การคาดการณ์เชิงยุุทธศาสตร์

การคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ 1

2 การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์

การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ 3 การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ อภิวัฒน์ รัตนวราหะ หนัังสือื เล่่มนี้�ไ้ ด้้รัับการสนับั สนุุนจาก สำำ�นัักงานการวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ (วช.) ภายใต้้แผนงานบููรณาการยุุทธศาสตร์เ์ ป้้าหมาย (Spearhead) ด้้านสังั คม คนไทย 4.0

4 การคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ การคาดการณ์์เชิงิ ยุุทธศาสตร์์ โดย อภิิวััฒน์์ รัตั นวราหะ สงวนลิิขสิิทธิ์ต�์ ามพระราชบัญั ญัตั ิลิ ิิขสิทิ ธิ์์� 2563 ห้า้ มคัดั ลอกเนื้อ้� หาก่อ่ นได้ร้ ัับอนุุญาต พิิมพ์์ครั้้ง� ที่�่ 1 จำำ�นวน 1,000 เล่่ม ราคา 250 บาท ข้อมลู ทางบรรณานุกรมหนงั สอื อภิวิ ัฒั น์์ รัตั นวราหะ การคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุุทธศาสตร์.์ -- เชีียงใหม่่ : สำำ�นัักงานการวิิจััยแห่่งชาติิ, 2564. 258 หน้้า. 1. ยุทุ ธศาสตร์์. 2. นโยบายศาสตร์์. I. ชื่�อเรื่�อง. 320.6 ISBN: 978-974-326-680-5 จัดั พิิมพ์์และจำ�ำ หน่่ายโดย แผนงานบููรณาการยุทุ ธศาสตร์์เป้้าหมาย (Spearhead) ด้า้ นสังั คม คนไทย 4.0 สนับั สนุนุ โดยสำำ�นัักงานการวิิจััยแห่ง่ ชาติิ เลขที่�่ 239 ถนนห้ว้ ยแก้้ว ตำำ�บลสุเุ ทพ อำำ�เภอเมืืองเชีียงใหม่่ จังั หวัดั เชีียงใหม่่ 50200 โทรศัพั ท์์ 053-327-590-1 พิมิ พ์์ที่่� หจก. ล๊๊อคอินิ ดีีไซน์์เวิิร์ค์ 127/31 หมู่� 2 ตำ�ำ บลช้า้ งเผืือก อำำ�เภอเมืืองเชีียงใหม่่ จังั หวััดเชีียงใหม่่ 50300

การคาดการณ์เชงิ ยุทธศาสตร์ 5 แดน่ ้องชาย

6 การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ ค�ำ นำ� ประธานแผนงานยทุ ธศาสตร์เปา้ หมายด้านสงั คม คนไทย 4.0 เมื่�อ รศ. ดร.อภิวิ ัฒั น์์ รัตั นวราหะ และทีีมได้้เริ่�มทำำ�โครงการวิจิ ัยั เรื่�อง “คนเมืือง 4.0: อนาคตชีีวิิตเมืือง ในประเทศไทย” เมื่�อปีี พ.ศ. 2462 นั้้น� โลกยังั ไม่รู่้�จักโรคระบาดที่ช่�ื่�อ COVID-19 แต่่การเปลี่ย�่ นแปลง ฉัับพลัันในหลายภาคส่่วนอย่่างที่�่เรีียกว่่า ความพลิิกผััน (Disruption) นั้้�นได้้เป็็นที่�่ประจัักษ์์กัันอย่่าง แพร่ห่ ลายพอสมควรแล้ว้ ไม่น่ ับั รวมเหตุกุ ารณ์เ์ หนืือการคาดการณ์ห์ ลายเหตุกุ ารณ์ก์ ่อ่ นหน้า้ นั้้น� ทั้้ง� โดย ธรรมชาติิและโดยฝีมี ืือมนุุษย์ซ์ ึ่่ง� มีีส่ว่ นทำำ�ให้้คนเริ่�มตระหนัักมากขึ้น� เรื่�อย ๆ ถึึงภาวะความเปลี่่ย� นแปลง ที่่ไ� ม่อ่ าจหลีีกเลี่่ย� งได้้ แต่ท่ ั้้�งหมดทั้้�งมวลนั้้น� ล้ว้ นเทีียบไม่ไ่ ด้ก้ ับั สถานการณ์์ COVID-19 ที่่อ� าจถึึงขึ้�นนำำ� ไปสู่่�การพลิิกโฉมรููปแบบการใช้้ชีีวิิตของคนทั้้�งโลก ขณะเดีียวกัันก็็อาจเป็็นตััวบ่่งชี้�ให้้เห็็นสถาวะที่�่ไม่่ แน่่นอนในอนาคตที่่�จะมีีมากขึ้�นตามมาอีีก เป็น็ ความไม่่แน่น่ อนที่่�มนุษุ ยชาติิอาจไม่่เคยคุ้้�นมาก่่อนและ ต้อ้ งใช้เ้ วลารวมทั้้�งสรรพกำำ�ลัังมหาศาลในการจััดการ การยอมรับั ว่า่ อนาคตเป็็นเรื่อ� งไม่่แน่่นอนแต่ไ่ ม่ใ่ ช่่ เรื่อ� งที่่�จะปล่อ่ ยผ่่าน หากแต่่ต้้องหาทางทำ�ำ ความเข้า้ ใจและใช้จ้ ินิ ตนาการเพื่่�อเตรีียมการรับั มืือนี่เ�่ อง คืือ หััวใจสำำ�คััญของ “การคาดการณ์์เชิิงยุทุ ธศาสตร์์” แผนงานคนไทย 4.0 รู้�สึกยินิ ดีีเป็น็ อย่า่ งยิ่�งที่่� รศ. ดร.อภิิวััฒน์์ รัตั นวราหะ และทีีมรับั ดำ�ำ เนิิน โครงการวิจิ ัยั เรื่อ� ง “คนเมืือง 4.0: อนาคตชีีวิติ เมืืองในประเทศไทย” ซึ่ง่� ถืือได้ว้ ่า่ เป็น็ โครงการเรืือธงของ แผนงานฯ เพราะเป็น็ การนำ�ำ วิธิ ีีวิทิ ยาด้า้ นอนาคตศึึกษามาใช้ใ้ นการวิเิ คราะห์แ์ ละฉายภาพสังั คมไทยใน อนาคต โครงการนี้้�เป็็นโครงการใหญ่่ที่่�น่่าท้้าทาย เพราะไม่่ได้้ให้้ผลลััพธ์์เป็็นเพีียงทางเลืือกในอนาคต และข้อ้ เสนอแนะเชิิงนโยบายเท่่านั้้น� หากแต่ย่ ังั มีีส่ว่ นสำ�ำ คัญั ในการฝึกึ ฝนนัักวิิจัยั รุ่่�นใหม่่ทั้้�งที่่�ร่่วมอยู่�ใน ทีีม และผู้�สนใจนอกโครงการจากภาครัฐั และภาคเอกชนให้ม้ ีีความเข้า้ ใจอย่า่ งลึึกซึ้ง� และมีีทักั ษะในการ ประยุกุ ต์์ใช้้วิธิ ีีวิทิ ยานี้้� หนัังสืือ “การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์” เล่่มนี้้�ก็็เป็็นอีีกหนึ่�่งผลผลิิตที่�่สำ�ำ คััญที่่�เกิิด จากโครงการนี้้� อาจกล่่าวได้้ว่่าหนัังสืือเล่่มนี้้�เป็็นเล่่มที่่�สองต่่อเนื่่�องมาจากหนัังสืือเล่่มแรกของ รศ.ดร.อภิวิ ัฒั น์์ คืือ “อนาคตศึึกษา” โดยเล่ม่ แรกจะเป็น็ เหมืือนภาคทฤษฎีีที่แ�่ นะนำ�ำ ให้ผ้ ู้้�อ่า่ นได้ท้ ำ�ำ ความ เข้า้ ใจประมวลความรู้�เกี่ย�่ วกัับศาสตร์์แห่่งอนาคตทั้้ง� ของไทยและเทศ ขณะที่�เ่ ล่่มที่่ส� องนี้้�จะเป็็นเหมืือน ภาคปฏิบิ ัตั ิทิ ี่จ่� ะช่ว่ ยให้ผ้ ู้้�อ่า่ นเห็น็ มองเห็น็ ภาพและเข้า้ ใจขั้้น� ตอนต่า่ ง ๆ ของการนำ�ำ วิธิ ีีวิทิ ยาด้า้ นอนาคต ศึึกษาไปใช้้ประโยชน์์ในการหาทางรับั มืือกับั ความไม่่แน่น่ อนรูปู แบบต่่าง ๆ ที่จ�่ ะเกิดิ ขึ้น� โดยคู่�มือเล่่มนี้้�

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 7 กลั่นกรองออกมาจากประสบการณต์ รงท่ี รศ. ดร.อภวิ ฒั น์ ไดเ้ รียนรู้ ท�ำความเขา้ ใจ และไดน้ �ำไปใชจ้ รงิ ด้วยตนเอง ในนามแผนงานคนไทย 4.0 ขอขอบคณุ ส�ำนกั งานการวจิ ยั แหง่ ชาติ (วช.) เปน็ อยา่ งสงู ทม่ี สี ว่ น ส�ำคญั ให้ สามารถออกแบบแผนงานวจิ ยั ไดอ้ ยา่ งสรา้ งสรรค์ และสามารถสนบั สนนุ โครงการวจิ ยั ที่จะเกดิ ประโยชนก์ บั อนาคตของประเทศไทยดงั เชน่ โครงการ “คนเมอื ง 4.0: อนาคตชีวติ เมอื งในประเทศไทย” ของ รศ. ดร.อภิวฒั น์ รัตนวราหะ และทมี หวงั ว่าหนงั สอื “การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร”์ ซ่งึ เปน็ หนึ่ง ในผลผลิตส�ำคัญของโครงการนี้จะก่อให้เกิดประโยชน์อย่างกว้างขวางทั้งกับผู้ที่จะน�ำไปอ่านประกอบ การจัดท�ำแผนยทุ ธศาสตร์เพอ่ื วางนโยบาย และผู้สนใจทั่วไปด้านอนาคตศาสตร์ ศาสตราจารย์์เกีียรติิคุณุ ดร.มิ่ง� สรรพ์์ ขาวสอาด ประธานแผนงานยุทุ ธศาสตร์เ์ ป้า้ หมายด้า้ นสัังคม คนไทย 4.0

8 การคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ ค�ำ นำ� ผเู้ ขียน ความไม่แ่ น่น่ อนคืือความปกติขิ องโลก แต่ใ่ นยุคุ ปัจั จุบุ ันั การเปลี่ย่� นแปลงอย่า่ งพลิกิ ผันั และความซับั ซ้อ้ น ในด้า้ นเทคโนโลยีี เศรษฐกิจิ สังั คม สิ่ง� แวดล้อ้ มและการเมืือง ทำ�ำ ให้ค้ วามสามารถของมนุษุ ย์ใ์ นการรับั รู้้� และจัดั การกับั ความผันั ผวนในด้า้ นต่า่ ง ๆ ลดน้อ้ ยลง ความไม่แ่ น่น่ อนจึึงดูเู หมืือนเพิ่่ม� มากขึ้น� ในแทบทุกุ ด้า้ น ทั้้ง� ในระดัับปััจเจกบุุคคลและองค์์กร ไปจนถึึงระดับั ประเทศและระดัับโลก การเปลี่�่ยนแปลงของ บางปััจจััยเกิิดขึ้�นอย่่างชััดเจนและเป็็นแนวโน้้มสำ�ำ คััญระดัับโลกที่่�อาจหลีีกเลี่�่ยงไม่่ได้้ในอนาคตอัันใกล้้ นี้้� เช่่น การเปลี่่�ยนแปลงสภาพภูมู ิิอากาศ การพััฒนาเทคโนโลยีีนวััตกรรมด้้านปัญั ญาประดิษิ ฐ์์ ระบบ อััตโนมััติิ อิินเทอร์์เน็็ตของสรรพสิ่�ง รวมถึึงการเปลี่�่ยนแปลงขั้�วทางเศรษฐกิิจและการเมืืองระดัับโลก ในขณะเดีียวกันั บางปัจั จัยั อาจเปลี่ย่� นแปลงและผันั ผวนมากจนไม่ส่ ามารถระบุทุ ิศิ ทางได้้ เช่น่ การต่อ่ สู้� ทางการเมืืองในระดัับประเทศ หรืือเหตุกุ ารณ์์ไม่ค่ าดฝััน เช่น่ โรคระบาดรุนุ แรงในวงกว้า้ ง การก่อ่ การ ร้า้ ย และภััยพิิบัตั ิติ ามธรรมชาติิ ท่่ามกลางความไม่่แน่่นอนที่�่เพิ่่�มมากขึ้�นนี้้� แนวคิิดและแนวทางการวางแผนนโยบายและ องค์์กรแบบดั้้�งเดิิมอาจใช้้ไม่่ได้้อีีกต่่อไป การวางแผนระยะยาวแบบที่�่ทำำ�กัันมามัักมองภาพอนาคตเป็็น หนึ่ง่� เดีียว โดยไม่่คำ�ำ นึึงถึึงสถานการณ์์ที่่�อาจผัันผวนและเหตุุการณ์ท์ ี่�ไ่ ม่่คาดฝันั วิสิ ัยั ทัศั น์์และเป้า้ หมาย ที่่�ตั้ง� ไว้ต้ ามแนวทางการวางแผนแบบเดิมิ มักั ตายตัวั ไม่ย่ ืืดหยุ่่�น และปรับั เปลี่ย�่ นได้ย้ ากตามเงื่อ� นไขและ บริบิ ทที่เ�่ ปลี่ย่� นไป เราจึึงได้ย้ ินิ อยู่�เสมอว่า่ ยุทุ ธศาสตร์แ์ ละแผนจำำ�นวนมากที่ว่� างไว้ไ้ ม่บ่ รรลุผุ ลสำ�ำ เร็จ็ ตาม ที่ค�่ าดหวััง ด้้วยความตระหนัักว่่าความไม่่แน่น่ อนเป็น็ พื้น้� ฐานเบื้้อ� งต้น้ ของการวางแผน การคาดการณ์์ เชิงิ ยุทุ ธศาสตร์จ์ ึึงเป็น็ แนวคิดิ และกระบวนการหนึ่ง�่ ที่ส�่ ามารถประยุกุ ต์ใ์ ช้ใ้ นการตัดั สินิ ใจเพื่่อ� การรับั มืือ กัับการเปลี่่ย� นแปลงและความผัันผวนที่�่จะเกิดิ ขึ้�นในอนาคต แต่ค่ วามพยายามที่จ่� ะเข้า้ ใจถึึงการเปลี่ย�่ นแปลงในอนาคตไม่ใ่ ช่เ่ รื่อ� งใหม่แ่ ต่อ่ ย่า่ งใด การทำ�ำ นาย อนาคตเป็็นกิจิ กรรมที่�่มนุุษย์์ได้ท้ ำำ�มาโดยตลอดตั้�งแต่่โบราณกาล ไม่่ว่่าจะในอารยธรรมไหนก็็ตาม นัับ ตั้�งแต่่การสัังเกตดิินฟ้้าอากาศด้้วยตนเอง เพื่่�อเตรีียมพร้้อมด้้านการเพาะปลููก ไปจนถึึงการจััดพิิธีีการ อย่่างเป็็นกิิจจะลักั ษณะที่�่ผู้�รู้� เช่น่ เทพยากรณ์์ โหร คนทรงเจ้้า และหมอดูจู ะแสดงความสามารถในการ ทำำ�นายภาพอนาคต เพื่่อ� ชี้น� ำำ�แนวทางในการใช้ช้ ีีวิติ ของปัจั เจกบุคุ คลหรืือแม้แ้ ต่ก่ ารตัดั สินิ ใจของกษัตั ริยิ ์์ ในการทำ�ำ สงคราม กิิจกรรมการทำ�ำ นายและพยากรณ์์เหล่่านี้้�ต่่างมีีขึ้้�นเพื่่�อให้้มนุุษย์์สามารถจััดการกัับ ความไม่แ่ น่น่ อนในรููปแบบต่า่ ง ๆ ได้ด้ ้้วยการวางแผนและการกระทำำ�บางอย่า่ งในปัจั จุบุ ันั

การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ 9 ในชว่ งประมาณ 100 ปที ผ่ี า่ นมา นกั อนาคตศาสตรไ์ ดพ้ ฒั นาทฤษฎี กรอบแนวคดิ และแนวทาง รวมถงึ วธิ ีการและเครื่องมอื ทใี่ ชม้ องอนาคตอยา่ งเปน็ ระบบและเปน็ ไปตามกระบวนการเชงิ วทิ ยาศาสตร์ มากยงิ่ ขึ้น โดยเฉพาะในดา้ นการวเิ คราะหข์ อ้ มลู จากอดตี ดว้ ยความรทู้ ม่ี อี ยใู่ นปจั จบุ นั เพอื่ สรา้ งภาพทาง เลือกของอนาคต และตดั สนิ ใจด�ำเนินการอะไรบางอย่างในปจั จุบัน แนวคิดและวธิ ีการท่ีเรียกว่าการ คาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ (strategic foresight) ไดร้ บั การพฒั นาเรื่อยมาและมผี ปู้ ระยกุ ตใ์ ชอ้ ยา่ งแพร่ หลายในแทบทุกวงการและสาขา นับต้ังแต่ด้านการป้องกันประเทศ การวางแผนนโยบายการพัฒนา เศรษฐกิจและสังคมระดับชาติ ไปจนถึงการวางแผนยุทธศาสตร์ขององค์กรทั้งในภาคเอกชน ภาครัฐ และภาคประชาสังคม ด้้วยความตระหนัักถึึงความสำำ�คััญของการสร้้างองค์์ความรู้�เกี่�่ยวกัับการคาดการณ์์เชิิง ยุทุ ธศาสตร์์ แผนงานบูรู ณาการยุทุ ธศาสตร์์เป้า้ หมายด้า้ นสังั คม คนไทย 4.0 สนับั สนุุนโดยสำ�ำ นัักงาน การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ (วช.) ประจำำ�ปีงี บประมาณ 2562 จึึงได้ส้ นับั สนุนุ งบประมาณเพื่่อ� ดำำ�เนินิ โครงการวิจิ ัยั “คนเมืือง 4.0: อนาคตชีีวิติ เมืืองในประเทศไทย” และได้จ้ ัดั ทำ�ำ หนังั สืือเล่ม่ นี้้� ซึ่ง�่ มีีเนื้อ้� หาเสมืือนเป็น็ ตำ�ำ รา พื้น้� ฐานสำ�ำ หรับั การคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ วัตั ถุปุ ระสงค์ห์ ลักั ของหนังั สืือเล่ม่ นี้้ค� ืือการนำำ�เสนอแนวคิดิ เบื้อ�้ งต้น้ ขั้�นตอนและวิธิ ีีการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ใ์ นการมองภาพอนาคตทางเลืือกที่อ่� าจจะเกิดิ ขึ้�น รวมถึึงแนวทางในการสร้้างยุุทธศาสตร์จ์ ากผลลัพั ธ์์จากการคาดการณ์์ หนังั สืือเล่่มนี้้เ� หมาะสำ�ำ หรับั นััก วิเิ คราะห์น์ โยบายหรืือผู้้�บริหิ ารองค์ก์ รที่ต�่ ้อ้ งการทำำ�ความเข้า้ ใจเบื้อ้� งต้น้ เกี่ย่� วกับั แนวคิดิ และแนวทางใน การดำำ�เนินิ กระบวนการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ อนึ่่�ง กรอบความคิิดและวิิธีีการที่�่ใช้้ในการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ที่่�นำำ�เสนอในหนัังสืือ เล่่มนี้้�สามารถประยุุกต์์ใช้้ในการวางแผนยุุทธศาสตร์์ ทั้้�งในระดัับนโยบายสาธารณะและในระดัับ การวางแผนองค์์กร โดยทั่่�วไป การวางแผนนโยบายสาธารณะมัักมีีขอบเขตการวางแผนที่่�กว้้างกว่่า การวางแผนองค์์กร ทั้้�งในด้้านเนื้้�อหา ด้้านจำำ�นวนและความหลากหลายของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย และ ด้้านความซัับซ้้อนเชิิงระบบ ความแตกต่่างระหว่่างการวางแผนทั้้�งสองระดัับจึึงมัักทำ�ำ ให้้ขอบเขต กรอบแนวคิิดและวิิธีีการที่่�ใช้้ในการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์มัักแตกต่่างกัันเมื่ �อวััตถุุประสงค์์ของการ วางแผนยุทุ ธศาสตร์แ์ ตกต่า่ งกันั ในภาพรวม หนังั สืือเล่ม่ นี้้น� ำำ�เสนอเนื้อ้� หาที่ค�่ รอบคลุมุ ทั้้ง� สองกรณีี แต่ก่ ็็ มีีเนื้อ้� หาที่ร�่ ะบุรุ ายละเอีียดที่แ่� สดงความแตกต่า่ งในองค์ป์ ระกอบหรืือประเด็น็ ระหว่า่ งการคาดการณ์เ์ พื่่อ� การวางแผนยุทุ ธศาสตร์ร์ ะดับั นโยบายสาธารณะกับั การคาดการณ์เ์ พื่่อ� วางแผนยุทุ ธศาสตร์ร์ ะดับั องค์ก์ ร ตามกรอบเนื้อ้� หาข้า้ งต้น้ กลุ่�มเป้า้ หมายหลักั ของหนังั สืือเล่ม่ นี้้ค� ืือนักั วิเิ คราะห์แ์ ละนักั วางแผน ยุทุ ธศาสตร์์ ทั้้ง� ในหน่ว่ ยงานภาครัฐั ที่ม�่ ีีพันั ธกิจิ หลักั ในการพัฒั นานโยบายสาธารณะ และในบริษิ ัทั เอกชน และองค์์กรไม่่แสวงหากำำ�ไรที่่�ต้้องการพััฒนาหรืือปรัับปรุุงยุุทธศาสตร์์ขององค์์กรตามสถานการณ์์ที่่� เปลี่่�ยนแปลงไป อีีกกลุ่�มเป้้าหมายหนึ่�่งคืือนัักวิิชาการ นัักวิิจััยและนัักศึึกษาที่�่ต้้องการความรู้�พื้�นฐาน เกี่่�ยวกัับกรอบแนวคิิดและวิิธีีการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์เพื่่�อนำำ�ความรู้ �ที่�ได้้ไปประยุุกต์์ใช้้ในการฉาย ภาพอนาคตของปรากฏการณ์ท์ ี่ส�่ นใจ สำ�ำ หรับั ผู้้�ที่ส่� นใจในรายละเอีียดในเชิงิ ทฤษฎีแี ละหลักั การพื้น้� ฐาน ของอนาคตศึึกษา สามารถอ่า่ นเพิ่่ม� เติมิ ได้ใ้ นหนังั สืือ “อนาคตศึึกษา” ที่ผ�ู่้�เขีียนได้จ้ ัดั พิมิ พ์ไ์ ว้ค้ ู่่�กับั หนังั สืือ เล่่มนี้้�

10 การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ ผู้้�เขีียนขอขอบคุณุ สำ�ำ นักั งานการวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติทิ ี่ใ่� ห้้ทุุนสนัับสนุนุ โครงการวิจิ ัยั “คนเมืือง 4.0” และการจัดั ทำ�ำ หนังั สืือเล่ม่ นี้้� ขอขอบคุุณศาสตราจารย์์ ดร.มิ่ง� สรรพ์์ ขาวสอาด และคุุณจักั รีี เตจ๊๊ะวารีี ผู้้�จััดการหน่่วยบริิหารจััดการและส่่งมอบผลลััพธ์์ แผนงานคนไทย 4.0 ที่�่กรุุณาทาบทามผู้�เขีียนให้้ ดำ�ำ เนิินโครงการวิิจััย และให้้การสนัับสนุุนตลอดเรื่�อยมา ขอขอบคุุณอาจารย์์ว่่าน ฉัันทวิิลาสวงศ์์ ที่่�กรุุณาให้้ความเห็็นและคำ�ำ แนะนำ�ำ ในการปรับั ปรุุงเนื้�้อหา และผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร.ไขศรีี ภัักดิ์�สุุข เจริิญ ที่�่ช่่วยออกแบบปกหนัังสืือ ขอขอบคุุณผู้้�ช่่วยวิิจััยทุุกท่่าน คุุณอรรถพัันธ์์ สารวงศ์์ คุุณกิิตติิณััฐ พิมิ พขันั ธ์์ คุณุ วัชั รินิ ทร์์ ขวัญั ไฝ และคุณุ ทัตั พล วงศ์ส์ ามัคั คีี ที่เ่� ป็น็ แรงกำ�ำ ลังั สำำ�คัญั ในการเรีียบเรีียงเนื้อ้� หา และออกแบบหนังั สืือเล่ม่ นี้้ใ� ห้้สมบูรู ณ์ย์ิ่ง� ขึ้น� ผู้้�เขีียนหวังั ว่า่ หนังั สืือเล่ม่ นี้้จ� ะเป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ ผู้้�วิเิ คราะห์์ พัฒั นาและกำ�ำ หนดนโยบายในการ สร้า้ งความเข้า้ ใจเกี่ย่� วกับั กระบวนการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ เพื่่อ� นำำ�ไปสู่่�การกำำ�หนดยุทุ ธศาสตร์ก์ าร พัฒั นาและนโยบายสาธารณะที่ต�่ อบโจทย์ค์ วามต้อ้ งการของสังั คมและสอดคล้อ้ งกับั การเปลี่ย่� นแปลงใน อนาคตได้้ต่อ่ ไป อภิิวััฒน์์ รััตนวราหะ

การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ 11

12 การคาดการณ์เชงิ ยุทธศาสตร์ 1 สารบญั 4 6 คำำ�นำำ� 12 สารบัญั 16 1 | บทนำ�ำ 23 ความหมายของการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ 26 แนวคิิดพื้น�้ ฐานของการคาดการณ์์เชิิงยุทุ ธศาสตร์ ์ 28 ประเภทของวิิธีีการคาดการณ์์ 30 กระบวนการคาดการณ์์ในบริบิ ทการวางแผนยุทุ ธศาสตร์์ 48 51 2 | การก�ำหนดขอบเขต วััตถุุประสงค์ ์ 23 ขั้้�นตอน 53 องค์์ประกอบในการกำำ�หนดขอบเขตการคาดการณ์ ์ 61 การประชุุมเชิงิ ปฏิบิ ััติิการเพื่่อ� กำ�ำ หนดขอบเขต 77 สรุุป 80 3 | การวิเคราะหผ์ ู้มีสว่ นได้สว่ นเสีย 81 แนวคิิดและหลัักการเบื้้�องต้้น 84 แนวทางและกระบวนการวิิเคราะห์์ 86 การคิดิ เชิงิ ออกแบบและบุคุ ลัักษณ์ ์ 88 สรุปุ 104 112 4 | การกวาดสญั ญาณ 114 แนวคิิดพื้น�้ ฐานและวัตั ถุปุ ระสงค์์ 118 ข้อ้ คำำ�นึึงในการกวาดสััญญาณ การระบุุแนวโน้ม้ หลัักและปััจจัยั ขัับเคลื่่อ� นสำำ�คัญั การวิเิ คราะห์ร์ ะดับั ความไม่่แน่่นอนและผลกระทบ การประเมินิ ผลกระทบ-ความไม่่แน่น่ อน การประชุุมเชิงิ ปฏิบิ ัตั ิิการเพื่่�อกวาดสััญญาณ สรุปุ

การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ 13 5 | การวเิ คราะหพ์ ลวตั การเปล่ียนแปลง 119 การสรา้ งผังระบบ 122 การประชุมเชงิ ปฏิบัติการในการสร้างผังระบบ 127 การวิเคราะห์ช้ั นสาเหตุ 131 สรปุ 136 6 | การพยากรณ์ 137 อนาคตฐาน 140 อนาคตทางเลอื ก: ฉากทัศน์ 141 การพัฒนาฉากทัศน์แบบสองแกน 151 การพัฒนาฉากทศั น์ตามต้นแบบการเปลี่ยนแปลง 159 การพฒั นาฉากทัศนต์ ามกง่ิ กา้ นอนาคต 162 การประชุมเชิงปฏิบตั ิการเพอ่ื สร้างฉากทศั น์ 165 วงล้ออนาคต 176 การประชมุ เชงิ ปฏิบัติการทีใ่ ช้วงล้ออนาคต 179 7 | อนาคตท่ีพงึ ประสงค์ 183 แนวคิดเบื้องตน้ 186 การประชมุ เชิงปฏบิ ตั ิการเพ่ือสรา้ งภาพอนาคตที่พงึ ประสงค์ 188 8 | การพัฒั นายุุทธศาสตร์์ 191 แนวคดิ เบื้องต้นเกีย่ วกับยทุ ธศาสตร ์ 194 การพยากรณย์ อ้ นกลับ 211 การประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั ิการเพ่อื พยากรณย์ อ้ นกลบั 213 การวเิ คราะห์เสน้ ทางอนาคตสามชว่ ง 217 การประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั กิ ารในการวิเคราะห์เส้นทางอนาคตสามชว่ ง 220 การวเิ คราะห์สวอตและโทวส์ 224 การประชุมเชงิ ปฏิบัตกิ ารเพ่ือวเิ คราะห์สวอต 230 การทดสอบอโุ มงค์ลม 233 การประชมุ เชิงปฏบิ ตั ิการในการทดสอบอุโมงคล์ ม 237 9 | บทส่งทา้ ย 241 เชิิงอรรถ บรรณานุกุ รม 249 ดรรชนี ี 251 255

14 การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ สารบญั แผนภาพ แผนภาพที่่� 1 กรวยอนาคต 7 แผนภาพที่่� 2 ประเภทของวิธิ ีกี ารคาดการณ์์ 15 แผนภาพที่่� 3 ขั้น�้ ตอนการวางแผนยุทุ ธศาสตร์ท์ ี่ม�่ ีีการคาดการณ์์เป็น็ องค์์ประกอบ สำำ�คััญ 17 แผนภาพที่่� 4 ตััวอย่า่ งผัังขอบเขตสำำ�หรัับการคาดการณ์ ์ 49 แผนภาพที่่� 5 ตััวอย่่างแสดงการรวมกลุ่่�มพัันธมิิตร 75 แผนภาพที่่� 6 รูปู แบบแนวโน้ม้ ในการคาดการณ์์เชิิงยุทุ ธศาสตร์ ์ 93 แผนภาพที่่� 7 ตััวอย่า่ งผัังระบบเชิิงพลวััตของโรคอ้้วน (OBESITY) 123 แผนภาพที่่� 8 ประเภทของผัังระบบ 125 แผนภาพที่่� 9 ตััวอย่า่ งผัังระบบในการคาดการณ์์อนาคตการทำ�ำ งานบริิการในเมือื ง 126 แผนภาพที่่� 10 กรอบแนวคิิดการวิิเคราะห์์ชั้้น� สาเหตุุ 132 แผนภาพที่่� 11 วิวิ ััฒนาการของสำ�ำ นัักคิดิ หลัักในการพััฒนาฉากทััศน์ ์ 144 แผนภาพที่่� 12 ตััวอย่า่ งการสร้า้ งฉากทััศน์์แบบกิ่่�งก้า้ นอนาคต 163 แผนภาพที่่� 13 ตััวอย่่างภาพวงล้้ออนาคต 174 แผนภาพที่่� 14 มิติ ิิด้า้ นความรู้้�ของปััญหาและทางออกในการกำ�ำ หนดยุทุ ธศาสตร์์ 178 แผนภาพที่่� 15 แนวทางของยุทุ ธศาสตร์ใ์ นการค้น้ หาปััญหาและทางออก 202 แผนภาพที่่� 16 กรอบแนวคิิดของเส้น้ ทางอนาคตสามช่่วง 218 แผนภาพที่่� 17 ตััวอย่า่ งผัังเส้น้ ทางอนาคตสามช่่วงของภาพอนาคตงานบริกิ าร ในเมืือง 219 แผนภาพที่่� 18 การทดสอบอุุโมงค์ล์ มเพื่่อ� พััฒนายุทุ ธศาสตร์ท์ ี่�ต่ อบรัับกัับหลาย ฉากทััศน์ ์ 236

การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ 15 สารบัญ ตาราง ตารางที่�่ 1 วิธิ ีกี ารหลัักในศึึกษาอนาคต 13 ตารางที่�่ 2 กระบวนการคาดการณ์์เชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ 18 ตารางที่�่ 3 ตััวอย่า่ งวิธิ ีีการและผลผลิิตในกระบวนการคาดการณ์์เชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ ์ 18 ตารางที่�่ 4 ตััวอย่า่ งการกำ�ำ หนดขอบเขตเนื้้อ� หาการวิเิ คราะห์โ์ ครงการ “คนเมืือง 4.0” 43 ตารางที่�่ 5 ตััวอย่่างการขัับเคลื่่อ� นหลัังกระบวนการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ ์ 46 ตารางที่�่ 6 ตััวอย่า่ งตารางผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย (หััวข้้อการคาดการณ์์สมมติ:ิ มลพิิษอุุตสาหกรรม) 69 ตารางที่่� 7 ตััวอย่่างตารางแสดงความขััดแย้ง้ ระหว่่างผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีีย 71 ตารางที่�่ 8 ตััวอย่่างตารางแสดงการวิิเคราะห์์อิิทธิิพลและความเป็็นผู้้�นำำ� 73 ตารางที่�่ 9 ตััวอย่า่ งปััจจััยขัับเคลื่่�อนที่�่น่่าจะมีีผลต่่ออนาคตของเมือื ง 97 ตารางที่่� 10 ตััวอย่่างแบบสรุปุ การกวาดสััญญาณสำำ�หรัับงานคาดการณ์์ ด้้านการท่อ่ งเที่่�ยว 99 ตารางที่่� 11 รูปู แบบความไม่แ่ น่่นอนสำ�ำ หรัับการวางแผนยุุทธศาสตร์ ์ 106 ตารางที่่� 12 แนวทางการวางแผนตามระดัับความไม่่แน่น่ อนและระดัับผลกระทบ 112 ตารางที่�่ 13 ตััวอย่่างการวิิเคราะห์์ชั้้�นสาเหตุุในการสร้า้ งฉากทััศน์ข์ องอุุดมศึึกษา ในอนาคตของมาเลเซีีย 134 ตารางที่่� 14 ชั้น้� สาเหตุุของความคิิดของนัักสัังคมสงเคราะห์เ์ กี่่ย� วกัับองค์ก์ รวิิชาชีีพ ในสิิงคโปร์์ 135 ตารางที่�่ 15 ตััวอย่า่ งสมมติขิ องฉากทััศน์์ตามแนวโน้ม้ /ที่�่ดีีที่่ส� ุุด/ที่แ�่ ย่ท่ ี่ส่� ุุด สำ�ำ หรัับภััยพิบิ ััติิในประเทศไทย 146 ตารางที่่� 16 ตััวอย่่างสมมติิของฉากทััศน์์แบบเพิ่่�มระดัับ 148 ตารางที่�่ 17 ตััวอย่า่ งสมมติขิ องการสร้้างฉากทััศน์์ตามลำ�ำ ดัับเวลา 149 ตารางที่�่ 18 ตััวอย่า่ งฉากทััศน์แ์ บบ 2 แกนของการใช้ช้ ีีวิิตของคนเมืืองในมหานคร กรุงุ เทพใน พ.ศ. 2583 152 ตารางที่�่ 19 ตััวอย่า่ งตััวบ่ง่ ชี้้�ของฉากทััศน์์อนาคตของการสััญจรของจีีนในปีี 2030 156 ตารางที่่� 20 ตััวอย่า่ งแบบกรอกเหตุุการณ์์และผลลััพธ์์สำ�ำ หรัับการสร้า้ งฉากทััศน์์ แบบกิ่่�งก้้านอนาคต 173 ตารางที่�่ 21 ตััวอย่า่ งการพััฒนาฉากทััศน์แ์ บบกิ่่�งก้า้ นอนาคต 198 ตารางที่่� 22 สำ�ำ นัักคิิดว่่าด้้วยการพััฒนายุทุ ธศาสตร์์ 206 ตารางที่่� 23 พื้้น� ที่�ข่ องทางเลืือกในการพััฒนายุุทธศาสตร์์ 209 ตารางที่�่ 24 ประเภทของยุทุ ธศาสตร์์ที่พ�่ ััฒนาตามฉากทััศน์ ์ 210 ตารางที่�่ 25 ประเภทยุทุ ธศาสตร์์ตามการไขว้้ SWOT/TOWS 227 ตารางที่่� 26 ตััวอย่า่ งการวิเิ คราะห์์ยุุทธศาสตร์์จากการไขว้แ้ บบโทวส์ ์ 228 ตารางที่�่ 27 ตััวอย่า่ งการประเมินิ ความทนทานของยุุทธศาสตร์ต์ ่อ่ ฉากทััศน์์ 239

การคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ 1

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 2 1 บทน�ำ Humans are possessed, to some degree, with the power of foresight. Yet we so often learn things the hard way, through disaster. David Grinspoon

3 การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ การคาดการณ์เ์ ป็น็ ขั้้น� ตอนสำำ�คัญั ของการวางแผน ไม่ว่ ่า่ จะในระดับั ปัจั เจกและองค์ก์ ร หรืือในระดับั เมืือง และประเทศ ผลผลิติ และผลลััพธ์ท์ ี่่�ได้ม้ าจากกระบวนการคาดการณ์เ์ ป็็นองค์์ประกอบพื้้�นฐานของการ ตััดสิินใจบนข้้อมููลเชิิงประจัักษ์์ ซึ่�่งส่่วนหนึ่�่งเป็็นหลัักฐานที่�่สามารถพิิสููจน์์และทดสอบเพื่่�อยืืนยัันความ ถููกต้้องได้้ ในขณะเดีียวกััน การคาดการณ์์ยัังเป็็นผลลััพธ์์ของจิินตนาการเพื่่�อสร้้างอนาคตทางเลืือกที่�่ เป็น็ ไปได้้ในหลายทาง สำ�ำ หรัับใช้เ้ ป็็นข้อ้ มูลู ในการกำำ�หนดอนาคตที่�่พึึงประสงค์ห์ รืือวิิสััยทััศน์์ ซึ่�่งใช้เ้ ป็น็ กรอบแนวคิดิ และเป้า้ หมายของการกำ�ำ หนดนโยบาย ยุุทธศาสตร์์ และแผนปฏิิบัตั ิิการที่�เ่ หมาะสมต่่อไป การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์เป็็นหนึ่�่งในกระบวนการที่�่ช่่วยให้้การกำ�ำ หนดและวางแผน ยุทุ ธศาสตร์เ์ ป็น็ ไปได้้ดีีและมีีประสิทิ ธิภิ าพมากขึ้�น ทั้้ง� สำำ�หรัับองค์์กรเอกชนและนโยบายสาธารณะ โดย เป็น็ กระบวนการสร้า้ งฐานความรู้�เกี่ย่� วกับั แนวโน้ม้ การเปลี่ย่� นแปลงและการพัฒั นาที่ม่� ีีผลกระทบสำำ�คัญั อย่า่ งเป็น็ ระบบ รวมถึึงเป็น็ พื้น้� ฐานของการสร้า้ งวิสิ ัยั ทัศั น์แ์ ละทางเลืือกในเชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ การคาดการณ์์ เชิิงยุุทธศาสตร์์ยัังเป็็นกระบวนการกระตุ้้�นให้้เกิิดการแลกเปลี่�่ยนและเรีียนรู้้�ร่่วมกัันระหว่่างผู้้�มีีส่่วนได้้ ส่่วนเสีียในองค์์กรและในสังั คมทั่่ว� ไป ดัังนั้้น� การทำ�ำ ความเข้้าใจเกี่ย่� วกัับการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ จึึงเป็็นความรู้�และทัักษะพื้�้นฐานที่�่สำ�ำ คััญสำำ�หรัับนัักวิิเคราะห์์และกำำ�หนดนโยบายที่่�เป็็นผู้้�มีีบทบาทใน การกำ�ำ หนดทิิศทางการพัฒั นาต่่อไปในอนาคต ตามที่่�ได้้เกริ่�นไว้้ในคำำ�นำำ�ก่่อนหน้้านี้้� ความไม่่แน่่นอนเป็็นเรื่�องปกติิของโลก และเป็็นแก่่น หลัักของการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ การเปลี่่�ยนแปลงในโลกยิ่�งมีีความรวดเร็็วและซัับซ้้อนมากขึ้�น เท่า่ ใด และช่่วงเวลาของการคาดการณ์ย์ิ่�งไกลออกไปในอนาคตเท่่าใด ความสามารถของมนุษุ ย์ใ์ นการ รัับรู้้�และจัดั การกับั การเปลี่่�ยนแปลงนั้้น� ยิ่่�งยากขึ้�นเท่า่ นั้้�น ช่อ่ งว่า่ งระหว่่างการเปลี่่ย� นแปลงที่่�เกิิดขึ้�นกับั ความสามารถในการรับั รู้้�ของมนุษุ ย์น์ ี้้เ� องที่ท่� ำ�ำ ให้เ้ กิดิ ความไม่แ่ น่น่ อน เนื้อ้� หาในหนังั สืือเล่ม่ นี้้จ� ึึงให้ค้ วาม สำ�ำ คัญั เป็น็ พิเิ ศษกัับความไม่่แน่น่ อนในการคาดการณ์์ภาพอนาคต เนื้อ้� หาในบทนี้้น� ำำ�เสนอความรู้�พื้น� ฐานเกี่ย่� วกับั การคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ โดยเริ่ม� จากความ หมายของการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ แนวคิดิ และหลักั การสำำ�คัญั ด้า้ นอนาคตศึึกษาที่เ่� ป็น็ พื้น้� ฐานของ การคาดการณ์์ ไปจนถึึงกระบวนการและขั้�นตอนหลัักของการคาดการณ์์ที่�่ใช้้ในกระบวนการวางแผน ยุทุ ธศาสตร์์

การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ 4 ความหมายของการ คาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ การคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ห์ มายถึึงกระบวนการสร้า้ งชุดุ ข้อ้ มูลู และความรู้�เกี่ย่� วกัับอนาคตทางเลืือก ซึ่่�งใช้้เป็น็ พื้น้� ฐานของการพัฒั นาทางเลืือกเชิงิ ยุุทธศาสตร์์สำำ�หรับั บุุคคลหรืือองค์ก์ ร ในการวางแผนและ ดำ�ำ เนิินการเพื่่�อบรรลุุเป้้าหมายตามพัันธกิิจที่่�ตั้�งไว้้ โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งในการเตรีียมพร้้อมรัับมืือกัับ ความไม่่แน่่นอนและปััจจััยเสี่�่ยงด้้านต่่าง ๆ ที่่�จะเกิิดขึ้�นในอนาคต การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์จึึง เป็น็ ทั้้ง� กระบวนการและเครื่่อ� งมืือที่ช่� ่ว่ ยให้อ้ งค์ก์ รสามารถเตรีียมพร้อ้ มและปรับั ตัวั ได้ก้ ับั สภาพแวดล้อ้ ม ที่่�เปลี่่�ยนแปลงไปอย่่างรวดเร็็ว และสามารถบริิหารจััดการความไม่่แน่่นอนและความเสี่�่ยงได้้อย่่างเป็็น ระบบ การคาดการณ์์เชิิงยุทุ ธศาสตร์์เน้้นการวิิเคราะห์์เชิิงระบบที่�่ประมวลและวิิเคราะห์์ข้้อมููลเกี่�่ยว กัับแนวโน้้มและสาเหตุุของการเปลี่่�ยนแปลงจากอดีีตถึึงปััจจุุบััน ในการสร้้างทางเลืือกเชิิงยุุทธศาสตร์์ ที่อ�่ งค์ก์ รสามารถดำ�ำ เนินิ การเพื่่อ� บรรลุเุ ป้า้ หมายระยะกลางถึึงระยะยาว กรอบแนวคิดิ และวิธิ ีีการที่ใ่� ช้ใ้ น การคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์จ์ ึึงผสมผสานวิธิ ีีการด้้านอนาคตศึึกษา (futures studies) เข้า้ กับั วิิธีีการ ด้้านการบริหิ ารจัดั การเชิิงยุทุ ธศาสตร์์ (strategic management) ท่่ามกลางสถานการณ์์ที่่�การเปลี่่�ยนแปลงเกิิดขึ้�นอย่่างรวดเร็็ว ปััจจััยขัับเคลื่่�อนที่่�เป็็นสาเหตุุ และผลักั ดันั ให้เ้ กิดิ การเปลี่ย�่ นแปลงมักั มีีอยู่�เป็น็ จำ�ำ นวนมาก และมักั ปรับั เปลี่ย�่ นรูปู แบบและคุณุ ลักั ษณะ อยู่�ตลอดเวลา อีีกทั้้ง� การเปลี่ย�่ นแปลงเหล่า่ นั้้น� อาจจะก่่อให้เ้ กิดิ ทั้้ง� ที่่�เป็็นผลดีีและผลเสีีย และมีีผลเกี่ย่� ว เนื่่อ� งกัันอย่่างซัับซ้้อน ดัังนั้้�น การคาดการณ์เ์ ชิิงยุทุ ธศาสตร์์จึึงจำ�ำ เป็น็ ต้้องมองระบบแบบองค์์รวม และ เห็น็ ความเชื่อ� มโยงกันั ทั้้ง� ระบบ ไม่เ่ พีียงเฉพาะเหตุกุ ารณ์ใ์ นอนาคตที่อ่� าจเกิดิ ขึ้น� ได้้ (possible futures) อนาคตที่เ่� ชื่อ� ว่า่ เกิดิ ขึ้น� ได้้ (plausible futures) และอนาคตที่ห�่ วังั ว่า่ จะเกิดิ ขึ้น� หรืืออนาคตที่พ�่ ึึงประสงค์์ (preferable future) แต่ร่ วมไปถึึงเหตุกุ ารณ์ไ์ ม่ค่ าดฝันั (wild cards) ที่อ�่ าจจะเกิดิ ขึ้น� ทั้้ง� ที่เ่� หตุกุ ารณ์ท์ ี่�่ เคยเกิดิ มาแล้ว้ ในอดีีตและเหตุุการณ์ท์ ี่ไ�่ ม่่เคยเกิิดขึ้น� มาก่อ่ น และสััญญาณอ่่อน (weak signals) ที่อ�่ าจ กลายเป็็นแนวโน้ม้ สำำ�คััญในอนาคต

5 การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ กระบวนการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ยัังนิิยมใช้้เป็็นเครื่่�องมืือหนึ่่�งในการสร้้างการมีีส่่วน ร่ว่ มของผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่ว่ นเสีียทั้้ง� ภายในและภายนอกองค์์กร เพื่่�อให้้มุุมมองและประเด็็นในการคาดการณ์์ อนาคตมีีความหลากหลาย และเพื่่�อให้้กระบวนการคาดการณ์์นำ�ำ ไปสู่่�การสร้้างวิิสััยทััศน์์ร่่วมกัันของผู้� เข้า้ ร่ว่ มกระบวนการ

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 6 แนวคดิ พน้ื ฐานของการ คาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์มีีข้้อสมมติิและกรอบแนวคิิดเบื้้�องต้้นที่่�ควรคำ�ำ นึึงถึึงในการดำ�ำ เนิิน กระบวนการและการตีีความผลลััพธ์์จากการคาดการณ์์ ข้้อสมมติิเหล่่านี้้�มีีรากฐานมาจากทฤษฎีีและ แนวความคิดิ ที่�่ได้ร้ ับั การพัฒั นาขึ้�นมาในวงการอนาคตศึึกษา ตามรายละเอีียดดัังนี้้� อนาคตมีีอยู่�หลากหลาย ไม่่ตายตัวั และขึ้้�นอยู่่�กับั ปัจั จุุบันั พื้น�้ ฐานสำ�ำ คัญั ของอนาคตศึึกษาและการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ค์ ืือ อนาคตไม่ไ่ ด้ก้ ำ�ำ หนดไว้ต้ ายตัวั แต่่ มีีทางเลืือกของอนาคตอยู่�หลากหลายและไม่จ่ ำ�ำ กัดั ข้อ้ สมมตินิ ี้้เ� ป็น็ เหมืือนกฎพื้น้� ฐานของอนาคตศึึกษา ซึ่ง่� ยึึดถืือความเป็น็ พหุขุ องภาพอนาคตที่ไ่� ม่ไ่ ด้ม้ ีีอยู่�เพีียงภาพอนาคตเดีียว และเชื่อ� ว่า่ ทางเลืือกของอนาคต มีีอยู่�หลายภาพและหลายรูปู แบบ ทั้้ง� อนาคตที่อ่� าจเกิดิ ขึ้น� ได้้ อนาคตที่เ�่ ชื่อ� ว่า่ เกิดิ ขึ้น� ได้แ้ ละอนาคตที่ค�่ าด หวังั ให้้เกิิดขึ้�น ดัังที่่�แสดงในแผนภาพที่�่ 1 อนาคตแต่่ละประเภทมีีนััยที่่�แตกต่า่ งกัันสำ�ำ หรับั การทำำ�ความ เข้า้ ใจและคาดการณ์อ์ นาคต รวมไปถึึงการดำำ�เนินิ การเพื่่อ� รับั มืือหรืือสร้า้ งอนาคตให้เ้ ป็น็ ไปตามที่ต�่ ้อ้ งการ ข้อ้ สมมติพิ ื้น้� ฐานอีีกประการหนึ่ง่� ที่ส�่ ืืบเนื่่อ� งตามมา คืือ อนาคตไม่ส่ ามารถทำ�ำ นาย (predict) ได้้ เนื่่อ� งจากไม่ม่ ีีทางที่จ�่ ะเก็บ็ ข้อ้ มููลได้ค้ รบและสมบูรู ณ์์ทั้้ง� หมด ดังั นั้้�น ต่อ่ ให้อ้ นาคตเป็น็ แบบตายตััวก็ต็ าม ก็็ไม่่มีีทางที่�่จะทำำ�นายได้้อย่่างแม่่นยำ�ำ อย่่างสมบููรณ์์ เนื่่�องจากแบบจำ�ำ ลองหรืือโมเดลที่�่สร้้างขึ้�นมาเพื่่�อ ทำำ�ความเข้า้ ใจเกี่่�ยวกัับอนาคตก็็จะไม่่มีีความสมบูรู ณ์์ได้้ ด้้วยข้อ้ มูลู ที่่�ใช้้ในการวิเิ คราะห์ไ์ ม่่สามารถที่จ่� ะ เก็บ็ ให้้ครบได้้ คำ�ำ ทำำ�นายใด ๆ จึึงย่่อมคาดเคลื่่อ� นไปจากความเป็น็ จริิงที่่�คิดิ ว่า่ มีีอยู่� ยิ่ง� ในกรณีีที่อ�่ นาคต เป็็นแบบไม่่ตายตััว มีีความไม่แ่ น่น่ อนและเปลี่่�ยนไปเรื่�อย ๆ ได้้ การทำ�ำ นายอนาคตจึึงยิ่ง� ไม่ส่ ามารถเป็็น ไปได้้ หลักั การสำ�ำ คัญั ของการคาดการณ์จ์ ึึงอยู่�ที่ก� ารวิเิ คราะห์ห์ าทางเลืือกของอนาคต และตัดั สินิ ใจเลืือก ดำ�ำ เนินิ การตามทางเลืือกใดทางเลืือกหนึ่ง�่ การคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์จ์ ึึงไม่ใ่ ช่เ่ ป็น็ เพีียงการทำำ�นายว่า่ จะเกิิดอะไรขึ้้�นในอนาคต แต่่เป็็นการวิิเคราะห์์และสร้้างทางเลืือกของอนาคตเพื่่�อวางแผนดำำ�เนิินการ ต่่อไป

7 การคาดการณ์เชงิ ยุทธศาสตร์ หลัักการสำ�ำ คััญประการหนึ่�่งของการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์คืือ ภาพอนาคตเป็็นผลลััพธ์์ที่่� เกิิดจากการกระทำำ�ในปััจจุุบััน แม้้ว่่ามนุุษย์์เราไม่่สามารถทำำ�นายได้้ว่่า อนาคตใดจากทางเลืือกที่�่มีีอยู่� อย่่างไม่่จำ�ำ กััดจะเกิิดขึ้�นจริิงในอนาคต แต่่การตััดสิินใจที่่�จะทำำ�หรืือไม่่ทำำ�อะไรบางอย่่างในปััจจุุบัันย่่อม ทำ�ำ ให้เ้ กิดิ การเปลี่ย่� นแปลงได้ใ้ นอนาคต ดังั นั้้น� การคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์จ์ ึึงเสมืือนเป็น็ กระบวนการ สร้า้ งทางเลืือกเกี่ย�่ วกับั อนาคต พร้อ้ มคำำ�นึึงถึึงผลกระทบของการตัดั สินิ ใจในทางเลืือกต่า่ ง ๆ ในปัจั จุบุ ันั นอกจากนี้้� การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ยัังเชื่�อว่่า การคิิดเชิิงอนาคต (futures thinking) ความรู้�และทัักษะเกี่�่ยวกัับอนาคต (futures literacy) และภาพลัักษณ์์เกี่่�ยวกัับอนาคต (images of the future) มีีผลต่่อการตััดสิินใจในการดำำ�เนิินการในปััจจุุบััน ดัังนั้้�น การทำ�ำ ความเข้้าใจถึึงความคิิด และจินิ ตนาการเกี่่�ยวกัับอนาคตจะมีีผลต่อ่ การตัดั สิินใจในปัจั จุุบัันและผลลััพธ์ท์ ี่จ�่ ะเกิิดขึ้�นในอนาคต แผนภาพที่�่ 1 กรวยอนาคต ที่�่มา: อภิวิ ััฒน์์ รััตนวราหะ (2563) ดััดแปลงจาก Voros (2003) หลักั การที่ก�่ ล่า่ วไปข้า้ งต้น้ สามารถนำำ�มาประยุกุ ต์ใ์ ช้ใ้ นการแบ่ง่ ประเภทของอนาคตตามระดับั ความเป็็นไปได้้ที่่แ� ตกต่่างกันั ดัังที่่�แสดงในแผนภาพที่่� 1

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 8 อนาคตตามคาดหมาย (projected future) หมายถึง อนาคตที่คาดหมายว่าจะเกิดขึ้น ภายในชว่ งเวลาทีก่ �ำหนดตามภาพที่เป็นอยูจ่ ากอดตี จนถงึ ปัจจุบนั จะยังคงด�ำเนนิ ตอ่ ไปในอนาคต โดย ไม่มกี ารเปลี่ยนแปลงของเงอื่ นไขและบรบิ ทรอบข้าง จึงมกั เป็นภาพอนาคตเดยี วที่ท�ำนายว่าจะเกิดขึ้น และมัักใช้้คำำ�ว่่า future แบบเอกพจน์์ (singular) อนาคตตามคาดหมายมัักเป็็นปรากฏการณ์์หรืือ เหตุกุ ารณ์ต์ ามกฎของธรรมชาติทิ ี่ไ�่ ม่ม่ ีีการเปลี่ย�่ นแปลง หรืืออาจเปลี่ย่� นแปลงได้ใ้ นระยะเวลาที่ย่� าวนาน มากและเกิินกว่่าขอบเขตของการวิิเคราะห์์ เช่่น พระอาทิิตย์์ยัังคงขึ้�นตอนเช้้าในทิิศตะวัันออกไปอีีก หนึ่�ง่ พันั ล้า้ นปีขี ้า้ งหน้า้ กรุุงเทพมหานครยัังคงเป็น็ เมืืองใหญ่่ที่ส�่ ุดุ ของประเทศไทยในอีีก 20 ปีีข้า้ งหน้้า เป็็นต้้น อย่่างไรก็็ตาม ตามกรอบแนวคิิดการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ที่�่ให้้ความสำ�ำ คััญกัับความไม่่ แน่่นอน อนาคตตามคาดหมายมัักเกิิดขึ้�นได้้จริิงเฉพาะในระยะสั้�น เนื่่�องจากในระยะกลางและระยะ ยาว บริบิ ทและเงื่อ� นไขต่า่ ง ๆ มักั เปลี่ย่� นไป และอาจมีีเหตุไุ ม่ค่ าดฝันั ทำ�ำ ให้ภ้ าพอนาคตที่ท�่ ำ�ำ นายไว้ไ้ ม่เ่ กิดิ ขึ้น� หรืือจะเปลี่ย�่ นแปลงไปเมื่ อ� วันั เวลาผ่า่ นไป ตามแนวคิดิ นี้้� อนาคตตามคาดหมายถืือเป็น็ ส่ว่ นหนึ่ง�่ ของ อนาคตฐาน (baseline future) หรืืออนาคตตามสถานการณ์ป์ กติิ (business as usual) ซึ่ง�่ มัักใช้เ้ ป็็น ฐานของการเปรีียบเทีียบกัับภาพอนาคตทางเลืือก (alternative futures) ที่ว�่ ิเิ คราะห์แ์ ละจิินตนาการ ขึ้น� มาด้ว้ ยภาพอนาคตประเภทอื่น� ๆ อนาคตที่่น� ่่าจะเกิิดขึ้�น้ (probable futures) เหตุุการณ์ห์ รืือปรากฏการณ์์บางประการมีี โอกาสเกิิดขึ้�นได้้ตามแนวโน้้มที่่�มีีอยู่�ในปััจจุุบััน อนาคตที่�่น่่าจะเกิิดขึ้�นบางเหตุุการณ์์มีีโอกาสเกิิดขึ้�นได้้ สููงกว่่าเหตุุการณ์์อื่�น อนาคตที่�่เกิิดขึ้�นจากการต่่อแนวโน้้มที่่�มีีมาแต่่เดิิมโดยไม่่มีีการเปลี่่�ยนแปลงองค์์ ประกอบพื้�้นฐานเรีียกว่า่ สถานการณ์ต์ ามปกติิ หรืือ business as usual อย่่างไรก็็ตาม แนวโน้้มที่่�เกิดิ ขึ้�นในด้า้ นต่่าง ๆ มีีการเปลี่่�ยนแปลงอยู่�เสมอ และเป็น็ เรื่�องปกติิที่แ�่ นวโน้ม้ ที่่เ� คยมีีมาจะเปลี่่ย� นแปลงไป ในระยะยาว ในขณะที่่�บางแนวโน้้มอาจเปลี่�่ยนแปลงไปอย่่างกะทัันหััน และบางแนวโน้้มเกิิดขึ้�นใหม่่ อย่่างไม่่คาดฝัันมาก่่อน ด้้วยเหตุุนี้้� การติิดตามและศึึกษาแนวโน้้มเพื่่�อพยากรณ์์อนาคต จึึงเป็็นเพีียง เสี้�ยวเดีียวของการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ เนื่่�องจากภาพอนาคตที่�่น่่าจะเกิิดขึ้�นได้้มีีอยู่�มากกว่่าภาพ ที่่�เกิิดขึ้�นตามแนวโน้้มจากอดีีต ในการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ ภาพอนาคตฐานจึึงมัักประกอบด้้วย ภาพอนาคตตามคาดหมายและภาพอนาคตที่น่� ่่าจะเกิดิ ขึ้�น อนาคตที่�่อาจเกิิดขึ้้�นได้้ (possible futures) หมายถึึง เหตุุการณ์์หรืือปรากฏการณ์์ใน อนาคตที่่�สามารถจิินตนาการได้้ ไม่่ว่่าจะฟัังดููเป็็นเหตุุการณ์์เฟ้้อฝัันเท่่าใดก็็ตาม ตราบใดที่่�เราสามารถ จินิ ตนาการได้้ ก็แ็ สดงว่่ามีีโอกาสเกิดิ ขึ้�นได้้ ในภาษาอัังกฤษ อนาคตที่่�อาจเกิิดขึ้�นได้้มัักใช้้คำ�ำ ว่่า possib- ble futures that “might happen”

9 การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ ตััวอย่่างของอนาคตที่่�อาจเกิิดขึ้�นได้้มีีอยู่�มากและมัักปรากฏอยู่�ในนวนิิยายวิิทยาศาสตร์์ เช่่น การเดิินทางระหว่่างดวงดาวด้ว้ ยระบบการขับั เคลื่่อ� นที่�่เร็ว็ กว่่าแสง มนุษุ ย์ม์ ีีชีีวิิตได้ถ้ ึึง 200 ปีี เป็น็ ต้้น สาเหตุทุ ี่�อ่ นาคตที่อ�่ าจเกิดิ ขึ้�นได้้ฟัังดูหู ่่างไกลจากความเป็็นจริงิ มาก ส่่วนหนึ่ง�่ เป็็นเพราะเหตุกุ ารณ์์นั้้น� มีี องค์ป์ ระกอบหรืือข้อ้ สมมติบิ างอย่า่ งที่ข่� ัดั แย้ง้ กับั กฎและหลักั การทางฟิสิ ิกิ ส์ท์ ี่เ่� ป็น็ ที่ย�่ อมรับั อยู่�ในปัจั จุบุ ันั ในขณะเดีียวกััน ความรู้�ที่�มีีอยู่�ในปััจจุุบัันไม่่เพีียงพอที่�่จะทำ�ำ ให้้เหตุุการณ์์นั้้�นเกิิดขึ้�นได้้ ความรู้�หรืือ เทคโนโลยีีพื้้�นฐานที่�่เป็็นข้้อสมมติิของเหตุุการณ์์นั้้�นยัังไม่เ่ กิิดขึ้�นหรืือมีีอยู่�ในปัจั จุุบันั แต่่อย่่างน้้อยก็็พอ รู้�ว่า ถ้้ามีีความรู้�หรืือเทคโนโลยีีนั้้�นในอนาคตแล้ว้ เหตุกุ ารณ์น์ ั้้�นก็จ็ ะเกิดิ ขึ้น� จริิงได้้ นอกจากนี้้� ขอบเขต ของอนาคตที่เ�่ กิดิ ขึ้น� ได้ย้ ่อ่ มขึ้น� อยู่่�กับั เงื่อ� นไขด้า้ นเวลาที่ก�่ ำ�ำ หนดไว้้ เช่น่ อนาคตที่ค�่ นไทยจะย้า้ ยไปอยู่่�บน ดาวอัังคารย่่อมเกิดิ ขึ้�นได้้ แต่่อาจไม่่เกิิดขึ้น� ภายในเวลา 20 ปีีข้้างหน้้า เป็็นต้้น อย่่างไรก็็ตาม ด้้วยจิินตนาการและความพยายามในการค้้นหาและพััฒนาความรู้�ของมนุุษย์์ รวมถึึงบริบิ ทและปััจจัยั ที่�่อาจเปลี่ย�่ นแปลงไปได้เ้ สมอ อาจทำำ�ให้อ้ นาคตบางภาพมีีโอกาสเกิดิ ขึ้�นได้้ แม้้ อาจดููเหมืือนว่่าเป็็นไปไม่่ได้้ด้้วยความรู้�และเงื่�อนไขในปััจจุุบััน อนาคตที่่�อาจเกิิดขึ้�นได้้จึึงมีีเส้้นแบ่่ง บาง ๆ กัับอนาคตที่่เ� ป็็นไปไม่่ได้้ (impossible/preposterous futures) ดัังที่่แ� สดงไว้้ในภาพกรวย อนาคตข้า้ งต้น้ ทั้้ง� นี้้� หลักั การพื้น้� ฐานประการหนึ่ง�่ ของการดำำ�เนินิ กระบวนการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ คืือการเปิดิ กว้า้ งให้ผู้้�เข้า้ ร่ว่ มกระบวนการสามารถจินิ ตนาการถึึงเหตุกุ ารณ์แ์ ละปรากฏการณ์ท์ ี่ด่� ูเู หมืือน จะเป็็นไปไม่่ได้้หรืือดููเพ้้อฝััน เพื่่�อให้้เห็็นถึึงขอบเขตความเป็็นไปได้้ของภาพอนาคตที่�่จะนำำ�มาใช้้เป็็น กรอบในการฉายภาพอนาคตที่�่จะนำ�ำ มาใช้ใ้ นการวางแผนต่อ่ ไป อนาคตที่�่เชื่่�อว่่าเกิิดขึ้้�นได้้ (plausible) ในเชิิงตรรกะ อนาคตที่�่เชื่�อว่่าเกิิดขึ้�นได้้เป็็นเซต ย่่อยหรืือสัับเซต (subset) ของอนาคตที่�่อาจเกิิดขึ้�นได้้ ความแตกต่่างระหว่่างอนาคตที่่�อาจเกิิดขึ้�นได้้ กับั อนาคตที่่เ� ชื่�อว่า่ เกิดิ ขึ้�นได้้ คืือ ด้ว้ ยความรู้�ที่�มีีอยู่�ในปัจั จุุบััน เราสามารถจินิ ตนาการได้้ว่่าภาพอนาคต บางประการจะเกิดิ ขึ้น� ได้้ ความรู้�ในปััจจุุบัันที่�ว่ ่่านี้้�เกิดิ จากการเข้้าใจในกฎทางฟิิสิกิ ส์์บางประการ หรืือ กระบวนการ สาเหตุุและผลลััพธ์์ รวมถึึงระบบการปฏิิสััมพัันธ์์ของมนุุษย์์และสิ่�งต่่าง ๆ ในโลก อนึ่่�ง อนาคตที่�่เชื่อ� ว่า่ เกิดิ ขึ้น� ได้ใ้ นภาษาอัังกฤษ มัักใช้ค้ ำ�ำ ว่า่ plausible futures that “could happen” ตััวอย่่างอนาคตที่่�เชื่ �อว่่าเกิิดขึ้ �นได้้มีีตั้้�งแต่่เหตุุการณ์์หรืือสถานการณ์์ที่�่มีีเค้้าโครงอยู่ �แล้้วใน ปัจั จุบุ ันั และมีีความเป็น็ ไปได้ร้ ะดับั หนึ่ง่� เช่น่ การกระจายอำำ�นาจไปสู่่�ท้อ้ งถิ่น� อย่า่ งเต็ม็ ที่ข่� องประเทศไทย ซึ่่�งมีีโอกาสเกิิดขึ้�นได้้จริิง แม้้ว่่าอาจต้้องประสบกัับอุุปสรรคจำำ�นวนมากและต้้องใช้้เวลานาน หรืือการ เปลี่�ย่ นรถยนต์ภ์ ายในประเทศให้้เป็็นแบบใช้้เครื่่�องยนต์ไ์ ฟฟ้า้ ทั้้ง� หมดภายในเวลา 20 ปีี ซึ่่�งอาจเป็น็ ไป ได้ย้ ากมาก แต่ก่ ็ม็ ีีโอกาสเกิดิ ขึ้น� ได้จ้ ริงิ ถ้า้ ดำำ�เนินิ การผลักั ดันั อย่า่ งเต็ม็ ที่�่ หรืือมีีการเปลี่ย่� นแปลงนโยบาย เป็น็ เชิิงบัังคัับและดำำ�เนินิ การอย่่างทันั ทีี เป็น็ ต้น้ การวิิเคราะห์ภ์ าพอนาคตที่�่เชื่�อว่า่ เกิิดขึ้�นได้้ย่่อมขึ้�นอยู่� กัับกรอบเวลาที่ก่� ำำ�หนดไว้้ เช่น่ การตั้้�งถิ่�นฐานของมนุุษย์์บนดาวอังั คารอาจยังั เป็็นไปไม่่ได้้ภายใน 10 ปีี ข้้างหน้้า จึึงไม่่นัับเป็็นอนาคตที่�่เชื่�อว่่าเกิิดขึ้�นได้้ภายในกรอบเวลาดัังกล่่าว แต่่หากขยายกรอบเวลาไป เป็น็ 20 ปีี ก็อ็ าจกลายเป็็นอนาคตที่่�เชื่�อว่่าเกิดิ ขึ้น� ได้้ เป็็นต้น้

การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ 10 อนาคตที่่ค� าดหวังั ให้เ้ กิดิ ขึ้้น� หรือื อนาคตที่่�พึึงประสงค์์ (preferable future) อนาคตทั้้�ง สี่่�ประเภทที่�่อธิิบายมาข้้างต้้นสื่่�อถึึงเหตุุการณ์์หรืือภาพอนาคตที่�่รัับรู้้�และจิินตนาการได้้ด้้วยข้้อมููลและ ความรู้�ที่�มนุุษย์์มีีอยู่�และอาจพััฒนาขึ้�นได้้ในอนาคต แต่่การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ไม่่ได้้จำำ�กััดอยู่� เพีียงการพยากรณ์ว์ ่า่ อนาคตทางเลืือกมีีอะไรบ้า้ ง ภาพอนาคตสำ�ำ คัญั สำำ�หรับั การวางแผนคืือภาพอนาคต ที่�่คาดหวัังให้้เกิิดขึ้�นหรืืออนาคตที่่�พึึงประสงค์์ ตามความต้้องการ คุุณค่่าและค่่านิิยมที่่�แต่่ละคนแต่่ละ องค์์กรคาดหวังั ไว้้ จึึงเป็น็ เหตุกุ ารณ์์หรืือสถานการณ์์ที่่�ขึ้น� อยู่่�กับั การประเมิินเชิิงคุุณค่า่ และมีีความเป็น็ อััตวิิสััย (subjective) มาก เนื่่อ� งจากแต่ล่ ะคนในสัังคมและองค์์กรมีีมุุมมอง ความต้อ้ งการและค่่านิยิ ม แตกต่่างกััน ภาพอนาคตที่�่พึึงประสงค์์จึึงมีีอยู่�หลากหลาย และระดัับความเป็็นไปได้้ก็็มีีอยู่�หลากหลาย เช่น่ กันั โดยอาจเป็็นภาพอนาคตตามคาดหมาย ที่�่อาจเกิดิ ขึ้�นได้้ ที่เ�่ ชื่�อว่า่ เกิดิ ขึ้น� ได้้ หรืือที่�น่ ่่าจะเกิิดขึ้น� ก็ไ็ ด้้ ตััวอย่่างเช่่น การส่่งมนุุษย์์ไปดาวอัังคารเป็็นอนาคตที่่�คาดหวัังของนัักวิิทยาศาสตร์์มาเป็็น เวลานาน โดยเฉพาะในองค์์การนาซาของสหรัฐั อเมริิกา และเป็น็ เรื่�องราวที่่ป� รากฏอยู่�ในนวนิิยายและ ภาพยนตร์์วิทิ ยาศาสตร์ห์ ลายเรื่�อง แต่ใ่ นยุุคก่่อนหน้้านี้้� ความรู้�ที่จ� ะทำำ�ให้้เหตุุการณ์น์ ั้้น� เกิดิ ขึ้�นจริิงยัังไม่่ ได้พ้ ัฒั นาขึ้น� มา จึึงอยู่�ในขอบเขตของภาพอนาคตที่อ่� าจเกิดิ ขึ้น� ได้้ เมื่อ� ความรู้�ทางวิทิ ยาศาสตร์เ์ ทคโนโลยีี ได้้พััฒนามากขึ้�น มีีภารกิิจสู่่�ดาวอัังคารที่่�ส่่งยานไร้้คนขัับไปสำำ�รวจพื้�้นที่่� ภาพอนาคตของการส่่งมนุุษย์์ ไปดาวอัังคารจึึงมีีความเป็น็ ไปได้้มากขึ้�น และเริ่�มเข้้าสู่�ขอบเขตของอนาคตที่เ�่ ชื่อ� ว่า่ เกิิดขึ้น� ได้้ เมื่อ� มีีการ ทดลองและประสบความสำำ�เร็จ็ มากขึ้�น ความรู้�ที่ส�ั่�งสมมาจะทำ�ำ ให้้ภาพอนาคตดังั กล่า่ วเป็็นภาพที่�่น่่าจะ เกิิดขึ้น� จนในที่ส่� ุุดกลายเป็น็ เหตุกุ ารณ์์ที่่�เกิดิ ขึ้�นจริิงได้้ การแบ่่งประเภทของอนาคตตามระดัับความเป็็นไปได้้และความพึึงประสงค์์ข้้างต้้น นัับเป็็น แนวคิิดสำำ�คััญของการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ โดยเฉพาะในประเด็็นที่่�ว่่า การกำ�ำ หนดว่่าเหตุุการณ์์ ใดในอนาคตเป็็นภาพที่่อ� าจเกิดิ ขึ้�นได้้ เชื่�อว่่าเกิดิ ขึ้�นได้้ น่่าจะเกิดิ ขึ้น� และคาดหวังั ให้เ้ กิิดขึ้น� จะขึ้น� อยู่� กัับบริิบทและสถานการณ์์ ณ เวลานั้้น� เมื่ อ� เวลาผ่า่ นไป เงื่อ� นไขและบริิบทเปลี่�ย่ นไป การประเมิินและ กำำ�หนดประเภทของอนาคตก็จ็ ะเปลี่ย�่ นแปลงไปด้ว้ ยเช่น่ กันั ในบางครั้้ง� ภาพอนาคตบางภาพที่ค่� าดหวังั จะให้้เกิิดเป็็นสิ่่�งที่�่องค์์กรหรืือสัังคมพึึงประสงค์์เป็็นอย่่างมาก แม้้ว่่าอาจดููยากลำ�ำ บากและไกลเกิินไป แต่่ก็็ทำ�ำ ให้้เกิิดความมุ่�งมั่น� ตั้้�งใจ ความพยายามและการลงทุนุ ลงแรงไปเพื่่�อสร้า้ งความรู้�ที่จ� ะทำำ�ให้ค้ วาม เป็น็ ไปได้เ้ พิ่่ม� มากยิ่ง� ขึ้�น จนทำ�ำ ให้ภ้ าพอนาคตนั้้�นเคลื่่อ� นย้า้ ยจากขอบเขตของอนาคตที่อ่� าจเกิดิ ขึ้น� ได้ไ้ ป สู่�อนาคตที่�่เชื่อ� ว่่าเกิิดขึ้�นได้้ น่่าจะเกิิดขึ้น� และเกิดิ ขึ้�นได้้จริิงในที่ส่� ุดุ ตามแผนภาพ “กรวยอนาคต” จะเห็็นได้้ว่่า มีีภาพอนาคตอีีกรููปแบบหนึ่�่งคืือฉากทััศน์์ (scenarios) ซึ่�่งอยู่�ในขอบเขตของอนาคตที่�่เชื่�อว่่าเกิิดขึ้�นได้้ โดยไม่่ได้้อยู่�ในขอบเขตของอนาคตที่�่น่่า จะเกิิดขึ้�นตามแนวโน้้ม และอนาคตที่�่คาดหวัังจะให้้เกิิดขึ้�น แต่่ก็็ไม่่ได้้อยู่�ในขอบเขตของภาพอนาคตที่�่ อาจเกิิดขึ้น� ได้้ ดัังนั้้น� ฉากทััศน์จ์ ึึงเป็็นเหตุุการณ์์ที่เ่� ชื่อ� ว่า่ เกิดิ ขึ้�นได้้ แต่ก่ ็ไ็ ม่แ่ น่น่ อนมากจนเกิินไปและไม่่ ห่่างไกลจากความเป็น็ จริงิ มากจนเกินิ ไป

11 การคาดการณ์เชงิ ยุทธศาสตร์ อีีกรูปู แบบหนึ่ง�่ ของภาพอนาคตคืือเหตุไุ ม่ค่ าดฝันั หรือื ไพ่พ่ ลิกิ เกม (wild cards) ซึ่ง่� หมายถึึง เหตุกุ ารณ์ท์ ี่ม่� ีีโอกาสเกิดิ ขึ้น� น้อ้ ย แต่เ่ มื่อ� เกิดิ ขึ้น� แล้ว้ จะมีีผลกระทบสูงู เหตุไุ ม่ค่ าดฝันั มีีทั้้ง� ที่อ่� ยู่�ในขอบเขต ของอนาคตที่เ่� ชื่อ� ว่า่ เกิดิ ขึ้น� ได้แ้ ละอาจเกิดิ ขึ้น� ได้้ แต่ไ่ ม่ไ่ ด้อ้ ยู่�ในขอบเขตของอนาคตที่น่� ่า่ จะเกิดิ ขึ้น� ตามแนว โน้ม้ ตัวั อย่า่ งเช่น่ อุกุ กาบาตตกลงบนเมืืองใหญ่่ แผ่น่ ดินิ ไหวครั้้ง� ใหญ่ท่ ี่ก่� รุงุ เทพมหานคร และอินิ เทอร์เ์ น็ต็ ล่่มพร้้อมกัันทั้้ง� โลก เหตุไุ ม่ค่ าดฝันั ไม่่ได้้มีีเฉพาะในด้้านลบเท่า่ นั้้น� แต่ร่ วมไปถึึงเหตุกุ ารณ์ด์ ้า้ นบวก เช่่น การค้้นพบแหล่่งพลังั งานมหาศาล การค้น้ พบวิธิ ีีการรักั ษามะเร็็งทุกุ ประเภท เป็็นต้้น กระบวนการคาดการณ์์นำำ�ไปสู่่�ปัญั ญาร่ว่ มและความเป็น็ เจ้้าของ กระบวนการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ให้้ความสำ�ำ คััญกัับการมีีส่่วนร่่วมของกลุ่�มคนที่่�หลากหลาย ด้้วย ความเชื่�อว่่าไม่่มีีคนใดคนหนึ่่�งรู้�มากกว่่าคนอื่่�นเสมอไป โดยเฉพาะความรู้�ที่�เป็็นพื้�้นฐานสำ�ำ หรัับการฉาย ภาพอนาคต บางคนอาจมีีความรู้�มากกว่า่ คนอื่่น� ในเชิงิ เทคนิคิ แต่ก่ ็ไ็ ม่ไ่ ด้ร้ อบรู้้�มิติ ิหิ รืือมุมุ มองอื่น� มากกว่า่ คนอื่่น� ดัังนั้้น� กระบวนการคาดการณ์จ์ ึึงต้้องมุ่�งไปที่�ก่ ารสร้า้ งปัญั ญาร่่วม (collective intelligence) ที่�่ เกิิดจากทั้้�งการร่่วมมืือ การทำ�ำ งานร่่วมกััน หรืือแม้้แต่่การแข่่งขัันของบุุคคลที่่�หลากหลาย เพื่่�อนำำ�ไปสู่่� ความรู้�ที่�ตกผลึึกและได้้ฉัันทามติใิ นระดับั หนึ่่�ง นอกจากเหตุุผลด้้านข้้อมููลความรู้�แล้้ว ความรู้�สึกเป็็นเจ้้าของเป็็นอีีกเหตุุผลหนึ่่�งที่�่ทำำ�ให้้การ คาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ใ์ นปัจั จุบุ ันั เชื่อ� ในการมีีส่ว่ นร่ว่ มของผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในกระบวนการคิดิ เกี่ย�่ ว กับั อนาคต แนวคิดิ การคาดการณ์แ์ บบมีีส่ว่ นร่ว่ ม (participatory foresight) เชื่อ� ว่า่ การมีีส่ว่ นร่ว่ มของ ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียในกระบวนการคาดการณ์์จะให้้นโยบายและแผนยุุทธศาสตร์์ที่�่ได้้พััฒนามาสามารถ บรรลุคุ วามมีีประสิทิ ธิิภาพ ประสิิทธิผิ ล เป็็นธรรมและยั่�งยืืนได้้มากขึ้�น

การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ 12 ประเภทของ วธิ กี ารคาดการณ์ วิธิ ีีการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ม์ ีีอยู่�จำำ�นวนมาก ซึ่ง่� สามารถแบ่ง่ ได้ห้ ลายประเภทตามเกณฑ์ท์ ี่ใ�่ ช้ใ้ นการ แบ่่งกลุ่�ม ด้้วยปรััชญาและแนวคิิดพื้�้นฐานที่่�แตกต่่างกััน วิิธีีการคาดการณ์์แต่่ละวิิธีีจึึงมีีแนวทางและ กระบวนการที่�่แตกต่่างกััน จึึงไม่่มีีบทสรุุปแบบตายตััวในการแบ่่งประเภทวิิธีีการคาดการณ์์ อย่่างไร ก็็ตาม โครงการ The Millennium Project ซึ่่ง� เป็น็ โครงการอนาคตศึึกษาระดับั โลกที่่�ดำำ�เนินิ อยู่�เป็็น ประจำำ� ได้้ระบุุและแบ่่งวิธิ ีีการศึึกษาอนาคตที่ส�่ ำำ�คัญั ดังั ที่�่แสดงในตารางที่�่ 11 เกณฑ์ห์ นึ่ง�่ ที่ใ่� ช้ใ้ นการแบ่ง่ กลุ่�มประเภทของวิธิ ีีการคาดการณ์ใ์ นโครงการดังั กล่า่ วคืือ ลักั ษณะ ข้อ้ มูลู และวิธิ ีีการวิเิ คราะห์ข์ ้อ้ มูลู ที่ใ่� ช้เ้ ป็น็ แนวทางหลักั โดยแบ่ง่ เป็น็ เชิงิ ปริมิ าณและเชิงิ คุณุ ภาพ อีีกเกณฑ์์ หนึ่ง่� ที่ใ่� ช้ค้ ืือพื้น�้ ฐานและวัตั ถุปุ ระสงค์ห์ ลักั ของการคาดการณ์์ โดยการคาดการณ์เ์ ชิงิ บรรทัดั ฐาน (normat- tive) มุ่�งตอบคำ�ำ ถามว่า่ อนาคตที่พ่� ึึงประสงค์ค์ ืืออะไร ในขณะที่ก�่ ารคาดการณ์เ์ ชิงิ สำำ�รวจ (exploratory) มุ่�งวิเิ คราะห์เ์ พื่่อ� ค้น้ หาว่า่ อนาคตที่ม่� ีีโอกาสเกิดิ ขึ้น� ได้ม้ ีีอะไรบ้า้ ง อย่า่ งไรก็ต็ าม หลายวิธิ ีีการสามารถใช้ไ้ ด้้ ทั้้ง� ข้อ้ มูลู เชิงิ ปริมิ าณและเชิงิ คุณุ ภาพ ในขณะเดีียวกันั หลายวิธิ ีีการก็ม็ุ่�งตอบคำ�ำ ถามทั้้ง� ในเชิงิ บรรทัดั ฐาน และเชิิงสำำ�รวจ ดัังนั้้�น ในการดำ�ำ เนิินโครงการคาดการณ์์จริิง ผู้้�คาดการณ์์จึึงมัักเลืือกและประยุกุ ต์ใ์ ช้้วิธิ ีี การตามเงื่อ� นไขและความเหมาะสมของแต่ล่ ะโครงการ

13 การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ ตารางที่่� 1 วิธิ ีีการหลัักในศึึกษาอนาคต วิิธีีการ เชิิงปริิมาณ เชิงิ คุุณภาพ เชิงิ บรรทัดั ฐาน เชิิงสำำ�รวจ การวิิเคราะห์์แบบจำำ�ลองตามพฤติกิ รรมผู้� กระทำำ� (Agent Modeling) การวิิเคราะห์ช์ั้น� สาเหตุุ (Causal Layered Analysis) ระบบเคออส และไม่เ่ ป็น็ เส้น้ ตรง (Chaos and Non-Linear Systems) การวิเิ คราะห์์ผลกระทบ (Cross-Impact & Trend-Impact Analysis) แบบจำ�ำ ลองการตััดสินิ ใจ (Decision Modeling) วิิธีีเดลฟาย (Delphi Techniques) เศรษฐมิิติิและแบบจำำ�ลองทางสถิิติิ (Econometrics and Statistical Modeling) การกวาดสัญั ญาณ (Environmental Scanning) การสร้้างฉากทััศน์จ์ ากปฏิิสัมั พันั ธ์์เชิิง ระบบ (Field Anomaly Relaxation) รูปู อนาคตหลายเหลี่ย่� ม (Futures Polygon) วงล้อ้ อนาคต (Futures Wheel) การคาดการณ์แ์ บบอัจั ฉริิยะ (Genius Forecasting, Vision, and Intuition) ฉากทััศน์์แบบปฏิสิ ััมพันั ธ์์ (Interactive Scenarios) การวิิเคราะห์ส์ ัณั ฐาน (Morphological Analysis) การวิเิ คราะห์์หลายมุุมมอง (Multiple Perspective) การคาดการณ์อ์ ย่่างมีีส่ว่ นร่่วม (Participat- tory Methods) ตลาดการพยากรณ์์ (Prediction Markets) ต้น้ ไม้้ความเกี่่�ยวข้อ้ ง (Relevance Trees)

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 14 วิธิ ีีการ เชิงิ ปริิมาณ เชิงิ คุุณภาพ เชิงิ บรรทััดฐาน เชิงิ สำำ�รวจ ระบบการตััดสินิ ใจที่่�ทนทานกัับหลาย สถานการณ์์ (Robust Decisionmaking) ฉากทัศั น์์ (Scenarios) แผนที่น�่ ำ�ำ ทางด้า้ นวิทิ ยาศาสตร์์เทคโนโลยีี (Science and Technology Roadmap- ping) การจำำ�ลองสถานการณ์์และเกม (Simulation-Gaming) ดััชนีีสภาวะอนาคต (State of the Future Index) การวิิเคราะห์์โครงสร้า้ ง (Structural Analysis) การวิิเคราะห์ก์ ารทดแทน (Substitution Analysis) แบบจำำ�ลองระบบ (Systems Modeling) การวิิเคราะห์ล์ ำำ�ดัับเทคโนโลยีี (Technol- logical Sequence Analysis) การทำำ�เหมืืองข้อ้ มูลู และข้้อความ (Text Mining) การสร้า้ งวิสิ ััยทััศน์์ (Visioning) เหตุุไม่่คาดฝันั (Wild Cards) ที่ม�่ า: Gordon and Glenn (2009) นอกจากนี้้� วิิธีีการคาดการณ์์บางวิธิ ีีเน้น้ ความคิดิ สร้า้ งสรรค์แ์ ละจินิ ตนาการ โดยไม่่ยึึดติดิ อยู่� กับั ข้อ้ มูลู ที่ม่� ีีอยู่�ในปัจั จุบุ ันั ในขณะที่บ่� างวิธิ ีีการเน้น้ หลักั ฐานเชิงิ ประจักั ษ์ท์ ี่พ�่ ิสิ ูจู น์ไ์ ด้อ้ ย่า่ งชัดั เจน ในอีีก มิติ ิหิ นึ่ง่� บางวิธิ ีีการเน้น้ การร่ว่ มมืือในการวิเิ คราะห์แ์ ละสร้า้ งภาพอนาคตของผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย นับั ตั้้ง� แต่่ เจ้า้ หน้า้ ที่แ�่ ละผู้้�นำ�ำ ในระดับั องค์ก์ ร ไปจนถึึงชุมุ ชนหรืือประชาชนทั่่ว� ไปในพื้น้� ที่ศ�่ ึึกษา ส่ว่ นวิธิ ีีการในทาง ตรงกัันข้้ามคืือเน้้นความคิิดเห็็นของผู้ �เชี่�่ยวชาญที่่�เชื่ �อว่่ามีีข้้อมููลและความรู้ �เฉพาะและในเชิิงลึึกที่่�มาก กว่า่ ผู้�อื่�น เป็น็ ต้้น ตัวั อย่่างของวิิธีีการคาดการณ์์ที่แ�่ บ่่งกลุ่�มตามเกณฑ์์ดังั กล่า่ วแสดงไว้้ในแผนภาพที่่� 2 สำ�ำ หรัับการได้้มาซึ่่�งข้้อมููลในการคาดการณ์์ บางวิิธีีการเน้้นเครื่่�องมืือเชิิงคุุณภาพ เช่่น การ กวาดสัญั ญาณ การสัมั ภาษณ์ผ์ู้�เชี่ย่� วชาญและผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย และการประชุมุ เชิงิ ปฏิบิ ัตั ิกิ าร ในขณะ ที่่�บางวิิธีีการเน้น้ เครื่่อ� งมืือเชิงิ ปริิมาณ เช่น่ การวิิเคราะห์์บรรณมิติ ิิ (bibliometric analysis) และการ

15 การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ พยากรณ์อ์ นาคตด้ว้ ยการต่อ่ แนวโน้ม้ (trend extrapolation) แต่ล่ ะวิธิ ีีต่า่ งก็ม็ ีีรายละเอีียดปลีีกย่อ่ ย และ และมีีข้อ้ ดีีและข้อ้ ด้อ้ ยที่แ�่ ตกต่า่ งกันั ไป ซึ่ง่� เกินิ ขอบเขตของหนังั สืือเล่ม่ นี้้� ผู้้�ที่ส่� นใจสามารถอ่า่ นเพิ่่ม� เติมิ ได้ใ้ นหนัังสืือ “อนาคตศึึกษา” ที่�่ผู้�เขีียนได้ท้ บทวนกรอบแนวคิิดและวิธิ ีีการคาดการณ์์ไว้้2 แผนภาพที่่� 2 ประเภทของวิิธีีการคาดการณ์์ ที่ม่� า: ดััดแปลงจาก Jones (2017)

การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ 16 การคาดการณใ์ น การวางแผนยทุ ธศาสตร์ การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์เป็็นองค์์ประกอบสำ�ำ คััญในการวางแผนยุุทธศาสตร์์ที่่�ให้้ความสำำ�คััญ กัับความไม่่แน่่นอน เนื่่�องจากเป็็นขั้้�นตอนที่่�ช่่วยสร้้างข้้อมููลเชิิงลึึกและทางเลืือกในการตััดสิินใจเชิิง ยุทุ ธศาสตร์ใ์ ห้ก้ ับั องค์ก์ ร กระบวนการคาดการณ์ใ์ นบริบิ ทของการวางแผนยุทุ ธศาสตร์โ์ ดยรวมแบ่ง่ เป็น็ 4 ขั้�นตอนหลักั (แผนภาพที่่� 3) ได้แ้ ก่่ 1. การกวาดสัญญาณ (scanning) ซึ่งมุ่งพยายามท�ำความเข้าใจกับภาพการเปลี่ยนแปลงจาก อดีตถึงปัจจุบัน รวมถึงปัจจัยท่ีท�ำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงนั้น ท้ังนี้ การกวาดสัญญาณต้อง เป็นไปตามกรอบหรือขอบเขตการคาดการณแ์ ละการวางแผน (scoping) ซ่ึงต้องด�ำเนนิ การ มาแล้วก่อนหน้านี้ ขั้นตอนการกวาดสัญญาณนี้มุ่งท�ำความเข้าใจในการเปลี่ยนแปลงที่เกิด ขึ้นทั้งภายในพื้นที่ศึกษาหรือองค์กร ไปพร้อมกับสิ่งท่ีเกิดขึ้นภายนอกพื้นท่ีหรือองค์กร โดย การตอบค�ำถามวา่ เราเห็นอะไรอยใู่ นปจั จบุ นั 2. การวเิ คราะหเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ (strategic thinking) งานในสว่ นนี้จะมงุ่ สรา้ งทางเลือกของภาพ อนาคต โดยต้ังค�ำถามวา่ อะไรอาจะเกดิ ขึ้นได้บา้ งในอนาคต กจิ กรรมส�ำคญั ในข้ั นตอนนี้คือ การพยากรณ์ (forecasting) ซงึ่ มงุ่ วิเคราะหใ์ หเ้ หน็ ภาพอนาคตตามแนวโนม้ และอนาคตทาง เลือกเชงิ ยุทธศาสตร์ (strategic options) 3. การตดั สินใจเชงิ ยทุ ธศาสตร์ (strategic decision making) เป็นขั้นตอนทีผ่ นู้ �ำของพื้นทีห่ รือ องคก์ รและผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ส�ำคญั ตอ้ งตดั สนิ ใจเลือกเสน้ ทางยทุ ธศาสตรท์ ี่จะน�ำไปสอู่ นาคตที่ พงึ ประสงคข์ ององคก์ รหรือของนโยบายสาธารณะ กจิ กรรมส�ำคญั ของข้ั นตอนนี้คือการก�ำหนด ภาพอนาคตทีพ่ งึ ประสงคห์ รือการตัง้ วิสัยทัศน์ (visioning) ซง่ึ มที ั้งภาพสถานการณ์ภายนอก พื้นทหี่ รือองคก์ รท่พี ึงประสงคแ์ ละภาพสถานการณภ์ ายในทพ่ี ึงประสงคไ์ ปพรอ้ มกนั ค�ำถาม หลักในสว่ นนี้คือ เราจะไปทางไหนในอนาคต

17 การคาดการณเ์ ชิงยทุ ธศาสตร์ 4. การวางแผนยทุ ธศาสตร์ (strategic planning) เมอ่ื ก�ำหนดเสน้ ทางยทุ ธศาสตรแ์ ลว้ จึงเปน็ การ วางแผนรายละเอียดของแผนยุทธศาสตร์ (strategic plan) เพื่อด�ำเนนิ การตามแผนใหบ้ รรลุ ผลลพั ธท์ ต่ี งั้ ไวต้ อ่ ไป ค�ำถามหลกั ในสว่ นนี้คือ เราจะท�ำอะไรในปจั จบุ นั ตามเสน้ ทางยทุ ธศาสตร์ ทีไ่ ด้เลือกไปแลว้ ก่อนหนา้ แผนภาพที่่� 3 ขั้้น� ตอนการวางแผนยุุทธศาสตร์์ที่่ม� ีีการคาดการณ์เ์ ป็็นองค์ป์ ระกอบสำำ�คัญั ที่ม่� า: อภิิวัฒั น์์ รัตั นวราหะ (2563) กระบวนการคาดการณ์์พื้�้นฐานข้้างต้้นยัังสามารถแบ่่งออกเป็็นกิิจกรรมเฉพาะแยกย่่อยออก ไปได้อ้ ีีกตามแต่่ละสำ�ำ นักั คิิด ซึ่�่งสามารถปรัับใช้ก้ ระบวนการและขั้�นตอนได้้ตามความเหมาะสม สำ�ำ หรับั ในคู่่�มืือฉบัับนี้้� ผู้�เขีียนได้้เลืือกประยุกุ ต์์และดัดั แปลงแนวคิดิ Framework Foresight ของ Hines and Bishop (2013) ผสมผสานกัับข้อ้ เสนอเชิิงกระบวนการของนักั คาดการณ์เ์ ชิิงยุทุ ธศาสตร์์คนอื่่�น ๆ โดย ได้้แบ่่งกระบวนการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์อ์ อกเป็น็ 10 ขั้น� ตอน ดัังที่่�แสดงในตารางที่่� 2 ผู้้�อ่่านจะสัังเกตได้้ว่่า หนึ่�่งในขั้้�นตอนที่่�เพิ่่�มขึ้�นมาคืือการพััฒนาผััง ระบบ ซึ่่�งเป็็นขั้้น� ตอนที่�่เสริิมให้้การกวาดสััญญาณสามารถเห็็นภาพเชิิงระบบมากยิ่�งขึ้น� อีีกส่่วนหนึ่่�งที่�่ เพิ่่�มขึ้น� มาคืือการฉายภาพอนาคตฐาน อนาคตทางเลืือกและอนาคตที่พ�่ ึึงประสงค์์ รวมถึึงการวิิเคราะห์์ ความหมายและนััยของภาพอนาคตแบบต่่าง ๆ ส่ว่ นในกระบวนการวางแผนยุทุ ธศาสตร์์นั้้�น ได้้เพิ่่�มขั้น� ตอนการสังั เกตการณ์แ์ ละติดิ ตามสถานการณ์์ เพื่่อ� ให้ก้ ารคาดการณ์ไ์ ม่ไ่ ด้จ้ บอยู่�เพีียงครั้้ง� เดีียว แต่ม่ ีีการ ดำ�ำ เนินิ การต่่อเนื่่�องไปในอนาคต

การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ 18 ตารางที่ 2 กระบวนการคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ กระบวนการคาดการณ์พ์ ื้้�นฐาน กระบวนการตามแนวคิิด Framework Foresight ของ Hines and Bishop 1. การกำ�ำ หนดกรอบงาน (scoping) 1. การกำำ�หนดกรอบการคาดการณ์์ (scoping/framing) 2. การประเมินิ สถานการณ์์ปัจั จุบุ ันั (current assessment) 2. การกวาดสััญญาณ 3. การกวาดสัญั ญาณ (scanning) (scanning) 4. การพััฒนาผังั ระบบ (system mapping) 5. การฉายภาพอนาคตฐาน (baseline future) 3. การพยากรณ์์ 6. การฉายภาพอนาคตทางเลืือก (alternative futures) (forecasting) 7. การกำำ�หนดภาพอนาคตที่พ่� ึึงประสงค์์ (preferable future) 8. การวิิเคราะห์ค์ วามหมายและนัยั (implications analysis) 4. การวางแผน 9. การวางแผนยุุทธศาสตร์์ (strategic planning) (planning) 10. การสัังเกตการณ์์และติดิ ตามสถานการณ์์ (observing and monitoring) จากกระบวนการข้า้ งต้น้ สามารถแสดงรายละเอีียดเพิ่่ม� เติิมเป็็นตััวอย่า่ งที่แ่� สดงในตารางที่่� 3 จะเห็็นได้้ว่า่ แต่่ละขั้น� ตอนมีีวิิธีีการและผลผลิติ ที่�แ่ ตกต่า่ งกัันออกไป แม้้ว่า่ จะมีีวิธิ ีีการที่่�นิยิ มใช้ม้ าก คืือ การจัดั ประชุมุ เชิงิ ปฏิบิ ััติกิ ารเพื่่อ� ระดมสมอง ทั้้ง� ภายในคณะทำ�ำ งานและภายนอกกับั ผู้้�เชี่ย�่ วชาญและผู้�มี ส่่วนได้้ส่่วนเสีียนอกองค์์กร ตารางที่่� 3 ตัวั อย่่างวิิธีีการและผลผลิติ ในกระบวนการคาดการณ์์เชิงิ ยุุทธศาสตร์์ ขั้้�นตอนและกิิจกรรม รายละเอีียด วิิธีีการ ผลผลิิต 1. การกำ�ำ หนดกรอบ การกำ�ำ หนดหลัักการเหตุุผล การระดมสมอง ข้้อเสนอโครงการ งาน ขอบเขตเนื้�้อหา การวิิเคราะห์์ผู้้�มีีส่ว่ นได้้ แผนการทำำ�งาน วััตถุปุ ระสงค์์กลุ่�มเป้้าหมาย ส่ว่ นเสีีย 2. การประเมินิ การวิเิ คราะห์ส์ ภาพปัจั จุบุ ััน การวิเิ คราะห์์การ รายงานระบุสุ ถานการณ์์ สถานการณ์ป์ ััจจุุบันั และแนวโน้ม้ การ เปลี่่ย� นแปลง ด้ว้ ยข้้อมูลู ปััจจุุบันั และแนวโน้้มการ เปลี่ย�่ นแปลงของประเด็น็ เชิิงปริิมาณและคุณุ ภาพ เปลี่ย่� นแปลง สำ�ำ คััญที่ต�่ ้้องการศึึกษา การระดมสมองของคณะ ทำำ�งาน

19 การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ ขั้้น� ตอนและกิิจกรรม รายละเอีียด วิธิ ีีการ ผลผลิิต รายงานแสดงสััญญาณ 3. การกวาดสัญั ญาณ การรวบรวมข้อ้ มูลู วิิเคราะห์์ การกวาดสัญั ญาณ สำำ�คััญ ปัจั จัยั ขัับเคลื่่�อน และประมวลผล ประวัตั ิิ การวิเิ คราะห์์เนื้อ�้ หา เหตุุไม่่คาดฝััน สัญั ญาณ 4. การพัฒั นาผัังระบบ ความเป็น็ มา บริบิ ทและ การสร้้างดััชนีีที่ร่� ะบุุแนว อ่อ่ น 5. การพยากรณ์อ์ นาคต เงื่อ� นไขของประเด็น็ ที่่� โน้้ม ฐาน ต้อ้ งการศึึกษา การทำ�ำ เหมืืองข้้อมูลู ผังั ระบบแสดงองค์ป์ ระกอบ 6. การพยากรณ์อ์ นาคต การพัฒั นาผัังระบบที่่�แสดง การจััดระดมสมอง และปััจจัยั ขัับเคลื่่อ� น ทางเลืือก (ฉากทัศั น์)์ ความสััมพันั ธ์ร์ ะหว่่างปัจั จััย การระดมสมอง รายงานแสดงภาพอนาคต ขับั เคลื่่อ� น การวิเิ คราะห์โ์ ดยคณะ ฐาน การฉายภาพอนาคตตาม ทำำ�งานและผู้ �เชี่�่ยวชาญ แนวโน้ม้ ปััจจุุบััน การวิเิ คราะห์์แนวโน้้ม รายงานแสดงภาพอนาคต วัฏั จักั ร แผน และการ ทางเลืือกและผลการ การฉายภาพอนาคตทาง ประมาณการ ประเมิินฉากทััศน์์ เลืือก การวิิเคราะห์ป์ ระเด็็นใหม่่ รายงานแสดงวิิสััยทััศน์์ การสร้้างฉากทัศั น์์ รายงานแสดงผลการ การประเมิินฉากทััศน์์ วิเิ คราะห์์ แผนยุุทธศาสตร์์ และแผน 7. การสร้า้ งวิสิ ัยั ทัศั น์์ การกำ�ำ หนดภาพอนาคตที่พ�่ ึึง วงล้้ออนาคต ปฏิิบัตั ิิการ 8. การวิิเคราะห์น์ ััยของ ประสงค์์ การระดมสมอง แผนการสัังเกตการณ์์และ ภาพอนาคตต่่อองค์ก์ ร การวิเิ คราะห์ผ์ ลกระทบและ วงล้้ออนาคต ติิดตาม 9. การวางแผน และ ผลลัพั ธ์ท์ ี่อ่� าจเกิิดขึ้�นในภาพ การระดมสมอง การนำำ�แผนไปปฏิบิ ััติิ อนาคตแต่ล่ ะฉาก 10. การสัังเกตการณ์์ การกำ�ำ หนดยุุทธศาสตร์แ์ ละ การพยากรณ์ย์ ้อ้ นกลับั และติดิ ตาม กลยุุทธ์์ในการดำ�ำ เนิินการ SWOT สถานการณ์์ เพื่่�อบรรลุวุ ิิสัยั ทััศน์์ การทดสอบอุโุ มงค์ล์ ม การกำ�ำ หนดดัชั นีีชี้้ว� ััด การ การระดมสมอง สร้า้ งระบบการติดิ ตาม ที่่�มา: ดััดแปลงจาก Hines and Bishop (2013) กระบวนการข้า้ งต้น้ แสดงขั้น� ตอนการคาดการณ์ท์ ี่ล�่ ำ�ำ ดับั ขั้้น� และเป็น็ เส้น้ ตรง แต่ใ่ นทางปฏิบิ ัตั ิิ แต่่ละขั้น� ตอนมีีหลายส่่วนที่่�ทัับซ้้อนกััน ดำ�ำ เนิินการขนานกััน และมีีการย้้อนกลัับไปมาเพื่่�อปรับั ปรุุงวิิธีี การและเนื้้�อหาอยู่�เสมอ ดัังนั้้น� การออกแบบกระบวนการคาดการณ์์จึึงต้้องเน้้นความยืืดหยุ่่�นที่่�เอื้อ�้ ต่อ่ การป้้อนกลัับของข้้อมููล และขึ้�นอยู่่�กัับประสบการณ์์ของนัักวิิเคราะห์์และผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียในเรื่�องที่่� เกี่ย่� วข้อ้ ง

การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ 20 คณะท�ำงาน การคาดการณ์เพ่อื วางแผนยุทธศาสตร์ขององคก์ รใด ๆ ก็ตาม จ�ำเปน็ ต้องมีการ ก�ำหนดคณะท�ำงานทท่ี �ำหนา้ ทเี่ ปน็ แกนกลางในการด�ำเนนิ กระบวนการตง้ั แตต่ น้ จนจบตามกรอบงานท่ี ก�ำหนดไว้ โดยมีคณะกรรมการก�ำหนดนโยบายและก�ำกบั การท�ำงาน (steering committee) ท�ำหนา้ ที่ ตัดสินใจในกระบวนการและขอบเขตการท�ำงานของคณะท�ำงาน ส�ำหรับโครงการคาดการณ์ที่จ�ำเป็น ต้องมีการวเิ คราะห์ของผเู้ ชย่ี วชาญเฉพาะทางและตวั แทนผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ดา้ นต่าง ๆ กอ็ าจตงั้ คณะ ท�ำงานกลมุ่ ยอ่ ยขึ้นมาอีกได้ตามสมควร การประเมิินผลลัพั ธ์ก์ ารคาดการณ์์ การประเมิินว่่าการคาดการณ์เ์ ชิิงยุุทธศาสตร์์สำ�ำ เร็็จหรืือ ไม่่นั้้�นมีีอยู่�หลายเกณฑ์์ เกณฑ์์หนึ่่�งที่่�สำ�ำ คััญคืือ ผลผลิิตจากการคาดการณ์์ได้้รัับการยอมรัับและนำำ�ไป ใช้้งานจริิงในการวางแผนยุุทธศาสตร์์ขององค์์กร หมายความว่่า แนวทางและกิิจกรรมการคาดการณ์์ ต้อ้ งได้ร้ ัับการเห็็นชอบและยอมรับั จากผู้้�นำำ�องค์์กร ในการนี้้� การตั้้�งคณะกรรมการกำ�ำ หนดนโยบายและ คณะทำ�ำ งานจึึงเป็น็ องค์ป์ ระกอบที่ส�่ ำำ�คัญั ยิ่ง� ในการคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ เพื่่อ� ให้เ้ กิดิ ความเชื่อ� มั่น� จาก ผู้้�นำำ�องค์ก์ ร ซึ่ง�่ มีีอำ�ำ นาจตัดั สินิ ใจว่า่ จะนำ�ำ ผลผลิติ ที่ไ่� ด้จ้ ากกระบวนการคาดการณ์ไ์ ปใช้้ต่อ่ หรืือไม่ใ่ นการ วางแผนยุุทธศาสตร์์ สำำ�หรับั การคาดการณ์เ์ พื่่อ� การตัดั สินิ ใจเชิงิ นโยบายสาธารณะจะมีีประสิทิ ธิภิ าพและประสิทิ ธิผิ ล ได้น้ ั้้น� จำำ�เป็น็ อย่า่ งยิ่ง� ที่ต่� ้อ้ งมีีโครงสร้า้ งสถาบันั (institutional structure) ที่เ�่ หมาะสม ทั้้ง� สถาบันั ที่เ่� ป็น็ ทางการ นับั ตั้้ง� แต่ก่ ฎหมาย ระเบีียบและกระบวนการของหน่ว่ ยงานราชการ และสถาบันั ที่ไ�่ ม่เ่ ป็น็ ทางการ อาทิิ ประเพณีีและธรรมเนีียมปฏิิบััติิ รวมไปถึึงการจััดตั้�งองค์์กรอย่่างเป็็นกิิจจะลัักษณะและการสร้้าง เครืือข่่ายที่�่มีีพัันธกิิจด้้านอนาคตศึึกษาและการคาดการณ์์ เพื่่�อขัับเคลื่่�อนแผนยุุทธศาสตร์์ที่่�ได้้พััฒนา ไว้้ต่อ่ ไป เนื้้�อหาในบทต่่อจากนี้้�ไปจะอธิิบายกิิจกรรมในแต่่ละขั้�นตอนของกระบวนการคาดการณ์์เชิิง ยุทุ ธศาสตร์์ บทที่�่ 2 อธิบิ ายแนวคิิดและวิธิ ีีการในการกำำ�หนดกรอบและขอบเขตการคาดการณ์์ ซึ่�ง่ เป็็น จุดุ เริ่ม� ต้น้ ที่�่สำำ�คัญั สำ�ำ หรับั การคาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ หากขอบเขตของการคาดการณ์ไ์ ม่ช่ ัดั เจนตั้้ง� แต่่ ต้น้ ก็็จะทำำ�ให้้กระบวนการต้้องเสีียเวลาและทรััพยากรไปอย่่างไม่ม่ ีีประสิิทธิิภาพ และอาจไม่ไ่ ด้้ผลลััพธ์์ ที่ด�่ ีีและใช้ป้ ระโยชน์ไ์ ด้ใ้ นการวางแผนยุทุ ธศาสตร์์ บทที่�่ 3 อธิบิ ายวิธิ ีีการวิเิ คราะห์ผ์ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย ซึ่ง่� เป็น็ องค์์ประกอบสำ�ำ คััญของการคาดการณ์์และการวางแผนยุุทธศาสตร์์ โดยเฉพาะเมื่อ� คำำ�นึึงถึึงการนำำ� ผลลััพธ์์ของการคาดการณ์์และการวางแผนไปใช้้ต่่อได้้จริิงในเชิิงปฏิิบััติิ บทที่่� 4 อธิิบายกระบวนการ และวิิธีีการกวาดสัญั ญาณ ซึ่�่งเน้้นการรวบรวมและวิเิ คราะห์์ข้้อมูลู ที่�ใ่ ช้ใ้ นการทำำ�ความเข้้าใจในแนวโน้ม้ การเปลี่ย�่ นแปลงและปัจั จัยั ขับั เคลื่่อ� นที่ท�่ ำ�ำ ให้เ้ กิดิ การเปลี่ย�่ นแปลง ผลผลิติ ที่ไ�่ ด้จ้ ากการกวาดสัญั ญาณจะ นำ�ำ ไปใช้้ต่อ่ ในการพััฒนาผัังระบบ เนื้้อ� หาในบทที่�่ 5 จะอธิิบายแนวคิิดเชิงิ ระบบและการพััฒนาผังั ระบบ เมื่�อวิิเคราะห์์การเปลี่�่ยนแปลง ปััจจััยขัับเคลื่่�อนและความสััมพัันธ์์เชิิงระบบของแต่่ละปััจจััย แล้้ว เนื้้อ� หาในส่่วนต่อ่ ไปคืือการฉายภาพอนาคต บทที่่� 6 จะอธิบิ ายแนวคิดิ และวิธิ ีีการฉายภาพอนาคต

21 การคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ ซงึ่ ประกอบดว้ ยการพยากรณอ์ นาคตฐาน การพยากรณอ์ นาคตทางเลือกไปจนถงึ การสรา้ งวสิ ยั ทศั น์ จาก นั้นบทที่ 7 จะแสดงความเชอ่ื มโยงระหวา่ งภาพอนาคตทพี่ ฒั นาขึ้นมากบั การสรา้ งทางเลือกยทุ ธศาสตร์ โดยอธิบายแนวคดิ และวธิ ีการเบื้องตน้ ในการพฒั นายุทธศาสตร์ตามส�ำนักคดิ ตา่ ง ๆ บทสุดทา้ ยเป็นบท สรปุ และขอ้ เสนอแนะในการด�ำเนินกระบวนการคาดการณ์เชงิ ยุทธศาสตร์ ทั้้ง� นี้้� เนื้อ�้ หาส่ว่ นแรกของแต่ล่ ะบทจะนำ�ำ เสนอแนวคิดิ หลักั การและวิธิ ีีการที่ใ�่ ช้ก้ ันั ทั่่ว� ไปในงาน คาดการณ์เ์ ชิงิ ยุทุ ธศาสตร์์ ตามด้ว้ ยเนื้อ้� หาที่น่� ำ�ำ เสนอตัวั อย่า่ งของการประยุกุ ต์ใ์ ช้ว้ ิธิ ีีการต่า่ ง ๆ ในแต่ล่ ะขั้น� ตอน เพื่่อ� ให้ผ้ ู้้�อ่า่ นที่ส�่ นใจสามารถนำ�ำ ไปประยุกุ ต์ใ์ ช้ต้ ่อ่ ได้ต้ ามความเหมาะสม อนึ่ง�่ ผู้้�อ่า่ นจะสังั เกตได้ว้ ่า่ ตัวั อย่า่ งของวิธิ ีีการสำำ�หรับั แต่ล่ ะขั้น� ตอนที่น�่ ำ�ำ เสนอในหนังั สืือเล่ม่ นี้้จ� ะเน้น้ ที่ก่� ารจัดั ประชุมุ เชิงิ ปฏิบิ ัตั ิกิ าร เป็น็ ส่่วนใหญ่่ ซึ่่ง� สะท้้อนแนวคิิดที่ใ�่ ห้ค้ วามสำำ�คััญกับั การมีีส่ว่ นร่ว่ มในกระบวนการคาดการณ์์ กล่่าวคืือ การคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ในปััจจุุบัันให้้ความสำ�ำ คััญอย่่างมากกัับการมีีส่่วนร่่วมของผู้�เชี่่�ยวชาญและ ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีีย เนื่่�องจากมองว่่าผู้�เชี่�ย่ วชาญแต่ล่ ะคนมีีข้้อมูลู และความคิดิ เกี่่ย� วกัับประเด็็นแตกต่่าง กันั และไม่ม่ ีีใครคนใดคนหนึ่ง่� รู้�ดีไปทั้้ง� หมด การมองภาพอนาคตจำ�ำ เป็น็ ต้้องพึ่�ง่ ปัญั ญาร่่วม (collective intelligence) ของผู้�เชี่ย่� วชาญ ในขณะเดีียวกันั การมีีส่ว่ นร่ว่ มของผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในการคาดการณ์์ จะช่ว่ ยสร้า้ งความรู้�สึกเป็น็ เจ้า้ ของในกระบวนการ ซึ่ง�่ จะทำำ�ให้ผ้ ลผลิติ และผลลัพั ธ์ท์ ี่ไ่� ด้จ้ ากกระบวนการ คาดการณ์ไ์ ด้ร้ ับั การตอบรัับและยอมรับั ในกลุ่�มผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียมากขึ้น� และจะเพิ่่ม� โอกาสที่่�จะนำำ�ไป สู่�การปฏิิบััติิจริิงได้้มากขึ้น� อีีกด้้วย

การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ 22

23 การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์

การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ 24 2 การก�ำ หนด ขอบเขต A straight path never leads anywhere except to the objective. Andre Gide

25 การคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์ การก�ำหนดกรอบหรือขอบเขตการคาดการณ์เป็นข้ั นตอนแรกและข้ั นตอนทส่ี �ำคัญมากในกระบวนการ คาดการณ์ เพราะคือการก�ำหนดโจทยข์ องการคาดการณ์ ซง่ึ จะมผี ลตอ่ ขั้นตอนทีเ่ หลือท้งั หมด รวมถึง ผลลพั ธท์ ี่จะไดจ้ ากการคาดการณ์ ขอบเขตงานทด่ี ถี อื เปน็ เงอื่ นไขจ�ำเปน็ ที่จะท�ำใหก้ ระบวนการคาดการณ์ ประสบความส�ำเรจ็ ตามเปา้ หมายทตี่ ง้ั ไว้ ขอบเขตงานทแ่ี คบเกนิ ไปหรือกวา้ งเกนิ ไปอาจท�ำใหผ้ ลลพั ธข์ อง การคาดการณ์ไมส่ ามารถตอบโจทย์ในการวางแผนยทุ ธศาสตร์ได้ ในช่่วงเริ่�มต้้นของกระบวนการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ เจ้้าของโครงการและผู้้�ดำำ�เนิิน กระบวนการมีีประเด็็นอยู่�มากที่่ต� ้้องพิิจารณา ทั้้ง� ในการเลืือกวิธิ ีีการ ขั้�นตอน กลุ่�มคนที่จ่� ะเข้า้ ร่ว่ มงาน และรายละเอีียดอื่น� ๆ สำำ�หรับั การดำ�ำ เนินิ การและบริหิ ารจัดั การกระบวนการคาดการณ์์ ตัวั อย่า่ งคำำ�ถาม พื้้�นฐานในการกำ�ำ หนดขอบเขตการคาดการณ์์ ได้้แก่่ หััวข้้อการคาดการณ์์คืืออะไร จะกว้้างหรืือแคบ จะตื้น้� หรืือลึึกเท่า่ ใด ใครจะเป็็นคนกำำ�หนดหัวั ข้้อและประเด็น็ การคาดการณ์์ วิธิ ีีการและและเครื่่อ� งมืือ ที่่�เหมาะสมสำ�ำ หรัับเรื่อ� งนั้้น� ควรเป็็นแบบใด ผู้�เข้้าร่ว่ มกระบวนการคาดการณ์ค์ วรเป็็นใครบ้า้ ง ไปจนถึึง ระยะเวลาและทรัพั ยากรที่่ใ� ช้ใ้ นการคาดการณ์์ควรเป็น็ เท่่าไร และผลลััพธ์ท์ ี่ค�่ าดหวังั จากการคาดการณ์์ มีีอะไรบ้้าง เป็็นต้้น คณะทำำ�งานที่ด�่ ำำ�เนิินการคาดการณ์จ์ ำำ�เป็น็ ต้้องตอบคำำ�ถามเหล่่านี้้ไ� ว้ต้ั้�งแต่ต่ อนต้้น ของกระบวนการให้ช้ ัดั เจนและละเอีียดมากที่ส�่ ุดุ เพื่่อ� ให้ก้ ารคาดการณ์ด์ ำ�ำ เนินิ การไปได้อ้ ย่า่ งราบรื่่น� ภาย ใต้ก้ รอบเวลาและทรัพั ยากรที่ม่� ีีอยู่�อย่า่ งจำ�ำ กัดั นอกจากนี้้� การกำำ�หนดขอบเขตยัังเป็็นกระบวนการสำำ�คััญที่�่ผู้้�นำ�ำ องค์์กรและผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วน เสีียทั้้ง� ภายในและภายนอกองค์ก์ ร จะได้ม้ ีีโอกาสถกเถีียงและแลกเปลี่ย่� นความคิดิ ซึ่ง่� กันั และกันั เกี่ย่� วกับั ทิศิ ทางและองค์ป์ ระกอบของการคาดการณ์แ์ ละการวางแผนยุทุ ธศาสตร์ข์ ององค์ก์ ร การกำำ�หนดขอบเขต การคาดการณ์จ์ ึึงถืือเป็น็ กระบวนการศึึกษา การเรีียนรู้้� การร่่วมหารืือ (deliberation) และการเจรจา ต่่อรองระหว่่างผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีียที่ร่� ่ว่ มกัันกำำ�หนดขอบเขตของกิจิ กรรมการคาดการณ์์ เนื่่�องจากโครงการคาดการณ์์สามารถดำ�ำ เนิินการได้้ในหลายขนาดและหลายรููปแบบ และใช้้ ระยะเวลาดำ�ำ เนินิ การที่แ�่ ตกต่า่ งกันั มาก การตัดั สินิ ใจเลืือกขอบเขตที่เ่� หมาะสมสำ�ำ หรับั งานคาดการณ์ใ์ น แต่ล่ ะครั้้ง� จึึงต้อ้ งมีีการศึึกษาตัวั อย่า่ งจากโครงการคาดการณ์อ์ื่น� ที่เ�่ คยทำำ�มาก่อ่ นทั้้ง� ภายในและภายนอก องค์ก์ ร โดยอาจเป็น็ การว่า่ จ้า้ งที่ป่� รึึกษาที่ม�่ ีีประสบการณ์ด์ ้า้ นการคาดการณ์์ หรืือการจัดั ตั้ง� คณะทำ�ำ งาน ภายในองค์ก์ รเอง ส่ว่ นข้อ้ มูลู หลักั ฐานที่ใ่� ช้ใ้ นการพิจิ ารณาก็อ็ าจเลืือกข้อ้ มูลู ที่ม�่ ีีเผยแพร่อ่ ยู่�ในระดับั ทุตุ ิยิ ภููมิิ ประกอบกัับการเก็็บข้้อมููลปฐมภููมิิเพิ่่�มเติิมจากการสััมภาษณ์์ผู้้�ที่่�มีีประสบการณ์์ที่�่เกี่�่ยวข้้องในด้้าน การคาดการณ์์ และการจััดการประชุุมรููปแบบต่่าง ๆ ในการระดมสมองจากผู้�เชี่ย่� วชาญและผู้้�มีีส่่วนได้้ ส่ว่ นเสีีย เนื้�้อหาในบทนี้้�อธิิบายแนวคิิดและแนวทางในการกำำ�หนดขอบเขตของการคาดการณ์์เชิิง ยุทุ ธศาสตร์์ นับั ตั้้ง� แต่ก่ ารกำ�ำ หนดวัตั ถุปุ ระสงค์ข์ องการคาดการณ์์ ขั้น� ตอนการทำ�ำ งาน รวมถึึงองค์ป์ ระกอบ สำำ�คััญที่�่ควรคำำ�นึึงถึึงในการกำำ�หนดขอบเขตของการคาดการณ์์ ส่่วนสุุดท้้ายของบทนี้้�เป็็นตััวอย่่าง แนวทางการจัดั การประชุุมเชิิงปฏิบิ ัตั ิกิ ารเพื่่�อการกำำ�หนดขอบเขตการคาดการณ์์

การคาดการณ์เชิงยทุ ธศาสตร์ 26 วตั ถปุ ระสงค์ การกำ�ำ หนดขอบเขตการคาดกาณ์ม์ ีีหลายวัตั ถุปุ ระสงค์ด์ ้ว้ ยกันั หนึ่ง�่ ในวัตั ถุปุ ระสงค์ห์ ลักั ของการกำำ�หนด ขอบเขตการคาดการณ์ค์ ืือ เพื่่�อรวบรวม ประมวลและประเมิินประสบการณ์ด์ ้า้ นการคาดการณ์ท์ ี่�เ่ คยมีี มาก่่อนทั้้�งภายในและภายนอกองค์์กร โดยศึึกษาว่า่ อะไรที่เ�่ คยมีีคนทำ�ำ มาก่อ่ นแล้ว้ และจุุดแข็็งจุุดอ่อ่ น ของแต่ล่ ะโครงการมีีอย่า่ งไรบ้า้ ง การกำำ�หนดขอบเขตการคาดการณ์ย์ ังั มีีวัตั ถุปุ ระสงค์เ์ พื่่อ� ประเมินิ ความ ต้้องการในการคาดการณ์์กัับทรััพยากรและความสามารถที่�่มีีอยู่่�ภายในองค์์กร เนื่่�องจากโครงการคาด การณ์์อาจใช้้ทรััพยากรมาก ทั้้�งในด้้านบุุคลากร ทุุนทรััพย์์ และทุุนทางสัังคมที่�่จำ�ำ เป็็นในการดำ�ำ เนิิน กระบวนการตั้้ง� แต่ต่ ้น้ จนจบ อีีกทั้้ง� วิธิ ีีการและเครื่่อ� งมืือคาดการณ์ม์ ีีอยู่�หลากหลาย แต่ล่ ะวิธิ ีีการก็ม็ ีีข้อ้ ดีี และข้้อจำ�ำ กััดต่่างกััน การกำำ�หนดขอบเขตจึึงเป็็นงานสำำ�คััญที่�่จะกำำ�หนดทิิศทางและองค์์ประกอบของ การคาดการณ์ท์ ี่ส่� ร้า้ งความสมดุลุ ระหว่า่ งความจำ�ำ เป็น็ และความต้อ้ งการขององค์ก์ รกับั ทรัพั ยากรที่ม�่ ีีอยู่� อีีกวััตถุุประสงค์์หนึ่�่งคืือ เพื่่อ� ทบทวนและทดลองดำำ�เนิินโครงการคาดการณ์์นำ�ำ ร่่อง เนื่่อ� งจาก หลายองค์ก์ รอาจไม่เ่ คยมีีประสบการณ์ด์ ้า้ นการคาดการณ์ม์ าก่อ่ น อีีกทั้้ง� ทางเลืือกของกระบวนการและ วิิธีีการคาดการณ์์มีีอยู่�มาก การทดลองดำ�ำ เนิินโครงการนำ�ำ ร่่องขนาดเล็็กก่่อน เพื่่�อทดสอบและทดลอง กระบวนการและวิธิ ีีการต่า่ ง ๆ อาจเหมาะสมกว่า่ การดำ�ำ เนินิ โครงการขนาดใหญ่ท่ ี่ค่� รอบคลุมุ เนื้อ�้ หาและ จำ�ำ นวนคนที่่ม� ากกว่่าตั้ง� แต่ต่ ้น้ นอกจากนี้้� ขั้�นตอนการกำำ�หนดขอบเขตการคาดการณ์์ยัังช่่วยพััฒนาโครงสร้้างหรืือสถาบััน ภายในองค์์กรขึ้้�นเพื่่�อดำำ�เนิินการคาดการณ์์ ทั้้�งในรููปแบบการดำำ�เนิินการเฉพาะกิิจหรืือการดำ�ำ เนิิน การอย่่างต่่อเนื่่�อง ในกรณีีหลััง ประสบการณ์์จากหลายองค์์กรที่�่ให้้ความสำ�ำ คััญกัับการคาดการณ์์เชิิง ยุทุ ธศาสตร์แ์ สดงให้เ้ ห็น็ ว่า่ การคาดการณ์ท์ ี่ป�่ ระสบความสำ�ำ เร็จ็ จำำ�เป็น็ ต้อ้ งมีีการดำำ�เนินิ การอย่า่ งต่อ่ เนื่่อ� ง เป็็นประจำำ� การกำำ�หนดขอบเขตจึึงช่่วยระบุุถึึงระดัับความจำ�ำ เป็็นในการปรัับปรุุงหรืือพััฒนาโครงสร้้าง และกระบวนการทำำ�งานภายในองค์ก์ รที่จ่� ะตอบรับั กับั งานด้้านการคาดการณ์์ การกำ�ำ หนดขอบเขตงานยัังมีีวััตถุุประสงค์์เพื่่�อกำำ�หนดแผนการดำ�ำ เนิินงานที่่�ตอบโจทย์์ความ ต้้องการขององค์์กรที่่�มีีความยืืดหยุ่่�นและสามารถปรัับเปลี่�่ยนทิิศทางและองค์์ประกอบได้้ตามเงื่ �อนไข และสถานการณ์ท์ ี่อ�่ าจเปลี่ย�่ นแปลงในระหว่า่ งกระบวนการคาดการณ์์ ในบางครั้้ง� เมื่อ� ได้เ้ ริ่ม� กระบวนการ คาดการณ์์ไปแล้้ว แต่่ปััจจััยหรืือสถานการณ์์บางอย่า่ งเปลี่่�ยนแปลงไป และทำำ�ให้เ้ งื่อ� นไขและบริิบทของ

27 การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ การคาดการณเ์ ปลี่ยนไป ดงั ในกรณีการเกดิ เหตไุ มค่ าดฝนั เชน่ การเกดิ โรคระบาดโควดิ 19 คณะท�ำงาน อาจปรึกษาหารือกันเพ่ือปรับขอบเขตของการคาดการณ์ตลอดช่วงกระบวนการคาดการณ์ โดยอาจ เป็นการพูดคุยกันอย่างไม่เป็นทางการเมื่อเกิดเหตุการณ์หรือมีการเปลี่ยนแปลงบางอย่างเกิดขึ้นที่อาจ มีผลกระทบต่อองค์กรและโครงการคาดการณ์ หรืออาจตั้งก�ำหนดเวลาไว้เป็นระยะ ๆ เฉพาะส�ำหรับ การทบทวนขอบเขตการท�ำงาน การกำำ�หนดขอบเขตการทำ�ำ งานยัังมุ่�งสร้้างความตระหนัักรู้� การยอมรัับและความเป็็นเจ้้าของ ในการคาดการณ์์ ผู้้�นำ�ำ องค์์กรและผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียจะนำ�ำ ผลลััพธ์์ที่�่ได้้จากกระบวนการคาดการณ์์ไป ใช้้ต่่อหรืือไม่่นั้้�น มัักขึ้�นอยู่่�กัับการยอมรัับและความเชื่�อมั่�นในแนวคิิดและวิิธีีการของการคาดการณ์์ กระบวนการกำำ�หนดขอบเขตของงานจึึงเป็น็ จุดุ เริ่ม� ต้น้ ของการสร้า้ งการมีีส่ว่ นร่ว่ มของผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย ที่เ่� ป็น็ กลุ่�มเป้า้ หมายสำำ�คัญั ของผลลัพั ธ์ท์ ี่ไ่� ด้จ้ ากงาน และช่ว่ ยสร้า้ งความรู้�สึกการเป็น็ เจ้า้ ของในแต่ล่ ะขั้น� ตอนในกระบวนการคาดการณ์์และการวางแผนยุทุ ธศาสตร์์ ทั้้ง� นี้้ท� ั้้ง� นั้้น� กระบวนการและผลลัพั ธ์ท์ ี่ไ�่ ด้จ้ ากการคาดการณ์ต์ ้อ้ งช่ว่ ยเพิ่่ม� ทางเลืือกยุทุ ธศาสตร์์ สำ�ำ หรัับองค์์กร ไม่่ใช่่ยิ่�งทำ�ำ ให้้องค์์กรมีีทางเลืือกน้้อยลงในการกำำ�หนดยุุทธศาสตร์์ และทำ�ำ ให้้เกิิดความ เข้้าใจในกลุ่ �มผู้้�มีีอำำ�นาจตััดสิินใจและผู้้�มีีส่่วนได้้เสีียได้้รัับรู้้�ถึึงความสััมพัันธ์์และการพึ่่�งพาซึ่�่งกัันและกััน ของทางเลืือกเชิงิ ยุุทธศาสตร์ต์ ่่าง ๆ ในบางกรณีี ผลลััพธ์์จากการกำ�ำ หนดขอบเขตอาจได้เ้ ป็็นข้อ้ สรุปุ ว่า่ องค์์กรยังั ไม่ม่ ีีความจำำ�เป็็นหรืือยัังไม่่พร้้อมที่จ�่ ะดำ�ำ เนินิ กระบวนการคาดการณ์์ก็เ็ ป็็นได้้

การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ 28 ขน้ั ตอน การกำำ�หนดขอบเขตการคาดการณ์แ์ บ่ง่ ออกเป็น็ 3 ขั้น� ตอนหลักั ขั้น� ตอนแรกเป็น็ การเก็บ็ รวบรวมข้อ้ มูลู เกี่ย�่ วกับั งานคาดการณ์ท์ ี่เ่� คยมีีมาก่อ่ นที่ม�่ ีีเงื่อ� นไขและบริบิ ทที่ค่� ล้า้ ยกันั รวมไปถึึงแนวทางการดำำ�เนินิ การ คาดการณ์์ที่�อ่ าจเป็็นทางเลืือกที่จ่� ะนำำ�มาใช้ไ้ ด้้ แหล่ง่ ข้้อมููลหลัักสำำ�หรับั งานศึึกษาในส่ว่ นนี้้ค� ืือ สิ่ง� ตีีพิมิ พ์์ หลายรูปู แบบ ทั้้�งหนัังสืือ วารสารวิชิ าการ รายงาน สื่�อและฐานข้อ้ มูลู ออนไลน์์รููปแบบต่า่ ง ๆ ขั้้�นตอนต่่อมาเป็็นการสำ�ำ รวจความคิิดเห็็น มุุมมอง และคำ�ำ แนะนำ�ำ ของผู้�เชี่่�ยวชาญและผู้้�ที่�่ เคยมีีประสบการณ์ใ์ นการคาดการณ์์ เพื่่อ� ให้ค้ ำำ�ปรึึกษาเกี่ย�่ วกับั รายละเอีียดที่ค�่ วรคำำ�นึึงถึึงในการดำ�ำ เนินิ โครงการคาดการณ์์ นอกจากนี้้� การสำำ�รวจความคิดิ เห็็นเบื้้�องต้้นของผู้้�นำำ�องค์์กรและผู้้�มีีส่่วนได้้ส่ว่ นเสีีย ก็เ็ ป็็นเรื่�องสำ�ำ คััญ ในการรวบรวมข้้อคิดิ เห็็นและมุุมมองที่จ่� ะเป็็นประโยชน์์ในการทำำ�งาน และเพื่่อ� สร้า้ ง ข้อ้ ตกลงและคำำ�มั่่น� สัญั ญาที่�จ่ ะเข้้าไปมีีส่ว่ นร่่วมและให้้การสนับั สนุนุ ตลอดกระบวนการคาดการณ์์ รวม ถึึงการนำำ�ผลผลิติ ของโครงการคาดการณ์ไ์ ปใช้ต้ ่อ่ จริงิ วิธิ ีีการหลักั ในส่ว่ นนี้้เ� น้น้ การสัมั ภาษณ์ห์ รืือจัดั การ ประชุุมกลุ่�มย่อ่ ย เมื่�อได้้ข้้อมููลทั้้�งระดัับปฐมภููมิิและทุุติิยภููมิิสำำ�หรัับการกำำ�หนดขอบเขตการทำำ�งานแล้้ว ขั้�น ตอนต่่อไปคืือการประเมิินและกำ�ำ หนดทางเลืือกของกระบวนการคาดการณ์์ โดยจััดทำ�ำ เป็น็ รายงานที่�่ใช้้ อภิปิ รายเฉพาะภายในองค์ก์ ร หรืืออาจเปิดิ เผยต่อ่ สาธารณะเพื่่อ� รับั ฟังั ความคิดิ เห็น็ และข้อ้ แนะนำ�ำ โดย เฉพาะในกรณีีองค์์กรภาครััฐที่่�มีีพัันธกิิจที่�่ครอบคลุุมผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียภายนอกองค์์กรและประชาชน ทั่่ว� ไป เอกสารนี้้�ควรระบุุทางเลืือกในการดำ�ำ เนิินโครงการคาดการณ์ท์ ี่่�ไม่่มากหรืือน้อ้ ยจนเกิินไป เพื่่อ� ให้้ เกิิดการอภิิปรายที่�่เป็็นประโยชน์์สำ�ำ หรัับผู้้�นำ�ำ องค์์กรในการตััดสิินใจว่่าจะเลืือกแนวทางไหนในการคาด การณ์์ เนื่่�องจากกิิจกรรมในการกำ�ำ หนดขอบเขตการคาดการณ์์จะเกิิดขึ้�นก่่อนกิิจกรรมอื่�น ๆ คณะ ทำ�ำ งานที่�่ทำำ�หน้้าที่่�ประสานงานและกำ�ำ หนดขอบเขตการทำำ�งาน อาจเป็็นกลุ่�มคนที่�่ดำ�ำ เนิินกระบวนการ คาดการณ์์ไปจนจบ หรืืออาจเพิ่่�มหรืือลดสมาชิิกในคณะทำำ�งานที่�่สอดคล้้องกัับขอบเขตและขนาดของ งานที่ต�่ ้อ้ งทำ�ำ ทั้้ง� นี้้ท� ั้้ง� นั้้น� ผู้้�นำ�ำ ในคณะทำำ�งานควรเป็น็ คนที่เ�่ ชื่อ� มั่น� และเข้า้ ใจในความสำำ�คัญั และประโยชน์์ ของงานคาดการณ์์ ซึ่่�งต้้องแสดงบทบาทในการสร้้างความตระหนัักรู้�และการยอมรัับในกระบวนการนี้้�

29 การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ กบั ผู้น�ำองคก์ รและผู้มีส่วนได้ส่วนเสยี ส�ำคัญ คณะท�ำงานอาจเป็นเจ้าหนา้ ที่ฝา่ ยวางแผนภายในองคก์ ร หรืออาจเป็นที่ปรึกษาหรือผู้เชี่ยวชาญด้านอนาคตศึกษาหรือการคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์

การคาดการณเ์ ชิงยุทธศาสตร์ 30 องคป์ ระกอบในการก�ำ หนด ขอบเขตการคาดการณ์ องค์์ประกอบที่่�กำ�ำ หนดในขอบเขตของการคาดการณ์์ขึ้�นอยู่่�กัับบริิบทและเงื่�อนไขที่�่แต่่ละองค์์กรมีีอยู่� โดยสามารถแบ่ง่ ได้เ้ ป็น็ 2 กลุ่�มหลักั องค์ป์ ระกอบกลุ่�มแรกเป็น็ เงื่อ� นไขพื้น้� ฐานของการคาดการณ์์ ได้แ้ ก่่ หน่่วยวิเิ คราะห์์ วััตถุุประสงค์์ ทรััพยากร กลุ่�มเป้า้ หมาย และเงื่�อนไขด้้านเศรษฐกิิจ สังั คม วััฒนธรรม และบริบิ ททางนโยบาย องค์ป์ ระกอบเหล่า่ นี้้เ� ป็น็ ปัจั จัยั และคุณุ ลักั ษณะที่แ�่ ทบจะเปลี่ย่� นแปลงไม่ไ่ ด้้ จึึง ถืือเป็็นเงื่อ� นไขพื้น�้ ฐานของการทำ�ำ งานที่่�คณะทำ�ำ งานไม่ส่ ามารถปรับั เปลี่ย�่ นได้้มากเท่า่ ใดนััก ส่่วนองค์์ประกอบกลุ่ �มที่�่สองเป็็นปััจจััยที่่�คณะทำำ�งานและเจ้้าของโครงการสามารถเลืือกที่�่จะ ปรัับเปลี่ย่� นได้ต้ ามความเหมาะสม ซึ่ง่� ประกอบด้ว้ ยหััวข้อ้ และประเด็น็ การคาดการณ์์ วิิธีีการคาดการณ์์ การบริหิ ารจัดั การกระบวนการ กรอบเวลาของการคาดการณ์์ รูปู แบบและระดับั การมีีส่ว่ นร่ว่ ม รูปู แบบ ผลผลิิต การขัับเคลื่่อ� นเชิงิ นโยบาย3 เนื้อ�้ หาส่ว่ นต่่อจากนี้้จ� ะอธิิบายรายละเอีียดเกี่�ย่ วกัับองค์์ประกอบ ทั้้�งสองกลุ่�ม โดยเริ่�มจากองค์์ประกอบที่่�เป็็นเงื่�อนไขพื้้�นฐาน แล้้วตามด้้วยองค์์ประกอบที่�่ผู้้�คาดการณ์์ สามารถปรับั เปลี่ย�่ นได้ต้ ามเหมาะสมในแต่ล่ ะโครงการ หน่ว่ ยวิเิ คราะห์์ องค์์ประกอบพื้้�นฐานที่�่สำ�ำ คััญของการกำำ�หนดขอบเขตการคาดการณ์์คืือหน่่วยวิิเคราะห์์ ซึ่่�งมัักกำำ�หนด ตั้�งแต่่เริ่�มแรกภายใต้้เงื่�อนไขเชิิงสถาบัันขององค์์กรที่�่จะดำำ�เนิินการคาดการณ์์ นัับตั้้�งแต่่พัันธกิิจและ บทบาทหน้้าที่่� รวมถึึงระดับั ศัักย์์ในโครงสร้้างการบริหิ ารจัดั การ ดังั ในกรณีีของรััฐบาล เช่่น หน่่วยงาน ของรัฐั บาลส่ว่ นกลาง ส่ว่ นท้อ้ งถิ่น� เป็น็ ต้น้ หน่ว่ ยวิเิ คราะห์ข์ องการคาดการณ์อ์ าจเป็น็ หน่ว่ ยวิเิ คราะห์ใ์ น เชิิงพื้น�้ ที่่� เช่น่ ในระดับั ประเทศ ภููมิภิ าค หรืือนานาชาติิ ในขณะเดีียวกััน ในบางกรณีี หน่ว่ ยวิเิ คราะห์์ อาจจำำ�กัดั เฉพาะในขอบเขตของเนื้้อ� หาของการคาดการณ์์

31 การคาดการณเ์ ชงิ ยุทธศาสตร์ ตัวอยา่ งเช่น โครงการคาดการณ์เชงิ ยทุ ธศาสตร์ของสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสงั คมแหง่ ชาติ อาจมงุ่ ไปทกี่ ารคาดการณอ์ นาคตเพอ่ื พฒั นานโยบายในระดบั ประเทศเปน็ หลกั แตใ่ นขณะเดยี วกนั สภาพฒั นฯ์ ก็อาจใชว้ ธิ ีการและเครื่องมือในการคาดการณ์เพื่อคน้ หาประเด็นส�ำคญั ส�ำหรับการพัฒนา นโยบายส�ำหรับสาขาเศรษฐกิจเฉพาะด้านใดด้านหนึ่งก็ได้ เช่น อนาคตของงาน หรือผลกระทบของ ปัญญาประดิษฐ์ต่อการพัฒนาอุตสาหกรรมท่องเท่ียวไทย เป็นต้น ในบางกรณี องค์กรเดียวกันนี้อาจ เลือกที่จะท�ำงานคาดการณร์ ว่ มกับภาคีอื่น เช่น องค์กรด้านการพัฒนาระหว่างประเทศ จึงท�ำใหห้ นว่ ย วิเคราะหข์ องงานสามารถปรับเปลี่ยนไปได้ระดบั หนึ่ง ตามความสนใจของโครงการคาดการณ์ในแตล่ ะ ครัง้ และตามความเขา้ ใจของหน่วยงานท่ีเขา้ รว่ มโครงการ การกำ�ำ หนดหน่่วยวิิเคราะห์์มีีความสำำ�คััญอย่่างยิ่�งในขั้้�นตอนการสร้้างภาพอนาคตทางเลืือก เช่่น ฉากทัศั น์์ของอนาคต เนื่่�องจากเป็็นกรอบพื้น�้ ฐานของประเด็็นหรืือหััวข้อ้ ที่�่ใช้้อธิิบายภาพอนาคต (scenario descriptor) ในแต่ล่ ะฉากที่่แ� ตกต่่างกันั วััตถุุประสงค์์และผลลัพั ธ์์ องค์์ประกอบสำ�ำ คััญอีีกประการหนึ่่�งในการกำำ�หนดขอบเขตการคาดการณ์์คืือ การกำำ�หนดผลลััพธ์์ที่�่ ต้อ้ งการ ซึ่�ง่ ย่อ่ มขึ้น� อยู่่�กัับหลัักการเหตุผุ ลและวัตั ถุุประสงค์ท์ ี่่�ตั้�งไว้้ในตอนเริ่ม� โครงการ หลัักการเหตุุผล พื้�้นฐานที่�่มัักใช้้ในการสร้้างความสนใจของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียและความเชื่�อมั่�นให้้กัับผู้้�นำ�ำ องค์์กรในการ ใช้ก้ ระบวนการคาดการณ์์เชิงิ ยุุทธศาสตร์์ในการวางแผน คืือ กระบวนการคาดการณ์จ์ ะนำำ�ไปสู่่�ผลลัพั ธ์์ ที่่�ดีีกว่า่ เดิิมในการตอบโจทย์์พันั ธกิิจและความต้อ้ งการขององค์์กร ทั้้�งนี้้� ความสนใจและความต้้องการ ใช้ก้ ระบวนการคาดการณ์ม์ ักั เกิดิ ขึ้น� เมื่อ� องค์ก์ รหรืือสังั คมเริ่ม� รับั รู้้�ถึึงวิกิ ฤติหิ รืือการเปลี่ย่� นแปลงสำ�ำ คัญั ใน ด้า้ นเศรษฐกิจิ สังั คม สิ่ง� แวดล้อ้ ม หรืือการเมืืองที่อ่� าจสร้า้ งผลกระทบอย่า่ งมากต่อ่ อนาคตขององค์ก์ รหรืือ สังั คม โดยเฉพาะเมื่อ� ปรากฏเหตุกุ ารณ์บ์ างอย่า่ งที่ข�่ ัดั กับั แนวโน้ม้ ที่ม่� ีีอยู่�หรืือวิธิ ีีการปฏิบิ ัตั ิทิ ี่ท่� ำำ�มาแต่เ่ ดิมิ ตััวอย่่างสมมติิเช่่น บริิษััทผลิิตรถยนต์์เริ่�มสัังเกตเห็็นว่่า คนรุ่่�นใหม่่จำ�ำ นวนหนึ่่�งที่�่อาศััยอยู่�ใน เมืืองใหญ่่ตัดั สินิ ใจไม่ซ่ ื้�้อรถยนต์์ แต่ใ่ ช้ร้ ะบบขนส่่งสาธารณะ จักั รยานหรืือใช้แ้ อปพลิเิ คชัันเรีียกรถแทน การขัับรถยนต์์ส่่วนตััว ปรากฏการณ์อ์ ุุบััติิใหม่่ (emerging) ดัังกล่่าวในอนาคตอาจกลายเป็็นแนวโน้้ม สำำ�คัญั ที่ม�่ ีีผลต่อ่ ความต้อ้ งการในการเป็น็ เจ้า้ ของรถยนต์แ์ ละโอกาสในการขายรถยนต์์ ในลักั ษณะคล้า้ ย กััน มหาวิทิ ยาลััยอาจเริ่�มสัังเกตว่่า จำำ�นวนผู้้�สมัคั รเข้้าเรีียนในระดัับอุดุ มศึึกษาในสถาบันั ของตนเองเริ่ม� ลดน้้อยลง แต่่หัันไปเรีียนในหลัักสููตรอบรมทัักษะเฉพาะเรื่�อง หรืือหัันไปเรีียนจากช่่องทางออนไลน์์ มากขึ้น� อาจส่่งผลทำำ�ให้จ้ ำำ�นวนนักั ศึึกษาในมหาวิิทยาลััยลดลงมากในอนาคตก็เ็ ป็็นได้้ อีีกกรณีีหนึ่ง�่ คืือ ความสนใจในการคาดการณ์อ์ าจเกิดิ ขึ้น� ได้เ้ มื่อ� เริ่ม� สังั เกตเห็น็ ว่า่ องค์ก์ รคู่่�แข่ง่ หรืือประเทศเพื่่อ� นบ้า้ นได้ใ้ ช้้ แนวคิิดและวิิธีีการคาดการณ์์ในการวางแผนยุทุ ธศาสตร์์ และประสบความสำำ�เร็็จในการดำำ�เนินิ การ

การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ 32 ปจั จยั และสถานการณภ์ ายนอกทแี่ สดงถงึ การเปลี่ยนแปลงครงั้ ใหญถ่ อื เปน็ ความทา้ ทายส�ำคญั ทสี่ ามารถก�ำหนดเปน็ โจทยห์ ลกั ของการคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตรไ์ ด้ วตั ถปุ ระสงคห์ นึ่งของการก�ำหนด ขอบเขตการท�ำงานในช่วงแรกคือ การศึกษาและสรุปกันภายในคณะท�ำงานเก่ียวกับคุณลักษณะของ ความทา้ ทายทเ่ี ปน็ โจทยข์ องการคาดการณ์ แลว้ จึงประเมนิ เบื้องตน้ วา่ องคก์ รและผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ที่ จะเขา้ รว่ มในกระบวนการคาดการณ์ จะสามารถรบั มอื หรือจดั การกบั ความทา้ ทายนั้นไดม้ ากนอ้ ยเทา่ ใด ระดัับของนััยและผลกระทบที่�่แตกต่่างกัันย่่อมมีีผลต่่อมุุมมองและขอบเขตในการคาดการณ์์ ความท้้าทายบางเรื่�องมีีผลกระทบมากต่่อภาคเอกชนในบริิษััทใดบริิษััทหนึ่่�ง แต่่ก็็ไม่่ได้้หมายความว่่า หน่ว่ ยงานภาครัฐั จะไม่ม่ ีีบทบาทใด ๆ ในการเตรีียมพร้้อมรับั มืือกัับความท้า้ ทายนั้้น� ในบางกรณีี การ ดำำ�เนินิ การคาดการณ์โ์ ดยภาครัฐั อาจนำำ�ไปสู่่�ผลลัพั ธ์ท์ ี่ด�่ ีีกว่า่ และสามารถขยายผลลัพั ธ์ท์ ี่ก�่ ว้า้ งกว่า่ ได้้ โดย เฉพาะเมื่อ� ความท้า้ ทายนั้้น� มีีนัยั ในเชิงิ สังั คมและการเมืืองที่จ�่ ำำ�เป็น็ ต้อ้ งพึ่ง่� อำ�ำ นาจและขีีดความสามารถที่�่ ไม่ม่ ีีอยู่�ในบริษิ ัทั เอกชน แต่ม่ ีีอยู่�ในหน่ว่ ยงานของรัฐั ในทางกลับั กันั การดำ�ำ เนินิ นโยบายสาธารณะจำ�ำ นวน มากต้อ้ งพึ่ง�่ ความร่่วมมืือของภาคเอกชนและภาคประชาสัังคม นโยบายสาธารณะจึึงไม่ส่ ามารถพััฒนา กำำ�หนดและดำำ�เนินิ การได้ด้ ้ว้ ยกำ�ำ ลังั ของหน่ว่ ยงานภาครัฐั เพีียงอย่า่ งเดีียว ในกรณีีนี้้� การกำ�ำ หนดขอบเขต ของการคาดการณ์์จึึงต้้องเปิิดให้้หน่่วยงานและภาคีีอื่่�นเข้้ามาเป็็นส่่วนหนึ่�่งของขอบเขตเชิิงเนื้้�อหาและ เชิงิ กระบวนการ ในลัักษณะคล้้ายกััน ความท้้าทายบางเรื่�องเป็น็ เรื่อ� งระดัับท้้องถิ่น� หรืือในระดัับประเทศ และ หน่่วยงานที่่�เกี่่�ยวข้้องมีีอำ�ำ นาจและความสามารถเพีียงพอที่�่จะจััดการได้้กัับผลลััพธ์์ที่�่อาจเกิิดขึ้�นได้้ใน ระดัับหนึ่�่ง อย่า่ งไรก็ต็ าม เมื่อ� คณะทำำ�งานได้ว้ ิเิ คราะห์์เบื้อ�้ งต้้นแล้้วพบว่า่ ความท้า้ ทายนั้้�นอาจมีีสาเหตุุ หรืือผลกระทบในระดับั ภูมู ิภิ าคหรืือระดับั โลก การกำ�ำ หนดขอบเขตของงานคาดการณ์น์ั้้น� อาจต้อ้ งขยาย ขอบเขตออกไปให้ก้ ว้า้ งขึ้น� และในบางกรณีี อาจต้อ้ งเชื้อ�้ เชิญิ และโน้ม้ น้า้ วให้ผ้ ู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียในระดับั ภูมู ิภิ าคหรืือระดับั โลกเข้า้ มามีีส่ว่ นร่ว่ มในการคาดการณ์ต์ั้ง� แต่ต่ ้น้ เพื่่อ� ให้ผ้ ลลัพั ธ์ท์ ี่ไ�่ ด้จ้ ากการคาดการณ์์ บรรลุุประสิทิ ธิิผลได้ด้ ีีขึ้้น� ตัวั อย่า่ งเช่น่ ปัญั หาหมอกควันั ที่เ�่ กิดิ ในประเทศไทยส่ว่ นสำำ�คัญั เกิดิ จากการเผาต้น้ ข้า้ วโพดและ อ้อ้ ย ไม่ใ่ ช่เ่ ฉพาะในประเทศไทยเอง แต่ร่ วมไปถึึงพื้น้� ที่่เ� พาะปลููกในประเทศเพื่่อ� นบ้้าน หรืือในกรณีีการ คาดการณ์ภ์ าพอนาคตของการแย่ง่ ชิงิ น้ำำ��ในลุ่่�มแม่น่ ้ำำ��โขง ก็อ็ าจต้อ้ งเปิดิ ขอบเขตการวิเิ คราะห์ใ์ ห้ก้ ว้า้ งและ ครอบคลุุมถึึงปรากฏการณ์แ์ ละเหตุกุ ารณ์ท์ ี่่เ� กิิดขึ้�นในบริิเวณที่ร่� าบสููงทิิเบต ซึ่่�งเป็็นต้้นกำำ�เนิดิ ของแม่น่ ้ำำ�� โขง และไหลผ่่านประเทศจีีน เป็น็ ต้น้ จะเห็็นได้ว้ ่่า งานคาดการณ์์อนาคตในเรื่�องทรัพั ยากรธรรมชาติิ มักั ต้อ้ งขยายมุมุ มองและขอบเขตการวิเิ คราะห์ใ์ นเชิงิ พื้น้� ที่อ่� อกไปให้ก้ ว้า้ งกว่า่ ขอบเขตพรมแดนตามการ ปกครอง

33 การคาดการณ์เชงิ ยุทธศาสตร์ วตั ถปุ ระสงคข์ องการคาดการณม์ อี ยหู่ ลายระดบั และขึ้นอยกู่ บั การตดั สนิ ใจขององคก์ รทเี่ ปน็ ผนู้ �ำกระบวนการและผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี กลมุ่ ส�ำคญั ทเ่ี ขา้ รว่ มกระบวนการคาดการณ์ ในกรณีทผี่ เู้ ขา้ รว่ ม กระบวนการมีความหลากหลาย แตล่ ะคนแตล่ ะองคก์ รยอ่ มมเี หตผุ ลและวตั ถปุ ระสงคท์ แี่ ตกตา่ งกนั อกี ทงั้ วตั ถปุ ระสงคข์ องการคาดการณอ์ าจปรบั เปลี่ยนไปไดใ้ นชว่ งเวลาของการด�ำเนนิ โครงการ ดว้ ยเหตนุ ี้ องค์ประกอบส�ำคัญของการก�ำหนดขอบเขตการคาดการณ์จึงรวมถึงการก�ำหนดวัตถุประสงค์ท่ีชัดเจน และสามารถวัดผลลพั ธ์ไดอ้ ยา่ งชัดเจนเมื่อส้ิ นสดุ กระบวนการ ทรััพยากร ทรััพยากรที่�่จำำ�เป็็นสำ�ำ หรัับการดำ�ำ เนิินกระบวนการคาดการณ์์ให้้บรรลุุผลสำำ�เร็็จไม่่ได้้จำำ�กััดอยู่�เพีียงด้้าน งบประมาณเท่่านั้้น� แต่่รวมไปถึึงด้า้ นบุุคลากร เวลาและโครงสร้้างพื้้น� ฐาน นอกจากนี้้� กรอบเชิงิ สถาบันั ทั้้�งระเบีียบ กฎหมายและองค์์กร วััฒนธรรมองค์์กร และทุุนทางสัังคม ก็็ถืือเป็็นทรััพยากรที่�่สำำ�คััญ สำ�ำ หรับั การดำ�ำ เนินิ กระบวนการคาดการณ์์ โครงการคาดการณ์แ์ ต่ล่ ะประเภทและแต่ล่ ะรูปู แบบต้อ้ งการ ทรัพั ยากรในระดับั ที่แ�่ ตกต่า่ งกันั โดยขึ้น� อยู่่�กับั รูปู แบบของกระบวนการ จำำ�นวนผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีียที่เ่� ข้า้ ร่ว่ มงานและระยะเวลาดำำ�เนินิ งาน โดยปกติแิ ล้ว้ จำ�ำ นวนผู้้�เข้า้ ร่ว่ มกระบวนการที่น่� ้อ้ ยกว่า่ และระยะเวลา ดำำ�เนินิ การที่ส่�ั้น� กว่า่ ย่อ่ มต้อ้ งการทรัพั ยากรน้อ้ ยกว่า่ ทั้้ง� นี้้� องค์ก์ รที่เ�่ ป็น็ เจ้า้ ของหรืือเป็น็ ผู้้�ริเิ ริ่ม� โครงการ คาดการณ์์อาจรัับผิิดชอบด้้านค่่าใช้้จ่่ายเองทั้้�งหมด หรืือมีีบางส่่วนที่่�มีีการแบ่่งรัับภาระด้้านทรััพยากร ระหว่า่ งภาคีีที่่เ� ข้้าร่่วมกระบวนการ ด้้วยเหตุุนี้้� ภาระด้า้ นงบประมาณและทรััพยากรอื่่น� ที่่จ� ำ�ำ เป็็นในการ ดำ�ำ เนิินโครงการคาดการณ์์ จึึงเป็็นเรื่�องสำ�ำ คััญที่�่ต้้องมีีการปรึึกษาหารืือและตกลงกัันอย่่างชััดเจนในขั้้�น ตอนการกำ�ำ หนดขอบเขตของงาน งบประมาณ ค่่าใช้จ้ ่่ายในการดำำ�เนิินโครงการคาดการณ์ม์ ีีหมวดหลััก ๆ ได้แ้ ก่่ (1) ค่่าใช้้จ่่าย ในการบริหิ ารจัดั การโครงการ ซึ่ง�่ มักั รวมค่า่ ตอบแทนของที่ป่� รึึกษา นักั วิจิ ัยั และวิเิ คราะห์์ และผู้้�ช่ว่ ยด้า้ น ต่่าง ๆ (2) ค่่าใช้้จ่า่ ยในการสำ�ำ รวจและรวบรวมข้อ้ มููลปฐมภูมู ิิและทุตุ ิิยภูมู ิิ (3) ค่่าใช้้จ่า่ ยในการประชุมุ และกิจิ กรรมต่า่ ง ๆ รวมถึึงค่า่ ที่พ่� ัักและค่่าเดินิ ทางสำำ�หรับั ผู้้�เข้า้ ร่ว่ มประชุุม ในกรณีีที่ม่� ีีการประชุุมนอก สถานที่่� และ (4) ค่่าใช้้จ่่ายในการผลิิตและเผยแพร่่ผลผลิิตจากการคาดการณ์์ โดยเฉพาะถ้้ามีีการจััด พิมิ พ์์เป็็นรายงานหรืือหนัังสืือ ในช่่วงหลังั ผลผลิติ มักั เผยแพร่ใ่ นรููปแบบไฟล์ด์ ิิจิิทัลั ซึ่ง�่ ทำำ�ให้ล้ ดต้้นทุุน ในการผลิิตสิ่ง� ตีีพิิมพ์ล์ งไปได้้ เวลา ส่่วนระยะเวลาในการดำำ�เนิินโครงการคาดการณ์ม์ ัักขึ้�นอยู่่�กัับขอบเขตเนื้้�อหาของงานที่�่ ตั้�งไว้้ รวมถึึงเงื่�อนไขและความจำำ�เป็็นในการสร้้างผลผลิิตให้้ทัันกัับรอบเวลาของการพััฒนานโยบายใน กรณีีของหน่่วยงานภาครัฐั หรืือรอบเวลาของการตััดสิินใจในการลงทุุนในกรณีีของบริิษัทั เอกชน ทั้้�งนี้้� โครงการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ระดัับประเทศที่�่ดำ�ำ เนิินการอยู่�ในหลายประเทศ โดยมากใช้้เวลา

การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตร์ 34 ประมาณ 1-2 ป4ี ในขณะทโี่ ครงการคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตรข์ องบรษิ ทั เอกชนมกั ใชเ้ วลานอ้ ยกวา่ อาจ เพราะมขี อบเขตของประเดน็ ทแี่ คบกวา่ ในกรณีของการคาดการณเ์ พอื่ นโยบายสาธารณะ ระยะเวลาทม่ี ี อยยู่ อ่ มเปน็ ปจั จยั ส�ำคญั ทก่ี �ำหนดขอบเขตของการคาดการณ์ รวมถงึ แนวทางและวธิ ีการคาดการณท์ ี่จะ เลือกใชใ้ นกระบวนการดงั กลา่ ว อยา่ งไรกต็ าม การคาดการณเ์ ชงิ ยทุ ธศาสตรอ์ าจไดร้ บั ความส�ำคญั และ ก�ำหนดให้เป็นพนั ธกจิ หนึ่งขององค์กร ดังในกรณีของศนู ย์อนาคตเชงิ ยทุ ธศาสตร์ (Centre for Strate- gic Futures) ของรฐั บาลสิงคโปร์ โดยอาจเปน็ กิจกรรมการกวาดสัญญาณทดี่ �ำเนนิ การอยู่เปน็ ประจ�ำ หรืือเป็็นชุดุ โครงการคาดการณ์์ขนาดเล็ก็ (mini-foresight) ที่ม�่ ีีประเด็็นเฉพาะกิจิ หรืือเฉพาะพื้�้นที่ท่� ี่ท�่ ำ�ำ ต่่อเนื่่อ� งกััน ทรััพยากรบุุคคล บุุคลากรเป็็นทรััพยากรอีีกประเภทหนึ่่�งที่�่สำ�ำ คััญสำ�ำ หรัับการคาดการณ์์เชิิง ยุทุ ธศาสตร์์ เนื่่�องจากต้อ้ งใช้ค้ วามรู้� ทักั ษะและประสบการณ์์ของผู้้�ดำำ�เนินิ กระบวนการคาดการณ์์ อีีก ทั้้�งยังั ต้อ้ งมีผู้�เชี่�่ยวชาญเฉพาะทางในสาขาที่่เ� กี่่�ยวข้อ้ งมาร่ว่ มในกระบวนการ สำ�ำ หรัับผู้้�เชี่่�ยวชาญในด้้าน การคาดการณ์์นั้้�น เนื่่อ� งจากการวางแผนไม่ว่ ่่าจะในระดัับองค์ก์ รหรืือในระดัับประเทศ โดยพื้�้นฐานแล้้ว เริ่ม� จากการมองอนาคต ในทุกุ องค์ก์ รและในทุกุ พื้น�้ ที่ย่� ่อ่ มมีีนักั วางแผนที่ม่� ีีประสบการณ์ใ์ นกระบวนการ มองอนาคตในด้้านใดด้้านหนึ่่�ง ตััวอย่่างที่�่ชััดเจนคืือหน่่วยงานด้้านการวางแผนนโยบายเศรษฐกิิจและ สัังคมในระดับั ประเทศ เช่น่ สภาพััฒน์์ฯ และนักั วิเิ คราะห์แ์ ละเจ้า้ หน้า้ ที่่ฝ� ่่ายวางแผนขององค์์กรต่่าง ๆ อย่า่ งไรก็ต็ าม แนวคิดิ แนวทาง และวิธิ ีีการมองอนาคตเพื่่อ� การวางแผนที่ใ่� ช้อ้ ย่า่ งแพร่ห่ ลายในหน่ว่ ยงาน เหล่า่ นี้้� มักั เป็น็ การพยากรณ์์ (forecast) แบบดั้้�งเดิมิ ซึ่ง�่ อาจเป็น็ แบบเทคโนแครต (technocrat) และ เน้น้ กระบวนการวางแผนแบบบนลงล่า่ ง แนวคิดิ ดังั กล่า่ วแตกต่า่ งจากแนวคิดิ การมองอนาคตในอนาคต ศึึกษาและการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์ ซึ่�่งเน้้นกระบวนการมีีส่่วนร่่วมของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียในการ มองอนาคต5 ความแตกต่่างในด้้านประสบการณ์์มองอนาคตมีีผลอย่่างยิ่�งต่่อแนวทางและผลลััพธ์์ที่�่จะ ได้้จากการคาดการณ์์ ดัังนั้้�น การเลืือกบุุคลากรที่�่เข้้าใจในพื้น้� ฐานด้้านอนาคตศึึกษาและการคาดการณ์์ เชิงิ ยุุทธศาสตร์์จึึงมีีความสำ�ำ คััญอย่า่ งยิ่ง� อย่่างไรก็็ตาม เนื่่�องจากศาสตร์์ทางวิิชาการและสาขาวิิชาชีีพในด้้านอนาคตศึึกษาและการ คาดการณ์์ยัังไม่่ได้้พััฒนาอย่่างแพร่่หลายเท่่าใดนัักในประเทศไทย การสรรหาผู้�เชี่�่ยวชาญที่�่จะมา ดำำ�เนิินกระบวนการคาดการณ์จ์ ึึงเป็น็ เรื่อ� งไม่่ง่่ายนััก ในทางกลัับกััน การว่่าจ้า้ งที่�่ปรึึกษาชาวต่า่ งชาติิที่�่ มีีประสบการณ์ใ์ นด้า้ นนี้้อ� าจใช้ไ้ ด้ด้ ีีในกรณีีที่ก่� ระบวนการคาดการณ์แ์ ละผลลัพั ธ์ข์ องโครงการจะใช้ภ้ าษา อังั กฤษเป็น็ หลััก แต่่จากประสบการณ์์ของผู้�เขีียนเอง การใช้้ผู้�เชี่�ย่ วชาญชาวต่า่ งชาติมิ ักั มีีข้อ้ จำ�ำ กััดอย่า่ ง มากในการสื่่�อสารกัับผู้้�ร่่วมกระบวนการ โดยเฉพาะในกิิจกรรมการมีีส่่วนร่่วมของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียที่่� ใช้้ภาษาไทยเสีียเป็็นส่่วนใหญ่่ วิิธีีการแก้้ไขในส่่วนนี้้�คืือ อาจใช้้คณะทำำ�งานที่�่มีีการผสมผสานระหว่่างผู้� เชี่�่ยวชาญที่่�เป็็นคนต่่างชาติิกัับที่�่ปรึึกษาคนไทยที่่�มีีประสบการณ์์ด้้านการคาดการณ์์มาบ้้าง แต่่อาจยััง ไม่เ่ ชี่่�ยวชาญ เพื่่�อให้้ผู้้�ดำ�ำ เนินิ กระบวนการคนไทยสามารถเป็็นแกนกลางในการประสานงานและสื่�อสาร

35 การคาดการณ์เชิงยุทธศาสตร์ กับผู้มีสว่ นไดส้ ่วนเสยี กลมุ่ ต่าง ๆ และในขณะเดยี วกัน วธิ ีการนี้ก็เปน็ การเสริมสร้างความรู้ ทกั ษะและ ความเชี่ยวชาญด้านการคาดการณ์ของคนไทย โดยเรียนรู้ผ่านการถ่ายโอนความรู้จากผู้เช่ียวชาญต่าง ชาตแิ ละการลองผิดลองถกู ไปพรอ้ มกนั ส่ว่ นบุคุ ลากรที่ม่� ีีความเชี่ย�่ วชาญเฉพาะทางที่จ�่ ะเชิญิ เข้า้ มามีีส่ว่ นร่ว่ มในกระบวนการคาดการณ์์ นั้้น� ควรเลืือกผู้�เชี่ย่� วชาญที่ส�่ ามารถให้ข้ ้อ้ คิดิ เห็น็ ที่ต�่ั้ง� อยู่่�บนฐานของข้อ้ มูลู และความรู้�ที่แ� ท้จ้ ริงิ ซึ่ง�่ อาจเป็น็ นักั วิจิ ัยั ที่ม่� ีีประสบการณ์ว์ ิจิ ัยั มาเองโดยตรงในเรื่อ� งนั้้น� ๆ หรืือเป็น็ นักั วิชิ าการหรืือผู้�รู้�ที่ไ� ด้ศ้ ึึกษาหัวั ข้อ้ หรืือ ประเด็น็ นั้้�นมาอย่่างจริงิ จััง ในบางครั้้ง� โดยเฉพาะการคาดการณ์์เทคโนโลยีี (technology foresight) หัวั ข้อ้ การคาดการณ์เ์ ป็น็ เรื่อ� งเฉพาะทางและมีีความก้า้ วล้ำำ�� สมัยั มากจนไม่ม่ ีีฐานความรู้�อยู่่�ภายในองค์ก์ ร หรืือภายในประเทศ ในกรณีีนี้้� ก็จ็ ำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งค้น้ หาและติดิ ต่อ่ ผู้�เชี่ย่� วชาญที่ถ่� ืือว่า่ เป็น็ ผู้้�รู้้�จริงิ ทั้้ง� นี้้ท� ั้้ง� นั้้น� ก็็ ขึ้�นอยู่่�กัับข้้อจำำ�กััดด้า้ นทรัพั ยากรประเภทอื่�น ๆ ด้้วย ทั้้�งด้้านงบประมาณและเวลา กลุ่ �มเป้้าหมาย กระบวนการคาดการณ์์เชิิงยุุทธศาสตร์์เน้้นการมีีส่่วนร่่วมของผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีีย ซึ่�่งต้้องให้้เวลาในการ เข้้าร่่วมในกิิจกรรมในขั้้�นตอนต่่าง ๆ คณะทำำ�งานจึึงต้้องสร้้างความมั่�นใจให้้กัับผู้้�เข้้าร่่วมกระบวนการ ว่่า โครงการคาดการณ์์จะคุ้�มค่่ากัับเวลาที่่�แต่่ละคนต้้องเสีียไป โดยเฉพาะประโยชน์์ที่�่จะเกิิดขึ้�นจาก ผลลัพั ธ์์ของโครงการ ความเชื่�อมั่�นในกระบวนการอาจสร้า้ งได้้จากการมีีส่ว่ นร่ว่ มของผู้้�นำ�ำ องค์์กรหรืือผู้� เชี่่ย� วชาญที่เ�่ ป็็นที่่ย� อมรัับของผู้�เข้้าร่่วมคนอื่่�น ๆ นอกจากนี้้� ความชัดั เจนและโปร่ง่ ใสของกระบวนการ จะช่่วยเพิ่่�มความมั่�นใจให้้กัับผู้้�เข้้าร่่วมได้้เช่่นกััน ในขั้้�นตอนการกำำ�หนดขอบเขตการทำ�ำ งานควรระบุุขั้�น ตอนและวิิธีีการที่�่จะนำำ�ข้้อค้้นพบและผลผลิิตจากกระบวนการคาดการณ์์ไปใช้ต้ ่่อในการวางแผนกัับผู้้�มีี ส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย รายละเอีียดที่ช่� ัดั เจนจะช่่วยเพิ่่ม� ความมั่น� ใจว่่า การคาดการณ์จ์ ะนำำ�ไปสู่่�การปฏิิบัตั ิิจริิง ในขั้้น� ตอนการกำำ�หนดขอบเขต ควรมีีการวางแผนแนวทางและวิธิ ีีการสื่่อ� สารที่ค�่ รอบคลุมุ และ ชัดั เจนตั้้ง� แต่ช่ ่ว่ งแรกของกระบวนการ ไม่ค่ วรรอไว้จ้ นถึึงช่ว่ งสุดุ ท้า้ ยหลังั จากที่ไ่� ด้ผ้ ลลัพั ธ์จ์ ากกระบวนการ คาดการณ์แ์ ล้ว้ กล่า่ วอีีกนัยั หนึ่ง่� คืือ การสื่่อ� สารและเผยแพร่ค่ วรเป็น็ องค์ป์ ระกอบสำ�ำ คัญั ของกระบวนการ คาดการณ์ท์ ี่ม�่ ีีแผนรองรับั ชัดั เจนตั้้ง� แต่ต่ ้น้ การสื่่อ� สารที่ว่� ่า่ นี้้ค� รอบคลุมุ ทั้้ง� การสื่่อ� สารระหว่า่ งภายในคณะ ทำำ�งานและการสื่่�อสารกัับผู้้�มีีส่ว่ นได้้ส่่วนเสีียและประชาชนทั่่�วไป โดยนำำ�เสนอเนื้�้อหาเกี่�่ยวกัับหลัักการ เหตุผุ ลของการคาดการณ์์ กระบวนการและวิธิ ีีการเข้า้ ร่ว่ มในขั้้น� ตอนต่า่ ง ๆ และการเผยแพร่ผ่ ลลัพั ธ์แ์ ละ นำ�ำ ผลไปปฏิิบัตั ิิต่่อ ยิ่ง� ถ้า้ คณะทำำ�งานต้อ้ งการให้้ผู้้�มีีส่่วนได้้ส่่วนเสีียภายนอกคณะทำำ�งานหรืือภายนอก องค์ก์ รเข้า้ มามีีส่ว่ นร่ว่ มในขั้้น� ตอนใดขั้น� ตอนหนึ่ง�่ ของกระบวนการคาดการณ์์ การวางแผนกลยุทุ ธ์ใ์ นการ สื่�อสารเป็น็ เรื่อ� งจำำ�เป็็นอย่า่ งยิ่�ง