ปลูกใจรักษ์โลกปี1

ส่ิงท่ไี ดค้ อื คนในหมบู่ ้านเรม่ิ เหน็ คณุ ค่า ขยะในหมูบ่ ้านกเ็ รม่ิ ลดลง 1. บอรด์ /นิทรรศการให้ความรู้ มีเน้ือหาเก่ยี วกับขยะอย่างรอบด้าน ได้แก่ สถติ กิ ารรบั ซอ้ื ขยะจากการจดั กจิ กรรม 2 ครง้ั ทผ่ี า่ นมา ปญั หาขยะ ผลกระทบ วธิ กี าร คัดแยก และประโยชนท์ ่ชี ุมชนจะได้จากการคัดแยกขยะ 2.โบรชวั ร์ ส�ำ หรบั แจกจา่ ยภายในงาน เพอื่ ใหผ้ ทู้ ม่ี ารว่ มงานไดร้ ถู้ งึ วธิ กี าร คดั แยกขยะ ราคารบั ซอ้ื และใชเ้ ปน็ สอ่ื ในการแจง้ ก�ำ หนดการรบั ซอ้ื ขยะในครง้ั ตอ่ ๆ ไป 3. ประชาสัมพันธ์ ‘เสียงตามสาย’ ในเรื่องของปัญหาขยะ เพื่อเชิญชวน คนในชุมชนให้หันมารว่ มกันคดั แยกขยะอย่างตอ่ เนื่อง เป็นต้น และดว้ ยตระหนกั ดถี งึ บทเรยี นเกย่ี วกบั การรวมกลมุ่ ในชมุ ชนในอดตี ทช่ี มุ ชน เคยเกิดความขัดแย้งกันจากการบริหารการเงินท่ีผิดพลาด กลุ่มจึงนำ�หลักการ การท�ำ งานแบบโปรง่ ใสมาใช้ โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ การท�ำ บญั ชี ซงึ่ มที งั้ การแบง่ บญั ชี ตามกิจกรรม คือสมุดบัญชีรับซ้ือขยะและสมุดบัญชีขายอาหาร รวมถึงการสรุป การใชจ้ า่ ยเงนิ และรายรบั จากการจดั กจิ กรรมในแตล่ ะครง้ั เพอ่ื แสดงตวั เลขปลกี ยอ่ ย ให้เห็นเด่นชัด ก่อนจะนำ�ยอดทั้งหมดมาทำ�เป็นบัญชีรายรับ-รายจ่ายประจำ�กลุ่ม อีก 1 บัญชี โดยในส่วนของบัญชีย่อยนั้น โบว์และนํ้าจะเป็นผู้รับผิดชอบหลัก ก่อนจะส่งให้อาทิตย์ทำ�สรุปบัญชีกลุ่มอีกคร้ัง โดยเมื่อแล้วเสร็จในแต่ละครั้งจะมี การตรวจสอบจากสมาชกิ ภายในกลุ่มร่วมกัน นอกจากน้ี การไดท้ �ำ งานกบั คนในชมุ ชนทมี่ คี วามหลากหลายทง้ั ความคดิ และคา่ นยิ ม กท็ �ำ ใหก้ ลมุ่ ไดเ้ รยี นรทู้ จี่ ะปรบั ตวั และหาวธิ กี ารเขา้ หาบคุ คลกลมุ่ ตา่ งๆ ในชุมชน เพ่ือสร้างแนวร่วมทจี่ ะขบั เคล่อื นกจิ กรรมของกลุ่มใหก้ ้าวเดินต่อไปไดใ้ น รูปของการมสี ว่ นรว่ มซึ่งกนั และกัน “หากเราไม่เข้าใจชุมชนของเราเอง ก็ยากมากที่จะทำ�งานให้สำ�เร็จได้” อาทติ ย์สรปุ ถึงส่ิงท่ไี ด้เรียนรดู้ ว้ ยแววตาเป็นประกาย เมอ่ื ขยะกำ�ลังจะหายไปจาก ปลกู ใจรักษ์โลก ‘บ้านทา่ ดินแดงออก’ จากการน�ำ เอาศาสตรว์ ชิ าดา้ นการพฒั นาชมุ ชนทร่ี �่ำ เรยี นมาแปรรปู ใชจ้ รงิ กับชุมชนบ้านเกิด หลายอย่างต้องเรียนรู้ใหม่ แต่กลุ่มก็ได้เรียนรู้การทำ�งานเพ่ือ แก้ปัญหาชุมชน เร่ิมจากการลงพื้นที่สำ�รวจปัญหาและความต้องการของชุมชน 250

เก็บรวบรวมข้อมูลเพ่ือจัดทำ�โครงการแก้ไขปัญหา รวมกลุ่มจัดต้ังคณะกรรมการ ดำ�เนินงาน จัดเวทีประชุมร่วมกับชาวบ้าน ประสานกับหน่วยงานทั้งในและนอก ชมุ ชนเพอ่ื สรา้ งแนวรว่ มการท�ำ งาน เหลา่ นคี้ อื สง่ิ ทอี่ าทติ ยแ์ ละกลมุ่ เยาวชนรวงขา้ ว ได้เรียนรจู้ ากการท�ำ โครงการ และดว้ ยการผนกึ ก�ำ ลงั กัน ประสมกับความตงั้ ใจจริง กท็ �ำ ใหโ้ ครงการของพวกเขาประสบความส�ำ เร็จในระดับที่นา่ พอใจ “จากที่เมื่อก่อนคนไม่ค่อยจะสนใจ แต่เด๋ียวนี้พอผมไปตรงไหน เขาก็จะ มองว่าผมเป็นคนรับซ้ือขยะ ก็จะมีการบอกว่าที่บ้านให้ลูกคัดแยกไว้แล้ว เวลาไป นง่ั กนิ กาแฟเขาก็ถามว่าจะจัดตลาดนัดอีกเมือ่ ไหร่ (หวั เราะ)” อาทติ ยเ์ ล่าใหฟ้ งั ถงึ ความเปลี่ยนแปลงทเ่ี กิดขึน้ กับตัวเขา แตน่ ่ันกไ็ ม่เทียบเท่ากับความเปล่ียนแปลงท่ี เกดิ ขึ้นกบั ชมุ ชน จากการแก้ปัญหาด้วยการทำ�ให้เห็น และรณรงค์อย่างเข้าถึงจากการจัด ตลาดนัดขยะ ทำ�ให้หลายครัวเรือนในชุมชนเร่ิมหันมาใส่ใจกับการคัดแยกขยะ ไม่เผาอย่างไม่เลือกและไม่ทิ้งอย่างเกลื่อนกลาด แต่คัดแยกและนำ�มาขายสร้าง รายไดใ้ หค้ รอบครวั จนหลายๆ ครอบครวั กลายเปน็ ผรู้ ดู้ า้ นการคดั แยกไปโดยปรยิ าย ไมน่ บั รวมกบั บา้ นของแกนน�ำ กลมุ่ ทไี่ ดร้ บั การอบรมในระหวา่ งโครงการ จนสามารถ ยกระดับข้ึนเป็นครอบครัวต้นแบบการคัดแยกขยะ ที่ชุมชนสามารถมาเรียนรู้ได้ อยา่ งเปน็ รปู ธรรม “เราจดั อบรมนอ้ งแกนนำ� โดยเริม่ จากครวั เรอื น 15 หลงั มาเปน็ แบบอยา่ ง ให้ทำ�การคัดแยกแล้วนำ�มาขาย ส่ิงท่ีได้คือ คนในหมู่บ้านเร่ิมเห็นคุณค่า ขยะใน หมู่บ้านก็เรมิ่ ลดลง” โบว์กล่าวถงึ ผลของการทำ�โครงการด้วยรอยยิ้ม ดว้ ยแรงใจในการท�ำ โครงการอยา่ งมงุ่ มน่ั ของกลมุ่ ท�ำ ให้ ณ ปจั จบุ นั กลมุ่ มี เงินกองทุนไว้สำ�หรับการขับเคล่ือนงานด้วยต่อไปในอนาคต และน้องๆ แกนนำ�ก็ มเี งนิ คา่ ขนมไวใ้ ชจ้ า่ ย ขณะทใี่ นบา้ นทา่ ดนิ แดงออกในวนั นขี้ ยะกลายเปน็ ของมคี า่ จากทเ่ี คยทง้ิ ขวา้ ง ไมส่ นใจเพอ่ื นรว่ มชมุ ชน มาวนั นแ้ี ตล่ ะบา้ นจะคดั แยกขยะกอ่ นทง้ิ และการทง้ิ กท็ ง้ิ เปน็ ทเ่ี ปน็ ทางมากขน้ึ สง่ ผลใหช้ มุ ชนมสี ภาพแวดลอ้ มทด่ี ขี น้ึ พน้ื ถนน สะอาดปลอดภัยจากขยะจำ�พวกเศษแก้ว หน้าบ้านและบริเวณบ้านสะอาด พ้ืนที่ ทเ่ี คยมกี ลน่ิ เหมน็ จากกองขยะกล็ ดนอ้ ยลง และล�ำ คลองกส็ ะอาดขน้ึ อยา่ งเหน็ ไดช้ ดั อยา่ งไรก็ตาม อาทิตย์และกลมุ่ ยงั คงไมพ่ อใจเพยี งแค่นี้ ไดว้ างเป้าหมาย ต่อไปร่วมกัน คือติดตามการคัดแยกขยะในบ้านของคนในชุมชน โดยสังเกตจาก ขยะทนี่ �ำ มาขายและจากการเยยี่ มตระเวนดบู า้ น และทข่ี าดไมไ่ ดก้ ค็ อื การสรา้ งการ มสี ว่ นรว่ มใหผ้ ใู้ หญแ่ ละเยาวชนในชมุ ชนมารว่ มจดั การขยะผา่ นกจิ กรรมตลาดนดั ขยะ ให้มากยิ่งๆ ขน้ึ ไป ทั้งหมดทั้งมวลก็เพื่อชุมชนสะอาดสดใส ห่างไกลจากขยะ และเมื่อนั้น ทกุ คนในชมุ ชนยอ่ มสดใสและเปน็ สขุ 251

สรปุ ข้นั ตอนการทำ�งาน ไม่มกี ารจัดการขยะ ในชมุ ชน ท�ำ ยงั ไงกบั ขยะดนี ะ? จัดการกับมนั ไม่ได้สักที รว่ มมือกันจัดการขยะดีกว่า เข้าหาชมุ ชน สอื่ สารโครงการ เก็บ ขอ้ มลู เร่ืองขยะ ออกแบบวธิ จี ัดการขยะในรปู แบบ “ตลาดนัดขยะ” 252 ปลูกใจรักษ์โลก

หาความรู้เก่ยี วกบั ราคาซ้ือขายขยะ ประชาสัมพนั ธ์ และจดั ตลาดนดั ขยะรบั ซอื้ ขยะ จากชาวบ้าน และใหข้ อ้ มลู ความรูเ้ กย่ี วกบั ขยะ อยา่ งรอบด้าน นำ�ขยะที่รบั ซ้ือไดไ้ ปขาย จดั ทำ�บญั ชรี บั จ่าย คนื ข้อมูลชมุ ชน หาครอบครวั ต้นแบบจัดการขยะ 253

สงิ่ ที่ได้เรยี นรู้ อศั วลกั ษ์ ราชพลสทิ ธิ์ (อาทิตย์) 254 ประธานกลมุ่ เยาวชนรวงข้าว ชัน้ ปที ่ี 3 สาขาการพัฒนาชุมชน คณะมนษุ ยศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏสงขลา “การท�ำ โครงการ ท�ำ ใหไ้ ดม้ องและวเิ คราะหภ์ ายในตวั เองมากขนึ้ รจู้ กั วางแผนการท�ำ งานทเ่ี ปน็ ระบบมากขน้ึ ท�ำ ใหม้ องภาพการท�ำ งานไดด้ ี ยง่ิ ขน้ึ และแมผ้ มจะเปน็ ลกู หลานของคนในชมุ ชนแตต่ อนแรกกไ็ มก่ ลา้ ท่ีจะบอกใหเ้ ขามาท�ำ งานกับเรา แตห่ ลงั จากได้ไปคลกุ คลสี นิทสนม มา 1 ปี ก็กล้าคิดกล้าพูดกล้าบอก เกิดทักษะการสื่อสารมากขึ้น กล้าตัดสินใจมากข้ึน มีความสุขมากท่ีผ่านโครงการคร้ังแรก เพราะ ที่ผ่านมาเอาแตเ่ รยี น ไม่มีประสบการณ์การท�ำ กจิ กรรมเลย ภูมใิ จท่ี มสี ่วนท�ำ ให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในชุมชนขึน้ ” ชวลั รตั น์ สังข์ทอง (โบว)์ รองประธานกล่มุ เยาวชนรวงขา้ ว ชั้นมธั ยมศึกษาปีท่ี 6 โรงเรียนหารเทารังสปี ระชาสรรค์ จ.พัทลงุ “ได้รู้จักเพ่ือนใหม่ๆ สนุกในการทำ�กิจกรรม เห็นผลงานแล้วรู้สึกมี ความสุขที่ได้ทำ� แม้ว่าตอนแรกเห็นขยะเห็นถุงพลาสติกในชุมชน มีเยอะมาก แต่ก็รู้สึกเฉยๆ แต่เด๋ียวนี้เปลี่ยนมาใช้ถุงผ้า บอกคน ในหมบู่ า้ นวา่ ถงุ พลาสตกิ ไมส่ ามารถขายได้ ถา้ เอาไปเผากก็ อ่ ใหเ้ กดิ มลภาวะทางอากาศและอาจสง่ ผลท�ำ ใหน้ า้ํ เสยี ดว้ ยเพราะในหมบู่ า้ น มลี �ำ ธารหลายสายสง่ิ ทเ่ี ปลย่ี นแปลงมากทส่ี ดุ คอื ทกั ษะและพฤตกิ รรม โดยเฉพาะการคดั แยกขยะ และการวางแผนการจดั การงาน” สุรศักด์ิ ขุนไชยทนั (หนงึ่ ) เลขานกุ ารกลมุ่ เยาวชนรวงขา้ ว ชน้ั มธั ยมศกึ ษาปีท่ี 4 โรงเรียนหารเทารังสีประชาสรรค์ จ.พัทลุง “การเข้าร่วมท�ำ กิจกรรมตลาดนัดขยะในครัง้ แรก ไดเ้ ห็นชาวบ้านให้ ความรว่ มมอื กนั ดมี าก สว่ นตวั คดิ วา่ คงมากนั แคไ่ มก่ คี่ รอบครวั เพราะ ในทกุ วนั กจิ กรรมของหมบู่ า้ นกไ็ มค่ อ่ ยจะมคี นมา นน่ั เปน็ สง่ิ ดที ไี่ ดท้ �ำ กิจกรรมนี้ขึ้นมา และยังดีมากข้ึนไปอีกท่ีเห็นประชาชนชาวบ้านให้ ความสำ�คัญกับกลุ่มเยาวชนและหมู่บ้านหรือบ้านของตนเอง และ แรงบันดาลใจอีกอย่างคือ น้องๆ ในกลุ่มทำ�กันอย่างจริงจัง เพื่อให้ ผลงานออกมาดที ่ีสดุ ” ปลูกใจรักษ์โลก

ทีป่ รึกษากลุม่ เยาวชน ชยุต อนิ ทร์พรหม (ยุต) โครงการบา้ นปลอดขยะ ลดมลภาวะในชมุ ชน อาจารยโ์ ปรแกรมวชิ าการพฒั นาชุมชน โดย : กลุ่มเยาวชนรวงข้าว จ.พัทลุง คณะมนษุ ยศาสตร์และสงั คมศาสตร์ หวั หนา้ โครงการ มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สงขลา นายอัศวลกั ษ์ ราชพลสทิ ธ์ิ อาจารย์ชยุตมีบทบาทหนุนเสริม คณะท�ำ งานโครงการ กลุ่มเยาวชน ด้วยการนำ�ทักษะและ 1. นางสาวชวลั รัตน์ สงั ขท์ อง ความถนัดท่ตี นมี ทง้ั การเปน็ วิทยากร 2. นายสุรศักดิ์ ขุนไชยทนั กระบวนการ การบริหารจัดการ ทป่ี รกึ ษาโครงการ โครงการ การวิจัย และงานวิชาการ 1. อาจารย์ชยุต อินทรพ์ รหม มาชว่ ยใหก้ ลมุ่ เยาวชนไดเ้ พม่ิ ศกั ยภาพ มหาวิทยาลัยราชภัฏสงขลา ตนเอง 2. นายประเสริฐ ชว่ ยชเู ครอื “อยากเห็นนักศึกษากลับไปพัฒนา อดีตผใู้ หญบ่ า้ น/ประธานกล่มุ ออมทรพั ยเ์ พอื่ การผลติ บ้านเกิดตนเอง อยากเห็นนักศึกษา บา้ นท่าดนิ แดงออก ได้รับโอกาสในการเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ และนำ�ไปพัฒนาตนเองใหด้ ีขน้ึ ” 255

256 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

17 เม่อื หมอกบางตา ท้องฟ้าจะสดใส และหวั ใจจะเป็นสขุ โดย : สภาเดก็ และเยาวชนต�ำ บลบ้านดู่ จ.เชยี งราย ภาคเหนือของประเทศไทยเป็นพ้ืนที่ที่ต้องประสบกับภาวะหมอกควัน เป็นประจำ�ทุกปี ซ่ึงแน่นอนว่าหมอกควันดังกล่าวไม่ได้เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ แต่เกิดจากการเผากำ�จัดเศษวัสดุทางการเกษตรและขยะ เพื่อเตรียมพ้ืนท่ีทำ� การเกษตรรอบใหม่ เพราะเปน็ วธิ ที สี่ ะดวกรวดเรว็ โดยลมื ค�ำ นงึ ถงึ ผลกระทบทจี่ ะ ตามมา นน่ั คอื หมอกควนั จ�ำ นวนมากทป่ี กคลมุ ไปทว่ั แผน่ ฟา้ และสดุ ทา้ ยคนท่ีไดร้ บั ผลกระทบกค็ อื ตัวเกษตรกรและชาวบา้ นในพืน้ ทเ่ี อง เพราะการเผาเศษวัสดุทางการเกษตรและขยะมีผลเสียมากกว่าที่คิด เยาวชนกลุ่มหนึ่งในพ้ืนที่ จ.เชียงราย จึงได้ลุกขึ้นมารณรงค์ให้พ่อแม่เกษตรกร และชาวบ้าน ลดละเลิกการผลิตหมอกควนั โดยเริม่ จากจุดเลก็ ๆ เพ่อื ท้องฟา้ ที่สดใส และเพอื่ สขุ ภาพของตวั ทกุ ๆ คนเอง 257

จากตอซัง ปลูกใจรกั ษ์โลก สหู่ มอกควันบนแผน่ ฟา้ เมอ่ื ถงึ ฤดกู าลเตรยี มดนิ เพาะปลกู หลายจงั หวดั ในพน้ื ทภ่ี าคเหนอื ตอนบน เป็นอันต้องประสบปัญหาหมอกควันปกคลุมไปท่ัวแผ่นฟ้า เน่ืองจากชุมชนมี อาชพี หลกั คอื ปลกู ขา้ ว สบั ปะรด และขา้ วโพด ซง่ึ วถิ ขี องชมุ ชนสว่ นใหญ่ หลงั จาก เกบ็ เกย่ี วผลผลติ แลว้ จะเตรยี มหนา้ ดนิ เพอื่ ท�ำ การเกษตรในครงั้ ตอ่ ไป ดว้ ยการเผา ตอซังของพืชทเ่ี หลืออยบู่ นหน้าดนิ รวมไปถึงวถิ กี ารก�ำ จดั ขยะของชุมชนสว่ นใหญ่ อีกเช่นกัน ท่ีนิยมเผาท้ิงขยะ และเศษใบไม้กิ่งไม้ใบหญ้าต่างๆ นานา ท้ังหมด ท้ังมวลนี้ เม่ือรวมกันจึงกลายเป็นปัญหาหมอกควันท่ีชาวเหนือต้องประสบอยู่ เป็นประจ�ำ ในทุกๆ ปี การเผาตอซังและขยะในครัวเรือนท้ิงเสียเป็นวิธีท่ีง่าย แต่ผลกระทบที่ ตามมาถอื วา่ ไม่คุ้ม เพราะจากรายงานของกรมควบคุมมลพษิ ระบุว่า สถานการณ์ ค่าฝุ่นละอองในภาคเหนือนั้นสูงเกินมาตรฐานและอยู่ในระดับที่มีผลต่อสุขภาพ เชน่ มผี ลตอ่ ระบบทางเดนิ หายใจ ท�ำ ใหร้ ะคายเคอื งหรอื แสบตา สง่ ผลตอ่ สขุ ภาพจติ รวมไปถึงส่งผลกระทบต่อการคมนาคมขนส่ง ที่หมอกควันจะบดบังทัศนวิสัยใน การจราจร นำ�ไปสู่การเกิดอุบตั เิ หตแุ ละเสยี ชวี ติ ได้ หนึ่งในพ้ืนที่ที่ต้องประสบกับปัญหาหมอกควันนี้คือ บ้านโป่งนํ้าตก ต.บา้ นดู่ อ.เมอื ง จ.เชียงราย ท่ชี าวบ้านส่วนใหญม่ อี าชพี ท�ำ นาและทำ�ไรส่ บั ปะรด มีการเผาตอซังและกำ�จัดวัชพืชด้วยการเผาจนเป็นวิถี ซ่ึงผลท่ีได้รับก็คือปัญหา หมอกควันท่ีปกคลุมไปท่ัวชุมชน ส่งผลต่อสุขภาพและวิสัยทัศน์ในการใช้ชีวิต เป็นอยา่ งมาก ดว้ ยตระหนกั ถงึ ผลกระทบของปญั หาหมอกควนั ทม่ี ตี อ่ คนในชมุ ชน กอปรกบั ในช่วงเวลาเดยี วกนั นั้น มขี ่าวประชาสมั พันธ์ของโครงการปลูกใจ รักษ์โลก เขา้ มา ถึงชุมชน อาจารย์กันย์ธนัญ สุชิน หรือ ‘ครูเดียร์’ อาจารย์ประจำ�สำ�นักวิชา สังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงราย ที่ได้ทำ�โครงการเกี่ยวกับการพัฒนา ศักยภาพเด็กและเยาวชนในเทศบาลตำ�บลบ้านดู่มานาน จึงได้ชักชวน ‘สภาเด็ก และเยาวชนตำ�บลบ้านดู่’ ซ่ึงเป็นกลุ่มเยาวชนในพ้ืนท่ีท่ีทำ�กิจกรรมเก่ียวกับชุมชน และเยาวชน ใหม้ าร่วมกนั จดั ท�ำ ‘โครงการหมอกควัน มหันตภยั เงยี บ’ เพ่อื รณรงค์ ให้คนในชุมชนตระหนักถึงปัญหาหมอกควันท่ีเกิดขึ้นว่าเป็นเร่ืองสำ�คัญและมี ผลกระทบต่อชาวบ้านโดยตรง โดยนอกจากการรณรงค์แล้ว กลุ่มยังมุ่งหวังที่จะ ทำ�กิจกรรมที่นำ�ไปสู่การลดการเผาตอซัง ขยะ และเศษวัชพืช ซ่ึงเป็นสาเหตุหลัก ท่ที ำ�ใหเ้ กดิ หมอกควนั ในพ้นื ท่ตี ลอดมา “เป้าหมายของโครงการคือรณรงค์ให้คนในชุมชนลดการเผาขยะและ เศษใบไม้ในครัวเรือน ซ่ึงก่อให้เกิดควันหรือหมอกควัน แม้ว่าจะเป็นสาเหตุเล็กๆ แต่ถ้าคนทั้งประเทศเผากัน ยิ่งเผามากก็ย่ิงเป็นสาเหตุให้เกิดหมอกควันมากข้ึน” กรกช ไกรสอน หรอื ‘ทมี ’ ประธานสภาเดก็ และเยาวชนต�ำ บลบา้ นดู่ กลา่ วถงึ เปา้ หมาย ของโครงการ 258

หมอกควันเป็นปัญหาท่ีใหญ่มากขนาด รัฐบาลยังแก้ไม่ได้ เพราะรัฐอาจจะแก้จาก ภายนอกเข้าไปภายในพ้ืนท่ี แต่ผมคิดว่า พวกเรานา่ จะแกจ้ ากภายในสภู่ ายนอกมากกวา่ น่นั คอื เร่ิมแกจ้ ากหน่วยเล็กๆ ภายในชุมชน 259

สร้างความรว่ มมอื ผา่ นเวทชี าวบา้ น เพราะเหน็ วา่ ปญั หาหมอกควนั เปน็ เรอ่ื งทช่ี าวบา้ นควรรบั รแู้ ละท�ำ ความเขา้ ใจ แกนน�ำ สภาเดก็ ฯ จงึ คดิ ทจี่ ะจดั เวทชี าวบา้ นขน้ึ เพอ่ื ชกั ชวนใหผ้ ใู้ หญห่ นั มาตระหนกั ถงึ ปญั หาและโทษทร่ี า้ ยแรงของหมอกควนั อนั เกดิ จากการเผาเศษใบไมแ้ ละซากพชื ในไรน่ าของชาวบ้านเอง กระน้ัน ด้วยความที่ไม่เคยทำ�งานร่วมกับชาวบ้านมาก่อน ทำ�ให้แกนนำ� คอ่ นขา้ งประหมา่ เมอ่ื ตอ้ งตดิ ตอ่ ประสานงานกบั ชาวบา้ น แตก่ ระนน้ั ดว้ ยการชว่ ยเหลอื จากครเู ดยี ร์ รวมทง้ั ความตง้ั ใจของแกนน�ำ เอง กท็ �ำ ใหพ้ วกเขาผา่ นความประหมา่ นน้ั มาได้ การเตรยี มงานนนั้ สภาเดก็ ฯ ประชมุ แบง่ หนา้ ทก่ี ารท�ำ งานออกเปน็ 3 งาน ด้วยกัน คือ งานตดิ ตอ่ ประสานงาน โดยเรม่ิ หารอื และประสานความรว่ มมอื กบั ผใู้ หญ่ ราชันย์ ไชยฟู ผู้ใหญ่บ้านโป่งน้ําตก ซึ่งผู้ใหญ่ก็ให้การสนับสนุนด้วยดี ทั้งเรื่อง การจัดเวทีชาวบ้าน และอาสาช่วยประกาศออกทางเสียงตามสายในหมู่บ้านเพื่อ แจ้งให้ชาวบา้ นเข้าร่วมเวทพี ูดคุยในคร้งั นดี้ ว้ ย งานหาขอ้ มลู เปน็ การเตรยี มขอ้ มลู ส�ำ หรบั พดู คยุ กบั ชาวบา้ น โดยสมาชกิ สภาเดก็ ฯ ไดล้ งพน้ื ทเ่ี กบ็ ขอ้ มลู จนสามารถระบชุ ช้ี ดั ไดว้ า่ ปญั หาหมอกควนั สว่ นใหญ่ เกดิ จากการเผาเศษใบไม้ ขยะ และตอซงั พชื ตรงกบั ทพ่ี วกเขาวเิ คราะหก์ นั แตแ่ รก และหมอกควันนี้ก็ส่งผลกระทบต่อปัญหาสุขภาพของคนในชุมชน โดยเฉพาะ ผู้สูงอายุในหมู่บา้ นทเ่ี กิดอาการหอบหืดในช่วงทีเ่ กดิ ปัญหาหมอกควนั งานจดั เตรยี มเอกสารและเตรยี มสถานท่ี เปน็ งานทส่ี มาชกิ สภาเดก็ ฯ ทกุ คน ไดม้ ารว่ มกนั ชว่ ยจดั เตรยี มสถานท่ี และเอกสารประกอบทจ่ี ะใชใ้ นวนั งานใหพ้ รอ้ ม เจอชาวบา้ นทเ่ี ขาเหน็ วา่ เราท�ำ เรอื่ งสง่ิ แวดลอ้ ม ก็ชวนให้เราเข้าไปในบ้าน ให้การต้อนรับ อยา่ งดี และบอกวา่ มอี ะไรใหช้ ่วยเหลือกบ็ อก ท�ำ ใหก้ ลมุ่ เราได้ก�ำ ลังใจเพิ่มข้ึน 260 ปลูกใจรกั ษ์โลก

ถึงวันจัดกิจกรรม มีชาวบ้านมาเข้าร่วมเวทีเป็นจำ�นวนมาก ซึ่งเด็กๆ ก็ได้เปิดเวที ดว้ ยค�ำ ถามวา่ “หมอกควันทเี่ กิดข้ึนมีผลกระทบอะไรบ้าง?” เพือ่ ให้ชาวบ้านแสดง ความคดิ เหน็ ก่อนจะรวบรวมผลกระทบทช่ี าวบ้านน�ำ เสนอ เขยี นเป็น Flow Chart เพือ่ ให้ชาวบา้ นเห็นเป็นภาพเดียวกัน จากนั้นจึงต้ังคำ�ถามเพื่อหาสาเหตุว่า “หมอกควันเกิดจากใคร? เกิดจาก อะไร? และมแี นวทางในการแกป้ ญั หาอยา่ งไร?” เมอ่ื ชาวบา้ นชว่ ยกนั ระดมความคดิ จนได้ข้อสรุปถึงสาเหตุของปัญหาและแนวทางการแก้ไขแล้ว จึงเกิดข้อตกลง ระหวา่ งชาวบา้ นในชมุ ชนขึน้ 2 ข้อ คือ 1. จะชว่ ยกนั รณรงคส์ ร้างความตระหนักถงึ ปัญหาจากหมอกควนั 2. ลดการเผาเศษใบไม้ในครวั เรอื นของตน หลังจากจบเวที เด็กๆ ดีใจมากท่ีได้รับความร่วมมือจากชาวบ้าน แต่ นอกจากความดีใจแล้ว อีกส่ิงที่เด็กๆ ได้รับก็คือ บทเรียนจากการทำ�งานคร้ังแรก ซ่งึ ทุกคนได้เรียนรแู้ ละจะน�ำ ไปปรบั แก้ในกิจกรรมครั้งต่อๆ ไป “ไม่เคยทำ�งานร่วมกับชุมชนเลย พอได้ทำ�แล้วจึงทำ�ให้เห็นจุดบกพร่อง ในการทำ�งานกับชุมชนว่า พวกเราต้องรู้จักการคิดแก้ไขปัญหาท่ีเกิดข้ึน เพื่อให้ ชาวบ้านเกิดความเช่ือถือที่จะร่วมกิจกรรมและให้ความร่วมมือกับโครงการ” ทมี กลา่ วถงึ สงิ่ ทไี่ ดเ้ รยี นรู้ พรอ้ มขยายประเดน็ ดว้ ยวา่ ตอ้ งสอื่ สารใหช้ มุ ชนเขา้ ใจวา่ สภาเด็กฯ ทำ�อะไร เพื่ออะไร และชุมชนจะได้อะไร โดยพยายามให้ชาวบ้านมา ร่วมกจิ กรรมดว้ ยความสมคั รใจ ความร่วมมอื ทีแ่ ทจ้ รงิ จึงจะเกิดข้นึ ได้ 261

โครงการท่ีเราทำ�เป็นโครงการนำ�ร่องเพียง หมู่บ้านเดียว...ถ้าเกิดผลดีเราก็จะขยายไปสู่ ชุมชนรอบข้าง เหมือนเมล็ดพืชท่ีเราจะลอง ปลูกดู ถ้ามันเจริญเติบโตสวยงามก็จะท�ำ ให้ คนอ่ืนไปปลูกตอ่ ขณะท่ี สัญญา จันทรวงศ์ หรือ ‘วอยด์’ หนึ่งในแกนนำ� ก็ได้สะท้อนถึง ปลูกใจรักษ์โลก การจดั เวทีวา่ “พอได้ทำ�งานกบั ชุมชน ท�ำ ใหร้ ู้สกึ เข้าถงึ กลมุ่ คนไดง้ ่ายข้ึน และจาก เวทกี ส็ ะทอ้ นใหเ้ หน็ วา่ ปญั หาหมอกควนั เปน็ ปญั หาทใ่ี หญม่ ากขนาดรฐั บาลยงั แก้ ไม่ได้ เพราะรัฐอาจจะแก้จากภายนอกเข้าไปภายในพ้ืนท่ี แต่ผมคิดว่าพวกเรา นา่ จะแกจ้ ากภายในสภู่ ายนอกมากกวา่ นน่ั คอื เรม่ิ แกจ้ ากหนว่ ยเลก็ ๆ ภายในชมุ ชน” ภารกจิ เดนิ รณรงค์ เปลี่ยนใบไม้ให้กลายเปน็ ป๋ยุ หลังจากจัดเวทีสร้างแนวร่วมแล้ว ก็ถึงเวลาของการรณรงค์สร้างความ ตระหนักถึงปัญหาจากหมอกควันให้แก่ชุมชนในวงกว้าง สมาชิกสภาเด็กฯ และ เยาวชนในชุมชนจึงนัดหมายรวมตัวกันในตอนเย็นของวันเสาร์อาทิตย์ ออกเดิน รณรงค์ประชาสัมพนั ธ์ตามบา้ น เพือ่ ตอกย�้ำ กบั ชาวบา้ นทเี่ ขา้ รว่ มเวที และบอกต่อ กับชาวบ้านอกี หลายครัวเรือนทีไ่ ม่ไดเ้ ข้ารว่ มในเวที วา่ ให้พยายามช่วยลดการเผา ใบไมใ้ นครวั เรือนและตอซังตามไรน่ า ซึ่งเป็นวิถที ี่เกิดจากความเช่อื ของชุมชน “เมอ่ื เราอธบิ ายกท็ �ำ ใหช้ าวบา้ นเปลยี่ นความเชอื่ และความคดิ เรอ่ื งการเผา ตอซงั ขา้ วไปได้ จากเมอ่ื กอ่ นทช่ี าวบา้ นเชอ่ื วา่ ขเ้ี ถา้ ทเ่ี กดิ จากการเผาตอซงั จะเปน็ ปยุ๋ แตค่ วามจรงิ แลว้ มนั ไมใ่ ช่ แถมเมอ่ื เผาซงั ขา้ วแลว้ หนา้ ดนิ และสตั วท์ อ่ี ยอู่ าศยั ในดนิ กถ็ กู ท�ำ ลายไป” ทีมเลา่ ให้ฟงั ถงึ สว่ นหนึ่งของเน้อื หาในการเดนิ รณรงค์ นอกจากใหค้ วามรเู้ พอ่ื เปลยี่ นความคดิ และความเชอื่ แลว้ การเดนิ รณรงค์ ตามบ้านน้ียังเป็นการหาสมาชิกท่ีสมัครใจร่วมนำ�ใบไม้มาทำ�ปุ๋ยหมัก โดยเด็กๆ ได้แจกถุงดำ�ให้ชาวบ้านท่ีลงชื่อสมัครเป็นสมาชิกทำ�ปุ๋ยหมัก เพ่ือไว้ใส่รวบรวม เศษใบไม้ก่ิงไม้สำ�หรับไว้ใช้ทำ�ปุ๋ยหมัก โดยจากการเดินรณรงค์น้ี ทำ�ให้สภาเด็กฯ ไดส้ มาชกิ ท่ีเป็นครวั เรือนเข้าร่วมถงึ 30 ครอบครวั เลยทีเดียว 262

การเดินรณรงค์นี้นอกจากจะเป็นการสร้างความเข้าใจและสร้างแนวร่วม อย่างเป็นรูปธรรมแล้ว เด็กๆ เองก็ยังได้ความประทับใจและได้พัฒนาทักษะการ เขา้ หาชมุ ชนอีกดว้ ย “ตอนจะเริ่มเดินรณรงค์ ยังไม่รู้ว่าจะต้องเริม่ ต้นอย่างไร แต่พอได้ทำ�แล้ว เจอชาวบา้ นทเ่ี ขาเหน็ วา่ เราท�ำ เรอ่ื งสง่ิ แวดลอ้ มกช็ วนใหเ้ ราเขา้ ไปในบา้ นใหก้ ารตอ้ นรบั อย่างดี และบอกว่ามีอะไรให้ช่วยเหลือก็บอก ทำ�ให้กลุ่มเราได้กำ�ลังใจเพิ่มขึ้น ถอื เปน็ เรอ่ื งทป่ี ระทบั ใจมากๆ” สดุ าพร สทุ ธลนู หรอื ‘มน้ิ ’ เลขานกุ ารสภาเดก็ ฯ เลา่ ถงึ ความประทับใจพลางอมยิม้ เชน่ เดยี วกบั สมาชกิ คนอน่ื ๆ ทน่ี อกจากจะไดก้ �ำ ลงั ใจแลว้ ยงั ไดเ้ ปดิ มมุ มอง ใหม่เกี่ยวกบั การทำ�งานรว่ มกบั ชุมชน เป็นการฝึกการเปิดรบั ความคดิ เห็นของผ้อู ื่น ดว้ ยใจทปี่ ราศจากทฐิ ิ และมากกวา่ นนั้ คอื กจิ กรรมนย้ี งั ท�ำ ใหเ้ ดก็ ๆ ไดพ้ บปะพดู คยุ กบั ผใู้ หญใ่ นชมุ ชนอยา่ งใกลช้ ดิ กอ่ เกดิ เปน็ ความสนทิ สนมซงึ่ จะพฒั นาไปเปน็ ความ ร่วมมือในการเรยี นรแู้ ละแก้ปัญหาในชมุ ชนร่วมกันตอ่ ไป เสร็จจากการเดินรณรงค์แล้ว ก็ถึงเวลาทำ�ให้ชุมชนเห็นถึงประโยชน์ของ ขยะทีเ่ กดิ จากธรรมชาติ เช่น ใบไม้ กงิ่ ไม้ ทส่ี ามารถน�ำ มาทำ�เป็นปุย๋ หมักได้ โดยใน เวลาวา่ งของวันเสาร์อาทิตย์ เดก็ ๆ จะนดั หมายไปเกบ็ รวบรวมเศษใบไมก้ ่ิงไม้จาก 30 ครัวเรือนที่เข้าร่วมเป็นสมาชิกโครงการ มาเทรวมใส่ในหลุมที่ขุดไว้เพื่อหมัก เป็นป๋ยุ โดยมี ทักษด์ นัย เรือนสังข์ หรือ ‘ทอ็ ป’ หน่งึ ในแกนน�ำ เป็นผู้รับผดิ ชอบหลกั ในกจิ กรรมน้ี “ทุกๆ วันนัด ไม่ว่าใครจะมาหรือไม่มา แต่ผมก็จะไปเก็บใบไม้ตามบ้าน ซึง่ จะมกี ลุ่มนักศกึ ษา อาสาสมคั รมาช่วยงานเราดว้ ย ผมก็จะเปน็ คนพาพวกเขาไป ชว่ ยเกบ็ ใบไมด้ ว้ ยกนั สง่ิ ทผ่ี มไดจ้ ากการท�ำ แบบน้ี คอื ผมไดท้ �ำ หนา้ ทท่ี ผ่ี มรบั ผดิ ชอบ และผมเห็นว่าการมาช่วยกันแบบนี้เป็นประโยชน์เรื่องสุขภาพทั้งกับตัวเองและ สว่ นรวม อยา่ งนอ้ ยๆ ชาวบา้ นกล็ ดการเผาลงไดบ้ า้ ง อากาศทส่ี ดู เขา้ ไปกไ็ มม่ คี วนั พษิ เพราะเวลาเผาคร้ังหนึง่ ลมพดั ไปทางไหน ก็เดือดร้อนทางนน้ั ” ท็อปกลา่ ว 263

ความสำ�เร็จกำ�ลังก่อร่าง บนก้าวย่างของการเตบิ โต จากกิจกรรมทำ�ปุ๋ยหมักข้างต้น น่าเสียดายว่ากว่าท่ีขยะใบไม้ในหลุม จะกลายเป็นปุ๋ย ต้องใช้ระยะเวลามากพอสมควร จนเมื่อโครงการส้ินสุดลงแล้ว ปุ๋ยก็ยังหมักไม่ได้ท่ี เด็กๆ จึงไม่ได้แจกปุ๋ยหมักให้แก่ชาวบ้านท่ีเข้าร่วมโครงการ อย่างที่ตั้งใจไว้ แต่กระน้ัน สภาเด็กฯ ก็ได้ลงพ้ืนที่เพื่อแนะนำ�วิธีทำ�ปุ๋ยหมักให้แก่ ชาวบ้านแทน เพอื่ ใหช้ าวบา้ นสามารถท�ำ ปุ๋ยหมักได้ดว้ ยตนเอง แตส่ งิ่ หนึง่ ท่ไี ม่ต้องเสียดายกค็ ือ การทำ�โครงการในครัง้ นี้ ท�ำ ใหเ้ ดก็ ๆ ได้ เรียนรู้ประสบการณจ์ ากการท�ำ งานจริง และเตบิ โตข้นึ จากการผา่ นพน้ ปญั หาและ อปุ สรรคตา่ งๆ ซง่ึ หนง่ึ ในปญั หาใหญท่ ส่ี ดุ ของพวกเขากค็ อื การมเี วลาวา่ งไมต่ รงกนั ทำ�ใหก้ ารนดั หมายท�ำ กิจกรรมคลาดเคลอื่ น จนถงึ ขนั้ ล้มเลกิ กม็ ี “บางครง้ั นดั กนั ไวแ้ ลว้ เตรยี มงานไวแ้ ลว้ แตท่ กุ คนตา่ งไมว่ า่ ง กต็ อ้ งยกเลกิ นดั ไป จะนดั กนั ท�ำ กจิ กรรมไดอ้ กี ทกี เ็ สยี เวลามาก” มน้ิ เลา่ ใหฟ้ งั ถงึ ปญั หาของสภาเดก็ ฯ ซง่ึ จากประสบการณท์ �ำ ใหพ้ วกเขาเรยี นรทู้ จี่ ะจดั การกบั ปญั หานใ้ี น 2 แนวทาง คอื 1.) ใหแ้ ต่ละคนรบั ผดิ ชอบหน้าท่ขี องตนใหด้ ีท่ีสดุ “ทอ็ ปเปน็ คนทที่ �ำ ใหม้ น้ิ เหน็ วา่ การลงมอื ท�ำ โดยไมส่ นใจวา่ ใครจะมาหรอื ไมม่ า เปน็ ตวั อยา่ งทพ่ี วกเราตอ้ งท�ำ ตาม เพราะถา้ เรามวั แตค่ ดิ วา่ มาใหค้ รบทกุ คน 264 ปลูกใจรักษ์โลก

ถึงจะลงมือทำ� หรือทำ�ไมคนน้ีไม่ทำ� คนน้ันไม่ทำ� ก็จะไม่ได้ทำ�งานเลย” ม้ิน ยกตวั อยา่ ง ขณะท่ีแนวทางท่ี 2.) น้ัน คือ การจัดสรรหน้าที่ให้เหมาะสมกับเวลาว่าง ของแตล่ ะคน เชน่ สนุ สิ า กนั ทะเตยี น หรอื ‘บ’ี ทต่ี ดิ ภารกจิ ไมส่ ามารถมารว่ มกจิ กรรม กับสภาเดก็ ฯ ได้ทกุ คร้งั เพ่ือนๆ ก็ได้มอบหมายหน้าท่สี นบั สนนุ เบอื้ งหลังให้แก่เธอ “เมือ่ บีไมว่ ่างมารว่ มกจิ กรรมกับเพ่ือน เชน่ ไม่ไดไ้ ปเดินรณรงคด์ ้วย ไม่ได้ ไปเก็บขยะ เพ่ือนๆ ก็จะให้บีช่วยเตรียมเอกสาร เป็นผู้ช่วยอยู่เบ้ืองหลังแทน ซึ่งบี กไ็ ด้รับผดิ ชอบงานในหน้าท่ีจนเสรจ็ ถอื วา่ ไดฝ้ ึกความรบั ผิดชอบตอ่ ตวั เอง ซ่ึงการ มคี วามรบั ผดิ ชอบกบั งานของตวั เองและกลุ่มจะชว่ ยให้งานส�ำ เร็จได”้ บกี ลา่ วดว้ ย รอยย้มิ ด้วยเหตุน้ี นอกเหนือจากเนื้อหาสาระของกิจกรรมแล้ว การทำ�โครงการ ยังเป็นเหมือนเวทีที่สมาชิกทุกคนได้มาร่วมเรียนรู้การทำ�งานเป็นทีม ผ่านอุปสรรค เร่ืองการสละเวลาและความรับผิดชอบในหน้าที่ และพร้อมจะเคล่ือนงานอนุรักษ์ ในชุมชนอย่างเขม้ แขง็ และขยายผลความส�ำ เรจ็ ออกไปในวงกว้างสบื ไป “โครงการทเ่ี ราท�ำ เปน็ โครงการน�ำ รอ่ งเพยี งหมบู่ า้ นเดยี ว เราท�ำ เพอื่ ทดสอบ ว่าเปน็ อย่างไรบา้ ง ถา้ เกิดผลดเี ราก็จะขยายไปส่ชู มุ ชนรอบข้าง เหมือนเมล็ดพชื ท่ี เราจะลองปลกู ดู ถา้ มนั เจรญิ เตบิ โตสวยงามกจ็ ะท�ำ ใหค้ นอน่ื ไปปลกู ตอ่ ” ทมี ทง้ิ ทา้ ย ดว้ ยรอยยมิ้ ถงึ วนั นี้ แมโ้ ครงการจะสนิ้ สดุ ลง พรอ้ มๆ กบั ทก่ี ารแกป้ ญั หาหมอกควนั ของ สภาเดก็ ฯ ยงั เปน็ การแกป้ ญั หาในจดุ เลก็ ๆ ทย่ี งั ไมส่ ามารถขยายออกไปสภู่ าพใหญไ่ ด้ แต่ไม่อาจปฏิเสธว่า นี่คือจุดเร่ิมต้นที่ดีท่ีเยาวชนเห็นความสำ�คัญของปัญหาและ ลงมือทำ� รณรงค์และขยายความรู้ไปสู่ชาวบ้านโป่งนํ้าตก ให้ได้รับรู้และเข้าใจใน ปัญหาหมอกควัน จนเกิดเป็นการร่วมกันหาข้อตกลงในการลดการเผาเศษใบไม้ และขยะในครวั เรอื น พรอ้ มทง้ั น�ำ เศษใบไมแ้ ละกง่ิ ไมม้ าท�ำ ปยุ๋ หมกั แปรสภาพขยะ ใหก้ ลายเป็นของมปี ระโยชน์อีกทางหน่งึ จากสิ่งที่เกิดข้ึน ทำ�ให้ท้องฟ้าเหนือบ้านโป่งนํ้าตก ต.บ้านดู่ อ.เมือง จ.เชยี งราย ณ วนั น้ี แมห้ มอกควนั จะยงั ไมส่ ลายหายไปเสยี ทเี ดยี ว แตห่ ากเพง่ มองดๆี จะรสู้ กึ ถงึ แผน่ ฟา้ อนั สดใสทซ่ี อ่ นตวั อยเู่ บอ้ื งหลงั รอเวลาในอกี ไมน่ านทห่ี มอกจะสลาย แลว้ ทกุ คนก็จะได้ยิม้ ใหก้ ับแผน่ ฟ้าอันสดใสบนแผ่นดินบา้ นเกดิ อีกครัง้ เด็กๆ ขอสญั ญา... 265

สรุปขน้ั ตอนการท�ำ งาน มีการเผาตอซัง เศษวชั พืช และ ขยะ ท�ำ ให้มีหมอก และมีผลตอ่ สขุ ภาพ จดั เวทีชาวบา้ น เพ่อื ใหร้ ับรู้ ปลกู ใจรักษ์โลก ปญั หาหมอกควนั 266

ลงพนื้ ทีเ่ ก็บขอ้ มลู ปญั หาการเผา เศษใบไม้ เปิดเวทนี �ำ เสนอเพื่อให้ชมุ ชน เข้าใจเรือ่ งปญั หาหมอกควัน เดินรณรงค์ประชาสัมพันธ์ ตามบา้ น และนำ�เศษใบไม้ มาทำ�ปุ๋ยหมกั 267

สง่ิ ท่ีไดเ้ รยี นรู้ กรกช ไกรสอน (ทมี ) ประธานสภาเด็กและเยาวชนต�ำ บลบ้านดู่ ประกาศนียบตั รวิชาชีพชั้นสงู (ปวส.) ปที ่ี 2 วทิ ยาลยั อาชวี ศึกษาเชยี งราย “กอ่ นท�ำ โครงการผมไมร่ วู้ า่ จะเรม่ิ ท�ำ อยา่ งไร กลวั วา่ เราจะแกป้ ญั หา ได้ไหม ไม่กล้าที่จะพูดคุยกับชาวบ้านเพราะไม่ม่ันใจว่าชาวบ้านจะ เชอื่ ในสงิ่ ทเ่ี ราท�ำ หรอื เปลา่ แตเ่ มอื่ ไดเ้ ขา้ รว่ มอบรมพฒั นาทกั ษะตา่ งๆ จากโครงการปลกู ใจ รักษ์โลก กท็ ำ�ให้ผมเกิดทักษะและความร้ตู ่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการเขียนโครงการ รู้จักวิธีที่จะทำ�ให้โครงการของเรา บรรลุวัตถุประสงค์ตามที่ตั้งไว้ ได้เรียนรู้การประชุมวางแผนการ ทำ�งาน เสร็จจากงานก็ประชุมสรุปงาน ได้ฝึกความรับผิดชอบต่อ หนา้ ทท่ี ไ่ี ดร้ บั และชว่ ยเหลอื เพอ่ื นทล่ี �ำ บากไดฝ้ กึ การรบั ฟงั ความคดิ เหน็ ซง่ึ กนั และกนั โดยอยภู่ ายใตเ้ หตผุ ลทเ่ี หมาะสม ไดฝ้ กึ ทกั ษะการท�ำ งาน เป็นทีมกับเพื่อนๆ ในกลุ่ม และการทำ�งานร่วมกับชุมชน ซึ่งโชคดีท่ี ผใู้ หญใ่ นชมุ ชนใหก้ ารสนบั สนนุ และใหค้ �ำ แนะน�ำ ท�ำ ใหผ้ มกลา้ ทจี่ ะ เขา้ หาผใู้ หญ่เมอ่ื ผใู้ หญแ่ นะน�ำ เรากส็ ามารถท�ำ งานไดบ้ รรลเุ ปา้ หมาย มากขน้ึ ” สุดาพร สทุ ธลูน (ม้ิน) เลขานกุ ารสภาเดก็ และเยาวชนต�ำ บลบ้านดู่ คณะสงั คมศาสตร์ เอกวิชาพฒั นาสังคม มหาวิทยาลยั ราชภฏั เชยี งราย “หลงั จากท�ำ โครงการ ทศั นคตเิ ปลย่ี นแปลงไปมาก จากการลงชมุ ชน ท�ำ งานรว่ มกบั ชาวบา้ น เหน็ ภาพความรกั และความรว่ มมอื กนั ท�ำ ใหท้ ฐิ ิ ทเ่ี ราเคยมมี นั หายไป เขา้ ใจแลว้ วา่ คนเราความคดิ อาจจะไมเ่ หมอื นกนั มาอยู่รวมกันหลายคนก็หลายมุมมอง หลายความคิด หลายแง่คิด การทำ�งานกับทั้งชุมชนและทีมทำ�ให้ตัวเองเปิดใจยอมรับฟังในส่ิงที่ คนอน่ื พดู ในสง่ิ ทคี่ นอนื่ เปน็ แลว้ กลบั มามองตวั เอง ไดฝ้ กึ การควบคมุ อารมณ์ เพราะวา่ เราไดพ้ บปะคนเยอะขนึ้ ตอ้ งตดิ ตอ่ ประสานงานกบั หลายฝา่ ย นอกจากน้ันก็เปน็ เรื่องการฝกึ ความรับผิดชอบให้มากข้นึ รจู้ กั ทจ่ี ะรกั และหวงแหนธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ มมากขนึ้ ตอบแทน สง่ิ ท่ีไดร้ ับมาคนื สธู่ รรมชาติ เปน็ ผใู้ ห้บ้าง” 268 ปลูกใจรักษ์โลก

ท่ปี รึกษากลุม่ เยาวชน กนั ยธ์ นญั สุชนิ (เดยี ร์) โครงการหมอกควัน มหันตภัยเงียบ โดย : สภาเด็กและเยาวชนตำ�บลบา้ นดู่ จ.เชียงราย อาจารยส์ ำ�นักวชิ าสังคมศาสตร์ หวั หนา้ โครงการ มหาวิทยาลัยราชภฏั เชยี งราย นายกรกช ไกรสอน “จากที่เคยเรียนด้านสิ่งแวดล้อมมา จึงเกิดความประทับใจและอยากเป็น คณะทำ�งานโครงการ ส่วนหนึ่งในการอนุรักษ์ส่ิงแวดล้อม 1. นางสาวสุดาพร สทุ ธลนู แมจ้ ะเปน็ เพยี งหนง่ึ ก�ำ ลงั แตอ่ ยา่ งนอ้ ย 2. นายสัญญา จนั ทรวงศ์ กอ็ าจช่วยส่ิงแวดลอ้ มได”้ 3. นายทกั ษด์ นัย เรอื นสงั ข์ 4. นางสาวสุนิสา กันทะเตยี น 5. นางสาวจริ าวรรณ ชาตพิ นั จนั ทร์ 6. นางสาวองั คณา ออนศรี 7. นายเอกลักษณ์ ไชยฟู 8. นายกติ ติพนั ธ์ กันทะเตยี น 9. นางสาวนภาพร กนั ทะเตียน ทีป่ รึกษาโครงการ 1. อาจารย์กนั ย์ธนญั สชุ นิ มหาวิทยาลัยราชภฎั เชียงราย 2. นายราชันย์ ไชยฟู ผใู้ หญบ่ า้ นโป่งนา้ํ ตก อดตี ผู้ใหญ่บ้าน/ประธานกลุม่ ออมทรัพยเ์ พอื่ การผลิต บา้ นทา่ ดนิ แดงออก 269

270 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

18 ‘ฉัตรวารนิ ’ วนั ทส่ี ายนํ้าเปล่ยี นไป เม่อื ใจเปลย่ี นแปลง โดย : กลุม่ เยาวชนพงลีแป สุไหงปาดี จ.นราธวิ าส ‘นา้ํ ตก’ เปน็ ทง้ั ระบบนเิ วศทส่ี �ำ คญั ของพชื พนั ธแ์ุ ละสตั วป์ า่ เปน็ ทง้ั แหลง่ นา้ํ ส�ำ หรบั ชมุ ชนทอี่ ยอู่ าศยั โดยรอบ และยงั เปน็ แหลง่ ทอ่ งเทยี่ ว ทช่ี ว่ ยสนบั สนนุ ดา้ น เศรษฐกจิ ใหแ้ ก่ชุมชนในพ้นื ที่ ดว้ ยเหตนุ ี้ เมอื่ นา้ํ ตกเสอื่ มโทรมลงและเต็มลน้ ไปดว้ ยขยะ ระบบนเิ วศและ ชมุ ชนในพนื้ ท่ีตา่ งก็ได้รับผลกระทบกันถ้วนหนา้ อยา่ งไม่อาจหลกี เลยี่ ง เยาวชนกลมุ่ หนง่ึ ในพน้ื ท่ี อ.สไุ หงปาดี ไดล้ กุ ขน้ึ มาเปน็ แกนหลกั ในการรกั ษา และฟ้ืนฟูน้ําตกท่ีเคยสวยงามของชุมชน ให้กลับมาเป็นที่พ่ึงของคน สัตว์ และ ระบบนิเวศในพน้ื ทีอ่ กี ครง้ั เชญิ ชวนคณุ ผอู้ า่ นลอ่ งใตส้ จู่ งั หวดั ใตส้ ดุ ของสยามประเทศ ไปดกู นั วา่ เยาวชน กลมุ่ นเี้ ขาไดช้ ่วยฟืน้ ฟนู ้าํ ตกกนั อย่างไร? 271

‘ฉตั รวาริน’ จากธารแสนงาม สลู่ ำ�นํ้าแหง่ ขยะ ‘นาํ้ ตกฉตั รวารนิ ’ ตงั้ อยใู่ นเขตพนื้ ทอี่ ทุ ยานแหง่ ชาตบิ โู ด-สไุ หงปาดี ถอื เปน็ แหลง่ ตน้ นา้ํ หลกั ทใ่ี ชใ้ นการผลติ นา้ํ ประปาใหค้ นทง้ั อ.สไุ หงปาดี ไดใ้ ชอ้ ปุ โภคบรโิ ภค มายาวนาน อกี ทงั้ ดว้ ยความสวยงาม กท็ �ำ ใหน้ า้ํ ตกแหง่ นเี้ ปน็ แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วส�ำ คญั ของ จ.นราธวิ าส และจงั หวดั ใกลเ้ คยี ง รวมไปถงึ นกั ทอ่ งเทย่ี วจากประเทศมาเลเซยี ที่นยิ มมาท่องเท่ียวในเทศกาลส�ำ คญั ต่างๆ อยู่เนอื งๆ “หลงั เหตกุ ารณค์ วามไมส่ งบใน 3 จงั หวดั ชายแดนใต้ ท�ำ ใหน้ า้ํ ตกฉตั รวารนิ จากทเ่ี คยเปน็ นา้ํ ตกทง่ี ดงามกลบั กลายเปน็ สายนา้ํ ทม่ี ขี ยะกลาดเกลอ่ื น ไมม่ ใี ครดแู ล กลมุ่ เยาวชนพงลแี ป สไุ หงปาดี จงึ ลกุ ขน้ึ มาปกปอ้ งสายนาํ้ ของบา้ นตวั เอง ดว้ ยการ ปลุกสำ�นึกของทุกคนให้หันกลับมาสนใจดูแลน้ําตก” โมฮัมมัดซัฟฟรีย์ นารอเอ็ง หรอื ‘ครอู าว’ี ครกู ารศกึ ษานอกโรงเรยี น อ.สไุ หงปาดี และทป่ี รกึ ษาของกลมุ่ กลา่ วถงึ แรงบันดาลใจท่ีทำ�ให้กลุ่มเยาวชนลุกขึ้นมาปกป้องทรัพยากรนํ้าในพ้ืนท่ีบ้านเกิด ของตัวเอง จนกระทั่งเยาวชนกลุ่มหนึ่งที่เรียนการศึกษานอกโรงเรียน ได้รวมตัวกัน ไปเที่ยวน้ําตกฉัตรวาริน และเกิดค�ำ ถามข้ึนว่า “ทำ�ไมขยะทีน่ เ่ี ยอะจงั ” จากสภาพอันเส่ือมโทรมของนํ้าตกที่ได้พบเห็น ทำ�ให้กลุ่มเยาวชนเกิด ความรสู้ กึ อยากแกป้ ญั หาขยะใหแ้ กน่ า้ํ ตกของบา้ นเกดิ จงึ เกดิ การรวมตวั และกอ่ ตง้ั เปน็ ‘กล่มุ เยาวชนพงลแี ป สุไหงปาดี’ ข้นึ เม่อื วันที่ 30 เมษายน 2554 ซง่ึ ปญั หาขยะเกลอ่ื นนา้ํ ตกมสี าเหตมุ าจากการขาดจติ ส�ำ นกึ ของนกั ทอ่ งเทย่ี ว และคนในชมุ ชน ทไ่ี มเ่ หน็ คณุ คา่ ในการดแู ลรกั ษาสง่ิ แวดลอ้ ม อกี ทง้ั ยงั ขาดความรู้ เร่อื งผลกระทบที่เกดิ ขึ้นจากปัญหาขยะบนแหลง่ ต้นน้ํา ส่งผลตอ่ ความสะอาดของ พ้นื ท่กี ลางน้าํ และปลายนํา้ อยา่ งไม่อาจหลกี เลี่ยง กลุ่มเยาวชนพงลีแปจึงได้วางเป้าหมายในการทำ�กิจกรรมของกลุ่มไว้ที่ การสรา้ งจติ ส�ำ นกึ ใหแ้ กเ่ ยาวชนและชาวบา้ นในพน้ื ท่ี ใหห้ นั มารกั ษาและฟน้ื ฟนู า้ํ ตก ฉตั รวารนิ เปน็ ส�ำ คญั และมกี จิ กรรมดา้ นอนื่ ๆ เปน็ สว่ นเสรมิ ดงั ท่ี อานนั ต์ ดอื ราแม หรอื ‘ด’ี ประธานกลมุ่ กล่าวไวว้ ่า “เป้าหมายของกลุ่ม คือ ทำ�ให้เยาวชนและคนในชุมชนช่วยกันอนุรักษ์ ป่าตน้ นา้ํ หนั มาชว่ ยกนั จดั การปัญหาขยะบนนํ้าตกฉตั รวารนิ เป็นการฝกึ ความอดทน บรหิ ารจัดการ และต้องใช้ทกั ษะการแก้ปัญหาสงู มาก 272 ปลูกใจรักษ์โลก

สรา้ งแนวรว่ ม ดูแลรักษานํา้ ตก ดว้ ยแนวคดิ ทว่ี า่ นา้ํ ตกฉตั รวารนิ เปน็ สมบตั ขิ องทกุ คน ดงั นนั้ หนา้ ทใ่ี นการ ช่วยกันดูแลรักษานํ้าตกจึงไม่ใช่ภาระของใครคนใดคนหนึ่ง แต่ทุกคนต้องเข้ามา มีส่วนร่วมอย่างจริงจัง เป็นแนวคิดที่ ‘โครงการปลูกใจ...เมล็ดพันธุ์รักษ์น้ําตก ฉัตรวาริน’ นำ�มาใช้ เพื่อดึงการมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วนในชุมชนให้มาช่วยกัน จัดการขยะบนนา้ํ ตกฉตั รวาริน กลมุ่ เรม่ิ ตน้ ดว้ ยการจดั เวทปี ระชาคม โดยดงึ ชมุ ชนและหนว่ ยงานราชการ มาร่วมพูดคุยแลกเปล่ียน และหาแนวทางในการจัดการปัญหาขยะบนนํ้าตก ฉัตรวาริน เพอื่ น�ำ ไปสูค่ วามร่วมมอื ในการช่วยกนั จดั การดูแลขยะอยา่ งยั่งยนื โดย มหี มดุ หมายแรกอย่ทู ีก่ ารปรับปรุงโรงคัดแยกขยะ ไวส้ ำ�หรับเปน็ จดุ พักและจดั การ ขยะบนนา้ํ ตก กลมุ่ ไดป้ ระสานไปยงั หนว่ ยงานตา่ งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งใหม้ ารว่ มเวที แตด่ ว้ ยภารกจิ ของแต่ละหน่วยงานค่อนข้างรัดตัว และเวลาว่างไม่ตรงกัน ทำ�ให้กลุ่มต้องจัดเวที ถงึ 2 ครงั้ แตอ่ ยา่ งไรกต็ าม การจดั เวทกี ไ็ ดร้ บั การตอบรบั ทด่ี ี มผี ใู้ หญบ่ า้ น องคก์ าร บรหิ ารสว่ นต�ำ บล ชาวบา้ น และตวั แทนอทุ ยานแหง่ ชาตบิ โู ด-สไุ หงปาดี มาเขา้ รว่ ม โดยมดี ี ครอู าวี และผใู้ หญใ่ นพน้ื ทเ่ี ปน็ ผดู้ �ำ เนนิ การหลกั ในเวที และมี อารซี า เจะ๊ สอื แม หรือ ‘ลา’ แกนนำ�กล่มุ คอยช่วยบนั ทึกการประชุม 273

บรรยากาศการประชมุ หารอื ในเวทนี นั้ ผเู้ ขา้ รว่ มมแี นวความเหน็ ไมต่ รงกนั โดยมองว่ามีคนท่ีรับผิดชอบดำ�เนินงานในส่วนน้ีอยู่แล้ว และข้อเสนอของกลุ่ม จะเปน็ การเพม่ิ ภาระจากงานทรี่ บั ผดิ ชอบอยเู่ ดมิ แตอ่ ยา่ งไรกต็ าม สดุ ทา้ ยเวทกี ไ็ ด้ ข้อตกลงและวางแนวทางการทำ�งานร่วมกันระหว่างเยาวชน ชาวบ้านในชุมชน ผใู้ หญบ่ า้ น องคก์ ารบรหิ ารสว่ นต�ำ บล และเจา้ หนา้ ทอ่ี ทุ ยานแหง่ ชาตบิ โู ด-สไุ หงปาดี โดยจดั แบง่ หนา้ ทก่ี ารท�ำ งานออกเปน็ สว่ นๆ คอื การเกบ็ และคดั แยกขยะเปน็ หนา้ ทข่ี อง เยาวชน ชดุ รกั ษาความปลอดภยั หมบู่ า้ น (ชรบ.) และชาวบา้ นชว่ ยกนั ดแู ล การก�ำ จดั ขยะมีองค์การบริหารส่วนตำ�บลเป็นผู้จัดการ และการนำ�ขยะท่ีสามารถขายได้มา ขายต่อ มชี าวบา้ นและ ชรบ. เปน็ ผู้จัดการ เมื่อมีการแบ่งบทบาทความรับผิดชอบกันเสร็จแล้ว กลุ่มก็ได้ดำ�เนินการ ปรบั ปรงุ โรงเรอื นคดั แยกขยะบนนาํ้ ตกฉตั รวารนิ โดยไดร้ บั อนญุ าตใหใ้ ชอ้ าคารของ อุทยานแหง่ ชาติบโู ดสไุ หงปาดี แตแ่ ล้วในขณะทีโ่ รงเรอื นคดั แยกขยะกำ�ลังเป็นรูป เปน็ รา่ ง ปญั หาใหญก่ เ็ กดิ ขน้ึ เมอ่ื มกี ารปรบั เปลย่ี นผใู้ หญบ่ า้ น จากเดมิ ทผ่ี ใู้ หญบ่ า้ น คนเกา่ ใหค้ วามรว่ มมอื กบั กลมุ่ เปน็ อยา่ งดี แตผ่ ใู้ หญบ่ า้ นคนใหมย่ งั ไมเ่ ขา้ ใจแนวคดิ ในการทำ�งานของกลุ่ม จึงไม่ให้ความร่วมมือ และไม่อนุญาตให้ใช้อาคารท้ังท่ีได้ ขออนญุ าตจากทางอทุ ยานฯ ไวแ้ ลว้ โดยใหเ้ หตผุ ลวา่ โรงเรอื นคดั แยกอยดู่ า้ นหนา้ อาคาร จะทำ�ให้ทัศนียภาพไม่สวยงาม และต้องการใช้พ้ืนท่ีส่วนนี้เป็นที่จอดรถ มากกว่า โรงเรือนคดั แยกขยะทต่ี ง้ั ใจไว้จึงยงั ไมส่ ามารถด�ำ เนินการให้แลว้ เสรจ็ ได้ “ในสว่ นนเ้ี ปน็ การฝกึ ความอดทน การบรหิ ารจดั การ และตอ้ งใชท้ กั ษะการ แกป้ ญั หาสงู มาก” ครอู าวสี รปุ ถงึ ปญั หาทเี่ กดิ ขน้ึ ซงึ่ กลมุ่ ตอ้ งรว่ มใจกนั หาทางออก ต่อไป 274 ปลูกใจรักษ์โลก

ผมได้ฝึกการพูด ได้ออกแบบป้ายรณรงค์ ไดพ้ ดู ใหน้ กั ทอ่ งเทย่ี วเขา้ ใจ ผมรสู้ กึ ดใี จทเ่ี หน็ นักท่องเท่ยี วบางคนมาชว่ ยเก็บขยะดว้ ย รณรงค์ ให้แนวคดิ ปลูกฝงั จติ สำ�นกึ แม้การสร้างแนวร่วมในการฟ้ืนฟูดูแลนํ้าตกยังไม่สามารถก่อร่างสร้าง ได้อย่างเป็นรูปธรรม แต่กลุ่มก็ไม่ย่อท้อ ได้ดำ�เนินกิจกรรมต่อเน่ือง คือ ‘เผยแพร่ แนวคิด ให้ความรู้ และปลูกฝังจิตสำ�นึกในการดูแลรักษาน้ําตกฉัตรวาริน ให้แก่ เยาวชนและประชาชนทั่วไปอยา่ งต่อเนอื่ ง’ คือ 1. การรณรงค์ทางวิทยุชุมชน โดยทุกๆ วันเสาร์ - อาทิตย์ เวลา 16.00 - 17.00 น. กลมุ่ ไดร้ บั โอกาสจาก สวท.สไุ หงโกลก 106.5 Mz ใหไ้ ปจดั รายการ ‘เยาวชนพงลีแปฯ หัวใจอนรุ กั ษ์’ เพ่ือเผยแพรก่ จิ กรรมของกลมุ่ และให้ความรเู้ รอ่ื ง ขยะและสง่ิ แวดลอ้ ม มคี รอู าวแี ละดเี ปน็ ผดู้ �ำ เนนิ รายการหลกั และมนี อ้ งๆ จากกลมุ่ ผลดั เปลยี่ นกนั มาเปน็ ผรู้ ว่ มรายการ โดยจะมกี ารแบง่ หนา้ ทใ่ี นกลมุ่ วา่ สปั ดาหไ์ หน ใครต้องมาร่วมรายการ คนนั้นก็จะต้องเตรียมเนื้อหาท่ีจะพูด และจะมีฝ่ายดูแล ของรางวัลสำ�หรับช่วงการร่วมสนุกหน้าไมค์ ซึ่งเป็นช่วงท่ีได้รับความสนใจจาก แฟนรายการเป็นอยา่ งดี เน้ือหาในรายการจะแบ่งเป็นช่วงต่างๆ เช่น ช่วงร้อยวิธีดูแลส่ิงแวดล้อม ช่วงหน้าไมค์ และช่วงเรารักษ์น้ําตกฉัตรวาริน ซึ่งเป็นช่วงท่ีเพ่ิมเข้ามาในระหว่าง การท�ำ โครงการ ซง่ึ ผลจากการประชาสมั พนั ธใ์ หค้ วามรทู้ �ำ ใหผ้ ฟู้ งั ไดร้ บั ความรเู้ รอ่ื ง ส่ิงแวดล้อมและขยะควบคู่ไปกับความบันเทิง และเยาวชนในกลุ่มเองก็ได้ ประสบการณ์ ไดค้ วามรจู้ ากสง่ิ ทตี่ นเองคน้ ควา้ เพอื่ เตรยี มมาพดู ในรายการ เปน็ การ ฝึกพูดไปในตวั และฝกึ เรื่องการใช้เสยี งและการเลา่ เร่ืองราว 2. กิจกรรมเดนิ รณรงค์ใหแ้ กน่ ักท่องเทยี่ วบนนํา้ ตกฉัตรวารนิ มีการจัดข้นึ ทั้งหมด 4 คร้ัง โดยแต่ละคร้ังเยาวชนในกลุ่มจะมีการพูดผ่านเคร่ืองขยายเสียง ให้ความรู้ เดนิ ถือปา้ ยรณรงค์ แจกแผ่นพบั ความรู้ และเดินเกบ็ ขยะไปพร้อมๆ กนั โดยกิจกรรมนี้ดีรับหน้าที่เป็นทั้งผู้ประสานงาน ออกแบบป้ายรณรงค์ และพิธีกรท่ี ให้ความรโู้ ดยการพูดผ่านเครอื่ งขยายเสียง มคี รอู าวี ลา และเพ่ือนในกลุ่มบางคน มาคอยสบั เปลย่ี นชว่ ยเปน็ พธิ กี รบา้ ง โดยทล่ี าเองนน้ั กจ็ ะคอยชว่ ยดแู ลเรอ่ื งสวสั ดกิ าร ด้วยอีกสว่ นหนึ่ง 275

ผลตอบรับจากกิจกรรมในครั้งน้ี นอกจากให้ความรู้แก่นักท่องเที่ยวแล้ว กลุม่ ยงั ไดช้ ว่ ยกนั เก็บขยะ ท�ำ ให้นา้ํ ตกสะอาดข้นึ ด้วย แต่ก็มนี ักท่องเที่ยวบางส่วน ทไ่ี มใ่ หค้ วามรว่ มมอื ขณะทบี่ างสว่ นกน็ �ำ ขยะมาใหก้ บั ทางกลมุ่ เพราะมองทางกลมุ่ เปน็ คนเก็บขยะ แตอ่ ย่างนอ้ ยท่สี ุด ผลลัพธท์ ีน่ า่ ชืน่ ใจจากกจิ กรรมนก้ี ค็ ือ เยาวชน ในกลมุ่ เกดิ พฒั นาการในตวั เอง โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ คอื ทกั ษะการสอ่ื สารกบั ชมุ ชน “ผมได้ฝึกการพูด ได้ออกแบบป้ายรณรงค์ ได้พูดให้นักท่องเที่ยวเข้าใจ ผมรูส้ ึกดใี จทเี่ หน็ นกั ทอ่ งเท่ยี วบางคนมาชว่ ยเกบ็ ขยะด้วย” ดกี ล่าวดว้ ยรอยยม้ิ การจัดค่ายครั้งน้ีรู้สึกรักและผูกพันกับน้องๆ ท่ีมาร่วมกิจกรรมมากค่ะ ได้เรียนรู้เร่ืองของ ความรบั ผดิ ชอบกบั ตนเองและสว่ นรวม เรยี นรู้ สรา้ งแกนน�ำ เดก็ ขน้ึ มาแทนรนุ่ ปจั จบุ นั ทจ่ี ะแบง่ การทำ�งานอย่างเปน็ ระบบ เจาะกลุม่ เยาวชน สรา้ งคนพันธอุ์ นุรกั ษ์ นอกจากรณรงคผ์ า่ นวทิ ยชุ มุ ชนและรณรงคใ์ นพนื้ ทป่ี ระสบปญั หาจรงิ แลว้ กลมุ่ ยงั มงุ่ สรา้ งจติ ส�ำ นกึ ใหแ้ กเ่ ยาวชนในพนื้ ทม่ี าเปน็ แนวรว่ มจดั การขยะบนนา้ํ ตก ฉตั รวารนิ ดว้ ยกจิ กรรมสรา้ งแกนน�ำ เยาวชน ทเี่ ปน็ การลงพนื้ ทอี่ บรมใหค้ วามรเู้ รอ่ื ง ปญั หาขยะบนนา้ํ ตกฉตั รวารนิ ตามโรงเรยี นระดบั ประถมศกึ ษาทอ่ี ยบู่ รเิ วณโดยรอบ นา้ํ ตก 4 โรงเรยี น ไดแ้ ก่ โรงเรยี นบา้ นโผลง โรงเรยี นบา้ นโตะ๊ เดง็ โรงเรยี นบา้ นโคกตา และโรงเรยี นมัธยมสไุ หงปาดี โดยมนี ักเรียนเข้าร่วมท้ังสิ้นถึง 257 คน กิจกรรมครั้งน้ี กลุ่มได้ออกแบบใบงานเร่ืองขยะให้เด็กๆ ได้ระดมสมอง ฝึกวิธีคิดและนำ�เสนอ สอดแทรกการเล่นเกมสันทนาการให้เด็กๆ ได้เรียนรู้อย่าง สนุกสนาน ซ่ึงมีดีทำ�หนา้ ทเี่ ปน็ กระบวนกรด�ำ เนนิ กจิ กรรม สลับกับเพือ่ นๆ ท่ีขนึ้ มา ช่วยกันให้ความรู้น้องๆ ขณะท่ีครูอาวีจะคอยสนับสนุนเร่ืองสื่อให้ความรู้ และลา 276 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

คอยชว่ ยดแู ลเรอ่ื งสวสั ดกิ ารรว่ มกบั เพอื่ นๆ สมาชกิ ในกลมุ่ โดยนอกจากกจิ กรรมให้ ความรู้ควบคู่สันทนาการแล้ว ยังมีการรับสมัครนักเรียนท่ีสนใจอยากเป็นแกนนำ� เยาวชน ให้สมัครเข้าร่วม ‘ค่ายปลูกใจ...เมล็ดพันธุ์รักษ์นํ้าตกฉัตรวาริน’ เพื่อร่วม เรียนรู้ พัฒนาทกั ษะ และรว่ มรณรงคเ์ ร่ืองขยะต่อไปอีกด้วย กิจกรรมโดยภาพรวมดำ�เนินไปได้ด้วยดี มีนักเรียนให้ความสนใจเข้าร่วม จำ�นวนมาก แต่กย็ ังมปี ัญหาเร่ืองการประสานงาน ท่หี นงั สือขอความร่วมมอื จัดส่ง นักเรียนเข้าร่วมกิจกรรม ไม่ถูกส่งต่อไปถึงบางโรงเรียนและอาจารย์บางท่าน นักเรยี นบางหอ้ งจงึ ไม่ไดม้ าร่วมในกิจกรรมอย่างน่าเสยี ดาย อยา่ งไรก็ตาม กลุม่ ก็ยงั ได้เยาวชนทีส่ นใจเข้าร่วมเปน็ แกนนำ�จ�ำ นวนมาก ซง่ึ กไ็ ดน้ �ำ ไปสกู่ ารจดั คา่ ยปลกู ใจ...เมลด็ พนั ธรุ์ กั ษน์ า้ํ ตกฉตั รวารนิ ขน้ึ เปน็ เวลา 3 วนั 2 คนื ถงึ แมว้ า่ ในวนั เรมิ่ คา่ ยจะมเี หตรุ ะเบดิ เกดิ ขน้ึ ใกลๆ้ กบั สถานทจ่ี ดั คา่ ย แตด่ ว้ ย ความมงุ่ มน่ั ของแกนน�ำ กลมุ่ ทพ่ี ดู เปน็ เสยี งเดยี วกนั วา่ “เตรยี มงานกนั มาขนาดนแ้ี ลว้ กจ็ ดั เถอะ” กท็ �ำ ใหค้ า่ ยเดนิ หนา้ ตอ่ ไป แมจ้ ะมผี ปู้ กครองของนกั เรยี นบางคนเปน็ หว่ ง เรื่องความปลอดภัย พาบุตรหลานกลับไปก่อน แต่หลังจากวันนั้นก็ไม่ได้มีเหตุ ความรุนแรงใดๆ เกิดขึ้นอกี และค่ายก็ด�ำ เนินต่อไปจนเสรจ็ สิ้น กิจกรรมภายในค่ายน้ัน เด็กๆ ได้ฝึกระดมความคิดเก่ียวกับการจัดการ ปัญหาส่ิงแวดล้อมในพื้นท่ี ผ่านการลงสำ�รวจสภาพของลำ�นํ้าด้วยกระบวนการ 277

ผมใชท้ กั ษะทต่ี นเองมคี อื การเลน่ ปนั จกั สลี ตั .. มาฝึกสอนให้กับสมาชิกกลุ่ม...ทำ�ให้เด็กๆ มีกจิ กรรมไดร้ ่วมอยา่ งตอ่ เนอื่ ง 278 ปลูกใจรกั ษ์โลก

นกั สบื สายนาํ้ เชอ่ื มโยงกบั ระบบนเิ วศปา่ กอ่ นลงมอื รวมพลงั กนั ท�ำ ปา้ ยรณรงคแ์ ละ เกบ็ ขยะบนนาํ้ ตกฉตั รวารนิ ดว้ ย ซง่ึ แมก้ ารจดั คา่ ยจะมอี ปุ สรรคอยบู่ า้ ง ในเรอื่ งของ ทพ่ี กั วทิ ยากรทเี่ ชญิ ไวไ้ มส่ ะดวกมารว่ มกจิ กรรม และการบรหิ ารเวลาไมส่ มั พนั ธก์ บั กระบวนการ ทำ�ให้ไม่สามารถสอดแทรกเน้ือหาได้ครบถ้วนดังที่ต้ังใจ แต่โดย ภาพรวมแล้วก็ถือว่าค่ายประสบความสำ�เร็จ เกิดเครือข่ายแนวร่วมรุ่นพี่รุ่นน้อง นักอนุรักษ์ข้ึน และถือเป็นกิจกรรมคร้ังแรกท่ีครูอาวีปล่อยให้เยาวชนเป็นผู้จัดการ แบ่งหนา้ ทแ่ี ละรบั ผิดชอบงานกนั ดว้ ยตวั เองอีกดว้ ย “การจัดค่ายคร้ังนี้รู้สึกรักและผูกพันกับน้องๆ ที่มาร่วมกิจกรรมมากค่ะ ไดเ้ รยี นรเู้ รอื่ งของความรบั ผดิ ชอบกบั ตนเองและสว่ นรวม เรยี นรทู้ จ่ี ะแบง่ การท�ำ งาน อยา่ งเปน็ ระบบ ฝกึ ท�ำ งานรณรงค์ และฝึกพดู ในรายการวทิ ยุ” ลากลา่ วด้วยความ ภาคภูมใิ จ สงิ่ เหลา่ นคี้ อื ความเปลย่ี นแปลงไปในทางทดี่ ขี น้ึ ของทง้ั เยาวชน ชมุ ชน และ นา้ํ ตกฉตั รวารนิ ซง่ึ แนน่ อนวา่ การอนรุ กั ษจ์ ะยงั ไมส่ น้ิ สดุ ลงแคน่ ี้ เพราะดว้ ยจติ ส�ำ นกึ ท่ีเปี่ยมล้น ทำ�ให้กลุ่มพร้อมจะดำ�เนินกิจกรรมในพ้ืนท่ีอย่างต่อเน่ืองต่อไป เพ่ือให้ นํ้าตกฉัตรวารินกลับมาอยู่ในสภาพที่ใสสะอาดบริสุทธ์ิ เป็นแหล่งต้นน้ําที่คนใน อ.สไุ หงปาดี ไดใ้ ชอ้ ปุ โภคบรโิ ภค และเปน็ แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วทส่ี �ำ คญั ของ จ.นราธวิ าส สืบไปตราบนาน 279

สรปุ ข้นั ตอนการทำ�งาน ปัญหาขยะที่นํ้าตกฉตั รวาริณ มมี ากขึ้นเรอื่ ยๆ และขาดการ จดั การ 280 ปลูกใจรักษ์โลก

เยาวชนพงลีแป สไุ หงปาดี จดั เวที ประชาคมและปรับปรงุ โรงเรอื น คดั แยกขยะบนนำ�้ ตก รณรงค์ปลกู จติ สานกึ ใหช้ ุมชน และนักทอ่ งเทีย่ วท้งิ ขยะให้เปน็ ที่ 281

สิ่งท่ีไดเ้ รียนรู้ อานันต์ ดอื ราแม (ดี) ประธานกล่มุ เยาวชนพงลแี ปฯ การศกึ ษานอกโรงเรยี นสุไหงปาดี “การไดม้ าท�ำ กจิ กรรมท�ำ ใหไ้ ดร้ ู้ ไดท้ �ำ และไดเ้ หน็ วา่ เราสามารถดแู ล บา้ นเกดิ ของเราได้ โดยเริ่มจากตัวเราก่อน เชน่ การทงิ้ ขยะ คดั แยก ขยะ ไม่เอาถุงพลาสติกจากร้านคา้ ถา้ ไมจ่ �ำ เปน็ ใช้ถงุ ผา้ แทน ใชผ้ า้ แทนกระดาษทิชชู อีกทั้งทักษะต่างๆ ก็พัฒนาขึ้น อย่างเรื่องความ กล้าแสดงออก เม่ือก่อนเราไม่ค่อยกล้าแสดงออก แต่หลังจาก ท�ำ กจิ กรรมกบั นอ้ งๆ ท�ำ ใหก้ ลา้ ท�ำ กลา้ แสดงออก และกลา้ คดิ มากขน้ึ ตอนนไ้ี ดม้ าน�ำ สนั ทนาการเอง สามารถบรรยายเรอ่ื งนา้ํ ตก เรอ่ื งขยะได้ รวมถงึ เขยี นโครงการได้ดว้ ย” อารีซา เจะ๊ สอื แม (ลา) ผู้ประสานงานและการเงินกลุม่ เยาวชนพงลีแปฯ “ได้ประสบการณ์และความรู้ใหม่ๆ จากการทำ�โครงการ จากเดิม ไม่ค่อยมีความรู้เร่ืองขยะ และยังไม่ทราบว่าจะแก้ไขปัญหาอย่างไร แต่หลังจากทำ�โครงการ ทำ�ให้มีความรู้เรื่องการกำ�จัดขยะ เห็น แนวทางท่ีจะทำ�ให้นํ้าตกสะอาดข้ึน นอกจากน้ียังได้เรียนรู้ทักษะ ต่างๆ เช่น จากเดิมเป็นคนไม่ม่ันใจ ไม่ค่อยกล้าคิด ไม่ค่อยกล้า แสดงออก ทุกคร้ังที่จัดกิจกรรมจะต่ืนเต้นมาก เพราะยังไม่มี ประสบการณแ์ ละยงั ไมก่ ลา้ ทจ่ี ะลงมอื ท�ำ แตห่ ลงั จากไดท้ �ำ โครงการ กม็ คี วามมน่ั ใจในตวั เองมากขนึ้ กลา้ ทจ่ี ะประสานงานกบั ผใู้ หญข่ อง ทางอทุ ยานแห่งชาติ จิตใจเริ่มเขม้ แขง็ ขึน้ เมอื่ เห็นพลังของนอ้ งทีเ่ รม่ิ เปลย่ี นแปลง เมอ่ื ไดเ้ หน็ เยาวชนและคนในชมุ ชนมสี ว่ นรว่ มทจ่ี ะดแู ล นํา้ ตกของเรา” 282 ปลกู ใจรักษ์โลก

ทปี่ รกึ ษากลมุ่ เยาวชน โมฮัมมดั ซฟั ฟรีย์ นารอเอง็ (อาว)ี โครงการปลกู ใจ…เมลด็ พนั ธุร์ กั ษ์นํา้ ตกฉตั รวาริน โดย : กลุ่มเยาวชนพงลีแป สุไหงปาดี จ.นราธิวาส อาจารยก์ ารศึกษานอกโรงเรยี นสุไหงปาดี หัวหน้าโครงการ นายอานนั ต์ ดือราแม ครูอาวีมีบทบาทในการสอนสิ่งต่างๆ ผ่านการลงมือทำ�งานจริง ให้เยาวชน คณะท�ำ งานโครงการ ไดเ้ รยี นรแู้ ละพฒั นาตวั เองผา่ นการท�ำ 1. นางสาวอารซี า เจะ๊ สอื แม กจิ กรรมและชว่ ยสนบั สนนุ การท�ำ งาน 2. นายอสิ ซัน อูมา ของเยาวชนด้วยการลงไปร่วมทำ�งาน 3. นายอานูวา ตาเฮ กบั เยาวชน 4. นายอาลีมิง สตาปอ “อยากให้ชุมชนตระหนักถึงเร่ือง 5. นางสาวยามลี ะห์ นารอเอง็ สง่ิ แวดลอ้ มใหม้ ากขน้ึ และอยากสรา้ ง 6. นายอานูวา อเู ซง็ แกนนำ�เยาวชน เพื่อพัฒนาศักยภาพ 7. นายมะดงิ สอื แม ของเยาวชนในพนื้ ทใ่ี หม้ ปี ระสทิ ธภิ าพ 8. นายมาหามะกอรี ยูโซ๊ะ รักษ์และหวงแหนบ้านเกิด โดยการ 9. นายอาปเี ด็น หะยีมามะ ท�ำ งานรว่ มกบั เยาวชน ตอ้ งเปดิ ใจและ 10. นางสาวบสิ มี ระเดน่ มนตรี ใหโ้ อกาสว่า บางงานเดก็ ๆ กส็ ามารถ 11. นายมะรดี วน กะจิ ทำ�เองได้ โดยที่เราคอยดูอยู่ห่างๆ ทีป่ รกึ ษาโครงการ เวลามีปัญหาต่างๆ ก็นำ�มาคุยกัน 1. อาจารย์โมฮัมมดั ซฟั ฟรีย์ นารอเอง็ ในกล่มุ ” การศกึ ษานอกโรงเรียนสุไหงปาดี 283

กระบวนการ “ปลูกใจพลเมืองเยาวชนรกั ษโ์ ลก” 284 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

ทา่ มกลางสภาพการเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศของโลกและปญั หาสง่ิ แวดลอ้ ม ท่ีกำ�ลังเส่ือมโทรมไปทั้งระบบ ทั้งป่าไม้ สายนำ้� ผืนดิน และอากาศ คนอนุรักษ์ จ�ำ นวนไมน่ อ้ ยตา่ งขะมกั เขมน้ สานตอ่ ลมหายใจของธรรมชาตไิ ว้ ไปพรอ้ มๆ กบั การ ขยายแนวร่วมท้ังท่ีเป็นบุคคลและชุมชนอย่างสุดกำ�ลัง ซ่ึงบางแห่งบางที่ก็ประสบ ความส�ำ เรจ็ แตบ่ างทบ่ี างแหง่ กไ็ ม่ ดว้ ยขอ้ จ�ำ กดั ของทรพั ยากรบคุ คลและทนุ หนนุ เสรมิ โดยเฉพาะด้านทรัพยากรบุคคลท่ีมีข้อจำ�กัดมากมาย ทำ�ให้การขยาย แนวร่วมก่อเกิดได้ยาก คนอนุรักษ์ในพื้นที่น้ันๆ จึงค่อยๆ เหี่ยวแห้งเฉาไปเหมือน ผืนปา่ ทกี่ ำ�ลงั ล้มตายดว้ ยภัยแล้ง การมีกองทุนสิ่งแวดล้อมท่ีให้การสนับสนุนกลุ่มคนอนุรักษ์ โดยเฉพาะ กลมุ่ เยาวชนทเ่ี ปรยี บดงั ไมอ้ อ่ น จงึ เปน็ แนวทางทน่ี า่ สนใจและนา่ จะมปี ระสทิ ธภิ าพ ในการสรา้ งคนและเครอื ขา่ ยการอนรุ กั ษอ์ ยา่ งยง่ั ยนื เปรยี บเหมอื นสายน�้ำ ทผ่ี ดุ เผย จากตานำ้� ไหลลอ่ งผา่ นผืนปา่ ชุบชตู น้ กลา้ ใหเ้ ติบใหญส่ ูอ่ นาคต โลกแย่แกท้ ่คี น ปลุกพลังพลเมอื งเดก็ “ปัญหาสิ่งแวดล้อมส่วนใหญ่เกิดจากพฤติกรรมการใช้ชีวิตของคน เกิดจากการรุกและใช้ธรรมชาติอย่างทำ�ลาย ทำ�ให้ธรรมชาติเสื่อมโทรม ไม่ว่า จะเป็นการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ การทำ�ลายป่า การทำ�ลายทรัพยากร ชายฝ่ัง การทำ�ลายแหล่งนำ้� การแก้ปัญหาระยะยาวท่ีจะทำ�ให้คนทำ�ลายส่ิง แวดล้อมน้อยลง หรือฟ้ืนฟูให้กลับมาอยู่ในจุดสมดุลท่ีทำ�ให้คนกับส่ิงแวดล้อม สามารถอยรู่ ว่ มและเก้ือกูลกันในระยะยาวได้ ต้องเปล่ียนความคิดและพฤติกรรม ของคน ซง่ึ เรา มองวา่ การเปลย่ี นความคดิ และพฤตกิ รรมคนควรจะท�ำ ตง้ั แตเ่ ดก็ ๆ” คณุ กรรชิต สขุ ใจมติ ร ผู้อำ�นวยการมลู นิธกิ องทนุ ไทย กล่าวถงึ แนวคดิ ที่เปน็ จุดตั้ง ต้นของ กองทนุ สง่ิ แวดลอ้ มเพ่ือการพฒั นาเยาวชน เพราะทผี่ า่ นมา งานสง่ิ แวดลอ้ มในประเทศไทยสว่ นใหญม่ งุ่ เนน้ ไปทผ่ี ใู้ หญ่ และชุมชนเปน็ หลกั ซงึ่ การเปลย่ี นพฤติกรรมผ้ใู หญน่ น้ั เป็นไปค่อนข้างยาก 285

“จึงคิดว่าการเร่ิมต้นกับเด็กที่กำ�ลังโตเป็นผู้ใหญ่ เขาจะเข้าใจปัญหา สง่ิ แวดลอ้ มไดด้ กี วา่ เกดิ ความตระหนกั ไดง้ า่ ยกวา่ และอาจท�ำ ใหก้ ารใชช้ วี ติ ในระยะ ต่อไปของเขาเอง มีแนวโน้มที่จะไม่ทำ�ลายสิ่งแวดล้อม หันมาตระหนัก พยายาม รักษา อยู่ร่วม และฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมให้กลับคืนมา เพื่อท่ีจะทำ�ให้ส่ิงแวดล้อมใน ร่นุ ลกู รนุ่ หลานมคี วามอดุ มสมบูรณ์” คณุ กรรชิตกลา่ วเพิม่ เตมิ จากแรงบนั ดาลใจทม่ี งุ่ พฒั นาเยาวชนใหเ้ กดิ จติ ส�ำ นกึ ดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มเพอ่ื นำ�ไปส่กู ารอนุรักษ์ในระยะยาว มูลนิธิกองทุนไทยจึงร่วมกับมูลนิธิสยามกัมมาจล ธนาคารไทยพาณชิ ย์ จำ�กัด (มหาชน) ก่อตัง้ กองทนุ สิง่ แวดล้อมเพือ่ การพัฒนา เยาวชน ซง่ึ จะเขา้ มามบี ทบาทในฐานะกลไกทจี่ ะสนบั สนนุ เยาวชนใหเ้ ขา้ มาท�ำ งาน ฟนื้ ฟแู ละจดั การทรพั ยากรอย่างเป็นรูปธรรม “ปัจจุบันในสังคมไทยยังไม่มีกลไกที่จะสนับสนุนให้เยาวชนได้เข้ามาทำ� ปลกู ใจรักษ์โลก กจิ กรรมดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มอยา่ งชดั เจนและตอ่ เนอ่ื ง สว่ นใหญง่ านเยาวชนจะเปน็ ของ เอ็นจีโอหรือชุมชน ซ่ึงยังขาดกลไกที่ชัดเจน” คุณกรรชิตกล่าวถึงกลไกในการขับ เคลอ่ื นงานพฒั นาเยาวชนดา้ นสงิ่ แวดลอ้ มในลกั ษณะของกองทนุ ทย่ี งั ไมม่ กี องทนุ ไหน ใหก้ ารสนบั สนุนเยาวชนอย่างเป็นรปู ธรรมและต่อเน่อื ง “กองทนุ สง่ิ แวดลอ้ มมหี ลายกองทนุ เชน่ กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละ สิ่งแวดล้อม มีกองทุนที่สนับสนุนองค์กรพัฒนาหรือองค์กรชุมชนไปทำ�กิจกรรม เพ่ือสิ่งแวดล้อมได้ หรือกองทุนสิ่งแวดล้อมโลก ก็จะสนับสนุนผู้ใหญ่ แต่ยังไม่มี กองทุนไหนทสี่ นับสนุนเยาวชนโดยตรง” คณุ กรรชิตกลา่ ว ทง้ั ทเ่ี ยาวชนเองกม็ ศี กั ยภาพในการดแู ลสง่ิ แวดลอ้ ม ทง้ั ระดบั ของการเรยี นรู้ และดูแลแบบง่ายๆ จนถึงระดับการทำ�กิจกรรมท่ีมีความซับซ้อน หรือต้องอาศัย 286

ความเขา้ ใจและใชว้ ธิ กี ารมากขนึ้ ซงึ่ คณุ กรรชติ มองวา่ เยาวชนมศี กั ยภาพทจ่ี ะดแู ล รกั ษาสง่ิ แวดลอ้ มได้ อยา่ งนอ้ ยทส่ี ดุ กก็ ารดแู ลโดยการสรา้ งความตระหนกั ของคนใน ชุมชน หรือเป็นตัวเช่ือมระหว่างเยาวชนและผู้ใหญ่ในชุมชนเพ่ือร่วมกันดูแลสิ่ง แวดล้อม ดงั นน้ั กองทนุ สงิ่ แวดลอ้ มเพอ่ื การพฒั นาเยาวชนจงึ เกดิ ขนึ้ เพอ่ื เปน็ กลไกขับเคลือ่ นยุทธศาสตร์ทีจ่ ะให้เด็กและเยาวชนทัว่ ประเทศมบี ทบาทใน การแกป้ ญั หาสงิ่ แวดลอ้ ม ในแงก่ ารปรบั เปลย่ี นความคดิ และพฤตกิ รรมของ คนในชมุ ชน ใหอ้ ยรู่ ว่ มกบั สง่ิ แวดลอ้ ม และรกั ษาสง่ิ แวดลอ้ มในระยะยาวได้ ในด้านของ คุณปิยาภรณ์ มัณฑะจิตร ผู้จัดการมูลนิธิสยามกัมมาจล ธนาคารไทยพาณชิ ย์ จ�ำ กดั (มหาชน) มองว่า การมกี องทุนนจ้ี ะสร้างคุณค่าใหก้ ับ สังคมไทย เพราะการมีกองทุนฯ จะเป็นโอกาสในการสร้างพลเมืองรุ่นใหม่ของ ประเทศ “เมอื่ มลู นธิ กิ องทนุ ไทยมาหารอื เรอื่ งการจดั ตง้ั กองทนุ สงิ่ แวดลอ้ มฯ เราเหน็ เลยว่านี่จะเป็นโอกาสในการสร้างพลเมืองรุ่นใหม่ของประเทศเราเลยทีเดียว เป็นการสร้างพลเมืองรุ่นใหม่โดยใช้ประเด็นเร่ืองส่ิงแวดล้อมเป็นจุดเร่ิมต้น เพราะ การทเี่ ยาวชนเขาหยบิ โจทยใ์ นชมุ ชนตนเองทเ่ี ขาสนใจแกป้ ญั หา หรอื กระท�ำ ใดๆ นี่ เป็นโอกาสให้เขาได้เรียนรู้และรู้จักชุมชนตัวเอง แล้วเช่ือมโยงตัวเองกับชุมชน ตัวเองได้ รู้สึกว่าตัวเขาเองเป็นส่วนหน่ึงของชุมชน แล้วอยากลุกขึ้นมามีส่วนร่วม แก้ปญั หา หรือท�ำ ให้ส่ิงแวดลอ้ มน้ันดขี ้ึน” อย่างไรก็ตาม จากการหารอื ร่วมกันระหวา่ งสององค์กรกท็ �ำ ให้ได้แนวคิด ในการออกแบบกระบวนการเรียนรู้ให้เยาวชนที่เข้ามาเรียนรู้กับกองทุนคือ ‘เด็ก ตอ้ งเรยี นรจู้ ากการลงมอื ท�ำ ’ และอาศยั โคช้ จากกองทนุ เปน็ พเ่ี ลยี้ งสรา้ งทกั ษะให้ เยาวชนภายใตร้ ะยะเวลาในการเรียนรอู้ ยา่ งนอ้ ย 5 - 6 เดือน เพอื่ ใหเ้ ยาวชนเขามี เวลาการเรยี นร้อู ย่างเพียงพอทีจ่ ะพฒั นาทกั ษะขนึ้ ได้ “กองทุนฯ นี้ออกแบบให้เยาวชนเลอื กโจทยจ์ ริงในชมุ ชนมาออกแบบการ แก้ปญั หา โดยเยาวชนเปน็ ผู้บรหิ ารจัดการโครงการเอง ซึง่ ตอ้ งชว่ ยใหเ้ ยาวชนเขา มีทักษะท่ีจะทำ�งานได้ เพราะเขาต้องวิเคราะห์ปัญหา ทำ�งานร่วมกับเพ่ือน หรือ คนในชมุ ชนได้ ตอ้ งบรหิ ารจดั การหลายอยา่ ง ทงั้ งบประมาณ งาน และเวลา ดงั นนั้ จงึ มองวา่ กองทนุ นน้ี อกจากสนบั สนนุ งบประมาณใหเ้ ยาวชนไปแกป้ ญั หาสง่ิ แวดลอ้ ม ในชุมชนแล้ว ยังจะต้องสนับสนุนความรู้ และการเสริมศักยภาพเยาวชนร่วมด้วย ซ่ึงผลลัพธ์สุดท้ายเราจะได้พลเมืองรุ่นใหม่หัวใจสิ่งแวดล้อมท่ีมีศักยภาพ และ ทำ�งานเป็น” เมอ่ื สององคก์ รเหน็ เปา้ หมายรว่ มกนั การปลกุ พลงั พลเมอื งเยาวชนรกั ษ์ โลกจงึ เร่มิ ตน้ ข้ึน.. 287

เปา้ หมายของกองทนุ ฯ “เยาวชนเป็นยุทธศาสตร์สำ�คัญท่ีจะทำ�ให้เกิดการดูแลรักษาสิ่งแวดล้อม ในระยะยาวได้ เพราะเขากำ�ลังเรียนรู้ส่ิงต่างๆ เพ่ือท่ีจะก้าวเข้ามาแบกรับหน้าที่ ในการดแู ลสงั คมในระยะตอ่ ไป การพัฒนาเยาวชนจึงมนี ัยสำ�คัญท่ีจะทำ�ให้สังคม มีความเข้มแข็ง” คือสิ่งที่คุณกรรชิตย้ำ�ชัดถึงบทบาทของเยาวชน ในฐานะกลไก การรักษาสิ่งแวดล้อมในระยะยาว ซ่ึงน่ีเองคือเป้าหมายของกองทุนส่ิงแวดล้อม ท่ีมอี ยู่ 2 ระยะ คือ เป้าหมายระยะส้ัน 3 - 5 ปี มี 2 เป้าหมาย ไดแ้ ก่ 1. พัฒนาเยาวชนท่ีเขา้ ร่วมกับโครงการ 1 - 2 ปแี รกใหเ้ ข้มแข็ง มที ักษะ การท�ำ งาน สามารถท�ำ กจิ กรรมดแู ลรกั ษาสง่ิ แวดลอ้ มหรอื ขยายผลไดอ้ ยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ดว้ ยตัวเองหรือกลุม่ เพื่อน 2. เพื่อให้เกิดกองทุนสิ่งแวดล้อมเพ่ือการพัฒนาเยาวชนของประเทศ ซง่ึ เปน็ กลไกทจ่ี ะสามารถท�ำ งานในระยะยาวได้ โดยคาดหวงั ใหก้ ลไกมคี วามเขม้ แขง็ ในการดำ�เนินงาน ท้ังการเข้าถึงเยาวชนในวงกว้าง มีหลักสูตรและกระบวนการ พัฒนาเยาวชน มีกระบวนการตดิ ตามสนบั สนุน (Coach) เยาวชนในพืน้ ที่ ถกั ทอ เชอ่ื มโยงเยาวชนใหเ้ กดิ เปน็ ขบวนหรอื เครอื ขา่ ยทเี่ ขม้ แขง็ และหาภาคมี ารว่ มท�ำ งาน ในระยะยาว เป้าหมายระยะยาว มุ่งไปท่ีการพัฒนาเยาวชนให้เป็นผู้นำ�การ เปลยี่ นแปลง (Change Agent) หรอื พฒั นาเยาวชนใหเ้ ปน็ คนรนุ่ ใหมท่ ม่ี สี �ำ นกึ สงิ่ แวดล้อม มีสำ�นกึ สาธารณะ เติบโตเปน็ พลเมืองทีม่ ีคณุ ภาพในการท่จี ะดแู ลรักษา สังคม (Active Citizen) โดยอาศยั การทำ�กิจกรรมแก้ปญั หาสิ่งแวดลอ้ มเป็นแบบ ฝึกหดั ในการพฒั นาเยาวชนไปในตวั “เพราะเยาวชนทม่ี ารว่ มท�ำ กจิ กรรมเขาไดเ้ รยี นรหู้ ลายมติ ิ โดยเฉพาะในมติ ิ การท�ำ กจิ กรรม การวเิ คราะหป์ ญั หา การวางแผนการทำ�งาน การประสานงานกับ กลุ่มเยาวชนด้วยกันเอง การประสานกับชุมชน การประสานกับผู้ใหญ่ ซึ่งจะช่วย พัฒนาทักษะในแง่ความเป็นผนู้ �ำ ของเยาวชนได้ ขณะเดยี วกัน การที่เขาไดเ้ รียนรู้ ปัญหาสิ่งแวดล้อมท่ีมากขึ้น เรียนรู้การเช่ือมโยงกับเครือข่ายท่ีทำ�กิจกรรม คลา้ ยกนั จะท�ำ ใหเ้ ขาเปน็ กลมุ่ ทม่ี สี ว่ นขบั เคลอื่ นปญั หาสงิ่ แวดลอ้ มในระยะยาวได”้ คณุ กรรชิตกลา่ ว 288 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

ภาครี ว่ มหนนุ กองทุนของ ‘เรา’ บนเส้นทางของการพัฒนา การมีภาคีเครือข่ายท่ีมาร่วมแรงร่วมใจ ชว่ ยเหลอื กนั ยอ่ มสามารถขบั เคลอื่ นงานไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพมากกวา่ การท�ำ งาน คนเดียว การกำ�เนิดเกิดขึ้นของกองทุนสิ่งแวดล้อมเพ่ือการพัฒนาเยาวชนเองก็มี แนวคิดเช่นน้ัน ทเี่ ปิดใหภ้ าคใี นหลายภาคสว่ นเข้ามาร่วมด้วยชว่ ยกนั เป็นเจา้ ของ กองทนุ รว่ มกนั 2 ลกั ษณะ คอื 1) ภาคที เ่ี ขา้ มารว่ มบรหิ ารกองทนุ และ 2) ภาคที ม่ี า ร่วมดำ�เนินงาน ร่วมพัฒนาศักยภาพเยาวชนในโครงการร่วมกับมูลนิธิกองทุนไทย โดยมูลนิธิกองทนุ ไทยท�ำ หนา้ ทีเ่ ปน็ กองเลขานุการ การเข้ามาร่วมบริหารกองทุน ทุกองค์กรจะมีบทบาทเป็นคณะกรรมการ โครงการ เพอ่ื ก�ำ กบั ทศิ ทาง ใหข้ อ้ เสนอแนะในการด�ำ เนนิ งาน ตลอดจนรว่ มพจิ ารณา โครงการทเ่ี ยาวชนเสนอเขา้ มา โดยในปที ่ี 1 มภี าคที ร่ี ว่ มเปน็ คณะกรรมการกองทนุ ฯ 8 ทา่ น จากมลู นธิ กิ องทนุ ไทย มลู นธิ สิ ยามกมั มาจล ศนู ยฝ์ กึ อบรมวนศาสตรช์ มุ ชน เพอื่ คนกบั ปา่ (RECOFTC) มลู นธิ สิ บื นาคะเสถยี ร กองทนุ สงิ่ แวดลอ้ มโลก องคก์ าร กองทุนสัตว์ป่าโลกสากล (WWF) สำ�นักงานประเทศไทย ศูนย์ประสานงานวิจัย เพื่อทอ้ งถ่ิน จ.สมุทรสงคราม และนักวิชาการกรมป่าไม้ “ในแงก่ ารบรหิ ารกองทนุ มลู นธิ กิ องทนุ ไทยตง้ั ใจไวต้ ง้ั แตต่ น้ วา่ กองทนุ นี้ จะเป็นเจ้าของร่วมกันของหลายภาคี มูลนิธิกองทุนไทยอาสาเข้ามาเป็นตัวยืน ใหก้ อ่ น ในระยะยาวกอ็ าจมภี าคอี น่ื เขา้ มารว่ มเปน็ เจา้ ของดว้ ย” คณุ กรรชติ กลา่ วถงึ การบรหิ ารกองทุน 289

ในสว่ นของการมารว่ มด�ำ เนนิ งาน รว่ มพฒั นาศกั ยภาพเยาวชนในโครงการ ในปีท่ี 1 ได้แก่ กลุ่มไม้ขีดไฟ สมาคมสร้างสรรค์ไทย (ตาวิเศษ) กลุ่มหุ่นไล่กา กลมุ่ ท�ำ ดมี ะ สมาคมปา่ ชมุ ชนอสี าน นกั วชิ าการอสิ ระ รวมถงึ มลู นธิ สิ ยามกมั มาจล “ในส่วนการดำ�เนินงาน ตอนนี้ทีมงานได้เช่ือมโยงกับภาคี เพื่อนๆ ใน องค์กรอ่ืนท่ีทำ�งานด้านส่ิงแวดล้อมหรืองานด้านการพัฒนาเยาวชน ก็รวบรวมมา ไดก้ ลมุ่ ใหญน่ ะครบั เปน็ ทมี ทเี่ ขา้ มาชว่ ยพฒั นาศกั ยภาพ การตดิ ตาม การชว่ ยเสรมิ กลมุ่ เยาวชนในพน้ื ท่ี รวมๆ แลว้ กเ็ กอื บ 20 คนจากเกอื บ 10 องคก์ ร เชน่ กลมุ่ ไมข้ ดี ไฟ ตาวเิ ศษ ฯลฯ ซง่ึ เปน็ เพอ่ื นๆ ภาคที หี่ นนุ ชว่ ยซง่ึ กนั และกนั อยู่ เปน็ การเชอื่ มกนั แบบ ไม่เป็นทางการ ลกั ษณะเป็นอาสาสมคั รเสียมากกวา่ ” คุณกรรชิตกล่าวเพม่ิ เตมิ โครงการทเ่ี ยาวชนเสนอเขา้ มา โดยในปที ี่ 1 มภี าคที รี่ ว่ มเปน็ คณะกรรมการ กองทุนฯ 8 ท่าน จากมูลนิธิกองทุนไทย มูลนิธิสยามกัมมาจล ศูนย์ฝึกอบรม วนศาสตร์ชุมชนเพื่อคนกับป่า (RECOFTC) มูลนิธิสืบนาคะเสถียร กองทุนสิ่ง แวดลอ้ มโลก องคก์ ารกองทนุ สตั วป์ า่ โลกสากล (WWF) ส�ำ นกั งานประเทศไทย ศนู ย์ ประสานงานวิจยั เพอ่ื ท้องถนิ่ จ.สมุทรสงคราม และนักวชิ าการกรมป่าไม้ “ในแงก่ ารบรหิ ารกองทนุ มลู นธิ กิ องทนุ ไทยตงั้ ใจไวต้ งั้ แตต่ น้ วา่ กองทนุ นี้ จะเป็นเจ้าของร่วมกันของหลายภาคี มูลนิธิกองทุนไทยอาสาเข้ามาเป็นตัวยืน ใหก้ อ่ น ในระยะยาวกอ็ าจมภี าคอี น่ื เขา้ มารว่ มเปน็ เจา้ ของดว้ ย” คณุ กรรชติ กลา่ วถงึ การบรหิ ารกองทุน ในสว่ นของการมารว่ มด�ำ เนนิ งาน รว่ มพฒั นาศกั ยภาพเยาวชนในโครงการ ในปีท่ี 1 ได้แก่ กลุ่มไม้ขีดไฟ สมาคมสร้างสรรค์ไทย (ตาวิเศษ) กลุ่มหุ่นไล่กา กลมุ่ ท�ำ ดมี ะ สมาคมปา่ ชมุ ชนอสี าน นกั วชิ าการอสิ ระ รวมถงึ มลู นธิ สิ ยามกมั มาจล “ในส่วนการดำ�เนินงาน ตอนนี้ทีมงานได้เชื่อมโยงกับภาคี เพื่อนๆ ใน องค์กรอื่นท่ีทำ�งานด้านสิ่งแวดล้อมหรืองานด้านการพัฒนาเยาวชน ก็รวบรวมมา ไดก้ ลมุ่ ใหญน่ ะครบั เปน็ ทมี ทเี่ ขา้ มาชว่ ยพฒั นาศกั ยภาพ การตดิ ตาม การชว่ ยเสรมิ กลมุ่ เยาวชนในพน้ื ท่ี รวมๆ แลว้ กเ็ กอื บ 20 คนจากเกอื บ 10 องคก์ ร เชน่ กลมุ่ ไมข้ ดี ไฟ ตาวเิ ศษ ฯลฯ ซง่ึ เปน็ เพอื่ นๆ ภาคที หี่ นนุ ชว่ ยซง่ึ กนั และกนั อยู่ เปน็ การเชอื่ มกนั แบบ ไมเ่ ปน็ ทางการ ลกั ษณะเป็นอาสาสมคั รเสยี มากกว่า” คณุ กรรชิตกล่าวเพ่มิ เตมิ กอ่ ร่าง (โครง) สรา้ งกองทนุ บทบาทในการเปน็ กองเลขานกุ ารของกองทนุ มลู นธิ กิ องทนุ ไทย นอกจาก มีคณะกรรมการที่ทำ�หน้าที่กำ�กับทิศทางการทำ�งานของกองทุนแล้ว ยังได้แบ่ง โครงสรา้ งการท�ำ งานออกเป็น 5 ฝา่ ย ได้แก่ 290 ปลกู ใจรักษ์โลก

วิสยั ทัศน์ เปน็ กลไกสร้างการพัฒนาเยาวชนใหเ้ กดิ การเรียนรู้ ผ่านการลงมอื ท�ำ กิจกรรมด้านสงิ่ แวดล้อมของเยาวชน ใหเ้ ยาวชนสามารถคดิ วิเคราะห์ รูเ้ ทา่ ทันการเปลี่ยนแปลงของสงั คมเกดิ สำ�นกึ รับผดิ ชอบ กล้าคิด กล้าท�ำ เพื่อสว่ น รวม มคี วามเป็นผู้นำ� สามารถสอ่ื สารและสรา้ งเครอื ขา่ ยเยาวชน ที่มีบทบาทในเร่อื งสงิ่ แวดลอ้ มในสังคมไทย คณะกรรมการกองทนุ ฯ มูลนธิ ิสบื นาคะเสถียร ศูนยฝ์ กึ อบรมวนศาสตร์ชุมชนเพอ่ื คนกับป่า กองทนุ ส่งิ แวดลอ้ มโลก นกั วชิ าการอสิ ระ ศนู ย์ประสานงานวจิ ยั เพอื่ ท้องถ่นิ จงั หวัดสมุทรสงคราม มูลนธิ สิ ยามกมั มาจล มูลินิธกิ องทุนไทย งานบรหิ ารกองทุน ผอู้ ำ�นวยการโครงการ งานกระจายทนุ งานพัฒนาศักยภาพ องค์กรภาคที เ่ี ปน็ คณะท�ำ งาน และสร้างเครอื ข่าย วชิ าการและพัฒนาศักยภาพ งานสอื่ สารและ มลู นิธิกองทนุ ไทย มลู นิธิสยามกัมมาจล ประชาสัมพันธ์ กลุ่มไม้ขดี ไฟ ศนู ยฝ์ ึกอบรมวนศาสตร์ ชมุ ชนเพ่อื คนกับป่า สมาคมป่าชมุ ชนอีสาน สมาคมสร้างสรรค์ไทย กลุ่มหุ่นไลก่ า งานการจดั การ กลุ่มทำ�ดีมะ นักวชิ าการอสิ ระด้าน ความรู้ การจดั การความรู้ งานระดมทนุ ฝา่ ยกระจายทนุ ท�ำ หนา้ ท่ี 1) ประชาสมั พนั ธร์ บั สมคั รเยาวชนอายุ 15 - 25 ปี ที่สนใจจากท่ัวประเทศ ท้ังเยาวชนในโรงเรียน ในชุมชน ในวิทยาลัย ใน มหาวทิ ยาลยั หรอื อนื่ ๆ 2) คดั กรองโครงการทสี่ ง่ เขา้ มา โดยมคี ณะท�ำ งานคดั กรอง โครงการ 7 คน จากมลู นธิ กิ องทนุ ไทย มลู นธิ สิ ยามกมั มาจล สมาคมสรา้ งสรรคไ์ ทย (ตาวิเศษ) และ RECOFTC โดยในข้ันนี้จะคดั กรองให้เหลือ 35 โครงการ เพ่ือให้ โอกาสเยาวชนมาพัฒนาโครงการให้ชัดเจนย่ิงขึ้นจากการอบรมเชิงปฏิบัติการท่ี กองทุนจัดข้ึน และส่งต่อให้คณะกรรมการกองทุนพิจารณาสนับสนุนโครงการ เยาวชนในล�ำ ดับสุดทา้ ย ซ่ึงจะสนบั สนนุ เยาวชนไม่เกนิ ปีละ 25 โครงการ และ 3) สนับสนุนงบประมาณ ในการท�ำ โครงการแก่กลมุ่ เยาวชน “ในการคดั กรองโครงการจะใชค้ วามถนดั ของแตล่ ะองคก์ ร เชน่ RECOFTC จะเช่ยี วชาญเรื่องสง่ิ แวดลอ้ ม และมปี ระสบการณ์สนับสนุนเยาวชนดแู ลป่าชุมชน ของตนเอง และ ตาวเิ ศษ จะมปี ระสบการณส์ นบั สนนุ เยาวชนท�ำ โครงการสง่ิ แวดลอ้ ม ในโรงเรียน รวมถึงมูลนิธิสยามกัมมาจลท่ีมีประสบการณ์สนับสนุนเยาวชนทำ� โครงการในชมุ ชน ทกุ องคก์ รกจ็ ะมารว่ มใหค้ วามเหน็ และคดั เลอื กโครงการ ซงึ่ มอง ว่าการใช้ความเชี่ยวชาญและประสบการณ์ที่แต่ละองค์กรมี มาช่วยกัน จะทำ�ให้ การท�ำ งานของกองทนุ ไปไดเ้ รว็ ขนึ้ และตอนนนั้ กอ่ นจะคดั เลอื กโครงการ เราคยุ กนั 291

ว่าโครงการแบบไหนท่ีเราถือว่าเป็นโครงการที่ดี จึงออกมาเป็นเกณฑ์ในการคัด เลือกโครงการของกองทุนด้วย” คุณรัตติกา เพชรทองมา หรือ ‘พ่ีแอ๋ว’ เจ้าหน้าท่ี โครงการจากมลู นธิ กิ องทนุ ไทย เลา่ ถงึ วธิ คี ดิ เบอื้ งหลงั ในการท�ำ งานของฝา่ ยกระจาย ทุน จากการพิจารณาของกรรมการคัดเลือกโครงการ ท�ำ ให้สุดท้ายได้เกณฑ์ ในการคัดเลือกโครงการ คอื 1. เป็นโครงการของเยาวชนโดยเยาวชนเป็นผรู้ เิ ริ่มอยากท�ำ โครงการ 2. โครงการที่จะท�ำ เพยี งพอกับศักยภาพของเยาวชน 3. โครงการมพี นื้ ทก่ี ารดำ�เนนิ งานและมโี จทยป์ ัญหาการทำ�งานชดั เจน 4. โครงการมกี ารออกแบบการแกป้ ัญหาหรอื ฟืน้ ฟูส่ิงแวดลอ้ มท่ีเกดิ จาก การรว่ มมือกบั ชมุ ชน ฝา่ ยพฒั นาศกั ยภาพ ท�ำ หนา้ ที่ 1) ออกแบบหลกั สตู รการพฒั นาเยาวชน 2) จดั อบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารพฒั นาศกั ยภาพ ทงั้ ในระยะพฒั นาโครงการ ระยะทบทวน การท�ำ งานและเตมิ ทกั ษะการท�ำ งานครง่ึ โครงการ และระยะถอดบทเรยี นการเรยี นรู้ จากการท�ำ โครงการ 3) ตดิ ตามสนับสนนุ (Coaching) เยาวชนในพ้นื ทป่ี ฏบิ ตั ิการ และ 4) สร้างเครือข่ายเยาวชน โดยมีทีมที่ปรึกษาพัฒนาหลักสูตรและร่วมเป็น พเ่ี ลย้ี งพฒั นาเยาวชนในขนั้ ตอนตา่ งๆ จากภาคี 8 องคก์ ร ไดแ้ ก่ มลู นธิ กิ องทนุ ไทย RECOFTC กลมุ่ ไมข้ ดี ไฟ สมาคมปา่ ชมุ ชนอสี าน สมาคมสรา้ งสรรคไ์ ทย (ตาวเิ ศษ) มูลนิธิส่ิงแวดลอ้ มศึกษาเพือ่ การพัฒนา (FEED) นกั วิชาการอิสระดา้ นการจดั การ ความรู้ และมูลนิธสิ ยามกมั มาจล ฝา่ ยจดั การความรู้ ท�ำ หนา้ ท่ี 1) ถอดบทเรยี นการเรยี นรขู้ องเยาวชนจาก การทำ�โครงการ 2) สังเคราะห์องค์ความรู้ของกองทุนในการพัฒนาเยาวชนด้าน สิ่งแวดล้อม เช่น การออกแบบการทำ�งานของกองทุน หลักสูตรพัฒนาเยาวชน เป็นต้น และ 3) เผยแพร่ประชาสัมพันธ์ความรู้ดังกล่าวสู่สาธารณะเพื่อสร้างการ เรียนรู้และแรงบันดาลใจต่อไป ประกอบด้วยทีมที่ปรึกษาวิชาการ 2 คน ซ่ึงเป็น นักวชิ าการอิสระ และนักจดั การความรอู้ สิ ระ 292 ปลูกใจรกั ษ์โลก

กระบวนการพัฒนาเยาวชนตลอดโครงการ โครงการ กองทนุ ทีมพี่ เวทนี �ำ เสนอ ติดตาม ตดิ ตาม ส่งิ แวดลอ้ มเพอ่ื เล้ยี งวเิ คราะห์ อบรมเชิง โครงการเยาวชน เยาวชนในพ้นื ที่ 1: อบรมเชิงปฎิบัติ เยาวชนในพน้ื ที่ อบรมเชงิ ปฎบิ ัติ การพฒั นา ประชาสมั พนั ธ์ และคัดกรอง ปฎบิ ัตกิ าร 1: คา่ ย และกรรมการใหข้ อ้ เพ่ือสร้างความเขา้ ใจ การ 2:ทบกวนการทำ� 2: ติดตามกระบวนการ การ 3:สรุปบทเรยี น เยาวชน รับสมคั รค้นหา เรียนรสู้ ูก่ ารพัฒนา และวางแผนบรกิ าร โครงการระยะคร่ึง ท�ำ งานและถอดบทเรยี น การท�ำ โครงการและ เยาวชนท่ีมใี จ โครงการ เสนอแนะ เรียนรกู้ ารระดม โครงการ เพิ่มเติม จัดการ โครงการ การเรียนรู้ของ โครงการ เยาวชน ทุน เยาวชนลงมือทำ�โครงการในพน้ื ท่รี ะยะเวลา 6 เดือน สอื่ สารงานโครงการผ่าน Website: www.scbfoundation.com , www.tff..or.th Facebook ปลกู ใจรักษโ์ ลก : www.facebook.com/PlookJaiRak และสอื่ สารสาธารณะ กระจายทนุ สร้างโอกาส สูก่ ารพัฒนาศักยภาพสรา้ งทักษะ กระบวนการพัฒนาเยาวชนในปีแรก ในนามโครงการปลูกใจรักษ์โลก ปที ่ี 1 เรม่ิ ตน้ จาก การกระจายทนุ โครงการมกี ระบวนการคดั เลอื กโดยใหเ้ ยาวชนสง่ ใบสมคั ร บอกเลา่ เหตผุ ล แรงบันดาลใจ สิง่ ท่อี ยากทำ�เข้ามา แล้วจะมีทมี คัดกรอง เบอ้ื งตน้ กอ่ นเขา้ สกู่ ารพจิ ารณาโครงการโดยคณะกรรมการ ซงึ่ ในปแี รกจากทส่ี มคั ร เขา้ มา 100 กวา่ กล่มุ ทีมได้คดั กรองเหลอื กลมุ่ เยาวชนทีไ่ ดร้ ับโอกาสให้พฒั นาขอ้ เสนอโครงการ 35 กลุ่ม ก่อนท่ีคณะกรรมการจะพิจารณาคัดเลือกเหลือ 18 กลุ่ม และ ทำ�สัญญารบั การสนบั สนนุ โครงการเปน็ ลายลกั ษณ์อกั ษร และมอบทุนให้ เยาวชนน�ำ ลงไปบริหารจดั การในพน้ื ท่ี ซ่งึ พแี่ อ๋ว อธบิ ายไว้วา่ “การพัฒนาเยาวชนจะแค่ให้เขามาอบรมอย่างเดียวไม่ได้ เราจึงเน้นการ เรยี นรผู้ า่ นการลงมอื ท�ำ จรงิ แนวคดิ คอื หวงั ใหเ้ ยาวชนบรหิ ารงานดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มเอง จากทแ่ี ตเ่ ดมิ เขาอาจเคยท�ำ กจิ กรรมดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มมาแลว้ รว่ มกบั หนว่ ยงานตา่ งๆ หรอื ผใู้ หญใ่ นพน้ื ท่ี แตย่ งั ไมเ่ คยมปี ระสบการณก์ ารบรหิ ารงานเอง โดยมที นุ สนบั สนนุ ตั้งต้นในการทำ�งานโครงการละไม่เกิน 20,000 บาท โดยพิจารณาสนับสนุนจาก แผนการใช้งบประมาณจริงของโครงการเยาวชน และเปิดโอกาสให้เยาวชนระดม ทนุ ในชมุ ชนเพ่มิ เตมิ ได้” และเม่ือทุนเดินทางลงสู่พื้นที่ เมื่อนั้นกระบวนการพัฒนาศักยภาพ การ สง่ เสรมิ และตดิ ตามสอนงานในพนื้ ที่ (Coaching) และการจดั การความรู้ กจ็ ะเดนิ ตามลงไป การอบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารพฒั นาศกั ยภาพ เปน็ การเตมิ ความรแู้ ละพฒั นา ทกั ษะที่จ�ำ เป็นแกเ่ ยาวชน ซ่ึงพ่ีแอ๋วบอกว่ากระบวนการนแ้ี บง่ ออกเป็น 3 ช่วง คอื ช่วงท่ี 1 ช่วงพัฒนาโครงการ โดยอบรมเชิงปฏิบัติการให้เยาวชน วิเคราะห์ชุมชน เลือกและวิเคราะห์โจทย์ปัญหา คิดวิเคราะห์อย่างเช่ือมโยงถึง สถานการณ์ปัญหาส่ิงแวดล้อมกับสิ่งที่เป็นสาเหตุของปัญหา ออกแบบกิจกรรมท่ี นำ�ไปสู่การบรรลเุ ปา้ หมาย มกี ารดงึ ความรว่ มมือและการมสี ่วนร่วมของชมุ ชนเขา้ 293

มาร่วมด้วย เป็นโครงการท่ีทำ�ได้บนพื้นฐานศักยภาพของทีม เพ่ือสุดท้ายทำ�ให้ โครงการเยาวชนมีความชัดเจนข้ึน ท่ีสำ�คัญคือ เยาวชนได้พัฒนาทักษะการคิด วเิ คราะห์ และรสู้ กึ เปน็ เจ้าของโครงการ “อบรมเชงิ ปฏบิ ตั ิ 1 โครงการเนน้ ใหเ้ ยาวชนวเิ คราะหป์ ระเดน็ ปญั หาใหช้ ดั ว่ามีสาเหตุมาจากอะไร มีผลกระทบอย่างไร และเกี่ยวข้องกับชุมชนและตนเอง อย่างไร เคร่ืองมือท่ีใช้จึงเป็น เคร่ืองมือวิเคราะห์ต้นทุนชุมชน แผนที่ชุมชน การ วิเคราะห์ผเู้ กีย่ วข้อง การวเิ คราะห์ตัวเอง (SWOT) และ ภเู ขาน�ำ้ แข็ง เพื่อวิเคราะห์ ปัญหา จัดล�ำ ดบั ความสำ�คัญ ความยากงา่ ยของปญั หา เน้นการค้นหาโจทยใ์ หไ้ ด้ เพราะก่อนท่ีเด็กจะออกแบบว่าจะทำ�อะไร เขาต้องเข้าใจก่อนว่ามันเชื่อมโยงหรือ กระทบอยา่ งไร ศกั ยภาพและกรอบเวลาตวั เองท�ำ ไดไ้ หม และตอ้ งดดู ว้ ยวา่ มนั เปน็ โจทยร์ ว่ มของชมุ ชนหรอื เปลา่ ถา้ เขาวเิ คราะหไ์ ดก้ จ็ ะออกแบบกจิ กรรมใหต้ อบโจทย์ ได้” พแ่ี อว๋ กล่าว โดยเฉพาะในส่วนของการวิเคราะห์ปัญหา ทีมงานใช้ ต้นไม้ปัญหา เป็น เคร่ืองมือ เพ่ือแตกรากให้เห็นสาเหตุของปัญหาจริงๆ รวมไปถึงใช้ผังใยแมงมุม รว่ มด้วย ปลกู ใจรักษ์โลก “ทำ�เร่ืองต้นไม้ปัญหา ให้เด็กดึงข้อมูลจากเคร่ืองมือวิเคราะห์ชุมชนมา 1 ปญั หา แล้ววเิ คราะหว์ า่ ปญั หานเ้ี กดิ จากอะไร มสี าเหตจุ ากอะไร เกดิ ผลกระทบ อะไร แล้วก็ท�ำ ผังใยแมงมมุ เพ่อื แยกเรอื่ งสาเหตขุ องปญั หาอกี ” คณุ ลดั ดา วิไลศรี หรอื ‘พ่ีเปิล้ ’ เจ้าหนา้ ท่ีโครงการจากมูลนธิ ิกองทนุ ไทย กล่าวเสรมิ ซง่ึ กระบวนการเหลา่ น้ี ไดช้ ว่ ยใหก้ ารท�ำ งานของนอ้ งๆ เยาวชนเขา้ ทเ่ี ขา้ ทาง มากข้ึน “โจทยข์ องเดก็ เลก็ ลง บางกลมุ่ น�ำ ไปสกู่ ารออกแบบกจิ กรรมทน่ี �ำ ไปสกู่ าร แก้ปัญหาได้ หลายกลุ่มตอนท่ีมาอบรมมาด้วยโจทย์ใหญ่ เช่น กรณีของกลุ่ม ฮกั นะเชยี งยนื ตอนแรกโจทยเ์ ขาจะแกป้ ญั หาเรอ่ื งน�ำ้ ทว่ มน�ำ้ ขงั เพราะคดิ วา่ ชาวบา้ น จะเดือดร้อน แต่พอใช้กระบวนการน้ีวิเคราะห์พบว่า พ้ืนท่ีตรงนั้นมีคนเดือดร้อน แคค่ นเดยี ว มนั ไมใ่ ชป่ ญั หารว่ มของชมุ ชน สดุ ทา้ ยเดก็ เอาเครอ่ื งมอื ไปท�ำ กบั เพอื่ น ในกลุ่ม แล้วพัฒนาโจทย์ขึ้นมาใหม่โดยเปลี่ยนมาทำ�เร่ืองการปลูกแคนตาลูปโดย 294

ไมใ่ ชส้ ารเคมี หรอื อยา่ งเยาวชนจากโรงเรยี นหา้ งฉตั รวทิ ยา ตอนแรกจะท�ำ ทงั้ ต�ำ บล ทง้ั หมบู่ า้ น แตก่ ระบวนการนท้ี �ำ ใหส้ ามารถก�ำ หนดครวั เรอื นได้ เหน็ กลมุ่ เปา้ หมายชดั คอื 20 ครวั เรอื นตน้ แบบทท่ี �ำ ไดจ้ รงิ วางใหพ้ อกบั ศกั ยภาพตวั เองและเกดิ ผล” พแ่ี อว๋ ยกตวั อย่าง อยา่ งไรกต็ าม ดว้ ยความซบั ซอ้ นของเครอ่ื งมอื เองกก็ ลายเปน็ อปุ สรรคของ เยาวชนอีกหลายกลมุ่ “เคร่ืองมือมันซับซ้อนหลายขั้น เรื่องๆ เดียวอย่างการวิเคราะห์ปัญหา เราใชถ้ งึ 3 เครอ่ื งมอื เดก็ เลยสบั สน เรากส็ บั สน (หวั เราะ) เพราะเรากย็ งั ใหมก่ บั การ ใชเ้ ครอ่ื งมอื นก้ี บั เดก็ หรอื อยา่ งภเู ขาน�ำ้ แขง็ กถ็ อื วา่ ยากมากส�ำ หรบั เดก็ พอจบครง้ั น้ี เด็กบอกเจ็บหัวหมดเลย (หัวเราะ) ครงั้ ท่ี 2 ก็เลยปรับลดเครื่องมือบางเคร่อื งมอื ลง ตัง้ ค�ำ ถามใหง้ า่ ยขนึ้ ” พีเ่ ปิ้ลกลา่ วด้วยรอยยิ้ม ชว่ งที่ 2 หลงั จากใหเ้ ยาวชนท�ำ งานในชมุ ชนประมาณ 3 เดอื น ทมี พเี่ ลย้ี ง (Coach) กองทนุ จะชวนเยาวชนมาสรปุ บทเรยี นการเรยี นรคู้ รง่ึ โครงการ พรอ้ ม ท้ังเติมเคร่ืองมือหรือทักษะตามความเหมาะสม ซึ่งทีมพ่ีเลี้ยงจะวิเคราะห์จากการ ลงพื้นที่ สำ�รวจดูว่าเยาวชนขาดทักษะด้านไหน อะไรที่ต้องเติมเพ่ือให้เยาวชน สามารถทำ�งานต่อได้ และเป็นการทบทวนแผนการทำ�งานไปด้วยในตัว เพื่อให้ เยาวชนกลบั ไปดำ�เนินงานตอ่ ได้ “เรามองว่าการอบรมคร้ังแรกช่วงพัฒนาโครงการ มันเป็นเชิงแนวคิด (Concept) กว้างๆ แต่พอลงมือทำ�จริงอาจจะเจอปัญหา จึงวางแผนจัดอบรม เชิงปฏิบัตกิ ารตรงสว่ นกลางไว้ ให้เยาวชนมาลองทบทวนแผนว่าจะปรับยังไง แต่ก็ ต้องยดึ เป้าหมายเดมิ ” พแี่ อ๋วอธบิ ายเพ่มิ เติม อบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ ารครง้ั นจี้ งึ เนน้ ไปทก่ี ารเสรมิ ศกั ยภาพและทกั ษะทจี่ �ำ เปน็ โดยเฉพาะ เรื่องการสื่อสาร ซึ่งทีมงานวิเคราะห์ได้จากการลงพื้นที่ว่า เยาวชน หลายกลุ่มยังขาดทักษะด้านนี้ เพราะการทำ�โครงการต้องมีการส่ือสารกับชุมชน หรือกับบุคคลอ่ืนๆ จึงได้เชิญผู้เช่ียวชาญจากไทยพีบีเอสมาเติมทักษะด้านน้ี กบั อกี ประเดน็ คอื การใหเ้ ยาวชนไดท้ บทวนแผนการท�ำ งาน เพราะจากทลี่ งพนื้ ทไี่ ป ติดตามการทำ�งานในพ้ืนที่พบว่ามีหลายกลุ่มท่ีทำ�งานไม่ตรงกับแผนท่ีวางไว้ กระบวนการจึงออกแบบให้มีการทบทวนเป้าหมายโครงการ กิจกรรมท่ีผ่านมา ถอดบทเรียนถงึ คุณคา่ จากการทำ�งานทเี่ กดิ ขึน้ กับตวั เอง และปรับแผนการท�ำ งาน เพ่ือให้เป็นไปตามเป้าหมาย และจัดให้มีการแลกเปล่ียนเรียนรู้ระหว่างกลุ่ม ซง่ึ กระบวนการนไ้ี ดส้ ง่ ผลไปถงึ ความส�ำ เรจ็ ทีเ่ กดิ ขึ้นในรปู ของเครอื ขา่ ยอีกดว้ ย “ความสำ�เร็จของค่ายนี้นอกจากกิจกรรมตามแผนท่ีวางไว้แล้ว ยังเกิด เครอื ขา่ ยเยาวชน การแลกเปลย่ี นท�ำ ใหเ้ ขา้ ใจงานของเพอ่ื น บางกลมุ่ สามารถเลา่ ถงึ งานเพ่อื นได้เหมอื นงานตัวเอง งานของบางกลุ่มไปเปน็ แรงบันดาลใจให้เพอื่ นดว้ ย อยา่ งหว้ ยทรายทฟ่ี งั ของพลบั พลงึ ธารกร็ สู้ กึ อยากไปท�ำ กบั เพอ่ื นดว้ ยและในวนั สดุ ทา้ ย 295

เราก็เสริมเร่ืองการระดมทุน ท่ีไม่ใช่แค่ระดมเงิน แต่เป็นความร่วมมือจากชุมชน โดยให้ฝกึ ออกแบบจากงานของเขาเอง” พีแ่ อ๋วกลา่ ว ช่วงที่ 3 เปน็ เวทสี รปุ บทเรยี น เพ่อื ให้เยาวชนเหน็ ว่างานท่ีได้ท�ำ มานั้น เกิดผลลัพธ์หรือคุณค่าใดต่อท้ังตัวเอง ชุมชน และส่ิงแวดล้อม โดยให้เยาวชน ทบทวนตวั เอง และแลกเปลย่ี นเรยี นรรู้ ะหว่างกลุม่ กระบวนการเรยี นรู้ในพ้นื ท่ี ทง้ั พ่เี ล้ยี งและเยาวชน การติดตามสนับสนุนเยาวชนในชุมชน ซึ่งเป็นพ้ืนท่ีปฏิบัติการ เกิดจาก แนวคิดที่ว่า การจะพัฒนาเยาวชนท่ีมาจากหลากหลายพื้นถิ่นได้อย่างมี ประสิทธิภาพนั้น ไม่สามารถเกิดได้จากการเรียกเยาวชนมาอบรมเชิงปฏิบัติการที่ พน้ื ทส่ี ว่ นกลางเพยี งอยา่ งเดยี วแตท่ มี พเ่ี ลย้ี ง(Coach)ตอ้ งลงพน้ื ทเ่ี พอ่ื ท�ำ ความเขา้ ใจ และรูจ้ ักบรบิ ทของพืน้ ทีน่ น้ั ๆ ด้วย “การจะพัฒนาเด็กได้ การโค้ชต่างๆ ต้องเข้าใจและรู้จักบริบทพ้ืนท่ีท่ี เยาวชนทำ�โครงการด้วย เพราะโจทยป์ ัญหาเรอ่ื งเดียวกัน แตก่ ารท�ำ งานของแตล่ ะ พื้นที่อาจแตกต่างกัน เพราะบริบทชุมชนต่าง บริบทคนก็ต่าง อีกอย่างหน่ึงคือเรา มองวา่ เวลามาคา่ ยตรงสว่ นกลาง เดก็ จะมาไดแ้ คก่ ลุม่ ละ 3 คน แต่งานโครงการนี้ เรามองถงึ กลุ่มเยาวชน ไมไ่ ด้มองแค่แกนนำ� ฉะนนั้ การทเ่ี ขาจะเดนิ ได้ ไม่ใชเ่ ดนิ ได้ แคค่ นหรอื สองคน แตม่ นั ตอ้ งเดนิ ไดด้ ว้ ยกลมุ่ ” พแ่ี อว๋ เผยแนวคดิ กอ่ นอธบิ ายตอ่ ถงึ กระบวนการลงพื้นที่ 2 ครงั้ ด้วยเปา้ หมายทีแ่ ตกต่าง “การลงไปพน้ื ทค่ี รง้ั ทห่ี นง่ึ คอื ลงไปรจู้ กั เดก็ รจู้ กั พน้ื ท่ีและชวนเขามองเปา้ หมาย ร่วม ร้อื ทำ�ความเขา้ ใจ ชวนคยุ ทบทวนเปา้ หมายงานเขา ส่วนการลงพื้นทค่ี รงั้ ท่ี 2 เป็นการจัดการความร้ไู ปดว้ ยในตัว คอื เปน็ การโค้ชกระบวนการท�ำ งาน ทมี พเ่ี ลย้ี ง 296 ปลูกใจรกั ษ์โลก

จะลงพน้ื ทไี่ ปในวนั ทเี่ ดก็ มกี จิ กรรม โดยเราจะชวนเยาวชนวางแผนกอ่ นท�ำ กจิ กรรม (Before Action Review) กอ่ น เชน่ กจิ กรรมนนี้ อ้ งจะท�ำ เพอื่ อะไร มเี ปา้ หมายอยา่ งไร ออกแบบงานอย่างไร ฯลฯ พอวันงานเราก็รอดูอย่างเดียว ให้เขารนั งานตามแผนที่ วางไว้ ซง่ึ วนั นน้ั เรากจ็ ะถอดบทเรยี นเกบ็ ความรไู้ ปดว้ ย พอเดก็ ท�ำ งานเสรจ็ กจ็ ะชวน มาทบทวนหลังทำ�กิจกรรม (After Action Review) สรุปงานกันว่า เป้าหมายท่ี วางไวค้ ืออะไร ผลของงานไปถึงเปา้ หมายไหม ท�ำ ไมไม่ถงึ และแต่ละคนไดเ้ รียนรู้ อะไร ฯลฯ” และอีกกระบวนการหน่ึงซึ่งเป็นส่วนเสริม ก็คือ การเสริมความรู้ท่ีจำ�เป็น เฉพาะกลุ่ม “เชน่ กลมุ่ ทท่ี �ำ เรอ่ื งปา่ ตอ้ งส�ำ รวจขอ้ มลู ปา่ เชงิ ลกึ อยา่ งกลมุ่ ทท่ี �ำ เรอ่ื งปา่ พรุ อ.ท่าชนะ จ.สุราษฎร์ธานี เป้าหมายของเขาคือพาน้องเรียนรู้ป่าพรุ เขาต้องการ ฐานขอ้ มลู ทแ่ี สดงใหเ้ หน็ วา่ สถานการณป์ า่ ในบา้ นของตวั เองเปน็ อยา่ งไร กจ็ ะเสรมิ เร่ืองการสำ�รวจป่าอย่างง่ายเข้าไป และกลุ่มฮักนะเชียงยืนเขาต้องการสื่อสารกับ ชุมชน จึงต้องการสื่อสารผ่านละคร เลยเข้าไปเสริมเคร่ืองมือนี้ให้ รวมถึงกลุ่ม เกสรล�ำ พทู ที่ �ำ เรอ่ื งน�ำ้ กจ็ ะเสรมิ เรอื่ งการประเมนิ คณุ ภาพน�้ำ อยา่ งงา่ ย เพอ่ื ใหน้ �ำ ไป เก็บข้อมูลคุณภาพน้ำ�ในชุมชน และส่ือสารกับชุมชนให้เห็นสถานการณ์ และพา น้องๆ ในชมุ ชนเรยี นรไู้ ปด้วย” พีแ่ อ๋วกล่าวดว้ ยรอยยม้ิ บทเรียนและการเรยี นรู้ บนย่างกา้ วการทำ�บทบาท ‘โค้ช’ ในวนั ทก่ี องทนุ สง่ิ แวดลอ้ มตง้ั ไข่ และโครงการปลกู ใจ รกั ษโ์ ลก ปี 1 เรม่ิ ตน้ โครงการไดต้ งั้ เปา้ หมายถงึ คณุ ลกั ษณะของเยาวชนทผ่ี า่ นการเรยี นรรู้ ว่ มกบั โครงการ วา่ โครงการจะพฒั นาเยาวชนใหเ้ ตบิ ใหญไ่ ปเปน็ แกนน�ำ เยาวชนทมี่ สี �ำ นกึ ความเปน็ พลเมอื งและมจี ติ อาสา มภี าวะผนู้ �ำ และมคี วามรบั ผดิ ชอบตอ่ สง่ิ แวดลอ้ ม ควบคไู่ ป กับการมีทักษะและความรู้ในการทำ�งาน การบริหารจัดการโครงการ การบริหาร จัดการทีมงาน และการสื่อสารอย่างมีสัมฤทธ์ิผล รวมไปถึงเกิดทักษะชีวิต เข้าใจ ความแตกตา่ ง รจู้ ักปรบั ตวั และสามารถท�ำ งานรว่ มกับผูอ้ ่ืนได้ ดังทพี่ ี่เป้ลิ เผยไวว้ ่า “มีความคาดหวังเยอะมากกับเด็ก อยากเห็นเด็กคิดเป็น ทำ�เองได้ และ มีจิตใจอาสาท่ีอยากจะช่วยงานกับผู้ใหญ่ที่เขาทำ�ด้านสิ่งแวดล้อมอยู่แล้ว ซ่ึงเรา เหน็ ว่าเด็กตอ้ งไดส้ ิ เวลามาอบรมก็คาดหวังว่าเดก็ ตอ้ งมองออก ต้องคดิ ได้ แตเ่ รา ลืมไปว่าเด็กไม่มีประสบการณ์ ช่วงปีแรกจึงใส่เคร่ืองมือให้เด็กเยอะมาก ท้ังการ คิดวเิ คราะห์และการคิดเชือ่ มโยง แต่คดิ วเิ คราะหก์ ับเชอ่ื มโยงมันกย็ ากสำ�หรับเดก็ ท่ีเพ่ิงมาทำ�เรื่องนี้ กลายเป็นว่า เราคิดเอางานเราเป็นตัวตั้ง มากกว่าที่จะมองว่า เดก็ จะเรียนรู้ไดแ้ ค่ไหน” 297

ดว้ ยเหตนุ ้ี ฝา่ ยทไ่ี ดบ้ ทเรยี นและเรยี นรู้ จงึ ไมใ่ ชแ่ ตเ่ พยี งเยาวชนฝา่ ยเดยี ว ปลูกใจรักษ์โลก แต่พๆี่ เจ้าหนา้ ที่เองก็ได้เรียนรู้พฒั นาตนเองร่วมดว้ ย “ความสำ�เร็จเป็นของคนทำ�งานด้วย อย่างเราก็ได้มาเรียนรู้กระบวนการ พฒั นาเยาวชนผา่ นเพอื่ นๆและผใู้ หญใ่ นภาคีจากทเี่ ราไมร่ อู้ ะไรเลยทผี่ ใู้ หญแ่ นะน�ำ มาจึงมีประโยชน์ เราก็ต้องรับฟังและ เรยี นรู้ พก่ี บั แอว๋ เราอาจจะมที กั ษะเรื่อง สิ่งแวดล้อม แต่ทักษะเรื่องเคร่ืองมือ พฒั นาคนเราไมม่ ี ซ่ึงเราก็ได้เรยี นรูจ้ าก การลงมือทำ� ลงมือปฏิบัติจริง แล้วเรา ค่อยมาหาอ่านทฤษฎีทีหลัง รวบรวม ข้อมูลแล้วมาสังเคราะห์ทบทวน มันก็ ทำ�ให้เราพอหาทางออกได้ พ่ีก็มาน่ัง ออกแบบกระบวนการทำ�งานของท้ัง โครงการ ดูต้ังแต่เร่ืองการเชื่อมงาน กระจายทุน งานพัฒนาศักยภาพ งาน ถอดบทเรยี น”พเ่ี ปล้ิ กลา่ วกอ่ นทพ่ี แ่ี อว๋ จะ เสริมต่อ “พอมาวเิ คราะหผ์ ลที่ออกมาในช่วง 1 ปีแรก พบวา่ เราทำ�กระบวนการกบั ที่ปรึกษาโครงการน้อยเกินไป มแี คใ่ ห้เขาดหู นังเพื่อใหเ้ ขา้ ใจบทบาทพเ่ี ล้ยี ง เพราะ ที่ปรกึ ษาโครงการมีบทบาทต่อความคิดของเด็กมาก ทั้งหมดทั้งมวลเรากไ็ ดเ้ รียนรู้ และนำ�ไปส่กู ารออกแบบกระบวนการในปีที่ 2 ต่อไป” นอกจากน้ี พ่ีแอ๋วได้ท้ิงท้ายให้เราเห็นบทบาทการทำ�งานของพ่ีเลี้ยง (Coach) ไดอ้ ย่างนา่ สนใจ “ทสี่ �ำ คญั ทสี่ ดุ ของคนเปน็ โคช้ คอื ตอ้ งเขา้ ใจเดก็ ตอ้ งรวู้ า่ เขามสี ภาวะยงั ไง พร้อมเรียนรู้ไหม ต้องเรียนรู้ท่ีจะเข้าใจเด็ก เราชินกับการคิดแทนเด็ก อันน้ีส�ำ คัญ เรามักใช้ความคิดเราเป็นตัวต้ัง แต่ตัวเองได้เรียนรู้ว่าเมื่อเราจะทำ�งานกับเขา ต้องออกแบบกระบวนการเรียนรู้ให้เขา เราต้องเข้าใจ และปรับกระบวนการให้ สอดคลอ้ งกบั ศกั ยภาพของเขา ออกแบบตามความสนใจของเขา รวมถงึ การท�ำ งาน กับเด็กในโครงการมันเป็นการเรียนรู้ด้วยกันทั้งเขาทั้งเรา โดยเฉพาะเราท่ีเป็นโค้ช ต้องเรียนรรู้ อบด้าน เพราะงานของเด็กแม้เป็นประเด็นสิ่งแวดล้อมแต่มนั เชอื่ มโยง กบั หลายประเดน็ เราเองตอ้ งรแู้ ละเขา้ ใจใหไ้ ดก้ อ่ น กอ่ นทจ่ี ะเปน็ เพอ่ื นรว่ มคดิ กบั เดก็ ในขณะเดียวกันระหว่างท่ีเรากำ�ลังพาน้องทบทวนเป้าหมาย มันก็สะท้อนมาที่เรา ว่าแล้วเราทำ�หรือเปล่า ถ้าไม่มองเป้าหมายก็ทำ�เพียงเพ่ือให้เสร็จ ทำ�ให้เราได้เช็ก ตวั เองเหมอื นกนั ” 298

ทา่ มกลางสภาพการเปลย่ี นแปลงภมู อิ ากาศของโลกและปญั หาสง่ิ แวดลอ้ ม ท่ีกำ�ลังเส่ือมโทรมไปท้ังระบบ หากเปรียบคนอนุรักษ์เป็นดั่งต้นไม้ในผืนป่า ด้วย ขอ้ จำ�กัดท่ีผ่านมาอาจทำ�ใหป้ ่าผืนนท้ี รุดรา่ งสูญหายไปกบั ผืนดินไมม่ ากก็น้อย แต่บัดน้ี กองทุนส่งิ แวดล้อมเพ่ือการพฒั นาเยาวชนท่ีดำ�เนินงานในปีแรก ภายใตโ้ ครงการปลกู ใจ รกั ษโ์ ลก ปี 1 เปรยี บไดก้ บั ตาน�้ำ ทผ่ี ดุ พรายขน้ึ และไหลลอ่ ง ลดั เลาะไปทว่ั อาณาของผนื ปา่ หลอ่ เลยี้ งตน้ กลา้ พนั ธใุ์ หมใ่ หผ้ ลใิ บเบกิ บานขน้ึ และ พรอ้ มๆ กนั ก็ได้ชุบชไู ม้ตน้ เกา่ ท่ีแหง้ เซาลงไป ใหก้ ลับคนื ชีวติ ขึ้นมาอีกครัง้ จากการ ได้เรยี นรู้ร่วมกบั เยาวชนและโครงการ ปีแรกน้ีสายนำ้�อาจยังไหลเอ่ือยด้วยปราศจากทางนำ้�ด้ังเดิม สายนำ้�ต้อง สมุ่ เสาะเลาะหาสรา้ งทางน�ำ้ ใหมข่ น้ึ ดว้ ยก�ำ ลงั ตนเอง แตเ่ ชอ่ื วา่ อกี ไมน่ าน เมอ่ื ทางน�ำ้ เป็นร่องชัด กล้าไม้จากสายนำ้�ค่อยๆ เติบโตสูงใหญ่ข้ึน ถึงวันนั้นคงไม่ใช่เพียง ป่าผืนใหม่ในนามของนักอนุรักษ์เยาวชนเท่านั้น ท่ีจะเติบโตเป็นเสาหลักช่วยงาน อนุรกั ษ์ในประเทศของเราอย่างเขม้ แขง็ ย่ังยนื แต่ปา่ ไมใ้ นความหมายของปา่ จรงิ ๆ ก็ยอ่ มกลับฟ้นื คืนชวี ติ แผพ่ ลังไปถงึ ดิน น้�ำ อากาศ และโลกใหก้ ลบั มาสดใสอีกคร้งั หน่ึง 299