ปลูกใจรักษ์โลกปี1

ทกุ สีสันในโลก ล้วนเกิดจาก ‘แม่สี’ บนพนื้ ทล่ี าดเอยี งเชงิ เขาดอยยาว เปน็ ทตี่ ง้ั ของบา้ นแดนเมอื ง ต.บญุ เรอื ง อ.เชยี งของ จ.เชยี งราย ที่ชุมชนกว่า 200 ครัวเรือนใชช้ ีวิตทา่ มกลางลมหนาวด้วย การท�ำ เกษตรกรรมเลย้ี งชพี ทงั้ ท�ำ นา ไรข่ า้ วโพด และเลยี้ งสตั ว์ โดยอาศยั นา้ํ อปุ โภค บริโภคทีอ่ ดุ มสมบูรณ์ท้ังจากตน้ นํ้าบนดอยผาหมอก นํ้าตกแดนดง หว้ ยแดนเมือง และแม่น้าํ อิงทีไ่ หลผ่านท้ายหมบู่ า้ นขนานไปกบั เทือกเขา นอกจากท�ำ เกษตรในพน้ื ทต่ี นแลว้ ยงั มพี น้ื ทป่ี า่ ชมุ ชนแดนดง ทม่ี อี าณาเขต เกอื บ 3,000 ไร่ ซง่ึ คนในชมุ ชนสามารถเขา้ ไปใชป้ ระโยชนไ์ ด้ ทง้ั เกบ็ เหด็ หาหนอ่ ไม้ และหาฟืน ซ่งึ ทั้งหมดตอ้ งอย่ภู ายใตก้ ฎระเบียบทช่ี มุ ชนวางไว้ แต่ด้วยการใช้ประโยชน์จากพ้ืนที่ป่ามาอย่างยาวนาน รวมถึงมีชาวบ้าน และคนนอกหมู่บ้านละเมิดกฎ ลักลอบเข้าไปตัดไม้เพื่อนำ�ไปสร้างท่ีอยู่อาศัยและ เผาถ่านขาย ทำ�ให้ป่าต้นน้ํามีสภาพเส่ือมโทรมลง ต้นไม้ใหญ่เร่ิมหายไป ลำ�ห้วย แหง้ แลง้ ในฤดแู ลง้ และเกดิ ไฟปา่ บอ่ ยขน้ึ ของปา่ ทง้ั เหด็ และหนอ่ ไมน้ บั วนั จะหายากขน้ึ กาญจนา กาวชิ ยั หรอื ‘แจค๊ ’ กรรมการประสานงานเยาวชน กลมุ่ ปา่ ชมุ ชน บา้ นงามเมอื ง เปน็ ผหู้ นงึ่ ทเ่ี ลง็ เหน็ ถงึ ปญั หาน้ี กอปรกบั ในชมุ ชนเองกก็ �ำ ลงั ประสบ ปัญหาเยาวชนติดอบายมุข ท้ังเกมและยาเพสติด แจ๊คจึงเกิดแรงบันดาลใจท่ีจะ แกป้ ญั หาทง้ั สองดา้ นนโี้ ดยใชว้ ธิ กี ารยงิ ปนื นดั เดยี วไดน้ กสองตวั นนั่ คอื ดงึ เยาวชน ออกจากอบายมุข โดยใชก้ ิจกรรมอนุรกั ษธ์ รรมชาตเิ ป็นเครื่องมือ 50 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

‘กลมุ่ เยาวชนรนุ่ ใหมห่ วั ใจสเี ขยี ว’ จงึ เกดิ ขน้ึ จากการเปน็ ตวั ตงั้ ตวั ตขี องแจค๊ ท่ีชักชวนเยาวชนในหมู่บ้านให้มารวมกลุ่มทำ�กิจกรรมเพ่ือชุมชนกัน โดยเป็นการ เขา้ หาเพอื่ ชกั ชวนดว้ ยสายตาทมี่ องเหน็ ถงึ ศกั ยภาพและพลงั ในการท�ำ งานจติ อาสา ของเยาวชน การต้ังเป้าหมายในการรวมกลุ่มจึงไม่ได้เกิดจากความคิดของแจ๊ค แต่เป็นความคิดของน้องๆ ซึ่งได้รับกระบวนการกระตุ้นให้เกิดความคิด นำ�เสนอ และหารอื รว่ มกนั “คำ�ถามแรกๆ ท่ีถามคือ น้องๆ คิดว่าบ้านเรามีปัญหาอะไรบ้างที่เป็น ปญั หาของเยาวชน ผลปรากฏว่าน้องงงคะ่ (หัวเราะ) แตจ่ ากน้ันไมก่ น่ี าที คำ�ตอบ มากมายก็พร่ังพรูออกมา ซ่ึงน่ันแหละคือจุดเริ่มต้นเล็กๆ ท่ีกำ�ลังจะนำ�พวกเขาให้ กา้ วไปข้างหน้าอกี ขน้ั หน่งึ ” แจค๊ กลา่ วถงึ การนดั คุยกลุ่มกนั คร้งั แรก ซึง่ ในวนั นน้ั มี นอ้ งๆ มารว่ ม 4-5 คน เม่อื ถูกกระต้นุ จากกระบวนการ นอ้ งๆ ก็ไดส้ ะท้อนปัญหา แนวทางแกไ้ ข และอ่ืนๆ อีกมากมายออกมา เปรียบเหมือนเวทีการพูดคุยกันน้ันเป็นจานสี และ แจค๊ คอื แมส่ ี ซงึ่ ท�ำ หนา้ ทโี่ ยนโจทยท์ ที่ า้ ทายความคดิ ใหแ้ กน่ อ้ งๆ น�ำ ไปคดิ วเิ คราะห์ เกดิ การผสมกนั ระหวา่ งแมส่ หี รอื โจทยข์ องแจค๊ กบั ความคดิ หรอื พนื้ สเี ดมิ ของนอ้ งๆ จนได้สใี หม่ขน้ึ บนจานสี นนั่ คอื สีเขียว น้องทุกคนท่ีเข้ามาทำ�งานอนุรักษ์ในวันน้ี ถือเป็นตัวแทนให้กับอีกหลายคนท่ีเขา มีโอกาสทำ�แต่ไม่ทำ� หรือบางคนอยากทำ� แตไ่ มม่ ีโอกาส แตม้ สีเขียวใหพ้ สธุ า ระบายสีฟ้าให้สายนที แจ๊คและนอ้ งๆ ไดร้ วมตัวพูดคยุ กนั อยา่ งสม�ำ่ เสมอ ซึ่งครงั้ หลงั ๆ เป็นฝา่ ย น้องๆ เองด้วยซำ้�ท่ีมารอแจ๊ค แสดงชัดถึงความใส่ใจ และกระตือรือร้นท่ีเกิดข้ึน จนถงึ จดุ ทส่ี มาชกิ ทกุ คนมคี วามตอ้ งการทจี่ ะชว่ ยพฒั นาชมุ ชนบา้ นเกดิ การเรม่ิ ตน้ ทำ�กิจกรรมจงึ เกิดขน้ึ ทงั้ ๆ ทีไ่ มม่ ีงบประมาณ 51

คนในชุมชนเวลาเข้าป่าเขาจะเก็บแค่พอกิน เท่าน้ัน...แต่ถ้าคนนอกเข้าไปเก็บมาขายมัน ไม่ใช่แค่พอกินแล้ว ถ้าจับได้เขาก็จะเรียกมา ตักเตือนคุยกัน เพราะมีกฎกติกาของชุมชน เองท่แี กนนำ�วางไว้ กิจกรรมแรกของกลุ่มคือ การปลูกต้นไม้ในชุมชน โดยได้งบประมาณ สนบั สนนุ จากเทศบาลกจิ กรรมนม้ี คี นในชมุ ชนมารว่ มปลกู ตน้ ไมด้ ว้ ยกนั เกอื บ100คน และถือเป็นกิจกรรมแรกท่ีพวกเขาได้แต้มสีเขียวให้กับแผ่นดินบ้านเกิด โดยมีการ ตง้ั เปา้ หมายอยา่ งชดั เจนวา่ จะมกี ารตดิ ตามความเปลย่ี นแปลงตลอด 5 ปนี บั แตป่ ลกู ถือเป็นการวางระบบคิดให้แก่สมาชิกของกลุ่มให้มีการทำ�งานอย่างเป็นแบบแผน ตอ่ เน่ือง และเหนืออื่นใด คือเป็นการปลกู จติ สำ�นกึ ในการดแู ลทรัพยากรธรรมชาติ ให้แกน่ ้องๆ ไปโดยปรยิ าย จากการสรปุ บทเรยี นหลงั ท�ำ กจิ กรรม ทางกลมุ่ พบปญั หาหลกั ๆ คอื การปลกู ต้นไม้ในหน้าแล้ง ทำ�ให้ต้นไม้ส่วนหน่ึงได้รับน้ําไม่เพียงพอ พ้ืนที่ปลูกอยู่ไกลจาก ชมุ ชนและการคมนาคมไมส่ ะดวก ท�ำ ใหย้ ากแกก่ ารเดนิ ทางไปดแู ลรกั ษา ปลกู ตน้ ไม้ ผดิ วธิ ี คอื ไมไ่ ดก้ ลบดนิ ใหแ้ นน่ อนั เกดิ จากทางกลมุ่ ไมไ่ ดอ้ ธบิ ายการปลกู ใหก้ บั ทกุ คน ท่ีมาร่วมกิจกรรม รวมทั้งพ้ืนที่จัดกิจกรรมเป็นที่โล่งกว้าง ทำ�ให้ไม่สามารถดูแล ได้ท่ัวถึง เป็นต้น ซึ่งบทเรียนท่ีได้รับถือเป็นประสบการณ์ส�ำ คัญท่ีจะช่วยฝึกทักษะ การวางแผนเพอ่ื จัดกจิ กรรมตอ่ ไปในอนาคต นอกจากนก้ี ลมุ่ ยงั ไดท้ �ำ กจิ กรรมพฒั นานา้ํ ตกแดนดง ดว้ ยการจดั การขยะ โดยสมาชกิ ของกลมุ่ มกี ารแบง่ หนา้ ทรี่ บั ผดิ ชอบคดั แยกขยะจากหลมุ และน�ำ ไปขาย เป็นค่าขนม แตน่ ่ันกเ็ ป็นเพียงการจดั การปลายทางเท่านั้น ด้วยเหตนุ ี้ เพือ่ เปน็ การ จดั การขยะทต่ี น้ ทาง จงึ ไดน้ �ำ เรอ่ื งขยะบนนาํ้ ตกไปพดู คยุ กบั ผใู้ หญใ่ นชมุ ชน จนเกดิ เป็นกฎระเบียบของหมู่บ้าน ถือเป็นความสำ�เร็จอีกหนึ่งก้าวของกลุ่มที่ช่วยระบาย สีฟ้าใสคืนให้แก่ต้นนํ้าของชุมชน ท้ังยังสามารถผลักดันให้เกิดกฎระเบียบด้าน สงิ่ แวดลอ้ มของชุมชนขน้ึ มาไดอ้ ย่างน่าภาคภูมใิ จ 52 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

ถงึ เวลายืน่ พู่กัน ให้คนอนื่ ๆ กจิ กรรมทป่ี ระสบผลส�ำ เรจ็ ไดส้ รา้ งก�ำ ลงั ใจใหแ้ กส่ มาชกิ กลมุ่ เยาวชนรนุ่ ใหม่ หวั ใจสเี ขยี วเปน็ อยา่ งดี และมากกวา่ นน้ั คอื การลงมอื ท�ำ ใหเ้ หน็ ของนอ้ งๆ กไ็ ดช้ ว่ ย ขยายผลสรา้ งแนวรว่ มใหเ้ กดิ ขน้ึ โดยอตั โนมตั ิ เหน็ ไดจ้ ากสมาชกิ กลมุ่ ทเี่ พมิ่ ขนึ้ จาก 13 คน เป็น 30 คน ถึงจดุ นี้ กลุ่มเริ่มเล็งเหน็ ถงึ ความส�ำ คัญของแนวร่วม ว่าเป็นปจั จัยสำ�คญั ที่ส่งผลต่อประสิทธิภาพการทำ�งาน จึงน่าจะถึงเวลาที่ต้องย่ืนพู่กันและสอนวิธี ระบายสีให้คนอื่น มาร่วมด้วยช่วยกันแต่งแต้มสีสันให้ชุมชน เพื่อให้การสร้าง จติ รกรรมของชุมชนในครง้ั นีม้ ีพลังมากขน้ึ และเพ่อื ขยายผลการสร้างจติ รกรรมใน พืน้ ทร่ี อบขา้ งและอื่นๆ ต่อไปในอนาคต นเ่ี องจงึ เปน็ ทม่ี าของการจดั ท�ำ ‘โครงการเยาวชนอาสาพฒั นาสง่ิ แวดลอ้ ม’ นำ�เสนอต่อโครงการปลูกใจ รักษ์โลก ซ่งึ มกี ิจกรรมการเรยี นร้ทู ่ีสำ�คญั คือ กจิ กรรม ‘คา่ ยลกู เสอื -เยาวชนสมั พนั ธ์ ผกู พนั ดนิ นา้ํ ปา่ ’ ทพ่ี าเยาวชนส�ำ รวจเรยี นรพู้ ชื สมนุ ไพร และติดตามประเมินสภาพป่าจากการวางแปลงสำ�รวจเพ่ือจัดทำ�ฐานข้อมูล ซึ่งมี 53

สิง่ เหลา่ นี้เราทำ�เพื่อตวั เราและเพอ่ื บา้ นเรา จุดประสงค์อยู่ท่ีการผลักดันให้เยาวชนในชุมชนเกิดความรักหวงแหนป่าไม้และ ธรรมชาตใิ นพื้นท่ีของตน เพราะปจั จบุ นั ปญั หาหลกั ทเี่ กดิ ขนึ้ กบั ปา่ ชมุ ชนแดนดงกค็ อื การบกุ รกุ ของ คนนอกพ้ืนที่ “คนในชุมชนเวลาเข้าป่าเขาจะเก็บแค่พอกินเท่าน้ันค่ะ แต่ถ้าคนนอก เข้าไปเก็บมาขายมันไม่ใช่แค่พอกินแล้ว ถ้าจับได้เขาก็จะเรียกมาตักเตือนคุยกัน เพราะมีกฎกติกาของชุมชนเองที่แกนนำ�วางไว้ แต่มันก็แก้ไม่หายเพราะพ้ืนที่มัน เชือ่ มต่อกนั หมด” แจ๊คอธบิ ายถึงปญั หา ดว้ ยเหตนุ ้ี การทค่ี า่ ยมจี ดุ ประสงคอ์ ยทู่ ก่ี ารปลกู ฝงั ใหเ้ ยาวชนรกั และหวงแหน ป่าไม้และธรรมชาติ ก็เพ่ือสร้างจิตสำ�นึกในฐานะผู้เป็นเจ้าของทรัพยากรในพื้นท่ี ซง่ึ มหี นา้ ทด่ี แู ลปกปอ้ งทงั้ ทางตรง คอื ชว่ ยกนั สอดสอ่ งดแู ล รวมไปถงึ ทางออ้ ม คอื การขยายผลความรแู้ ละสรา้ งจิตส�ำ นึกรกั ษ์ธรรมชาตอิ อกไปในวงกว้างนั่นเอง 54 ปลูกใจรักษ์โลก

คา่ ยจิตรกร ของธรรมชาติ ค่ายลูกเสอื -เยาวชนสัมพันธ์ ผูกพัน ดนิ นํ้า ป่า ของกล่มุ เยาวชนรนุ่ ใหม่ หัวใจสีเขยี ว ถือวา่ ประสบความสำ�เร็จเป็นอยา่ งดี มนี ้องๆ นกั เรยี นชัน้ มธั ยมศึกษา ปีท่ี 1 โรงเรียนบุญเรืองวทิ ยาคม จำ�นวน 46 คน มาร่วมเรยี นรู้ในค่าย โดยทุกคน ไดร้ บั ความสนกุ และเกดิ ความรคู้ วามเขา้ ใจถงึ ผลกระทบของการท�ำ ลายปา่ ไมก้ นั ไป ไมม่ ากก็น้อย ตลอด 3 วัน 2 คืนของค่ายมีกิจกรรมมอบความรู้และสร้างจิตสำ�นึก มากมาย โดยวนั แรกเปน็ การปพู นื้ ความรใู้ หแ้ กน่ อ้ งๆ โดยวทิ ยากรปราชญช์ าวบา้ น ท้ังลุงถนอม ประธานกลุ่มอนุรักษ์ ที่มาเล่าประวัติป่าชุมชนและประวัติแม่นํ้าอิง และป้านวย ท่ีมาให้ความรู้เร่ืองสรรพคุณสมุนไพรและอาหาร ให้น้องๆ ได้รู้จัก ทรัพยากรในชุมชนของตนเองว่ามคี วามสำ�คัญอยา่ งไร วันที่ 2 เป็นการลงพื้นท่ีวางแปลงสำ�รวจเรียนรู้ทรัพยากรจากพื้นที่จริง โดยอาศยั เครอ่ื งมอื จากศนู ยฝ์ กึ อบรมวนศาสตรช์ มุ ชนเพอื่ คนกบั ปา่ (รคี อฟ) มกี าร แบง่ กลมุ่ นอ้ งๆ ออกเปน็ 4 กลมุ่ แตล่ ะกลมุ่ วางแปลงส�ำ รวจโดยขงึ เชอื กสรา้ งพนื้ ที่ ส่ีเหล่ียมจัตุรัสขนาด 10x10 เมตร พร้อมเก็บข้อมูลชนิดและจำ�นวนของพืชพันธุ์ ความหนาแน่น ลักษณะของดิน รวมไปถึงรอยเท้าสัตว์ในแปลงน้ัน โดยมีลุงสัก ผใู้ หญบ่ า้ น เปน็ วทิ ยากรผใู้ หข้ อ้ มลู ความรู้ กอ่ นจะน�ำ ขอ้ มลู การวางแปลงส�ำ รวจใน 4 พืน้ ทม่ี าสรุปรว่ มกันในชว่ งบา่ ย เพ่อื จัดทำ�เป็นฐานขอ้ มูลทรัพยากรของปา่ ชมุ ชน แดนดง กอ่ นทใี่ นวนั ท่ี 3 จะมกี จิ กรรมฟน้ื ฟทู รพั ยากรดว้ ยการปลกู ตน้ ไม้ และมกี าร สรุปบทเรียนร่วมกันถึงส่ิงที่ได้เรียนรู้จากค่าย และส่ิงท่ีอยากทำ�ร่วมกันต่อไป ในอนาคต การจัดค่ายในครั้งน้ีถือเป็นงานใหญ่ท่ีสมาชิกกลุ่มทุกคนได้มีโอกาส แสดงฝีมืออย่างเต็มท่ี ซ่ึงถือเป็นการพัฒนาศักยภาพและความรับผิดชอบของ สมาชิกกลุ่มได้เป็นอย่างดี โดยกลุ่มใช้วิธีการแบ่งหน้าที่รับผิดชอบให้แต่ละคน อยา่ งชดั เจน เชน่ สนุ นั ท์ ตะ๊ อา้ ย หรอื ‘นคิ ’ ประธานกลมุ่ ท�ำ หนา้ ทป่ี ระสานงานกบั ผใู้ หญบ่ า้ นและดแู ลการท�ำ งานของสมาชกิ โยธกา ยะอน่ิ แกว้ หรอื ‘โย’ แกนน�ำ กลมุ่ ท�ำ หนา้ ทป่ี ระสานงานทว่ั ไป ขณะท่ี สชุ าดา ทวคี ณู หรอื ‘หนง่ึ ’ ท�ำ หนา้ ทป่ี ระชาสมั พนั ธ์ รวมไปถงึ สมาชกิ คนอน่ื ๆ ทช่ี ว่ ยกนั คนละไมล้ ะมอื ทง้ั ดแู ลนอ้ งๆ ในคา่ ย การลงทะเบยี น สันทนาการ จดประเดน็ ขน้ึ กระดาน เปน็ พเี่ ลย้ี งน�ำ กิจกรรมเวลาเข้าฐาน เปน็ ต้น จากการจดั คา่ ยน้ี ทำ�ใหเ้ ยาวชนรจู้ ักพืชพันธุ์ไมใ้ นปา่ ชมุ ชน ได้มสี ่วนร่วม ในการสำ�รวจฐานข้อมูลและประเมินสภาพป่าชุมชน ทำ�ให้ชุมชนได้ข้อมูลเชิงลึก เก่ียวกับจำ�นวนต้นไม้ในป่าเพื่อทำ�การวางแผนอนุรักษ์พ้ืนที่ป่าต่อไปได้อีกด้วย ยงิ่ ไปกวา่ นน้ั คอื การทสี่ ามารถสรา้ งเยาวชนคนรนุ่ ใหมข่ องชมุ ชนใหเ้ ขา้ มาเรยี นรแู้ ละ ใสใ่ จทรัพยากรแวดล้อมของบ้านเกิดตัวเอง 55

“ไดเ้ หน็ ถงึ ความกระตอื รอื รน้ ของนอ้ งๆ ทต่ี ลอดคา่ ยทกุ คนรบู้ ทบาทหนา้ ที่ ปลูกใจรกั ษ์โลก ของตวั เอง และพรอ้ มทจ่ี ะรบั ฟงั ยามพบ่ี น่ พว่ี า่ แตท่ กุ คนกย็ งั มรี อยยม้ิ มเี สยี งหวั เราะ ให้ได้เห็น มันเป็นส่ิงหน่ึงท่ีเราภูมิใจในงานท่ีทำ� และน้องทุกคนที่เข้ามาทำ�งาน อนรุ กั ษใ์ นวนั น้ี ถอื เปน็ ตวั แทนใหก้ บั อกี หลายคนทเ่ี ขามโี อกาสท�ำ แตไ่ มท่ �ำ หรอื บางคน อยากทำ�แต่ไม่มีโอกาส ส่ิงเหล่าน้ีเราทำ�เพ่ือตัวเราและเพ่ือบ้านเรา” แจ๊คกล่าวถึง นอ้ งๆ ในกลุ่มดว้ ยรอยย้มิ ภมู ใิ จ ในวนั ทส่ี ีเขียว ซมึ ลกึ เขา้ ส่หู วั ใจ หลังจากค่ายสิ้นสุดลง กลุ่มได้มีการสรุปบทเรียนออกมา ซ่ึงแน่นอนว่า ตามประสานักจัดคา่ ยมอื ใหม่ ยอ่ มตอ้ งมขี อ้ บกพรอ่ งอยู่เป็นธรรมดาไม่มากกน็ ้อย เช่น สถานท่ีไม่พร้อม การแบง่ เวลาเข้าฐานกิจกรรมมีนอ้ ยเกินไป เข้าไมถ่ งึ เยาวชน ทั้งหมด ท�ำ ให้มีนอ้ งๆ ที่มาเขา้ คา่ ยบางคนไมใ่ หค้ วามร่วมมือ เป็นตน้ นอกจากข้อบกพร่องที่พบ ก็ยังมีเสียงสะท้อนจากน้องๆ ท่ีมาเข้าค่าย วา่ ไดค้ วามรมู้ ากมายจากคา่ ยน้ีและหากมจี ดั อกี ในอนาคตกจ็ ะมารว่ มแนน่ อนนเ่ี อง ที่เปน็ กำ�ลงั ใจส�ำ คญั ให้แกส่ มาชิกกลมุ่ พร้อมท้งั เปน็ เครอ่ื งยนื ยันไดว้ า่ สเี ขียวจาก ปลายพกู่ ันของกลมุ่ ได้แตม้ ถูกที่หัวใจของนอ้ งๆ เหล่าน้ันเรียบรอ้ ยแล้ว อย่างไรก็ตาม แม้ค่ายจะเป็นงานใหญ่และเป็นหมุดหมายที่กลุ่ม ตง้ั ความหวงั ไว้ แตถ่ งึ ทส่ี ดุ คา่ ยกเ็ ปน็ เพยี งกจิ กรรมหนง่ึ ทา่ มกลางกจิ กรรมอกี นบั รอ้ ย นับพันท่ีเยาวชนกลุ่มน้ียังต้องทำ�ต่อไปทั้งในปัจจุบันและอนาคตข้างหน้าเพ่ือดูแล ชุมชนของตนเอง เพราะกิจกรรมทำ�ให้เขาได้พัฒนาตัวเองไปพร้อมๆ กับการดูแล ชมุ ชนตนเองด้วย เพราะวถิ ขี องนกั พฒั นานน้ั ไมเ่ คยมคี �ำ วา่ สน้ิ สดุ แมค้ า่ ยจะจบลงแตเ่ สน้ ทาง การพัฒนาของสมาชิกกลุ่มยังคงทอดยาวออกไป ด้วยเหตุนี้ จึงไม่ต้องแปลกใจ หากในทุกๆ วันเสาร์ เราจะเหน็ กลมุ่ เยาวชนทหี่ ัวใจเป้อื นสีเขยี วกลุ่มน้ี ยังคงขึน้ ไป ส�ำ รวจแปลงทว่ี างไวอ้ ยา่ งสม�่ำ เสมอ ทง้ั ยงั มกี ารวางแปลงเพมิ่ ในพน้ื ทสี่ �ำ รวจใหมๆ่ ในชุมชนเพ่ิมขน้ึ เพอ่ื เก็บเปน็ ฐานขอ้ มูลทรัพยากรในชุมชนตอ่ ไป พรอ้ มกนั นย้ี งั มกี ารจดั ท�ำ โครงการใหมๆ่ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง เชน่ รา้ นคา้ ศนู ยบ์ าท ทใ่ี หค้ นในชมุ ชนน�ำ ขยะมาแลกของกนิ ของใชจ้ ากรา้ นคา้ รวมไปถงึ คา่ ยพฒั นาเยาวชน และแกนน�ำ เยาวชน กย็ งั เปน็ กจิ กรรมทพ่ี วกเขาตงั้ ใจท�ำ กนั อยเู่ สมอไมเ่ ปลย่ี นแปลง ดว้ ยหวั ใจสเี ขยี วของพวกเขา ทพี่ รอ้ มจะรกั ษาและฟนื้ ฟทู รพั ยากรธรรมชาตใิ นชมุ ชน ให้กลับฟ้ืนคืนความอุดมสมบูรณ์ดังเดิม และปรารถนาท่ีจะขยายแนวร่วมออกไป อย่างไมห่ ยุดยั้ง เพราะคงไมม่ ใี ครอยากมองโลกสหี มน่ ๆ ไปตลอดกาล กลมุ่ เยาวชนรนุ่ ใหม่ หัวใจสีเขียวคือตัวแทนของคนกลุ่มน้ัน ที่เลือกจะลุกขึ้นมาแต้มสีเขียวให้กับ 56

ปา่ ตน้ นา้ํ ทเ่ี คยแหง้ หมอง และระบายสสี นั ขบั ไลค่ วามเสอ่ื มโทรมนานาทสี่ ถติ อยใู่ น ชมุ ชนของพวกเขาออกไปทีละเลก็ ทีละนอ้ ย จรงิ อยวู่ า่ แต้มสขี องพวกเขาอาจเป็นเพียงจดุ เลก็ ๆ บนโลกใบน้ี แตจ่ ะมา มวั พะวงถงึ ความใหญเ่ ลก็ ท�ำ ไม ในเมอ่ื วนั นช้ี มุ ชนบา้ นเกดิ ของพวกเขาก�ำ ลงั เปลย่ี นสี กลบั ไปสคู่ วามอดุ มสมบรู ณอ์ กี ครง้ั และการเปลย่ี นแปลงนเ้ี องทท่ี �ำ ใหท้ กุ คนในชมุ ชน มคี วามสขุ และอกี ประการหนงึ่ ทเ่ี ราไมค่ วรลมื กค็ อื จติ รกรรมสสี วยสดทกุ ชน้ิ บนโลก ลว้ นเกิดจากจุดสีเล็กๆ ดว้ ยกันทง้ั นน้ั 57

สรุปขัน้ ตอนการทำ�งาน มีการบลักลอบตดั ไม้ เยาวชนจงึ มา รวมพลังกันเพอ่ื แก้ไขปญั หา สำ�รวจเรยี นรพู้ ืชสมนุ ไพร และประเมนิ สภาพป่า 58 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

วางแปลงสำ�รวจทรัพยากร เก็บขอ้ มูลชนิดและจำ�นวนของพืชพนั ธ์ุ ให้ผูร้ เู้ ล่าประวตั ขิ องปา่ และ ความร้เู ร่อื งสมุนไพร ฟื้นฟปู ่าด้วยการปลูกต้นไม้ 59

ส่ิงที่ได้เรยี นรู้ สุนันท์ ตะ๊ อ้าย (นิค) ประธานกลุ่มเยาวชนรุ่นใหม่หวั ใจสีเขยี ว มัธยมศึกษาตอนปลาย โรงเรียนบญุ เรือนวทิ ยาคม “จากสภาพป่าชุมชนที่ถูกทำ�ลายไปมาก จึงมีแรงบันดาลใจท่ีจะทำ� โครงการขน้ึ เพอ่ื ปลกุ พลงั ของวยั รนุ่ หนมุ่ สาวใหเ้ ขา้ มามสี ว่ นรว่ มพฒั นา ฟ้ืนฟูสิง่ แวดล้อมให้กลับมาเป็นเหมอื นเดมิ โดยการผลกั ดันให้น้องๆ เยาวชนรกั หวงแหนปา่ ไมแ้ ละธรรมชาติที่น้องๆ อาศยั อยู”่ โยธกา ยะอิน่ แกว้ (โย) เจา้ หน้าที่ประสานงาน กลมุ่ เยาวชนรุ่นใหม่หัวใจสีเขยี ว มัธยมศกึ ษาตอนปลาย โรงเรยี นบญุ เรือนวทิ ยาคม “ตอ้ งการใหห้ มบู่ า้ นมสี เี ขยี ว และตอ้ งการท�ำ ใหค้ นในหมบู่ า้ นรกั ตน้ ไม้ มากขึ้น อยากทำ�ให้คนในชุมชนรักธรรมชาติ และรักการปลูกป่า ทั้งๆ ทเ่ี มอ่ื กอ่ นไมร่ อู้ ะไรเลย เขา้ มาเพราะพแ่ี จค๊ ชวน แตเ่ ดย๋ี วนร้ี จู้ กั พนั ธไ์ุ ม้ ร้วู ธิ ีการค�ำ นวณความสูงจากการวัดวงรอบ” สุธาดา ทวคี ณู (หนึ่ง) ประชาสัมพนั ธ์ กลุ่มเยาวชนร่นุ ใหม่หัวใจสเี ขียว มัธยมศึกษาตอนปลาย โรงเรยี นบญุ เรือนวิทยาคม “อยากเหน็ ธรรมชาตอิ ดุ มสมบรู ณข์ น้ึ และอยากมเี ครอื ขา่ ยเพอ่ื นรว่ มงาน ทพ่ี รอ้ มจะท�ำ งานพฒั นาชมุ ชนดว้ ยกนั ดใี จทไ่ี ดเ้ ขา้ รว่ มโครงการ เพราะ ช่วยให้เราได้พัฒนาตัวเองอย่างมาก ท้ังรู้จักพันธุ์ไม้มากข้ึน รวมถึง การเพาะการปลกู ซง่ึ ไดเ้ รยี นรูจ้ ากผู้ใหญ่ อีกอย่างคอื กล้าแสดงออก กลา้ แสดงความคดิ เห็นมากขนึ้ จากทแ่ี ต่ก่อนเปน็ คนไม่พดู เลย” 60 ปลูกใจรกั ษ์โลก

ท่ีปรึกษากลมุ่ เยาวชน กาญจนา กาวิชัย (แจ๊ค) กรรมการประสานงานเยาวชน กล่มุ ปา่ ชุมชนบา้ นงามเมือง “ต้องให้โอกาสในการแสดงออกกับ เยาวชนอย่างเต็มที่ในการคิดและ ปฏิบัติ เติมความรู้ทักษะและใส่เร่ือง จติ ส�ำ นกึ ใหโ้ ดยไมช่ น้ี �ำ ความคดิ เยาวชน เพื่อเยาวชนจะได้โตข้ึนเป็นแกนนำ� ชมุ ชนทมี่ ศี กั ยภาพ มคี วามรกั บา้ นเกดิ ของตนเอง” โครงการเยาวชนอาสาพัฒนาสิง่ แวดล้อม โดย : กลุม่ เยาวชนรนุ่ ใหมห่ วั ใจสเี ขียว จ.เชยี งราย หัวหนา้ โครงการ นายสนุ นั ท์ ต๊ะอ้าย คณะทำ�งานโครงการ 1. นางสาวโยธกา ยะอิ่นแก้ว 2. นางสาวสุชาดา ทวคี ูณ 3. นายจริ วัฒน์ เตชะ 4. เดก็ ชายพนั ธกร โพธิ ทปี่ รึกษาโครงการ นางสาวกาญจนา กาวชิ ัย เครือขา่ ยปา่ ชมุ ชนแดนดง 61

62 ปลูกใจรกั ษ์โลก

04 คนื สายนํ้าให้ทลี อซู ปลูกจติ สำ�นกึ สูเ่ ยาวชน โดย : กลุ่มนักคิดเพอื่ สังคม จ.ตาก ส�ำ หรบั นกั ทอ่ งเทยี่ ว ‘นาํ้ ตกทลี อซ’ู อาจเปน็ แหลง่ ทอ่ งเทยี่ วตามธรรมชาติ ที่มีความสวยงามติดอันดับโลก เป็นสัญลักษณ์ของการท่องเท่ียวแบบผจญภัย ที่ควรค่าแกก่ ารไปเยือนเพอ่ื เลน่ นํ้าและถา่ ยรปู สกั คร้งั หนงึ่ ในชีวติ แต่สำ�หรับคนใน อ.อุ้มผาง นํ้าตกแห่งนี้มีความเกี่ยวพันกับวิถีชีวิตของ พวกเขาอยา่ งแยกไมอ่ อก และวนั น้ี พน้ื ทต่ี น้ นา้ํ ของนา้ํ ตกแหง่ นก้ี �ำ ลงั ประสบปญั หา เส่อื มโทรมอย่างหนกั ดว้ ยเหตนุ ้ี ขณะทน่ี กั ทอ่ งเทย่ี วก�ำ ลงั ชน่ื ชมความสวยงามอยเู่ บอ้ื งหนา้ นา้ํ ตก เบอ้ื งหลงั ลกึ เขา้ ไปในผนื ปา่ เยาวชนกลมุ่ หนง่ึ ไดร้ วมตวั กนั ฟน้ื ฟปู า่ ตน้ นา้ํ เพอ่ื รกั ษา ธรรมชาติ วถิ ชี วี ติ ของชมุ ชน และนา้ํ ตกทลี อซไู ว้ ขอชวนลัดเลาะเข้าไปเบื้องหลังน้ําตก ทำ�ความรู้จักกับกลุ่มเยาวชนท่ี ลุกข้นึ มาปกป้องผนื ปา่ และธรรมชาติกลุ่มน้ี 63

ก่อนท่สี ายนา้ํ ตก จะแห้งเหอื ด ‘ลำ�ห้วยกล้อทอ’ ถือเป็นแหล่งชุ่มนํ้าสำ�คัญท่ีถูกจัดอยู่ในเขตพ้ืนที่ต้นนํ้า ชน้ั เอ อนั ถอื เปน็ ตน้ นา้ํ ของนา้ํ ตกทลี อซู กอ่ นจะไหลลงสแู่ มน่ า้ํ แมก่ ลองท่ี ต.แมล่ ะมงุ้ อ.อุม้ ผาง จ.ตาก ดว้ ยความอดุ มสมบรู ณท์ ำ�ใหพ้ ืน้ ที่ต้นนา้ํ แหง่ น้ีกลายเป็นทีพ่ งึ่ พงิ ของผคู้ นมากมาย ซง่ึ หนง่ึ ในนน้ั กค็ อื ชมุ ชนปกาเกอะญอ ทพ่ี ง่ึ พาอาศยั ผนื ปา่ แหง่ นี้ มาแต่ครง้ั บรรพบรุ ุษ แต่ในวันนี้ ป่าต้นน้ําแห่งน้ีก�ำ ลังเส่ือมโทรมลง อันเนื่องมาจากการตัดไม้ และบุกรุกพื้นที่ป่าเพ่ือปลูกพืชเชิงเด่ียวโดยเฉพาะข้าวโพด ทำ�ให้สูญเสียพ้ืนท่ีป่า อยา่ งรวดเรว็ และหนา้ ดนิ ถกู ท�ำ ลายเปน็ จ�ำ นวนมาก เมอ่ื ถงึ ฤดฝู นนา้ํ หลาก ดนิ จ�ำ นวน มหาศาลจะไหลลงสู่ลำ�ห้วย กีดขวางทางน้ําจนทำ�ให้ลำ�ห้วยต้ืนเขิน เกิดปัญหา การขาดแคลนนา้ํ ในพนื้ ทอ่ี ยา่ งทไี่ มเ่ คยเปน็ มากอ่ น ทง้ั ปรมิ าณนา้ํ ในนาํ้ ตกทลี อซทู ี่ ลดนอ้ ยลง รวมถงึ ปรมิ าณนา้ํ ในแอง่ นา้ํ ทช่ี าวบา้ นกลอ้ ทอ ต.แมจ่ นั ใชอ้ ปุ โภคบรโิ ภค กล็ ดลงและเหอื ดแหง้ ในฤดแู ล้ง ซึ่งไม่เคยปรากฏมากอ่ น นอกจากนย้ี งั ไมร่ วมการ 64 ปลูกใจรักษ์โลก

หากปลูกฝังจิตสำ�นึกและเจตนารมณ์ท่ีดี ให้แก่เยาวชน...ในอนาคตก็จะมีนักอนุรักษ์ ธรรมชาติเพ่ิมข้ึน...ช่วยกันฟ้ืนฟูทรัพยากร ธรรมชาติให้กลับคืนสู่โลกของเราได้อย่าง ย่งั ยืนสืบไป ใช้สารเคมีจำ�นวนมากในการเพาะปลูก ที่ทำ�ลายระบบนิเวศอย่างหนัก และส่ง ผลกระทบตอ่ สง่ิ มชี วี ติ ในปา่ ตลอดจนสขุ ภาพของคนในชมุ ชนอยา่ งไมอ่ าจหลกี เลย่ี ง อย่างไรก็ดี ท่ามกลางปัญหาที่ทรัพยากรธรรมชาติถูกทำ�ลายอย่างหนัก ดว้ ยตระหนกั ดวี า่ ธรรมชาตอิ ยไู่ ดโ้ ดยไมม่ มี นษุ ย์ แตม่ นษุ ยอ์ ยไู่ มไ่ ดถ้ า้ ไมม่ ธี รรมชาติ ท�ำ ใหก้ ลมุ่ เยาวชนซง่ึ ใชช้ วี ติ และท�ำ กจิ กรรมอยใู่ นพน้ื ทซ่ี ง่ึ รบั รสู้ ถานการณท์ ป่ี า่ ตน้ นา้ํ ถกู ท�ำ ลายมาโดยตลอด คิดว่าหากยงั มีการทำ�ลายทรพั ยากรธรรมชาติ สดุ ทา้ ยเขา และคนในชุมชนก็จะประสบปัญหาในการดำ�รงชีวิต และเห็นว่าตนเองน่าจะเป็น กำ�ลังสำ�คัญในการร่วมดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติ จึงตัดสินใจจับมือกัน พร้อมเปิดรับสมัครสมาชิกเพ่ิมเติมจากโรงเรียนกล้อทอ และจัดตั้งคณะกรรมการ ประสานงานหมายกอบกู้ป่าต้นน้ําให้กลับคืนสู่ความอุดมสมบูรณ์อีกครั้ง ภายใต้ ชอ่ื ‘กลมุ่ เครอื ขา่ ยเยาวชนอ�ำ เภออมุ้ ผาง’ ซง่ึ ไดร้ บั การผลกั ดนั จากนายอดศิ ร บญุ ตาล อดีตประธานกลุ่มดอกเส้ียว และนายสมประสงค์ ม่ังอะนะ ผู้อำ�นวยการโรงเรียน อมุ้ ผางวทิ ยา และไดส้ ง่ ตอ่ ขอ้ มลู ดา้ นวชิ าการ รวมถงึ ขอ้ มลู เครอื ขา่ ยแนวรว่ มของกลมุ่ ให้ไดใ้ ชเ้ ปน็ ฐานข้อมูลในการตงั้ ตน้ กิจกรรมต่อไป “เราเหน็ นา้ํ ตกทลี อซมู าตง้ั แตเ่ ดก็ เหน็ ปา่ ไมอ้ ดุ มสมบรู ณท์ เ่ี ปน็ แหลง่ ก�ำ เนดิ ของนาํ้ ตก แตต่ อ่ มาเรารสู้ กึ วา่ ปา่ มนั หายไปเยอะมาก เพราะมกี ารท�ำ ลายปา่ เขา้ ไป ทำ�กินในป่า เช่น มีนายทุนไปกว้านซ้ือท่ีดินเพ่ือทำ�ไร่ ทำ�ให้ความสมบูรณ์ของป่า หายไปอย่างเห็นได้ชัด เคยคิดเล่นๆ ว่าถ้าป่าหมดไปจริงๆ น้ําตกทีลอซูที่เป็น แหล่งรายได้หลักของอุ้มผางก็คงจะหายไปด้วย ...เราจึงอยากช่วยอนุรักษ์ เพราะ ถ้าเรารักษาป่าไว้ก็เท่ากับเรารักษาทีลอซูด้วย” ลักษิกา สมจิตร หรือ ‘ใบเฟิร์น’ แกนนำ�กลุ่มนักคิดเพื่อสังคม และแกนนำ�รุ่นแรก กลุ่มเครือข่ายเยาวชนอำ�เภอ อมุ้ ผาง เล่าถึงแรงบันดาลใจในการก่อต้ังกลุ่มเยาวชนอ�ำ เภออุ้มผางข้ึนมา 65

กลมุ่ เครอื ขา่ ยเยาวชนอ�ำ เภออมุ้ ผางมเี จตนารมณใ์ นการท�ำ งานทแี่ นว่ แน่ ปลกู ใจรกั ษ์โลก นน่ั คอื ดแู ลรกั ษาปา่ ใหอ้ ยคู่ อู่ มุ้ ผางตลอดไป โดยแนวคดิ ในการท�ำ งานของกลมุ่ คอื รกั ษาพน้ื ทป่ี า่ ไวใ้ หไ้ ดม้ ากทส่ี ดุ ปลกู เสรมิ ในพน้ื ทเ่ี สอ่ื มโทรม ปอ้ งกนั การบกุ รกุ ปา่ เพม่ิ และรณรงค์ให้ชาวบา้ นใช้ประโยชนจ์ ากป่าอย่างยั่งยนื “พวกเรามกี ารท�ำ งานรว่ มกบั เพอ่ื นๆ ตา่ งโรงเรยี นทอี่ ยใู่ นเขตอ�ำ เภออมุ้ ผาง เหมือนกัน โดยมีวัตถุประสงค์ร่วมกันในการอนุรักษ์ป่าไม้ ซ่ึงเป็นต้นกำ�เนิดของ นา้ํ ตกทลี อซเู อาไว้ เพราะใครกร็ กั บา้ นเกดิ กนั ทง้ั นนั้ คนรกั บา้ นเกดิ จงึ สรา้ งเครอื ขา่ ย เพอ่ื รกั ษาปา่ ไว้ เพราะถา้ เรารกั ษาปา่ ไวไ้ ด้ กเ็ ทา่ กบั เรารกั ษาทลี อซไู ดด้ ว้ ย” ใบเฟริ น์ กลา่ วถงึ แนวคดิ ในการท�ำ งานของกลมุ่ ทเ่ี ปรยี บไดก้ บั เหลา่ ตน้ กลา้ ทไ่ี ดร้ บั การกระตนุ้ ใหต้ ดิ ตา จนเกดิ จติ ส�ำ นกึ ในการอนรุ กั ษท์ รพั ยากรธรรมชาตใิ นทอ้ งถนิ่ อยา่ งเขม้ แขง็ และด้วยแรงสนับสนุนจากผู้ใหญ่ใจดีในพ้ืนที่ จึงทำ�ให้ต้นกล้าท่ีติดตาแล้ว ไดม้ โี อกาสแตกกง่ิ กา้ น เพอ่ื ขยายการด�ำ เนนิ งานอนรุ กั ษใ์ นชมุ ชนใหก้ วา้ งไกลออกไป เม่ือใบเฟิร์นและเพื่อนๆ แกนนำ�ในกลุ่มเรียนจบชั้น ม.6 ทำ�ให้แต่ละคน ตอ้ งแยกยา้ ยไปเรยี นตอ่ ระดบั มหาวทิ ยาลยั ในตา่ งถน่ิ โดยเธอไดเ้ รยี นสาขาปรชั ญา และศาสนา คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และร่วมกับเพื่อน 66

ในมหาวิทยาลัยจัดตั้งกลุ่มนักคิดเพ่ือสังคมเพ่ือทำ�กิจกรรมและโครงการด้าน สิ่งแวดลอ้ ม ประกอบกับความต้ังใจเดิมท่ีอยากจะสานต่องานของกลุ่มเครือข่าย เยาวชนอำ�เภออุ้มผาง ด้วยการผลักดันและพัฒนาน้องๆ แกนนำ�แถว 2 ข้ึนมา ให้มีศักยภาพในการคิดและดำ�เนินงานในพ้ืนท่ี เพราะแกนนำ�รุ่น 1 จะมีโอกาส กลับไปทำ�กิจกรรมได้ก็ในช่วงปิดเทอมหรือวันหยุดยาวเท่าน้ัน จึงได้ใช้ต้นทุน ทมี งานทมี่ ี คอื กลมุ่ นกั คดิ เพอ่ื สงั คม ซง่ึ มาจาก ชมรมอาสาพฒั นา ม.เชยี งใหม่ และ ชมรมนักสื่อความหมายธรรมชาติ และต้นทุนความฝันท่ีต้องการพัฒนาศักยภาพ เยาวชนกลุ่มเครือข่ายเยาวชนอำ�เภออุ้มผางในการร่วมอนุรักษ์ดูแลทรัพยากร ปา่ ตน้ นา้ํ รวมถงึ สรา้ งความเขา้ ใจใหแ้ กค่ นในชมุ ชนถงึ สภาพปญั หาและแนวการฟน้ื ฟู พน้ื ทป่ี า่ ตน้ นา้ํ และไดจ้ ดั ท�ำ โครงการ ‘Green Heart Green World : พฒั นาแกนน�ำ เครอื ขา่ ยเยาวชนหวั ใจสเี ขยี ว’ โดยไดร้ บั การสนบั สนนุ จากโครงการปลกู ใจ รกั ษโ์ ลก “เราเลง็ เหน็ ความส�ำ คญั ของเยาวชนทจ่ี ะเปน็ ก�ำ ลงั ส�ำ คญั ของประเทศชาติ หากปลูกฝังจิตสำ�นึกและเจตนารมณ์ที่ดีให้แก่เยาวชนเหล่านั้น ในอนาคตก็จะมี นกั อนรุ กั ษธ์ รรมชาตเิ พมิ่ ขนึ้ และขยายเครอื ขา่ ยไปยงั หนว่ ยงานตา่ งๆ ชว่ ยกนั ฟนื้ ฟู ทรพั ยากรธรรมชาตใิ หก้ ลบั คนื สโู่ ลกของเราไดอ้ ยา่ งยง่ั ยนื สบื ไป” ใบเฟริ น์ กลา่ วดว้ ย แววตาม่งุ มัน่ หากไม่ช่วยกันดูแลรักษาผืนป่าให้คงอยู่ อนาคตกจ็ ะไมม่ สี ายนา้ํ ตกทส่ี วยงามใหไ้ ดช้ ม กนั อกี ตอ่ ไป และจะสง่ ผลกระทบตอ่ ชุมชนอกี มากมายที่ต้องอาศัยน้ําในการหลอ่ เล้ียงชวี ิต ถา่ ยทอดความรู้ ส่งตอ่ จติ สำ�นกึ “ความสวยงามเบ้ืองหน้าของนํ้าตกทีลอซูและผืนป่าท่ีนักท่องเที่ยวได้มา เหน็ นนั้ เบอื้ งหลงั เตม็ ไปดว้ ยการบกุ รกุ ปา่ เพอ่ื ปลกู พชื เชงิ เดยี่ ว มกี ารใชส้ ารเคมแี ละ ปนเป้ือนสู่แหล่งน้ํา ก่อนจะไหลลงมาสู่ชุมชน หากไม่ช่วยกันดูแลรักษาผืนป่าให้ คงอยู่ อนาคตกจ็ ะไมม่ สี ายนา้ํ ตกทส่ี วยงามใหไ้ ดช้ มกนั อกี ตอ่ ไป และจะสง่ ผลกระทบ ตอ่ ชุมชนอีกมากมายทีต่ ้องอาศัยน้าํ ในการหลอ่ เลี้ยงชวี ิต” 67

น่ีคือส่ิงที่ใบเฟิร์นและผองเพ่ือนเครือข่ายแกนนำ� พยายามส่งมอบต่อให้ แกนนำ�แถว 2 และเยาวชนในพ้ืนท่ี โดยจัดกิจกรรมค่าย ‘Green Heart Green World : พฒั นาแกนนำ�เครอื ขา่ ยเยาวชนหัวใจสีเขียว’ ข้นึ มีเปา้ หมายเพอ่ื พัฒนา ทักษะการทำ�กิจกรรมสิ่งแวดล้อมในชุมชนให้กับเยาวชนเครือข่ายเยาวชนอำ�เภอ อุ้มผางแถว 2 และขยายเครอื ขา่ ยเยาวชนนักอนุรักษใ์ ห้เพม่ิ ขึ้น “กลมุ่ เปา้ หมายแรกเปน็ นอ้ งแถว 2 ทเ่ี คยเปน็ ผเู้ ขา้ รว่ มในกจิ กรรมมากอ่ น สำ�หรับกลุ่มน้ีหวังจะพัฒนาให้เขาขึ้นมาจัดการงานเองได้ โดยใช้กิจกรรมใน โครงการเป็นเคร่ืองมือ ให้เขาได้คิด มารับผิดชอบงาน และเรียนรู้ไปพร้อมกับ เพ่ือนใหม่ซ่ึงเป็นกลุ่มเป้าหมายท่ีสองคือเด็กและเยาวชนในชุมชนรุ่นใหม่ที่สนใจ ท่ีสำ�คัญคิดว่าน้องๆ จะได้สัมผัสกับการเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อมและ ปัญหาจรงิ ในพ้นื ท”ี่ ใบเฟิรน์ เลา่ ถึงเบอื้ งหลงั ความคิดในการจัดกิจกรรม กจิ กรรมการเรยี นรหู้ ลกั ในคา่ ยออกแบบโดยพาเยาวชนส�ำ รวจพน้ื ทป่ี า่ ตน้ นา้ํ กล้อทอ และนํ้าตกทีลอซู อำ�เภออุ้มผาง โดยใบเฟิร์นและม้ิมช่วยกันออกแบบ เปน็ หลกั ประกอบดว้ ยกจิ กรรมการอบรมเสรมิ ทกั ษะการส�ำ รวจและรวบรวมขอ้ มลู สถานการณพ์ นื้ ทป่ี า่ ตน้ นา้ํ เชน่ สภาพปา่ เนอื้ ท่ี ความหลากหลายของปา่ กจิ กรรม นักสืบสายนํ้า กิจกรรมนักสืบสายลม และจัดทำ�ลายแทงธรรมชาติบ้านกล้อทอ เพือ่ สะท้อนการเปลย่ี นแปลงของสภาพแวดลอ้ มและปญั หาในพนื้ ท่ี กอ่ นวนั จัดกจิ กรรมจะมาถงึ น้องๆ แกนน�ำ แถว 2 ซง่ึ เรยี นอยู่ในโรงเรยี น อมุ้ ผางวทิ ยาคม ท�ำ หนา้ ทปี่ ระสานงานเชญิ ชวนเพอ่ื นๆ ในโรงเรยี นทส่ี นใจเขา้ รว่ ม 68 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

กิจกรรม รวมถึงใบเฟิร์นและเพื่อนๆ เดินทางกลับมาในชุมชนก่อน 1 วัน เพ่ือ เตรยี มประชุมแบ่งบทบาทหน้าที่ ตรวจสอบความพรอ้ มของงานกับน้องๆ ในพน้ื ที่ ซงึ่ ทกุ อยา่ งไดถ้ กู ประสานงานไวเ้ รยี บรอ้ ยจากการชว่ ยกนั ประสานความรว่ มมอื มา เป็นระยะ แม้จะมีปัญหาบ้างด้วยเพราะอยู่กันคนละพ้ืนที่ โดยมีพ่อและแม่ของ ใบเฟริ น์ คอยชว่ ยเหลือและจัดเตรียมเรือ่ งอาหารการกิน ด้วยภาระหน้าท่ีการเรียน และต้องช่วยพ่อแม่หาเงิน ใบเฟิร์นและม้ินจึง มีเวลาในการเตรียมกิจกรรมน้อย อีกทั้งเพ่ือนๆ จากมหาวิทยาลัยที่นัดหมายไว้ ไมส่ ามารถมารว่ มจดั กจิ กรรมได้ ท�ำ ใหอ้ ปุ กรณส์ �ำ หรบั กจิ กรรมนกั สบื สายนา้ํ ไมพ่ รอ้ ม และมรี ะยะเวลาในการจดั กจิ กรรมนอ้ ย กจิ กรรมจดั ท�ำ ลายแทงธรรมชาตเิ พอ่ื สะทอ้ น ใหเ้ หน็ การเปลย่ี นแปลงของสภาพแวดลอ้ มจงึ ถกู ยกเลกิ ไป แตก่ ระนน้ั กลมุ่ เปา้ หมาย ทเ่ี ชญิ ชวนให้มาเข้าค่ายก็ยังคงเหนยี วแนน่ มากันครบ 30 คน หนึ่งในแกนนำ�รุน่ 2 เลา่ ใหฟ้ งั ถงึ กลยทุ ธท์ ใ่ี ชเ้ ชญิ เพอ่ื นๆ มารว่ มกจิ กรรมครง้ั นี้ “หนชู ว่ ยกนั แจง้ ขา่ วผา่ น Facebook ของพวกเราค่ะ ก็มีเพื่อนๆ ที่สนใจมาถาม และลงชื่อกันไว้ ตอนแรก กไ็ ม่คดิ วา่ จะมากนั จรงิ ๆ” บทเรียนจากการจัดกิจกรรมครั้งนี้ใบเฟิร์นรู้ดีว่าเธอต้องให้น้องแกนนำ� แถว 2 มีสว่ นรว่ มในการคิดและออกแบบกจิ กรรมให้มากข้นึ อย่างไรก็ตาม แม้วา่ กิจกรรมจะไม่ประสบความสำ�เร็จตามเป้าหมายแต่อย่างน้อยกิจกรรมคร้ังน้ีก็ได้ จดุ ประกาย และเหน็ พลงั ของนอ้ งๆ กลมุ่ เปา้ หมายทง้ั สองกลมุ่ ทอี่ ยากลกุ ขนึ้ มาดแู ล ป่าต้นนาํ้ ต่อไป ถ้าจะให้น้องๆ ได้รู้จักต้นไม้ก็ต้องพาเขาไป เห็นของจรงิ ตอ่ ยอดงานคา่ ย สกู่ ารรวมพลังปลูกป่า ด้วยพลังและความกระตือรือร้นที่ได้รับจากค่าย หลังจัดค่ายเสร็จเพียง 2 วนั ใบเฟริ น์ และนอ้ งๆ แกนน�ำ แถว 2 ไดม้ ารว่ มพดู คยุ กนั ถงึ แนวทางและกจิ กรรม ในอนาคต และเป็นน้องๆ เองท่ีขันอาสาจัดกิจกรรมปลูกป่าขึ้นในพ้ืนที่ป่าต้นน้ํา บา้ นกลอ้ ทอ ในอกี 1 สปั ดาหต์ อ่ มา โดยปลกู ในพนื้ ทป่ี า่ ทชี่ าวบา้ นใชท้ �ำ การเกษตร และคืนกลบั มาให้ชมุ ชน การจดั กจิ กรรมในครงั้ นตี้ า่ งจากครงั้ ทผ่ี า่ นๆ มา ตรงทใี่ บเฟริ น์ ไมโ่ ดดเดย่ี ว อกี ตอ่ ไป เปดิ โอกาสใหน้ อ้ งๆ แกนน�ำ รนุ่ 2 มารว่ มคดิ รว่ มวางแผน และชว่ ยแบง่ เบา 69

ภาระหลายแรง โดยใช้วิธีการแบ่งงานตามความถนัด และเปิดโอกาสให้น้องๆ ได้ร่วมตัดสินใจในทุกๆ เร่ือง แต่ละคนจะอาสาว่าจะทำ�หน้าท่ีอะไร แม้แต่เร่ือง เล็กน้อยอย่างเร่ืองแก้วน้ําดื่มท่ีจะใช้ในวันงาน มีการเสนอให้ใช้แก้วพลาสติกเพ่ือ จะไดไ้ มต่ อ้ งเสยี เวลาลา้ ง แตส่ ดุ ทา้ ยนอ้ งๆ กล็ งความเหน็ รว่ มกนั วา่ ทกุ คนยนิ ดลี า้ ง เพอ่ื จะไดไ้ ม่ต้องสรา้ งขยะเพม่ิ ขนึ้ กิจกรรมในครั้งน้ีดำ�เนินไปอย่างคึกคักมีชีวิตชีวา มีชุมชนมาร่วมงานกัน อยา่ งคับคง่ั ทง้ั เด็กเล็กเด็กโต ผ้ใู หญ่ และผูส้ ูงอายุ มาช่วยกนั ปลกู ตน้ ไมก้ ันอย่าง สนกุ สนาน “ถ้าจะให้น้องๆ ได้รู้จักต้นไม้ก็ต้องพาเขาไปเห็นของจริง ซึ่งวันน้ีก็ได้ทำ� แลว้ แตก่ ย็ งั ขาดผรู้ ทู้ จี่ ะชว่ ยแนะน�ำ แตอ่ ยา่ งนอ้ ยทสี่ ดุ วนั นนี้ อ้ งๆ กไ็ ดเ้ หน็ แลว้ วา่ ปา่ ไม้มคี วามส�ำ คัญ” ใบเฟิร์นกล่าวอยา่ งภมู ิใจ ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นจากกิจกรรม ไม่เพียงแต่ได้พื้นท่ีป่าเพ่ิมข้ึน แต่ยังเป็น บททดสอบส�ำ คัญของแกนน�ำ แถว 2 ทม่ี ีโอกาสได้รบั ผิดชอบจดั งานใหญค่ รัง้ แรก แมจ้ ะเหนอ่ื ยยากแตก่ ส็ นกุ และเมอ่ื งานส�ำ เรจ็ นอ้ งๆ ทกุ คนตา่ งภาคภมู ใิ จทม่ี สี ว่ นรว่ ม ในการฟน้ื ฟูปา่ ต้นน้าํ คร้ังนี้ แกนนำ�รุ่นใหม่ทุกคนพร้อมท่ีจะลุกข้ึนมาเป็น กำ�ลังหลักในการทำ�งานเพ่ือชุมชนท่ีเราอาศัยอยู่ การอนุรักษ์ป่าย่ิงมีมากเท่าไรมันก็จะส่งผลดีให้ เราทุกคน ความสมบูรณ์ของธรรมชาติก็จะกลับ คืนมาอกี ครั้ง ก้าวยา่ งบนทาง ปลูกใจรกั ษ์โลก ทท่ี อดไกล ณ วันน้ี กลุ่มเครือข่ายเยาวชนอำ�เภออุ้มผาง ภายใต้การนำ�ของน้องๆ แกนน�ำ แถว 2 ไดต้ ง้ั ไขข่ น้ึ แลว้ และก�ำ ลงั จะกา้ วตอ่ ไปอยา่ งเขม้ แขง็ ในภายภาคหนา้ จรงิ อยวู่ า่ นอ้ งๆ อาจยงั ตอ้ งอาศยั แรงสนบั สนนุ จากใบเฟริ น์ และรนุ่ พแ่ี กนน�ำ คนอนื่ ๆ อยู่บ้าง แต่จากการได้ลงมือจัดกิจกรรมที่ผ่านมา ก็ได้ให้ประสบการณ์แก่น้องๆ ไดเ้ ป็นอย่างดี โดยเฉพาะการมสี ว่ นรว่ มและการแบ่งเวลา 70

“การทำ�กจิ กรรมอย่างน้เี ราต้องรจู้ ักแบง่ เวลาใหถ้ กู ต้อง การประสานงาน ระหว่างคนท่ีอยู่กันคนละที่ต้องทำ�งานเชื่อมกันให้ได้ เพราะถ้าเราไม่ทำ�ทุกอย่าง กจ็ ะไมป่ ระสบความส�ำ เรจ็ ทง้ั การเรยี นและกจิ กรรมทท่ี �ำ อยู่ เหมอื นการท�ำ งานครง้ั นี้ เราก็ต้องออกไปเรียนที่เชียงใหม่ ทำ�กิจกรรมในมหาวิทยาลัยด้วย เรียนด้วย ทำ�งานหาเงินด้วย ก็อยากให้น้องๆ แกนนำ�รุ่นใหม่ทุกคนพร้อมที่จะลุกข้ึนมาเป็น กำ�ลังหลักในการทำ�งานเพ่ือชุมชนท่ีเราอาศัยอยู่ การอนุรักษ์ป่าย่ิงมีมากเท่าไร มันก็จะส่งผลดีให้เราทุกคน ความสมบูรณ์ของธรรมชาติก็จะกลับคืนมาอีกครั้ง” ใบเฟริ น์ ทิ้งท้ายดว้ ยรอยยมิ้ ขณะท่ีสายนํ้าของทีลอซูกำ�ลังอ่อนแรง ป่าต้นนํ้ากำ�ลังอิดโรย เยาวชน ในพืน้ ท่สี ่วนหน่ึงอาจกำ�ลงั หน้าด�ำ คร�ำ่ เครียดกบั ตำ�ราและการสอบ ขณะทอี่ กี ส่วน อาจก�ำ ลงั เทย่ี วสนกุ ประสาวยั รนุ่ แตเ่ ยาวชนในนามกลมุ่ นกั คดิ เพอ่ื สงั คมและกลมุ่ เครือข่ายเยาวชนอำ�เภออุม้ ผาง กลับเลือกทจ่ี ะสละเวลาในช่วงวยั แหง่ ความสดใส มาร่วมกันรกั ษาและฟ้นื ฟูผืนปา่ ตน้ นา้ํ ไม่ให้บอบชำ�้ ไปมากกวา่ นี้ บนเส้นทางสายอนุรักษ์ท่ีทอดไกลไปสู่อนาคต พวกเขาอาจอยู่เลยจาก จุดสตาร์ทมาไม่ไกล แต่ด้วยพลังอันบริสุทธ์ิและจิตสำ�นึกอันเข้มข้น เชื่อเหลือเกิน ว่าด้วยนักพักนํ้าแรงของพวกเขา จะสามารถช่วยให้ป่าต้นน้ํากลับคืนสู่ความ อดุ มสมบรู ณ์ และคืนสายน้ําท่สี ะอาดใสให้แกท่ ีลอซไู ดอ้ ยา่ งแนน่ อน 71

สรปุ ขน้ั ตอนการท�ำ งาน ลำ�ห้วยกล้อทอกำ�ลัง มปี ัญหาจะท�ำ ยังไงด?ี เรามาช่วยฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติ กันดีกวา่ เราตอ้ งสร้างแกนนำ�เยาวชนทเี่ ข้มแขง็ ปลกู ใจรกั ษ์โลก 72

พาแกนนำ�เยาวชนส�ำ รวจ พน้ื ทีป่ ่าต้นน้า ทบทวนบทเรียนจากการ ทำ�งานและพฒั นาให้ดขี น้ึ 73

สิ่งท่ีไดเ้ รยี นรู้ ลกั ษิกา สมจิตร (ใบเฟริ น์ ) นกั ศึกษาช้นั ปีท่ี 1 สาขาปรัชญา คณะมนุษยศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม่ “เห็นปัญหาท่ีป่าต้นน้ําถูกทำ�ลาย จึงอยากเป็นส่วนหน่ึงในการช่วย ดแู ลและอนุรกั ษ์ทรัพยากร ดว้ ยการแลกเปลีย่ นเรียนรู้ระหว่างเพ่อื น เกย่ี วกบั ปญั หาและอปุ สรรค และชว่ ยกนั แกไ้ ข เพราะอยากเหน็ ความ อุดมสมบูรณ์ของสภาพแวดล้อมกลบั คนื มา” ณชิ าดา สิงโตนารา (ม้มิ ) นักศึกษาชนั้ ปีที่ 1 สาขาปรัชญา คณะมนษุ ยศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยเชยี งใหม่ “ตวั เองมคี วามรกั ในสงิ่ แวดลอ้ ม ชอบธรรมชาติ อยากพฒั นาสง่ เสรมิ และดูแลสังคม ชอบการทำ�กิจกรรมท่ีสร้างสรรค์ จึงได้มาร่วมทำ� กจิ กรรมกบั โครงการ ดว้ ยหวงั วา่ จะสามารถชว่ ยฟนื้ ฟสู ง่ิ แวดลอ้ มให้ ดขี น้ึ ได”้ 74 ปลูกใจรักษ์โลก

ท่ีปรึกษากลุม่ เยาวชน ระพี แสงสาคร (พี) โครงการ Green Heart Green World: พัฒนาแกนน�ำ เครือขา่ ยเยาวชนหวั ใจสีเขียว อาจารย์คณะมนุษยศาสตร์ โดย : กลุ่มนกั คดิ เพ่ือสงั คม จ.ตาก มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ หวั หนา้ โครงการ นางสาวลกั ษกิ า สมจติ ร เป็นท่ีปรึกษากลุ่ม มีบทบาทช่วย อำ�นวยการและประสานงานให้กับ คณะทำ�งานโครงการ กลุม่ ในทุกๆ ด้าน 1. นายคมกฤษย์ เจนใจ “ผมมีความสุขที่ได้เป็นผู้ให้ จากการ 2. นางสาวณชิ าดา สิงหโ์ ตนารา ทำ�กิจกรรมดีๆ และสร้างสรรค์สังคม 3. นายนิตชิ าติ ยาวชิ ัย อยากบม่ เพาะเยาวชนและมีส่วนชว่ ย 4. นายศศิบุตร ลตี้ ระกูล สร้างโอกาสและเรียนรู้ประสบการณ์ 5. นางสาววัลภา แสนเมอื งค�ำ การทำ�งานไปพร้อมกับเยาวชน กับ 6. นางสาวอรณี กันธะจนั ทร์ น้องๆ กลุ่มน้ีเขามีต้นทุนของตัวเอง ท่ีปรึกษาโครงการ เยอะ เด็กเก่ง สามารถคิดเองบริหาร อาจารย์ระพี แสงสาคร จดั การกนั เองได้ และเขามโี อกาสเยอะ มหาวิทยาลัยเชยี งใหม่ คนสนใจเขาเยอะ ทำ�ให้เขาได้เรียนรู้ ประสบการณ์มากมาย โดยส่วนใหญ่ ผมจึงมักจะคอยดูอยู่ห่างๆ หากเขา มีปัญหา เขาก็จะเดินเข้ามาปรึกษา แต่ถา้ เขาเดินกันเองได้ ผมก็ปลอ่ ยให้ เขาท�ำ กนั เอง” 75

76 ปลูกใจรกั ษ์โลก

05 ‘ปา่ ข้างถนน’ ทท่ี กุ คนเด็ดกนิ ได้ โดย : กลุ่มเยาวชนรกั ษ์นกจอมทอง จ.พิษณุโลก ไม่ว่าจะมีขนาดใหญ่โตเป็นผืนป่า หรือกินอาณาเขตเป็นหย่อมน้อยๆ อย่างไรเสีย ป่าก็เปรียบได้กับตู้กับข้าวที่สัตว์น้อยใหญ่รวมถึงมนุษย์ สามารถ เก็บหาผลผลิตมาใส่ในจานข้าวเพ่ือดำ�รงชีวิต โดยเฉพาะอย่างยิ่ง หากในป่านั้น คอื ถน่ิ ทอ่ี ยขู่ องไมท้ อ้ งถนิ่ ทเ่ี ปน็ พนั ธกุ รรมหายาก หากปลอ่ ยใหส้ ญู พนั ธห์ุ ายไป ย่อมหมายถึงเราจะไม่ ได้เห็นและใช้ประโยชน์จากผลผลิตของไม้พันธุ์น้ันๆ ไปตลอดกาล การรักษาและฟ้ืนฟูพันธุ์ไม้ท้องถ่ินจึงไม่ได้ให้ประโยชน์เพียงแค่รักษา แหลง่ ฟอกอากาศ แตย่ งั ถอื เปน็ การรกั ษาแหลง่ อาหารใหแ้ กส่ รรพสตั วแ์ ละชมุ ชน โดยรอบ อกี ทง้ั ยงั ยดื ชวี ติ ใหแ้ กพ่ นั ธ์ุไมน้ น้ั ๆ ไว้ใหล้ กู หลานในอนาคตได้ใชป้ ระโยชน์ อีกดว้ ย และวันนี้ ท่ามกลางความเส่ือมโทรมของหย่อมป่าใน ต.จอมทอง อ.เมืองพิษณุโลก จ.พิษณุโลก มเี ยาวชนกลมุ่ หนง่ึ ทเ่ี ลง็ เหน็ ถงึ ความส�ำ คญั ของ ต้นไม้และพันธ์ุไม้ท้องถ่นิ ได้รวมกลุ่มกันข้ึนเพ่ืออนุรักษ์และคืนชีวิตให้พันธุ์ไม้ บา้ นเกิดของพวกเขาดว้ ยการเพาะพันธุแ์ ละปลูกเพ่ิม... ไม่ใช่ในหยอ่ มปา่ ดง้ั เดมิ แตเ่ ปน็ ท่ีไหน ขอชวนไปหาค�ำ ตอบจาก ‘กลมุ่ เยาวชน รักษ์นกจอมทอง’ 77

เม่ือกบั ข้าวหายไปจากผืนป่า และเดก็ หายไปเข้าร้านเกม “พนื้ ทนี่ เี้ มอื่ กอ่ นเปน็ เหมอื นเกาะ มคี วามอดุ มสมบรู ณม์ าก มแี หลง่ อาหาร เยอะ” คะนึง สมบุญมี หรือ ‘เจ๊ียบ’ หน่ึงในพ่ีเล้ียงกลุ่มเยาวชนรักษ์นกจอมทอง เล่าให้ฟังถึงสภาพเก่าก่อนของพน้ื ทแ่ี ห่งนี้ ต.จอมทอง อ.เมืองพิษณุโลก จ.พิษณุโลก เป็นพื้นท่ีท่ีแม่นํ้าน่านและ แมน่ าํ้ แควนอ้ ยไหลมาบรรจบกนั จงึ เปน็ ทมี่ าของชอื่ เมอื งสองแคว และถอื เปน็ พน้ื ท่ี ที่อุดมสมบูรณ์ด้วยสวนเกษตรด้ังเดิมและป่าธรรมชาติซึ่งมีพันธุกรรมพืชท้องถิ่น เกา่ แกม่ ากมาย อาทิ ละมดุ ยกั ษพ์ นื้ บา้ น มะมว่ งไอท้ งุ มะมว่ งกง้ิ กา่ มะมว่ งกะลอ่ น ตะขบตาควาย ตน้ ไขเ่ นา่ มะเขอื เทศจานใหญ่ ผกั กาดคอกควาย นอ้ ยโหนง่ เปน็ ตน้ แตป่ จั จบุ นั ความเสอ่ื มโทรมทเี่ กดิ ขนึ้ กบั หยอ่ มปา่ รมิ ทาง พนั ธไุ์ มพ้ นื้ ถน่ิ ลดลง ท�ำ ให้ พืชพนั ธ์ทุ ี่ชุมชนเคยได้อาศัยเก็บมาใสจ่ านกับขา้ ว หายไปอย่างน่าเสยี ดาย “อาหารพ้ืนบ้านข้ึนชื่อของท่ีนี่อย่างหนึ่งคือ แกงขี้เหล็ก แต่เดี๋ยวน้ีคนหา ขเี้ หลก็ จากในหมบู่ า้ นมาแกงไมไ่ ด้ ตอ้ งไปหาจากหมบู่ า้ นอนื่ จากทเ่ี คยมตี น้ สะเดา ก็ต้องไปซ้ือสะเดาจากตลาดนอกหมู่บ้าน ประกอบกับในปี พ.ศ. 2554 ที่น่ีเกิด นาํ้ ทว่ ม พนั ธไุ์ มใ้ นสวนกย็ ง่ิ หายไป เลยเปน็ ทมี่ าของโครงการเยาวชนอาสาอนรุ กั ษ์ พันธุกรรมไม้ท้องถิ่นลำ�นํ้าน่าน-แควน้อย” เจี๊ยบเล่าถึงจุดกำ�เนิดของโครงการ ทน่ี �ำ เสนอตอ่ โครงการปลกู ใจรกั ษโ์ ลก ซง่ึ ขบั เคลอ่ื นโดยกลมุ่ เยาวชนในพน้ื ที่ ซง่ึ การ รวมกลุ่มมาแล้วก่อนหนา้ นี้ นั่นคือ ‘กลุ่มเยาวชนรักษน์ กจอมทอง’ 78 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

กอ่ นเขา้ รว่ มโครงการผมมคี วามรเู้ รอื่ งพนั ธไ์ุ ม้ น้อยมาก เม่ือก่อนคิดว่าพันธ์ุไม้ท่ีมีอยู่ใน หมบู่ า้ นมแี ค่ 20 - 30 ชนดิ เทา่ นน้ั แตห่ ลงั จาก ได้สำ�รวจ ทำ�ให้ได้รู้ว่าในหมู่บ้านมีพันธุ์ไม้ อยมู่ ากถึง 111 ชนดิ กลมุ่ เยาวชนรกั ษน์ กจอมทองมจี ดุ ก�ำ เนดิ มาจากความตอ้ งการของพอ่ แม่ ผู้ปกครองในหมู่บ้าน ที่อยากแก้ปัญหาเด็กและเยาวชนในหมู่บ้านท่ีติดเกมและ ดูโทรทัศน์จนไม่เป็นอันทำ�อะไร อภิลักษณ์ สมบุญมี หรือ ‘แจ๊ค’ ผู้ประสานงาน ศนู ยเ์ สรมิ สรา้ งองคก์ รชาวบา้ นเพอื่ ฟนื้ ฟสู งิ่ แวดลอ้ ม จ.พษิ ณโุ ลก กบั เจย๊ี บจงึ ไดไ้ ป หารอื กบั เจา้ หนา้ ทป่ี า่ ไมข้ องอทุ ยานแหง่ ชาตลิ านสาง จ.ตาก จนเกดิ ความคดิ ทจ่ี ะ ดึงเด็กออกจากร้านเกมมาส่องนก เนื่องจากในเวลาน้ัน ผืนป่ายังค่อนข้าง อุดมสมบรู ณ์ ท�ำ ใหม้ นี กอาศัยอยใู่ นพื้นท่ไี ม่น้อย กิจกรรมนัดเด็กๆ มาส่องนกจึงเร่ิมข้ึนนับแต่นั้น โดยเริ่มต้นจากสมาชิก สิบกว่าคน ป่ันจักรยานไปส่องดูนก โดยขอยืมกล้องจากอุทยานแห่งชาติลานสาง จนบอ่ ยครงั้ เขา้ จงึ เกดิ ความคดิ ตงั้ กลมุ่ อยา่ งจรงิ จงั ขน้ึ และขยายกจิ กรรมดนู กและ วาดรูปนกท้งั ในและนอกพน้ื ท่ี รวมไปถงึ ขยายขอบเขตกจิ กรรมออกไปตามโอกาส และเทศกาลจะอำ�นวย เช่น ปีใหม่ สงกรานต์ โดยเฉพาะสงกรานต์ ที่เด็กๆ ได้ มีโอกาสรวมตัวกัน และเดินไปทำ�พิธีรดน้ําดำ�หัวผู้เฒ่าผู้แก่ตามบ้าน ถือเป็นภาพ ทีส่ วยงาม และทำ�ให้ผหู้ ลักผูใ้ หญ่มีความสขุ อย่างยิ่ง ขยายขอบเขตจาก ‘นก’ มาสู่ ‘ป่า’ ดว้ ยจติ ส�ำ นกึ รกั ษธ์ รรมชาตทิ ถี่ กู ปลกู ฝงั จากกจิ กรรมดนู ก เมอื่ ไดร้ บั โอกาส มาทำ�โครงการเยาวชนอาสาอนุรักษ์พันธุกรรมไม้ท้องถ่ินลำ�น้ําน่าน-แควน้อย จึงไม่ใช่เร่ืองยากเย็นนัก แม้เด็กๆ หลายคนจะยังมีความรู้เกี่ยวกับพันธุ์ไม้ไม่มาก แต่เมื่อได้พ่ีเล้ียงท่ีมีประสบการณ์ รวมถึงผู้อาวุโสในชุมชนช่วยชี้แนะ ก็ทำ�ให้ โครงการดำ�เนนิ ไปได้ดว้ ยดตี ามล�ำ ดับ กลมุ่ เรม่ิ ตน้ โครงการดว้ ยการเปดิ เวทคี น้ หาปญั หาการลดลงของพชื พนั ธไ์ุ ม้ ท้องถ่ิน ว่าอะไรคือสาเหตุที่ทำ�ให้แหล่งอาหารธรรมชาติในหมู่บ้านลดลง โดยมี 79

พวกเดก็ ๆ ชวนกนั เกบ็ พนั ธไุ์ มม้ าเพาะและน�ำ ไป ปลูกเป็นอาหารให้ชาวบ้าน เราเห็นแล้วรู้สึก ดีใจ ว่าอย่างน้อยเราก็ได้ปลูกฝังให้เขาได้รู้จัก ตน้ ไมแ้ ละดแู ลสงิ่ แวดล้อมของชมุ ชนเราเอง กลมุ่ เยาวชน แกนน�ำ ชมุ ชน ผนู้ �ำ ทอ้ งถนิ่ คนในชมุ ชน และกลมุ่ องคก์ รพฒั นาเอกชน ปลูกใจรักษ์โลก เขา้ รว่ มพดู คยุ และสรปุ สาเหตหุ ลกั ออกมาได้ 3 ประการดว้ ยกัน คอื 1. มีการนำ�ไม้พันธ์ุใหม่เข้ามาปลูกในพ้ืนที่เพ่ือสร้างรายได้ให้แก่คนใน ชมุ ชน เชน่ ปลกู ขา้ วโพด แทนการปลกู มะมว่ งพนั ธท์ุ อ้ งถน่ิ 2. การขยายตวั ของเมือง ท�ำ ให้มคี นภายนอกเขา้ มากวา้ นซือ้ ท่ีดินซ่งึ เป็น พ้ืนทเี่ กษตรกรรมด้งั เดมิ (สวนโบราณ) เพอ่ื สร้างบ้านเรือน 3. อทุ กภัยในปี พ.ศ. 2554 ทำ�ให้ไร่นาและสวนใน ต.จอมทอง เสียหาย อยา่ งหนัก ซ่งึ นอกจากการหาสาเหตุการลดลงของพนั ธ์ุไมท้ อ้ งถ่ินแล้ว ในวงคยุ ยงั มี การจดั ท�ำ แผนทช่ี มุ ชนขน้ึ เพอ่ื ใชใ้ นการวางแผนแนวทางการอนรุ กั ษแ์ ละขยายพนั ธ์ุ พันธ์ไุ มท้ ้องถนิ่ ในอนาคตอกี ดว้ ย ต่อมา เพือ่ ใหเ้ ยาวชนได้รบั รูแ้ ละเขา้ ใจถึงฐานทรัพยากรพนั ธไ์ุ ม้ในชุมชน ของตนเอง กลมุ่ จงึ ไดจ้ ดั กจิ กรรมพานอ้ งๆ ชนั้ ประถมศกึ ษาในชมุ ชนเดนิ เยยี่ มบา้ น คนในชุมชนเพ่ือสำ�รวจพันธุ์ไม้ท้องถ่ินท่ียังหลงเหลืออยู่ โดยทำ�การสำ�รวจทั้งส้ิน 35 ครอบครัว ในหม่ทู ่ี 4, 5, 6, 7 และ 9 และขอความรูเ้ ร่ืองพนั ธไุ์ มท้ อ้ งถิ่นจาก เจ้าของบา้ น และเป็นการประชาสมั พันธถ์ ึงโครงการไปดว้ ยในตวั จากการส�ำ รวจครงั้ นท้ี �ำ ใหก้ ลมุ่ พบวา่ ในชมุ ชนของตนนน้ั มพี นั ธไุ์ มท้ อ้ งถน่ิ อยถู่ งึ 111 ชนดิ เลยทเี ดยี ว เชน่ ยอ ขเี้ หลก็ ละมดุ ยกั ษพ์ นื้ บา้ น มะมว่ งไอท้ งุ มะมว่ ง กิง้ กา่ มะม่วงกะลอ่ น ตะขบตาควาย เป็นต้น ซึ่งกิจกรรมน้ีเองท�ำ ให้ ศักดา ศรีพลู หรือ ‘แจ๊ค’ แกนนำ�กลุ่มเยาวชนรักษ์นกจอมทอง ได้มีบทบาทในการประสาน เด็กเยาวชนมาเรียนรู้ ด้วยการจดบันทึก ทำ�ข้อมูล และถ่ายรูปพันธ์ุไม้ท้องถ่ิน ทำ�ให้แจ๊คได้มโี อกาสเรยี นรไู้ ปพร้อมๆ กบั นอ้ งๆ ด้วย “ก่อนเข้าร่วมโครงการผมมีความรู้เร่ืองพันธ์ุไม้น้อยมากครับ เมื่อก่อน คิดว่าพันธุ์ไม้ที่มีอยู่ในหมู่บ้านมีแค่ 20 - 30 ชนิดเท่าน้ัน แต่หลังจากได้สำ�รวจ ทำ�ให้ได้รู้ว่าในหมู่บ้านมีพันธุ์ไม้อยู่มากถึง 111 ชนิด” แจ๊ค แกนนำ�กลุ่มเยาวชน รกั ษ์นกจอมทอง เล่าเคลา้ เสยี งหวั เราะ 80

ตอ่ ยอดจาก ‘ทฤษฎี’ ส่กู าร ‘ปฏบิ ตั ิ’ จากขอ้ มลู ทไี่ ดจ้ ากการส�ำ รวจ กลมุ่ ไดเ้ ปดิ เวทขี นึ้ อกี ครงั้ หนงึ่ เพอ่ื คนื ขอ้ มลู ใหแ้ กช่ มุ ชน และมกี ารระดมความคดิ เหน็ จากเวที ใหจ้ �ำ แนกพนั ธไ์ุ มท้ ม่ี คี วามส�ำ คญั ต่อท้องถ่ินและกำ�ลังจะสูญพันธ์ุ เพื่อเก็บรักษาและขยายพันธ์ุไว้ในชุมชนจำ�นวน ทงั้ สนิ้ 15 ชนิดพันธ์ุด้วยกัน เช่น ยอ แค ข้เี หลก็ มะมว่ งกะลอ่ น มะรุม เป็นต้น และหลังจากเก็บรวบรวมพันธุ์ไม้ท้องถิ่นที่จะขยายพันธุ์ในชุมชนได้แล้ว สมาชกิ กลมุ่ กไ็ ดม้ โี อกาสเรยี นรเู้ พาะปลกู พนั ธไ์ุ มด้ ว้ ยการลงมอื ท�ำ จรงิ ในแปลงของ ตวั เองภายในมูลนธิ ิคนเพียงไพรที่ต้งั อยูใ่ นชุมชนอกี ด้วย โดยมีการแบง่ บทบาทให้ นอ้ งมีสว่ นร่วมในการเพาะพันธุ์และดแู ลต้นไม้ แบ่งเวรรดน้ําตน้ ไม้ โดยมพี ี่ๆ คอย ติดตามช่วยแก้ไขปญั หา “ไดเ้ รยี นรู้เรื่องการเพาะปลูกครับ ทัง้ แต่ฤดกู าลของการเพาะปลกู ลองผิด ลองถกู ครง้ั แรกดว้ ยการปลกู ในฤดรู อ้ น ท�ำ ใหก้ ลา้ ไมต้ ายเพราะวา่ ไมม่ นี าํ้ รวมไปถงึ การดูแลพันธ์ุไม้และการเก็บเมล็ดพันธ์ุ เป็นการเรียนรู้ท่ีสนุกเพราะได้ลงมือทำ� ร่วมกับคนในชุมชน ภูมิใจและหวงแหนต้นไม้ที่ตัวเองเป็นคนปลูก” แจ๊ค แกนนำ� กลุม่ เยาวชนรักษ์นกจอมทอง เล่าถึงสิง่ ท่ไี ด้เรยี นรู้จากโครงการ 81

การปลูกต้นไม้ในวันน้ีมันทำ�ให้เด็กเขามี บทบาทของตัวเอง จากท่ีแต่เดิมกิจกรรมใน ชุมชนจะเป็นผู้ใหญ่ทำ�ตลอด แต่กิจกรรมวัน น้ีเหมือนเด็กเขาได้สร้างบ้านของเขาเอง... กจิ กรรมทำ�ใหเ้ ขามารวมกลุ่มกนั เอาเวลามา ท�ำ ประโยชน์ และจากการเพาะจนเกิดเป็นกล้าไม้ ส่ิงท่ีกลุ่มได้ดำ�เนินการต่อไปก็คือ สว่ นหนึง่ แจกใหแ้ กผ่ ใู้ หญใ่ นชมุ ชนนำ�ไปปลูกในแปลงหลงั บา้ นของแต่ละคน “พวกเด็กๆ ชวนกันเก็บพันธ์ุไม้มาเพาะและนำ�ไปปลูกเป็นอาหารให้ ชาวบ้าน เราเห็นแล้วรู้สึกดีใจ วา่ อยา่ งนอ้ ยเรากไ็ ด้ปลกู ฝงั ใหเ้ ขาไดร้ ้จู กั ตน้ ไมแ้ ละ ดูแลส่ิงแวดล้อมของชมุ ชนเราเอง แม้ตอนเพาะทผี่ ่านมาจะปลูกข้ึนบา้ งไม่ขึน้ บ้าง ตายบ้างก็ตาม (หัวเราะ)” ศุภาดา คุ้มภัย หรือ ‘ส้ัน’ ชาวบ้านท่ีอาสาเป็นพี่เล้ียง ของกลมุ่ ในการเก็บและคัดเลอื กเมล็ดพันธ์ุ กลา่ วดว้ ยแววตาเป่ียมสขุ นอกจากพนั ธไ์ุ ม้ 15 ชนดิ พนั ธ์ุทีเ่ ด็กๆ ไดเ้ พาะไว้นนั้ ผูใ้ หญ่ในชมุ ชนยังได้ หาพันธ์ุไม้ผลมาให้เพ่ิมเติม เพื่อให้ชาวบ้านนำ�ไปปลูก เป็นเครื่องมือให้ชาวบ้าน ร่วมอนรุ กั ษ์พันธไุ์ ม้ท้องถ่ินอกี ทาง “เมอื่ ฤดแู ลง้ ทผี่ า่ นมา เดก็ ๆ ชว่ ยกนั หาเมลด็ พนั ธุ์ และมาคยุ กบั ผใู้ หญเ่ รอื่ ง การฟื้นผักกินได้ที่อยู่ริมถนนให้กลับมา คือก่อนหน้าน้ีผู้ใหญ่เคยลองปลูกแล้ว รอบหนึง่ แต่ไมไ่ ดป้ ลกู เยอะ ครัง้ น้เี ดก็ ๆ เลยอยากทำ�บา้ ง จะได้มผี กั กินไดร้ ิมถนน เยอะข้ึน” เจย๊ี บเลา่ ถึงที่มาของกิจกรรมปลกู ป่าขา้ งถนนของกลมุ่ 82 ปลกู ใจรกั ษ์โลก

‘ปา่ ขา้ งถนน’ ท่ีทุกคนกินได้ เมอ่ื ไดก้ ลา้ ไมแ้ ลว้ กจิ กรรมตอ่ ไปคอื การชกั ชวนชมุ ชนมารว่ มปลกู พนั ธไุ์ ม้ ท้องถ่ินรมิ ทางเดินในหมบู่ ้าน ในวนั จดั กจิ กรรมปลกู ป่าขา้ งถนน ทกุ ๆ คนในชมุ ชน มารวมตวั กนั โดยนดั หมาย กลา้ ไมถ้ กู ล�ำ เลยี งมาพรอ้ มเพรยี ง ขณะทผ่ี ใู้ หญแ่ ตล่ ะคน กถ็ อื อปุ กรณก์ นั มาพรอ้ มสรรพ ทงั้ เครอื่ งตดั หญา้ ไวต้ ดั ถางหญา้ ตามขา้ งทาง และ จอบเสยี ม ไวส้ �ำ หรบั ขดุ หลมุ ปลกู กลา้ ไมน้ านาพนั ธ์ุ ซง่ึ ลว้ นเปน็ ไมท้ อ่ี อกดอกออกผล แล้วสามารถเก็บมากินได้ท้ังส้ิน เช่น มะม่วง สะเดา แค มะนาว มะรุม ข้ีเหล็ก มะปราง มะคกึ เปน็ ตน้ กิจกรรมในครั้งน้ีถือเป็นการเรียนรู้และลงมือทำ�ร่วมกันของทั้งเด็กและ ผ้ใู หญใ่ นชมุ ชน โดยมีการแบ่งหน้าทก่ี นั คร่าวๆ คือ ผูใ้ หญจ่ ะเปน็ ฝา่ ยตัดถางหญ้า และขดุ หลมุ สว่ นเดก็ และเยาวชนทกุ คนทม่ี ารว่ มจะเปน็ ผปู้ ลกู ซง่ึ นา่ ปลม้ื ใจทเ่ี ดก็ เลก็ ช้ันประถมศึกษาจำ�นวนไม่น้อยกระตือรือร้นขอปลูกต้นไม้เอง โดยมีผู้ใหญ่คอย ให้คำ�แนะนำ� เกิดเป็นสายสัมพันธ์การเรียนรู้ร่วมกันอย่างเป็นธรรมชาติของคน ในชมุ ชน ซง่ึ จะเป็นพลงั หนุนเสริมนำ�ไปสู่ความเขม้ แขง็ อยา่ งยงั่ ยืนต่อไป 83

“การปลกู ตน้ ไมใ้ นวนั นมี้ นั ท�ำ ใหเ้ ดก็ เขามบี ทบาทของตวั เอง จากทแ่ี ตเ่ ดมิ กจิ กรรมในชมุ ชนจะเปน็ ผใู้ หญท่ �ำ ตลอด แตก่ จิ กรรมวนั นเ้ี หมอื นเดก็ เขาไดส้ รา้ งบา้ น ของเขาเอง สรา้ งทย่ี นื ใหต้ วั เอง จากทเ่ี อาเวลาไปสมุ หวั ตามบา้ นเพอ่ื น เอาเงนิ พอ่ แม่ ไปเล่นเกมคอมพิวเตอร์ท่ีร้านเกม กิจกรรมทำ�ให้เขามารวมกลุ่มกัน เอาเวลามา ท�ำ ประโยชน์” แจค๊ พเ่ี ลยี้ งของโครงการกลา่ ว และไมต่ อ้ งบอกกน็ า่ จะรู้ วา่ บรรยากาศในกจิ กรรมวนั นน้ั เตม็ ไปดว้ ยความสขุ และความสนุกสนาน เด็กๆ ภาคภูมิใจที่ได้ปลูกต้นไม้ด้วยมือของตัวเอง ขณะที่ ผู้ใหญ่ก็ปลื้มใจท่ีได้เห็นเยาวชนในพ้ืนท่ีเกิดการเรียนรู้และมีจิตสำ�นึกด้านอนุรักษ์ อย่างเต็มเปี่ยม “ภูมิใจที่เด็กตัวเล็กตัวน้อยได้มาปลูกต้นไม้ มันทำ�ให้เขาเกิดความภูมิใจ ว่าตัวเองมีประโยชน์ รู้สึกเป็นส่วนหน่ึงของหมู่บ้าน เป็นคนหน่ึงที่ช่วยให้หมู่บ้าน มตี น้ ไม้ เมอื่ เวลาเขาโตไปเขากบ็ อกไดว้ า่ ตน้ นนี้ ะฉนั เปน็ คนปลกู เปน็ ความรสู้ กึ ดๆี ท่ีจะอยไู่ ปกับเขา และเขาก็จะได้ถา่ ยทอดใหร้ ุน่ ต่อๆ ไป” สั้นกลา่ วอยา่ งภูมใิ จ เมอ่ื ป่าขยาย ปลูกใจรักษ์โลก และชุมชนขยบั โครงการเยาวชนอาสาอนุรักษ์พันธุกรรมไม้ท้องถ่ินลำ�นํ้าน่าน-แควน้อย ของกลมุ่ เยาวชนรกั ษน์ กจอมทอง ถอื วา่ ใหผ้ ลส�ำ เรจ็ ทมี่ ากมายเกนิ เปา้ ไมว่ า่ จะเปน็ ไมพ้ นั ธุกรรมทอ้ งถิ่นกวา่ 15 ชนิดพันธ์ไุ ด้รับการอนรุ กั ษ์ไว้ไมใ่ หส้ ูญพันธุ์, ชุมชนได้ แหล่งอาหารจากป่าที่ใกล้แสนใกล้บ้าน เกิดการพ่ึงพาตนเองด้วยการจัดการ ทรัพยากรภายในชุมชน โดยไม่ต้องหวังพึ่งปัจจัยอาหารจากภายนอก, เด็กและ เยาวชนห่างจากอบายมุข และเกิดการใช้เวลาว่างอย่างเป็นประโยชน์, เกิดความ สามคั คขี นึ้ ในชมุ ชน และเกดิ การเชอ่ื มสมั พนั ธร์ ะหวา่ งคนตา่ งวยั ทง้ั ผใู้ หญแ่ ละเดก็ ทีไ่ ด้มาเรียนร้แู ละทำ�งานรว่ มกนั โดยมีพชื พนั ธกุ รรมทอ้ งถนิ่ เป็นตวั เช่อื ม เหนืออื่นใดคือ เยาวชนในชุมชนเกิดการตระหนักถึงความสำ�คัญของ ทรัพยากรพันธ์ุไม้ในชุมชน เล็งเห็นถึงวิถีของชุมชนที่สอดคล้องไปกับวิถีของ ธรรมชาติ และเกดิ จติ สำ�นกึ ที่จะอนุรักษ์ โดยเฉพาะแกนนำ�แถว 2 ของกลมุ่ ที่เปน็ นกั เรียนชน้ั ประถมศึกษา การไดเ้ ขา้ มารว่ มกจิ กรรมทำ�ใหเ้ ด็กๆ เกิดจติ สำ�นึก ทง้ั ยงั ไดเ้ รยี นรแู้ ละฝกึ ทกั ษะการเพาะพนั ธแ์ุ ละปลกู กลา้ ไมเ้ ปน็ วชิ าตดิ ตวั เพอ่ื น�ำ ไปเผยแพร่ ในวงกวา้ งสบื ต่อไป ซงึ่ การเผยแพร่ที่วา่ นั้นก็ไมต่ ้องรอนานเลย เมือ่ ปจั จบุ นั ได้มีการขยายผล โครงการไปยังกลุ่มในชุมชนใกล้เคียง เช่น กลุ่มครอบครัวสร้างโลกเย็น, กลุ่ม ครอบครวั พอเพยี ง ฯลฯ จนเกดิ การท�ำ งานรว่ มกนั ระหวา่ งชมุ ชน ในการเรยี นรปู้ ญั หา ร่วมกัน และร่วมแลกเปลี่ยนความรู้และพันธุ์ไม้ท้องถ่ินเพ่ือเพิ่มความหลากหลาย ทางพันธกุ รรมของพืชท้องถิ่นต่อไป 84

ในวนั ทป่ี า่ ในพน้ื ทอ่ี น่ื ๆ ก�ำ ลงั หดหาย แตใ่ นพน้ื ทห่ี นง่ึ ใน จ.พษิ ณโุ ลก ปา่ กลบั กำ�ลังแตกกิ่งเติบโตอยู่ริมถนน ผลิดอกออกผลที่ทุกคนในชุมชนสามารถเก็บกินได้ โดยไม่มีใครหวง และพร้อมๆ กนั นนั้ ตน้ กลา้ อกี จ�ำ นวนหน่ึงก็กำ�ลงั เตบิ โตพรอ้ มจะ เปน็ รม่ เงาใหแ้ กช่ มุ ชนในอนาคต ไมต่ า่ งอะไรกบั เมลด็ พนั ธอ์ุ กี จ�ำ นวนไมน่ อ้ ย ทไ่ี ดร้ บั ปุ๋ยแห่งจิตสำ�นึกและได้รับนํ้าแห่งความรักษ์ถ่ินเกิด จนหน่อกล้าชำ�แรกออกจาก เมลด็ พรอ้ มจะเติบโตเปน็ ไมร้ ่นุ ที่ 2 แผข่ ยายร่มเงาตามอยา่ งรุ่นพี่ ใหแ้ ก่ชมุ ชนและ พื้นทโ่ี ดยรอบตอ่ ๆ ไป ชว่ งเวลานส้ี �ำ หรบั พน้ื ทอ่ี นื่ จะเปน็ เชน่ ไรไมอ่ าจรู้ แตส่ �ำ หรบั ทนี่ ่ี ต.จอมทอง อ.เมืองพิษณุโลก จ.พิษณุโลก ป่า-นก-ผู้ใหญ่-เด็ก ทุกชีวิตกำ�ลังหลอมรวมเป็น หนง่ึ เดียวอยูใ่ นวถิ ีของธรรมชาติ และภายใต้วิถีนี้ ทุกคนกำ�ลงั มีความสขุ 85

สรปุ ข้นั ตอนการท�ำ งาน พนั ธุไ์ มท้ ้องถ่นิ ลดลง เราตอ้ งชว่ ยกันฟืน้ ฟู สืบคน้ สาเหตุลดลงของพันธไุ์ มท้ ้องถิน่ รว่ มกบั ผู้ใหญใ่ นชมุ ชน คืนขอ้ มลู การส�ำ รวจให้ชุมชน ปลูกใจรกั ษ์โลก และช่วยกันคิดวิธีการเกบ็ รักษา พันธแ์ุ ละขยายพันธ์ุ 86

กจิ กรรมปลูกปา่ ขา้ งถนน ฟื้นฟพู ันธไุ์ มท้ ้องถ่ินในชุมชน ชวนเยาวชนในชุมชนส�ำ รวจ และเกบ็ ข้อมลู พันธุไ์ มท้ อ้ งถ่ิน ที่มีในชุมชน 87

ส่ิงที่ได้เรยี นรู้ ศกั ดา ศรีพูล (แจค๊ ) ชั้นมธั ยมศึกษาตอนปลาย การศึกษานอกโรงเรียน จ.พษิ ณุโลก “การได้มาท�ำ โครงการท�ำ ใหไ้ ด้เรยี นรู้การทำ�งานรว่ มกบั เพ่ือนๆ และ การคอยดแู ลนอ้ งๆ ท่อี ยใู่ นวยั อยากรู้อยากเห็น ซ่งึ เปน็ งานที่เหน่ือย แต่ก็สนุก และที่สำ�คัญคือ ก่อนทำ�โครงการผมไม่มีความรู้เรื่อง การปลกู ตน้ ไมเ้ ลย เคยลองปลกู แลว้ ไมร่ อด ไมส่ ามารถขยายพนั ธไ์ุ ด้ ทำ�ให้ไม่อยากปลูก เวลาแม่ให้ตัดหญ้าท่ีบ้านถ้าเจอต้นไม้ท่ีไม่รู้จัก กจ็ ะตดั ทง้ิ หมด แตเ่ ดย๋ี วนเี้ วลาตดั หญา้ ถา้ เจอตน้ ไมท้ ไ่ี มร่ จู้ กั กจ็ ะเกบ็ แลว้ นำ�มาปลูก” ศิรลิ ักษณ์ ยิม้ ทอง (เดยี ร)์ ปวช. ชั้นปที ี่ 1 แผนกศลิ ปกรรม สาขาคอมพิวเตอรก์ ราฟคิ วทิ ยาลัยอาชีวศึกษา จ.พษิ ณโุ ลก “เม่ือก่อนเป็นคนสนใจเรื่องต้นไม้น้อยมาก เพราะคิดว่าไม่ใช่เร่ือง ของตวั คนอน่ื ยงั ไมส่ นใจเลย แลว้ ท�ำ ไมเราตอ้ งสนใจดว้ ย จนไดเ้ ขา้ มา อยใู่ นกลมุ่ และกลายมาเปน็ พท่ี ต่ี อ้ งดแู ลนอ้ งๆ ความคดิ จงึ เปลยี่ นไป เหน็ ถงึ ประโยชน์ของต้นไม้มากขึน้ ” 88 ปลกู ใจรักษ์โลก

ที่ปรึกษากล่มุ เยาวชน อภิลักษณ์ สมบุญมี (แจค๊ ) ผปู้ ระสานงาน ศูนย์เสริมสรา้ งองคก์ ร ชาวบ้านเพอ่ื ฟ้ืนฟสู ่ิงแวดลอ้ ม จ.พษิ ณุโลก “อยากเห็นเด็กที่จะโตเป็นผู้ใหญ่ รักชุมชนและรักษาวิถีชีวิตของชุมชน ตอ่ ไป เปลีย่ นจากเดก็ ติดเกมและเด็ก ท่ีมีนิสัยเอาแต่ใจ หันมาใช้เวลาว่าง ให้เกิดประโยชน์และร่วมทำ�กิจกรรม เพ่ือชมุ ชน” โครงการเยาวชนอาสาอนุรกั ษ์พันธกุ รรมไมท้ อ้ งถน่ิ ลำ�น้าํ น่าน-แควนอ้ ย โดย : กลุ่มเยาวชนรักษ์นกจอมทอง จ.พษิ ณโุ ลก หัวหน้าโครงการ นายศกั ดา ศรพี ล ู คณะท�ำ งานโครงการ 1. นางสาวศิริลักษณ์ ยิ้มทอง 2. นางสาวกาญจนา จันทร์รัก ท่ีปรกึ ษาโครงการ นายอภิลักษณ์ สมบญุ ม ี ศนู ยเ์ สริมสร้างองคก์ รชาวบา้ นเพอ่ื ฟน้ื ฟสู ง่ิ แวดลอ้ ม จ.พิษณโุ ลก 89

90 ปลูกใจรกั ษ์โลก

06 ป่าไม-้ สายน้ํา-มนษุ ย์ สามกอ้ นเส้าแห่งความสขุ ของทุกชวี ติ โดย : กล่มุ เยาวชนคนรกั บ้านเกิดจิตอาสาพฒั นาฟื้นฟูห้วยทราย ให้ยงั่ ยนื โรงเรียนรอ่ งคำ� จ.กาฬสนิ ธุ์ ปา่ ไมค้ ือตน้ ก�ำ เนิดของสายนํา้ และเพราะมีนา้ํ ป่าไมจ้ ึงดำ�รงอยู่ได้ เช่นเดียวกับมนุษย์ ที่ต้องพ่ึงพาอาศัยป่าไม้และสายน้ําในการดำ�รงชีวิต ชว่ ยดแู ลรกั ษาให้ปา่ ไมแ้ ละสายนาํ้ ดำ�รงอยู่ได้ ถึงท่ีสุดแล้ว ป่าไม้-สายน้ํา-มนุษย์ จึงเป็นเหมือนหินสามเส้าที่ต่างต้อง พง่ึ พาอาศยั และเกอ้ื หนนุ ซง่ึ กนั และกนั หากหนิ กอ้ นใดกอ้ นหนง่ึ หายไป อกี สองกอ้ น กย็ ากท่ีจะด�ำ รงอยู่ได้ เหมอื นเชน่ ท่ี อ.รอ่ งค�ำ จ.กาฬสนิ ธ์ุ ทว่ี นั นส้ี ายนาํ้ ซงึ่ เปน็ เหมอื นสายเลอื ด หลอ่ เลยี้ งทกุ ชีวติ ในพนื้ ที่โดยรอบ ก�ำ ลงั เสอ่ื มโทรมและแหง้ หมองลง จึงถึงเวลา ทเ่ี ยาวชนและชมุ ชนในฐานะกอ้ นเสา้ หนง่ึ ตอ้ งลกุ ขน้ึ มารว่ มกนั ฟน้ื ฟสู ายนา้ํ ใหก้ ลบั มา ไหลชมุ่ เยน็ อกี ครง้ั เพือ่ ความสมดุลของระบบนเิ วศ และเพ่ือความสขุ ของทุกชวี ิต 91

การอนุรักษ์ลำ�ห้วยทรายเป็นการต่อยอด ปลกู ใจรกั ษ์โลก ความคิดและสานต่องานจากรุ่นพ่ีสู่รุ่นน้อง โดยเรียนรู้การทำ�งานจากรุ่นสู่รุ่น และอาศัย การมีส่วนรว่ มของทกุ คน ห้วยทราย ในวันแห้งหมอง ‘ล�ำ หว้ ยทราย’ เปน็ สายนา้ํ เลก็ ๆ ทม่ี ตี น้ ก�ำ เนดิ มาจากปา่ ดงแมเ่ ผด อ.ดอนจาน จ.กาฬสินธุ์ ทอดตัวผ่าน อ.ร่องคำ� จ.กาฬสินธ์ุ และไหลลงสู่แม่นํ้าชีบริเวณ ต.สะอาด อ.โพธ์ชิ ัย จ.ร้อยเอ็ด รวมระยะทางทั้งสน้ิ 42 กิโลเมตร แมจ้ ะเปน็ เพยี งล�ำ นา้ํ สายเลก็ ๆ แตด่ ว้ ยความอดุ มสมบรู ณ์ ท�ำ ใหล้ �ำ หว้ ยทราย กลายเปน็ แหลง่ อาหารของคนในชมุ ชน ชว่ ยใหช้ มุ ชนมพี ชื พนั ธธ์ุ ญั ญาหารอดุ มสมบรู ณ์ และมีน้ําในการอปุ โภคบริโภคและประกอบเกษตรกรรม อย่างไรก็ตาม ในฤดูน้ําหลาก น้ําจะไหลเช่ียวแรงกัดเซาะตล่ิง ทำ�ให้ ลำ�ห้วยทรายต้ืนเขิน ไม่สามารถกักเก็บนํ้าไว้ใช้ได้ตลอดปี ย่ิงในฤดูแล้ง นํ้าจะ เหือดแห้งเพราะน้ําส่วนใหญ่อยู่ใต้พื้นทราย ทำ�ให้ชุมชนไม่มีนํ้าใช้ทำ�เกษตรกรรม ทั้งปัจจุบันยังมีการปล่อยน้ําเสียจากชุมชนท่ีอาศัยอยู่โดยรอบลงสู่ลำ�ห้วยโดยตรง ทำ�ให้ลำ�ห้วยทรายเร่ิมเกิดภาวะเสอื่ มโทรมลง “แต่กอ่ นหว้ ยทรายมคี วามอุดมสมบูรณ์ เปน็ แหลง่ ทอี่ ย่อู าศยั ของสตั ว์ปา่ เปน็ แหลง่ อาหารและผคู้ นไดใ้ ชป้ ระโยชนจ์ ากนา้ํ และปา่ สองฟากฝง่ั มชี าวบา้ นอยกู่ นั เปน็ ชมุ ชนใหญ่ หากเราไมช่ ว่ ยกนั ดแู ลรกั ษากจ็ ะสง่ ผลตอ่ ผคู้ น” นธิ นนั ท์ นาเมอื งรกั ษ์ หรอื ‘ก้อย’ อดตี ประธานชมรมอนรุ กั ษส์ ง่ิ แวดล้อม กลา่ ว ด้วยความห่วงใยในลำ�ห้วยอันเป็นเส้นเลือดหล่อเล้ียงชีวิตของชุมชนมา นบั แตอ่ ดตี กาล ‘กลมุ่ เยาวชนคนรกั บา้ นเกดิ จติ อาสาพฒั นาฟนื้ ฟหู ว้ ยทรายใหย้ ง่ั ยนื ’ จึงถกู กอ่ ตั้งขนึ้ โดยเป็นการรวมกลมุ่ กันของนกั เรียนใน ‘ชมรมอนุรกั ษส์ ง่ิ แวดลอ้ ม’ โรงเรยี นรอ่ งค�ำ จ.กาฬสนิ ธ์ุ ทที่ �ำ กจิ กรรมดา้ นสงิ่ แวดลอ้ มในโรงเรยี นอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง มาเน่ินนานในลักษณะของเครือข่ายรุ่นพี่-รุ่นน้อง โดยแกนนำ�ท่ีเป็นเยาวชนกว่า 40 คนมงุ่ หวงั ทจ่ี ะรกั ษาและฟน้ื ฟลู �ำ หว้ ยทรายใหใ้ สสะอาด ใหช้ มุ ชนสามารถใชป้ ระโยชน์ และเปน็ แหลง่ เรยี นรขู้ องชมุ ชนและโรงเรยี นโดยรอบ นบั แตก่ อ่ ตง้ั จนปจั จบุ นั เปน็ เวลา กว่า 8 ปีแล้ว 92

จติ สำ�นึกจาก ‘พ่’ี สู่ ‘น้อง’ และแรงผลกั จาก ‘ครู’ สู่ ‘ศษิ ย’์ แมจ้ ะเปน็ เพยี งเยาวชน แตต่ อ้ งยอมรบั วา่ กลมุ่ มบี คุ ลากรทม่ี ศี กั ยภาพและ ความเขม้ แขง็ ไมน่ อ้ ยหนา้ ผใู้ หญ่ ซงึ่ นน่ั เกดิ จากกระบวนการการสบื ทอดคนท�ำ งาน จากร่นุ สู่รุ่น จากพีส่ ู่นอ้ ง โดยเฉพาะจิตส�ำ นกึ ในการรกั ษาและฟ้นื ฟูลำ�หว้ ยทราย “การอนรุ กั ษล์ �ำ หว้ ยทรายเปน็ การตอ่ ยอดความคดิ และสานตอ่ งานจากรนุ่ พ่ี สู่รุ่นน้อง โดยเรียนรู้การทำ�งานจากรุ่นสู่รุ่น และอาศัยการมีส่วนร่วมของทุกคน” กอ้ ย ในฐานะผ้นู ำ�การทำ�กระบวนการกลมุ่ กลา่ วถึงการสง่ ตอ่ จติ ส�ำ นกึ สู่รุ่นนอ้ ง และนอกจากรุ่นพี่ท่ีช่วยช้ีนำ�แล้ว อีกปัจจัยท่ีมีส่วนช่วยสนับสนุนการทำ� กจิ กรรมของกลมุ่ อยา่ งย่ิง น่ันกค็ อื อาจารยท์ ่ีปรึกษาและโรงเรียน “เราบูรณาการให้การทำ�โครงการด้านสิ่งแวดล้อมกลายมาเป็นส่วนหน่ึง ในวิชาเรียน มีการจัดทำ�โครงงานวิทย์สู่ความเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ซ่ึงเป็นการ นำ�โครงงานเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมมาเป็นส่วนหนึ่งของวิชาเรียน การเรียนการสอน ก็เปล่ียนไป จากแต่เดิมครูจะเป็นคนสอนอย่างเดียว เราก็ได้เรียนรู้จากเด็กและ น�ำ ไปสอนในสาระวชิ าการทเี่ ราสอนไดด้ ว้ ย” กลอ่ มจติ ดอนภริ มย์ อาจารยท์ ปี่ รกึ ษา ของกลุ่ม กล่าวด้วยรอยย้ิม และเป็นเพราะแรงผลักดันของอาจารย์ร่วมกับแกนนำ�นี่เอง ‘โครงการ เยาวชนคนรักบ้านเกิดจิตอาสาพัฒนาฟ้ืนฟูห้วยทรายให้ย่ังยืน’ จึงเกิดขึ้น และได้ เขา้ ร่วมในโครงการปลูกใจ รักษ์โลก ในเวลาต่อมา 93

เข้าถึงปัญหา ปลกู ใจรกั ษ์โลก สรา้ งเครอื ข่าย และขยายจติ สำ�นึก หลงั จากไดร้ บั การสนบั สนุนจากโครงการ กจิ กรรมแรกท่ีกลมุ่ ไดจ้ ัดทำ�ขึ้น ก็คือ กิจกรรมการศึกษาระบบนิเวศลำ�ห้วยทราย ลงพ้ืนท่ีสำ�รวจและศึกษาชุมชน โดยรอบลำ�ห้วยทราย โดยมีปราชญ์ชาวบ้านผู้เฒ่าผู้แก่มาให้ความรู้เก่ียวกับ ประวัติศาสตร์ของชุมชน การใช้ประโยชน์จากพื้นท่ีป่าบริเวณห้วยทรายในอดีต การเปล่ียนแปลงสภาพของสายน้ํา จนทำ�ให้สมาชิกกลุ่มเกิดการเรียนรู้ นำ�ข้อมูล มาประมวลวิเคราะห์ นำ�ไปใช้ในการวางแผนการทำ�งานเพ่ือรักษาระบบนิเวศ ด้ังเดิมของลำ�ห้วยทรายตอ่ ไป เพอ่ื สรา้ งเครอื ขา่ ยความรว่ มมอื ใหเ้ กดิ ขน้ึ ในวงกวา้ ง กลมุ่ จงึ ไดจ้ ดั กจิ กรรม เดินรณรงค์และประชาสัมพันธ์เสียงตามสาย เพ่ือสร้างแนวร่วมและส่ือสาร ท�ำ ความเขา้ ใจกับชมุ ชน ใหช้ ่วยกันดแู ลรักษาลำ�หว้ ยทราย โดยเรมิ่ ต้นงา่ ยๆ จาก ครวั เรอื นของตนเอง ดว้ ยการไมท่ ง้ิ ขยะลงล�ำ หว้ ย ลดการใชส้ ารเคมี ไมป่ ลอ่ ยนา้ํ เสยี จากครวั เรอื นลงล�ำ หว้ ย และน�ำ ผลจากการลงศกึ ษาขอ้ มลู ล�ำ หว้ ยทรายมาบอกตอ่ ถงึ ความเปลยี่ นแปลงไปของล�ำ หว้ ยทราย รวมไปถงึ ขอความรว่ มมอื จากหนว่ ยงาน ในท้องถ่ิน ซึ่งได้รบั ความรว่ มมือเปน็ อยา่ งดีจากเทศบาลอำ�เภอร่องคำ� นอกจากการสร้างแนวร่วมที่เป็นผู้ใหญ่แล้ว อีกกลุ่มที่ขาดไม่ได้ก็คือ เยาวชน ด้วยแรงสนับสนุนจากภาคีและชุมชน กลุ่มจึงได้จัดกิจกรรม ‘ค่ายนักรบ ส่ิงแวดล้อม’ ณ โรงเรียนร่องคำ� เพื่อสร้างจิตสำ�นึกอนุรักษ์ให้แก่นักเรียนในพ้ืนที่ อ.ร่องคำ� อ.กมลาไสย จ.กาฬสินธุ์ และ อ.โพธ์ิชัย จ.ร้อยเอ็ด ซึ่งเป็นพ้ืนที่ท่ี ล�ำ หว้ ยทรายไหลผา่ น โดยมนี กั เรยี นใหค้ วามสนใจเขา้ รว่ มกจิ กรรมถงึ 200 คน จาก 4 โรงเรยี น ถอื เปน็ การขยายเครอื ขา่ ยเยาวชนในพน้ื ทใ่ี นการชว่ ยกนั ดแู ลล�ำ หว้ ยทราย และอนรุ กั ษส์ ่งิ แวดลอ้ มในชมุ ชนไดเ้ ป็นอย่างดี ความสำ�เร็จ เกิดได้จากการลงมอื ทำ� หลงั จากขยายแนวรว่ มในชมุ ชน และสง่ ตอ่ จติ ส�ำ นกึ ใหแ้ กเ่ ยาวชนในพน้ื ที่ แล้ว ก็ถึงเวลาท่ีกลุ่มจะได้สร้างความสำ�เร็จให้เกิดขึ้นด้วยการลงมือทำ�จริง โดย จดั กจิ กรรม‘งานรวมพลคนรกั ษห์ ว้ ยทราย’ซง่ึ เปน็ การปลกู ตน้ ไมใ้ นพน้ื ทล่ี �ำ หว้ ยทราย โดยมีทงั้ ไม้ยืนต้นท่เี ป็นพนั ธ์ไุ ม้ท้องถ่นิ กวา่ 10,000 ตน้ ซง่ึ ไดร้ ับการสนับสนุนจาก อทุ ยานแหง่ ชาตภิ พู าน เพอ่ื ฟนื้ ฟรู ะบบนเิ วศใหแ้ กล่ �ำ หว้ ยทรายดว้ ยการเพม่ิ ปรมิ าณ ป่าไม้ รวมถงึ มีการปลกู หญ้าแฝก ทเ่ี ทศบาลอ�ำ เภอรอ่ งคำ�ใหก้ ารสนบั สนุนอกี กว่า 100,000 ต้น เพอื่ รกั ษาหนา้ ดนิ ไม่ให้พังทลายในยามนา้ํ หลากอีกด้วย การจัดเตรียมงาน กลุ่มมีการวางแผนการทำ�งานร่วมกันอย่างเข้มแข็ง ทง้ั ยงั มแี นวรว่ มส�ำ คญั จากสภานกั เรยี นอาจารยท์ ป่ี รกึ ษาและโรงเรยี นใหก้ ารสนบั สนนุ 94

กจิ กรรมครงั้ นไ้ี ดเ้ รยี นรกู้ ารท�ำ งานพรอ้ มกบั ลงมือทำ�งานจริง หนูจะพัฒนางานเก่า และ สานงานดา้ นการอนรุ กั ษต์ อ่ ไป เพอื่ พลกิ ฟนื้ ความสมบรู ณข์ องหว้ ยทรายกลบั คนื มาใหไ้ ด้ ดว้ ยดี มกี ารแบง่ หนา้ ทต่ี ามความเหมาะสมของแตล่ ะคน ขณะทก่ี ารเตรยี มสถานที่ และการขนย้ายพันธ์ุกล้าไม้เข้าไปเตรียมในพื้นที่ปลูก ทุกคนได้เข้ามามีส่วนร่วม อยา่ งพรอ้ มใจกนั จนถงึ วนั ที่ 8 ม.ิ ย. 2556 ซงึ่ เปน็ วนั จดั กจิ กรรม ดว้ ยแรงประชาสมั พนั ธข์ อง สมาชิกและแนวร่วมเยาวชนของกลุ่ม ก็ทำ�ให้มีเด็กนักเรียน ชาวบ้าน ผู้ปกครอง คนเฒา่ คนแก่ ผนู้ �ำ ชมุ ชน รวมถงึ เจา้ หนา้ ทห่ี นว่ ยงานของทอ้ งถน่ิ มารว่ มงานรวมแลว้ กวา่ 400 คน และทงั้ หมดไดช้ ว่ ยกนั ปลกู ตน้ ไมเ้ ลาะรมิ หว้ ยทราย เปน็ ระยะทางกวา่ 3 กโิ ลเมตร นบั จากหมู่บ้านเลก็ กุดลงิ  กลาง อ.ร่องคำ� ไลเ่ ลาะตามลำ�ห้วยทรายที่ ไหลผา่ นทุ่งนาไปจนสุดเขตถนนสายรอ่ งค�ำ -โพธิช์ ยั 95

การจดั กจิ กรรมจะมผี คู้ นมาชว่ ยกนั มากขน้ึ ทกุ ครั้ง เช่น กจิ กรรมปลูกตน้ ไม้ ทีมทำ�งานและ คนเขา้ ร่วมงานมากกวา่ ปีทผ่ี ่านมา กิจกรรมท่ีกินเวลากว่า 3 ชั่วโมงเป็นไปอย่างสนุกสนาน สมาชิกช่วยกัน ปลูกใจรกั ษ์โลก ทำ�งานอย่างขะมักเขม้น ท้ังสวัสดิการ บริการน้ําด่ืม เดินถือกระเป๋ายา ช่วยกัน เกบ็ ถงุ กลา้ ไมแ้ ละขยะระหวา่ งทาง ฯลฯ ซง่ึ เปน็ บรรยากาศการท�ำ งานทมี่ งุ่ มนั่ ตง้ั ใจ บนจิตส�ำ นกึ ของความรกั และหวงแหนทรัพยากรในชมุ ชน “ก้าวเข้ามาทำ�กิจกรรมนี้เป็นครั้งแรกค่ะ วันน้ีทำ�หน้าท่ีเป็นช่างภาพและ ชว่ ยปลกู ตน้ ไม้ กจิ กรรมครง้ั นไี้ ดเ้ รยี นรกู้ ารท�ำ งานพรอ้ มกบั ลงมอื ท�ำ งานจรงิ หนจู ะ พฒั นางานเก่า และสานงานดา้ นการอนุรักษ์ตอ่ ไป เพ่ือพลิกฟนื้ ความสมบูรณ์ของ หว้ ยทรายกลบั คนื มาใหไ้ ด”้ ดารารตั น ์นาพรมมาหรอื ‘ยยุ้ ’ประธานชมรมฯคนปจั จบุ นั เล่าถึงกจิ กรรมรวมพลคนรกั ษห์ ้วยทรายด้วยรอยยิ้ม ศักยภาพท่ีเกดิ ขึน้ พรอ้ มจิตสำ�นกึ “การจดั กจิ กรรมจะมผี คู้ นมาชว่ ยกนั มากขนึ้ ทกุ ครงั้ เชน่ กจิ กรรมปลกู ตน้ ไม้ ทมี ท�ำ งานและคนเขา้ รว่ มงานมากกวา่ ปที ผ่ี า่ นมา” คอื ค�ำ ยนื ยนั จากกอ้ ย ซง่ึ บง่ บอก ถึงการขยายแนวรว่ มทถี่ อื ว่าประสบความส�ำ เร็จอยา่ งต่อเนื่อง และมากกว่าแนวร่วม คือศกั ยภาพและจติ สำ�นึกท่เี กิดขึน้ อย่างแข็งแกร่ง ในกลุ่มเยาวชน อันเกิดจากการได้ลงมือทำ�โครงการ ซึ่งนอกจากทักษะท่ีได้จาก โครงการอย่างวิธีการปลูกต้นไม้และหญ้าแฝก รวมถึงการบริหารจัดการทีมงาน ภายใต้ระยะเวลาการเตรียมงานท่ีจำ�กัดแล้ว อีกศักยภาพที่เห็นเด่นชัดท่ีสุดก็คือ การแบง่ เวลาทเ่ี ยาวชนแตล่ ะคนลว้ นมภี าระหนา้ ทข่ี องตวั เองอยแู่ ลว้ ทง้ั เรยี นหนงั สอื ซอ้ มกฬี า ท�ำ งานบา้ น และอน่ื ๆ แตท่ กุ คนตา่ งกแ็ บง่ เวลามาท�ำ กจิ กรรมอยา่ งขมขี มนั บ่งบอกได้ดีถงึ จติ สำ�นกึ ท่ีเกดิ ขนึ้ กบั อนาคตของชมุ ชนเหล่าน้ี “อย่างตอนไปขนต้นไม้ก็ไม่ได้บอกน้องๆ เพราะกลัวน้องๆ จะเหนื่อย จึงเดินมาเฉพาะแกนนำ� แต่น้องๆ ก็เดินตามกันมาช่วยขนโดยท่ีเราไม่ได้บอก มันเปน็ ความประทบั ใจทีส่ ามารถปลูกจิตสำ�นกึ ใหเ้ ขาได”้ กอ้ ยกลา่ วถึงน้องๆ ด้วย รอยย้มิ ภาคภูมใิ จ 96

แมก้ จิ กรรมทเ่ี กดิ ขนึ้ จะเปน็ เพยี งกจิ กรรมเลก็ ๆ ในชมุ ชน แตด่ ว้ ยศกั ยภาพ และจติ ส�ำ นกึ ของกลมุ่ เยาวชนเหลา่ น้ี เชอ่ื เหลอื เกนิ วา่ สง่ิ เลก็ ๆ ทเ่ี กดิ ขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง เชน่ น้ี จะชว่ ยรกั ษาและฟนื้ ฟลู �ำ หว้ ยทรายและแหลง่ ทรพั ยากรธรรมชาตขิ องชมุ ชน ใน อ.ร่องคำ� ใหพ้ ลิกฟื้นกลับคืนสู่ความอดุ มสมบูรณอ์ ีกครงั้ ไดอ้ ยา่ งแน่นอน ณ วนั น้ี แมห้ นง่ึ ในกอ้ นเสา้ ของชมุ ชนอยา่ งล�ำ หว้ ยทราย จะยงั ไมพ่ ลกิ ฟน้ื ขน้ึ อยา่ งทนั ทที นั ควนั แตด่ ว้ ยการเตบิ โตอยา่ งเขม้ แขง็ ของเสา้ อกี กอ้ นหนง่ึ ในนามเยาวชน และชมุ ชน อ.รอ่ งค�ำ จ.กาฬสนิ ธุ์ กท็ �ำ ใหม้ น่ั ใจไดว้ า่ อยา่ งไรกต็ าม ล�ำ หว้ ยทรายจะ ไมม่ วี ันตอ้ งเส่ือมโทรมอย่างโดดเดี่ยวอีกต่อไป เพราะวันน้ีกลุ่มเยาวชนและชุมชนได้ตระหนักถึงความสำ�คัญของ เส้นเลือดใหญ่สายนี้อย่างแม่นมั่น และพร้อมจะสละเวลาในชีวิต เพื่อฟ้ืนฟู ระบบนเิ วศของทัง้ ปา่ ไม้และลำ�ห้วยอย่างเข้มแข็งจรงิ จงั เพื่อความสุขของทกุ ชวี ิตในดินแดนแห่งน้ี 97

สรุปขน้ั ตอนการท�ำ งาน ลำ�ห้วยทรายนาํ้ แห้งและมกี ารปลอ่ ย นา้ํ เสียจนมสี ภาพเสือ่ มโทรม ประชาสมั พนั ธเ์ สยี งตามสาย ปลูกใจรักษ์โลก สรา้ งแนวร่วมครวั เรอื นดูแลหว้ ยทราย 98

ศึกษาประวัตศิ าสตรช์ ุมชนและ ระบบนิเวศลำ�หว้ ยทราย จัดค่าย ‘นกั รบสิ่งแวดลอ้ ม’ ขยายเครอื ขา่ ยเยาวชนร่วมดแู ล ห้วยทราย ปลกู ตน้ ไม้ ฟื้นฟรู ะบบนเิ วศ ลำ�หว้ ยทราย 99