Б. Нұржекеұлы. т6

Ъексутан Н^п/секе-щы Э йел 6ip парак, кагазды устелддд устше тастай берш, шалт бурылды да, ш ы ры п кетп. О л шыгысымен кеппкпей Курмаш 03i юрдд. — Анау а зге не деп келш жур? — М аран с е т м е н сейлесЬцзпи, аж ы распасы н дейдд. М ынаны кетершде тастап кетп. — Эл1 окьгмаган, б!рак, не екенш K©3i шалган паракцы Курмашкд кдрай ысьгрып крйды. Курмаш оны асыкдай овдды. О к д т болып та асыкдай ойланды. Сонан со н асыкдай орньш ан турегелдд. — М уньщ да а р жагында: \"Осылай icrre!\" — деп отырран акдялшылары бар, — дедд Курмаш курсшш. — Керддщз бе, арызды дерекпрге, азге, партия уйымыньщ хатшысына жэне бэрнцзддд де аты-жендерцдздд накдылап турып жазган. Менщ балажан екешмдд бгледд, соны пайдаланьгп, uieuieci exeyi не гстемедд маран? Шыдамды адам мендей-ак, болар. Алпыс кун атан болганш а, 6ip ку н бура болайьга, тэуекел! Bi3 де арызымызды экеп береюк, 6ip талкмдан 6ip талкдлра салмай- ак; дерек-прге д е айтпастан, б1здд жумыстан ьщ-шьщсыз шырарып жДберцдзип! ‘‘Б1здд\" дегеш Э йкеш exeyi екенш тусшш, Кэкеннщ журеп узш п кетердей тем ен тар тьт, 6ip сэт дем ала алмай кдлды. \"Эйкеш уппн бэрш е даяр екен-ау! — дддд api суйсшш, api iiiri кутал. — Ею суретш eMip жок, еркек болтан сод осылай болу да керек шырар!?\" — Т эуекел еткенщ дурыс крй, 6ipaK, жанбатысты да ойламай болмас. — Кдрарандыра кетем. Bipre ескен ж т т г е р бар, шахтыга Tycipce де б1рдеме тауьш берер. \"Еркек екенсщ-ау!\" — дедд бул ж олы б1ржола суйсшш. — Сендер арыздарыдды кешеп кунмен жазып экелщдер. Акдяр кетуге б екш ген сод, мы надан бурын кетш кдлсанддршы! — дедд эйелш щ арызьш нускдп. К экен тустен к еш н д ер екп р ге ез! юрдд. Курмаш пен Эйкеиггщ де, Курмаштыд эйелшщ де арызьш керсетш, эз1рлеп келген буйрьпы н алдына тастады. — Басы-кдсында е зщ болыпсыд, буйрыкдд да езщ крл кря са д — дедд д ерекпр. Э й кеш пен Курмаш баспадан сейтш аяк, асгы кетш едд. Терт айдан кешн, акданда, Эйкеш ютэбшщ сушилиданасы К э к е н н щ к р л ы н а тидд. М укдбаны д тер тш ип беттндеп 182

________________________Шщдм фылтк/т тун Эйкеш тщ еркелей кулш турган суретш е K03i ж асаурай узак, парады- \"Сен — менщ мыйымдасыц! Б1лемш мыйым жатка буйырмасын. Мыйыцныц 6ip ж ерш е жасы р меш, Кыйылсын OMip солай... Кыйылрасын! — Крйран Мукррали-ай! — дедд курсшш. — © зщ ушш де, 6i3 ушш де бэрш айтып кетшсщ-ау!\" Кпэгтпц iiiri-сыртын аударысгырьш, эр ж ер-эр ж ер ш т е р т окрт, Эйкештщ езш алакрнына сап отырраддай сыйпалап; 6ip сэт ж урек крбын ж ары п Ж1берердей сыздап, у ш шы кдай булыга боздап, жаньшын, алые тукш рш ен ацы рай ояньш келе жаткрн сарынышты кдлай басарын б1лмей, бетш алакднымен жауып, ткленген крлпы тырп етпей отырды да крйды. Таты да ол ушш Мукргали айтгы: \"Б|лем, саран ж ете алман, гарыштасыц, Белпл1 м эцгш кке табыспасым. Дерт те емес, кушк те емес, жар да емессщ, Сен маран сарыныш боп жабыскдсыц!\" Есистщ ашылганын К экен сезген ж ок, Хатшы кдгздьщ акдлрын ж етелгенш де, \"AFa!\" — деп, б аты лсы здау ун крткрнын да еепмедд. — AFa! — деп, еюнрш р е т кртгырак, ш ош ы на дауыс- таранында барьш, селк етш алакрнын бепнен алды. — Ж ылап отырсыз ба? — дедд к ^ з урейленш. — Жок,! — дедд К экен жулып алгандай, Кезгн сыйпады да, саусарына с у ти ген ш сездд. — Ж ы л а с а м ж ы ларан шыгармын, — дедд сонан сод Э йкеш тщ кггабш крйтадан сыйпап. — MaFaH Токрн Акдановты тез тауып б ере крйшы. — Ci3re келш отырран гаалер бар. — KipciH. Он-он бес минэтген к е т н Токрц телепон сок^ы, — М ен 6ip и ш к етшйп айткрлы отырмын, Токр, — лрлд Кэкен сездд тетесш ен бастап. Иэ, айт. С енщ етшйпщад, крлдан келсе, орындаймьш РОЙ. Кузде 6ip келшшектщ крлжазбасын талкрглаганымыз еенцзде ме? — Иэ, есшде, Эйкеш крй? 183

Н ф М м -я ш _______________________________ — Сол Эйкеш тщ ra re fi шыкуы, сушшш данасы крлымда тур. Келшшектщ e3i Кррагандыда. Естушше, гэзетге кершед. Крлжазбаны талкдлау кезш деп дауды 6iAeci3 гой, соны олар, соз жок, крйта крзгайды. Бэле-жаланьщ алдьш алып, осы ю тэпке т ю р й ц з д тез арада \"Крзак, эдебиетГ гэзетш е жариялап ж 1б е р щ з 1ш! — Кекентай, OFaH крм ж еме. Хатшы крчзыцнан 6ip кгтэбш берш ж1берсен, болды. К ггабына халык, ж азуш ы сьш ьщ куттык,таура 6eprici3 макрласы шыкдан к у м Э й кеш Кррарацдыдан хабарласты. — AFa! —деген куаньшггы уш ене бойын ток аралатандай Aip е тю зд . — М енщ куаныш ымда ш ек жок, Ютэб1мнщ ш ы кданы н да, дауды ц алдын K ecin, эдеш макдла жазрызганыцызды да — бэрш жаныммен укцым, ага. Ci3re, Т ок дц aFaFa у л к ен рахм ет! С алем айтьщ ы зш ы менен, телепонын бшчедм... Сол арада узш п кеткен телепон жиырма жылдан кешн крйга жалгасьш отыр. EpTeci К экен \"Крзак, эдебиетГ' гэзетз крлына тигенше Aer6ip таппады. \"К урм етп К экен ага, — деп бастапты Э й кеш макдла- хатын Н эзж ен деген ез кеш пкерш щ атынан жазып,— \"дшрменнщ тасындай ш ы р айналган дуние-ай\" демекхш, шыр айналган дуниеде О з д е алпыскр келш крлыпсыз...\" — Айналайын-ай! — д е д Кэкен суйсше курсшш. — Бар ек енщ д , умытпаганынды а к д р ы 6ip б!лдрдщ-ау! Бул ем1рдщ жакры боп турганы сендей жакрылардын, аркдсы шыгар! ? 03.03.01.-10.12.01. FABHTTIH, КОЗ ЖАСЫ Алматыньщ к д ск д кепи кундепсшдей бугш де ызгарсыз, тек ылгалдау, кдр емес, жацбы р жаугалы тургандай. Кррадгылык, кррсыз крланы ерте басады, сондьпрган Рабит опера театрына жарьпыракуа жетш; кеш барьш, бурын келгендерд езш е крраткрнша, ерте барьш, кешн келгендерге e3i кррап тургысы келд. Т ем енге T y cin то ны н ш еш ш ж аткрнда, торт-бес Kici амандасты, 6ipAe-6ipiH ж ь и а танымады; ж е н сураспастан 184

Ш и/дм ojcunarnkfl/H тгщн жвнеп бергендерше кдраганда, 6ip кездерде 6ip себептермен 6ipep кун гана таныс-бшстпк жасаган жандар шыгар деп жорамалдады. Сексеннщ еюсше кедсе де тунделетш театрга келш журген e3i куралпас не езш е ж ете кдбыл кемгар де, шал да кезш е эз1рше шальша крймады. \"Бупн ж у р т \"Кдяз Ж1бекп\" кдлай кдрсы алар екен?\" — дедд баласы байгеге шапкдлы турган акедей крбалжып. О рны на ж еткенш е элдеюмдд isAereH адам ш а партердщ ею жагын сузе тугендеп шыкды: кезш е не мемлекет, не эдебиет басш ы лары нан 6ipA e-6ipi туспедь Басш ы еместердщ де кдптап жургеш байкдлмады. \"Биыл кузде \"Кыз Жлбектщ\" крйыла бастаганына елу ж ы л толатынын солар б1ле ме екен? — дегендд 6ip оклады да, — М е т ц елу1мдд тойлатпаган булар оны ойларьша ала крймас\", — деп, езш e3i жубаткдндай куйде алдыцгы кдтарга келш жайгасгы. Жан-жагьшан орын алгандар бас изеп амандасып жатгы. Бул да бас изеп, ернш жыбырлатты. Басталды. Ж арты гасыр бойы кулак, курьппьш кдндырып келе жаткдн таны с эуен тэты ж урепн ддр етгаздд. К еш думай хоры кец сахнаны кернеп, театрдьщ шдн, Бабитгщ кеудесш жарып ж1берердей шалкыды. Кдзак,эуеншщ кдйран кдсиетп куддретнай, ата-бабацмен ушыраткдндай елж1ретедд. О сы эндд осы арата берпзген Курманбек едд маркум, оньщ айткднына Брусиловский де кенген, Кдй эннщ крй apaFa, юмнщ даусына ылайык, екенш ьщ ете крлганнан yFa крю ш ы едд. Шынында, кдрашы, мьшау ен м ш а xopFa кдндай жарасымды! ©з улес!мен жасалган дуниеге Бабитгщ 63i суйсшш, caFbma тындады. Аскдн сулуды аялап суйе алганы уш ш де Телегендд гебесше кетерген кдзак, апырмай, кдндай даньпппан! Суйе бьлген, су й ге т ушш ж а н кдпан 6ip Ромео м ен Ж улетгасы барлар махабатты кдлай кдддрлей алаты ндары н елем ге макданыш етедд, ал б1зде Телеген мен ЖДбек, К рзы мен Баян, Сепз бен Макрал, Ецлж пен Кебек, Крлкдман-М амыр, Акдн мен Акдокдылар тольш жаткдн жок, па? Kepin те, тыедап та, крялдап та отырган Бабит сахна салтанатына бек риза. Кдяз-келшшектщ кдумалауымда Ж 1бектщ ж ар асы м ы т т т е н д ара: KHiHici, тур-тулгасы ылайыкды-ак, Кенет, ЖДбек шыркдп кря берген кезде, Бабиг элдеюм уйкдгсьшан туртш ояткрцлрй селк ете тусп: шакргрган уйге емес, адасып баскдншне Kipin барган крнакдпа сахнага оскдфына кдрады. ©зш соншалык, урюткен нэрсеш иш-шала 185

Ш сут а н H ijnlce ke-w u_______________________ тусщад: K^3ip Ж 1бек боп шыра келед! деп, баятыдай Кулэшп кутит отырран бул, баске дауысты есттгенде, шошьш кеткен екен. \"ЭЙ, кудай-ай! - деду езш е кешп. — Алжи бастагам ба, Кулэш ем рд ен озгалы кешан, одан 6epi Ж1бекп ойнатацадр кеншама?\". © зш сел к е пйзген Жтбетсп ендд бар ыкдыласын сала тындады: кдндай эдеш дауыс, ерюн, кысылмай айтады, 6ipax, 6api6ip Кулэш емес, оныц даусындагы б1\\шер-б1лшбес кдзакы еркелж, тамылжьш куйылатын тэтп м уц кулакды да, журекп де — бэрш 6ip езш е багындырып алатьш ойлы ун, ушмен 6ipre баурап экететш мешр1мдд бет-п и н т 6api6ip жок, Кулэш жок, жерде Ж абек бар деп сену кдндай кцын! Булар баске Ж1бек. Керашы: жулыса кететшдей жулкршып бурылады, крзак, Ж абек деп бекер атамаган гой, кдтмылы мен кылыгы, уш м ен лебд д е н е а , тырнакы, шаш ы — 6api жлбек, 6api нэзйс болтан сон; айткен. Ж абек кезакцъщ эдемалш рана емес, i3eTi де. Соньщ бэрш сол заманда тусшген Кулэш неткен суцрыла! \"Ендд ондай Ж тбек тумайды\", — деп едд талайлар, сол рас болды-ау. Ол сахнага шырар сэт элдеб1р нэзж, айры кщ а кубылысты сезш, купп отырушы ек. Сикдгры ма элде билеп экететш куддретт ме, адам бтлмейдд. О л жарк, етш ш ьн а келгенде, тек сахна емес, букал театр, ондары бутил ж уртгьщ ж а н д у н и е а жаркдлрап, шурылаланьш кететш едд. \"Б1здщ Кулэипм13 гой!\" — деп, 6ip-6ipiMi3re куана, макуана керасуш ы ек. \"Кулэ1шм1з бар кендай бакрптымыз!\" — деп масайрайтынбыз. О ндай ерекш елж Курманбек — Бекежанда да бар едд: оны м ен 6ipre элдеб!р урей, кены соргалаган кубыжык, шыга келгендей ты жырынып, жургг кррккдн балаша 6ip сэт тым- ты ры с тьш а келатьш. Алайда Курекец сахнада крншалык, сарт-сурт, жарк-журк, ойнаганымен, Кулэш — Ж1бектщ вдлдрш барынш а бшкгетш, кетеруге мумтон ж ерш е д ей н к е т е р ш к,ана турура ты ры саты н . О ны ц актерлык,, режиссерлык,куддреп риасы з едалдытында едд. Курекец буюл талантын актрисаны ц енерш ашуга жумсаса, кез1рплер актрисаны ц талантынан бурын бетш ашуга тырысады. Оларра кенбегендер енердд де кермейдд. К урекец энер ушш кцналса, булар e3i уш ш енердд кцнайды. Ж1бек тары шыркеды: крндай ражап дауыс! Элемшц Еуропаньщ э н п п а кезакдиа ш ыркеп туррандай кей тук трш е апарьш айткртзсац д а уялмайтын, макуан кдтлатын дауыс.

Ши0ы фышШут тун BipaK, Кулэипжшдей кдзакы накыш ы канык,емес. ¥рымра сыя б ерм ей тш с и к р ф ы б а р ед1: о н ы ц Ж 1 б е п н халык, жырлаган Ж1бектщ дал езш дей к^быдйдйтъшбыз, \"ана ж ерш ж ети зе алмады, мьша тусын айта алмады'' деу турмак, \"Бул Ж1бектщ e3i емес, оны ойнап журген — Кулаш\", - деуге аузьщ бармайтын, сондыкз'ан Жлбектш, езш ен Ж збекке тэн емес б1рдеме цдеу мыйьща да Klpin шыкрайтын. Алып елдердщ 6ipmeH шыкра, баягыда оны буюл элем бглер едд, дербес елдщ де кдлзы болмай крр болды. О л аздай, алты пакд,ф 6ipirin устшен ары з жазды. Bi3 де 6ip кезде 6eceyiMi3 6ipirin жазганбы з, 6i3 халыкды кдярып б ара ж аткдн аштык,тан крркрак, булар атагы аспандап бара жатка н Кулэштан крркыпты, кдзак, енерш куртады деп, сол енердд эрге суйреп келе жаткрн адамды жазрырыпты. Ондай кесапатка Кулэш тетеп бере алмады. У нем н эзж там ен бшктеп келе жаткан Кулэш, езш ен жамандык, кермеген ккалердщ езш е карсы б1ржкешн быгенде, кенет кектене де, катая да алмай, эз1рлт жок,тык,тан да узыш кеткен Kici тэр1здд. А рызш ы лармен жауласкысы келсе, олармен жагаласатындай куат Кулэшта мол едд. О ны опырып тускен — кулш, макцвп, кушакдасып касында жургендердщ опасыздыры. Адамды ашык.жаулыкуан repi букра жамандык, мукалтады. 0 3 i элемдд тацралткдн А льберт Э й н ш тей н М ахатм а Гандиге тацралып: \"Cipe, келер урпак, мьш а ж е р бетшде кэддмг1 е т пен тер п ен жаратылган осындай адам eMip сурдд дегенге сене кряр ма екен?\" —д е та . Солайтпащиы, казакдъщ Кулэип элемдеп сирек куддретп актердщ 6ipi болды дегенге басканы былай крйранда, казакдъщ е з урпагы сене кряр м а екен? Осы ой Рабитгщ жанын к а п ы ауыртгы, крзралакуап, орны нда зорка отырды: ултгык, TiHi закдямданган урпак, ултьшьщ улы перзентш аякрсты етпесше юм-кешл? \"Кудайга шуюр, — деу\\д Бабит 6ipim iti у зш ск е шымылдык, жабылтанда езш е e3i куб1рлеп, — энпп халык, деген атгы ак,тайды екем]з\". 03i3 эндердщ эсерш бузкысы келмей api жолыкрацдардьщ крсынды-крсынсыз крлпаш мадакдауынан кашьш, сьфтка шыкрай, орнында отырып кадды. К рялы ж ас кунше жетеледд. \"Айман-Шолпанда\" ойнаган эдем1 келшшекке eci кетш едь О ны соншама баралаткрн, осы куш ойласа, езш щ сулулыкка деген куштарлыры да сиякды. \"©лпрбакр паргияньщ 187

Шатан НфМе-ти кдрауылында болдык, сондыкд-ан эйемьпздщ к езш е шеп салмадык, бетен эйелге к ез тастамадык,\", - деп ак,талатын- дарды эж уалай ж ы м иы п еске алды. — Эдем1 эйелдщ эдем ш пне, ж ан сулулытына кдгзмеи мен бедел1 былай турсьш, тым курыса кдлтасын да курбан етш кермегендер кезге ш еп салу дегендд, кудай бкедд, е зш щ крй кррасындагы ш еп-ш алам м ен ш атастырады-ау. Е ркек пен эйелде 6ip- 6ipiMeH 6ipirin, Kipirin к етю а келетш куштарлык,болатыньш, кеудесш ж арьш ене бойьша енш Kendci келдп жаткдн еркекп эйелдщ бггеудей жутьш крйгысы келш кушырланатынын сол ппргандер шынымен-ак, бглмей ме екен? \"Ал соны бьлген сен н е у п ъ щ ?\" - дедд езш щ крз1рп хэлш мус1ркеп. \"Шынында, тук утпадым ба?\" О йы шашырап, аяк, асты 6epeKeci кршты. Ж ок, неге утпасын. ¥ткрнда крндай! Сол куштарлыкдъщ куатымен арманга жетекгеген асыл сездер1 Телеген больш теплдд, Крзы Керпеш больш куйылды. 0 M ip атгы еткшппде сушспенш ш ктен аскдн к у а п ы сез1м бол м ай ты н ы н yHi ж е тк е н ш е ундедд, куаты ж еткенш е куаттады. Кдэмыкдсдн, ж у р е п н е н кдн тамш ылап ексшен, ею нген кездер1 болганмен, \"Кдп, буйткеш курысьш!\" — деп, ол куганен айнытан куш болтан емес. Ендд болмайтьш да шытар?! Э д ем ш к пен сез1мталдыкдъщ ш еп жок, ineiereyi жок,нэр1 мен лэзэтш ежелден айрыкщ а баталатан, aAi баталап келедд. EipaK, бул укдфнды баскдлар бузыкдык, санады, сол таны м аузьш буьш, эйелдщ 63i танытан, 63i табынтан анык, куддретш, эттец, а ш ь т ж а за алмады. © рт сез1мнщ езгешелшн жырлатудьщ орны на салкдщдытын акд>1лдылык,депздд. Суйе б!лу дейтш ардак, кдсиет сейтш аякдсты болды. Сол себепи ш ьш айы сугаспенддкп eceirri ерлД-байлылык, мойьшдатгы. С ез1ммен суйгендер келекеге ушырады, мазакдф кдлды. Опык, жеген, крпы калган муц наланы сырткдл бупнддкпен сылап- сыйпап, табиги ■пршшкп жасанды жарасымдылыкрен буркедд. Иэ, ею м етгщ кдлаганын жазтанымен, 6ipaK, ем1рдд ез кдлатанынша cyprici келдд. О л да оцайра туспедд. О ты з ею ж асы нда \"Кдлз Ж Ю вкп\" жазы п, одан кешн \"К рзы К ерпеш — Баян сулуды\" 6rripin, дал кд,1ркд>тда \"Акдн Cepi — Акдокдыны\" халыкдф усынды. Сол кезде сахнаньщ сыртында турьш айткдн Кулаиггщ 6ip ауыз ce3i куга бупнге деган кекеш нен кетпейдд. Ж эн е ол сезге еш сез жетпейдд.

______ ______________________ ЯЛлуды ф ьиш ^т ищи Кулэш ппрюн айта б1летш де эйел едд гой! \"Баба! — деген едд ушмен де, буюл керис келбепмен де м е т р тегш. — С экен aFa сы р т гултасы мен сулу KepiHce, Ci3 ж ан ьщ ы збен , сез!мйцзбен алдекайда судусыз. Ж аны сулу емес адам Ж1бек пен Баянды, Акуокцъшы дал мундай куьльш ж у з жылда да жаза алмайды. Бодщ бакрггымызга, халыкцъщ багына туган жазушысыз\". ©йтш макхау — ете улкен макхау. Шындьпында, ол ж ай макхау емес, багалау. Элдекйед кекед ушш эншейш алдаркрта салу — Кулэшта мулдем жок, адет. Сондыкхан халык, макханышы Кулэнгган ондай сездд есту — умытура мумюн емес-ак, окрта. Ондай окртаны езгеге айту кепе-кернеу макханра жатады, ейтш макханшак, атанганша, кдсиетп Кулэштщ сол кдсиетп сезш ез1мен 6ipre о дуниеге ала кеткеш бул дуниенщ 6ip кдямбатын ала кегкенмен б1рдей. Кулэштщ айткднын Кулэшша угагындар табылмаса, кулю боп уяткд крлмас па? У зш стен к еш н Бабит ap 6 ip эндд о ны кез1нде ю мдер айткднын eciHe ала, кхмас муцмен тьщдады: Кднабек, Курманбек, М анарбектер мен Работа, Ж амал, ¥ркддалардьщ eAeci квзш е ж ас боп ушр1ле бердд. Олардьщ 6ipAe-6ipi ж ай FaHa epric емес, казак, енерш кдльпггастырар юрппп едд гой. Кднжарыньщ кдны кеппеген Бекежан Жлбектен не дэметш келгенш e3i де б1лмей алак,-жулак; — Атысга, айдалада жекпе-жекте, Телеген кайтпайтурын сапар шекп, — деп тепсшш турганда, ж урт ду крл согып ж1берд1, \"Телеген ге сол к е р е к!” — д еп ризаш ылы к, бмддргендей шыкхы. Ойланбай крл сок^дн журткд Рабит шошына ойланып кдрады. Бул арада Курманбек бокхатып, QFaH жауап кдткднда Кулэш жылатушы едд, — керерм ен де баскд, керерменнщ эсерлену1 де баска екен кдз1р. Булар: \"Эндд жакры айтгьщ!” — деп кдна багалап жатыр. _ Опера 6irri. Рабит бугш акгерларга барьш ризашылык, айтпады, бурылмастан кгамгне карай журдд. К еп жасагыр 6ip ж ас ж т т \"Рабе, нем!ршещздд макан берпцз!\" - д е д де, тонын тез арада эперш, тез арада кшнддрш ж1бердд. _ С ырт салкргндау екен. Рабит есш е тусе берген есгелж ойлардан cepripMiH деген дэм ем ен у й ш е кар ай м артаз аянддды. \"Кэп адамньщ крлы жетпеген бакрггка крлым жетп, ендд менде арман жок,\", — деп, кезш де мен де шалкдядым- ау!\" — д ед оралмас кездщ эюншп екси курсштш. Ж асам ы с 189

Ш сут ан 'Нф^сеЬ-щи тарткдн шарында да кекей нде журген арман эйелдд анасын сарынран ж е п м баладай зарыгып куткен-дд. \"Шынымен-ак, жолыкрай втер ме екем?\" —деген екшнн пен урей кеудесш куйддрш ж 1б ер е ж аздайты н. “Кдгалдарыны 1здеп бекер кдртаятын шырармын\", — деп те шошынган. Кдйдан жолырады деп, жиналыстарда да, кеш еде келе жатып та жалтакхаитын. Акдлрында армандаган адамына жольпып, оньщ езу тарткднынын; e3i естен тандыргандай эсерге б ел еген . \"Е нщ п б ар eniipiinAi е зщ е арнадым!\" - деп акзарыдды бул. \"С енен артыкхы 1здемеймш\", - деп ол да сенддрген. \"С енен артыкхы\" дегеш, cipa, \"С енен жасты\" дегеш nibiFap. Сумдык,-ай, сонан кеш н де eKeyi суысып кегп- ау! \"Bapi де к а р е алмагандардьщ Kecipi\", — дегеш акхалу уш ш айтылатын алдамшы б!рдеме сиякхы кдз1р, ©секке шнбейгш, етзржке шальшбайтындай вш р суру мумюн бе едд екеуш е? Сулуды сукханрандардьщ бузуы да мумюн. Дэмелыер дегенше ж ету ушш, жете алмаса, взгелердщ де ceirryi ушш, сан кдлы айла-шарры мен есек-аянха барады. К еп с е зд щ к е б ш е с е н б е т н д есец де, Keft6ipi ж урегщ е шанш удай кдлалады. ©йтетш ce6e6i оньщ б1рдеме-б1рдемеа ш ы нды к, сияк,таны п ту р ад ы : о н д ай -о н д ай д ы ц вм1рде кездесетш ш еск е аласьщ, элдеб1р заманда элдеюмдердщ сейткеш есщ е туседд, еспгендерщ м ен кергендерщ — 6api жан-жакхан ж ау талагандай кдумалайды. Bip кдумадаудан аман шыкрац, арата 6ipa3 уакдгг сальш тары 6ip тьщ есек тарайды, eAi мулдем сене крймаган сезж пен секем журегщдд тш глеп тары кднсыратады, шындык, сиякханган ж ау сез1м ж а н дуниецдд тары кдддалайды. Ондайда ызалы сез1м KiciHi кдндай куйте, кдндай ойга итермелемейдд? Ашу билегенде, кушгщад басу ушш, ж ер-дуниеш ертеп ж1бергщ келедд; ал акдял билегенде, сейткенщ ушш, взшдд е зщ ертеп ж!бергщ келедд. BipaK,6ipece акд,1Л, б1рде аш у алма кезек жендп, жендлш, акдф ында 6ipeyiHiH; 6ip мыскдлы артык, кершедд де, жецедд. Ж е ц е ме, ш арш ата ма, взщ де аж ы рата алмай крласьщ. О л эл! ж ас, бул жасамыс едд. Сол ж ас алшакхыгы оны да, муны да кдлзраныштьщ кдлзыл шорына талай шыжгьфды. Кдораныш деген, эрине, сешмазддк Сешмсщадкп оятатьш — се ш м а з кдялык,-эрекетгер. Сондыкхан жакры кере б ш ен акдялды вйел де, ер к ек те е з сьщарына сезж салатьшдай, кудж ш акдфатьш дай кдялыкхарга бармауы, суйгенш де, езш де сейтш аяуы кер ек екен. EKeyi, сез жок, кезш де соны 190

________________________Шаудм фылткт тун ескермедт Кдзакд1 ейел, ecipece куйеу1 езш ен улкен эйел оны кдлзгангатындай к^1лыкуан алдын ала кдшар едд, эйтпесе, мше, м е т кердщ бе деп, ез куйеуш e3i кррлатандай болмас па? \"Шын суйсен, матан сенесщ, кдязганатыньщ бар, о баста неге уйлендщ?\", — дегендей б1рмойын тэкаппарлык, незж журекке найзадай кдлалды гой талай. \"Кудай-ау! —дедд Рабит куйзеле к у р сш т. — Б1здд адамдар ажыратгы ма сонда алде е зМ з бе? взгоиэден кшэ бар болса бар да шыгар, 6ipaK, адамдар 6i3Ai ажырассак, та бакдятсыз, ажыраспасак, та бакд>ггсыз болатын куйте келпрмедд ме?\". Рабит токтап басын шайкдды. Ушнщ кдсына келш турса да, уш не ирпзбей, алуан ой аягына орала бердд. Ж аладан жещлдд, всекпен куресе алмады деп, Кулешкд нитей налитын да едд, — бекер екен: адамдар деген кудайдан к еш нп куш и гой. О ньщ крлдауьша да, кррлауына да жеушендд адам тетеп керген емес. Бурын 6api анык, сиякцы едд, кдз1р кумега бар: оны бул сатга ма, ол муны ма? Саткашдыкуы есту, елестету 6ip баскд ДЭ. оны кору, бастан кеш у мулде баска. Ец жаманы: кисынын тусш е алмайтьш кдяльжтьщ бэрш саткэшдык, деп куджтенесщ. Куджгген, эрнне, сезЫ елмейдд, сешм еледд. Эйел мен еркектщ арасьш мьщ p en d жакры кд>1лык,шьщлай алмаса, 6ip тана кудж узе салады. Кудиошл адам сез1мнщ шуатьша шомылудьщ орньша куджтщ кара тутшше уланьш, душпаны жасай алмайтьш жамандыкды езш е e3i жасайды. Эйелдщ саткьшдыты оньщ Mim тана емес, алдантан сез1мшщ к еп де гой. Осыньщ бэрш ойлай кеп: “«Мен д е кулиске ж ем болтам жок,па?\" —дедд Рабит ез ойынан e3i шошьшьш. Э з1лдегенсш, байкдмай айтьш кдлтансьш, жарастыкц’ары н коре алмаган ■галай сабаздыц с ез суцпсш сукдалатаны алт есшде. в з ш щ бурын кдртайып, оньщ ел1 ж ас болатыны бутан оларсыз да аян-ды, 6ipaK, аралары дел булайш а быт-шьгг болар деп ойламатан. Сыйластыкден, тусЬпстЬспен ж о л табармыз деп умптенепн. Ж а н ауыртар ж анжалга ж ан мэдениеть\\из ж ол бермес деупд едд. Bepi бекер екен. \"Кулеши жецгендер б1здд неге жецбесш?!\"... К ез жасы н шынашатымен салки суртш, Рабит е зш 6ip сет осылай жубатты. Ушне кдрай журе берш: \"Ж ок] — дедд влп ойьш ан аяк, асты айны п. — М уны м — ак,талу. С уйген, уйленген, ажыраскдн — 6epi ез1м1з, отан неге езгелер кшвл1? Б1зд1 191

Ъексутан fyfalceke-wnt______________________________ ешюм жецген жок, ез1лпз женДлддк. Акылымыз, сушспен- шшгЬпз, табандылыгымыз жетоед1. Крлайда адамдар 6ip- 6ipiH кртгы суйгендцсген ажыраспайды, суйе алмагандыктан ажырасады\". Bipa3Faд е й н ене бойы кдлтырап, туда бойы музл/m, журсе, жыгылып кэлатындай кершш, кешеге 6ipey кддап кегкен кдракдпыдай кдлшиды да кдлды. \"Кртелж менде! - дедд кенет езш e3i cerin. — Осылай боларьш о баста одан бурьш мен ойлауым керек едд\". Bip атгап барып, тары кдлт токуады. Сонда екеушщ крсылраны, 6ip-6ipiH суйгеш, жиырма жылгы турмеден жаца босашанддй 6ip-6ipiH ж еп кря жаздап аймаласкдндары — 6api кдтелж пе? О ны ц ен, суду сэтш — туда бойынан тамшылаган куштарлык, пен кумарлыкдъщ мегарше балбырап, тъпыны арьггылран т э т сез1мнен бет-жуз1, алкымы мен омырауы — 6epi алаулап, кушатында туншыга булыкдфн бакргпы кезш — сан рет керш, сан рет суйсшгеш — 6api кртелж пе? Ж о- жок, Bipi де кртелж емес, оньщ 6api — кэддмп eMip: 6ipey\\ep кызыгатын, кдлзранатын, б1реулердщ крльшан келмейтш, кейб1реулердщ тусше де юрмейтш ешр. ©зшщ тосьш тужырымьша риза Бабит сел жетгаршш, у й н щ Kipe6epiciHe кез салды. Э м де бегеле тургысы келдд. “Крйта eMip сурген кез1мде осыньщ бэрш ескерермш\", — дедд езш e3i мазакуай мырс етш. Сэл тоцазьп^анын сезш, б епн сыйпап едд, алакрны аздап су болып шыкуы. Кэршктен суланганы м а элде кез жасыньщ aai кеппегеш ме, ажырата алмады. Вуд тушндД акдф ы шепгпм-ау деген ток, кещлмен юребергске кррай аяцдады. Есжтен юргеш де сод кенет жан тукгаршен тары 6ip дауыс айгай сап кррсы турды. Кулагы шьщ ете тусш, 6ip car бугалlipini/uK токуап кддрандай кершдд. Кулармын деп едд, куламады, эй-reyip. К енет шьщ етш жабылган кулары кенет таре етш ашылып кетп. \"Ж о, жо! —деп, ж ан дуниеа жацары тушнше шырылдап келюпедд. ©зшдд алдаркдтып, езщ е ьщгайлы кррьпъшды ж асама! А жы расу д а суйшпеншииктщ жадрасы. Адам кррланган сез1мш KppFay ушш, одан ары кррлана бермеу у ш ш аж ы расады . © й ткеш кррлык, пен мазак, аркдллы махабатгыц рахаты мен лезэтш ш екш з-ш ектеуаз тата бермейсщ, оран ж аньщ да, тэнщ де тетеп бере алмайды. Тетеп беретшдер табылса, олар ез адамшыльпъш аякрд басьш 192

Шгуди фымтк/т тун туры п кдна сейтедь Адамдык, кдси етш сакд-ап кдлры сы келгендер ажырасады. Улкен апаткд ушырамау ушш, адам кшп апатгы тацдап кррранады\". Рабит ез1нщ этой салран kind ойьш ан урюп, осквдэына жан-жагына кдрады. Дурыс югедд ме, бурые па, еткенш ендд тузей алмайтыны тусшисп: erri, кетп. Bip замандас акдшшьщ Рабитген баекдра белггаз 6ip елещ дал муньщ жагдайын жазгандай: — Ажырасу, ерине, ею нш т, ©юшштщ бэршен дертт к у и т . Бакдп'ын, мен кы зы гац култалкдн боп, MynFa толып кетедд жердщ yc-ri. Terri у м т м к е п едь 6a p i 6iTTi, Ештеце де жок, екен мацгЫкт1. ©М1рдщ еыншкпз болмайтынын, МойындауБа тзршДлж мэжбур erri. Кдмлга уцщыр келедд кдпалы адам, Ыза, кррлык, жан-жак,тан анталаран. Сую ушш бэрше шыдаганмен, Суймейтшмен сушсш жата ма адам?! “О л да е з басьшан еткендд айткдн болу керек, — дедд курешт. — Суйгенщмен ажыраекднмен, ойьщнан ажырай алмайсыц. Толык, аж ы расу бул дуниеде жок, Мумган емес. Тек тендер! торыспайды, ойлары, жандары еле-елгенше «десш, ю нэлэст огедд. Ендеше олар неге ажырасады? Ce6e6i бул ем1рде махабагган да Kyurri нэрселер бар, адамды ажырастыратын солар\". © з тужырымьша 63i тан, кдльш, 6ip 63i 6ip-6ipiHe кдрсы ею адамнан 6ipirin туррандай, 6ip турм жайсыз жардайда состиып кдлды. 13-желток.сан, 2002. \"Егемен Казахстан\"

Ш суапан Иф)!секе-ты БУЫН Т1ЛЕУЛЕСУЛЫ ЖУ31К Т1ЛЕУЛЕСКЕЛ1Н1 Ерли-зайыптылардыц бул вцгш есi 1997-жылы \"Парасат\" ж урналыныц П -нвмгрш де жарияланыпты. Онда: \"Б13 бул вц п м ет оцырманра у л п р е п н д е усынып отыррамыз жок, галкмра салып, талдарымыз келд/. Шынында, мундай эдебиет халыкда кджет пв, жок, па? Тел адебиеп’лйзде бул секмд/ дун иелер буры н да болран. Акылдаса келш , ецгш енi ж ариялауды ж ен корд/'к. О кд/рманны ц п Ш р ш тыцдап, ак&лдаск&мыз келд/. Ерм-зайыптылардыц жазбары триптих екен, 6136ipiHuiiciHтана жариялап отырмыз\", — депт/. Б13 бул ютапкд сол триптих эцг1мелерд1 тугелдей бердпс. Оран а к а д е м и к ж азуш ы Faбит М у а 'р е п о в тщ: \"Бул журтты азрындыкуд ш акр/ру емес, ем:рдщ 6ipшындыры... О су жолы ж асыруда емес, шындьщты айтуда, e rip ix уялуда емес, турасын айтуда\", — д еге н n ix ip i турий болды. МАХАБAT M EPEKECI Ом1'рд1 сунем бе, езщд! суйем бе? Бы е алмай соны уяттымын. М елд1'реп турган кезйуД суйгенде. Ом/рдщ к ун ы eip-ак, тиын. Бауыржан Усенов Окдлрманга ттлек: Бул — эротикалык,эцгтме. Bi3, ерлнзайыпты екеушз, муны ж азар алды узак, ойланып, кеп куджтендж. Акдфында тэуекелге бел будьж, К|~здщ эц п м еш з, е з ойымызша, анайыльжуы уагызда- майды, кдйта еркек пен эйел бойындары е ч асыл, ец табиги сез1мдерд1 кдлай ардакуап, кдлай ерппте бжуге баулиды; екеу ар а бак^ггкд белену уннн, ж убайлар 6ip-6ipiH кдлай аймалап-аялап, суйш-кушып уйлеамдд эрекет жасаулары кдж ет екендитне барыт-багдар сжтейдй Bi3 езгеш ц eMipiH емес, е з тэж1рибем1зд1 жаздык, Баскдлар да 613 кусал бакдпты болсьш деп ойладык, Белтам, эуемтде эртам-эримге тосын 194

__________________fflayht ojcummkflH тун да кершер, 6ipaK, туптщ тубшде мундай д а эдебиет халыкдсд кджет деп туйддк. Сегуге асыкдай, туануге тырысып ок^айсы здар! Буы н — Ж узйс. АЙМАЛАСУ БУЫН: А лм аты ныц биы лгы кдлсы ж а з б е н к_ыстьщ араласымына украс: тацертец — мушз, туске кдрай — кшз, туе алетшде кектем шьпъш келе жаткдндай кершее, кеппасш кдлс келш кдуырт крныстанып кддгандай кдйта суытады. Астына жiбepiп крйган ж ас балаша кунддз кдрдьщ айналасы ж т еш , келкш жатса, кеш пен тацертец кектайрак,тьщ уетш ен урке басьш 3opFa етесщ. Кун ы райыньщ мундай кубылгыштырын бала кезш нен хош кермеймш: кднша сак, бассац да, еттгщ мен баланьщ шашыраран судан сатпакцанады да журедд. Бупн демалыс болса да ерте ту р ь т , куннщ эл1 мушз кезщде дукен араладым. Тукке икеш жок,еркек боп керш пм келмей, Ж узж келгенше жайнатып дастаркрн жасап крйганды ж ен керддм. Кун ендд-ендд кш зге айналып келе жаткрнда, кдра семкеш мыкдшя кетерш уйге оралдым. Kipin келген бойда ез уймдд жаца керш 'гургандай тацыркрп, оньщ оцашалыкына, жылылыгына 6ipiHuii р ет м эн берш куандым. © зш е и е боп Ж узж тщ келетипне шатганьш, ушм де соран е д е т кулпьгрып туррандай кершдд. Б у т и т уйленер алдындары ж о лы ры сы м ы з, кешн еске алганда, кезге ephcci3 ж ас у ш р йтп, сарындыратын кимас м ерекеге айналса екен! Б а к с т ы шак,тыц бал шырыньш кумарым к р т а н ш а татьш, Ж узйсп де махабатгьщ лазот мен куаньппьша Merapi кднганша шомылдырсам-ау! Адам eMipre \"Куйддм! Суйддм!'1дегендд 6ip-6ipiHe сан кдйталап айтура рана емес, 6ip рет болса да ж ан-тешмен кушп, с е зМ мен акдллы ж еткенш е сую уппн келедд. Сондыкдан “куйддм- суйддмдд\" к еп айткдндар ем ес, м ахабатгьщ куйддретш, суйддретш киел1 сез1мдерш бастан кеп кешкендер бакдлтгы. ЖУ31К: Буынньщ ушнде бурын д а болтам. BipaK, бупнп баруым бэршен езгеше. Занды некелеепк, ендд б1ржола эйел1 боп сонда кдлмакрын. Буран деган ол да уйлешп, 6ip кдиз сушп, ейелнчен уш ж ы л бурын ажырасыпты; мен д е турмыс 195

Ш с у т т Г Н ^ ф / x - m i_______________________________ куры п, к д телескен 1мд1 6 ip жьигаа ж етп ей б ш п , соткр жугшгенмш. Кудай куп керсе, Буьш мега бакыткр белей алатьш ер к ек сиякцы. Эйткенмен аузы куйген урлеп iniPAi ем ес пе, урей мен умгг к езек крумалап, тун бойы тыншып уйкдай алмадым. Некел1 крдамым кутгы болтай деген ырыммен уйден уэдел! шагымда шыкцым. \"03iM келем. ©3iM юрем. Уйден кут!\" — деп, Буынга кртгы тапсыргам. Б1рак,уйдщ крсына жакршдаган кезде K^iM-Kjffam арпалыскрн голкршыс астында крлдым. Ж у р е к л у п ш саб асы на ту ск ен ш е eciK сыртында 6ipa3 турдым. Ауаны кррмай жутып, дем1мд| крлыпкр Tycipin, содан со н гана крцырауга крл создым. Bapi6ip, eciK агаылганда, ж у р еп м тэты ерекгап сала бердо. © з-езЬш ен алабуртып, ж упр ш келген адамша алкргаганыма кдосылдым. БУЫН: Крцырау сьщгыр еткенде, бурк,егкен куанышым беттме теуш, езуамдо ж ы я алмаган крлпы eciKii агатам. Ж узж те жуз! алаулап, ж ы м ия купп ту р екен. Суйсшгеннен: \"Ой, жаным!\" — деп, м етрлен е ашкрн кушагыма табалдырыкцы атгай бере ол да кушагьш жая шомьш кетп. ЖУ31К: Буьшньщ мойньш а б1лепм орала бергенде гана крлкр-журепмдо суыргандай сагыньпп ce3i>riлап стш, жацата толкуым м ен ж урекс iнутмнщ крйда кеткеш н бглмей крлдым. ©Л1М курып, Буынньщ кушагында тура берпм келдо. БУЫН: Кезш жумып, кеудеме басын тесеп, аладсыз уйк,ыга к етк ен адам ш а м ауж ы рай ж ы м иган Ж у зж п бауыры ма кдюьш, еркелете суйдом. Асык, сез1м ары кррай аймалай Tycicici келгенмен, ез1мдо езьм тежеп, аягъш эзи\\ге бурьш жлбердом: — CeHi куте-куте менщ сезщ дерш баягыда шегашш крйган, ендо кел, б1ртшдеп сега шешшдоре бастайьш! ЖУ31К: ©31лге м енщ де э зь\\ крйтаргым келдо: — М ен крйта ерте келш крйдым ба деп турмын. Есщзден кетпестей кутпрю ж асайы н деп ем, ез1м шыдай алмадым. Туу, уй ыстык, па, ci3 ыстыкрыз ба,.. тез1рек шешшдорнцзнп! Ж о, тек сы р т кшм1мд1 гана. БУЫН: Ж ы лы далдлрн жьш-жылы уйге гарсе де, даланьщ аты дала емес пе, салкршдау жерден келген Жузйсгщ acy3i балбул жаньш, уйге эп-септе береке гарпзш жзбердо. ©йелшщ эдем ш п еркекке куат кезшдей: крраган сайьш кумарльпъщньщ крзанына шок, тиш, крйнайды да турады. Келе сап шай крм ы на Kipicin к етк ен Ж узйс гайыптан тускен гажайып 196

_________________________ iТПацды фъжткт т/н першпедэй: журкпнщ е э жел урлеген ж1бектщ желб1регеншдей, кез крытый тасгап жымиганы сен де менщ ынтык, куймдд бастан кеипп отырсьщ-ау деп е з ш с ш г е т сеюлдд. Суцгак, мойны мен садак,тыц ш нщ дей суйюмдд тамагы, иьиы на кулаган крльщ кдра шаш ы мен кряк,кдстьщ бауырьша уркек TbiFbiAFaH кездеръ cepiraieAi балтыры м ен аяк, баскдн сайын ддр-ддр сыганген дегб1раз Teci — 6api будан бы лай тек азддкМ з деп тургандай iuri-бауырымды елж1ретп. Бас сала жаздап, б1рнеше окдалып, ез1мдд ез1м зорга тежеддм. ЖУ31К: Буынньщ кдсымда ж а й FaHa бакдллай кдрап отырганы унады. \"©з1мддю. ©з1мнщ эйел1м\", — деген innd 6ip сабыры ж ещ п отырган тар1здендд. Будан былай кездесер кундд, сагатгы санап саргаймайтынымды ойладым. Кдлзык, ендд кдйтер екем? Бурын 6ip крлада, 6ip ауамен тыныстап ж ургенш щ езш е куанушы ем, ендд кунддз-тут кдсымда екешне, тутасгай ез1мдио болганына уйрену унпн д е уакд>гг керек шыгар? К еп таныстьщ 6ipeyi боп ж урупп едд, Буьгнньщ м е т кдй уакдшта, нес1мен табындырып алганьш эл1толык,тусшбеймш. Адамдар арасындагы 6ip-6ipme деген жылылыкды унатып, соны кеп сез етедд, агыл-тепл акуарылган ce3iMi с е т д е агыл- тегтл ак;гаргкд.гзрысы кеп аймалаганда, жумбакы м ол innci дуниесш сонда абайсыз ашып алатындай. Оньщ езш байкдмай сейте ме, бые турьш е д е т icreft ме — белпаз. Кдндай жагдайд а да сырт бекзатгыгын сак^ай быетип езш е сикдлрдай тартса, кейде ж ас балага украп еркелеп кететш крглык,тары epkci3 суйсшддредд. Сондай-сондайлары-ау, cipe, басымды сикргрлап алган. Биыл оты з ж ети е толады. \"М ушел жаста жалгыз болудан крркдм, аддагы демалыста е й е л т боп босаьамды б1ржола атта, аргы ж умага жора-жолдас- тары мьгаа ептеп той-томалак, ж асап береш к!^ — дегенше бар ыкдлласыммен кенгем. Т1лМзде бар ец кдямбат, асыл сездердд Буынга айткдлм кеп толквдым. \"С1здд мен осы турган кдлпьщызда, бар жакры- жаман кдсиеттерщ збен крсып унатамын, — депм келдд. — Енддп етр щ ш ге жауапкер екешмдд сезш е отырьш, азбас, айнымас кдмкррльпыма белеймш. Бутан дейш баскдра кеьцл берсем де, журепмдд усынбаппын. Ш ын иесш ендд тапкдн- даймын. Осы жалацаш, крргансыз, ж аралаш ы ш журегтмдд крлыцызка тапсырам. Аярыз, аялацыз. Одан жалгандык. 197

Ъ екщ пан <Нфэ1секв-ты_______________________________ сезб е й а з. Т ек ci3 деп кдна согады. Ал егерде дурснинен сетм аздд к ацгарсацыз, ит талауына тасгасацыз д а еркщк-де!\". BipaK, бул сездерд1 дауыстап айгсам, кыздырма кызыл сез болып керш ер едд. Ж асаураган жанарымды жасыру уцпн, терезеден сырткд к ез салган болдым. БУЫН: Ш айдан сон, дастаркдн жинастым. — Бул бупнш е FaHa. Ылги осылай болады екен деп дем етт кдлма, — деддм Ж у зж к е. — М енщ крлымнан ш е к аз жакры керуден баскд кеп еш теце келмейдд. Ж У ЗК : — Маган сол ш еказ жакры кергенщв де жетедг Эйел, расында, гул сиякцы гой. Гулге су кдндай кджет болса, cyFa K,aHF3H гул к д лай к у л п ы р са, к у й е у ш щ ык>1лас- суш спенш ш гш е беленген эйел де солай жайнай бермек. Бул журтгьщ егде тарткднда да ажар-керга сакуалган эйел керсе, \"агамыздьщ аркдсы\" деп жататындары содан болса керек. БУЫН: Ж у зж ыдыс-аякцы жуьш, ж инап болтан кезде, шыдамсызданьш асуйге тары юрддм. М енщ келгешмд! керш, е щ льш нурланьш сала бердд. Ынтык, ттлепмдД кенш м ен таныды. — Ж аным! — Крлын суртуге мурша бермей, артьшан кеп айкрра кушакуадым. — Сен осы уйдщ бурыннан отанасы боп келе ж аткдн эйел сиякуысьщ. Саган эйел болу сумдык, жарасады екен! Ж У З К : \"Эз1лщнен айналы п кетешн!\" — дед1м нитей елжгреп. К еуд есш щ ыстыгы аркдмды куйддрш, кеудемдд K^iCKpH к рс б1леп журепмдд жандырьш, тула бойымды т эта т о л к у т куалай женелдд. Ш алкдлай бглепмдд мойньша орап, бауырьша жабыса туспм. Оньщ бупннен бастап куйеум екенш е эл1 д е сене алмай турмьш. Ш ынында, Буын — м енщ кутпеген бак^ггым. Осы жалгыздыгым еле-елгенше ш ьтар дегем. Буыннан аргыкцы 1здесем де таппаймын. Ъздемеймш де. М енщ ендцт багым да со д тагым д а со д О л бар кылам лесе, мен бармьш, жок, щллам десе де ез крлында. Ш ектен тыс толкрсандык^ан, ау зы м а с е з ту с п е й тур. BipaK, б эр ш ж у р е п м н щ езнак, жетгазер. БУЫН: Кушакуап, суйш, меюрене шскелеп, арасында ак^грьш-агффьш итермелеп, ащ>1рында Ж узисп жылжыта- ж ы лж ы та ж аты н белмеге д е юрпзддм. — ЕрлЬзайыпты ем1рдщ ец тэгпсш осы белмеде 198

___________________________ ЯПаудм ф ылткрн тун татамыз, — дедин кушагымнан босатьш. — Bi3 бул тесекке жаткднда, буюл алемде екеуш зден баска ешюм кдлмайды. Уйде рана емес, ж е р бетшде оцаша боламыз. Ал жаладаш- танган кезде, уйдд де, элемдд де ек еу ш з тана билейм з. Ал билж крлына тигендер езш е унаганньщ бэрш ютейдд. ©з унаткднынша еш р суре алгандар ылги да бакдпты. М енщ бакдгггы болгым келедь \"Менщ де\" дегендей Ж узж басьш изедь — Онда, кел, бакдпты бола бастайьщ! Т есегще иелж жаса! ЖУ31К: Буынньщ аузынан сол сездщ шытуы-ак, мун,екен, аяк, астынан абыржып, бупн 6ipimni рет тесекке 6ipre ж аткдлы ту р Faндай толкдш , б аганагы eciK алды ндагы жагдайга тары тап келддм. Ш ынымды айтсам, тесекке жаткдпн да келш тур, рахатына баткдом да келш тур, 6ipaK, соны мойындау, coFaH езш н щ де ынтык, екешмдд Буынга б1дддрш крю 6ip турл! у ят сеилдд. Т абш п уят ce3iMi ме элде тэрбиедегз туйтгал ме — езим де б1лмеймш. Денем ез-езш ен 6ip ысыньш, 6ip суынды. Bipece ж ату сэтш сел ш егере туе и м келедь 6ipece тап Kp3ip бакдггкд шомып, агыл-тегтл сез1м айдынына ш ы м батьш кетгам келедь Мьшау белме epreri алемшше кубыльш, басымды айналдырды. Ш екоз бакдггым кещ лтуктр1м де ш ырак,боп жанып, к^лзуы imKi дуниемдд балауы здай балкдггып барады . Е ц к еш п керпежапкдпыты устап ем, крлым ддрьлдедь — Кемектесщз, екеулеп жайгайык, тесекп! — Тамагым куррап, даусым ез1ме д е арен; есттлдь БУЫН: — Мен, Ж узж , жалпы ырымшыл еркекпш. Екеум1з бул тесекке бурын да талай жатгык, 6ipaK, бугш, байкддьщ ба, керпе де, керпенщ асты-устшдеп тесешш - жапкдпптары — 6epi де жаца. Булардьщ енддп и е а — сенсщ. Уйдщ отарасы мен болсам, отанасы езщ сщ. Сондыкуан ез тесегщдд езщ сал. М ьшау ycriMi3Ai, ал мьш ау астымызды суртетш, — деп, 6ip ак, орамалды Ж у зж т щ он, иьнъша, 6ip КД13ЫЛорамалды сол иыгына жаптым, — Ал Kipice гой. Крльщ да, крйньщ да кут болтай, жаным! Кельт, кушакцайыншы! TeciMe кдгсып, ернш ен рана кдгскд суйддм де, кушагымнан босатгым. Жузис онымды yFa крйгандай, дереу тесек ж аккэ бурылды. ЖУ31К: Тесек салудьщ езш е Буыннын, осыншалык, мэн бергенш iiuiM унаткднмен, туешбегендей ырай таньптым. 199

Ы сут т Т есектщ кдрсы ж а ш н а шытып алдым да, у н о з FaHa керпеш аштым. Салатын да дэнецей жок, дап-дайын екен. Ж ар гесеп! О сы крсиетп угымньщ кдлдрше жетпегенджтен де талай ж ылы уяныц шацырагы ортасына тусш жатады. \"Екеум зге FaHa арналган твсекке екеу бон жатып, екеу боп кдна турьш журсек, ол да аз куаныш емес-ау\", — деген ойм ен к езЬ ш щ астымен Буынга кдрадым. М енщ аяк, асты ун-туназ кдлранымды тусше алмай, \"Не айтып крйдым?\" — дегендей абдырап, жыламсыраган ж ас балаша монгиган бейкунэ кейгане кулгам келш, астыцры ершмдд -пстей крйдым. — Енд1 б у тан екеум 1зд ен б а с к д е ш ю м ж атп айты н iiibiFap? — дедЫ эдеш эйелдж кулыкден. — О не дегенщ, ж аны м ? Юм жатура по с? — Жуз1ме шошьша, секем альш кррады. — Кдйдан б1лешн... Bipa3 ж ы л басьщыз бос болды, ауру крлса да, эдет крлмауы мумюн гой. — Крйдагы жаман ойларды крйдан ойлайсыц? Ондайды крзбалай берсек, сенщ де басыц 6ipa3 ж ы л бос болды, б!рак, м ен е т к е н щ н е н ю н э 1здемеймш . М аган с е н щ Kp3ipri пгындьпъщ кргмбат. Енддп барлык,кызыгынды 6ip ез1м керпм келедд. Элде сен ейте алмайсьщ ба? — М ен барлык, жетпейтппм мен жогымды езицзден таптым. Содан айрыльш кдлмасам-ау дегеннен баскд у ретм жок, БУЫН: Т есек салып бггкен сон, Ж у зж жылдам шьпып к е та де, тырс етюзш ваннаны шннен жауып алды. Мен рукратсыз Kipin келедд деп ойлай ма екен? Сэлден сон белмеге кдйта юрдд де, элденеш айтар-айтпасын бымей кдтакдвп, беттме жаутачдай бердд. Э з 1лдеуден баскр амал таппадым. — Ю м 6ipiHiui ж ату ы к ерегш б1ле алмай турсы ц ба, жаным? — Ю шкене кдрандылайыкдны! ©3iM д е сейдеп айтатын шыгар деп куткем. ©йткеш Ж у зж твсекке жату тек туннщ id деп дардылатан. О л дагдысын мен 83ipre буза алмай келем. Ун-тунс1з батыньш, терезенщ пердесш мукдетг ж а т ы м да, будан артык, кррангылай алмаймын дегендд андартып, Ж узж ке жымиып кррадым. Кдсына кеп, акргрын бауырыма тартып, орайьш ан шскеддм. Ж ауыры ньш ан сипалаи кеудеме КД.1СТЫМ. К уйкдмды ш ы м ы рлаткдн т э т а толкдян басыма ш апш ы ды . ©з1мдд ез1м ем ес, элдеб1р баскд куш билей 200

Шщды фылткщ тун бастатандай. Э л л куш Ж узисгщ омырткдсымен сыррытып э кеп крлымды MbiigjHFa rycipAi. М амык, д е н е с ш е н ток уррандай бакдйыма деш н от жупрдд. Бексесш ен буре кушакрап, лземдд такдгмына тьп а тьш ши крйдым. Ж узисгщ вне бойын шарлап еткен жещ л ддриуу алакдным ап-айкдлн сездд. Шешшддрмек боп омырау туймесш атыта 6epin ем, Ж узж жулкд тартынып твсектен алыстап кетп. — Жаным-ау, бэрш керш, бэрше суйсшбесем, онда неоне саган бай болам? ¥ ят деп, тэнщ мен муаш дад маран керсетпесед, кез1м мен к е д ш м суйсшетш жерлерщад менен жасырсац: сонда олардьщ к ерп о келгенде керетш, суйпо келгенде суйетш м енен баска ш ьш Heci тары болтаны ма? Бэрш керш, бэрш тату ушш, бэрш берш, бэрш алу ушш жакры кермей м е еркек пен эйел 6ip-6ipiH? Келпи, бюмзллэ, ез1м шешщадрейишл! ЖУ31К: Ж ы лы ce3i, ынтык, ce3iMi кедйймдд алакднына сап аялап гургандай эсер етп. Ш е к о з куаныштан ж урепм алып-ушып барады. \"Жаным! Сен уппн менен артык, еркек элемде жок, мен ушш сенен аскан эйел ж ер бетшде жок, Осьшьщ рас екенш екеум1з eMip бойы дэлелдеп етейиош! Алдымен мен дэлелдеймш, ал сен куэленддресщ\", — дедд кеудемнщ туймесш атыта бере кулш. \"Калай куаленддрем?\" — дегешмше, крлы туйме арасынан жаладаш денеме тыз-тыз тиш, сейлейтшдей хэлден аулакрагып экетп. Ы стыдалакдны денеме тиген сайын суйсшу1м ерппп, сез1м рахатьш сезш е тускДм кеп, кез1мдд жумьш алдым. Шешщадрсш! Кейлегтмдд шеше алмай жаты р ма, кеудемдд сыйпалап ж агы р ма, airreyip, алакрны отша кдрып, омырауымньщ эр тусын 6ip суйкеп втедд. Ш арап шпсендей криуым кетерш п, шайкдтылып кулап кдла жаздадым. Буьш кушакрай алып, е д тем енп лыпамды мыкргнымнан сыпыра бермек едд, оран мумкшддк бермей, керпеге крйып кептм. 1ле-шала керпенщ шетш к ед кетерш Буьш да Kipe бердд... БУЫН: Кдзакдщ тойды д болганьшан боладысы кдазык, Суйген адамдардыд крсылысы ол да езш ш е кдлзрын той. Тойга деш нп кызырынсыз тойдьщ e3i кдлай кдлзык, болушы едд? Ж узисгщ кун шалмаган д е н е о ашыла тускен сайын дем1м жшлеп, ею емшектщ арасына етбетгей сулап, сорып, суйш, ypniriH т с к е й тгстелеп, ак, мамык, ом ырауды тес шем1ршегтммен езплей кушура ecci3 кумартгым. Ейрак,ейтш ез1мдд-ез1м тократа алмай елш-ешсем, 6api 6ip-eid минетге 201

Ъвксутан Htfafceke-wfu__________________________ куйын соккдндаи ете шьп-ар едд де; ынтьпът, ацсап жеткен ж ар тесеп ж ьш ойнакда украл кдла берер едд. Ал Ж узж eciH жьш алмай, не болып, не кротанын укдюган куй, ар-тац кдлпы, не жыларьш, не куанарын б1лмей шалажансар, эр клеткасы ьщырсып, жыламсырар да жатар едд. Еркек ушш ец ауыр куна — сол: э д е й -прядей ©лиру, оньщ батам деп кутш жаткдн рахатьш еркектщ шыдамсыз рахатымен кемш тастау. С ейтш маскара болмайын деп, бар жнер1мдд жумсап, е з 1мдд тез тежеддм. Алдымен Ж узж тщ эдей , суйюмдд денесш асыкдай аймалауга коптим. Билеп, ceidpin, шыр айнала ж у п р п с1 келгендей ерке, ш ат сез1мдер1мдд аз сэт эйупм нщ крйнында ойнатып, еркелетш алгым келдд. М ен бе, Ж узж пе, кдисымыз калай еркелей аламыз дегендей жарыса аймаласьш кетш ек, жалацаш денелер1йз от тиген дымкдлл отынша бусана женелдд. Ж У ЗЖ : \"Эйел кулагымен жакры кередд\" дегендд талай еспгешммен, шьш мэшне тусшбеген екем. Kp3ip ендд осынша балкрггып бара жаткдн Буьшньщ е р т алау кушагы ма элде е й р е н е сыбы рлаган оттан да ыстык; \"Ж аным! Уйдд де, жанымды да ж упарга толтырып ж1берген ш сщ нен айналканы м ! Yh, алакднъщнын, ы сты гы нан айналдым, aiinaFbiM! Омьграуынды тосшы! Суйпзпп! С ен де суйпп! С у й ш теам нен!\" —деген ынтык,-ынтьж,сездер1 ме, кдйсысы екеш н ез1м де айы ра алмай, eirreyip, epin барам; afrreyip, елж1реп барам. Агыл-тепл ризашыльпымды быддрим кеп мен де тесшен, ыйьиынан, ершм тиген жердщ бэршен суйплей берддм. Ж е р элемнщ кщадп осы кушакца ганадай, будан баска нр л ж тщ 6api тукке турмай кдлгандай, бэрш осы 6ip сэтгщ садагасы етш жтберпм келдд. Буынньщ шьш елж1реп, бар пеййл-мешр1м1мен суйсш е кушып-сушп жаткднын сезген сайын; от ерш мен шокцай алакдны ене бойымды ебш, сипап мэпелеген сайьш; оньщ денесше менщ д ен ем сщ ш , Kipirin, элдеб1р е р т н д д г е айналы п Kencici келгендей умтыла-умсына уйкемседд.\" ¥ ят болмас па екен\" — деген куддпмнщ кулпаршасын шыгарып, бар ергамдд билеп экет а . О ган такала жабысып, етш е еттм тиген сайьш тула бойымды кернеген т э т а толкдлнньщ буы крюланьш барады. С оньщ жел1сш узш алмау уипн, ендд Буын не icrece де кэне берерпчдд, ameyip, булдыр болжадым. БУЫН: Аймалап ж аты п акд>фын коз салсам, Ж узж тщ жанары тугелдей ттлекке толып туманданып барады екен. 202

УЛаудм фишпк^т тун Ерш де емшш, кезере бастапты. Успнде тесгарткргшы мен кунтимесш жапкдн лыпасы рана крлган жалацаш эйелге туншыкцырралы жаткрн адамша кеудеммен кем е кеп тендДм. Тестарткршгын дегб1раздене жулки шешш жгбергешмде, толыкрып тесш е ж айы ла токцатан ток, емш ектщ арбауьшан eciM ауьш крла жаздадым. Н е де болса кермеш н деген Kicuue кеудеммен кеудесш буркей крйдым. Ж ып-жылы жумсак, омыраудьщ ш арпуы кеудемдД к уйд дрт ж1бере жаздады . Салден кейш рахат атын бойымды аралап, акдгрын-акырын бас-аягыма тарала бастаранддй болды. К енет балтырымды шап TepiciHe тайгакзата тш тзш еддм, ен, тентек сез1мдер1м токка жалганрандай ду етш, ю ндтмн ен темен дурюреп кря берд1. Булшык, enepiM ты рсылдай кртайып, буюл денем 6ipTyrac сертмдд с щ р ш е кркдып крлган сеюлдендд. Кру ете крлган кумарлыгыма ие бола алмай кдла жаздадым. ©з сез1м1мд1 сабырга т у а р ш улгергенш е Ж узпсп кушагыма баскрн крлпым тырп етпей сулык, жатьш алдым. — Yh, туншырын кетпм! — д е д Ж узЬс булкршып. Уншен к е т е емес, суйсппс байкддым. Кеудемдд кетере берш, шып- шып терцдген гесшен ш еп-ш еп суйд!м, Е/оюреткен ерекш е ce3iM epiKci3 суйддрлд. Ж У31К: Б уы н екеутупзддн, сумдык, 6 ip с и ^ ы р с е тк е жакршдап бара жаткрнымыз сезыдь Бара жаткрндагы рахаты мынау болса, ол сетпд 63i крндай болатыньш буюл денем б ол ж ап кутедД. К утудщ р а х а ты н а н б о й ы м бал бы рап, сез1мдер1м б1рде баяулап, б1рде жеделдеп, ж ам ы рап кететш сетке шым-шымдап жакршдап барады. Сондай кэшп хэлдщ успнде келецйз б1рдеме icren крймас па екем деп те кркылам. Ce3iMiM 6ipaK, кэюылранымды кулагына да кргстырар емес. Балкдш бара жаткднымды б е ттн е н байкдмасын деп, Буынньщ мойнынан тас крш кушакуап алдым. Ж аны м мен тэшм п р ш т к г е татып керм еген ш ы рьш дэмдЕендд татардай тыкргршиды. Буынды кушагымнан босатсам-ак, ол умггген айрылып крлардай денем OFaH ж абы са туеш, о ны ез1ме тартып, OFaH e3i де умтылады. О ньщ д е н е а менщ денемдеп oakjj жердД тез1рек тауып, тез1рек толтырып, Kipirin, 6ipirin кеткенш крлап жатырмын. ©н бойымды кернеген ыстык, кумарлыкцан сез1м1м нщ атынын Ticremn зорра токуаттым. Кецш м 6ip ен сазын еспгендей: ж ар-ж ар ма, беташар ма, сондайра украйды; нагыз жарыцды таптыц деп менен ш уйш ш сурагандай. Кешеде, ел шпнде мулде баскр адамньщ 203

Ш сцинн H tfaah-ym осынддй оцашада лапылдаран 6ip кушак, жалынга кдлайша айналып кететшше ам тачыркдймьш. БУЫН: © зш сабыр токхатып алган сон, енд1 Жузисгщ сабырын кдшыра бастадым. Оньщ бауырымда балкып жатып, балк^лганьша уяльш, кезш жумып алганы журепмдд шым-шым еллйретп. Енкешп, era кезш ен шоп-шеп суйддм. — Кезщдд ашшы! Кдншалык, жакры керш жаткрныцды керейипш! - деддм сыргалыгынан суйе сыбырлап. Ашайын десем де ашылмайды дегендей, гарпшн FaHa кыбырлатып, унс1з жымиды. О сьщнын бэрш е ризамын, токц-ама деген жымиыс. О а н одан бетер елж1реп, кдбарын, самайын, кулак, тубш крггыкхай ебш, ернш ершммен ею-уш рет ойнай туртш, шокдлп-шокдлп суйддм. Ж узисгщ томгапан Teci, асгына крз кемш крйгандай, кеудеме уйкелген сайьш ен е бойымды ертеп куйддрш барады. Жузйсген бурьш жанып бара жаткд нымды байкрп, езДмдд е зш тары тежеуледцл. ЖУ31К: Жуйтгап, агындап, таптап кетердей тепеп, удел келе жаткрн аймалау аяк, асгы галт баяулады. Бууцм: осы 6ip тэ тп сети Буынньщ д а соза тусш, сакуай тургысы келдь М ен де бппесе екен деймш. Буынды мойньшан орай кушьш, мандайынан, кдсынан, мурньшьщ жотасынан, шашьшан, кулак, тубш ен жагалата суйш шыкцым. Ж акры керу деген суйштщнщ денесшдеп ep6ip нукгесше дешн ардактау екенш ендд уккдндаймьш. ©Mipi ер адамды ез1м суймеухш елдм. Буын 6ip сэт кеудесш к етере крлранда, темендей крйып тесш ен суйддм. С уйпзу крндай рахат болса, сую д е сондай рахат ек енш ендд сезш гендеймш. Н е ерекш елш барын, Буынды суйген сайын суйепме дешн epin, суйе берпм келедр \"Айналдым, айналдым сенен! ©зщнен бурьш меш ойлап, меш рахаткр батыра тускщ кеп жаткрньщнан айналдым!\" — деймш ез1ме ез1м куб1рлеп. БУЫН: М ойнында жаткрн сол б кепм м ен басын шалкдйта кетер1п, оц крлыммен омырауын мыжи устап, ернш щ е м е р ш г а н е тшмдд тырьш ж!берш, Ж узисп кемейлете сорып суйддм. Куйьш с ез1М кумарльпын ояткдн болар, аузыматтлш Ж узж те ж упртп. Сол сэт бексе жаты кетершп-басылып, ырращ ы кдшылга ынтырьш жаткдньш байкрп улгерддм. Сондд омырауын, era ем ш епнщ унтын шымши укдлап, кулагыма элс1з ьщыранган уш есплгенш е ебш-кушып аймалаи берддм. Куйыльш-теплген кумарлы рахатган кулагым бптп, басым айналды. 204

Шщды фымтк/ж тун ЖУ31К: Буюл тамырларым ереуыдеп, талыкри сыздап бара жатгы. Тамшым кдлмай epin, жок, боп, Буынньщ 6ip мушесше айналып, ишне Kipin кетюм келдо. Алтыным! Майда Ж1бектей, еш д ер ею л ж аз жумсак, жугысуынан ж аны п кете жаздап, дем1МД1де шыгара алмай катып кдддым. \"Асыкдашы! Соза ry n n i осы earn !\" — депм келдо. БУЫН: Аймалаудан баска ойым жок, K iciuie е д е т асыкрадым. Эл1 Ж узйсп уят ж ещ п жаткднын жакршдасам, аяк, жатый алып каш а беретшш ен байкддым. Аузы-басьш, мойны мен тамагын, емшеп мен уртгш емше суйплеп ж атьт, он; крлыммен кшддт мен мыкдшын, саны мен такрм ын, Ti3eci мен ж ш н ш т н сипалай-сипалай ен, томенге ещстей бердом. — Кушактапгы, жаным! Бэрш кушакуангы! — дедом ж еп кря жаздай ернше жабысып. Bip-6ipiM eH т у т с к е н д е н е л е р ж а п п а й ж а м ы р аг а н куанынггарына ие бола алмай 6ip сэт талыкрып кеткен тэр1здендо. Д енем е таракан сикдор тэттш к Ж узпсгщ е зш жутып жгберпзердей. ЖУ31К: Kp3ip Ke3iM анык, жетедо: суйген адамьщньщ кдй жерш сипап, кай ж ерш устасад да ражап эсер аласыд. Буынньщ ею крлы бук1л денемдо ем ш -ерю н аралап, кей жер1ме жакршдаганда, ептеп ыцгайсызданганыммен, 6ipaK, 6epi6ip тэтп. Тусшжспз, еш нэрсемен тедеуге келм ейпн тэтп. Буюл денем Буынга карай тартылып, умтыльш бара жатгы. БУЫН: Ж а р т э тп л т н е еш езге тэтплж шендеспейдо: буюл денем ж ар кушагыныц кудореттмен балкд epin, е л ж 1реп бара жатгы. BipiMeH 6ipi беттескен сайын 6ipiH 6ipi ттлеп, ею дене 6ip денеге айнальт, 6ipme 6ipi сщ ш к е т ю а кеп аласурады. Ыстык, сынапша лып-льш сы ртыкан туш р тэтплж 6ipece ду е т ю зт те о м е шабады, б1рде лап е т т кара саны ма шапшиды, кейде е р т м е дейш кетерш п, п л м ен кем еш м е кеп кептеледо, 6ip сэт крлтыгымды кернеп, юндопмдо дуылдатады — тула бойымньщ тукгар-тукгарш щадырып, келген ж ер ш кэш п к д т куйдорт кете жаздайды. Осынша тэтгш кп керегшше татьш кер деп, э з пзпнщдо е з крльща бергеш уш ш кудайга да, табигатка да дан риза боласьщ. Ж У З К : Акдгрын рана Kipin келе ж аткдн гашьпъш керш, eci шыка куанган кдлындыктай iund куысымнан б1рдеде: “Келип! Кел!\" — деп, тура карсы умтылрандай булкдшып- булкдшып калды. Сол-ак, екен кшдопмнщ том енп жаты ып- ысгыдбоп ж уре бердо де, крлзуытула бойымды ертеп, жогары 205

Ш сушюн !Н ф М е-т ы ерлеп келе жатгы. Ж алыны шарпып басыма жеткенде, ершдер1м е р ж а з ашылып, аузы ма уылжыган шырьш дэм дуйылы п, тййме дейш epin бара ж атдандай сезшддм. Осыншалык, елш еуаз лэзэт сыйлаган от сезш ешкдндай бетенддп, epciAiri ж о д ез1ммен 6 ipre туран епз1мнщ сы дары ндай, бос жер1мд1 толтыры п туру уппн эдеш ж ар аты л ган, д е н е м н щ о н с ы з OMip су р е алм айты н 6ip белшепне айналып кетп. Зарыдгырмай келгенше ризамын, табылганьша куанамьш, барына макулмын, енд1 ешкдшан айрылмаймьш дегга келгендей, бугал iund курылысым ерекпи оянып алыпты. Махабаткд журек керек дегенмен, сезш шьщьгаа тек тесек аркдолы жетуге болатыньш бул жолы б1ржола мойындадым. Бурын мундайды бшчей, босда, кызы кры з еткен ж ы лдарьш а шпм ашьш, ез1мдд е зш аяп кеткендей болдым. С оньщ есесш ендд кдйтаррым келгендей, Буынды аплфрадгана кушадгап, оны бутшдей жутып крярдай жулдына кулшындым, БУЫН: Таудан кулаган сардлрамаш а адгарыла, крпарыла тепеген таскдш сез1мдер!м тулап-дулап мареге тете тартпад боп, бас берм ей алып кдшып, омыраулап экетш барады. Ал Ж узж болса уялыс пен кдшсыныстыд кыспагынан жада- ж ада кугылып келе жаткдндай. Мареге эйелд1 езш ен 6ipre апару, 6ip мезетге нем есе 1ркес-пркес жету, ол уш ш оны кугу, дайындау — еркекке ец басты мщдет. Ж т с н е н era денен! 6ip-6ipiH e ж абыстыра, дыса кушадгап, 6ip сэт кдмы лсыз сулд жатьш алдым. Екеу>пздщ 6ipeyiM i3 сал булк ете кэлсад-ак, бойымдагы буркднган сез1м суйы д от боп агьггыла женелмек. Аз дамылдаган сод кеудемдд кетерш, Ж узйсп талаураган алдымынан, омырауынан, крлтыд-кдбыргасынан аузымды аша сорыдквдэап, тш ммен жалай, ерншмен шымши емрене суш п шыдгым. С уйсшгеннен аузы мнан сездщ кдлай атыльш шьпъш жаткдньш б1рде байкдсам, б1рде байкдй алмадьш. — Крйньщ ньщ тэтплш нен айналдьш, аппагьгм! Анпны дойныцды! Кысшы дутары да! Ашып-жумган кезщнен! Cyinici кеп, с у й п зп а кеп жаткдн ернщнен! Рахатьш! М ереке- мейрамым! Кдмыл ыррагыма кррай кдлай тьш тэ та боп кетсе, солай аузы м нан 6ip суйспдс epiKci3 атытылып жатады. Кейде сез айтура да муршам болмай, тэтпге дадалганнан кдтты ыдыранып ыш дынып кетем. Сондайда жарау бурадай 206

________________________ЯЬудм фыжпiym тун жынданып, кеудеммен Ж узисп жаншьш, езш лаберпм келедь Ж аншылган сайьш суйсшш, оньщ да: \"Ah!\" — деп алкаша туншыгып кдлганын кулагым шалады. Эйелщ нщ де е зщ кусал балкдш жаткднын б ш е н кдндай тэ тп едД! ЖУ31К: Е р й н е ж1берсец, бул сез1м уяттан да купгп екен! Кдулап, вн е бойымды ертеп ж аткдн HenipAi токуата крйсам, табан асты е л т кететтн сиякцымын. Токуатып елгенше, бэрш тагып влген артык, сиякды. \"Жаным! Ж аным! Сен — менщ ш ын ж аны м сьщ ! Б эрш е, б эр ш е д аярм ы н. Ток,тамай кушакхашы! Таты да! Таты! Асыкдай кушакгашы! Т ек асыра кермепй!\" — деп ттлеймш туншыра буыным курьш. Ж анып бара жатырмьш. вз1м ешкдндай лыпасыз жатсам да, та га б1рдеце успм нен сыпырылып бара жаткдндай жещлденш, жан-тэншмен лапыддай аспандап ушьш бара жаткдн сиякцымьш. БУЫН: Сабыр-таратым кдйта оралганда, Ж узж тщ де салкдшдап улгергенш сезддм. О гьш а ертеп Ж1бере жаздаган кимылыма кдйта Kipicin кетпей, к р зд а га ш о га н там-тум урлеп, т а г а тугата бастадым: е й буш рш де е й крлыммен кдбырта бойлата кдтар сыйпап, 6ip токхап, 6ip жылжып мыкдшьша жеткешмде, суйсшгеннен ж антэсш м щ>1лардай ширатылып, буратыла билеп кеткен денесш е й ж етш e3i де тыншыта алмады. Т ек тгстент ы цы раш аны н тана есттддм. Кдулап, кернеп келе жаткдн ce3iM -epni Ж у зж к е де ж е т й зу yuiiH, б ау ы р ы м а т а р т ы п , б а р м е ш р 1 м м е н к у л ш ы н а кушакц-адым. T erri сезш ге суйсшген Ж узж : \"Ah!\" — деп ышкэшып к е т . Сол уннщ сикдярынан жанып бара жатып: — Ж аным! — деддм алкдшьш. — Ж ум агам ! Тэтам! \"Енд1 токдай алмаймын-ау!\" — деген урей е р ж й з Ж узпта барлатты. К езш жумып, ернш кдшкдлрып, ж ш -ж ш жугьшады: тас тушн боп туйшп, туда бойынан тамшылап саркд1лган сез1мдерш агьпъш ж1беруге эп-эгйр тэр1здендд. Ke3i жумулы, кдбарын рана кер е кдамылдатып, ауа жетпей бара жаткдндай аузьш кдйшылай аппы. Содан кешн-ак,буйл тесек, бую л уй сез1мдер ж ары лы сы н ан шайк,ак,тап, шайкдлакд-ап кеткендей болды. Ж УЗЖ : Ж аны ш ьпып бара жаткдн адам: \"©лддм!\" — деп, cipe, айкдйлай алмайтын шыгар. ©йткега сезге келердей эл-дэрмеш кдлмайды. Бэлйм, ышкэшар, шьщгырар. Эулие сез1м OAripin бара жаткднда, эйел де сейтедд: айкдй ма, ьщкдял ма, am eyip, 6ip ышкдшран дыбыс аузьщнан epiKci3 шырьш 207

Ь к а /а ш н Н 4 М > -у ш _________________ ______________ кетедь О а н ие бола алмайсьщ. М ен де бойымды кернеп, сыздап келе жаткан сез!м лап етш жарыльш кеткенде, узш п бара жаткадлдй эр ец шыдадым. Демш жетпей, крл-аягым Кимылдай алмай, Буыннын, ы р г а т м е н FaHa былк,-сылк, ырратылдым да кэддым. Ш умектеген терге шомылып, екеум1з де алкдшып жатырмыз. М удем зге ж етак . Ею адам да жещлмейтш, exeyi де ж ещ п шыгатын мундай майдан — тек махабапъщ майданы. М ундай рахат ш арш ау — м ахабапъщ рана мерекей. Екеуаралык, крна гажап мереке! Оны ешкршан жалгыз адам тойлай алмайды. БУЫН: Атылып бггкен жанартаудьщ жагасында калган жацкр кусап екеум^з 6ip-6ipiMi3re же/имше жабысып, кргбыр- жыбырсыз кдлжырап жатырмыз. Махабапъщ мерекейн ддтше жетю згешме соншалык, бакдптымын. \"Жаным!\" - дед> Ж у зщ бауырыма тыгыла сыбырлап. Куаныштан кеудемдд ж ара отбуркдк, атылгандай болды. 25.03.97 ТОСЕКТЕ СЫРЛАСУ ЖУЗГК: Кдлжырап калгып кеткен болуым керек, Буын мойнымньщ астында калган бьлегш крзгады ма екен, efrreyip, элденеден оянып кетам. Денем т эта уйып, ам талмаурап дамылдай тусю й бар. Тесектеп лэзэт кдншама шаршатканымен, жаным мен т э т м таткдн рахат вн е бойыма aAi шым-шымдап тарап, луп- луп сокдан тамыр булкшмен 6ipre баяулап сщш жаткан сияк^ы: сикдф тэтгш кгщ ысгык, табьш узак, сакуап, шетйз- ш е к й з соза беруге б ейм м ш . Эл1 дымщ>1л денешздш, эл16ip- 6ipiHeH алыстатысы жок, Тайранак.дымкдхлдыкуа тэннщ 6ip айрыщна тэтал ш бар. Б а с ы м д ы KGTepin, ак, о р а м а л м е н а к ^ р ы н -ак д ф ы н омырауымды суртам . М енщ кдйыры мды сезш, Буьш 6ip сэт кез1н ашты. Бьлеп талган шыьар деп, мойнымньщ астында1ы крлын босаткдш келш едд, взш е тартьш, беттмдд кеудейне басты. Сол кезде кврпенщ асты тугел кез!ме шалынды. Ж асгыкцъщ жанында жаткан щлзыл орамалмен Буынньщ дымкьтл тесш , юнддк тусьш сыйпап суртам де, вз1мсшген тэуекелмен одан д а темендеп кетам.

________________ ЯЛщдыфмжп!умтцн — Ой, жаным! - дед! оныма суйсшген Буьш сыргальпым- нан суйш. — ©спп 03 дуниеце езщ и е болшы! БУЫН: Ж узпсгщ б1рден буйтш тоят тапкднына тебем кекке жеткендей куандым: суйгеш, суйе бш-еш гой. 0 з ушнде, е з тесегшде ж аткдн эйел!мдд OAi де еркелетш, е зш де айызым KpHFamna еркелеп, жаймашуак, сырласкдям келдд. Ж амбасы м а аунап тусш , эл1 де алаулап ж аткдн ж у зш е eivripemn кдрадым. — Ылш ©спп жакры кореец, мен ж ер бетшдеп ец бакргггы еркек боп журуге узде берер цддм. — Бул бастамасы рана. Будан да ж акры коре алатын шьтармын ам. Ж акры кврудд де уйрену каж ет екенш е ендд- ендд K©3iM жетш келедд. Элемдеп ец с±здд жакры керетш эйел болура мен де уэдемдд берем. — Соншалык, ж акры кергенде де \"Ci3\" д еп еызылып турасьщ ба? — ©ле-елгенше солай атайым. ¥намай ма? — ¥найды. Уйренш те кетпм. Bipaic, шынынды айтшы, неге \"ci3\" дегщ кеп турады? ©зщнен удкен екетмдд есщ нен шьтарып алмауьщ ушш бе? — Эйелге тан кд>1зык,-куаныштыц бэрш тек езнцзбен 6ipre Kepin, тек езщ 1зден уйр ен п м келгенддктен. ¥стазы н, уйретуипеш \" а з\" деп ерекшелеп, окдпаулап айткдн да epci ме? БУЫН: ЦИркгн-ай, эйелддн ©3i рана емес, сезш щ де эдем! болтаны кдндай ражап!? Далгаан кеципм кеудеме сыймай бара жатгы. — Болды, жаным! Буран будан былай еш кдш ан оралмаймыз. Акдллыцнан айналайын! ©келий, соны айткдн ауызды суймей рана пстеп алайын! Ж узасп шалкдлата етпетгей кеп емше суйтегймде, элемдеп ец тэтш й менщ рана тацдайым туцрыш татьш жаткдндай сезъуу, Акр1л мен сезгмнщ, керетш кезщ м ен сезетш тэнщнщ, букы. б о л м ы с -б тм щ н щ n icin кррытылран Hapi секидд. Ш ашыцньщ Ty6i м ен тырнарьщныц кебесш е дейш балкдгп сезш епн сикдгр. Сезбен ж етю зе алмайтьш, крлмен керсете алмайтын, ец кдеиетп, ец куддретп сезтм, куддрегп тэтгш к! Тацдайымньщ тубш, тш м нщ уш ьш суырып, ©не бойымды ере турегелтш, тула бойымды куалаган ыстык,арын Ж узйсп ж ары п етердей умсьштады: элемддк тартылыстьщ шнддк

Ы с у т ш Н М Ж - УШ ор та с ы eKi к,ушак,тыц ар а с ы н д а ж ан ш ы л а тунш ырып жаткдндай. М ен б у й т а eiu6ip эйелдд бар пейш м мен суйе алмаган, суйе де алмайтын адам сиакдымын: жан-тэшмнщ Ж узжке деген айрыкдпа тартылыеы хош шсшен, дене уйкелкшен кднып тоят таба алмай, тагат та таба алмай алек. Осыншалык, ж акры каре алатыныма ез1м кдйранмын. Ж акры каре алгаильпым жакры адам екендшмнщ куэсз icneTri. Адам езш щ нагыз адам екендитн, 6ip сезшсе, ж ар кушагында рана сезшер. Эйткенм ен элдеб1р туйсж тасекте эцпмелесудщ де балекше тэтплитн бузгысы келмедь — Ш ынынды айтшы, м е т не ушш, кдй кдялырым ушш жакры кардщ? — Бар пейшррзбен жакры каргеншдз ушш шьтар. — Б ар пейш м м ен ж акры керетЬпмдд кдйдан быдщ? — Э уел п д е б1лгем ж ок, кеш н кушак,тап крйнымда жаткднда быддм. — Кдйтш? — Кдк, ж ары п ж1бере ж аздап кушактараньщыздан. — OFaHFa дейш ж акры кермедщ бе? — Б1лмешм. Оран дейш ж акры адам шыгар-ау деп болжалд араныммен, ж ы га кез1м жетпей, сакцык, куддк деген сиякуы б1рдемелер1м бар сегалдд едд, соньщ бэрш сушп, кушып, бьгг-шыт крш ж1бердщ1з ю й. Bip сикдфьщыз бар шыгар? — Эрине, бар. — Кдндай? — М е н щ бар си к р ф ы м сол: елш -еш ш ж акры карем. Ондай сикрф сенде жок, па? — 0Ai сенбейаз бе? — Сенддру сенщ мшдетщ юй. — Эл1 сенддре алрам жок, па? — Бугш б1ржола сенддрд1м, осымен 6 irri дейтш межем нарсе емес, бул — мэцп е р ш т п , ар жолы а з жацалыкымен ынтык,тыратын, эр caTi баскд сэтке api украйтын, api украмайтьш, кдвьпы мен купиясы бгтейтш , ешюм б тр е де алмайтын, баскд еш кереметке украмайтьш дара, жалгыз кдсиет. Сондызрган бупн сенддрдщ бе, ертец тары сенддр! BypciryHi, одан apFbi кум , тары, тары, солай, с а й т а кете б ерем кете бередь Ж у зж ундемедд. Т ек кушагыма п л ы л а тусш, алкрмымнан 210

Шацды о!сылтк(м тун акдщын рана суйдд. М ьщ сезд ен артык, сол кдлльны ет- журепмдд еляаретп. Еркелетш ерншен, мурны ныр ушынан ш екелей суйin, белшен к^гсып баурым а та р п ы м . Ж ан ы унатып, кезш жума мешрленш жымиды. О л жымыйыстьщ суйгамдшгш сезбен жетгазу, cipa, мумган емес. Денем шымырлап, ене бойым ш ш кря бердь Тумсыгымды омырауына кемш, eMrici келген балаша емш епн езплей уысгап, мегарене шскелеп, ебектей сушп, талпына такала туспм, тэтп толкдгн тамыр-тамырыма лып-лып, луп-луп таралып жатты. ЖУ31К: Мен бурын еркек уппн эйелддр 6api тесекте б1рдей деп ойлайтынмьш. Кдндай эйелден де ер к ек алатьш кднагат 6ip-ax, турл! боп кершетш . Э йелдщ сулулыгы, MiHe3i мен кд1льпы баекд жерде баекдша багаланганымен, тесекке келгенде кез келгеш тек уррашылык, мшдетш аткдратын 6ipKeAKi ж а н д а р с и я р та н а ты н . О л ай е м е с ш е ал гаш кумэнденддрген — Буын. Бурынты куйеу1м буйтш аймалап, TeceKTiH, рахаты н дел булайш а баптамайтын. Д ерегарек айткднда, аймалауды атгап етш, б1рден тете KipiceriH. Содан да ма екен, еркекке бар кереп сол Tereci шырар дейтшмш. Эйткенмен не дер екен деп, Буынды эйелдж кулыкрен эдем сьшагым келдг — Bip нерсе сурасам, шьшьщызды айтасыз ба? — Айт д есер айтайьш. — Эйел мен еркек ерте ме, кеш пе, eirreyip, тесекте торысады гой. Т ек шьш ьщызды айтьщ ызшы, ер кек уппн тесекте эйелден эйелдщ не айырмашылыгы бар? БУЫН: 0 дегенде оп-оцай ж ауап бере салатьш сегалденш ем, сэл ойлашан с о р олай емесш тез аргара крйдым. Жузисгщ 6iA rici к е п ж а т р а н ы — э й е л д е н э й е л д щ ак р1л -о й айырмашыльпы емес, тан айырмашылыры: сулу эйелде бар муше сулу вместе де бар; еркек уппн, дурысырак, айткрнда, еркектгк эрекет уппн кдндай эйел болса д а 6api б!рдей ме, жок, па — соны сурайды. Эрине, эр эйелдяа эр турлг Ж эне ap6ip эйелд! эр еркек е з талгамымен унатады. Соны Ж у зж к е сыпайылап кдлай, к д й тт туешддру ыррайлы? — Ж ауабым дерегалеу, эдепаздеу кершее, ол уппн секпе. Шындап келгенде, табетат эд е п аз к^ш жараткдн еш нэрсе жок, гэп тек эр нэрсеш р орнын бглуде. Мэселен, дврегханага барып 'гамак, жеп ту р с а р онырды гам epci санамайды? Сол сиякцы, кепш ш ктщ ортасына келш дэрет сындырьш турсар, 211

Ъ ексут а н М ^ /с е к е -ц т онынды и м эдеиплж дейдд? Б1рак,уят нэрсеш уялмай айтатьш да, уялмай ютейтш де жер, ез орны болады. Сондыкцан сенщ сураганьщ да, м енщ OFaH е з бглгешмше ш ы найы жауап беругмнщ де еш уяпъпы жок, — Осыдан кей н Жузпсп ж етк ш к п дайындаган шыгармын деген оймен, таселей жауап беруге кепгпм. — Ж аратылу ерекш елтне кррай еркек кез келген эйелден жыныстык, кднагат ала алады. Алайда кез келген ер к е к к е з келген эйелдд кднагат сез!мш е жетю зе алмайды. Кдрабайырлап айткднда, еркек бул жагынан оцайлау, эйел курделглеу жаратылган. Э р эйелдщ дене ерекш елш де, мшез-кулык, ерекшелш де еркекке езшше курделш к тудырады. Туспалдап айткднда, б1реудщ аузы улкен, б1реудщ мурны кппкене болатыны тэр1здд, ер эйелдщ эр Mymeci де эркдлы: улкендеу, кпшлеу, алдына немесе артьш а там ан дегендей. С оны ц 6api еркекген б1рден-б1р дал ш еппмш табуды каж ет егедд. Таба алмайынша, каншалык, ж ак р ы к ергенм ен, эйел ге т е с е к рахаты н толык, сыйлай алмайды. Кдкгкдсы, б тм -тулрасы ны ц жаратылысына карай эр эйелге тесекте эр баска эрекет кажет. ¥кды ма, укдады ма, ж ауабым унады ма, жок, па, airreyip, Ж у зж эудем уакдгг унсаз жатты. Тесекке д е й н катгы ынтьпъш, тесектен к ей н еркекгщ ынтасы курт езгерш калуы мумган бе? — Мумган. — Кдндай себеппен? — Кеп себеппен. Айталык, егер эйел ез денесш еркек суйсшердей таза устамаса. — Денелерь ендд ту с ш е аз гой, солар 6ip-6ipiHe уйлеспей, содан да суысып кететшдер бола ма? — О л да мумган. BipaK, ш пал жагдайга икемдЬлжтерше байланысты, еркек пен эйелде уйлеспейтшдей дене жаратылмауга тшс. — \"1шюл жагдай\" деген немене? — Интимддк жагдай. — Ж а ц а жумбакцап \"улкен\", \"кшп\" дегендд айггьщыз гой. Содан да уйлеспей ме? — Уйлеседд. Т ек уйл еспр е б1лу керек. Еркек п ен эйелдщ е ц басты ywveciMi — 6ip-6ipiH ж акры Kepyi. С онан кешнп уйлес1м, эрине, дене ынрайын табу. Еркекгщ ец жауапты м ш деп — сол. Е ркекп сол уш ш ер кек дейдд. Сондыкщн, жаным, менщ еркекпк ец басты мшдепм — сезшмен, 212

_____ __________________Ш аудм ojcMJiamkfiH тун щллыгыммен, буюл бглген-'гуйгешммен с е т мешрлендфу, ал сенна — мешрлену. — Туспальщызды тусшдЫ: сззге мешрлену — менщ де мшдеттм. Солай ма? — Солай, жаным. Мешрдщ шуагына еркек пен эйел ешкдшан ж еке-ж еке шомыла алмайды, тек екеулеп кдна. — Э р эйел э р баска болганымен, менщ ойымша, ем1рде мулде ж аман эйел болмауга тшс. Э йелдер деген 6ipiHeH 6ipi еткен гул багы сегалдг 6ipi эдем ш пм ен, е ю ш ш а ак£1лымен, енд1 6ipi суйк1мд1 кы лы гы м ен, тагы 6ip i енер1м ен езгешеленедг Кдндай эйелдщ де кдйтсе де 6ip багалы кдсиетт болады. Ш ы ньщ ы зды айтьщ ы зш ы , ci3 э й ел дщ кдндай кдсиетш айрыкща багалайсыз? — Бутан э р еркек эркдлы жауап беруге тшс. — Маган тек а зд щ ж ауабьщыз кджет. — Мен ухшн эйелдщ ец багалы кдсиеп — кдндай жагдайда да езшщ эйел екенш есшен шьпармауы. — ©йтш жумбакщмацыз. Сонда немене, эйел еркекке кдндай жагдайда да ылги багынып журу1 кер ек дегенпцз бе? — Е, жога. Ж а ц а э зщ айткдндай, езш щ бойында б ар 6ip багалы кдсиетш кдндай жагдайда да сакуай б1луд1 айтам. Алайда есщде болсын, эйел болу — багыну емес, багьщдыру. ©гаммен, уюммен, ашумен, кер ек десец, акд1лмен де емес, эйелдж 6epL\\e суюмен багындыру. BepiAe суйген эйелден, э зщ ойлашы, е с п еркек безш ер ме? Эйелдщ эдем1 Meffipi мен кыльщгылыгы езш ен он есе акдглды ер к екп де багындыра алады. Мешрдщ шуагы мен т э т а кдьлыщщ багыну — кдй еркекке де бакдгг. — Ж арайды, бутан жаман жауап бермеген сиякуысыз. Б1лем-ау деген н эр секн щ е зш кейде жак,сы керген аддмьщньщ аузынан тагы еспгщ кеп турады. Сондыкщн тагы сурайыншы! — Сурай гой! — Кд13 бен эйелге кэп еркек к эз де салады, крлкд да салады, BipaK, олар бэрш щ бетш кдйтарып, бйреуше гана бешл беред. Ал еркекгер ейтпейдг Тисе — терекке, тимесе — бутаккд дегендей, кд!3-келшшек бггкендд ш етш ен сыпыра айналдырып шыгатындар бар. Сейту соган мшдет сиякуы. Kerapi емес куз-келшшектщ бэр1мен де бола беретшдер бар. Сонда сушспеншшк, ж ар адалдьпы дейтш киел1 сез1м 213

Ь в к ц т а н Н цф ф вкя-ум •фйда кдлады, былганбай ма? ©cipece басшыларда осы кришк, басым кездеседд, соньщ сыры н тусшддрщдзпп: еркектердщ ерекшелМ ме, к е м ш ш п ме сол? — Жаным-ау, буюл еркек уппн жауап беруге менщ к д кд ш да, м ум кщ дптм д е ж о к , BipaK, м е н щ ойы мш а, нэпсжумар еркек те, ейел де буд еш рде аз кездеспейдг Сондыкц-ан соларра бола буюл еркек-эйелдд 6ip-6ipine кдрсы крйьш кэйтем з? Keperi не оньщ? Сен мьшаган келкесщ бе: эйел кднша жакры керш турса да, жакры керетшш еркектен мумюндптнше жасырура тырысады, — уялады; ал ерк е к ейтпейдд, e3i о д е т тшсш, эйелдщ купиясын aiuyFa тырысады. Рас па? — Рас. — в й т к е ш табиратгьщ 63i эйелдщ ибальпъш арты к кдш, еркектж ш аз кдш, у яц эйелдд уяцдьпрган ояту ушш эдеш тентектеу жараткрн. ©йтпесе, ибалы эйел ибасьш сакц-ап, бул еш рден тук керш, тук бшрмей-ак, боскд ете шыкрас па? Сен, эрине, шектен тыс тентекпкп сегесщ, шектен тыс ибалыкуы м ен де сегем. ©йткеш табигат сыйлаган eMip/ii табитатгьщ е з талабына сай жумсамау — ибалыкдан бурьш надандык, бшчеспк. Адам, сез жок, тек ибалыкден немесе б1рьщрай тенгекпкпен дегенш е ж ете алмайды, оны да упггас- ■гырьш, уйлеспре б1лу кржет. — Таты сурайым. — Куларым сенде. — Kp3ip крзакцп не кеп, Kapi кдяз бен жалгыз басты эйел кеп. Ж асы раты н Heci бар, еркектердщ ындынын бузган басты себеп — осы жардай. Эйткенмен, мен анык, б1лем, Kepi кдяздардьщ арасында ер адамды мулде мойьшдамайтьш, тйтп, ер кектен кэддмпдей крркртын, ж а й сейлесш турудьщ езш у ят санап, сез1мдер1 селт етпей ©Ai куйде кдлраны ете кеп. Э р кдлздыц ерге ш ы кдай оты рып крлуыньщ сан кдглы ce6e6i бар. Ж ацары ci3 айткдн ш ектен тыс ибалык, та бар. Уарында ашылмай, буркжен кдлпы солып бара жаткдн гулге украган сол кдлздарра сум дык ж аны м ашиды. Сырткд сыр бермегендер1мен, менщше, оларга тесекте жалгыз жатудан кщын еш теце ж ок, Ci3 кдлай ойлайсыз? — М ен де солай ойлаймьш. Табират 6i3£j Mimcrip, дерекпр, эюм, бастык, крйшы, жумысшы бол деп мшдетгемейдц барымызга кррай, 6ipi болмасакда, 6ipi бола жатамыз,^алайда ерк екк е эйел алуды, эйелге куйеуге тиудд мшдетгейдд, сол 214

______________________ Шауды ojcumnkflH тун ушш б!р1шзд1 еркек к д т , егашшм1здд эйел кр>т жаратады. Ендеше табигат жуктеген мшдетп орындау — гамге де болса парыз. Эцпм енщ ен, шыньша келеек, ем1рбакд Kepi кдга боп еткенше, жаман да болса 6ip еркектщ жанында жату — табигат талабын хал-кддырьщша орындау. — Казак, айтады: \"Кдпяызды гам шшейдд, щязга гам сез айтпайды\", — деп. Эйел табигаты езш е еркектщ кещл аударганын, кызыщ фнын кдлап турады. BipaK, одан арыга бармайды. Ал еркектер, байкрймьш, бетен эйелмен кещлдес болганды бедел санайды. Сейте турып, ез айелшщ ондай кунэсш кенаре алмайды, ягни езгенщ эйел]мен e3i журуше болады, ал е з айелш е езгемен журуге болмайды. Осыньщ сырын гуешддре аласыз ба? — Эй, осыны туанддре алмаспын, ж ауап бермей-ак, крйсам кдйтедд? Екеум1зге ешкдндай кдтысы жок, емес пе? — О н д а е к п е л е ш м . Б ьлпм келед1, к,аз1р к д ты сы болмаганмен, болашакха гам бкедд, 6i3re де кдтысы бар боп кдлар. — Жаным-ау, элемдеп эрекетгщ бэрше 6ip менен жауап табуьщ шарт емес шыгар. М енщ бул сез1м эл п сурагыца жауап бола ма, болмай ма, ол жагы н б1лмеймш, алайда 6ipaK, эйелдщ кдй кдоы гы на да еркектер кшамм1з. Бабьш тауып, ез Kyfteyi бакдггка белеп отырса, эйел ппрюннщ баска еркекге Heci бар? К ецш калган соц, кещ лш е толмаган соц, оцала крятындай еш у м т кдлмаган соц, тагы 6ip оралып баскаша eMip суру жок, екенш е кез1 ж еткен соц, кунде м е т р ацеап, куангысы кеп турган кецш н кашангы капаска камай береш? — Дегенмен кдтелж эйелден де кетедь Менщше, ерлн байлыларга ец кдж егп кдеиет — ж ан дуниелерш щ yK,cacTbiFbi, Сырткдл сулулык, п ен суйю м дьлж ке д еген кумарлык?ыц шло уйлес^о жок, ж ерде с у й ш е н ш ш к узак, eMipсуре алмайды. Келе-келе еркек пен эйелд щ 6ipi еганппеш кем санап, езш туешбейтшдей керш, содан тецаздпе пайда болады. Тецазддк туган ж ерде тец с е зш ж ок, Т ец ce3iM болмаса, махабат кайдан болады? Bip-6ipimn, ce3iMi м ен кещ л куйш гашык, жандар унем1 азьпдгандырып, б!ршен 6ipi куат альт, 6ipme 6ipi куаг 6epin отырулары керек. ©йтпесе, токуау cyFa украл, эуелп медлдрлитн кеш нп борсыганы басып кеглей ме? О й epici децгейлес, ж ан сез1мдер1 уйлес жандар суйген аддмыныц ыцгайын у н а з таньш, кай кезде кдй кргрынан 215

Шеуапан Лфэ/секе-уям келуад шггей сезш турулары кер ек деп ойлаймьш. Элде олай емес пе? — Солай болганда кдндай! Акдллдым-ау менщ! Тек осьшды келе-келе к ей н езщ умытьш кетш журмепп! — М ен э/d айтып бггкем жок, — Ал айта гой. — Кдлай болганда да, жаны кдламаган еркектщ крйнында ж ату — эй ел уипн ауыр. Bip кун, 6ip ай, 6ip ж ы л шыдауга болар, ал е ш р бойы ш ы дау б1реудщ крлынан келсе де, б1реуддкшен келмейдд. Ондайда эйел не ажырасады, не кещ лдес табады. С онда да ж у р т 6api6ip эйелдд сегедд. С ол да эд1лет пе, О зш е ? — М ен оны эддлет демеймш. Алайда сенщ айткдньщ рас: ондайда ж у р т ак,-кдрасын ажыратпастан-ак, эйелдд юнэлэп жатады. — ©Mip деген ж у п р ш ететш дандрыл ж о л емес, кдтелесу, алдану еркекте де, эйелде де болмай турмайды. Ондай жагдайда, менщше, кеппре бглуден куддретп ештеце жок, Ал кеппре б)лу м ен ш ы дай бьлуге келгенде, кеппрероз, эйел байгустарды 6aFaaayFa 6aFa жетпейдд. — Оньща келкем. Отбасыньщ уйткдкы эйел екенш мен элдекршан мойьшдатам. — Э й тк ен м ен э й е л ce3iMiH элдилеу — е р к ектщ гана куддретп. Ci3 кушып-суйгенде мен, мысалы, балкдгганымнан: \"Осынш ама ж акры керетш ад амым бар мен кдндай бакддты эйелмш!\" — деп куаньш жатам. — С ейтш балкдлранынды сезгенде, \"Дэл булайша суйе алатьш эйелге ж олыкдфн кдндай бакдгггы е р к е к т н \" — деп, мен де куанам, жаным. — Ci3 д е м енщ ж аны мсыз. Акдьлга да, сез!мге де меш ж етекгейтш а з а з . Кей-кейде адам ce3iMi ауьщ-ауык, акдплга барынбай кеткенмен, туптщ тубшде акдлл м ен сез1м уйлесш таппаса, махабат та ешршен, болмайтьш шьтар? — Оран д а у бар ма? BipaK, акдглдымсу м ен ак£1лдылыкды д а а ж ы р ата б1лу кер ек иютар. — Ол не деген сез? — О л — аса акдллды эйелдер де болады деген сез. Олар — c e 3iMiH д е, ici м е н э р е к е т ш д е — б эр ш т е к акдллмен баскдратын, ездерш баскдша жаратылран санайтьш эйелдер. \"Сондайдьщ кереп не? Тесекке кдтыссыз да жакры керуге болмай ма?\" - д еп кергитшдер. Кушакд-асу мен сушсудд 216

____________________fflayckt olcwumlym тун ■royipсезм ге жаткрюса да, тесекте аймаласуды былтаныиггау санайтындар. — ©йдейтшдер, cipe, кез1нде ci3re жолы крдн саяси кдвметкерлер болар. Олар ездершщ махабатган да мацызды мэселелер/У шешш ж ургенш солай сезддрпса келген ш ьтар. Bi3 кулай суюдд бакргг санасак, олар намыс санайды. Олардиа, шындьпында, акдялдымсу рана емес, астамсу да. Суйген адамдардыц жумак, Tepi тесекте болмаганда, ендд кдйда болады? Оны былганыш санаран ейелдщ e3i былраныш: ойы да, ce3iMi де, тусш ш де — 6api. Ж ан-тенщ м ен ж акры керетш жерде жан-тенщмен жакры кере алмаудьщ e3i куне емес пе? — Ой, акрглыцнан айналганым! Эйелщ нщ ейеддерд1 сепп жаткдны жаньщ а 6ip TypAi жайлы тиед1 е к ен e3i. ЖУЗЕК: С ол сет сап е г о ойыма 6ip кудж юрдд. Керпеш кетерш, бепмдд буркеп алдым. Аяк, асты ащлл токгатура шамам жетпедг кргарандым. Ондай эйелдермен жолыкдаса, ондай ейелдердщ бар екенш, шынында, кдйдан бкедд? Э д ей сейтп ме алде байкдмады ма, менщ томсырая кдлраныма Буын мен бермедь Тук болмарандай эцпмесш айта бердь — Кдзакуа кр13 альш кдпгу, баскд 6ipeyre тиш кете м е деп крпрангандыкуан, зорлап крйнын ашу сиякцы эрекетгер эм де болса кездеседп \"Ж ак,сы кергендж тен, баскдра крмарандыкуан сейтпк\", —деп жатады ж ттгер . Оран кдлай кррайсьщ? Бульпъш, 6ipa3Fa д е й н ундей алмадым. Ойланып жаты р деген болу керек, Буын д а булк етпедг Ж арасты сырласудьщ ж1бш узш алрым келмей, е з элаздтм дд тез1рек жецуге тырыстым. — Ж ш т кдлай акцалса да, зорльцргьщ аты — зорлык, — деддм ез-ез1мнен алдегамге ю жжш. .— Ондайлардьщ назж сез1мнен repi дерекш кке б е й м екенш ешкдндай себеппен жасырып-жабу мумюн емес. К ^здьщ еркекке алгаш беркуден журексшу1, уялуы, ypeikeH yi — 6epi заоды. Ал сол шегарадан келк:1мшаз зорлап е г о з у — кдгзды кррлау. Кдо ж урегше сол сэтте тускен дак, eMipdaKp einneyi мумюн. Ал ондай дакрен, сол дакзы салган адаммен кдйтш бакргггы болура болады? © звдз ойлацызшы, элазддгшен езш ен купшге ерж аз кенш жаткдн адам мен ез щкарлшмен кушып- с у й т жаткдн адамньщ айы рм асы бар ма, жок, па? Кдгз багалайтындай кдсиеттершщ ез бойында бар-жогына 217

Шсутан H‘ ^n/ceie-ifiu_______________________ сенбейтш, к}ллык,-врекеттмен езш сыйлата алмаган, рухани сорлылыхын кара кушпен буркегга келген крркау нэпсшщ кулдары рана зорлыкка барса керек. — Э йел боп зорланьш, еркек боп зорлап кермесем де, мен де солаи шыгар деп шамалаймын. Ал м е т ендхп 6ip жш оиландыратьш нарсе — кдораныш. О сы сез1мнщ жакры екенш иэ ж ам ан екенш ж ы га ажырата алмай-ак, крйдым. — М ен де. — Ehe, ондай хрыска жауап кднагатгандырмайды м е т. — К^хска крйырмасам, ез1мнщ д е осалдырымды сездхрт алуым мумкш. — Сонда кдлай, сен д е крхзраншакрьщ ба? — Ж о к, Bipaxp кей-кейде мен де к^зганам. — М уны кдлай тусшуге болады? — Еркелеп, назданып, маран азьграк, кехул б е л т, баскака кеб1рек карап крйдыц деген сияхргы к^лзрану, ярни кэ1лыкцы Kpi3FaHy болады. Ерлнзайыгпыларра жарасымды. Ал орынды- оры нсы з, ж е н а з -д э л е л а з н е болса содан хрызгана беру хрызраншахргыхрхра ж а та д ы . Бул, байхрамаса, б ш м м е н , мэдениетпен, ахдылмен теж ей бымесе, ете кдушп. Крлскдсы, крлзханыш деген — 6ip жаты кара, 6ip жаты ак, era тусп мхнез. О ны м ен ойнамау керек. — Тук, ешкашан к д оган баты н адам бола ма? — Болмайтын шырар. Мумган емес крй. Teri, мал боп кетпесе. БУЪМ: Кызганьппы куррырды казбалай 6epriM келмедх. Одан опа тапкан да, опыхр жемеген д е хам бар? Курысьш. Эщ тме б п и дегендд ацгартып, Ж узйж е карай жылжып тецкер1ле аунап бара жаттым. 0806.97 ТОЯТ CE3IM ЖУЗПС: Тецкерхле аунап келе ж аткан Буынньщ алдымен д е н е м е алахраны т и д к С аусахртары э л ш з AipiAMeH сырралыгымды сыйпап, мойххыма тусп. Ш аршау денем шок, тнгендей кайта ширатылды. Bip раламат жардайдьщ басталып келе ж атканы н сездхм. К оз^уу жумдым ба элде epiKci3 63i жумылды ма, afrreyip, тзтп тущ нык, терецш е тартып бара жатгы. Буыххньщ алаканы сол жахромырауымды су шрьмшше 218

______________________ УЛаудм ojcbWumkflMтун айналдырып, ш п е сыйпайды. О ц жагымды тш м ен сорып, кеудемнен 6ip тэта, таусыла крймайтын шырынды суыра, соза емш жаткдндай. Кеудемдеп жанды емшген сайьш Буын езш е тартьш, е з кеудесше кеппрш екетш жаткдн сеюлдд. 0 н е бойымды алсарете балкргпфн 6ip куддрет — ес токуатпай езш е тартьш бара жатыр. Буынды бггеудей жутьш крйсам рана ж аны м крлатындай жанталастым. Дэл кдз1р м ен ушш анайы дейтш, сыпайы дейтш тук те жок, Буьш н е айт десе, соны айта б е р е р халде еддм. \"Ж ан ы м !\" — д епп дедд, \"Ж аны м !\" — деддм, \"Байым!\" — депп!\" — дедд, дед1м. Аузымнан шыкдщн ap6ip дыбыс ж а н куанышым, бакрпты шагымньщ шатганысы едд. Муны, cipa, ж а н баласы дал айта алмайды, тек басынан кешкендер Faria б1ледд. Балгам, б1ледд деу де дурыс емес; сезедд, сезшедд деген шынырак, Мен тундыш рет тоет алдым. Еспгем, опытам, Буьш да бутан дайындаган, 6ipaK, басымнан кешпегем. Тоет сез1мш татпагандар сую дегендд тусш бей етедд дейтш дер дурыс айтады екен. Ш ын махабатгьщ не екенш сезш бдлмей-ак, м ахабат ж айы нда дауласа бередд екемаз. М ахабат ymiH еркектер ежелден-ак, бастарын курбандыкдщ тш п жатады, ейткеш олар оп-оцай-ак, тоет табады: куддретп сез1мнщ лезетш кджетшш е тэта алады, сондык,тан сондай куйге кумарта умтылады, Этгец, 6ipaK, еркектщ 6epi дел сондай куйге ейелдд д е белей бермейдд: 6ipi б1лмейдд, б1ршщ икем1 калмейдд. Буынга дейш де б1реудщ ейел1 болганыммен, бул куйдд татпай-бимей мен де журддм ю й. Сую, суйе б]лу, суйпзе б к у дегендер ж ай FaHa сез емес, елпрщдд е ш р ететш куддрет екенше ендд-ендд кез1ч ж ете бастагандай. БУЫН: Ten-Teyip тербиелг еркекпш деп ойлайтьшмьш. Бекер екен. Сую дегеннщ ш ьш куддретш дел кдз1р сезгендей куйдемш. Эйелдд жакры керген сайьш лезет куддретшщ де еселеп арта беретшш е бул жолы б1ржола к е зш ж етп . Кудай- ау, Ж узйсп -пр1дей жутьш кря жаздадым. М ен о т боп кептм бе элде ол м а — тусшбеддм: екеумДз де кушп, ертенш, ертенген сайьш ерш и аймаласьш, алемдеп ен; Terri сез!мдердд тепп- шашьш шомыльш жатгык, Жумак, деген бар болса, ол — осы. Ж ок, болса, жумак, деп ж ар кушагынан алган тоятгы айту керек. Баскдша багалау — махабатгьщ куддретше де, сезддц кдсиетше д е обал. Унс1з FaHa eAi тергшп жаткдн омырауын елпрене шскеп, 219

Ш суапан Н ^ ф к в - щ и ___________________________ ынтыра аймаладым. \"А, кудай, осы бапямды басымнан тайдыра корме!\" — деп тледдм. Ж У ЗЖ : Басымды сал шалкдйтьщкдлрап, кезш жумып жаткрн Буынньщ бетш е коз салдым. Н еткен куадрет! Кеудем шымырлап, ж урепм сагыныштан сыздап сала бердй Ш ынымен сагынып жатырмьш, кдсымда, 6ip тесекте жаткан адамга сагыныигган ж урепм сыздайды. Бмемш, бул тек кдиа сагыныш емес, — тоят тапкдн кендлдщ ш е к а з ризальпы, арнасында шуголдеген бакдэпты сезшу, cofsh кднагатгану. Бугшп алган сабагым — эйел мен еркек арасында махабат атал аты н елж1реген н э з ж ce3iM болмаса, кдншалык,ты мумюндж болып турса да, тосекке жоламагандары дурыс екен. Эрине, кейб1реулер махабатсыз-ак, канарат табуы мумган, 6ipaK ешкэшанда олар сез1м шьщ ына 6ipre кетершп, махабат мерекесш 6ipre тойлай алмайды. Махабат элдилеген ж ер д е FaHa кумарлык, пен крнарат мэщт епз, 6ip-6ipiHeH от альш, ею д е н е т 6ip-6ipiH e мэгнитше тартады д а турады. БУЫН: Тоят алсам да, бурын буйтш лэзэт татпатан сиякдымын. Ж у зж п жакры кергешмнщ куддрет-ау, арэ?! Элде Ж у зж т е айрыкдпа эйедлдк кулдрет бар ма? Ж У ЗЖ : \"Эйелдщ куддреп\" асыл сез1млд аскдкуата алар е р л т д д е б олса к е р е к . \"Кдяз Ж лбек пен Б аян сулудьщ суйгешнен айырган OMipAeH баз кеш кен жанкеигп эрекеп болмаса, Телеген мен Крзыньщ аяныиггы ел!мше и м мэн 6epin, м эцплж адызр'а айналдырар едд? Еркектщ махабат майданындагы е р л т узаганда М эжнун болып сенделш кетуден аспайды\", — деп ж а д а 6ip \"дау\" басгагым келсе де, аузымды auxyFa ершддм. Тагдыр жолыкдырган асылымньщ ысгык,кушарында маужырап жаткрн маган: \"Куадрепм менщ! Узагынан! Узагынан! Узаръшан!\" — деген плеуден баска енггеценщ де кажет! жок, сиякды. БУБЕН: — Куадретщнен айналдым, жаным! М ен еркек боп д эл мундай балкд бакдьгггы болтан е м е с тн . Epin, езш п, сенщ денеце сщ т, пище б1ржола ю р т жок, болып кетам кел ш ж аты р . С онда FaHa басылм асам , ынтык,-кумарым еш крш ан басылмайтьш сиякцы. Ж УЗЖ : — Басылмай-ак, крйсьшшы! Соншалык, жакры к о р т ж аткдныцызды с е з т , э р кддаыльщыздан eciM ауып, куаныш тьщ тэттййгшен быт-шыт боп жарылып кете жаздаймын. Эйедадц 6api мундай лэзэтп ш ащ ы бастарьшан кепдп журсе, бул дуниеде олардан еткен гам бакдтты? 220

____________________ УЛауды фылаткт тун БУЫН: — Еркектер де солай, жаным! Бер1ле сугап, бар ынтасымен суйгтзш жаткдн ейелщдд кушып-аймалаудан артык, оньщ кунггарлырьща кэш п болтан риза сатш к еру дегеннщ кдндай бакдэгг екенш б и с е ц гой, жаным! Ж умак, сыйлаган жан сэулем-ау менщ! ЖУЗЖ.: Еркек куддрет пе, эйел куддрет пе, айта алмаймын, алайда екеуш щ 6ip-6ipiH елш-ешш суки — ш ы н куддрет. Ол куддретст ештецеге тецей алмаймын. Белим, тецеу де мумган емес. Ж аца гана ез1м кеш кен жатдайды ойласам, ойлаганньщ езш ен жаным тацгажайьш рахат табады. М етел балкрггатын домна при пн ecryiM бар. О т жакдщн сайын ол да ©зге пештер сиякуы кдяза тусетш болса керек. Отты устелеген сайын оньщ да кдизуы удей беретап белгш. Суйген еркегт аймалаган сайын эйел де, cipa, домна пенпнше бабына кетеркедд. Кдизуы ш егш е жеткенде, метел балкдлп домнадан атытылатыны сеюлдд, сез1мнщ д е нпреген куиггарльпы ш епне жеткенде, ейелдщ де бойынан тоят тетстлт агытылады: ол сэттеп татплисп еш и м ешкдшан ейелдщ езш ен артык,тэта да, тусше де алмайды. О л ейткеш — ейелдщ е з куддреп. О л куддретп эйелге еркек кдна сыйлай алады. Еркек эйелдд кдншалык, куштарлыкдюн суйсе, тоят та соншалык, тэтп. Э й ел ер к екп кдншалык, куштарлыкден суйсе, еркек, сез жок, соншалык, куддретп. BepiMi3 д е сол гажап с еп т тэту ушш, бастан кеш у ушш жаралгамыз. БУЫН: Ун-туназ, ein6ip кдшылсыз, б1лепмдд мойнына тесен, аягымды устше артып, т©С1мдд омырауына уйкей -ripen, тып-тыныш тырп етпей жаткднныц рахаты жарымды тоятгандьгрган маган айрыкща тэпт: бакдшты септ купиасына жетш мен орнаткднымды шггей сеземш, соган ©3iMде, жары м да риза, екеулеп жеткен мудеге менщ табйндылыкден жетектеу1мнщ аркдсында рана крл жетюзгенш Ж у зж те багалап, бакдлтан тьшшу тауып бусанады. Акдил да, ой да, арман да — 6epi 6ip сет дамылдап, жаца рана жанартауша атылран арпалыс сезш мен ж анталас кдтмылдьщ еткшип лэзетш мыйымыз бен денем1з мейлшш е узак, усгап кдлрысы кеп унс1з ciMipin, yHci3 cinipin жаткдндай. Кенет кеуде тусым Ж узш тщ а л о з крмылын ащарды. Атьш келе жаткдн гандай бет-жуз! ел! алаулап, бет ушы Алматыньщ кулжа алмасынша кдизрылттартып тур екен. Е р к а з суйсшш, шеп-швп шекелей суйддм. 221

Ъексут м Н^п/секе-уты____________ __________________ У йлескеш ш з гой? — дедд Ж у зж уялыспен жузш тамагыма жасырьш. — Иэ, — дедм ецкейгенде ершм жеткен самай тусьшан сушп. — Ж аным ы з да, тагам з де, кдтылымыз да, 6ip-6ipiMi3re кумарггуымыз да — 6api уйлесп. М ьша рахат — соньщ жемга. Ж УЗЖ : Куанышым кеудеме сыймай, 6ip ш аг ce3iMкеуде ш ем рш еп м е д е й т шытыната керш бара жатгы. Бакдгг деген дал кдз1р осы кушм екенш тусшддм. Такдырыма, Буынга ш е к а з риза куйде суйсше кез1мдд жумдым. 26.0503. КДШУ \"Муны е з кез1ммен кергенше, кермей елш кеткетм жак,сы едд!” — д е п кушцад Н э зж е н . \" Ж е р бетандеп жалгызым\", \"Дара тукан алтыным\" деп журген к екеа жап- ж ас кдгага шпп-жеп кдрап, киш ертед-ау! Ойпырмай, ол да кеп еркектщ 6 ip i екен-ау?! М уны езш ш е жасамыс санап, ж ас ш ске ынтасы а у ь т тур гой, шамасы? Опасыз! “Б1здей емес, сен эл1 тап-тазасьщ, 6 ip тос айта крйшы!\" — дедд гой кдлйылып. M em Kip, Kapi санаганы гой сонда. Кдфыкуан аскдн э й е л д е н ж и ы р м а д ак ы ж а с кдязды жак,сы KepeTiHiH жасы рмады да гой. Ж ок, мундай кррлыкдф Нэзжен кене крймас, ондай опасыз кекесш щ кезш е кек шыбьш уймелетер. Багасын ол б ш чесе де, е з багасын Н эзж ен e3i бгледд. Ендд кермейдд, керм ей кетедд кекесш . Кетед. \"Кдйда кетсем екен?\" — деп, Н эзж ен кенет юддрктгеп, ашулы ойдан накды 6ip эрекетке Keundci келдд. Есше \"Ак, кдйьщ\" ш ипажайы тусп. Алкаш к е к е а сонда 6ip апта д ем алткдн . К уш кдн, айм алаган, е л е р д е п ce3iH айты п еркелеткен. Куйеуден кдшып ж урген муны куйеуге тиюге ынтык, еткен. Байка тиш, бала туса да оянбакан эйелдж л э з э т т щ а р а н ы н а ш к д н e3i едд. С о н ьщ 6apiH б угш п кдялыгымен сы зы п тасгап отыр. Бул да бэрш дэл сонда барып сызьш тасгайды. Кд>1лыкына карай кдальж,керсету, е з ойынша, б у т и т оньщ опасы здыкы на кдйтаркан жауабы сеюлдендд. О л муны жазыкрыз кдкнаса, бул оны неге кдтамайды? BipaK, кдшала ма ол? Ж а с кдлзбен жарасьш, жольш а ш ь т бергешме кайга 222

Шауды фылатк/т тун куанатын шьтар? Куансьш. Анандай кррльпъша куйгенше, мен де ез жолымды табайын. © з кггегенш ез алдына кел\"прейш! \"Ак, кэйыщ а\" бару уппн акщ а кер еп есш е тусп. KeKeci сыйлаган алтын сырраны кулагынан, алтын шынжырды мойнынан сарт-сурт шыгарып алды да, кеш енщ аргы бетшдеп ломбардкр кррай ойланбастан жулкдша бетгедд. Ломбардтан шьпып сагатьша крраса, алтыдан асып барады екен. Кдктга кдращылык, ерте туседд, шипажайра ж еткенш е тары кдншама уакэгт етедд, тацертец барайын деп беиндд. Ойдан, кдлзраныштыц куш гш ен Н эзж ен туш мен децбекпдп, к ез 1лмей куйш-жанды. Тацертец апыл-рупыл жуынып, ж уре кш нш \"Ак, крйыцра\" тартгы. Э м ашулы, ызалы. Кек кдйтаррысы келе ме, элдеб!реудд i3Aerici келе ме, ол жаты езш е де куцпрт. © m eyip, к е к е а турран кдладан кршып барады. Н эзж ен туею аскд е р те р е к келдд. О л о р н ы н тауы п отырганша, асхана iiiri адамга толып та Зггп. 1здеп, кецШ не толатьш 6ipeyai Keprici келш, айналасына урлана кррады. Е й устелден кешн отырран 6ipey \"меш 1здеп отырран жокрыц ба?\" дегендей бурыла жымвды. Н эзж ен ер ж о з темен кррады. Басын кэйта кетергеншде, алп адамньщ эл1кррап отырранын байкдды. Bip турл1 iuii ж ы л ы п кдлды aArire. М у ны да багалайтын (йреулердщ бар болтаны гой. Нэзжен тамарын бас кетермей inrri. Сонан соц рана керпп устелге кезипц астымен кррады: алп ж т т орнында жок, Сонысы дурыс болды. ©зш сэл еркшдеу устап, ешгамге кез салгысы жок, Kicirne есж элдьша кербездеу басып шьпъш едд, алп крра торы Kici алдын кес-кестей бердо — О збен сойлесюм келш турраны. — Kp3ip им м ен д е болса сайлесуге кррсы'&меспш. — Соны кезкррасыцыздан быддм. — Сез1мтал е кенйз. Алматыдансыз ба? Ж ок, Крратандыдан. Bipeyre р ен ж у м о з гой? Ренжу деген ж э й гой, ж е к керш журмш. — Купия болмаса, айтыцызшы, юмдд? Куйеуге шыкрам ба деп журген адамым опасыз боп шыкзы. О-о, муныцыз муцды эщтме екен. Ток, баса журш, кипкене былайырак, барсак, крйтедд? Нэзжен кррсы болмады. Ж ы л ы жуздд, сыпайы сездд, езш 223

¥)ексщтанН^фЬ-щм аузьш аш кдннан тусш ш турран адамга б1рден ьпдлласы ауа кетп. Кд1лымсыран да, щлсылган да ж ок, кекесш щ ж ас кдора кдхзыра кдрап, езш е онш а к ещ л беле крймаганын — берш, ашу-ызасьш, кррланран сезичш, кеткен кдадрш тугел акц-арып салды. Алданганын, ак^гмак, болтаный, \"сенщ денец тек м е т куанту ундн жаралган, ж аньщ мен тэнщнщ тазалыры — м енщ жумагымньщ Tepi\" дегенше сенш к елгетн, оньщ 6api эншеган erripiK, аярлы крен айткдн арбау екенш ендд тусшгенш ексш жепоздд. — ©Mip деген — осы. Ж акр ы к еру лезет кдна емес, азап. О зд е й эдем1 эйелдд м унша азапкд салып крйган еркек ол да бак^пты екен-ау! BipeyAep а зд щ 6ip жы миып кдрараныцызга зар боп келе жатса, ол а зд е й эйел1 турып, тары баскдларга кез тастап кеарленедг Эй, опасыз дурше-ай десещш! О ньщ да муцы е з басьша ж етерлж адам екен. К1мгеайтсам екен деп, к е р е кп адамын кептен 1здеп жургендей, ол да ал кеп арытылды дейсщ, Н эзжен мундас тапкднына куанып, 6ip сэг берш умытып, уйып тьщдады. Б ул бейбак, та 6ipa3 киынш ылы к,ты б астан KeminTi. AAFaiiiKbi эйел1 кдйтыс болып, екшхш ейельмен баласы ушш аж ы расы п, Kp3ip ушш ипсЫ ен турып ж аты р екен. © зш тусш етш дэп мундай адаммен кезиспрген кудайга м ьщ тэубе! Н эзж ен мунда дел осьны i3Aen келген сиякуы. Нагыз талгамына толатын жшт! Ce3i кдндай жатык, тусшш кдндай терец. 1здегешнщ дал e3i. \"Ойбай-ай, н е боп барады? Крй, курысьш, белмеге барьш акдьл токхатайын\", — дед) Нэзжен. Ж ш тгщ крлтыгъшан устап, ез1мсше тьп ы льт келе ж аткдны н ендд байкдды. Л эл o c ti жур1сш к е к е а керсе гой. Ш ошьгганнан ж у р е п токц-ап кдла жазддды. Онда, муны атып ел-прсе де, оны ю дуры с болар едд гой. — Ж арайды , e3ipre осы да жетер. Белмем1зге барып демалайык, — Аты-жетщздд айтпадыцыз. Кдй белмедеаз? — ©Ai боламыз гой, тары кездесерм1з. ¥ я т па, акы л ма элде ейелдж арлы сез1м бе, елдене Нэзженд1 жезелеп, алды-артына кдратпай белмесш е тез альш келдд. Kipe б ере б у р ы л ь т аргы на парады. Э л п ж ш т артымнан андьш крлм рд! м е деп сезйсгендд. Ж о к , андымапты, азамат екен. Eciicri ш пнен ж ауьш ж атьш Н эзж ен езше-ез1 тацралды: шынымен, 6ip керген ж ш тп унатып калганы ма? Мен де 224

fflay<kt фылмпк/т тун тез унатып кдлсам, кекем де 6ipeyAi унатып кдлса, онда муньщ e3i еркекке де, эйелге де тан зандылык, болды гой. ©йту зандылык, болса, онда кекеме н е о н е ренжимш ? О л опасыз да, мен опасыз ем естн бе? Ж ане эйел басыммен. ©з к£1лыкынан 93i крркдлп, Н эзш ен салулы тесекке сылк, отыра кетп. \"¥натып кдлсам, онда белмеме шакргруым керек шыгар?\" — деп кекетп езш-езт \"Былтандым! Былгандым!\" — делд бетш басып. Дереу крйта шыгып, астъщты кдбатгагы TipKey орнына барды. Уйге те л е п о н сок,ты. Кдлзы кетердд. К уанганы даусынан бш гап тур, кдйта-кдйта “мамалап\", iHici екеуш щ тугамен езш ойлап, уйыкуай алмагандыкдарын айты п жатыр. — F.tHKiM хабарласпады ма? — дедд шыдай алмай. — Кекец келдд. — Не дейдд? —Сега сурады. \"Кдй шипажайда?\" — дедд. Айткдм жок, — Айтпай-ак, крй, ертец ез1м барам гой. ©лп сездщ аузынан кдлай ш ы кдош н e3i де байкдмай кдлды. \"Барам гой\" —дегега буюл тырысып, курысып турган туда бойын босатып ж1бергендей болды. Бырт ете кдлран коз ж асы н тсркеудеп кдлздарта Kepcencici келмей, ж алт бурылып далата кдрай жупрдд. “Ж аным! Алтьшым!\" — дедд жы лап турып. \"Ж епсу\", 06.03.04. АЙРЫКД1А Ж ЕКПЕ-Ж ЕК \"Т убп и е к Агалы к, О л да болар ж агальщ \" Букдр ж ырау 1757-жылдьщ жазгытуры. Туе элетг Алакелдщ жазыты жупар адкдды: даланьщ жусаны, изеш, бутасы, курайы, олардьщ 6ypi мен гул1— 6api жердщ Hapi мен куннщ нурына балбырап, алкдптьщ ажарын ю рпзт-ак,тур. Келдщ жиегшен Тарбагатай мен Аркдстьщ жартасты бшгше деган жайкдлган кагал тутаса созылып жатыр. Кудайдыц кдзакдед берген кдеиетп кдзынасыньщ 6ipi — осы жер. Алые пен жакд>шга, °йы мен кд>фына кдраса да Бегенбайдьщ кез! тояр емес. 225

Ш сувпан Н^п/секе-щы Ж амбы гердщ успиде жамбастай отырып, жан-жагына суйсш е, кушак,тай алгысы келгендей ынтыгып кдрайды. Ш ебщнен айналайынды кррашы: мал емес, адам жейтшдей. H id кдндай?! ДэмД д е бусанган демшен б ш нш тур. Ш окдта шыкдан Бегенбаш-а айналасы алакднындагыдай. Ж алацаш келден ар!деп Аркдстын, адкдйы да ацырайып кершеди Осыдан отыз терт жы л бурый сол ацкдйдан лап крйып, кдзак,ты кдпыда б ас салган бул кдлмак, ендд сол адкдйдьщ аузьш а кдлай тьпъш боларьш бымей сасуда. Кудай б у й ы р т с а , т а р к ,ак д ага кд>1спак,тап, к,азак, к,алмак,ты тушпыкуыргалы-ак. тур. Ж е т т с г е н аскдн бул Бегенбай ол кезде кьфы ккэ толмаган хас батыр-ды. Д униенщ кызыгы мен ш ы ж ьпы — 6epi алда сеюлдд едг Амал не, е з кэлауынша е ш р суре алмады, кдлай сурердд кдлмак,буйырды. Аткр мппп ескен бала атган туспей ж аум ен алыскрн кдрия болды. Bepi казак, уш ш болгасын, eiciHepi ж ок, АйдаЬарша айпап-ж айпаган кдлмак, та Kp3ip б уры нгы а йб ы н ы нан айрылды. Ж а н алгыиггай едд, ж ан сакд-ауга кеш и. Кудайга шугар, курюреген Кдбанбай exeyi SAi Tipi, кдлмакдъщ булар куралпастары баягыда бггкен. Ж аталаскдндары д а, жагага жармаскдндары да тугел ж ер жастанды. Алпыс ж еп д еп Кдбанбайдын, артында, тэуба, теуба, елуге толмаган Н аурызбайлар казакд-а эл1 бар. Кудай KecipiHeH сакд-асын, крлмакцъщ куш санаулы. BipaK, атам заманнан алысып-жулысып келе жаткдн бул кдлмак, 6ip туяк, серш пей жендле салмас... Сонда не кггейдд? Ел-журтында жок, батырды топыракуан ж асай ма? Казак, жер1ндеп каф ы лы п калган acKepi кдйта TipiAin кетпесе, бул кдлмак, ендд крйтш кебейедд? Кдндай кулык, жасап, урей билеген эскер1не кдлай эл-куат бередд? Элде Багенбайды, не Крбанбайды, бэлгам, Н аурызбайды ж ансы з жумсап алпртш: \"Батыры н курттык, баскдсына бой бермейм1з\", — деп жйерленддре ме? С ака деген кдлмакдын, Наурызбайды елпрм екке келш, крлга тусш калганы бар-ды. Таты сейтш санд албайламаса, баска н е к л е й алад ы? Б егенбай калмакдъщ, awreyip, 6ip кулык, ж асары на сенш, 6ipaK, соньщ крнд ай кулык, боларьш таба алмай дал. Элде А былайдьщ батьфлары н 6ip-6ipiMeH араздастыра ма? Алдымен басынан сез асырмайтын Кдбанбай мен Багенбайды 6ip-6ipiHe айдап саламыз деп дэмеленетш шыгар? MiHe3i м ш а з казак, ж е р бетшде бар м а жок, п а 6ip кудай 226

_________________ M a yth t ojcMmnkflH тун 61лед1, сол мшездщ кеар ш ен Кдбанбай екеуш щ бурыныракуа болар-болмас б1рдецеге еддрендест калганы бар-ды. Сонда Акхамбердд тебшш: — Пэлекет елде кебейер, Ж птгп ж т т кррласа... Жуылмай кдстыц кднымен, Намыскд тиген Kip кетпес. Шабыссац, кдне, uibiFbin кер. Ж ау емессщ куш жетпес. Дарабоздай колбасы, Абыройын KipAernec, — деп, кудая тоба, Кдбанбай eneyi к^глыштаскдлы жаткдндай к у тн ш еднау! Кдрап гурсын ба, Ак^амбердшщ алп сезш ен кею н Умбетей де алюнш : \"Ей, Акуамберд], Кдбанбай!\", — деп, дурсе кря берген. BipaK, обалы не к ерек, о Kici: \"Кдбанбай, б т м кыльщдар!\" — деп акдглдылык, жасаган-ды. Баскдларра кдраганда кдлмакден кдн-жыны к еп араласкдн Кдбанбай гой: кудандалы. Кдлмакзыц кдндай ж ау екенш кдй кдзакцан да сол артык, б1лед1, сондьщган алдаута да, арбауга да тусе крймайды. Кдзыбек атасы кдсында жургенде Наурызбай да солай: сешмдд. Араздастыру крлынан келмесш, кднша акдшак, болса да, кдлмак, та 6iAep-ay. Сондык^ан баскдша, ойга келместей б1рдеме югейдЬау. Бегенбайдьщ асгындагы Ж амбыгер ак^грын гана окэдзанды. Ту сыртган Tbngjp есплгенде свйтетш . Бегенбай арты на бурылды. Бозым мен Ж анай батыр беткейлей uiOKjjFa шытьш келедд екен. \"Cipe, Абылай шакдгртып жаткдн шытар\", деп шамалады. Солай больш шыкцы. Урыскд басшылык,жасаура ысылтан Абылай буйрыгыньщ езш акыддаскдн адамша айтгы: — Кдлмакуы 03 апанына экеп кдмауга такддык, BipaK, аркдмызды кецге салмайык, ©лерш е кез1 ж еткен ж ау аянып кдлмайды. Басшылары Ш ахдор мен Убашы эл! сыр бермегешмен, жансы здардьщ айтуына кдраганда, кдлмак, ш 1нде кдз1р кдзак,ты жецем1з д е ге н н е н re p i кдзак,тан кргрыламыз-аудеген урей басым. \"Абылайдыцуш крлбасыньщ кдй-кдйсысын да елбрген батырта ушп-тепп сый берем\", — дейтш кершед! Убашы. Сакуана ж ургейаздер, агалар. Ертецп урысты тагы да жекпе-жектен бастайтын боп келаспк. 227

Ъексутан 'Нф^свкв-уп*_____________ __________________ Бекечнщ крлынан Кдлппак, Макртай батырды, Кдбекецнен М атай Агалыкд-ы, Наурызбайдан Ш апырашты Молдабайды Уйгардым. Алгашкы ж екпе-ж екп Крбекецнщ крлы бастаса деп отырмьш. OFaH крлай кррайсыздар? Куп Деп кррайык, — дедд Крбанбай баршен бурын. — Агалыкдср кррсы шыгатыны им ? — Аркруыл деген 6ipey. Ж асы жиырманын, успнде кершедд. Эдега ж асы рьш баптаган болу керек, бурын-сонды б1збен ж ек пе-ж ек к е шыкдапты. Д эу дейдд, крра купине сенетш сиякды. Агалыккр аралырьщызды айтарсыз, Крбеке.— Абылай акдгрын рана езу тартып, азш м крлай шыкды деген адамша Бегенбайга 6ip жалт етш кррады. — Крбекецнщ Агалыты крзакдъщ абыройьш теге крймас, ега-уш ж екпе-ж екте крлай жецгенш б эр М з керддк, ол — уяткр крлдырмайтын батыр. Б1здщ баскр батырларга юм шырады екен? — дедд Бегенбай. — Bapi де бурын аты белпаздер. Cipa, крлмакдъщ атакды батырларын тауыскрн сеюлддмз, —дедд Абылай тары бшнер- бш нбес езу тартып. — Кудай KecipiHeH сакуасын! Тэубэ! — дедд Бегенбай куб1рлей бетш сыйпап. К еш бата Б егенбай тары мазасызданды. \"Эй, осы крлмак, 6ip кулык, жасайды-ау\", — деп куддктене бердд. Bipan, не жасауы мумюн е к е т н крнша ойланса да иланымды шеше алмады. \"Кудай оньщ бетш ар ы кдылсын, егер крлмакдъщ Kp3ipri хэл ш е т у с т крлсам, ез1м крйтер еддм?\" — дедд ширырып. Сол сет 6ip айда басына сап ете крдды. Ah, солай екен-ау. Бул крлмак, бугш туш уйкдлда жаткрнымызда шабуыддайтын шьшар?!\" — деп шошынды. — Бозым! — дедд крсая жаткрн жерш ен басьш кетерш. — Эу, Беке! — деп Крнжыгалы Бозым батыр жанына жетш келдд. Ж а н а й баты р д а даусын еспп, шатырра гардд. Exeyi де Б екецнщ куддпн куптаган соц, ymeyi дереу Абылаймен акд,1ддасуды уйрарды. Ол да мазасыз ой успнде екен, Крбанбай м ен Наурызбайды шакргртгы. — Сакуыкд-а кррлык, жок, - дедд Наурызбай. — Б э р м з б1рдей берлжпейж, Крбекец мен Бекецнщ крлы урыскр тьщ турсын, тунп жауды менщ крлым тосып алсьш. К ез ммей кузетем1з. Абылай унс1з Бегенбай мен Крбанбайга кррады. Олар дэ yHci3 бас изесп. 228

9Лащдм фымпйуун тун ...Бегенбай эдетшше ерте оянды. О яна сап орньш ан турды. Туншр тыныш еткенш е та р кдлды. \"Калмакдыр батыры FaHa емес, акылы да, таусылган-ау\" — деп, Аркдстыц арканы жакра кез салды: ею таудьщ ортасындагы кдкда ашык, екен, куннщ кдлзрылт ш апагы жалт-ж улт шагылысып, куаныш ка шашу шашып туррандай ш ы рай таньпты. \"Э, Кудай, кдзакцы крлдай кер!\" - дедд бетш сыйпап. К удайдыр д эл бугш кдзакды крлдайтынына куннщ ш ы райы да сенам крсып турран сиякуанып, Б екер асыкрай дэрет алура бетгедд. ...Абылай бугш айрыкдиа айбынды кершдд. ©3i д е сур адам кдньш ишне тартьш кдтып алыпты. Бар1мен кдбаръш а ш п ай , кдткд.1л ам а н д а с ты . “Т у ш м е н о й ш а сорысып шыкрднсьщ-ау!\" деп шамалады Бегенбай. Кдбанбаймен кдтарлас келе жаткдн Аралыкда к ез тастады. Халкд.1 уш ш курбандыкра дайьш айналайын-ай, кдбагьш тушп, кату келедд. Арыл-айласы м ен Kyuii те р адамдай: абы рж ы м ай, ж ан- жагына алардамай, алдьгна келген жаум ен аянбай алысуды рана ойлап келе жаткдны аргарылады. Тегеуршдд екеш тусшен танылатьш мурынды, жауы рынды ж т т . \"Э, Кудай, азаматыма абырой бер!\" — дедд Бегенбай куб1рлеп. Кер жазыкдыр y en кдйыекдн кдлыр крл. Казак, пен кдлмакдыр каптаган найзасы аспан туеш кетсе де Tipen кдлатындай жыпыр-жыпыр. Кдбанбай еркеш п Агалыкра алдене айтьш жатгы. “Кдйтсш-ай! — дрдд Бегенбай. — ©ле салу крркдкдыр да крлынан келедд, ер1мдей батырымнан айырылып калам ба деп тур-ау\". Алдымен ортага кдлмакдъщ батыры шыргы. \"Дэу десе дегендей-ак, екен, — дедд Б еген бай к е ш е п А былайды р айткдны есше туеш. — Д эу мен дэудд урысгырса, буран б1зден Наурызбай ылайыр\". Кдлмакдъщ ipi/uri сондай, астьгндагы кдракер аты кэддмп есек сиякды кершедд. Кенет ол найзасын аспанга кетерш, елдене деп айкай салды. Бегенбай оныр: \"Кдбанбай! Кдбанбай!\" — деп турранын ап-анык,еепдд. ‘0 h , ит кдлмакдъщ кулыгы осы екен гой!\" — дедд ернш тдетеп. Ж уз жыл бурьш жузеге аекдн кульпъш тары кдйталамак, Кдлмакдыр он жеттдеп ж ас батыры моекдл тарткдн Салкам Жэрпрдд ecrin ж екпе-ж екке этап шакргрып, узак, шайкдета шарш атып барып ж ерген Foft баягыда. М ынау да, м н е, сейтп ек. \"К дзарты р К дбанбай ы н жерддк. Ендд оларды кайтадан куалаймыз!\" — деп куатгандырмак, крй эскерш. Апырмай, ойлап тапкан айлаларьш-ай! 229

Ъексут ан ЧНф)1секв-ут _____________ _________________ — Кдбанбай! Крбанбай шыкрын! - дейдд Аркдуыл кетррдеп жыртыдганша айкдйлап. Bip сэт кдзакдгар кдтгы сасгы. Дурьлдеп, гуълдеп жаткдн кдлыц крл демш ишне тартып, тым-тырыс бола кдлды. Бас крлбасы Абылай да састы. — ©зЫ шырам! ©зЫ! — дедд Агалык, кэзакуан алгаш ттл кдтып. О л д а Аркэуылшылап найзасын аспаш а кегердд. Абылай туппп, суп-сур кдлпы ундемедд. Кдлмакдъщ кдскей пигылын дэл танып, кдндай шеппм айтарьш таппаган ещнде дагдарыс бар. Кенет б оз атьшан кдртып тусш, шап айылын тартгы да: — М ен барайын! — д е д ттстенш. Баска кдллыкды кутсе де, дэл мундайды Абылайдан кутпеген карт Бегенбай ат устшде буплш кете жаздады. \"Нагыз казак, екенсщ-ау!\" — д е д суйсшш. BipaK, эрине, ол бас крлбасы айтатын сез емес едд. Бауырмалдьпъшан, жакры кергенддпнен айтгы. Бутан деган кай заманда кай крлбасы буйтш батыры учпн басын байгеre Tiriirri? — Ж ок, ататай, ©зш барамын! — деп Агалык,Абылайдьщ шаужайына орала кетп. — Абылай, сабыр ет! — дед; Бегенбай атын тебше жакршдап. — Батырларьщ жокдай, бунын, не? — Ш аршатьш барып жецбек крй, Беке. Кайткенде де Кдбекендд ж1бермеу керек, — дедд Абылай api акдалгандай, epi сэл абдырап. — Элде этой саламыз ба? — Тым дэу неме екен, Наурызбай шыкрьш! —д ед элдеюм арт ж акдан сацк, етш. Сол сездд кутш туртандай-ак, Наурызбай торы ала атьшан картъш тусш, тес айылы мен шап айыльш тартьш, жалма- ж ан эз1рлене бастады. — Кдбанбай! Кдбанбай! — дедд Аркдуыл тагы найзасын шошандатьш. — Кдбанбай кррыкра, баскдныц кереп жок, Кдбанбай, езщ шьпр! Кдбанбайдын, ендд шыдамайтыньш Бегенбай сездд. Мурты тиарейш, жуз1 тупгш, Кдбанбай дереу життгерше Кубас атгы келденец тарткртзды. Ыммен жумсап, кдбагымен укдырып тур. — Крбеке! — деп, Абылай токдатпак, больш е д , куатымды кер дегендей ол лып етш атьшан тусп де, Кубас аткд да дэл солай крртып мшдд. Кдбанбайдын; тэуекел еткенш керш, Абылай: \"Токдатсацыздаршы!\" - деп жегап, Шапырашты 230

_____ _______________ЯШуди фмлтк/ш тун Кдзыбек пен Бегенбайга ренжи карады. Наурызбай сакддай сайланьш дал сол сэт Бегенбайдьщ крсында турран Крзыбек агасына келдд: — AFa, а з айтсацызшы! ¥ р ы с узакка созылса, ж асы келш крлран Крбекец шыдамай ж урер. М ен шьпайын, жольш маран 6epcirairi! Наурызбайдьщ ол сезш касындагы Бегенбай да, Кубаска ол кезде мшш улгерген, белим, Кабанбай да анык, еспдд. — К,абанбай! Шык,! — дед1 А р кд у ы л тары . К,азак, жарындагы юддрю созылган сайын оньщ даусы жарк]ынырак, т ы к а бастады. Кдзакуарды 6ip састырранын, cipe, сезген болар. Кабанбай ун-туназ кдлмакдд карай тас тушн беттеп барады. Астындары Кубас а т желтей де жок, ш апкдн да жок, ж ай кдядырыска бара жаткрндай. — А Кудай! — дедд шыдамсыз элдеюм. \"А Кудай!\" — дедд Бегенбай д а шпнен. Кубас ат та, Кабанбай да жаура емес, Аркауылды крнакдф шакдырып келуге б ара ж аткд нд ай ж айб арак дт. К,ару ж умсайтын ойы жок, Kiciuie най засы н келденен; устап, Кдбекец Аркдуылга аяцдап жакд>шдай бердд. Кдлмакдъщ жас батыры кдусаран шалды б1рден туйреп тастайтыньша сетмдд турде найзасьш сукдал зыркд,грай кдрсы шапты. Кубас аттьщ у сп н д еп адам емес, крнж иган KiuriripiM ж ар тас сеюлдд: кддалралы келе жаткдн найзага кдрсы кдм жасап та улгермей- тщдей. Аркдуыл найзама кдрсы найза жумсайды деп кутсе керек, такай бере алтеп кеп урды. Аркдуылдьщ дел солай уратынын Кдбанбай да шамалаган сияк,ты, кылыш пен астьшан шауып найзасын как, белш тастады. Ш олтац етш Аркдуылдьщ крльшда найзаньщ ту к р л таягы рана кдлды. Кдрт батырдыц шалт кдшылын Аркдуыл, cipe, байкдп та улгермей калган сиякды. \"УЬ, азаматым-ай! —деп, Бегенбай e3i кыльпп олтегендей кушырлана суйсшдд, — Кдялышы, Кудайра шугар, кездеген ж ерш ен дал тидд. Tirm дал тимей, Аркауылдьщ найзасьш как, беле алмаган кунде де, астынан к е т е р т , тайдырып ж1берепн едд. Соньщ бэрш кай сэтге пайымдай крйды екен десещш! Эй, Кабанбай десе, Кабанбайсыц-ау!\" Найзасыз калган Аркауылды Кабанбай кумады. Шауып барып ол тары 6ip найза алып, кайтканш а кутш тура бердд. Аркауылды сол саспарандырымен-ак,сасгырды, ол кд>1льш!ьш 231