдйтпакдяы болады. Мэшинесш крйатьш орынды зортатауьш, кешенщ кррсы бетшетокуайды да, шакрдрып келмекке мэшинесш ен шьюа бергенде, шьпъш 162

Шм/ды фъжшкрн тун келе жаткдн эйелш K03i шалып кдлады. Kyrin турганымды керсш деп, жогары кетерш крльш булгайды. BipaK, эй ем жан-жагы на кдрамастан ж уп ре басып барып кек \"Жигулидщ\" У н е юредд де кетедд. \"БДрден-ак, куддктенлдм\", — дрйд| езь Крл-аягы ддрмдеп, шине муз тусш кеткендей ен е бойы кдлтырап, 6ipax; \"Эй, бэлгам, уйге жетгазш тастамак, 6ipey шыгар?\" — деген дудэмэл умгггщ рана куппмен \"Жигулидщ\" соцынан 1лесш отырады. Эуелгтде, шынында да, yfuvepi жакдф бетгейдд. “Е\", - деп умптенедд. Содан онуа бурылады, солга бурылады. Bip кезде бес кдбат бетен уйдщ алдьша кеп токуайды. EKeyi ортащ ы м р е б е р к к е кртарласа, кэддмп сол уйде 6ipre туратьш адамдарша Kipin кетедд. Bip сагатган астам уакцггган соц eKeyi кдйта шьграды да, еркек эйелдд уйге деш н э к е л т тастайды. Досым сыртга ж аргы сагат ддрмдеп, кдлтырап, ашу-ызасьш зордьщ кухшмен баскдн соц, эйелшщ аярлыгьш аягъша дешн сьшагысы келедд. \"Кдинан келдщ?\" —дейдд. “Kp3ip гана\", —деп шьшьш айтады. \"Кдйда болдьщ?\" \"Бастьпымыз ертецге дешн б т р у керек\", — деп, соныц тапсырмасымен отырып кэлдым\". \"Бастыгыц да кдсыцда отырды ма?\". “Иэ. Уйге деш н мэшинес1м ен экеп тастады\". \"Б1лмейдд екем, кепнккен сайын бастьпъщ экеп тастап журедд екен гой ©3i?\" — дейдд кекетш. С ол создд айтуга дешн шыдамы азар жетедд де, \"Апа!\" — деп ш еш есш шакдирады. Шапкдллап ж у р ге н кдлзын, ендд-ендд ж у р е бастаган ульш крсарынан кушакуап турып: \"Апа, бугшнен бастап келшщмен ажырасам. Кдлай жумысган шыгып, кдлай мэшинеге отырганьш, кдй уйге юргенш, кек \"Жигулимен\" басгыгыньщ кдлай уйге экеп тастаганьш — бэрш ©з кез1ммен керддм\", — дейдд ток,етерш 6ip-aK, айтып. Эйел1 акуалып 6ip ауыз с ез айтпапты. Болган-бггкеш сол. в м 1рлщ тусшуге де, гусшддруге де болмайтын куддретш кдрацызшы: мен гой кунде куйеушщ крйньша жатьш шыгатьш 6ip баласы бар эйелге уйленгел1 журсем, ол бастыгымен анда-санда урланьш ойнап-кулш журген, ею бала тауып берген ез эйелшен ажырасып кетш отыр. Осыньщ себебш ci3 тусшддре аласыз ба? — О ны ц н е туанддретйй б ар? С ен ол эйелдд суйддц, досыцньщ эйелД бастыгын суйдд, сол — онын, бар сыры. — Кдлай сонда? — Не кдлайы бар? Суйдд, бггп. — О зш е, теп, 6api оп-оцай екен. М эселе сол неге 163

Ш еуаим Н‘ фЖЖе-угы____ _________ суйетишизде боп турган жок, па? М ен неге Kyfteyi бар эйелдд суйем, досымньщ айем неге е з Kyfteyi бола турып, е з эйел1 бар баска ер к екп суйедд? Сонъщ 6ip зацдыльпы бар ма, жок,па? Элде м ен ш де, оныю де акдауга жатпайтын кдллмыс па? Сую, жакры керу кдллмыс болса, сонда ез] ж ер бегшде не кылмыс емес? Крй суюдщ кылмыс, кднддй суюдщ кылмыс емес екенш екеум1зге деш н де ешюм тыйанакдап шешш кеткен жок, екеумгзден кеш н де оньщ купиасын ешюм б1ржола шешш б ере алмайды, ейткеш ap6ip суюдщ езш е гана тан, езщ гана бь\\етш, Tiirri кыр-сырьгн е зщ де бглмейтш, 6ipaK, жанынды жольш а курбан гьш туратын куддреп болады; оньщ кандай куддрет екенш ешюмге ешкдшан анык, сипаттап айта алмайсьщ, тек сезесщ , сол сез1мнщ т а т п л т н е рахатганасьщ, тпгп сол рахатка с е т баты рьт жаткан сушки айелщнщ де дэп сенщ дэреженде рахатка батьш иэ батпай жатканын д ал б1ле алмайсьщ; каншалык, е зщ жакры кореец, соншалык, сенш, сол сеш мщ е карай рахатка батасьщ. Солай, балам. Ж а с Kicime тым кдлзьша сейлеп кеткенш ендд гана сезш, Бекен дереу басыла крйды. \"Баламдай ж ш тке катарлас Kicime кую-суюдщ каф-сырын айтьш кеткешм уятгау болды-ау\", — деп ыцгайсызданды- \"М ьша шалын,крйтедд, ей?!\" —дегендей, Ж е к е н д е ойлана кезш жумьш, узак, у н о з отырьш кадды. — Иэ-в, — дедд 6ip кезде е з ойымен 63i алек боп кеткенш андарта соза ьщыраньш. — Ci3 не кдызмет ю гейаз, ага? Куды еркек пен эйелдщ ара катьшасьш арнайы зертгеп журген адамша сейлейоз. — О ны к ез келген еркек eMip бойы е з бепнш е зергтеп етуге м ш детп, онсы з, эйтпесе, eMip eMip бола ма? Мен Алматыньщ 6ip мекгебш де едебиет пэншен сабак, беремш. Шьш суюдщ не екенш окушыларга ез бепмше жан-ташммен TyciHAipin келем. Бул — 6ip бггпейтш эц п м е. Ж ацагы арагымы з бойымызга сщсш, м ен саган акдлр айткан с о н эй ел мен ер к ек жайлы 6ipa3 ойымды айтьш б ер ейн. Балюм, жанынды жаралап келе жаткан жагдайьщ сад де болса жещлдер. Жакдлнда мен 6ip гэзетген мэскеулж атакды актрисаньщ сухбатын окдддым. Ею дурган куйеуге тшп, Ka3ip басы бос екен. Tiaixri элпге былай деп сурак, кряды: \"Табиги ■плекке ты йы м ж асау кцын гой, эдем* эйелоз, жалгыздык, аздд кей-кейде болса да кдшамай ма?\". Кд^скасы, еркекп кдж ет еткенде к д й теаз дегенге экеледд. \"Кайтупп ем? 164

УЛауды фътшкрн тун Телепонды алам да, 6ip алпонсоны шакд>1р а крям, ол е з кереп акднасын, мен е з керепм лэзэпмдд алам\", — деггп. Ж алгы з басты эйеддщ жалгыздыкден кдлай куресем десе де, ерине, ез ерю. Ал 6ipaK, акгрисаныц айтып отырганы махабат емес. Кдылыры аса м ащ ан ы ш щ ьлатын д а кдялык, ем ес. Амал жокдыкдъщ, шарасыздыкцъщ далбасасы. Бала к ез1мде ондай соракдялыкды мен д е бастан кеппргем. М енен бес-алты ж ас улкен, едем! Kepuii келш ш ек болды. ¥рлык, ж асады ма, enreyip, элп эйелдщ Kyfteyi тер т жылга сотталып к етп. Ендд- рнл! еркек боп, ж аца оянып келе жаткдн хайуандау кез1м. Элп кернп эйел: \"Кдйным, осы сенщ кезщ жаман: кдй- крйдагы жер1ме кррайсьщ. Осы сенщ сезщ жаман: кдй- кдйдагыны айтасьщ\", — деп журш, ептеп-септеп езш е ушрсектетш алды. Акд.гры 6ip куш ауыздандырды. Кудай- ау, эйелдщ крйнында болу деген — ол кезде маган бас айналдыратын бакдят. Ж а н таптырмай бойымды кернеп бара жаткдн куйын Henci Kepmi ейелге кдрай ж етектей ж енелгенде, акдлл-ес, ар-уят д егеннщ кдйда тыгылып кдлатынын 6ip кудай бъ\\сш, am eyip, кун-тун дегенщ маган тоскруыл бола алмайтьш: та щ а жуык, кел десе, та щ а ж уык; тун жарым десе, тун жарымда ж е т т баратынмын. Кезшде балалык, куанышкр белеген сол жагдай кдз1р м еш езш щ хайуандыгымен крншалык, кррлаган болар едд?! Сез1м де езщ мен 6ipre есейедд екен. М ен де сейтш бала кезщ де кернп келшшекке элпонсо болтам, шырагым. Осы эцпмеден соц екеушщ беп ашыльш, эйел мен еркек жайлы эцпмелер! едэу1р жалгасты. — Слздщ эцпм ещ з юсшщ ойьш а кдй-кдйдагыны туаредд екен, — дедд Ж е к е н е з ойы нан e3i ш ош ы нган адам ш а ттркен е тыжырыньт. — Элп тием деген эйел м е т элпонсо гьш крна алдап келмедд ме екен деген к о ц т м е куддк Kipin отырганы. Егер Астанага ауыспай, кдсьгнда ж у р е берсем, ол да кдтынасын жалгастыра беретш едд; м ен алыстап кеткен соц, 6ip себеппен ара кдтынасгы y3yi керек крй, бурын ауызга алмайтьш баласын ендд кеп аяк, асты себеп кд>1ла крйыпты. О йлап отырсам, осы н ы ц б э р 1нд е 6 ip к у пиа зацдылык, бугынып гурган сиакды. Бэлюм, ендд оган алые Асганадагы мен емес, Алматыдагы баекд 6ipey тшмдд ш ыгар? Кдлай ойлайсыз, осы куддпмде 6ip н еп з бар ма, жок, па? Б1ржола ажырасьш келе жаткднын бмгенддктен, суына 165

н Шсутан Hifyceb-wm_____________ _______ беретшдей 6ip нэрсе аш уга 6ip окуалып гурды да, ондай эдешлжке Бекеннщ аузы бармады. — О ны 6ip б1лсе, кудай FaHa б1ледд, сонан соц солэйелдщ 03i биедь М енщ галарибемше, езщ FaHa бглетш, езщ рана ш еш етш к т щ 6api — жалгыздык, Сол жалрыздык,тан абыройьш сакуап шыкдфн адамньщ 6api акдллды. Пойыз epreci туе алетшде Асганага жакдлндады. Бекен мен Ж екен жинала басгады. — Ага! — дедд Ж е ке н 6ip турл1 жалынышты дауыспен.— Б1здщ уйге бес минетке Kipin шьпъщызшы! Ж алгыз озЫ сопайып Kipin барсам, ш еш ем байгус шошып кетедд гой. \"Баласы бар айелге уйленем\", —деп, бес кун жалынып эзер кенддрш кетш ем, ендд оган да уйлене алмай келгешмдд кдлай туешддрем? Ci3 6ipre барып, dip агалык, жасацызшы! Тырыз шаруасы бар екенш айтып, акуалып жаткдннан repi иман жуздд жогггп 6ip мукуажынан куткдрранды артык, санады. — Ж арайды , — дедд Жекендд аркдсынан KflFa бауырьша тартып. — Бастай гой. Ж е к е н н щ алдьша туеш Бекен уйге 6ipiHiui боп Kipin барганда, eciK ашкдн егделеу эйел а л е й е тацыркдп ацкдды д а крлды. О ты з ж ы л Kopicnece де, eKeyi 6ip-6ipiH 6ipAeH таныды. — Е-е, Ж эм илэм кщ ? —деп, Бекен кушагын ж ая алдымен умтылды. — Кудай-ау, кдйдан журещ ? — Жырыла жаздаган Ж эм илэш Бекен кеудесше суйеп устай алды. — К елш экелем деп барран балац м е т экелдд. Йемене, крмсынып турсьщ ба? — Ж эмилэ кдтты састы: 6ipece баласына, 6ipece Бекенге не болганын туеш е алмай жаутандай бердд. \"Келш кдйда? \" - деуге де дэрмеш жетпедд. Б екен б1рдемеш булдыр ацраррандай болды. — Ж ур, ушндд корсет, кер1мдд1ндд ал. М эн-жайдьщ бэрш асыкдмй ай тьт берейш, сен урейленетшдей ештеце бола крйган жок, 6api орнында, 6opi дурыс, керш турсьщ, балац аман-есен. Эл1 ештецеш yFa крймаган Ж эм илэ Бекеннщ бетше алак,- жулак,б1р кррап алып, асыгыс асуйге Kipin кетп. Бекен крнак белмеде 6ip сот жалгыз кдлды. — Апа! - деген Ж екенн щ даусы есплдд. — Уйде, теп, арак, кдлмаган ба? — Кдрасащиы, кдйдан бглешн. 166

_____ ______________ ЯЛафм фылжкАн тун — Ага, арак, экелгешм дурыс па элде каниэк пэ? — дедд Ж екен крнак, белмеге бас сутып. — Пойызда бастап крйганымызды жалгастыра берегах те. Ж екен шьпъш кенам ен Бекен 6ip тэуекелмен орньшан турегелдд. Соны кутит тургандай Ж эм илэ да кезш щ жасьш сурполеп кдсына келдд. — Авариадан елген мен бе алде баскд Бекен бе? — С ен гой. Сенен баскд том болушы едд? EKeyi кушакдаса кетп. Е й ыйыты селюлдеп, Бекеннщ кеудесше бетш басып, Ж эмилэ ж ас балаша экодд. Баласьш жубаткдн акедей Бекен оны аркдсынан кдтъш, мандайынан гаскедд. Тарам-тарам жас оньщ да бетшен сыргьш кеде ж ап ы . — Балац кеп кдлар, крй ендд, кря гой, айналайын! Ай, eMip-ай! Сол студентпн; 6ip жасаган тентекигшен-ак, осылай бои кдлар деп шм ойлаган? Апьфмай, дэтщнщ берМ-ай, осы уакдлткд деган 6ip сы р бермей кдлай шыдадьщ? К езш сурттолеп, Ж эм илэ ж у зш Бекеннен буркемелей шептал кетп. — © зщ 1здеп келмегесш, ж у к и боп кдлдым деп, сета ез1ме зорлап уйленддрпм келмедд. Балага б эр ш айты п крйран жокрьщ ба? — Ж ох, С еш кергенш е бымеддм де гой. Kp3ipuie OFaH бтлддрмей-ак, кряйык, Кужаты гамнщ атында? — Сенщ. — Уйдеп абысынынды, бала-шагамды — бэрш экеп, эдеш 6ip-6ipiMeH адамша таны сш райы к, — Огбасьщ ойран боп журмей ме? — Басьша бас крсылып жаткднда ойран болса, оньщ Heci отбасы? ©тц бузыльт, 6ip сэт бэгелддде, Ж эм илэ кенет коз ж асына ие бола алмай, бод а-бода боп жылап, к ер кк ен адамша Бекендд exipe кушакуай алды. \"Кдзак, ЭАебиеп\", 03.12.01.

Ы суикан МфМ*-у*ы_____________ _________ 0ЙКЕШ Н эз/кен д е п макдла жазган саган арнадым. Устелшщ устш жинастырып, уйге кэйтуга ьщгайланган Кэкен сыцгыр ете калган телепонды алсам ба, алмасам ба деп сэл бегелдк элдеюм элдеб1рдемелерд1 айтып, жолымнан кеипкпрер деп кдтжылды. — Ало! — Тыжырынып, жакуырьщкдграмай ун кдтгы. — Ага? — деуц таныс сеюлденген эйелдщ жумсаддаусы, 6ipaK, юм екенш жепелдемеде анык, ажырата алмады. — Алпыс ж асьщ ы з к у п ы болсьш! Танымай турган шыгарсыз, Э йкеш крй. — Эйкеш , амансьщ ба, айналайьш?! Туу, даусьщды естш, туп-тура ж иы рм а жылга ж а с а р ь т кеткендей болдым гой! Ш ал болганымды Kyrin ж у р д щ бе, кдйдан хабарласып турсьщ? — Кдрагандыдан,.. гэзетген. Турмыстьщ ьфкдгмен кегпк крй, ага. BipaK,умыткдмыз ж о к ,а з д . Ж акдшда роман ж а з ь т бтрддм. Ж азда, кудай кдласа, е зщ зд щ алдьщызга алып барам. Ага, атымды езгертш а зд щ туган кунйрзге арнап б1рдеме ж азган болдым, ертен, \"Кдзак, эдебиетше\" шыгады. Ж акр ы ма, ж ам ан ба, бглмеймш, 6ipaK, ш ын журепмнен, ага. Курмаш у н а п ы , ci3re селем айт д ед . Bi3 ci3re тглекшшпз, ага. — Рахмет, Эйкеш . М ен де сенщ ттлекшщмш. — Кэкеннщ кулагы шьщылдап кета. Куаныш та, сагьшыш та сеюлд1 6ip сез1м м е т р м ен еюншггщ шарпысуымен журепн сыгымдап, кеудесш сыздата кдгсып ж1бердд. \"Эзщ нщ умыткэнсыганьщ болмаса, сез1м нпрюн умьпылмайды екен-ау!?\" —д ед езш щ аяк, асты езгерген кдлпына кдйран кдльш. 0м1рдщ екшшп де езш ш е тарих. ©гкендд еске алу — озщ нен баска 6ip ж ан тусшбейтш муражайды оймен аралау. Кэкен ол кезде туп-тура кдфыкуа, Э йкеш — отыз егаге сол ж ы лы толган солщллдаган келшшек. Кэкеннщ крркдкц-ау, тартыншакцау болуга мэжбур кез1 е д : эйаммен ажыраскдны унпн улкен к)ызметген куылып, уш ж ы л анда-мунда жан саугалап журш, ж у з кдфык, адам гстейтш улкен баспаньщ бас сарашысы больш жада тагайындалган ол ец алдымен эй ел ж агьш а абай болуга тшс-тш, ейткеш ол ара e3i де 6ip эдеш кдга бен ажарлы келшшек жыртыльш айрылгандаи 168

Шгцды ojcurnnk/m тун жер-дд, 6ipaK, кднш ама оларга кдрамауга ты ры скднм ен, бэршен окщауланып, кезш е алгаш Э й кеш тускен-дг Kicire крркдфн адамша K93i жапалакдап кдрайтын, кдра шаш ын кдлскдлап кдяркдсдн, ак, куба, аш ац келшшек, муньщ кекеш н урып, жакдшдай бергеннен-ак, тем ен кдрайтын. Э уелпде онысьш уялганы деп уккдн К экен кдшкэкуараны екенш кешн тусшдд. Bip куш поэзия бел1мшщ басгьпы Курмаш е с ж кдкды да, т а ш 6ipey успме ю р т кдп, келген жумысымды айтьш улгере алмай кдлам дедд ме, отырар-отьфмастан: — Кэке, —деп, тетелей эщтмесше кепш . — Bip жагдаймен кемек сурай келддм. Егер \"болмайды\" десещз, ею арамызда FaHa кдлсын. ©зшен ею-ак, ж ас кшп ж ш тгщ к э п ы толкдлп отырганьш курещткен бет-жузшен ащарды. Купил шаруа екенш сезшен де, уншен де шамалады. — Ж арайды , айт! — дедд ж ы лы ш ы рай бглддре жымиьш. Кдбагы суыкдау, мшез1 туйьпртау Ж1птпен бурыннан жузтаныс болганмен, жакдян араласкдны осы баспага келгем гана. © з мшдетш е те ж акры б1\\етш, тапсырманды тапсырган уакдытында орындайтын, сылтау-себеш з сапы ра бермейтш, накды жауаптьщ адамы екенш тез арада таньпъш улгерген-дд. — М енщ келгешм Эйкеш тщ жагдайы, — дедд, кдйтер екен дегендей, Кэкеннщ бетше тасгей кдрап. — Ж оспардьщ соцгы нускдсы беюп кетсе, крсымша крскргзу кдшш тиетш болтан соц, б1рден езирзге е д е т кеп отырмын. ©лендер1 гезет-жорналда жарияланып жургенге акрш деп журсек, Эйкеш шын мэншде нагыз прозашы боп шыкды. Бес-алты эцпмесш, улкен 6ip п евесш окдяп, сод дуниелерш жоспарга юрпзуге кем ек сурай келддм. Ш ет ж агасын е з щ з д е кдрап керщ з, жазгандары — нагыз ем1р, нагыз эдебиет. Кекен жауап берерден бурын ©йкештщ жазгандарын окрпысы кеп кдязыкды. Bipan, \"Бул негып Э йкеш уш ш буйтш жупрш жур, жакры шьтармага жаны ашьш крна ма эдде ©йкештщ езшкэратьшалу ушш бе?\" —деген ой да крвганышкр итермелеп аландата бердд. Проза белшшщ бастьпы: \"Мешмен неге келюпедщ- дер?\" — деп iperoKin журмей ме? Эрине, сейдейдд. Сондыкд-ан ci3 бэрш e3i ретгесе деп отырганым гой. Дал кдз1р, жоспар бекуге жакдшдап калган 169

Ъвксутан Мффекй-ум кезде, о Kicire мен айта алмаймьш да, айткэныммен меш тьщдай да крймайды. Тек не а з, не дерекпр. — Ж а р а й д ы , э р е к е т ж а с а п к е р еш к , - дедд К экен теуекелге бел бутан турмен. — Андатпасьш жазып, тез1рек крлжазбасын маран екеп бер. — Рахмет! — дедд К урм аш ж у зш лезде куаныштын, шы райы шарпьш. — Kp3ip экеп берпзем. Алдьша тез келш ж еткен крлжазбаньщ алтаиждл бетш Кэкен журексше, Эйкеш тщ жазтаны а л а з б1рдемелер боп шыга ма деп крбалжи апггы. Певес Нэзжен деген акдлн эйелдщ килы тагдырын, ж анын тусшбеген жандардан шеккен азабын суретгегтп. \"Cipa, е з вм^ршен iiibiFap\", - деп шамалады. Сейлем курауын байкдмакка 6ip бетш ашьш кдльш едд, \"Ж аньщ м ен тэнщ б1рдей ш п туратьш жарга жолыкрам-ау деп сергелденде журген жанмын гой. Кейде ацтарыла сырласатын адамга жолытудьщ ез1 киьш\", - дегенге кез1 тусп. Эйкештщ inrre кррдаланьт жаткдн муцы бар, сэтп суйе алмаган еюнпш бар эйел екенш содан-ак, ущфнд ай балды. С ырт крраганда жуас, кебш е ундемей жургенмен, жаны унем1 киналыста, 1здешс пен умптщ арпалысьш кешш, мазасыз ойда болатыньш жадагы о к азан ею сейлем: эйплеп тургандай едг \"Курмаш кртедеспеген сиякцы, кдмкррлык, жасауга ылайык, кершедГ, — деп туйдд. BipaK, буюл крлжазбаны басган-аяк, 63i окд>т шыкра, оган 6ipa3 уакргг кететшш, ал жоспардьщ Орталык, Кэмитет беютетш сонгы нускдсын уш к у н и ц шпнде жасап бпуге т и с екенддш ойлап, кдз1рше крлжазбаны проза бел1мшщ e3i кррап шыкддны ж е н шыгар деп уйгарды. \"Bi36eH санаспады\", — дейттн сезден д е алдын ала сакуанды. Хатшы крпга юддрмей бел1м басгыгъш шакэдэтты. Елудщ устш деп, аскдзаны ауыратындыкдсш ба, унем1 гаржшп журетш арык, кара raci жакдырмаган адамша кргржия кеп кдрсысына отырды. — Суке, езшдзге рана сенетш 6 ip шаруа ш ырып кдлды. Тездетш мына крлжазбаны карал шыкрацыздар. Дурыс керсещздер, осы жоспарра крсымша енпзш жгберсек пе деп отырмын. — Ромдиа ез1? — Султан крлжазбага кабак, шьгга крлын созды . — Е, Э й кеш екен foh Эдем1 келш ш ектердщ крлжазбасы б1здщ бел1мге жогарыдан тусетш тете ж ол тауып алды. Эйтеуар, арты ны ц кдйырын 6epciH. Осылар ез 170

____________________ ЯШуды фмжпкрн тун ортамызда журш, крлжазбаларьш куш бурын-ак, ездер1 экеп берсе кдйтедд екен? — Дэп осы айткдньщыз ете орынды, Суке. Бул жолы кше менен. Эйкеш тщ e3i проза жазатынын журттан жасырып журедд екен, мен онысьш кездейсок, бш п кдлдым да, мумюнддк барда кемектесш ж1берешн дегенш гой. — BepiMi3 де е р к е к т з, тусшем1з. 0 p 6 ip эдем! келшшектщ журепн жаулап алу унпн, 6ip-6ip ютэбш жеделдепп шыгарып бере берсещз, салмак, б1здщ бетймге туседд, еуре-сарсац кебейедд. Асыкрай-ак, келей жы лдьщ жоспары на енпзсек те Э йкеш OFaH iperoKH крймас. — Оныцыз да орьшды, Суке. BipaK, дер кезш де демеу кермеген енер ол да мезгш нде су шшеген ес1мддк сеюлденедд маран. Б цдщ кдмкррлырымызды сезген сайын е н е р Heci де кднатганып кдлатын шьшар? Н аш ар шыгарма болса да кл ал крш шыгар деп зорлап ж аткам жок, крй, sye/vi крлжазбасьш окд.ш керйрз. — Зорламасадыз д а тусшйсп гой. О ны ц да кд>фшацкд)1 с е зш е с п м е г е н ад ам ш а К экен устелшщ устшдеп кагаздарды аударыстьфьш, крлжазбаньщ ацдатпасын 1здедд. Хатшы кдлзга: — Ж оспар жасайтьш бел1мге апарып бер! П роза бедймше крссьш! — дед1 Крлжазбаны крлтыгына кдлсып, н е кетпей, не отырмай, Кэкеннщ бар крмылын баганадан багып состиып турган Султан: — Б1зддц niKipiMi3ci3-aK, жоспарга ю р п з т ж атсацыз, онда крлжазбаны окдлмай-ак, кряйык, та, — дедд. — Жарамайтын дуние екенше кезпцз жетсе, жоспардан а л ь т тасгау соншалык, крын дуние емес крй, о к р т шьпыцыз. Сдзден сон; мен де окрын, обал болмасын. Ею ургы окргс булт-булт e r a де, жаты кенет ашылмай кдлган адамша TicreHreH кдлпы С ултан ш ьпып к е та . Ш ирек сагатган соц дерекпр байланысты. Кекен, устщнен ары з бар, — дедд кдрк,-кдрк, ку л т. — \"Жылдар бойы жоспарга юре алмай кезек купп жаткдн крлжазба кдншама. Ал едем1 келш ш ектердщ ютэб1 бел» 1 окргмай ж атьт-ак,успм 1зден атгап етш жатыр\", — дейдд 6ip агар. Кдлеке, и м екенш б ш п отырмын. Ж алпы , жумы с бабымен Караганда, о KiciHiKi ж ен. BipaK, жагдай осылай 171

Ъвксутан Нф/секе-щы_______________________ icreyre м эжбур кд>т отыр: к ем екп де кем ек беруге турагын адамга беру керек крй. — BapiM i3 д е пендем 1з Foft, К э к е н . Б1р-б1р1м1здщ жагдайымызра кдрауымыз керек, оны тусшем. Qfneyip, сапасыз дуниелер жоспарра ешп кетш, ертен, екеушздд крсарлап крйьш экешэдд танытып ж урмесш. Байкр, Султан аган, жоспарра гармей калган жазушыларды эдем екеушзге айдап сап журмесш. Маран о гасшщ ана \"эдем1 эйелдер\" дегеш онша унай крйган жок, Эйкеш те, сен де басы бос адамсыцдар, Султан агац содан 6ip сы р 1здеп журген сеюлдд. — О ны м ен де байкрдым. Эйкепгп кдлзметке алран езацз, спздщ егшге тусш кетш кара баспасам болыпты да. Д ерекпр каркдллдап кулш, хошал болды. — Одан крркда, Кэкен, Эйкеигген аманмын. Маган жалтакц-ама, бэрш е з акыльщмен шеш е бер. Bipax, жацаддн келш жатырсьщ, б1зде адамдардьщ алуан Typi icreiyvi, арандап кдлма. Дерекпрден Эйкештщ басы бос екенш бмгенге Кэкен 6ip TypAi ойланьш, элденеден дэмеленгендей больш кдлды. Сол куннен басгап булдыр дэме Э йкеш отыратын белмеге карай ж ш ж етектей беретшдд ш ьтарды. Кунше ега-уш кдбат согады. Э йкеш ке урлана сугын сап кадалады. Уркек кдрайтьш ул кен K03i, сутпен сурткендей ап пак, Тамары, бул Kipin барранда, ж ещ л кдлбыжыкд-ап жинакрглана кдлатыны — 6api ынтыкдырады. Барранда кебшесе бел!м бастьпы Курмашпен сейлеседд, 6ipaK, бар ынтасы Эйкепгге болады: тап Kp3ip турегеп кететш адамша орындыкдф жеп-жещл отыратыньш, к,олж азбаньщ эр парагы н мина устагандай еппен аударатьшьш, анда-санда б1рдемеш ж азьш жатып буларга да жалт кдрап крятьшьш — бэрш байкдйды. Соньщ бэрш сонш алы кД р айрыкдга суйюмдшкпен ктейтш ш е елж1рейдд. Кэкеннщ кекеш нде 6ip купил барьш келшшек те сезгендей- дд: б айкдш ауга ты р ы сы п су йк ей кдрайты ны , с е з жок, б1рдемеш сезгенддкген. Туе ауа Кэкен жоспардьщ соцры нускдсын шукщиа бар ынтасымен кррап отырган. — Рукрат па екен, ага? —дедд Эйкеш есжтен басын сурьш. — Кел, —деп, ез-езш ен эбиерленш, крлындары кдламын ayeAi орньш а крйды да, алдындагы жоспарды apipeK ысырьш тастап, крламын кдйта крльша алды. 172

ЧЯЬуды ф ьш ш ^т тун Э й кеш к эр с ы д а га кдтар-кдтар орынды к,тарды ц кдк, ортасьша кеп отырды да: — Ага, жоспардан менщ кпвбодд алып тасгацызшы! — лрл1em6ip Kipicne сезаз-ак, ттке. — Неге? — К экеннщ уш шошып оянган адамддюндей таргыл шыкхы. — Bipey б1рдеме дедд ме? — K^3ip демесе де, кеш н дейдд ю й. Курмаш ага маган айтпай, e3i азб ен сыртымнан келш т крйыпты. — Сыртьщнан келюкен еш тецеа жок, жоспарга проза бал1мтщ жазбаш а усынысымен, бар зацдылыгимен-ак, юрпзш отырмыз. Анау жаман ойлап кдлады, мынау iperofdn кдлады деп, е з жольщды езгелердщ тыныштыты уипн бегей берсец, онъщ аншешн ececi ешкдшан кдйтпайтын курбандык, болмай ма? — М ейль aFa. Э й е л б а л а с ы н ы ц о р та д а н а с ы п бой керсеткеш д е эбесп к сеюлдд, 6api т ек ж ам ан ойлайды. — Мумюн. Bipax, е з ж азгандарыца е з кегцлщ толады гой, airreyip? — Толмайды. Таты 6ip кдрап шыгуым керек. — ©нддрюке ж1берер алдында 6ip емес, ею-уш кдрап шьпуьща да болады, ода турган еш проблема ж ок, Баскд не айтасьщ? — Крлжазбамды окапан жокрыз, иэ жакры, на жаман екешн бммейЬз, сонда жоспарга не макратпен крсып отырсыз? Кэкеннщ iiui кдлш ете кдлды, \"Е-е, емеурш щ ендд белгш болды, — дедд шпнен. — Белмесше баргопитап жургешмнен осыныц етеу1не ез1мнен пеш л дэметш ж уре ме деп куддктенген екен гой?1'. — Кдзакдъщ 6ip азаматы екшпп азаматын сыйлап, еошйпш орындап журсе, елдщ 6ipAiri, менщше, содан берисгей туседд: мен Курмаштьщ сезш жерге тастай алмадым, орынды санадым. Макратым да, жазыгым да сол. Эйкеш орньшан турып кетш барып кдйта отырды. — Курмаш кднша дегенмен жазуш ы емес крй, кдте багалап ж у рсе, к д й т е а з? б з й ц з окдлп Kepin, унам аса, жоспардан ал ьт кдльщызшы, уят больш журер. — Жарайды, бул ешпшщад орындайын. Кэкен айткднын гстедд. Хатшы кдлзга крлжазбаны кдйта алдырда да: \"Маган ешюмдд гарпзбе!\" — деп, тапжылмай 173

Ъвксутан ‘Н^э/секе-щы сггырып Эйкеш тщ крлжазбасьш окуга Kipicri. Н эзжен дейтш акдш келшшектщ тагдырын суретгеген п ев еа оны 6ipimiri сейлемшен-ак, баурады: \"Суюдд кдллмыс санайтындар менщ бул ш ьгармамды окрпчай-ак, крйсын\", —деггп. Ол сейлемнщ магынасын, эрине, эр сакдд бурып, сан алуан дау тудыруга болады, 6ipaK, ширыкрдн сезДмнен шьпд<дн сез журегшдд б1рден ш ы м етюзедд: \"Н еге булай дедд екен?\" - деп ынтыгасыц. Н эз1к жанды акрш кргз сэзш щ сикдфына гана алданып, 6 ip акдш ж т т к е турмыскд шыгады. Екеушщ ©Mipi уйлеспейдД. © 3iH TyciHeTiH адам Дздеген зэрулДк оны тагы 6ipeyre жакдщдастырады, алайда оньщ да бар кудДретД апырьш- сапырган с ез гана болып шыгады. ©ленДмен гана муцдасып, езгенщ бэрш ен жерш журген шагындатойдан тойып шьпдфн уш малгунныц цорлыпл мен зорльпыныц зардабынан ауруханада кдйтыс болады, Артына Нэзпсен: \"Ж акрыны сагыньш еш рге келш ем, жолыкдъгра алмай сагынышпен елдДм\", — деп ттлхат кдлдырады. Акрш крюдыц тундлген сэтгерш суретгеген тустарында, К экен суйсш генш ен орны нан турьш кетш барып кдйта огырады. “Ж аным-ау, мьшау гажап эйел гой! ? Бажап жазады гой!\" — деп eci кетп. Эйкеш тщ талантьш эддл таньшанына Курмашкд да риза: бДреудД багалай бьдген адам — 03i де багалы адам . А крш ды гы м ен эдемДлнтн т е к кргз- келшшектердщ журегш жаулап алуга жумсап журген куйеуше НэзДкен таусыла елец арнапты: Кдйтешн айтып-айтпай, кеп арманым, Адасып арманымнан мен де алдандым. Крйнымды ашып, кеудемд1 басып жатып, ЖурепмдД жылаган кере алмадыц. Bip жакрыны сагынып бойжетшпш, Сол жакры ушш бойымды тузетшпш. Сол сен бе деп сенш ем, адасыппын, Босагасын баскдньщ кузетшшн. Сагынганга жолыкрай, ол да адасып, Ж ат б1реумен жур ме екен бауыр басып? Ж е р бетшде шынымен жок, па кудДрет, Табыстырар онымен багымды ашып? 174

УЛауды olcwumkfm тун Сол жак,сыга жолыкдай кетем бе деп, Алданыш кд>ш ceHi де, жетер деп ек. Жак,сы да жок, алданыш ол да алдады, ©Mip сурем, кудай-ау, ендд не деп? EpTeci Кэкен эдеш шакдгрып а п е з суйсгнюш айткднда, — Крйыцызшы, ага, ш ынымен менен жазуш ы паш а ма? — деп, api куанып, api наньщкдлрамай, Эйкеш 6ip оты рьт, 6ip турды, акргрында кезш е ж ас ап жы лап тьшды. Сол куннен кеш н К экеннщ жагдайы курт кдгындады: \"Осыньщ бэрш кечшмдд езш е кдратып алу ушш icren жур екен-ау\", - деп ойлап кдла ма деген куддкпен, ендд Эйкеш тщ кдсына барьш б1рдеме деуге д е батылы бармайтьш болды. Эйкеш тщ крлжазбасы кузге таман енддрюке эз1рлендд. Ж алп ы тэрт1п бойынш а, енддрюке ж 1берер алдында крлжазбаны редакциялык, ярни саралкдлык,кецес талкдллауга т т с -Ti. К экен оган кдтысуды оры н басары на та п с ы р ьт, \"М енщ кэбинеттмде-ак,етгозе бершдер. Токрц, Б екец сиякды б ел гш ж азуш ы лар келедд, арты нан к ппкене дастаркдн уйымдастыррандарьщ дурыс шьтар\", —деген. Сейтш, сырткд бетгей бергеншде, алдынан Курмаш пен Эйкеш кдтар ш ьпа келдд. — Кэке, ci3 кетш бар асы з ба? — дедд К урм аш жуз! сурланьш. — Бугш кецесп а з баскдрмасацыз, Эйкеш тщ KiT66i енддрюке ж1бер1лмейдд. — Крй, ейтш Эйкенгп крркдггпа. Bapi де вз адамдарымыз той. М ен д е окдлрам, белДмнщ у сы н ы сы м ен ж о сп арга крскрмыз, крйдагыны айтатьшьщ не? — Ендеше мен ез кергешмдд айтайьш. \"Крлжазба бул кушнде енддрюке Ж1беруге жарамайды, жастарга терю тарбие бередд\", —деген сарашыньщ кррьпъшды п ш р ш ез кез1ммен овддым. — Крй? Олары не? — Кэддмп кдзакд.1 ерегес. Ж о с п а р б ею ген кезде-ак, Султекец: \"Осыньщ бэрш уйымдастырып ж у р ген сен гой? Керерм1з эл1 эуселецдд!\" — деген. Бул — сол кер сетш жаткрньшьщ басы. — Кднды кек екен гой, — дедд К экен кекете ширьпъш.— М ен 6ip улкен Kicire жольпуга бара жатырмын. Тез кдйтып келуге тырысайын, сендер талкдялауды маган бола токдатпацдар. 175

Ш ст ии H ihM a-vM _______________________ ...Басталып кеткен талкылаудыц устше Kipin келгеншде, К акеннщ кез1 бф ден Эйкеш ке тустп ум м куткен кдялмыскердей 6ypicin, 6ip ш еюмдей боп кдна бурыш жакда тытылып тым-тырыс отыр екен. ©щ кдшып, бакзырайган кезш ен баска туп байкалмады. Крлжазбаныц редакторы, hfhh сарашысы Ж уман кррытынды п ш р ш окд>т 6iTyre тайапты. Курмаиггыц куддп шын боп шыкуы: крлжазба бул куйшде ютэп етш шытарута ж арам сы з екен. \"Певестщ бас Kemmcepi Н азж ен — ез агбасьш G3i ойрандатан, ез Kyfteyi бола тура баска 6ip акд>ш ж т т к е FanibiK, болтан, со вет сем ьясы деген атгы аякдд таптаган эйел. \"Крйнымды ашьш, кеудемдз басып жатып, Журегш/у жылаган кере алмадьщ\", — дегеш басы ашык,былганьпп сез1м\", — деп туйшдедд Жуман. \"Бул айыбы — буюл журт крлдайтьш айып. Эйкештщ ж азганы кргамга кдрсы дуние. Ендд сендер кдй жагьгна шыгасьщдар: ж еке адамды не кргамды иэ жакщндар, ие датгацдар дегеш гой\", — деп туршпсп Кэкен. — Сарашыгасурак,барма? —дедз Кэкен ендш басшылыкуы ез крлына алванын байкщып. Баска кдлзмегкерлершщ э дегенде 6yFa тураты ны н сезгенм ен, халык, арасы нда да, ел басшыларыньщ алдында да жазуш ы ретшде айтарлыкуай абы рой бедел1 бар Токан, мен Б екец 6ip мш ез байкдта ма деп дэмеленш едд, олар да элш тщ аякьш бакдфны ма, 6ip- 6ipm e де кррамай, беддрешп отырып алды. — Сурак, жок, болса, онда белгм мецгеруппсшщ п ш р ш тьщдайык, — Б1з е ц алдымен 6ip нерсенщ басын ашьш алайык, — лрл1 Султан дауысында ддрьм бар жасанды сабьгрлылыкрен,— Bi3 Э йкеш тщ э д е м , ак^ьлды кдрындасымыз epi 6ipre кдазмет жасайты н эрштес1м1з екенш е карамауымыз керек, б1здщ б у п н п с е з етпепм1з — оньщ ш ыгармасы. Сондыкуан ертен, баска п ш р л е р туып, арамызра араздык, Kipin журмесш. М ен де крлжазбамен мукрат танысгым. Ж уманньщ айткдны — шындык, Егер осы кушнде жарык,керш кетсе, ертец Оргалык, Кэмитет бул гатэп уппн ешкдйсымызды мандайымыздан сы йпай крймайды. С ондьжщ н Э йкеш тщ кгтэбш б1ржола ж арамсыз демей-ак, жендеп, кдйта кррап, айтылган сын, е с к е р тп е л е р б о й ы н ш а ж у м ы с icTen экел сш , сол уппн уакаггша кдйтарьш берешк. 176

Ш гфы ojcunmigm щ н Кэкен ж он аркдсы нан жы лан ж ы лж ып ©ткендей жиырылса да, сы р бермей, сырт сабырьш сакц-ады. Ендд де ундемейаздер м е дегендей, Токдн, м ен Бекеце тары умилен карады. — Кэкен, маран сез бернп! — дед1 Токдц орнынан турып жатып Султанга ожырая карал. — Мен, осы, жазушыларды жазушы еместердщ уйрететш ш е жыным келедг Э р шыгармасы — ж азуш ыньщ 6ip перзеггп. Ол д а iurreri kj>im - KHFam сез1мнщ жемчсг М ен жазуш ы еместердщ жазранын айтып отыррам жок, Э й кеш сияк,ты ш ын ж азуш ыньщ туындысын айтып отырмын. Ж арык, дуниеге ез бтм1мен, езш е тэн болмысымен шырып крйган, жаратыльш крйган тутас шырарманы кайтадан жатырра тырып, кайтадан тудыруга болады дегенд1 осы о здер кайдан еспдивддер? Туран баланы баптауга, кутуге, тэрбиелеуге болар, 6ipaK, жацагы сараш ы айткандай, кайга тудыруга бола ма? Элде билле басындарылардьщ б1здщ айтканымыз болады деген ектемддт ме бул? — Ток,а, ci3 е й т ш с а л ы с т ы р м а й т ы н н е р с е л е р д 1 салыстырып, едад шатастырмасацызш ы! Bi3 туран баланы емес, крлжазбаны талкщлап отырмыз гой. Султанньщ ол c©3i Токацды одан бетер тулатгы. — Крлжазба деген, Султан, сен ушш куры кагаз, мен ушш, Эйкеш ушш шшпзден шьидфн перзент. Сондыкцан ез урымыцды, ез пнарщад 6i3re сен куштеп тыкдалама. Орталык, Кемитетпен крркдггып кана шыгарма жаздырам деу не деген сумдык,? К еркем шыгарма керкем ойлай алатын адамдар уш ш жазылады: сез1мнен туады, сез1мдд оятады. Ж ацагы Ж уманньщ \"былганыш сезьм\" дегенше байланысты 6ip-eKi сурак, крйгым келеди Ж ум ан шырарым, \"Bi3 б эр М з Адам Ата, Хауа Анадан жаратылдык,11, — дегендд еспгенде, сенщ кез алдьща тек сол екеуш щ б1здд калай жасап, калай жаратьш жатканы рана, \"былганьпп сез1мдерГ рана елестей ме? Ал мен, мэселен, сол сездщ асгарьшан бэри»пз де 6ip ана, 6ip атадан тарадык, деген бауырмалдыкды туешем. О ны к,ой-ак, к,ойшы, е з щ к е л ш н щ к д сы н а ж а тк д н д а , сол \"былганыш сезиинщ\" рахатьш к ерш ж урещ бе, жок, \"бул — былганыш сез!м\", — деп терю карал ж атьш ж урещ бе? О сы отырран 6api№3 де, сенше, сол \"былганыш сез1мдердщ\" ешмдер1м1з бе? М ахабатгы о й т т \"былраньгш ce3iM\" деп баларачтайтьш адамды бул баспа калайша ©з кд>1зметкер1 erin 177

Ъвксутан Н ф М х-щ и устал отыр? Эйкеш тщ сод елещнен сен езщад танып, езщдд эш к ер е кылганы уш ш к е к т е с т отырсыц ба деп крркдм. ©йткеш Э йкеш ашык,айтып отыр гой: \"былганыш сезмнщ\" гана рахатына батып жатып, сол ‘1былганыштыц'' астында туншьпъш жылап жаткдн журепмдд туоне алмадьщдеп. Одан сен неге т е р к тэрбие керуге тизссщ? С ол сэт кугпеген жардайда отыргандар суйсше крл coFbin ж1бердд. Токдц 6ipaK, OFaH тук те мэн берген жок, — Керкемдеп айтудьщ не екенш укдайтын, тусшбейпн адамдар ушш , э р астарлы ce3iini3Ai тусшддретш тары 6ip сездцсп крса ж азуымы з керек пе ендд? Сонан сон, \"советпк семья\" дегендд де крркрггатын курал етуд! крю кер ек Суймесе д е суйддм деп, унатпаса да унаткдн Kici кусап ж уру ме сонда \"советпк семья\" дегешм1з? Сонда дурыс тэрбие дегешм1з ©TipiK айту, суйм ейтш адамынды суйддм деп алдау ма? Нэзжендей эйел1 бола тура оныц сыртында баскд эйелмен кыдыры п ж урген куйеу1 \"советпк семьяны\" сакуаушы болады да, сондай алаякд<д алданьш кдлганына екшш, баскд 6ipeyre гашык. болтан Нэзисен \"советпк семьяны\" бузушы бола ма? Сонда \"советпк семья\" махабаткд кдрсы ма? ©стш гспц тер ец байыбына бармай-ак, б1реудщ журепмен жылап отырып ж азган шырармасьша у и м айту уят емес пе? Егер, Кэкен, е з К)э1зметкерлер1мнщ ce3i — сез, езгецдиа былшыл десец, е зщ бгл; ал егер б1здщ сездд с ез деп украц, Эйкештщ п е в е а — Н эзж ен атгы ж ас келшшекгщ ж ан айкдйы; мундай ж ас таланткэ дэл кдз1р — аягы н тэй-тэй басып келе жаткднында — кдмкррлык, керек. Kha6i — журт куана к эрсы алатьш, шыншыл ютэп, М ундай Kirairri крлдау керек, nibiFapy керек! Бул шюрдд жакдырмасацдар, онда Бекец екеум1з крйта б ер ей к , билж крлдарыцда, е з быгендерщдд ютей бершдер! - деп, Токдц орнынан турды. Бекец де крпацдады. — Е кеущ з де ешкдйда бармайсыздар! —дц/у Кэкен епш м кутпеген зыдд дауыспен. — Эдебиетп мундай дауда азд ер крррамаранда, к м крррауы керек? Шырарманьщ тагдыры шепплетш дауыс беруге дешн а зд е р де кдшып кетешн деп отырсыздар ма? — О н д а, м ен де 6ip п ш р айтайыншы! - дед! Бекец 6ipey зорлагандай орнынан ауыр турегелш. — Ж аца Жуман бауырым Эйкеш тщ певесше кдтысты саяси макдлага сын айткдндай сейледь Кещлдервдзге келмесш, соцры кезде 178

Шещдм фыжШут тун баспаньщ 6api осы багытта жумы с ж асап ж атыр. Сендердщ бас редакторларьщ да, дерекпрлерщ де ездер1 жазуш ы болрандык,тан, сендерде аз да болса баскдш а к езк д рас болатын ш ьтар деуип еддм. Ж а ц а белш басгыры Токднньщ салысгыруьша кдрсылык,айтгы. Ал салысгырмасац ештеценд далелдей алмайсьщ. Мен де салыстырайьш деп отырмын. Эйкеигп Абаймен салыстырды деп, тары одан саяси астар 1здеп журмесаздер. Абайдьщ: \"Тар тесекге ак,твсщдд, Ш екер м е еддм ж ал ац аш \", — д е г е ш д е T epic т э р б и е б ер се, ш скемегендердш рана дурыс тэрбие ме? © нерге буйтш бурые кезкдраспен кдрауга бола ма? Ею акракдлдьщ да nudpi 6ip жерден шырып, ж урт ж ы м боп кдлды. — Баскд ш ю р бар ма? — дедд Кэкен. Ешюм ундемедд. — ©йкеш, езщ 6ip сез айтасьщ ба? — М ен тек, ара, бэрицзге д е рахмепмдд айтам: рахмет! — Онда кррытындылайык, — О сы талкдллаумен бул дау 6iTe кряды дегенге, 6ip турлр К экен сене алмады. Сондыкуан хатгаманьщ дурыс жазылуына кдтгы мэн бердд. — Ж ум ы с бабынын, талап-'плепмен кдрасак, Ж ум ан мен Султекецнщ niKipAepi де орынды. Ол уппн оларды сегуге болмас. BipaK, бугш 6apiMi3Ai мойындататын сездд ею агамыз — Токрц мен Бекец жакры айтгы. Ж уман е з гаюршде Нэзисеннщ куйеуш \"совет азаматы\" деп крргаган екен, ал сонда Нэзисен совет азаматшасы емес пе? О ны iuiin кеп балагатгаура, крл жумсаура, кдяскрсы, совет эйелш соншалык, кррлаура б1зде арнайы зац бар ма, немене? Ж аны н туеш етш адам щдеп, езш е лайык, сырлас тапса, ол Н эзженнщ е з намысы, ез адамдык, кдкдясы уппн куресе бглетшш керсетпей ме? Сыргымньщ кдлзыгын кднша керш жатсац да, шлме 6ip ундлт кдрамадьщ-ау дегенддэдем1 сипатгаган еленд де кдндай эдем1?! ©йтш к ез алдьща елесгететшдей кдялып айтпаСа, онда оньщ Heci енер? Алендд дауыекд салайык, Bipimui шюр: \"Крлжазба eHAipicKe ж 1 б ер 1 л м есш !\" К р л д а й т ы н д а р ь щ ы з к,ол кетерпцздер. Ж акры, ею дауыс: Ж уман мен Сулгекец, Олар е з тю рлерш де кдлады. Ендд еюнпп усыныс: \"К рлжазба осы куйнде енддргске ж1бер1лсш!\" Ж акры , жегг дауыс. Кдлыс кдлушы жок, \"Крлжазба енддрюке ж1бер1лсш!\" - деп кдулы аламыз. Бэрщгзге де талкрглауга кдтыскрндарыцыз уппн улкен рахмет! Токд! Беке! Bip минетке юддрщздер, ж уз грам шай iuiin кдйтыцыздар! 179

Ш с у а п а н U ^ c e h - y iu _______________________________ — Ой! — дедд Бекец еп-епр ж iperoidn. — Шаота бола бакдндай 6ip м и н е т крр кдыламыз ба? \"Yh! — деп К окен кдз1рше иыгынан 6ip ауыртпалык, тускендей болганымен, — эй, ютэп шьидсдн сон, да осылар Эйкепгп тыныш крймайды-ау! Bip Караганда, айткдндарыньщ 6api дурыс: саяси кдграгылык, сиякды. У щ л т кдрасац, ж ымы бш нбейтш жала\", — деп крбалжи курсшдд. Содан ега-уш кун еткен соц туске таман далюбен егш бара жатып, поэзия бел1мшен элдеб1р бетен эйелдщ шац- ш уц даусын естш, К экен галт токщды. — Курмашты кдязыкдырып журген андагы бетщ бе? Оны мен кезщ мен крсып ойып алам. Басынатьш ю сщ мен емес! Ш аптыккдн эйелдщ ш атпа сезш тыцдай берудд езш е ар санап, ары етш кетл. Б1рак,элп сездщ Эйкеш ке айтылганын элдеб1р ту й сж п ен дал ащ арды : api iuii куйдд, api аяды. \"Тобырдьщ табасьша туседд-ау!\" — деп тжсшдд. Тустен кеш н жумыскд оралганында, Курмаш та i3iH баса соцьш ан гардд. — Кэке, курыдым! —дцад кеде кдрсы алдьша сггыра кдп.— М аскдра болдым! — Н е боп кдлды? — Б атана эйел1м кеп, елдщ кезш ш е Эйкеш пен урсысьш, м е т б1ржола ж е р кдяп кетп. Ендд мен онымен де турмаймын, кдязметге де кдла алмаймын. Соны айткдлы келддм. — Кдязбаланбай, дурыстап тусшддрш: Эйкепгге эйелщнщ не жумысы бар? — О п р ж болса, кудай 63i кедшрсш, Султекец болар деп куддкгенем, airreyip, 6ipey Э йкеш пен меш ашына деп эдемкеп эйел1ме ж етю зи т. Содан кеш е кешгасш жумысган кешн екеум1з аялдамага 6ipre кетш бара жатыр едж, андьш тур екен, алдымыздан эйел1м ш ы та келдд. \"Елдщ айткдны шьш ек ен гой! Бузьш ж урген сен екенсщ гой?!\" — деп, келе Э й кеш тщ бетш ты рнап алмак, болды. Кудай сакц’ап, дер кезш де усгап кдлдым. Э йкеш 3apeci ушьш кршып к е т . Ж аца кеп icren отырганы мынау. Елдщ бетше ендд кдлай кдрайым? К экенн щ кез1 кдрауытып кеткендей болды: шынымен Э й кеш К урмаш ты жакры керетш больш шыкцы-ау! ? Неге ейгп, кдлайша ейтп? Алдында Эйкеш емес, Курмаш отырганын азар деп кдна ажыратгы. — Кдлай болганда да сенен rep i Э йкеш ке ауыр тицад гой, 180

___________________ Ш гуды ojm m nkflM тун кететшщад кря тур, ол кдшгн болмас, бугшше ашуьщ ды бас, ертец акдллдасайык, Курмаш унс1з ш ьпып кеткен соц, К экен де у н а з ойланып кдлды. \"Апырмай, Эйкеш тщ мунысы не? — дедд екшш. — Уйлйбаранды ж ш тп басы бос будан неге артык, кердд екен? Эдде eneyi бул келгенге дешн де туспйсш крйган ба?\" Epreci жумыскд келгенде, кдбылханада кек плащ киген ак, сур келшшектш, отырганьш кердд де, К экен танымаса да бас изеп амандасты. — М ен а зг е келш ем, —дедд келш ш ек те кэбинетке [лесе Kipyre икемделш. — Роршдз, — дедд ейдемесе де Kipin кетейш деп турган к ей тн ен TiKciHin. — М ен К у р м а ш т ы ц эйел1 ед1м, — дедд к е л ш ш е к отырмастан. — Кеше Эйкеш деген эйелге бола екеум1з жанжалдасып кдлып ек, содан тунде уйге крнбады: сол эйелддкшде болтан болу керек. Телепон сотьш: \"Сешмен ажырасам\", — дедд. Бастыгысыз гой, алдымен ана эйелдд уялтыцызшы. Курмаш екеум1здщ eid улымыз бар, солар уппн ажыраспасын, айтьщызшы! —Отаскдндарьща кднша жыл болды? — О н бес. — Он бес жыл бойы отаскдн сеш тындаматан Курмаш он бес ай 6ipre ютемеген меш тьщдай ма? Кеше жумыс орнына кеп ж анж ал шытартаныцды еспгем. Бел1м баскдрып отырган азаматгьщ журт алдьщда арын теккенщ кдлай? Ол да, cipa, сотан ашынган болар? М ен ендд OFaH не деймш: урсам ба, крркдлтам ба, зорлаймын ба? \"Ерлнбайлынын, арасына eci кеткен туседд\" демей м е кдзак, ездерщ , екеуара шешсендерип! — Ендд ол мешмен сейлеспейдд, кеш е ашумен артыкдву кетш кдлыппын, ага. М енщ папам мен мамам, Султан ага — 6epi 6ip ауылдди. \"Курмаш бузылып жур\", — дегендд оларга, cipa, со Kici айткдн болу керек. Мамамньщ: \"Эуел1 тексер, шьш болса, бар да, шаш ын жул!\" — дегенщ дурыс акдгл сапаппын. Арты булайша ушьпып кетер деп ойларам жок, Ci3 Курмашпен 6ip сейлесш керйрзпп, аздд тьщдайды, сыртьщыздан макд-ап отыратын. — Сейлессем, сейлесш керешн. BipaK, айналайьгн, мен оны зорлап кенддре алмаймьш. — Жарайды, aFa. М ынаны д а ci3re тастап кетейшпп. — 181