edcation

รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 43 5) ภาวะโลกรอ น 1บทที่ ภาวะโลกรอ น หมายถงึ การเปลยี่ นแปลงภมู อิ ากาศทเี่ กดิ จากการกระทาํ ของมนษุ ย ูภ ิมศาสต รกายภาพ ทที่ าํ ใหอ ณุ หภูมเิ ฉลีย่ ของโลกเพมิ่ สูงข้ึน เราจึงเรยี กวา ภาวะโลกรอน (Global Warming) กจิ กรรมของมนษุ ยท ที่ าํ ใหเ กดิ ภาวะโลกรอ นคอื กจิ กรรมทที่ าํ ใหป รมิ าณกา ซเรอื นกระจกใน บรรยากาศเพม่ิ มากขนึ้ ไดแ ก การเพม่ิ ปรมิ าณกา ซเรอื นกระจกโดยตรง เชน การเผาไหมเ ชอ้ื เพลิง และการเพิม่ ปริมาณกา ซเรอื นกระจกโดยทางออ ม คอื การตัดไมทําลายปา หากไมมกี ารชวยกนั แกไขปญหาโลกในวนั น้ี ในอนาคตจะสง ผลกระทบดังนี้ 1. ทําใหฤดูกาลของฝนเปลี่ยนแปลงไป กระบวนการระเหยและการกลั่นตัวจะเร็ว ขน้ึ หมายถงึ วา ฝนอาจจะตกบอยขนึ้ แตนาํ้ จะระเหยเร็วขึน้ ดว ย ทาํ ใหด นิ แหง เร็วกวา ปกติ ในชว งฤดกู าลเพาะปลกู 2. ผลผลิตทางการเกษตรจะลดลง นอกจากผลกระทบโดยตรงจากอุณหภูมิ ฝน ชว งระยะเวลาฤดกู าลเพาะปลกู แลว ยงั เกิดจากผลกระทบทางออมอกี ดวย คอื การระบาด ของโรคพืช ศตั รูพชื และวัชพืช 3. สัตวนํ้าจะอพยพไปตามการเปล่ียนแปลงของอุณหภูมินํ้าทะเล แหลงประมงท่ี สาํ คญั ๆ ของโลกจะเปลย่ี นแปลงไป 4. มนุษยจะเสียชีวิตเน่ืองจากความรอนมากข้ึน ตัวนําเช้ือโรคในเขตรอนเพิ่มมาก ข้นึ ปญ หาภาวะมลพิษทางอากาศภายในเมอื งจะรุนแรงมากขน้ึ วธิ กี ารลดภาวะโลกรอ น มี 10 วิธดี งั น้ี 1. ลดการใชพ ลังงานทีไ่ มจ าํ เปน จากเครอื่ งใชไฟฟา เชน เครื่องปรับอากาศ พัดลม หากเปน ไปไดใชวิธี เปดหนา ตาง ซ่งึ บางชว งที่อากาศดีๆ สามารถทําได เชน หลังฝนตก หรือชวงอากาศเยน็ เปน การลดคาไฟ และ ลดความรอ น เนือ่ งจากหลกั การทําความเย็นนั้น คือ การถายเทความรอ นออก ดงั นัน้ เวลาเราใชเคร่ืองปรับอากาศ จะเกิดปริมาณความรอ น บรเิ วณหลังเครื่องระบายความรอ น 2. เลอื กใชระบบขนสงมวลชน ในกรณีที่สามารถทาํ ได ไดแก รถไฟฟา รถตู รถเมล เน่ืองจากพาหนะแตละคัน จะเกิดการเผาผลาญเชื้อเพลิง ซึ่งจะเกิดความรอน และกาซ คารบ อนไดออกไซด ดงั นน้ั เมอ่ื ลดปรมิ าณจาํ นวนรถ กจ็ ะลดจาํ นวนการเผา ไหมบ นทอ งถนน ในแตละวนั ลงได 3. ชวยกนั ปลกู ตน ไม เพราะตน ไมจ ะคายความชมุ ชืน้ ใหกบั โลก และชวยดูดกาซ คารบ อนไดออกไซด ซ่งึ เปนสาเหตุภาวะเรือนกระจก 4. การชวนกนั ออกไปเท่ียวธรรมชาตภิ ายนอก กช็ ว ยลดการใชปรมิ าณไฟฟาได 5. เวลาซอื้ ของพยายามไมร บั ภาชนะทเี่ ปน โฟม หรอื กรณที เ่ี ปน พลาสตกิ เชน ขวด นาํ้ พยายามนาํ กลบั มาใชอกี เน่ืองจากพลาสติกเหลา นท้ี ําการยอ ยสลายยาก ตอ งใชป รมิ าณ ความรอ น เหมอื นกบั ตอนทผี่ ลติ มนั มา ซง่ึ จะกอ ใหเ กดิ ความรอ นกบั โลกของเรา เราสามารถ นาํ กลบั มาใชเ ปนภาชนะใสน ํ้าแทนกระติกนา้ํ หรอื ใชปลูกตนไมก็ได

44 หนงั สอื เรยี นสาระการพัฒนาสงั คม 6. ใชก ระดาษดวยความประหยดั กระดาษแตละแผน ทํามาจากการตดั ตนไม ซ่งึ เปน เสมอื นปราการสําคัญของโลกเรา ดังนนั้ การใชก ระดาษแตละแผน ควรใชใ หป ระหยดั ทัง้ ดา นหนา หลงั ใชเ สร็จควรนาํ มาเปนวัสดรุ อง หรอื นาํ มาเช็ดกระจกก็ได นอกจากนี้การนํา กระดาษไปเผาก็จะเกดิ ความรอ นตอโลกเราเชน กัน 7. ไมสนับสนุนกิจการใดๆ ท่ีสิ้นเปลืองทรัพยากรของโลกเรา และควรสนับสนุน กจิ การท่มี กี ารคาํ นึงถึงการรกั ษาสงิ่ แวดลอม  1บทที่ ภมู ศิ าสตรก ายภาพ

รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 45 กจิ กรรมท่ี 1.2 ลักษณะปรากฏการณทางธรรมชาติท่สี าํ คัญและการปอ งกันอนั ตราย 1บทที่ 1. ปรากฏการณเรือนกระจกคืออะไร ูภ ิมศาสต รกายภาพ ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 2. ในฐานะท่ีทานเปนสวนหนึ่งของประชากรโลกทานสามารถจะชวยปองกันและ แกไขปญหาภาวะโลกรอนไดอ ยา งไรใหบ อกมา 5 วิธี ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ46 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสังคม เร่อื งที่ 3 วิธใี ชเคร่ืองมอื ทางภมู ิศาสตร เครอื่ งมอื ทางภูมิศาสตร ใชประกอบการเก็บขอมูล เพ่ือการบรรยายเชิงปริมาณและคุณภาพของสภาพ ภูมิอากาศโลก เชน จพี เี อส หรือระบบกําหนดตําแหนง บนพน้ื ผวิ โลก เขม็ ทิศ เคร่ืองมือบาง ชนิดใชประกอบการเรยี นและการสอนในหองเรยี นหรอื ในหองปฏบิ ัติการ และเครือ่ งมือบาง ชนดิ ใชป ระกอบการศกึ ษา และเกบ็ ขอ มลู เฉพาะในสนามเทา นนั้ บางครงั้ การใชเ ครอื่ งมอื ตอ ง ใชเครือ่ งคอมพวิ เตอรประกอบดวย เชน เครอ่ื งมือระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตรห รอื ทีร่ จู กั กัน ในปจ จบุ นั วา GIS (Geographic Information System) ขอ มลู ดาวเทยี มหรอื SRS (Satellite Remote Sensing) ระบบกาํ หนดตาํ แหนง พน้ื ผวิ โลกหรอื GPS (Global Positioning System) 1บทท่ี ซึง่ นกั ภมู ศิ าสตรยุคใหมจําเปน ตองรู สาํ หรบั ในท่ีนจ้ี ะกลาวถึงเคร่ืองมอื ภมู ิศาสตรท่ีสําคญั คอื แผนที่ ลกู โลก รปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม และเครอ่ื งมอื เทคโนโลยสี อื่ การ ศกึ ษาภูมศิ าสตร แผนที่ แผนท่ีเปนสิ่งที่มีความสําคัญมากในการศึกษาวิชาภูมิศาสตร เพราะครอบคลุมทั้ง ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ ลกั ษณะภมู อิ ากาศ และทรพั ยากรธรรมชาติ รวมทง้ั สงิ่ ทเี่ กดิ ขนึ้ จากฝม อื ของมนษุ ยบ นพน้ื ผวิ โลกดว ยการจดั ทาํ แผนทใ่ี นปจ จบุ นั ไดม กี ารพฒั นาการขนึ้ เปน ลาํ ดบั มี การนาํ เอารปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี มมาชว ยในการทาํ แผนทท่ี าํ ใหส ามารถสรา ง แผนทไี่ ดรวดเรว็ มคี วามถูกตองและทนั สมยั กวาในอดตี

รายวชิ าสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 47 ความหมายของแผนที่ 1บทท่ี แผนที่ (Map) หมายถึง การแสดงลกั ษณะพื้นผิวโลกลงบนแผน ราบ โดยการยอ สว นและการใชส ญั ลกั ษณไ มว า เครอ่ื งหมายหรอื สี แทนสง่ิ ตา งๆ บนพนื้ ผวิ โลก แผนทจ่ี งึ ตา ง ูภ ิมศาสต รกายภาพ จากลูกโลกและแผนผงั เครอื่ งหมายแผนท่ี คอื เครอื่ งหมายหรือสญั ลักษณท่ีใชแทนส่งิ ตา งๆ บนพ้นื พิภพ ท่ีเกิดขึ้นเองและตามธรรมชาติ นอกจากเครื่องหมายแลว เรายังใชสีเปนการแสดงลักษณะ ภมู ิประเทศอกี ดว ย คอื 1. สีดํา หมายถงึ ภมู ปิ ระเทศสําคญั ทางวฒั นธรรมทมี่ นษุ ยส รา งขน้ึ เชน อาคาร สสุ าน วดั สถานท่รี าชการตางๆ เปนตน 2. สนี า้ํ เงนิ หมายถึง ลกั ษณะภูมปิ ระเทศทเ่ี ปนน้ํา เชน ทะเล แมน ํ้า หนอง บึง เปน ตน 3. สนี าํ้ ตาล หมายถงึ ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศทม่ี คี วามสงู โดยทว่ั ไป เชน เสน ชน้ั ความสงู 4. สเี ขียว หมายถงึ พืชพันธไุ มตางๆ เชน ปา สวน ไร 5. สแี ดง หมายถงึ ถนนสายหลกั พนื้ ทยี่ า นชมุ ชนหนาแนน และลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ สาํ คญั ความสําคัญของแผนที่ 1. ทําใหทราบลกั ษณะทางธรรมชาตขิ องพ้นื ผิวโลก รวมทั้งกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ บนพ้ืนผวิ โลก 2. ทําใหทราบขอ มลู สถิติตางๆ เพ่ือการเปรียบเทียบ การพัฒนาการวางแผนใน ดา นตา งๆ รวมท้ังดา นยทุ ธศาสตร ประโยชนของแผนท่ี 1. ในการศกึ ษาลกั ษณะภมู ปิ ระเทศ แผนทจี่ ะทาํ ใหผ ศู กึ ษาทราบวา พนื้ ทใี่ ดมลี กั ษณะ ภูมปิ ระเทศแบบใดบาง 2. ตอ การศกึ ษาธรณีวทิ ยา เพื่อใหทราบความเปน มาของแหลงทรัพยากร ดิน หนิ แรธ าตุ 3. ดานสมทุ รศาสตรแ ละการประมง เพ่ือใหท ราบสภาพแวดลอ มชายฝงทะเล 4. ดานทรัพยากรนํ้า รูขอมูลเก่ียวกับแมน้ําและการไหล อางเก็บน้ํา ระบบการ ชลประทาน 5. ดานปา ไม เพอื่ ใหท ราบคุณลักษณะของปา ไมและการเปลีย่ นแปลงพน้ื ท่ปี า 6. ดานการใชท ดี่ นิ เพอื่ ใหทราบปจจัยการใชประโยชนท ีด่ ินดานตางๆ 7. ดานการเกษตร การเกษตรมีผลตอการพัฒนาประเทศ เพ่ือรูวาบริเวณใด ควรพฒั นา 8. ดานสิ่งแวดลอ ม โดยเฉพาะการจดั การทรัพยากรบริเวณตางๆ

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ48 หนังสอื เรยี นสาระการพัฒนาสงั คม 9. ในการวางผงั เมือง เพื่อใชขอ มลู ทางธรรมชาติในการจดั วางผังเมอื งใหเ หมาะสม 10. การศึกษาโบราณคดี เพ่อื คน หาแหลง ชุมชนโบราณและความรอู ื่นๆ 11. ดานอุตุนิยมวิทยา เพ่ือประโยชนในการเพาะปลูก อุตสาหกรรม ประมง การปองกันอุทกภยั ลักษณะของสงิ่ ที่แสดงปรากฏบนแผนทป่ี ระกอบดว ย 1. ลกั ษณะของสง่ิ ทเี่ กดิ ขน้ึ เองตามธรรมชาติ เชน ทะเล มหาสมทุ ร ทะเลสาบ แมน าํ้ ภูเขา ทร่ี าบ ท่รี าบสงู เกาะ เปนตน 2. ลักษณะของส่งิ ที่มนุษยส รางข้ึน เชน เสน กั้นอาณาเขต เมือง หมบู าน สถานท่ี ราชการ ศาสนสถาน เสนทางคมนาคม พืน้ ทเี่ กษตรกรรม เปนตน 1บทท่ี ชนิดของแผนท่ี 1. แบง ตามขนาดของมาตรสวน มี 3 ชนิด คอื 1.1 แผนท่มี าตราสวนเล็ก หมายถึง แผนท่ีท่ีมาตราสวนเลก็ กวา 1 : 1,000,000 1.2 แผนที่มาตราสวนกลาง หมายถงึ แผนทท่ี ่มี มี าตราสวนระหวาง 1 : 250,000 ถงึ 1 : 1,000,000 1.3 แผนทมี่ าตราสว นใหญ หมายถงึ แผนทท่ี มี่ มี าตราสว นมากกวา 1 : 250,000 2. แบง ตามประเภทการใช ไดแก 2.1 แผนที่กายภาพ หรือแผนท่ีลักษณะภูมิประเทศ (Topographic หรือ Landform หรือ Relief Map) เปนแผนทีแ่ สดงรายละเอยี ดของสิ่งท่เี กดิ ขนึ้ โดยธรรมชาติ เชน ทะเล มหาสมทุ ร เทอื กเขา ท่ีราบสูง ทร่ี าบ ฯลฯ 2.2 แผนท่ีรัฐกิจ (Political Map) หรือแผนที่ทัว่ ไป (General Map) เปน แผนที่แสดงขอบเขตการปกครองของจังหวดั รฐั ประเทศ 2.3 แผนทป่ี ระวัตศิ าสตร (Historical Map) เปน แผนทีแ่ สดงอาณาเขตของ อาณาจกั รหรือจกั รวรรดิตางๆ ในสมยั โบราณ 2.4 แผนทโ่ี ครงรา ง (Outline) เปน แผนทแ่ี สดงโครงรา งของทวปี ประเทศ โดย ไมม รี ายละเอยี ดใดๆ เพ่อื ใชใ นการศกึ ษา เชน 2.5 แผนที่เดินเรือ (Nautical Map) เปนแผนท่ีแสดงเสนทางการเดินเรือใน ทองทะเล มหาสมุทร รวมทั้งใชส ญั ลักษณส เี พ่อื แสดงความตื้นลึกของพ้ืนน้ํา 2.6 แผนที่เศรษฐกิจ (Economic Map) เปนแผนที่แสดงเขตกิจกรรมทาง เศรษฐกจิ ตางๆ รวมทัง้ แสดงแหลงทรพั ยากรสําคญั องคป ระกอบของแผนท่ี องคประกอบทีส่ ําคัญ ดงั นี้ 1. ชอื่ แผนท่ีเปน สิ่งที่มีความจําเปน สําหรับใหผใู ชไ ดทราบวาเปน แผนทเี่ รือ่ งอะไร

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 49 แสดงรายละเอยี ดอะไรบาง เพอื่ ใหผ ูใ ชใชอยางถูกตอง และตรงความตองการ โดยปกติชื่อ 1บทที่ แผนท่จี ะมีคาํ อธบิ ายเพิ่มเติมแสดงไวดวย เชน แผนทป่ี ระเทศไทยแสดงเน้ือทปี่ าไม แผนที่ ประเทศไทยแสดงการแบงภาคและเขตจังหวดั เปน ตน ูภ ิมศาสต รกายภาพ 2. ขอบระวาง แผนทที่ กุ ชนดิ จะมขี อบระวาง ซง่ึ เปน ขอบเขตของพน้ื ทใี่ นภมู ปิ ระเทศ ทแ่ี สดงบนแผนทแ่ี ผน นน้ั มกั จะแสดงดว ยเสน ขนานเพอ่ื แสดงตาํ แหนง ละตจิ ดู กบั เสน เมรเิ ดยี น เพอ่ื แสดงตาํ แหนง ลองจจิ ดู และจะแสดงตวั เลขเพอื่ บอกคา พกิ ดั ภมู ศิ าสตรข องตาํ แหนง ตา งๆ 3. ทศิ ทาง มคี วามสาํ คญั ตอ การคน หาตาํ แหนง ทต่ี ง้ั ของสงิ่ ตา งๆ โดยในสมยั โบราณ ใชว ธิ ดี ทู ศิ ทางตามการขนึ้ และตกของดวงอาทติ ยใ นเวลากลางวนั และการดทู ศิ ทางของดาว เหนือในเวลากลางคืน ตอมามีการประดิษฐเข็มทิศ ซึ่งเปนเคร่ืองมือชวยในการหาทิศข้ึน เนอื่ งจากเขม็ ของเขม็ ทศิ จะชไ้ี ปทางทศิ เหนอื ตลอดเวลา การใชท ศิ ทางในแผนทป่ี ระกอบกบั เข็มทิศหรอื การสงั เกตดวงอาทิตย และดาวเหนอื จึงชว ยใหเราสามารถเดินทางไปยงั สถานที่ ที่เราตองการได ในแผนท่ีจะตองมีภาพเข็มทิศหรือลูกศรชี้ไปทางทิศเหนือเสมอ ถาหาก แผนท่ใี ดไมไ ดกําหนดภาพเขม็ ทิศหรือลูกศรไวก็ใหเ ขาใจวา ดานบนของแผนทค่ี ือทิศเหนือ 4. สญั ลักษณ เปน เครอ่ื งหมายทใ่ี ชแทนสิ่งตางๆ ในภูมิประเทศจริง เพือ่ ชวยใหผ ใู ช สามารถอา นและแปลความหมายจากแผนทไี่ ดอ ยา งถกู ตอ ง ทง้ั นใ้ี นแผนทจี่ ะตอ งมคี าํ อธบิ าย สัญลกั ษณป ระกอบไวด วยเสมอ 5. มาตราสว น เปน อตั ราสว นระหวา งระยะทางทยี่ อ สว นมาลงในแผนทก่ี บั ระยะทาง จริงในภูมิประเทศ มาตราสวนชวยใหผูใชทราบวาแผนที่น้ันๆ ยอสวนมาจากสภาพใน ภูมิประเทศจริง ในอัตราสวนเทาใด มาตราสวนแผนที่โดยมากจะมี 3 ลักษณะ ไดแก มาตราสว นแบบเศษสว น มาตราสว นคาํ พดู และมาตราสว นแบบกราฟก มาตราสว นของแผนท่ี คอื อตั ราสว นระหวา งระยะบนแผนทก่ี บั ระยะในภมู ปิ ระเทศ หรอื ความสมั พนั ธร ะหวา งระยะ ทางราบบนแผนทกี่ บั ระยะทางราบในภมู ปิ ระเทศ การเขยี นมาตราสว นเขยี นไดห ลายวธิ ี เชน 50,000 หรอื 1/50,000 หรอื 1 : 50,000 การคํานวณระยะทางบนแผนที่ คาํ นวณไดจ ากสตู ร : มาตราสว นของแผนท่ี = ระยะบนแผนท่ี ระยะในภมู ิประเทศ 6. เสนโคงแผนท่ีเปนระบบของเสนขนานและเสนเมริเดียน ท่ีสรางข้ึนเพื่อกําหนด ตาํ แหนงพิกัดภมู ิศาสตรใหเ ปนมาตรฐานไวใ ชอางองิ รวมกนั ซง่ึ ประกอบดว ย 6.1 เสน ขนาน เปน เสน สมมตทิ ลี่ ากจากทศิ ตะวนั ออก สรา งขน้ึ จากการวดั มมุ เริ่มจากเสนศนู ยส ตู ร ซ่ึงมีคามมุ 0 องศา ไปยังขั้วโลกทง้ั สองดา นๆ ละไมเกนิ 90 องศา เสนขนานท่สี าํ คญั ประกอบดว ย

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ50 หนงั สือเรยี นสาระการพฒั นาสงั คม 1. เสนศนู ยสตู รหรอื เสน อิเควเตอร มคี ามุม 0 องศา 2. เสนทรอปก ออฟแคนเซอร มคี ามุม 23 องศา 30 ลปิ ดาเหนือ 3. เสนทรอปก ออฟแคปรคิ อรน มีคา มุม 23 องศา 30 ลปิ ดาใต 4. เสน อารก ตกิ เซอรเคลิ มคี า มุม 66 องศา 30 ลปิ ดาเหนอื 5. เสน อนั ตารกติกเซอรเ คิล มีคามมุ 66 องศา 30 ลิปดาใต 6.2 เสน เมรเิ ดยี น เปน เสน สมมตทิ ล่ี ากจากขว้ั โลกเหนอื ไปยงั ขว้ั โลกใต สรา งขน้ึ จากการสมมตเิ สน เมรเิ ดยี นปฐม มคี า มมุ 0 องศา ลากผา นตาํ บลกรนี ชิ กรงุ ลอนดอน ประเทศ สหราชอาณาจกั รไปทางทศิ ตะวนั ออกและทศิ ตะวนั ตกดา นละ 180 องศา โดยเสน เมรเิ ดยี นที่ 180 องศาตะวันออกและ 180 องศาตะวันตกจะทบั กันเปนเสนเดยี วน้ใี หเ ปน เสน วนั ท่หี รือ เสนแบงเขตวันระหวางชาติ หรือเสนแบงเขตวันสากล เสนเมริเดียนแรกหรือเสนเมริเดียน 1บทที่ ปฐม (Prime Meridian) คอื เสน เมรเิ ดียนทล่ี ากผานหอดูดาวแหง หนง่ึ ตําบลกรีนิช ใกล กรงุ ลอนดอนในประเทศองั กฤษ ทงั้ นเ้ี พอ่ื ใชเ ปน หลกั อา งองิ ในการนบั เสน เมรเิ ดยี นอนื่ ๆ ตอ ไป เสนเมรเิ ดยี นรอบโลกมี 360 เสน แบง เปน เสน องศา ตะวนั ออก 180 เสน และเสนองศา ตะวนั ตก 180 เสน ความสาํ คญั ของเสน เมรเิ ดยี น คอื บอกพกิ ดั ของตาํ แหนง ทต่ี งั้ ตา งๆ บน พื้นผวิ โลกโดยใชรว มกับ เสนขนาน (เสนละตจิ ูด) และใชเ ปน แนวแบง เขตเวลาของโลก แสดงเสน ศูนยสตู ร เสนขนาน เสนเมรเิ ดยี นและเสนเมริเดยี นเรม่ิ แรก 7. พิกัดภูมิศาสตรเปนระบบท่ีบอกตําแหนงของสิ่งตา งๆ บนพ้ืนผิวโลก โดยอาศยั เสน โครงแผนทซ่ี ง่ึ เสน ขนานและเสน เมรเิ ดยี นตดั กนั เปน จดุ สง่ิ ตา งๆ บนพนื้ ผวิ โลก โดยอา น คา พกิ ดั ภูมศิ าสตรเ ปน ละตจิ ดู (เสน ขนาน) และลองจิจูด (เสน เมริเดียน) ดงั นนั้ ละตจิ ดู เปน พกิ ดั ของจดุ หนงึ่ บนเสน ขนาน สว นลองจจิ ดู กเ็ ปน พกิ ดั ของจดุ หนึง่ บนเสน เมรเิ ดียน ซึง่ ทั้งละติจูดและลองจิจดู มคี าของมมุ เปน องศา โดย 1 องศา มคี า เทากับ 60 ลปิ ดาและ 1 ลิปดา มคี าเทากบั 60 ฟลิปดา

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย>> 51 พกิ ดั ภมู ศิ าสตรเ ปน ระบบทบี่ ง บอกตาํ แหนง ทตี่ ง้ั อยจู ดุ ตาํ แหนง ตา งๆ บนพนื้ ผวิ โลก 1บทที่ โดยอาศยั โครงขา ยของเสน โครงแผนทซ่ี งึ่ ประกอบดว ยเสน เมรเิ ดยี นกบั เสน ขนานตดั กนั เปน “จดุ ” ูภ ิมศาสต รกายภาพ 1) ละตจิ ดู (Latitude) เปน คา ของระยะทางเชงิ มมุ โดยนบั 0 องศา จากเสน ศนู ยส ตู ร ไปทางเหนอื หรือใตจ นถงึ 90 องศาท่ีขัว้ โลกท้งั สอง 2) ลองจิจดู (Longitude) เปนคา ของระยะทางเชงิ มุม โดยนับ 0 องศา จากเสน เมริเดยี นไป ทางทิศตะวันออกและทศิ ตะวันตกจนถึง 180 องศา ปจ จบุ นั การบง บอกจดุ ตาํ แหนง บนพน้ื ผวิ โลก สามารถทราบไดง า ยและถกู ตอ ง โดย ใช จีพีเอส เครื่องมือกําหนดตําแหนงบนพื้นผิวโลก (GPS:Global Positioning System) เครอ่ื งมอื ชนดิ นี้ มขี นาดเลก็ พกพาไดส ะดวก และใหข อ มลู ตาํ แหนง บนพนื้ ผวิ โลก ไดตรงกับความเปนจริง ดังนั้นจึงมีผูนําเครื่องมือนี้ไปใชไดสะดวกสบายในกิจกรรมตางๆ ไดแก การเดินเรือ การเดนิ ทาง ทองเทย่ี วปา การเดินทางดวยรถยนต เคร่ืองบิน เปน ตน เม่ือกดปุมสวิตซ เครื่องจะรับสัญญาณจากดาวเทียมแลวบอกคาพิกัดภูมิศาสตรใหทราบ เครื่องหมายแผนที่ ลูกโลก องคป ระกอบของลกู โลก องคป ระกอบหลกั ของ ลูกโลกจะประกอบไปดวย 1. เสน เมรเิ ดยี นหรอื เสน แวง เปน เสน สมมตทิ ลี่ าก จากขวั้ โลกเหนอื ไปจดขวั้ โลกใต ซงึ่ กาํ หนดคา เปน 0 องศา ที่เมืองกรีนิช ประเทศองั กฤษ 2. เสน ขนาน หรอื เสน รงุ เปน เสน สมมตทิ ล่ี ากจาก ทิศตะวันตกไปทิศตะวันออก ทุกเสนจะขนานกับ เสน ศูนยส ูตร ซ่ึงมคี า มุมเทา กบั 0 องศา การใชล กู โลก ลกู โลกใชป ระกอบการอธบิ ายตาํ แหนง หรอื สถานทข่ี องจดุ พน้ื ทขี่ อง สว นตา งๆ ของโลก โดยประมาณ เขม็ ทศิ เข็มทิศเปนเครื่องมือสําหรับใชในการหาทิศของ จดุ หรอื วตั ถุ โดยมหี นว ยวดั เปน องศา เปรยี บเทยี บกบั จดุ เรม่ิ ตน เขม็ ทศิ ใชใ นการหาทศิ โดยอาศยั แรงดงึ ดดู ระหวา ง สนามแมเ หลก็ ขว้ั โลก (Magnetic Pole) กบั เขม็ แมเ หลก็ ซึง่ เปนองคป ระกอบสาํ คญั ทีส่ ดุ ของเคร่ืองมอื นี้ เขม็ แม เหลก็ จะแกวง ไกวไดโ ดยอสิ ระในแนวนอน เพอื่ ใหแ นวเขม็ ชอ้ี ยใู นแนวเหนอื ใต ไปยงั ขว้ั แมเ หลก็ โลกตลอดเวลา หนา ปดเข็มทิศซึ่งคลายกับหนาปดนาิกาจะมีการแบงโดย

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ52 หนงั สอื เรียนสาระการพัฒนาสงั คม รอบเปน 360 องศา ซง่ึ เข็มทศิ มีประโยชนใ นการเดินทาง เชน การเดนิ เรือทะเล เคร่อื งบนิ การใชเ ข็มทศิ จะตองมีแผนที่ประกอบและตอ งหาทศิ เหนือกอ นเพอื่ จะไดรทู ิศอ่ืน รปู ถายทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม รูปถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียมเปนรูปหรือขอมูลตัวเลขที่ไดจากการเก็บ ขอมูล ภาคพื้นดินจากกลองที่ติดอยูกับพาหนะ เชน เครื่องบิน หรือดาวเทียม โดยมีการ บันทึกขอมูลอยางละเอียดหรือหยาบในเวลาแตกตางกัน จึงทําใหเห็นภาพรวมของการใช พ้ืนท่ีและการเปลี่ยนแปลงตางๆ ตามท่ีปรากฏบนพื้นผิวโลก เชน การเกิดอุทกภัย ไฟปา การเปลีย่ นแปลง การใชท ี่ดิน การกอสรา งสถานที่ เปนตน ประโยชนข องรูปถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียม ที่นิยมใชก นั มากจะเปนรปู หรือภาพถายที่ไดจากการสะทอนคลื่นแสงของดวงอาทิตยขึ้นไปสูเคร่ืองบันทึกที่ติดอยูบน 1บทท่ี เครื่องบินหรือดาวเทียม การบันทึกขอมูลอาจจะทําโดยใชฟลม เชน รูปถายทางอากาศ สีขาวดํา หรือรูปถายทางอากาศสีธรรมชาติ การบันทึกขอมูลจากดาวเทียมจะใชสัญญาณ เปน ตัวเลขแลวจงึ แปลงคาตวั เลขเปนภาพจากดาวเทยี มภายหลงั การใชร ปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม ผใู ชจ ะตอ งไดร บั การฝก หดั เพอื่ แปล ความหมายของขอมูล การแปลความหมายอาจจะใชก ารแปลดวยสายตาตามความสามารถ ของแตละบุคคลหรอื ใชเ ครอ่ื งคอมพวิ เตอรและโปรแกรมเขามาชว ย เคร่ืองมอื เทคโนโลยีเพ่ือการศกึ ษาภูมศิ าสตร ในโลกยุคปจจุบันท่ีเต็มไปดวยขอมูลขาวสาร และขอมูลท่ีเปนตัวเลขจํานวนมาก เทคโนโลยีจึงเขามามีความสําคัญ และจะมีความสําคัญมากย่ิงขึ้นในอนาคต เทคโนโลยีท่ี สาํ คญั ดา นภมู ศิ าสตร คอื ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตรห รอื GIS (Geographic Information System) และระบบกาํ หนดตาํ แหนง พนื้ ผวิ โลก หรอื GPS (Global Positioning System) เครอ่ื งมอื ทง้ั สองประกอบดว ยคอมพวิ เตอร หรอื ฮารด แวร (Hard ware) ซง่ึ มขี นาดตา งๆ และ โปรแกรมหรือซอฟแวร (Software) เปน หลักในการจัดทาํ ดงั น้ี 1) ประโยชนของเคร่ืองมือเทคโนโลยีเพ่ือการศึกษาภูมิศาสตร จะคลายกับการใช ประโยชนจ ากแผนทสี่ ภาพภมู ปิ ระเทศและแผนทเี่ ฉพาะเรอื่ ง เชน จะใหค าํ ตอบวา ถา จะตอ ง เดนิ ทางจากจดุ หนง่ึ ไปยงั อกี จดุ หนง่ึ ในแผนทจ่ี ะมรี ะยะทางเทา ใด และถา ทราบความเรว็ ของ รถจะทราบไดว า จะใชเวลานานเทา ใด หลงั จากการทาํ งานของระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร คอื การจดั หมวดหมขู องขอ มลู ตามความตองการท่ีจะนําไปวิเคราะหการคัดเลือกตัวแปร หรือปจจัยท่ีเก่ียวของ การจัด ลําดับความสําคัญของปจจัยและการซอนทับขอมูล ตัวอยางเชน ตองการหาพื้นท่ีที่เหมาะ สมสําหรบั การปลกู ขาว โดยแบง ออกเปน 3 ระดบั คือ เหมาะสมดี เหมาะสมปานกลาง และ ไมเหมาะสม โดยคดั เลอื กขอมูล 2 ประเภท คอื ดินและสภาพภูมปิ ระเทศ 2) การใชเครื่องมือเทคโนโลยีเพื่อการศึกษาภูมิศาสตร การใชเครื่องมือเทคโนโลยี จําเปนตองมีเคร่ืองคอมพิวเตอรและโปรแกรม ผูใชจะตองไดรับการฝกฝนกอนท่ีจะลงมือ ปฏิบตั ิ

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 53 แหลงขอ มูลสารสนเทศของไทย 1บทท่ี ปจจุบันไดมีการคิดคนและพัฒนาการขอมูลสารเทศอยางรวดเร็วและไดเผยแพร ขอมูลสูสาธารณชนมาก โดยเฉพาะการนําขอมูลเขาเว็บไซดใหประชาชนและผูสนใจทั่วไป ูภ ิมศาสต รกายภาพ เขา ไปดขู อ มลู ได ซง่ึ เปน ประโยชนอ ยา งมากตามความตอ งการของผใู ชข อ มลู แตข อ มลู บาง ชนิดอาจตองติดตอจากหนวยงานน้ันๆ โดยตรง ทั้งจากหนวยงานของรัฐท่ีสําคัญๆ คือ กรมอตุ นุ ยิ มวทิ ยาและกรมแผนทท่ี หาร และเอกชนทส่ี าํ คญั ๆ คอื เครอ่ื งเดนิ อากาศและเดนิ เรอื เวบ็ ไซตท น่ี า สนใจ เชน ขอ มลู ดา นสถติ (ิ www.nso.go.th) ขอ มลู ประชากร (www.dola.go.th) ขอ มลู ดาวเทยี ม (www.gistda.go.th) ขอ มลู ดนิ และการใชท ดี่ นิ (www.dld.go.th) เปน ตน กลาวโดยสรุป เครื่องมือทางภูมิศาสตรใชประกอบการศึกษา และการเก็บขอมูล เคร่ืองมือบางชนดิ เหมาะสาํ หรับใชใ นหอ งเรยี น หรอื หองปฏบิ ตั ิการ เคร่ืองมอื บางชนดิ ใชได สําหรับในหองเรียนและในภาคสนาม ผูใชจะไดรูวาเม่ือใดควรใชเครื่องมือภูมิศาสตรใน หอ งเรยี นและเมอื่ ใดควรใชใ นภาคสนาม เครอ่ื งมอื บางชนดิ จะมคี วามซบั ซอ นมาก หรอื ตอ ง ใชร วมกนั ระหวา งเคร่ืองคอมพวิ เตอรและโปรแกรม เครื่องมือทางภูมิศาสตรที่มีความสําคัญมากในปจจุบันคือ ระบบสารสนเทศ ภูมศิ าสตร (GIS) ซงึ่ แปลงสารสนเทศท่ีเก่ียวกับพื้นท่ี และขอมลู ตารางหรอื คาํ อธิบายที่ให เปนขอมูลเชิงตัวเลขทําใหการจัดเก็บเรียกดูขอมูล การปรับปรุงแกไขและการวิเคราะหเปน ไปอยา งรวดเรว็ และถกู ตอ งและแสดงผลในรปู แบบแผนท่ี กราฟ หรอื ตารางไดอ ยา งถกู ตอ ง อีกดว ย สวนระบบ กาํ หนดตําแหนงบนพ้นื ผิวโลก (GIS) ใชก ําหนดจุดพิกดั ตําแหนงของ วตั ถตุ างๆ บนผิวโลก โดยอาศัยสญั ญาณจากดาวเทยี มหลายดวงทโี่ คจรอยรู อบโลก 

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ54 หนังสอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม กจิ กรรมท่ี 1.3 วิธีใชเ คร่อื งมือทางภมู ิศาสตร 1. แผนที่หมายถงึ ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 1บทท่ี ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 2. จงบอกประโยชนของการใชแผนท่มี า 5 ขอ ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 3. ใหบ อกวิธกี ารใชเข็มทิศคูก ับการใชแ ผนทพ่ี อสังเขป ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 55 เร่อื งที่ 4 ปญ หาการทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอม ผลการจัดลําดับความสาํ คญั ของปญหาทรัพยากร ธรรมชาติและส่งิ แวดลอม ปญ หาทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม นน้ั ไดม กี ารสาํ รวจทศั นคตขิ องประชาชน พบวา ปญ หาสาํ คญั 5 ลําดับแรก มีดงั นี้ ลําดบั ท่ี 1 การสญู เสยี ทรัพยากรปา ไม ลําดบั ที่ 2 อุทกภยั และภัยแลง ลําดบั ท่ี 3 ความเสื่อมโทรมของทรพั ยากรดินและการใชท ่ีดิน ลําดับที่ 4 มลพิษจากขยะ และลําดบั ท่ี 5 มลพิษทางอากาศ ดังตารางแสดง ผลการจดั ลาํ ดับความ สําคญั ดังตอ ไปนี้ ผลการ ทรพั ยากรธรรมชาติ ลาํ ดบั ความสาํ คญั 1บทที่ จดั ลาํ ดบั และสง่ิ แวดลอ ม (จาํ แนกตามวธิ กี ารจดั ลาํ ดบั ) (ลาํ ดบั ท)่ี ูภ ิมศาสต รกายภาพ จดั ลาํ ดบั ดว ย จดั ลาํ ดบั ดว ย มลู คา ความเสยี หาย ทศั นคตปิ ระชาชน 1 ทรพั ยากรปา ไม 1 2 2 ทรพั ยากรนาํ้ 3 1 3 ทรพั ยากรดนิ และการใชท ด่ี นิ 2 6 4 มลพษิ จากขยะ 7 4 5 มลพษิ ทางอากาศ 5 7 6 มลพษิ ทางนาํ้ 8 5 7 ทรพั ยากรพลงั งาน 11 3 8 ทรพั ยากรทะเลและชายฝง 4 10 9 มลพษิ จากสารอนั ตราย 9 8 10 มลพษิ จากของเสยี อนั ตราย 6 12 10 9 จากชมุ ชน 11 ทรพั ยากรและแร ทม่ี า : สถาบนั วจิ ัยเพือ่ การพฒั นาประเทศไทย 2549

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ56 หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม ความสาํ คญั ของสง่ิ แวดลอ มคอื เออ้ื ประโยชนใ หส ง่ิ มชี วี ติ ทง้ั พชื และสตั วอ ยรู วมกนั อยางมีความสุข มีการพ่ึงพากันอยางสมดุล มนุษยดํารงชีพอยูไดดวยอาศัยปจจัยพ้ืนฐาน จากสงิ่ แวดลอ ม ซง่ึ ประกอบดว ยอาหาร อากาศ นาํ้ ทอี่ ยอู าศยั และยารกั ษาโรค สง่ิ แวดลอ ม เปนองคประกอบที่สําคัญของส่ิงมีชีวิตทุกชนิด แต “ทําไมสิ่งแวดลอมจึงถูกทําลาย” และ เกดิ ปญ หามากมายทว่ั ทกุ มมุ โลก เมอ่ื ทาํ การศกึ ษาพบวา “มนษุ ย” เปน ผทู าํ ลายสงิ่ แวดลอ ม มากที่สุด สาเหตทุ ม่ี นษุ ยท าํ ลายสิ่งแวดลอมเกดิ จากความเห็นแกตัวของมนุษยเ อง โดยมงุ เพ่ือดานวัตถแุ ละเงนิ มาตอบสนองความตอ งการของตนเอง เมอ่ื สง่ิ แวดลอมถูกทาํ ลายมากขึน้ ผลกระทบกย็ อนกับมาทาํ ลายตวั มนษุ ยเ อง เชน เกดิ การเปลยี่ นแปลงบรรยากาศของโลก เกดิ สภาวะเรอื นกระจก ภาวะโลกรอ นตลอดจนเกดิ ภัยธรรมชาตติ า งๆ เชน นา้ํ ทว ม แผนดินถลม ควันพิษ น้าํ เนาเสยี ขยะมลู ฝอย และ 1บทที่ ส่ิงปฏิกลู ซ่งึ สิ่งเหลา นี้มีผลโดยตรงและทางออม และไมส ามารถหลีกเล่ยี งได ผลกระทบจากการใชแ ผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง ชาตฉิ บบั ที่ 4 ของไทยเกดิ จากการโดยนาํ นโยบายการปลกู พชื เชงิ เดย่ี วเขา มาใชเ พอ่ื มงุ พฒั นาเศรษฐกจิ เปน หลกั ทาํ ให ประชาชนตื่นตวั ในการทาํ ไรปลูกพืชเชงิ เด่ียว เชน มนั สาํ ปะหลัง ออ ย ปอ จงึ เกิดการทําลาย ปาและทรพั ยากรธรรมชาตเิ พ่อื หาพน้ื ทใ่ี นการปลกู พชื เชงิ เดย่ี วตามนโยบายรัฐบาล มีการใช ปยุ เคมี ใชย าปราบศตั รพู ชื เกดิ โรงงานอตุ สาหกรรมจาํ นวนมาก แตภ าครฐั ยงั ขาดการควบคมุ อยางเปนระบบและชดั เจน จึงทาํ ใหเ กดิ ผลกระทบมาจนถงึ ปจ จบุ นั เชน ปา ไมถ กู ทําลาย ดิน เส่อื มคณุ ภาพ น้ําเนา เสีย เกดิ สารเคมสี ะสมในแหลง นํา้ และดนิ เกิดมลพษิ ซง่ึ สิ่งเหลา น้เี กดิ ผลกระทบโดยตรงและโดยออ ม ตอ สขุ ภาพและการดาํ รงชวี ติ ของประชาชน ทาํ ใหเ กดิ ความ เสยี หายตอประเทศโดยรวม จากการศึกษาของนักวิชาการ พบวา การแกไขปญหาส่ิงแวดลอมตองแกท่ีตัว “มนุษย” น่นั คอื จะตองใหค วามรู ความเขาใจธรรมชาติ เจตคติ มคี ุณธรรมจรยิ ธรรม และ สรา งจิตสาํ นึกใหเกิดความตระหนักตอ ส่ิงแวดลอ ม ตอประชาชน โดยเรียนรจู ากแหลง เรยี น รูใหมๆ สรางความตระหนักในปญหาที่เกิดข้ึน และสรางการมีสวนรวมในการปองกันและ แกไขปญหาทเ่ี กิดขนึ้ ปญ หาส่งิ แวดลอ มสาํ คญั ๆ ดัวตอ ไปนี้ คอื 1. ปาไม “ปาไม” เปนศูนยรวมของสรรพชีวิต เปนท่ีกอกําเนิดสายน้ํา ชีวิตพืชและสัตวท่ี หลากหลายอีกทั้งเปนท่ีพึ่งพิงและใหประโยชนแกมนุษยมาแตโบราณกาล เพราะปาไมชวย รกั ษาสมดลุ ของธรรมชาติ และสง่ิ แวดลอ ม ควบคมุ สภาพดนิ ฟา อากาศ กาํ บงั ลมพายุ ปอ งกนั บรรเทาอทุ กภัย ปอ งกนั การพังทลายของหนา ดิน เปน เสมือนเขอื่ นธรรมชาติที่ปอ งกนั การ ตื้นเขินของแมนา้ํ ลําคลอง เปนแหลงดดู ซับกา ซคารบอนไดออกไซด และเปนโรงงานผลิต ออกซเิ จนขนาดใหญ เปน คลงั อาหารและยาสมุนไพร และปา ไมย งั เปน แหลงศกึ ษาวจิ ยั และ เปนสถานที่พักผอนหยอนใจของมนุษย นอกจากนี้ในผืนปายังมีสัตวปานานาชนิด ซึ่งมี ประโยชนต อ มนษุ ยแ ละสง่ิ มชี วี ติ อน่ื ๆ ในหลายลกั ษณะ ไดแ ก การรกั ษาสมดลุ ของระบบนเิ วศ

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย>> 57 เชน การควบคุมปริมาณสัตว 1บทที่ ปาใหอยูในภาวะสมดุล การ ชวยแพรพ ันธุพชื การควบคมุ ูภ ิมศาสต รกายภาพ แมลงศตั รพู ชื เปน ปยุ ใหก บั ดนิ ในปา เปนตน การเปนแหลง พันธุกรรมที่หลากหลาย การ เปนอาหารของมนุษยและสัตว อ่ืน และการสรางรายไดใหแก มนษุ ย เชน การคา จากชน้ิ สว น ตา งๆ ของสตั วป า การจาํ หนา ย สัตวปา และการเปดใหบริการ ชมสวนสตั ว เปน ตน ดงั นนั้ จงึ นบั วา ปา ไมใ หค ณุ ประโยชนท งั้ ทางตรงและทางออมแกมวลมนุษยเปน อยา งมากมาย หากปาไมเ ส่ือมโทรม ชวี ติ ความเปน อยูข องมนษุ ยแ ละสัตวอ ยางหลีกเลีย่ งไมไ ด ประเภทของปาไมในประเทศไทย ประเภทของปา ไมจ ะแตกตา งกนั ไปขน้ึ อยกู บั การกระจายของฝน ระยะเวลาทฝี่ นตก รวมทั้งปริมาณนํ้าฝนทําใหปาแตละแหงมีความชุมชื้นตางกัน สามารถจําแนกไดเปน 2 ประเภทใหญๆ คอื 1. ปา ประเภททไี่ มผ ลดั ใบ (Evergreen) 2. ปา ประเภทท่ผี ลดั ใบ (Deciduous) ปาประเภททไี่ มผลดั ใบ (Evergreen) ปาประเภทนี้มองดูเขียวชอุมตลอดป เน่ืองจากตนไมแทบทั้งหมดท่ีขึ้นอยูเปน ประเภททไี่ มผลดั ใบ ปาชนิดสําคญั ซงึ่ จดั อยใู นประเภท น้ี ไดแ ก 1. ปา ดงดิบ (Tropical Evergreen Forest or Rain Forest) ปา ดงดิบท่ีมีอยูทว่ั ในทุกภาคของประเทศ แตทมี่ ีมากทส่ี ุด ไดแก ภาคใตแ ละ ภาคตะวันออก ในบริเวณนม้ี ฝี นตกมากและมคี วามชนื้ มากในทอ งทภ่ี าคอืน่ ปา ดงดิบ มกั กระจายอยบู รเิ วณทมี่ คี วามชมุ ชนื้ มากๆ เชน ตามหบุ เขา รมิ แมน าํ้ ลาํ ธาร หว ย แหลง นํา้ และบนภูเขา ซึง่ สามารถแยกออกเปน ปาดงดิบชนิดตางๆ ดังน้ี 1.1 ปา ดบิ ชนื้ เปน ปา รกทบึ มองดเู ขยี วชอมุ ตลอดปม พี นั ธไุ มห ลายรอ ยชนดิ ขนึ้ เบยี ดเสียดกันอยมู กั จะพบกระจดั กระจายตัง้ แตค วามสูง 600 เมตร จากระดับน้าํ ทะเล ไม ท่ีสาํ คัญก็คอื ไมตระกูลยางตา งๆ เชน ยางนา ยางเสยี น สว นไมช้ันรอง คือ พวกไมก อ เชน กอน้ํา กอเดือย

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ58 หนังสอื เรยี นสาระการพฒั นาสังคม 1.2 ปา ดบิ แลง เปน ปา ทอี่ ยใู นพนื้ ทคี่ อ นขา งราบมคี วามชมุ ชนื้ นอ ย เชน ในแถบ ภาคเหนอื และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มกั อยสู งู จากระดบั นาํ้ ทะเลประมาณ 300-600 เมตร ไมท ่สี ําคัญ ไดแ ก มะคาโมง ยางนา พะยอม ตะเคียนแดง กระเบากลกั และตาเสือ 1.3 ปาดิบเขา ปาชนิดนี้เกิดข้ึนในพ้ืนท่ีสูงๆ หรือบนภูเขาตั้ง 1,000-1,200 เมตร ขนึ้ ไปจากระดบั นํา้ ทะเล ไมสว นมากเปนพวก Gymnosperm ไดแ ก พวกไมขนุ และ สนสามพนั ป นอกจากนยี้ งั มไี มต ระกลู กอขนึ้ อยู พวกไมช น้ั ทสี่ องรองลงมา ไดแ ก สะเดาชา ง และขมิ้นชนั 2. ปา สนเขา (Pine-Forest) ปาสนเขามักปรากฏอยูตามภเู ขาสงู สวนใหญเ ปนพ้ืนทซ่ี งึ่ มีความสูงประมาณ 200- 1,800 เมตร ขึน้ ไปจากระดบั นา้ํ ทะเลในภาคเหนอื ภาคกลาง และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ 1บทท่ี บางทอี าจปรากฏในพน้ื ทส่ี งู 200-300 เมตร จากระดบั นาํ้ ทะเลในภาคตะวนั ออกเฉยี งใต ปา สนเขามีลกั ษณะเปน ปาโปรง ชนิดพันธุไมท่ีสาํ คญั ของปา ชนดิ น้คี อื สนสองใบ และสนสาม ใบ สว นไมช นดิ อน่ื ทขี่ นึ้ อยดู ว ยไดแ กพ นั ธไุ มป า ดบิ เขา เชน กอชนดิ ตา งๆ หรอื พนั ธไุ มป า แดง บางชนดิ คอื เต็ง รัง เหยี ง พลวง เปนตน ภาพปาสน 3. ปาชายเลน (Mangrove Forest) บางทเี รยี กวา “ปา เลนนาํ้ เคม็ ” หรอื ปา เลน มตี น ไมข น้ึ หนาแนน แตล ะชนดิ มรี ากคาํ้ ยนั และรากหายใจ ปา ชนดิ นปี้ รากฏอยตู ามทดี่ นิ และรมิ ทะเลหรอื บรเิ วณปากนา้ํ แมน าํ้ ใหญๆ ซงึ่ มีน้ําเค็มทวมถึงในพื้นที่ภาคใตมีอยูตามชายฝงทะเลทั้งสองดาน ตามชายทะเลภาคตะวัน ออกมอี ยทู กุ จังหวัดแตท่มี ากทส่ี ุดคอื บรเิ วณปากน้ําเวฬุ อําเภอขลงุ จงั หวัดจันทบรุ ี พนั ธไุ มท ่ีขน้ึ อยตู ามปาชายเลน สวนมากเปนพนั ธไุ มขนาดเลก็ ใชป ระโยชนส ําหรับ การเผา ถาน และทาํ ฟนไมชนดิ ทสี่ าํ คญั คอื โกงกาง ถ่วั ขาว ถว่ั ขาํ โปรง ตะบูน แสมทะเล

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 59 ลาํ พูนและลาํ แพน ฯลฯ สวนไมพ ื้นลา งมกั เปน พวก ปรงทะเล เหงอื กปลาหมอ และปอทะเล เปน ตน ภาพปา ชายเลน 1บทท่ี 4. ปาพรุหรือปา บงึ นํา้ จดื (Swamp Forest) ูภ ิมศาสต รกายภาพ ปาชนดิ น้ีมักปรากฏในบรเิ วณที่มนี ้าํ จืดทว มมากๆ ดินระบายนํา้ ไมด ี ปาพรใุ นภาค กลาง มีลกั ษณะโปรงและมีตนไมข น้ึ อยหู า งๆ เชน สนุน จกิ โมกบา น หวายน้ํา หวาย โปรง ระกาํ ออ และแขม ในภาคใตปา พรมุ ขี ึ้นอยตู ามบริเวณทม่ี ีน้ําขงั ตลอดป ดนิ ปา พรุ ท่ี มีเน้ือท่มี ากทีส่ ดุ อยใู นบรเิ วณจงั หวดั นราธิวาส ดนิ ปาพรเุ ปน ซากพืชผุสลายทบั ถมกัน เปน เวลานาน ปา พรแุ บงออกได 2 ลกั ษณะ คอื ตามบริเวณซ่งึ เปน พรนุ ํ้ากรอยใกลช ายทะเลตน เสม็ดจะขึ้นอยูหนาแนนพื้นที่มีตนกกชนิดตางๆ เรียก “ปาพรุเสม็ด หรือ ปาเสม็ด” อีก ลักษณะเปนปาทีม่ พี นั ธุไมต างๆ มากชนดิ ขึ้นปะปนกนั ชนิดพนั ธไุ มทีส่ าํ คญั ของปา พรุ ไดแ ก อินทนิลนาํ้ หวา จิก โสกน้าํ กระทมุ นํา้ กันเกรา โงงงนั ไมพ น้ื ลา งประกอบดวย หวาย ตะคา ทอง หมากแดง และหมากชนิด อ่นื ๆ 5. ปาชายหาด (Beach Forest) เปน ปา โปรง ไมผ ลดั ใบขนึ้ อยตู ามบรเิ วณหาดชายทะเล นา้ํ ไมท ว มตามฝง ดนิ และชาย เขารมิ ทะเล ตน ไมสําคัญที่ขน้ึ อยูตามหาดชายทะเล ตองเปนพืชทนเค็ม และมักมีลกั ษณะ ไมเปนพุมลักษณะตนคองอ ใบหนาแข็ง ไดแก สนทะเล หูกวาง โพธิ์ทะเล กระทิง ตนี เปด ทะเล หยนี าํ้ มกั มตี น เตยและหญา ตา งๆ ขน้ึ อยเู ปน ไมพ น้ื ลา ง ตามฝง ดนิ และชายเขา มักพบ มะคาแต กระบองเพชร เสมา และไมหนามชนิดตา งๆ เชน ซงิ ซี่ หนามหัน กําจาย มะดันขอ เปน ตน

60 หนงั สอื เรียนสาระการพัฒนาสงั คม ปา ประเภททีผ่ ลดั ใบ ตนไมท ่ีขึ้นอยูใ นปา ประเภทนเี้ ปนจําพวกผลัดใบแทบทงั้ สนิ้ ในฤดฝู นปา ประเภทนี้ จะมองดเู ขยี วชอมุ พอถงึ ฤดแู ลง ตน ไม สว นใหญจ ะพากนั ผลดั ใบทาํ ใหป า มองดโู ปรง ขน้ึ และ มักจะเกิดไฟปา เผาไหมใ บไมและตนไมเล็กๆ ปาสําคญั ซงึ่ อยูในประเภทน้ี ไดแ ก 1. ปา เบญจพรรณ ปาผลัดใบผสมหรือปาเบญจพรรณมีลักษณะเปนปาโปรงและยังมีไมไผชนิดตางๆ ข้ืนอยูกระจัดกระจายท่ัวไปพ้ืนที่ดินมักเปนดินรวนปนทราย ปาเบญจพรรณ ในภาคเหนือ มักจะมีไมสักข้ึนปะปนอยูท่ัวไปครอบคลุมลงมาถึงจังหวัดกาญจนบุรี ในภาคกลางในภาค ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื และภาคตะวนั ออก มปี า เบญจพรรณนอ ยมากและกระจดั กระจาย พนั ธุ ไมช นิดสําคัญ ไดแ ก สกั ประดูแดง มะคาโมง ตะแบก เสลา ออ ยชาง ลาน ยมหอม 1บทที่ ยมหนิ มะเกลอื เกด็ ดาํ เกด็ แดง ฯลฯ นอกจากนม้ี ไี มไ ผท ่ีสําคญั เชน ไผป า ไผบ ง ไผซาง ไผรวก ไผไร เปนตน ภมู ศิ าสตรก ายภาพ 2. ปาเต็งรัง หรอื ทเี่ รียกกันวา ปาแดง ปา แพะ ปาโคก ลกั ษณะทว่ั ไปเปน ปา โปรง ตามพื้นปามกั จะพบตนปรง และหญา เพ็ก พนื้ ท่แี หงแลงดนิ รวนปนทราย หรอื กรวด ลูกรัง พบอยูทว่ั ไปในที่ราบและท่ีภเู ขา ใน ภาคเหนอื สว นมากขน้ึ อยบู นเขาทม่ี ดี นิ ตน้ื และแหง แลง มาก ในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มี ปา แดงหรอื ปา เตง็ รงั นม้ี ากทส่ี ดุ ตามเนนิ เขาหรอื ทร่ี าบดนิ ทราย ชนดิ ของพนั ธไุ มท ส่ี าํ คญั ใน ปา แดง หรอื ปา เตง็ รงั ไดแ ก เตง็ รงั เหยี ง พลวง กราด พะยอม ตว้ิ แตว มะคา แต ประดู แดง สมอไทย ตะแบก เลอื ดแสลงใจ รกฟา ฯลฯ สวนไมพืน้ ลา งทพ่ี บมาก ไดแก มะพราวเตา ปมุ แปง หญาเพ็ก ปรงและหญาชนิดอื่นๆ 3. ปาหญา (Savannas Forest) ปาหญาที่อยูทุกภาคเกิดจากปาท่ีถูกแผวถางทําลายบริเวณพื้นดินท่ีขาดความ สมบรู ณ และถกู ทอดทงิ้ หญา ชนดิ ตา ง ๆ จงึ เกดิ ขนึ้ ทดแทนและพอถงึ หนา แลง กเ็ กดิ ไฟไหม ทาํ ใหตน ไมบ ริเวณขา งเคยี งลม ตาย พืน้ ทีป่ า หญาจึงขยายมากขึ้นทุกป พืชท่ีพบมากทีส่ ดุ ใน ปา หญา คอื หญา คา หญา ขนตาชา ง หญา โขมง หญา เพก็ และปมุ แปง บรเิ วณทพ่ี อจะมคี วามชน้ื อยูบ า ง และการระบายนาํ้ ไดดกี ม็ กั จะพบพงและแขมข้นึ อยู และอาจพบตน ไมทนไฟขึ้นอยู เชน ตับเตา รกฟา ตานเหลอื ตว้ิ และแตว ประโยชนของทรพั ยากรปา ไม ปา ไมน อกจากเปน ทรี่ วมของพนั ธพุ ชื และพนั ธสุ ตั วจ าํ นวนมาก ปา ไมย งั มปี ระโยชน มากมายตอการดาํ รงชีวิตของมนุษยท ั้งทางตรงและทางออม ดังน้ี ประโยชนทางตรง ไดแ ก ปจ จยั 4 ประการ 1. จากการนําไมมาสรางอาคารบานเรือนและผลิตภัณฑตางๆ เชน เฟอรนิเจอร กระดาษ ไมข ดี ไฟ ฟน เปน ตน

รายวชิ าสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 61 2. ใชเ ปนอาหารจากสวนตา งๆ ของพืชทะเล 1บทท่ี 3. ใชเ สน ใย ทไ่ี ดจ ากเปลอื กไมแ ละเถาวลั ยม าถกั ทอ เปน เครอ่ื งนงุ หม เชอื กและอน่ื ๆ 4. ใชท ํายารกั ษาโรคตางๆ ูภ ิมศาสต รกายภาพ ประโยชนท างออ ม 1. ปา ไมเ ปน เปน แหลง กาํ เนดิ ตน นาํ้ ลาํ ธารเพราะตน ไมจ าํ นวนมากในปา จะทาํ ใหน า้ํ ฝนทต่ี กลงมาคอ ย ๆ ซมึ ซบั ลงในดนิ กลายเปน นา้ํ ใตด นิ ทซี่ ง่ึ จะไหลซมึ มาหลอ เลยี้ งใหแ มน าํ้ ลําธารมนี ํ้าไหลอยูตลอดป 2. ปา ไมท าํ ใหเ กดิ ความชมุ ชน้ื และควบคมุ สภาวะอากาศ ไอนา้ํ ซง่ึ เกดิ จากการหายใจ ของพชื ซง่ึ เกดิ ขน้ึ อยมู ากมายในปา ทาํ ใหอ ากาศเหนอื ปา มคี วามชน้ื สงู เมอื่ อณุ หภมู ลิ ดตา่ํ ลง ไอนาํ้ เหลา นนั้ กจ็ ะกลน่ั ตวั กลายเปน เมฆแลว กลายเปน ฝนตกลงมา ทาํ ใหบ รเิ วณทม่ี พี นื้ ปา ไม มคี วามชมุ ชื้นอยูเสมอ ฝนตกตอ งตามฤดูกาลและไมเกิดความแหง แลง 3. ปา ไมเ ปน แหลง พกั ผอ นและศกึ ษาความรู บรเิ วณปา ไมจ ะมภี มู ปิ ระเทศทส่ี วยงาม จากธรรมชาติรวมทง้ั สตั วป าจึงเปน แหลงพักผอนไดศ ึกษาหาความรู 4. ปาไมชวยบรรเทาความรุนแรงของลมพายุ และปองกันอุทกภัย โดยชวยลด ความเรว็ ของลมพายทุ ่ีพัดผานไดต ้ังแต 11 – 44% ตามลกั ษณะของปา ไมแตละชนดิ จึง ชวยใหบานเมืองรอดพนจากวาตภัยไดซ่ึงเปนการปองกันและควบคุมน้ําตามแมน้ําไมใหสูง ขึน้ มารวดเรว็ ลน ฝงกลายเปน อทุ กภยั 5. ปาไมชวยปองกันการกัดเซาะและพัดพาหนาดิน จากน้ําฝนและลมพายุโดยลด แรงปะทะลงการหลุดเลื่อนของดินจึงเกิดข้ึนนอย และยังเปนการชวยใหแมนํ้าลําธารตางๆ ไมตื้นเขินอีกดวย นอกจากนี้ปาไมจะเปนเสมือนเครื่องกีดขวางตามธรรมชาติ จึงนับวามี ประโยชนในทางยุทธศาสตรดวยเชนกัน สาเหตุสาํ คัญของวิกฤตการณป า ไมในประเทศไทย 1. การลักลอบตดั ไมทําลายปา ตัวการของปญหานีค้ ือ นายทุนพอคาไม เจาของ โรงเลอ่ื ย เจาของโรงงานแปรรูปไม ผรู ับสมั ปทานทาํ ไมและชาวบา นทว่ั ไป ซึ่งการตดั ไมเ พ่ือ เอาประโยชนจ ากเนอื้ ไมท งั้ วธิ ที ถ่ี กู และผดิ กฎหมาย ปรมิ าณปา ไมท ถ่ี กู ทาํ ลายนนี้ บั วนั จะเพมิ่ ขน้ึ เรอ่ื ยๆ ตามอตั ราเพม่ิ ของจํานวนประชากร ย่งิ มปี ระชากรเพิม่ ข้นึ เทา ใด ความตองการ ในการใชไ มก เ็ พม่ิ มากขนึ้ เชน ใชไ มใ นการปลกู สรา งบา นเรอื น เครอื่ งมอื เครอื่ งใชใ นการเกษตร กรรม เคร่ืองเรอื นและถา นในการหุงตม เปน ตน 2. การบุกรุกพ้ืนที่ปาไมเพื่อเขาครอบครองท่ีดิน เม่ือประชากรเพิ่มสูงข้ึน ความ ตอ งการใชท ด่ี นิ เพอ่ื ปลกู สรา งทอี่ ยอู าศยั และทดี่ นิ ทาํ กนิ กอ็ ยสู งู ขน้ึ เปน ผลผลกั ดนั ใหร าษฎร เขา ไปบกุ รกุ พื้นที่ปาไม แผว ถางปา หรอื เผาปาทาํ ไรเลอ่ื นลอย นอกจากนย้ี ังมนี ายทนุ ทด่ี ิน ที่จา งวานใหร าษฎรเขา ไปทาํ ลายปา เพ่อื จับจองท่ีดนิ ไวข ายตอ ไป 3. การสง เสรมิ การปลกู พชื หรอื เลยี้ งสตั วเ ศรษฐกจิ เพอื่ การสง ออก เชน มนั สาํ ปะหลงั ปอ เปนตน โดยไมสงเสริมการใชที่ดินอยางเต็มประสิทธิภาพท้ังๆ ท่ีพื้นท่ีปาบางแหงไม เหมาะสมทีจ่ ะนาํ มาใชในการเกษตร

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ62 หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม 4. การกําหนดแนวเขตพ้ืนทปี่ า กระทําไมช ดั เจนหรือไมก ระทําเลยในหลาย ๆ พืน้ ท่ี ทําใหเกิดการพิพาทในเรื่องที่ดินทํากินของราษฎรและที่ดินปาไมอยูตลอดเวลา และเกิด ปญหาในเรอ่ื งกรรมสิทธ์ิทด่ี ิน 5. การจัดสรางสาธารณูปโภคของรฐั เชน เข่ือน อา งเก็บน้าํ เสนทางคมนาคม การ สรา งเขอื่ นขวางลาํ นาํ้ จะทาํ ใหพ นื้ ทเ่ี กบ็ นาํ้ หนา เขอ่ื นทอ่ี ดุ มสมบรู ณถ กู ตดั โคน มาใชป ระโยชน สว นตน ไมข นาดเลก็ หรอื ทท่ี าํ การยา ยออกมาไมท นั จะถกู นาํ้ ทว มยนื ตน ตาย เชน การสรา ง เขื่อนรัชประภาเพ่ือก้ันคลองพระแสงอนั เปนสาขาของแมน า้ํ พมุ ดวง แมน า้ํ ตาป ทําใหนาํ้ ทวมบริเวณปา ดงดบิ ซ่งึ มพี ันธไุ มหนาแนน และสัตวนานาชนดิ เปน บริเวณนับแสนไร ตอมา จึงเกิดปญ หาน้ําเนา ไหลลงลาํ นํา้ พุมดวง 6. ไฟไหมปา มักจะเกิดขึ้นในชวงฤดูแลง ซึ่งอากาศแหงแลงและรอนจัด ทั้งโดย 1บทท่ี ธรรมชาตแิ ละจากการกระทาํ ของมนุษยท ีอ่ าจลักลอบเผาปาหรอื เผลอ จุดไฟทงิ้ ไว 7. การทาํ เหมอื งแร แหลง แรท พี่ บในบรเิ วณทม่ี ปี า ไมป กคลมุ อยู มคี วามจาํ เปน ทจี่ ะ ตองเปดหนาดินกอนจึงทําใหปาไมท่ีข้ึนปกคลุมถูกทําลายลง เสนทางขนยายแรในบางครั้ง ตองทําลายปาไมลงเปนจํานวนมากเพื่อสรางถนนหนทาง การระเบิดหนาดิน เพ่ือใหไดมา ซึง่ แรธ าตุ สงผลถึงการทาํ ลายปา การอนรุ ักษป าไม ปา ไมถ กู ทาํ ลายไปจาํ นวนมาก จงึ ทาํ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ สภาพภมู อิ ากาศไปทวั่ โลก รวมทงั้ ความสมดลุ ในแงอ นื่ ดว ย ดงั นน้ั การฟน ฟสู ภาพปา ไมจ งึ ตอ งดาํ เนนิ การเรง ดว น ทง้ั ภาครัฐภาคเอกชนและ ประชาชน ซง่ึ มแี นวทางในการกําหนดแนวนโยบายดา นการจดั การ ปา ไม ดงั นี้ 1. นโยบายดา นการกําหนดเขตการใชประโยชนท ดี่ นิ ปา ไม 2. นโยบายดา นการอนรุ กั ษท รพั ยากรปา ไมเ กยี่ วกบั งานปอ งกนั รกั ษาปา การอนรุ กั ษ สงิ่ แวดลอม 3. นโยบายดา นการจัดการทด่ี ินทาํ กินใหแ กร าษฎรผูยากไรในทองถ่ิน 4. นโยบายดานการพัฒนาปาไม เชน การทาํ ไมแ ละการเก็บหาของปา การปลูก และการบํารงุ ปา ไม การคนควา วิจัย และดานการอุตสาหกรรม 5. นโยบายการบรหิ ารทว่ั ไปจากนโนบายดงั กลา วขา งตน เปน แนวทางในการพฒั นา และการจัดการทรัพยากรปาไมของชาติใหไดรับผลประโยชน ทั้งทางดานการอนุรักษและ ดานเศรษฐกิจอยางผสมผสาน ท้ังน้ีเพื่อใหเกิดความสมดุลของธรรมชาติและมีทรัพยากร ปา ไมไวอยางยงั่ ยืนตอ ไปในอนาคต

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 63 สถานการณท รัพยากรปาไม 1บทท่ี การใชป ระโยชนจ ากพน้ื ทป่ี า อยา งตอ เนอ่ื งในชว งสท่ี ศวรรษทผ่ี า นมาทาํ ใหป ระเทศไทย ูภ ิมศาสต รกายภาพ สูญเสยี พืน้ ท่ีปา ไมแลวประมาณ 67 ลานไร หรือเฉลี่ยประมาณ 1.6 ลา นไรตอป กลา วคือ ป พ. ศ. 2504 ประเทศไทยมพี ื้นทีป่ า อยถู งึ รอ ยละ 53.3 ของพื้นทป่ี ระเทศ หรอื ประมาณ 171 ลานไร และลดลงมาโดยตลอดจนในป พ.ศ. 2532 ประเทศไทยเหลอื พ้ืนที่ปา เพยี ง รอ ยละ 27.95 ของพน้ื ทที่ ง้ั หมด หรอื ประมาณ 90 ลา นไร รฐั บาลในอดตี ไดพ ยายามจะรกั ษา พน้ื ทป่ี า โดยประกาศยกเลกิ สมั ปทานการทาํ ไมใ นปา บกทง้ั หมด ในป พ.ศ. 2532 แตห ลงั จาก ยกเลกิ สัมปทานปาไม สถานการณด ขี ้ึนในระยะแรกเทา น้ัน ตอมาการทาํ ลายก็ยงั คงเกิดขน้ึ ไมแ ตกตา งจากสถานการณก อ นยกเลกิ สมั ปทานปา ไมเ ทา ใดนกั โดยพน้ื ทป่ี า ทถ่ี กู บกุ รกุ กอ น การยกเลิกสัมปทาน (ป พ.ศ. 2525-2532) เฉลีย่ ตอ ปเ ทา กบั 1.2 ลา นไร และพนื้ ทีป่ าท่ี ถกู บกุ รกุ หลงั การยกเลกิ สมั ปทาน (ป พ.ศ. 2532-2541) เฉลย่ี 1.1 ลา นไรต อ ป (ตารางท่ี 1) ตารางท่ี 1 พน้ื ท่ปี า กอนและหลังการยกเลิกสัมปทานปา ไม รายการ พน้ื ทป่ี า (ลา นไร) พน้ื ทถ่ี กู ทาํ ลายเฉลย่ี ตอ ป (ลา นไร) ป พ.ศ. 2504 171.0 - ป พ.ศ. 2525 97.8 3.5 ป พ.ศ. 2532 (ประกาศยกเลกิ สมั ปทาน 89.6 1.2 ปา ไม) ป พ.ศ. 2541 81.1 1.1 2. ภูเขา และแรธาตุ ภเู ขา เปน แหลง ตน กาํ เนดิ ของแรธาตุ ปา และแหลง นํา้ ทีส่ ําคัญของประเทศไทย ภาคเหนือเปนภาคท่ีอุดมดวยทรัพยากรแรธาตุภาคหนึ่งของประเทศไทย เพราะมี ภูมิประเทศที่มีโครงสรางเปนภูเขา เนินเขาและแองแผนดิน ในยุคกลางเกา กลางใหม ที่ บรเิ วณตอนกลางทีผ่ านการผกุ รอ นและมีการเปลี่ยนแปลงของแผนดนิ โดยเฉพาะภูเขาทาง ตะวนั ตกทเี่ ปนแนวของทวิ เขา อดุ มดว ยแรโลหะ แรอโลหะและแรเ ช้ือเพลิง แรโลหะ ทสี่ ําคญั ทพ่ี บตามภูเขาหนิ แกรนติ ในภาคเหนอื ไดแก 1. แรด บี กุ แหลง แรด บี กุ ทพี่ บในภาคเหนอื อยใู นเขตภเู ขาของจงั หวดั ทอ่ี ยทู างเหนอื และทางภาคตะวันตกของภาค คือ จังหวัดแมฮองสอน จังหวัดเชียงใหม จังหวัดลําปาง จังหวดั เชียงราย แตม ีปริมาณการผลิตไมม ากเทา กับแหลง ดบี ุกสาํ คัญทางภาคใต

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ64 หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสังคม 2. ทังสเตนหรอื วลุ แฟรม ทพ่ี บมากในภาคเหนือ คอื แหลง แรซไี รท เปน แรทสี่ ําคัญ ทางเศรษฐกิจการคา และยุทธปจจัยสําคัญ มีการทําเหมืองท่ี อําเภอดอยหมอก อําเภอ เวยี งปาเปา จังหวัดเชยี งราย และพบแถบภูเขาสงู ในเขต จังหวดั แมฮ อ งสอนมเี หมืองดาํ เนนิ การผลิตถงึ 10 เหมอื ง ทส่ี ําคัญคือเหมืองท่ี อําเภอแมล านอย เหมอื งหว ยหลวง และเหมือง แมส ะเรียง ทางดา นตะวนั ตกของลุม น้ํายม 3. ตะกว่ั และสงั กะสี แรต ะกวั่ และสงั กะสมี กั จะเกดิ รว มกนั แตท พ่ี บยงั มปี รมิ าณนอ ย ไมเพียงพอ ท่ีจะนํามาใชในเชิงพาณิชยเหมือนท่ีพบในภาคตะวันตก ภาคเหนือมีแหลงแร ตะกว่ั และสงั กะสใี นแถบจงั หวดั แมฮ อ งสอน จงั หวดั เชยี งใหม จงั หวดั ลาํ ปางและ จงั หวดั แพร 4. ทองแดง แหลงแรทองแดงมีอยูหลายในแหงประเทศ แตเปนแหลงแรท่ีมีมูลคา ทางเศรษฐกจิ เพยี งไมก แี่ หง บรเิ วณทพ่ี บ ไดแ ก ในเขตจงั หวดั ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื 1บทท่ี เชน จงั หวดั นครราชสมี า จงั หวดั เลย แตท ภี่ าคเหนอื พบในเขต จงั หวดั อตุ รดติ ถ จงั หวดั แพร จงั หวดั นาน และ จังหวดั ลาํ ปาง 5. เหล็ก แหลงแรเหล็กในประเทศไทยมีหลายแหงเชนกัน ทั้งท่ีกําลังมีการผลิตท่ี ผลิตหมดไปแลว แตแหลงที่นาสนใจที่อาจมีคาในอนาคต ไดแกที่ อําเภอตาคลี จังหวัด นครสวรรค ทเ่ี ขาทบั ควาย จงั หวดั ลพบรุ ี แหลง ภยู าง อาํ เภอเชยี งคาน จงั หวดั เลย แหลง อมึ ครมึ จงั หวัดกาญจนบุรี ในภาคเหนอื พบที่ อาํ เภอแมแจม จงั หวดั เชยี งใหม แหลงเดิม อาํ เภอ เถิน จงั หวัดลาํ ปาง 6. แมงกานสี แหลง แมงกานสี ในภาคเหนอื มแี หลง ผลติ ทสี่ าํ คญั อยใู น จงั หวดั ลาํ พนู จงั หวัดเชียงใหม จงั หวดั ลาํ ปาง จังหวดั แพร จังหวัดเชียงราย และ จงั หวดั นา น 7. นกิ เกลิ และโครเมยี ม พบที่ บา นหว ยยาง อาํ เภอทา ปลา จงั หวดั อตุ รดติ ถ นอกจาก น้ยี งั มีแรโ ครไมตท ่ใี หโ ลหะโครเมียม ซึง่ เปน แรผสมเหล็ก แรอ โลหะ ทส่ี ําคัญทพ่ี บในภาคเหนือ ไดแก 1. ฟลอู อไรต แหลง แรฟ ลอู อไรตท สี่ าํ คญั ของประเทศพบในภาคเหนอื และภาคตะวนั ตก ไดแ ก ที่ อําเภอบา นโฮง อําเภอปา ซาง จงั หวดั ลําพูน อําเภอฝาง แมแ จม อาํ เภอฮอด อาํ เภออมกอย จังหวดั เชียงใหม อําเภอแมสะเรยี ง จงั หวดั แมฮองสอน นอกจากนี้กม็ ที ่ภี าค ตะวนั ตก และภาคใตของไทยอีกดวย 2. แบไรต แหลงแรแบไรตที่สาํ คญั นอกจากจะมีมากในภาคใตท่ีบรเิ วณเขาหลวง จังหวัดนครศรธี รรมราชและใน จงั หวดั สรุ าษฏรธ านแี ลว ยังมแี หลง สําคัญในภาคเหนืออกี ท่ี บรเิ วณภูไมตอง อาํ เภอดอยเตา อําเภอฮอด จังหวดั เชยี งใหม นอกจากน้ียังมีใน จังหวดั แมฮ อ งสอน จงั หวัดลําพนู ลําปาง อุตรดิตถ เชยี งราย และแพร 3. ยปิ ซมั แหลง ยปิ ซัมทสี่ ําคญั มที ่ี จงั หวัดนครสวรรคแ ละพจิ ติ ร ในภาคเหนอื ไดแก แหลงแมเมาะ อาํ เภอแมเมาะ จังหวดั ลําปาง แหลงแมก วั๊ ะ อําเภอเกาะคา จังหวัดลาํ ปาง และแหลงสองหอ ง อําเภอนา้ํ ปาด จงั หวดั อุตรดิตถ 4. ฟอสเฟต มีแหลง เล็กๆ อยูท่ี ต.นาแกว อาํ เภอเกาะคา จงั หวดั ลําปาง

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 65 5. ดนิ ขาวหรอื เกาลนิ ไดม กี ารพบและผลติ ดนิ ขาวในหลายบรเิ วณทง้ั ภาคเหนอื ภาค 1บทที่ กลางและภาคใต ในภาคเหนอื มีแหลงดนิ ขาวท่ี อําเภอแจหม จงั หวดั ลําปาง นอกจากน้ยี ังมี แรอโลหะอน่ื ๆ ทพ่ี บในภาคเหนืออกี เชน แรหินมา ท่ี จังหวัดเชียงใหม แมฮ อ งสอน แรใยหนิ ูภ ิมศาสต รกายภาพ พบใน จงั หวดั อตุ รดติ ถ แรเ ชอ้ื เพลงิ ทส่ี าํ คญั ทางเศรษฐกจิ คอื มกี ารนาํ มาใชเ ปน เชอื้ เพลงิ สาํ คญั ในโรงงาน ไฟฟา เคร่ืองจักรกล โรงงานอุตสาหกรรมเคมีภัณฑและในกิจกรรมขนสงตาง ๆ เชน ใน เครือ่ งบนิ รถยนต เรือยนต เปน ตน 1. หนิ นํา้ มัน พบท่ี บา นปาคา อาํ เภอล้ี จงั หวัดลําพูน แตย งั ไมไ ดน ํามาใชป ระโยชน ในเชิงพาณิชย เน่อื งจากการแยกนา้ํ มันออกจากหนิ นาํ้ มนั ตองลงทนุ สงู 2. ปโ ตรเลี่ยม น้าํ มันดิบ กา ซธรรมชาตเิ หลว พบที่ อําเภอฝาง จังหวดั เชียงใหม นํามาใชเปนนาํ้ มันหลอ ลนื่ น้ํามนั ดเี ซลหมุนเร็วปานกลางและน้ํามันเตา 3. ลกิ ไนต พบที่ อาํ เภอแมเ มาะ อําเภอแมทะ จงั หวดั ลาํ ปาง ใชเ ปน เชอื้ เพลิงใน โรงงานบม ยาโรงไฟฟา 3. แหลงนํา้ ปญ หาเกย่ี วกับทรพั ยากรน้าํ จากพฤตกิ รรมการบรโิ ภคทรพั ยากรธรรมชาตขิ องมนษุ ย ซงึ่ มผี ลกระทบตอ สภาวะ แวดลอ มในโลก โดยเฉพาะปญ หาเกย่ี วกบั ทรพั ยากรนา้ํ ซง่ึ เปน ปจ จยั สาํ คญั ในการดาํ รงชวี ติ ของมนุษย เพราะนํ้าไดใชในการบริโภคและผลิตเคร่ืองอุปโภคตางๆ ปจจุบันปญหา ทรพั ยากรนาํ้ มดี งั น้ี 1. ปญหาทางดานปริมาณ 1) การขาดแคลนนา้ํ หรอื ภัยแลง สาเหตทุ ส่ี าํ คญั ไดแก 1.1 ปา ไมถกู ทาํ ลายมากโดยเฉพาะปา ตน น้ําลาํ ธาร 1.2 ลกั ษณะพ้ืนทไ่ี มเหมาะสม เชนไมมแี หลงนํา้ ดนิ ไมด ูดซับนาํ้ 1.3 ขาดการวางแผนการใชแ ละอนุรกั ษน ้ําทเ่ี หมาะสม 1.4 ฝนตกนอ ยและฝนท้งิ ชว งเปน เวลานาน 2) การเกดิ นา้ํ ทว ม อาจเกิดจากสาเหตหุ นึ่งหรอื หลายสาเหตุรวมกนั ดังตอไปน้ี 2.1 ฝนตกหนกั ติดตอ กนั นานๆ 2.2 ปา ไมถกู ทําลายมาก ทําใหไ มม สี ่ิงใดจะชวยดดู ซับน้ําไว 2.3 ภูมิประเทศเปน ทีล่ มุ และการระบายนา้ํ ไมด ี 2.4 นา้ํ ทะเลหนุนสงู กวา ปกติ ทาํ ใหน า้ํ จากแผน ดินระบายลงสทู ะเลไมได 2.5 แหลง เก็บกักน้ําต้นื เขนิ หรอื ไดร ับความเสียหาย จงึ เก็บนํ้าไดนอ ยลง 2. ปญหาดา นคุณภาพของนํา้ ไมเหมาะสม สาเหตุทพ่ี บบอยไดแ ก 1) การทง้ิ สงิ่ ของและการระบายนา้ํ ทง้ิ ลงสแู หลง นา้ํ ทาํ ใหแ หลง นาํ้ สกปรกและเนา เหมน็ จนไมส ามารถใชป ระโยชนไ ด มกั เกดิ ตามชมุ ชนใหญๆ ทอี่ ยใู กลแ หลง นาํ้ หรอื ทอ งถน่ิ ท่ีมีโรงงานอตุ สาหกรรม

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ66 หนังสือเรยี นสาระการพัฒนาสงั คม 2) ส่ิงท่ีปกคลุมผิวดินถูกชะลางและไหลลงสูแหลงนํ้ามากกวาปกติ มีทั้งสาร อินทรีย สารอนนิ ทรีย และสารเคมีตางๆ ที่ใชใ นกจิ กรรมตา งๆ ซึ่งทําใหนาํ้ ขนุ ไดง า ย โดย เฉพาะในฤดฝู น 3) มีแรธาตุเจือปนอยูมากจนไมเหมาะแกการใชประโยชน นํ้าท่ีมีแรธาตุปนอยู เกินกวา 50 พีพเี อม็ น้ัน เมอื่ นาํ มาด่มื จะทําใหเกิดโรคนิ่วและโรคอ่นื ได 4) การใชส ารเคมที มี่ พี ษิ ตกคา ง เชน สารทใ่ี ชป อ งกนั หรอื กาํ จดั ศตั รพู ชื หรอื สตั ว ซึง่ เม่ือถกู ฝนชะลา งลงสูแ หลงน้ําจะกอใหเ กิดอนั ตรายตอ สง่ิ มชี วี ติ 3. ปญหาการใชทรัพยากรนํ้าอยางไมเหมาะสม เชน ใชมากเกินความจําเปน โดย เฉพาะเมื่อเกดิ ภาวะขาดแคลนนํ้า หรอื การสูบนาํ้ ใตดนิ ข้ึนมาใชมากจนดินทรุด เปน ตน ป พ.ศ. 2541 ธนาคารโลกพยากรณวา นา้ํ ในโลกลดลง 1 ใน 3 ของปริมาณนา้ํ ท่เี คยมเี ม่ือ 25 1บทที่ ปก อน และในป ค. ศ. 2525 หรืออกี 25 ปขางหนา การใชนํ้าจะเพิ่มอกี ประมาณรอ ยละ 65 เน่ืองจากจํานวนประชากรโลกเพ่ิมข้ึน การใชน้ําอยางไมถูกตองและขาดการดูแลรักษา ทรพั ยากรนา้ํ ซง่ึ จะเปน ผลใหป ระชากรโลกกวา 3,000 ลา นคน ใน 52 ประเทศประสบปญ หา การขาดแคลนนํ้า 4. ปญหาความเปลี่ยนแปลงของฟา อากาศ เน่ืองจากปรากฏการณ เอล นิโน (EI Nino ) และลา นินา (La Nina) โดยปรากฏการณทผ่ี ิดธรรมชาตจิ ะเกดิ ขึน้ ประมาณ 5 ปต อคร้งั คร้ังละ 8 -10 เดือน โดยกระแสนาํ้ อนุ ในมหาสมุทรแปซฟิ กตะวันตก บริเวณ ตะวันออกเคลื่อนลงไปถึงชายฝงตะวันตกเฉียงเหนือของทวีปอเมริกาใต (ประเทศเปรู เอกวาดอร และชลิ ตี อนเหนอื ) ทําใหผ ิวน้าํ ท่ีเคยเยน็ กลบั อนุ ข้ึนและท่เี คยอนุ กลบั เยน็ ลง เม่ืออุณหภูมิของผิวน้ําเปล่ียนแปลงไปก็จะสงผลทําใหอุณหภูมิเหนือน้ําเปลี่ยนไป ดวยเชนกัน เปนผลใหความรอนและความแหงแลงในบริเวณที่เคยมีฝนชุก และเกิดฝน ตกหนักในบริเวณท่ีเคยแหงแลง ลมและพายุเปลี่ยนทิศทาง เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงดัง กลา วเกดิ เปน บรเิ วณกวา ง จงึ สง ผลกระทบตอ โลกอยา งกวา งขวาง สามารถทาํ ลายระบบนเิ วศ ในซีกโลกใต รวมท้ังพ้ืนที่บางสวนเหนือเสนศูนยสูตรได สาหรายทะเลบางแหงตายเพราะ อุณหภูมิสูง ปลาที่เคยอาศัยนํ้าอุนตองวายหนีไปหานํ้าเย็นทําใหมีปลาแปลกชนิดเพิ่มข้ึน และหลงั การเกดิ ปรากฎการณ เอล นโิ น แลว กจ็ ะเกดิ ปรากฎการณล า นนิ า ซง่ึ มลี กั ษณะตรง กนั ขา มตามมา โดยจะเกดิ เมอ่ื กระแสนาํ้ อนุ และคลนื่ ความรอ นในมหาสมทุ รแปซฟิ ก ตอนใต เคลอื่ นยอ นไปทางตะวนั ตก ทาํ ใหบ รเิ วณมหาสมทุ รแปซฟิ ก ตะวนั ออกทอ่ี ณุ หภมู เิ รม่ิ เยน็ จะ มกี ารรวมตัวของไอนํ้าปรมิ าณมาก ทําใหอ ากาศเย็นลง เกดิ พายุ และฝนตกหนกั โดยเฉพาะ ในกลุมประเทศอาเซียน เอล นิโน เคยกอ ตวั คร้งั ใหญในป พ.ศ. 2525 – 2526 ซ่งึ ผลทาํ ใหอ ณุ หภมู ิผิวนา้ํ สูงกวาปกตถิ ึง 9 องศา ฟาเรนไฮต ทําลายชวี ติ มนษุ ยทว่ั โลกถึง 2,000 คน คาเสยี หาย ประมาณ 481,000 ลา นบาท ปะการงั ในทะเลแครบิ เบยี นเสยี ความสมดลุ ไปรอ ยละ 50 – 97 แตในป พ.ศ. 2540 กลับกอตัวกวางกวาเดิม ซ่ึงคิดเปนพื้นท่ีไดกวางใหญกวาประเทศ

รายวิชาสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 67 สหรัฐอเมรกิ า โดยเขตนาํ้ อุน นอกชายฝง ประเทศเปรูขยายออกไปไกลกวา 6,000 ไมล หรือ 1บทท่ี ประมาณ 1 ใน 4 ของเสนรอบโลก อณุ หภูมิผิวน้ําวดั ไดเทา กนั และมีความหนาของน้าํ ถึง 6 นว้ิ สง ผลใหเ กดิ ปรากฎการณธ รรมชาตทิ เี่ ลวรา ยทส่ี ดุ ในรอบ 15 0 ป โดยเรมิ่ แสดงผลตง้ั แต ูภ ิมศาสต รกายภาพ เดอื นเมษายน 2541 นอกจากนป้ี รากฏการณเ รอื นกระจกและการลดลงของพน้ื ทป่ี า ยงั สง เสรมิ ความรนุ แรง ของปญ หาอีกดว ย ดงั ตวั อยางตอ ไปน้ี 1) ประเทศไทย ประสบความรอนและแหงแลง รนุ แรงทั่วประเทศ ฝนตกนอ ยหรอื ตกลาชา กวา ปกติ (ยกเวน ภาคใตท ่กี ลางเดือนสิงหาคมเกดิ ฝนตกหนักจนน้าํ ทวม) ปรมิ าณ นํ้าในแมน้ํา อา งเก็บนา้ํ และเขอ่ื นลดนอ ยลงมาก รวมทง้ั บางจังหวดั มีอุณหภูมใิ นฤดรู อนสงู มาก และเกิดติดตอกันหลายวัน เชน จังหวัดตากมอี ุณหภูมใิ นเดอื นเมษายน พ.ศ. 2541 สงู ถงึ 43.7 องศาเซลเซยี ส ซง่ึ นบั วา สงู ทสี่ ดุ ในรอบ 67 ป นอกจากนย้ี งั ทาํ ใหผ ลผลติ ทางการ เกษตร โดยเฉพาะไมผ ลลดลง 2) ประเทศอนิ โดนีเซยี ประสบความแหงแลง ท้ังที่อยูในเขตมรสมุ และมปี า ฝน เมื่อ ฝนไมต กจงึ ทาํ ใหไ ฟไหมป า ทเ่ี กดิ ขนึ้ ในเกาะสมุ าตรา และบอรเ นยี วเผาผลาญปา ไปประมาณ 14 ลา นไร พรอ มทงั้ กอ ปญ หามลพษิ ทางอากาศเปน บรเิ วณกวา ง มผี คู นปว ยไขน บั หมน่ื ทศั น วิลัยไมด ีจนทาํ ใหเ คร่ืองบินสายการบนิ การดู าตกและมีผูเสียชีวติ 234 คน อกี ทง้ั ยังทาํ ให ผลิตผลการเกษตรตกตาํ่ โดยเฉพาะเมล็ดกาแฟโรบัสตาที่สงออกมากเปน อนั ดบั หนงึ่ ไดร บั ความเสยี หายมากเปนประวตั ิการณ 3) ประเทศปาปวนิวกนิ ี ไดร บั ผลกระทบรุนแรงทีส่ ุดในภูมิภาคเอเชยี แปซิฟก มคี น ตายจากภัยแลง 80 คนและประสบปญหาแลงอีกประมาณ 1,000,000 คน 4) ประเทศออสเตรเลีย อากาศแหง แลงรนุ แรงจนตอ งฆา สัตวเ ลย้ี งเพราะขาดแคลน นํา้ และอาหาร ซ่งึ คาดวา ผลผลิตการเกษตรจะเสยี หายประมาณ 432 ลานเหรียญ 5) ประเทศเกาหลเี หนือ ปญหาความแหง แลง รุนแรงและอดอยากรุนแรงมาก พชื ไร เสยี หายมาก 6) ประเทศสหรฐั อเมรกิ า เกดิ พายเุ ฮอรร เิ คนทางดา นฝง ตะวนั ตกมากขน้ึ โดยเฉพาะ ภาคใตข องรฐั แคลฟิ อรเ นยี ไดร บั ภยั พบิ ตั มิ ากทส่ี ดุ สว นทางฝง ตะวนั ออกซง่ึ มเี ฮอรร เิ คนคอ น ขางมาก คล่นื ลมกับสงบกวาปกติ 7) ประเทศเปรแู ละซลิ ี เกดิ ฝนตกหนกั และจับปลาไดนอ ยลง (เคยเกิดฝนตกหนัก และน้ําทวมในทะเลทรายอะตาคามา ประเทศซิลี อยา งไมเคยปรากฏมากอน ทงั้ ๆ ที่บริเวณ นแี้ หง แลง มากจนประเทศสหรฐั อเมรกิ าขอใชเ ปน สถานทฝี่ ก นกั อวกาศ โดยสมมตวิ า เปน พนื้ ผิวดาวอังคาร) 8) ทวีปแอฟรกิ า แหงแลงรนุ แรง พชื ไรอ าจเสียหายประมาณคร่งึ หน่ึง

68 หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม ปญหาเกีย่ วกับทรพั ยากรนํา้ ในประเทศไทย 1. การขาดแคลนน้าํ หรอื ภัยแลง ในหนาแลง ประชากรไทยจะขาดแคลนนํ้าดื่มน้ําใชจํานวน 13,000 – 24,000 หมบู า น ประชากรประมาณ 6 -10 ลา นคน ซึ่งโดยสวนใหญอ ยูในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตอนลา ง การขาดแคลนนาํ้ ในระดบั วกิ ฤตจะเกดิ เปน ระยะๆ และรนุ แรงขน้ึ นาํ้ ในเขอ่ื นสาํ คญั ตา งๆ โดยเฉพาะเขอื่ นภมู พิ ลมปี รมิ าณเหลอื นอ ยจนเกอื บจะมผี ลกระทบตอ การผลติ กระแส ไฟฟา และการผลิตนํา้ ประปาสําหรบั ใชในหลายจงั หวดั การลดปรมิ าณของฝนและนาํ้ ท่ไี หล ลงสูอางเก็บนาํ้ และการเกิดฝนมแี นวโนม ลดลงทกุ ภาค ประมาณรอ ยละ 0.42 ตอ ป เปนสงิ่ บอกเหตสุ าํ คัญทแี่ สดงใหเหน็ ถึงแนวโนมความรนุ แรงของภยั แลง 1บทท่ี ตารางแสดงการเปรียบเทียบปรมิ าณน้ําฝนตอปใ นแตละภาค ภาค ปรมิ าณนาํ้ ฝน ตา งจากปรมิ าณเฉลย่ี ภมู ศิ าสตรก ายภาพ (มลิ ลเิ มตร) (มลิ ลเิ มตร) 2503 – 2535 2536 2535 5336 2536 ทกุ ภาค (ทว่ั ประเทศ) 1,733 1,430 1,594 -303 -139 ภาคเหนอื 1,232 1,142 931 -301 -301 ภาคกลาง 1,226 1,115 1,075 -111 -151 ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื 1,405 1,241 1,176 -164 -229 ภาคตะวนั ออก 2,011 1,534 1,732 -477 -279 ภาคใตฝ ง ตะวนั ออก 1,768 1,457 1,789 -307 25 ภาคใตฝ ง ตะวนั ตก 2,760 2,088 2,863 -672 103 สําหรบั ปรมิ าณนา้ํ ที่ไหลลงสูอา งเก็บน้าํ ของเขอ่ื นและแมน้าํ สําคัญ เชน เขอ่ื นภูมพิ ล เขอ่ื นสิรกิ ติ แิ์ ละแมน้ําเจาพระยา ตง้ั แตป พ.ศ. 2515 เปน ตนมา ก็มีปริมาณลดลงเชน กัน เน่อื งจากตน น้าํ ลําธารถกู ทาํ ลายทําใหฝนและน้ํานอย และขณะเดยี วกันความตองการใชน ้ํา กลบั มมี ากและเพม่ิ ขนึ้ เรื่อยๆ เชน การประปานครหลวงใชผลิตน้ําประปาประมาณ 1,300 ลานลูกบาศกเ มตรตอ ป การผลกั ดันน้าํ เคม็ บรเิ วณปากแมน ้ําเจา พระยา และแมน้ําทาจีนจะ ตองใชน า้ํ จดื ประมาณ 2,500 ลา นลูกบาศกเมตรตอ ป การทาํ นาปใชประมาณ 4,000 ลาน ลกู บาศกเ มตร และการทํานาปรังจะใชประมาณ 6,000 ลานลูกบาศกเ มตร โดยมีแนวโนม ของการใชเพมิ่ มากข้ึนทุกป

รายวชิ าสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย>> 69 แนวโนม การลดปริมาณนํา้ ในเขอ่ื นทีส่ ําคัญและแมน ํ้าเจาพระยา แหลง ทว่ี ดั ปรมิ าณ ชว งปท ว่ี ดั ปรมิ าณนาํ้ เฉลย่ี ตอ ป 1. ปริมาณน้ําไหลลงสอู า งเกบ็ น้ํา (ลา นลกู บาศกเ มตร) พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 10,360 เขอ่ื นภมู ิพลและเขื่อนสริ ิกิต์ิ พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ 8,760 2. ปริมาณนํา้ ในแมน ํ้าเจาพระยาท่ี พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ 7,000 พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 22,200 ไหลผา นจงั หวัดนครสวรรค พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ1 8,700 พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ16,000 2. ปญ หาน้ําทวมหรอื อทุ กภยั 1บทที่ เกดิ จากฝนตกหนกั หรอื ตกตดิ ตอ กนั เปน เวลานานๆ เนอ่ื งจากการตดั ไมท าํ ลายปา แหลงน้ําต้ืนเขินทําใหรองรับน้ําไดนอยลง การกอสรางท่ีทําใหน้ําไหลไดนอยลง เชน การ ูภ ิมศาสต รกายภาพ กอ สรา งสะพาน นอกจากนี้น้ําทวมอาจเกิดจากน้ําทะเลหนุนสงู ข้ึน พ้นื ดินทรุดตัวเน่ืองจาก การสูบนํ้าใตด ินไปใชมากเกนิ ไป พื้นท่เี ปน ท่ีต่ําและการระบายนาํ้ ไมดี และการสญู เสยี พืน้ ท่ี นาํ้ ทว มขงั ตัวอยาง ไดแ ก การถมคลองเพ่ือกอ สรา งที่อยอู าศัย รวมทง้ั การบุกรุกพน้ื ท่ีชุม น้ํา เชน กวา นพะเยา บึงบอระเพด็ ทะเลสาบสงขลา และหนองหาร จงั หวัดสกลนครเพือ่ ใช ประโยชนอยางอ่ืน 3. เกิดมลพษิ ทางนํา้ และระบบนเิ วศถูกทาํ ลาย โดยสวนใหญแลว น้ําจะเกิดการเนาเสียเพราะการเจือปนของอินทรียสาร สารพิษ ตะกอน ส่ิงปฏกิ ูลและนํา้ มนั เช้ือเพลิงลงสูแหลง นา้ํ ซงึ่ มีผลใหพืชและสตั วน าํ้ เปนอนั ตราย เชน การทป่ี ะการงั ตวั ออ นของสตั วน าํ้ และปลาทเ่ี ลย้ี งตามชายฝง บรเิ วณเกาะภเู กต็ ตายหรอื เจรญิ เตบิ โตผดิ ปกติ เพราะถกู ตะกอนจากการทาํ เหมอื งแรท บั ถม ไปอดุ ตนั ชอ งเหงอื กทาํ ให ไดรบั ออกซิเจนไมเ พียงพอ 4. แหลงนํา้ ตน้ื เขนิ ดนิ และตะกอนดนิ ทถี่ กู ชะลา งลงสแู หลง นา้ํ นน้ั ทาํ ใหแ หลง นาํ้ ตน้ื เขนิ และเกดิ นา้ํ ทว ม ไดง า ย ซึ่งเปนอุปสรรคตอการเดนิ เรือ และยังเปน ผลเสียตอ การดาํ รงชีวิตของสัตวนํา้ โดย เฉพาะบริเวณอาวไทยตอนบน โดยในแตละปตะกอนดินถูกพัดพาไปทับถมกันมากถึง ประมาณ 1.5 ลา นตนั การสบู นํา้ ใตด นิ ไปใชมากจนแผนดนิ ทรุดตวั ชาวกรุงเทพมหานครและปริมณฑลท้ัง 6 จังหวัดใชนํ้าบาดาลจํานวนมาก เมื่อป 2538 พบวา ใชประมาณวันละ 1.5 ลานลูกบาศกเ มตร ภาคอตุ สาหกรรมและภาคธรุ กิจใช ประมาณวันละ 1.2 ลา นลูกบาศกเ มตร ทําใหดนิ ทรดุ ตัวลงทีละนอย และทําใหเกดิ นาํ้ ทวม ขงั ไดงายขนึ้

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ70 หนังสอื เรยี นสาระการพัฒนาสังคม 4. ทรัพยากรดิน ปญ หาการใชทดี่ ินไมเ หมาะสม และไมคาํ นึงถงึ ผลกระทบตอสง่ิ แวดลอ ม ไดแ ก 1. การใชที่ดนิ เพ่อื การเกษตรกรรมอยางไมถกู หลกั วิชาการ 2. ขาดการบํารุงรกั ษาดิน 3. การปลอยใหผิวดนิ ปราศจากพืชปกคลุม ทําใหสญู เสยี ความชุมช้นื ในดิน 4. การเพาะปลูกท่ที ําใหด นิ เสยี 5. การใชป ยุ เคมแี ละยากาํ จดั ศตั รพู ชื เพอื่ เรง ผลติ ผล ทาํ ใหด นิ เสอื่ มคณุ ภาพและสาร พษิ ตกคางอยใู นดิน 6. การบกุ รุกเขาไปใชประโยชนที่ดนิ ในเขตปา ไมบนพน้ื ทท่ี ่ีมีความลาดชนั สงู 7. รวมทงั้ ปญ หาการขยายตวั ของเมอื งทร่ี กุ ลา้ํ เขา ไปในพน้ื ทเ่ี กษตรกรรม และการนาํ 1บทที่ มาใชเ ปนทอี่ ยอู าศยั ท่ตี ้ังโรงงานอตุ สาหกรรม 8. หรอื การเกบ็ ทดี่ นิ ไวเ พอ่ื การเกง็ กาํ ไร โดยมไิ ดม กี ารนาํ มาใชป ระโยชนแ ตอ ยา งใด นอกจากนี้ การเพิ่มข้ึนของประชากรประกอบกับความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจสูงขึ้น ทําให ความตองการใชท่ีดินเพ่ือการขยายเมือง และอุตสาหกรรมเพ่ิมจํานวนตามไปดวยอยาง รวดเร็ว โดยปราศจากการควบคุมการใชท่ีดินภายในเมืองใหเหมาะสม เปนสาเหตุใหเกิด ปญหาส่ิงแวดลอมภายในเมือง หลายประการ เชน ปญหาการตั้งถิ่นฐาน ปญหา แหลงเสื่อมโทรม ปญหาการจราจร ปญหาสาธารณสุข ปญหาขยะมูลฝอย และการบริการ สาธารณูปโภคไมเ พียงพอ นอกจากนั้นปญหาการพังทลายของดินและการสูญเสียหนาดินโดยธรรมชาติ เชน การชะลาง การกัดเซาะของนํา้ และลม เปน ตน และที่สําคญั คือ ปญ หาจากการกระทําของ มนษุ ย เชน การทําลายปา เผาปา การเพาะปลกู ผดิ วธิ ี เปนตน กอ ใหเกิดการสญู เสยี ความ อุดมสมบรู ณข องดนิ ทําใหใ ชประโยชนจากที่ดินไดล ดนอ ยลง ความสามารถในการผลติ ทาง

รายวิชาสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย>> 71 ดา นเกษตรลดนอ ยลงและยังทําใหเกิดการทับถมของตะกอนดินตามแมนํา้ ลําคลอง เขอ่ื น 1บทท่ี อา งเก็บน้าํ เปน เหตใุ หแ หลง น้าํ ดังกลา วตน้ื เขนิ รวมท้งั การท่ตี ะกอนดนิ อาจจะทบั ถมอยใู น แหลงท่ีอยูอาศัย และท่ีวางไขของสัตวนํ้า อีกท้ังยังเปนตัวกั้นแสงแดดท่ีจะสองลงสูพ้ืนนํ้า ูภ ิมศาสต รกายภาพ สงิ่ เหลา นลี้ ว นกอ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ สงิ่ มชี วี ติ ในนา้ํ นอกจากนปี้ ญ หาความเสอื่ มโทรมของ ดนิ อันเนื่องมาจากสาเหตดุ งั้ เดมิ ตามธรรมชาติ คือ การที่มสี ารเปนพิษเกิดข้นึ มาพรอ มกับ การเกิดดิน เชน มีโลหะหนัก มีสารประกอบท่ีเปนพิษ ซึ่งอาจทําใหดินเค็ม ดินดาง ดินเปรี้ยวได โดยเฉพาะปญหาการแพรกระจายของดินเค็มในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ การดาํ เนินกจิ กรรมเพอ่ื ใชป ระโยชนจากท่ดี ินอยางไมเหมาะสม และขาดการจัดการทดี่ ี เชน การสรา งอา งเกบ็ นา้ํ ในบรเิ วณทมี่ เี กลอื หนิ สะสมอยมู าก นา้ํ ในอา งจะซมึ ลงไปละลายเกลอื หนิ ใตด นิ แลว ไหลกลับขน้ึ สผู ิวดินบริเวณรอบๆ การผลิตเกลือสนิ เธาวใ นเชิงพาณิชย โดยการ สูบนํ้าเกลือใตดินขึ้นมาตมหรือตาก ทําใหปญหาดินเค็มแพรขยายออกไปกวางขวางย่ิงข้ึน ยงั มสี าเหตทุ เ่ี กดิ จากสารพษิ และสง่ิ สกปรกจากภายนอกปะปนอยใู นดนิ เชน ขยะจากบา นเรอื น ของเสียจากโรงงานอตุ สาหกรรม สารเคมตี กคางจากการใชปุย และยากาํ จัดศัตรูพชื เปนตน ลว นแตสง ผลกระทบตอสงิ่ แวดลอม และกอใหเกดิ การสูญเสยี ทางเศรษฐกจิ 5. สตั วปา สตั วปา สาเหตุปญหาของทรัพยากรสัตวปา สาเหตุของการสูญพันธุหรือลดจํานวนลง ของสตั วป า มดี งั นี้ 1. การทําลายท่ีอยูอาศัย การขยายพ้ืนที่เพาะปลูก พื้นท่ีอยูอาศัยเพ่ือการดํารงชีพ ของมนุษย ไดท ําลายทอี่ ยอู าศยั และทด่ี ํารงชพี ของสตั วป า ไปอยา งไมรูตวั 2. สภาพธรรมชาติ การลดลงหรือสูญพนั ธไุ ปตามธรรมชาติ ของสตั วปา เนื่องจาก การปรับตัวของสัตวปาใหเขากับ การดํารงชีวิตในสภาพแวดลอมที่เปล่ียนแปลงอยูตลอด เวลา สัตวปาชนิดทป่ี รับตวั ไดก จ็ ะมชี วี ิตรอด หากปรบั ตัวไมไดจ ะลมตายไป ทําใหม ีจาํ นวน ลดลงและสูญพนั ธใุ นท่ีสดุ

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ72 หนังสอื เรียนสาระการพัฒนาสงั คม 3. การลาโดยตรง โดยสัตวปาดวยกันเอง สัตวปาจะไมลดลงหรือสูญพันธุอยาง รวดเรว็ เชน เสือโครง เสอื ดาว หมาไน หมาจง้ิ จอกลา กวางและเกง ซงึ่ สัตวท ีถ่ กู ลา สองชนดิ นี้ อาจจะตายลงไปบา งแตจ ะไมห มดไปเสยี ทเี ดยี ว เพราะในธรรมชาตแิ ลว จะเกดิ ความ สมดลุ อยูเสมอระหวางผูลาและผูถูกลา แตถาถูกลาโดยมนุษยไมวาจะเปนการลาเพื่อเปนอาหาร เพื่อการกีฬา หรอื เพ่ืออาชพี สัตวปา จะลดลงจํานวนมาก 4. เนอ่ื งจากสารพษิ เมอ่ื เกษตรกรใชส ารเคมีในการเพาะปลกู เชน ยาปราบศัตรูพืช จะทาํ ใหเ กดิ สารพษิ ตกคา งในสงิ่ แวดลอ ม นอกจากนกี้ ารสาธารณสขุ บางครง้ั จาํ เปน ตอ งกาํ จดั หนู และแมลงเชน กนั สารเคมที ใ่ี ชใ นกิจกรรมตางๆ เหลาน้ี มหี ลายชนดิ ท่มี ีพษิ ตกคาง ซ่ึง สัตวปา จะไดรับพิษตามหวงโซอาหาร ทําใหสารพิษไปสะสมในสัตวปามาก หากสารพิษมี จาํ นวนมากพออาจจะตายลงไดห รอื มผี ลตอ ลกู หลาน เชน รา งกายไมส มบรู ณ ไมส มประกอบ 1บทท่ี ประสิทธิภาพการใหกาํ เนิด หลานเหลนตอไปมีจาํ กัดขึ้น ในที่สดุ จะมปี รมิ าณลดลง และสญู พันธไุ ป 5. การนาํ สตั วจ ากถน่ิ อนื่ เขา มา ตวั อยา งนยี้ งั ปรากฏไมเ ดน ชดั ในประเทศไทย แตใ น บางประเทศจะพบปญ หานี้ เชน การนําพงั พอนเขา ไปเพื่อกําจดั หนู ตอมาเม่อื หนมู ีจํานวน ลดลงพังพอนกลับทาํ ลายพชื ผลทปี่ ลูกไวแทน เปน ตน

รายวชิ าสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 73 6. มลพิษทางอากาศ 1บทท่ี “มลพิษทางอากาศ” มลพิษทางอากาศเปนปญหาสําคัญปญหาหน่ึงท่ีเกิดขึ้นใน ูภ ิมศาสต รกายภาพ เขตเมอื ง โดยเฉพาะกรงุ เทพมหานคร เน่อื งจากมลพษิ ทางอากาศกอ ใหเกิดผลกระทบดา น สขุ ภาพอนามัย ไมวาจะเปนดานกล่ิน ความรําคาญ ตลอดจนผลกระทบตอ สขุ ภาพท่ีเก่ยี ว กับระบบการหายใจ หวั ใจและปอด ดังนั้นการตดิ ตามเฝา ระวังปริมาณมลพิษในบรรยากาศ จงึ เปน ภารกจิ หนง่ึ มม่ี คี วามสาํ คญั กรมควบคมุ มลพษิ เปน หนว ยงานทท่ี าํ การตรวจวดั คณุ ภาพ อากาศมาอยางตอเน่ือง โดยทําการตรวจวัดมลพิษทางอากาศที่สําคัญ ไดแก ฝุนละออง ขนาดเล็ก (ฝุนละอองขนาดไมเกนิ 10 ไมครอน : PไMนไ-ต1ร0เ)จกนาไดซอซอัลกเฟไซอรดไ ด(อNอOก2)ไซแดล (ะSกOา2ซ) สารตะก่ัว (Pb) กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) โอโซน (O3) สถานการณมลพิษทางอากาศ ผลจากการตรวจวดั คุณภาพอากาศในชวงเกือบ 20 ปทผี่ านมาก พบวา คณุ ภาพ ทางอากาศในประเทศไทยมคี ณุ ภาพดขี น้ึ โดยพจิ ารณาไดจ ากคา สงู สดุ ของความเขม ขน ของ สารมลพษิ สวนใหญอ ยใู นเกณฑม าตรฐาน ยกเวนฝนุ ขนาดเลก็ และกาซโอโซน ทัง้ น้กี ารท่ี คณุ ภาพอากาศของประเทศไทยมคี ณุ ภาพดขี น้ึ มสี าเหตมุ าจากการลดลงของปรมิ าณการใช เชอื้ เพลงิ ในชว งวกิ ฤตเิ ศรษฐกจิ และอกี สว นหนง่ึ มาจากมาตรการของรฐั ทม่ี สี ว นทาํ ใหม ลพษิ ทางอากาศลดลง (ธนาคารโลก 2002) ซึง่ ไดแก การรณรงคใ หใ ชร ถจกั รยานยนต 4 จงั หวะแทนรถจกั รยานยนต 2 จงั หวะ เนอ่ื งจาก รถจกั รยานยนต 2 จงั หวะเปน แหลง กาํ เนดิ สาํ คญั ของการปลอ ยฝนุ ละออกสบู รรยากาศ การ ปรับเปล่ยี นมาใชร ถจกั รยานยนต 4 จงั หวะ จงึ จะชวยใหม กี ารปลอ ยฝุนละอองสูบรรยากาศ ลดลง

74 หนงั สือเรียนสาระการพัฒนาสังคม การติดต้งั อปุ กรณก ําจัดสารซัลเฟอร (Desulfurization) ในโรงไฟฟา แมเ มาะในปภมู ศิ าสตรก ายภาพ พ.ศ. 2535 เนื่องจากโรงไฟฟาแมเมาะเปนโรงไฟฟาท่ีใชถานหินลิกไนตเปนเชื้อเพลิงเปน แหลง กาํ เนดิ สาํ คญั ของการปลอ ยกา ซซลั เฟอรไ ดออกไซด ดงั นน้ั การตดิ ตงั้ อปุ กรณด งั กลา ว ทําใหปริมาณกาซซัลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศลดลงอยางตอเน่ืองจนอยูในระดับท่ีตํ่า กวามาตรฐาน ตั้งแตม ีการตดิ ต้ังอปุ กรณกําจดั สารซลั เฟอร การบงั คบั ใชอ ปุ กรณข จดั มลพษิ ในระบบไอเสยี รถยนตป ระเภท Catalytic converter ในรถยนตใ หมใ นป พ.ศ. 2536 เนอ่ื งจากยานยนตเ ปน แหลง กาํ เนดิ กา ซคารบ อนมอนอกไซด ทส่ี าํ คญั สง ผลใหระดับกาซคารบ อนมอนอกไซดลดลงจนอยูใ นระดับทต่ี ํ่ากวามาตรฐาน การลดปรมิ าณสารตะกว่ั ในนา้ํ มนั โดยในป พ.ศ. 2532 รฐั บาลไดม มี าตรการเรมิ่ ลด ปรมิ าณตะกว่ั ในนาํ้ มนั จาก 0.45 กรมั ตอ ลติ รใหเ หลอื 0.4 กรมั ตอ ลติ ร และในป พ.ศ. 2535 1บทท่ี ไดลดลงมาเหลอื 0.15 กรมั ตอ ลติ ร จนกระทง่ั ปลายป พ.ศ. 2538 รัฐบาลไดย กเลกิ การใช นํ้ามนั เบนซินท่ีมสี ารตะกัว่ ทาํ ใหระดับสารตะกั่วลดลงอยา งรวดเร็วจนอยูในระดบั ทีต่ ่ํากวา มาตรฐาน ฝนุ ละอองขนาดเล็ก และกาซโอโซน ยงั เปน สารมลพษิ ทเี่ ปน ปญ หา ซึง่ ถงึ แมจ ะมี แนวโนม ลดลงเชน กนั แตม ลพษิ ทง้ั 2 ตวั กย็ งั สงู เกนิ มาตรฐาน ทง้ั นอี้ าจเปน เพราะฝนุ ละออง มีแหลงกําเนิดหลากหลาย ทําใหการออกมาตรการเพื่อลดฝุนละอองทําไดยาก โดยแหลง กําเนดิ ฝุนละอองที่สาํ คัญ ไดแก ยานพาหนะ ฝนุ ละอองแขวนลอยคงคางในถนน ฝุนจาก การกอสรา ง และอตุ สาหกรรม สาํ หรบั ในพ้นื ทีช่ นบท แหลงกาํ เนิดฝุนละอองที่สาํ คัญ คอื การเผาไหมใ นภาคเกษตร ขณะท่ีกา ซโอโซนเปนสารพิษทุติยภูมทิ ี่เกิดจากปฏกิ ริ ยิ าระหวาง สารประกอบอนิ ทรียระเหยงาย (Volatile organic compound: VOC) และออกไซดของ ไนโตรเจน โดยมีความรอนและแสงอาทิตยเปนตัวเรงปฏิกิริยา ทําใหกาซโอโซนมีปริมาณ สงู สุดในชวงเท่ยี งและบาย และถูกกระแสลมพัดพาไปสะสมในบรเิ วณตางๆ ซ่ึงจะเหน็ ไดว า มีปจจัยหลายปจจัยท่ียากตอการควบคุมการเกิดของกาซโอโซน ทําใหมาตรการตางๆ ท่ี กลา วมาของภาครัฐ ยงั ไมสามารถลดปรมิ าณกา ซโอโซนลงใหอ ยใู นเกณฑมาตรฐานได มลพิษทางอากาศมีแหลงกําเนิดมลพิษและผลกระทบตอสุขภาพอนามัยและ สง่ิ แวดลอ มแตกตา ง และรุนแรงตางกนั ไป ท้งั นี้สามารถสรุปไดด ังตารางที่ 1 ตารางที่ 1 แหลง กาํ เนิดทสี่ าํ คัญและผลกระทบของมลพษิ ทางอากาศ มลพษิ แหลง กาํ เนดิ ทส่ี าํ คญั ผลกระทบ ฝนุ ละออง ไมเกนิ 10 การเผาไหมของเคร่อื งยนต PM-10 มผี ลกระทบตอ สขุ ภาพอนามยั ของ ไมครอน ดเีซลฝนุ ละอองแขวนลอยคง คนอยา งสงู เพราะมขี นาดเลก็ จงึ สามารถแทรก (PM-10) คา งในถนนฝนุ จากการกอ สรา ง ตวั เขา ไปในปอดได และจากอตุ สาหกรรม

รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย>> 75 มลพษิ แหลง กาํ เนดิ ทส่ี าํ คญั ผลกระทบ กา ชซลั เฟอร การเผาไหมเช้ือเพลิงท่ีมี เกปานรสโระคสมหขออบงหSืดOห2รจือาํ นมวีปนญมาหกาอเากจี่ยทวาํ กใัหบ ไดออกไซด ซัลเฟอรเปนองคประกอบ (SO2 ) ซง่ึ สว นใหญ คอื ถา นหนิ และ ระบบทางเดนิ หายใจ นอกจากนก้ี ารรวม นํ้ า มั น แ ล ะ อ า จ เ กิ ด จ า ก สตําวั คกัญนั ทระี่กหอวใหา งเกSิดOฝ2 นแลกะรดNO(2acเปidน สrาaเหinต)ุ กระบวนการทางอตุ สาหกรรม ซึ่งทําใหเกิดดินเปร้ียว และทําใหนํ้าใน บางชนดิ แหลง นาํ้ ธรรมชาตติ า งๆ มสี ภาพเปน กรด สารตะกว่ั การเผาไหม alkyl lead ท่ี สารตะก่วั เปนสารอันตรายท่สี งผลทําลาย 1บทท่ี (Pb) ผสมอยใู นนาํ้ มนั เบนซนิ สมองไตโลหติ ระบบประสาทสว นกลางและ ระบบสบื พนั ธุ โดยเดก็ ทไ่ี ดร บั สารตะกว่ั ใน ูภ ิมศาสต รกายภาพ ระดบั สงู อาจมพี ฒั นาการรบั รชู า กวา ปกติ และ การเจรญิ เตบิ โตลดลง กา ชคารบ อนได การเผาไหมของนํา้ มันท่ไี ม CO จะเขาไปขัดขวางปริมาณกาซ ออกไซด สมบรู ณ ดออังนกซ้ันเิผจูนท่ีม(ีอOา2ก) าทรร่ีโารงคกราะยบบจาํหเปัวนใจตอ แงลใชะ (CO) หลอดเลอื ดจงึ มคี วามเสย่ี งสงู จนอาจถงึ แก ชวี ติ ไดถ า ไดร บั CO ในระดบั สงู ไนโตรเจน การเผาไหมเ ชอ้ื เพลงิ ฟอสซลิ กโราครรระบั บบNทOา2งเใดนนิ รหะดายบั ใตจาํ่ อมาคี จวทาาํมใผหคดิ นปทกตม่ี ิี ออกไซด และยังมีบทบาทสําคัญ ใน ของปอด และอาจเพ่ิมการเจ็บปวยของ NO2 การกอ ตวั ของ O3 และฝนุ โรคระบบ ทางเดนิ หายใจในเดก็ ขณะทก่ี าร ละออง ตรบั ดิ Nเชoอ้ื 2โรเปคน ระเวบลบานทาานงเอดานิ จหเพาม่ิยคใจวแาลมะไวททาํ จใ่ี หะ ปอดมคี วามผดิ ปกตอิ ยา งถาวร กา ชโอโซน การทําปฏิกิริยาระหวาง Oสขุ.3ภอาาพจทเชํานใหคเกวิดามอันระตคราายยเคเฉอื ียงบตพอ สลาันยตตอา O3 สารประกอบอินทรียระเหย งาย (Volatileorganic จมกู คอ ทรวงอก หรอื อาการไอ ปวดหวั compound: VOC) และ นอกจากน้ียังอาจทําใหผลผลิตทางการ ออกไซดข อง ไนโตรเจนโดย เกษตรตาํ่ ลง มคี วามรอ นและแสงอาทติ ย เปน ตวั เรง ปฏกิ ริ ยิ า ทมี่ า : ธนาคารโลก 2002.

76 หนงั สือเรยี นสาระการพฒั นาสงั คม กิจกรรมบทท่ี 4 เรอื่ ง การทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม กิจกรรมท่ี 1 ผูเรยี นคดิ วาในชุมชนเกดิ ปญ หาทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม ในดา นใดบา งใหเ ลอื ก 1 ปญ หา แลว วเิ คราะหห าสาเหตขุ องการเกดิ ปญ หาและหาสาเหตขุ อง การเกดิ ปญหาและหาแนวทางแกไข กิจกรรมท่ี 2 ใหผูเรียนศึกษาผลกระทบจากการสรางเขื่อนขนาดใหญตอการ เปล่ียนแปลงทางธรรมชาติ และจัดทํารายงาน กจิ กรรมที่ 3 จงเลอื กคาํ ตอบทถี่ กู ตองท่สี ุดเพียงคาํ ตอบเดยี ว 1. ปญ หาการจราจรตดิ ขดั ตามเมอื งใหญๆ นอกจากจะทาํ ใหเ กดิ ผลเสยี ทางเศรษฐกจิ แลว ยังจะทําใหเกิดผลเสยี ทางใดอีก 1บทที่ ก. ทาํ ใหคนฝา ฝนกฎหมาย ข. ทาํ ใหสิ่งแวดลอมเปน พิษ ค. ทาํ ใหร ถยนตเ ส่อื มสภาพเร็ว ง. ทาํ ใหส ญู เสยี เวลาไปโดยเปลา ประโยชน ภมู ศิ าสตรก ายภาพ 2. เราจะแกอากาศเปนพิษอยางเชนในกรงุ เทพฯ โดยวิธีใดจึงจะดที ่ีสุด ก. ลดจาํ นวนรถยนตล ง ข. ไมส ง เสียงดงั ในโรงภาพยนตร ข. ปลูกตน ไมใหมาก ง. ขยายเขตเมืองใหกวางออกไปอีก 3. การปอ งกันไมใหเ กดิ ปญหามลพิษ ควรปฏบิ ตั ิอยางไร ก. ไมส ูบบหุ รี่ในที่สาธารณะ ข. ไมสง เสยี งดังในโรงภาพยนตร ค. ขามถนนตรงทางมา ลายหรือสะพานลอย ง. ตดิ ตงั้ ระบบปอ งกนั ไอเสยี ในรถยนต 4. ประเทศไทยขาดดลุ การคากบั ตา งประเทศ เพราะเหตใุ ด ก. สนิ คา มจี ํานวนนอยกวา เปา หมาย ข. ปริมาณการผลิตสนิ คานอยลง ค. ไมสนบั สนนุ ใหเ อกชนสงสินคาออก ง. มลู คาราคาสนิ คาสงออกนอ ยกวามูลคา สนิ คา นาํ เขา 5. สาเหตุอะไรทที่ าํ ใหฝนมีสภาพเปน กรด ก. กา ซทีม่ ีออกไซดเปนตัวประกอบ ข. ซลั เฟอรไ ดออกไซด ข. ออกไซดข องไนโตรเจน ง. คารบอนมอนนอกไซด 6. มลภาวะเปน พิษทเี่ กดิ ผลกระทบตอ ระบบนเิ วศนห มายถงึ ก. ออกซเิ จนในอากาศมีปรมิ าณเพิ่มขน้ึ ข. คารบอนไดออกไซดใ นอากาศมีปรมิ าณเพิ่มข้นึ ค. ออกซเิ จนในอากาศมีปริมาณเทา เดิม ง. คารบ อนไดออกไซดในอากาศมีปรมิ าณนอยลง

รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย>> 77 7. ขอ ใดไมใชปญ หาการสนิ้ เปลืองพลงั งานอนั เกิดจากปญหาทรพั ยากรและ สิง่ แวดลอม ก. ปญหาการขาดแคลนนํา้ ใช ข. ปญหานาํ้ ทวมกรงุ เทพฯ ค. ปญ หาการจราจรติดขัด ง. ปญ หาการศึกษา 8. ขอ ใดเปนการใชพลงั งานเพือ่ ปองกันและแกไขปญหาทรัพยากรและสงิ่ แวดลอม ก. การทิง้ ขยะมูลฝอย ข. การปลอยนา้ํ เสยี ค. การคุมกาํ เนดิ ของประชากร ง. การควบคุมหรอื ปอ งกันอากาศเสยี  เรื่องที่ 5 แนวทางการปองกันแกไ ขปญหาการทาํ ลาย 1บทท่ี ทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม โดยประชาชน ชุมชน องคกร ภาครฐั ภาคเอกชน ูภ ิมศาสต รกายภาพ แนวคดิ ในการอนรุ ักษทรัพยากรธรรมชาติ 1. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง การรูจักใชทรัพยากรธรรมชาติอยาง ชาญฉลาด เพ่อื ใหเ กดิ ประโยชนส งู สุดตอ ประชาชนโดยทวั่ ถงึ กนั ใชไดอยา งยาวนาน 2. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติเกี่ยวของกับประชาชนทุกคน รวมทั้งชุมชน องคกรภาครัฐและภาคเอกชน 3. การอนุรักษหรือการจัดการทรัพยากร ตองคํานึงทรัพยากรอยางอื่นในเวลา เดยี วกันดวย เพราะทรัพยากรทกุ อยางมีสวนเกี่ยวของและสัมพนั ธก นั 4. ในการวางแผนการจดั การทรพั ยากร ตอ งไมแ ยกมนษุ ยอ อกจากสภาพแวดลอ ม ทางสงั คมหรือวัฒนธรรมหรือสภาพแวดลอมตามธรรมชาติ 5. ผใู ชท รพั ยากรธรรมชาตติ อ งตระหนกั ถงึ ความสาํ คญั ของทรพั ยากรนน้ั ๆ และใช อยางชาญฉลาด ใหเกดิ ผลดกี บั ทกุ ดา น 6. การอนุรักษทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ ม นอกจากเพอ่ื การกนิ ดีอยูดีแลว จาํ เปน ตอ งอนุรักษเ พ่ือความสวยงามของธรรมชาติดว ย การอนรุ กั ษป า ไม 1. กาํ หนดนโยบายปา ไมแ หง ชาตเิ พอ่ื เปน แนวทางในการจดั การและพฒั นาปา ไมใ น ระยะยาว 2. การปลกู ปา สงวน รวมทั้งทาํ นุบํารงุ ดูแล โดยใหประชาชน และชมุ ชนมีสวนรว ม ในการรักษาดูแลปา ไม

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ78 หนังสือเรียนสาระการพฒั นาสังคม 3. สรางจิตสาํ นึกใหประชาชนทกุ คนไดร คู ุณคาของปา ไม และผลกระทบท่เี กดิ จาก การตดั ไมท าํ ลายปา การอนุรักษท รพั ยากรดนิ เปน วธิ กี ารปอ งกนั เร่มิ แรกท่ดี ีทีส่ ุด ทจ่ี ะทําใหมนุษยได ใชป ระโยชนข องดนิ อยางยาวนาน ซ่งึ สามารถทําได ดงั น้ี 1. ปรบั สภาพดนิ หรอื ปลกู พชื ทส่ี ามารถปอ งกนั การทะลาย การชะลา ง และการกดั เซาะ 2. ปกคลุมดินใหพ นจากการกระทบของฝนและลม 3. การไถพรวนดนิ ใหถ กู ตอ ง 4. ใชป ระโยชนใหเหมาะสมกบั ลกั ษณะดนิ การอนรุ ักษทรพั ยากรน้าํ วิธีการอนรุ ักษท รพั ยากรนํ้า สามารถแกไดที่ตวั ตนเหตุ ซงึ่ ก็คอื มนุษย 1บทที่ 1. ไมท งิ้ เศษขยะมลู ฝอย ส่งิ สกปรกโสโครก ลงไปในแมน ้ํา ลําคลอง 2. ควรมีมาตรการหามไมใหโ รงงานอุตสาหกรรมทิ้งนํา้ เสยี ลงในแมน้ํา 3. ประชาชนทกุ ชุมชน องคกรภาครฐั และเอกชนทกุ หนวยงาน ตอ งชวยกนั รักษา ตน น้ําลําธาร การอนรุ กั ษส ตั วป า สตั วเปน ทรัพยากรธรรมชาติทีส่ ามารถทําใหเพ่มิ จาํ นวนมาก ข้ึนได แตถา หากสตั วป า ชนิดใดสูญพนั ธ ไปแลว จะไมสามารถสรางพันธุข องสัตวปา ชนิด นัน้ ขึ้นมา ไดอ กี การอนรุ ักษสตั วป า จงึ ควรมหี ลักดังนี้ 1. การใชกฎหมายควบคมุ เปน การอนรุ กั ษส ตั วปา ทางตรง มีการปองกนั และปราบ ปราม ผกู ระทาํ ผดิ พระราชบญั ญัตสิ งวน และคมุ ครองสตั วป าอยา งเขม งวด 2. การสงวนแหลง ทอ่ี ยู อาศยั ของสตั วป า หมายถงึ การปอ งกนั รกั ษาปา ไม ทจี่ ดั เปน เขตรกั ษาพนั ธสุ ตั วป า เขตปา ในอทุ ยานแหง ชาติ เขตวนอทุ ยานตอ งมกี ารปอ งกนั บาํ รงุ รกั ษา และการปลูกพันธุไมขน้ึ มาใหม 3. การเพาะพนั ธเุ พิม่ เชน ตามสวนสัตวต างๆ เขตรักษาพนั ธุสัตวหลายแหง เลี้ยง สตั วบ างชนดิ ไวใ นกรงเพอื่ เพาะพนั ธเุ พมิ่ เมอื่ มมี ากแออดั จงึ นาํ สตั วบ างชนดิ ไปปลอ ยไวใ น ปาเปด ของอุทยานแหง ชาติ 4. การคนควา วิจัยทางวิชาการ ถือไดวาเปนพื้นฐานของการจัดการสัตวปาใหมี จํานวนเพม่ิ ขนึ้ ในระดบั ที่พอเหมาะกับอาหารและทีห่ ลบภยั ในทอ งท่นี นั้ ๆ 5. การใชป ระโยชนจ ากสตั วต ามหลกั การอนรุ กั ษท รพั ยากร โดยไมเ กบ็ ทรพั ยากรไว รจู กั นําทรัพยากรนั้นๆ มาใชใ หเปนประโยชนมากทส่ี ดุ เชน จัดเปน แหลงเรียนรู จดั สถาน ท่ีชมสตั วปา จดั สวนสตั วใหเปน ท่ีพักผอนหยอ นใจแกม นุษย เปนตน การอนรุ ักษทรัพยากรแรธาตุ 1. กาํ หนดแผนการใชท รพั ยากรแรเ พอ่ื ใหก ารบรหิ ารทรพั ยากรแรเ ปน ไปอยา งตอ เนอ่ื ง 2. วางแผนการนาํ แรม าใชป ระโยชนอ ยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ ไมท าํ ลายสงิ่ แวดลอ มตาม ธรรมชาติ

รายวชิ าสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 79 3. สง เสรมิ ใหม กี ารใชท รพั ยากรแรใ หม ากทส่ี ดุ และครบวงจร ตวั อยา งคอื มกี ารนาํ แร 1บทที่ ธาตทุ ใ่ี ชแ ลว มาใชใหมเชน เหลก็ รวมทัง้ ใหรฐั เขา มามีบทบาทในการควบคมุ กลไกการผลิต ูภ ิมศาสต รกายภาพ แนวทางแกไขปญหาวิกฤตการณสงิ่ แวดลอ ม ปญหาสิง่ แวดลอม เปน ปญ หาของทุกคนในสงั คม เพราะจะมีผลกระทบตอทุกคน ที่อยูรวมกัน ท้ังเรื่องมลพิษทางอากาศ ทางนํ้า หรือขยะมูลฝอย โดยมีแนวทางการแกไข ดังนี้ แนวทางการแกไขมลพษิ ทางอากาศ มลพิษทางอากาศสวนใหญจะเกิดในชุมชนขนาดใหญ เน่ืองจากมีประชากรอาศัย อยมู าก สาเหตเุ กดิ จาก ควนั พษิ จากรถยนต และจากโรงงานอตุ สาหกรรม ซงึ่ มแี นวทางแกไ ข ปญหา ดงั ตอ ไปน้ี 1. จดั หาและพฒั นาระบบการตรวจคุณภาพในอากาศ ใหสามารถวเิ คราะหปริมาณ มลพษิ ทางอากาศชนดิ ตา งๆ เพ่ือประเมินคณุ ภาพในอากาศ 2. หาทางลดปรมิ าณสารมลพษิ ทางอากาศจากแหลง กาํ เนดิ เพอื่ ใหส ามารถควบคมุ และรกั ษาคณุ ภาพอากาศใหไ ดตามมาตรฐาน 3. กระตนุ ใหผ ใู ชร ถยนตใ หค วามสาํ คญั ในการดแู ลรกั ษาเครอ่ื งยนตใ หอ ยใู นสภาพดี เพ่ือลดควนั ดาํ 4. ออกมาตรการตรวจสอบและตรวจจับรถยนตท่มี ีควนั ดาํ 5. รณรงคใหผ ูขบั ข่ีรถยนตม วี ินยั และเคารพในกฎจราจร แนวทางการแกไขมลพษิ ทางนา้ํ 1. รณรงคใหป ระชาชนใชน ้าํ อยา งประหยัด 2. มกี ารจดั การนํา้ แบบบูรณาการใหมปี ระสทิ ธภิ าพเพอื่ เกิดประโยชนสงู สดุ 3. มมี าตรการทเ่ี ขม งวดในการควบคมุ นา้ํ ท่ีออกจากโรงงานอตุ สาหกรรม 4. ปรบั ปรุงทอ นาํ้ ทิ้ง ไมใ หบานเรอื นท้ิงน้าํ ใชแลวสแู มน้าํ ลาํ คลอง แนวทางการแกไขขยะมูลฝอย 1. หลกี เลย่ี งการใชโ ฟมหรือพลาสตกิ 2. ซอ มแซมแกไ ขเครอื่ งใชท ช่ี ํารุดใหน าํ กลบั มาใชใหมแทนการทง้ิ เปนขยะ 3. ควรนําวัสดทุ ใ่ี ชแ ลว เชน กระดาษ แกว พลาสตกิ มาแปรรูปกลับมาใชไดใหม 4. นาํ ของทใี่ ชแ ลว บางชนดิ มาดัดแปลงใชใ หมใ หเกดิ ประโยชน 5. ควรแยกขยะตามประเภท เชน ขยะเปยก ขยะแหง ขวดพลาสตกิ ฯลฯ ในการปองกันแกไขปญหาการทําลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมน้ัน ไม เพียงแตประชาชนทุกคนเทานั้น แตชุมชน องคกรภาครัฐ และภาคเอกชนจะตองรวมมือ รว มใจกนั เพ่ือการพฒั นาและการอนุรักษทีย่ งั่ ยืน

ภมู ศิ าสตรก ายภาพ80 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสังคม กจิ กรรมท่ี 4 แนวทางการปองกนั แกไขปญ หาการทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดลอ ม โดยประชาชน ชุมชน องคก รภาครัฐ ภาคเอกชน 1. เหตใุ ดจึงกลา ววา “มนุษย” คอื ตัวการสาํ คัญท่เี ปน ผูทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาติ และส่งิ แวดลอม ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 1บทที่ ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ................................................................................................................................ 2. ในชมุ ชนทผี่ เู รยี นอาศยั อยู มที รพั ยากรชนดิ ใดมากทส่ี ดุ ผเู รยี นจะมวี ธิ ชี ว ยอนรุ กั ษ ทรพั ยากรชนิดน้นั ไดอ ยางอยางไรบาง 1. .....……………………………………………………………………………… ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 2. …………………………………………………………………………………. ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 3. …………………………………………………………………………………. ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 4. …………………………………………………………………………………. ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 

รายวิชาสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย>> 81 2ประวตั ิศาสบตทรท่ี สาระการเรียนรู การศึกษาทางประวตั ศิ าสตร เปน กระบวนการหรือขน้ั ตอนการศึกษา เรื่องราวของ มนุษยใ นยุคตางๆ เชน ความเปน อยู การปกครอง ศาสนา ศลิ ปะ และวัฒนธรรม ที่เปน สภาพเหตุการณใ นอดตี ท่ถี ูกบนั ทกึ ไวใหศึกษา ซงึ่ เหตุการณเ หลาน้จี ะมผี ลกระทบตอ ความ คิดของมนุษยปจจุบนั ทั้งดานความเขา ใจพลเมืองชาติตา งๆ ความสําเร็จ ความประทับใจท่ี มีคุณคาของบรรพบุรุษมาศึกษาใหเขาใจ สามารถนําไปสรางองคความรูใหมในทางประวัติ ศาสตรได ตวั ชว้ี ดั 1. อธิบายเหตุการณส าํ คญั ทางประวตั ศิ าสตรของประเทศตางๆ ในโลก 2. วิเคราะหและเปรียบเทียบเหตุการณสําคัญทางประวัติศาสตรของแตละประเทศ ในโลกที่มผี ลกระทบตอ ความเปลย่ี นแปลงของประเทศตา งๆ ในโลก 3. วิเคราะหเหตุการณโลกปจจุบันและคาดคะเนเหตุการณท่ีอาจจะเกิดข้ึนกับ ประเทศตา งๆ ในอนาคต ขอบขา ยเนอื้ หา เร่อื งท่ี 1 การแบงชวงเวลาและยุคสมยั ทางประวตั ิศาสตร เรือ่ งที่ 2 แหลง อารยธรรมโลก เรื่องท่ี 3 ประวัตศิ าสตรชาตไิ ทย เรื่องท่ี 4 บคุ คลสาํ คัญของไทยและของโลกในดานประวตั ิศาสตร เรื่องท่ี 5 เหตุการณส าํ คัญของโลกทมี่ ีผลตอ ปจ จบุ ัน

82 หนังสือเรียนสาระการพฒั นาสังคม เรอ่ื งท่ี 1 การแบง ชวงเวลาและยุคสมัยทางประวตั ิศาสตร ยุคสมัยประวัติศาสตรมีความสําคัญตอการศึกษาประวัติศาสตรเน่ืองจากเปนการ แบงชวงเวลาในอดีตอยางเปนระบบ โดยพิจารณาจากหลักฐานที่เหลืออยูในปจจุบัน ซ่ึงจะ นาํ ไปสกู ารวเิ คราะหเ หตุการณต า งๆ อยางมีเหตุผล โดยตระหนักถึงความสาํ คญั ของความ ตอ เนอ่ื งของชว งเวลา จะทาํ ใหก ารลาํ ดบั เปรยี บเทยี บเรอื่ งราวทางประวตั ศิ าสตรม คี วามชดั เจน ขึน้ ตามเกณฑดงั ตอไปน้ี 1. การแบงชวงเวลา มพี นื้ ฐานมาจากยคุ สมัยทางศาสนาแบงออกเปน (1) การแบงชวงเวลาตามประวัติศาสตรไทย ไดแก รัตนโกสินทรศก (ร.ศ.) จลุ ศกั ราช (จ.ศ.) และพุทธศักราช (พ.ศ.) ปจจุบันทใี่ ชกนั อยูคือ พทุ ธศกั ราช (พ.ศ.) ซ่งึ เปน 2บทท่ี ศกั ราชในกลุมผูท ีน่ ับถือพระพุทธศาสนาการนับปของพทุ ธศาสนา เริ่มป พ.ศ.1 หลงั จากท่ี พระพุทธเจา เสด็จดับขันธป รนิ พิ พานแลว 1 ป คือปแ รกนับเปน พ.ศ. 0 เม่อื ครบ 1 ป ของ พุทธศาสนาจงึ เร่ิมนบั พ.ศ.1 โดยเรม่ิ ใชต้งั แตสมยั สมเดจ็ พระนารายณมหาราช จนมาเปน ที่ ประวตั ิศาสตร แพรหลายและระบุใชอยางเปนทางการในสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 6) ในปพ ทุ ธศักราช 2455 และบางครง้ั มกี ารแบงเปนทศวรรษ และศตวรรษ เชน พุทธศตวรรษที่ 25 คือ ป พ.ศ. 2500 เทากับ ครสิ ตศ ตวรรษท่ี 20 คอื ป ค.ศ. 2000 (2) การแบงชวงเวลาตามประวัติศาสตรสากล ไดแก คริสตศักราช (ค.ศ.) เปน การนบั เวลาทางศกั ราชของผทู น่ี บั ถอื ครสิ ตท น่ี ยิ มใชก นั มาทวั่ โลก โดยครสิ ตศ กั ราชที่ 1 เรมิ่ นบั ตงั้ แตป ท พี่ ระเยซคู รสิ ตป ระสตู ิ (ตรงกบั พ.ศ. 543 )และถอื ระยะเวลาทอี่ ยกู อ นครสิ ต ศกั ราชลงไปจะเรยี กวา สมยั กอ นครสิ ตศ กั ราชหรอื กอ นครสิ ตกาล และฮจิ เราะหศ กั ราช (ฮ.ศ.) เปนการนับเวลาทางศักราชของผูนับถือศาสนาอิสลามโดยท่ีอาศัยปท่ีทานนบีมูฮัมหมัดได อพยพจากเมืองเมกกะไปยังเมืองมาดินา เปนปเร่ิมตนศักราชอิสลามซ่ึงตรงกับวันที่ 6 กรกฎาคม ค.ศ. 622 2. การแบง ยุคสมัยทางประวัติศาสตร การแบงยุคสมัยทางประวัติศาสตรโดยการใชหลักเกณฑการพิจารณารูปแบบและ ลกั ษณะของหลกั ฐานทเี่ ปน ลายลกั ษณอ กั ษรและไมเ ปน ลายลกั ษณอ กั ษร สามารถแบง ยคุ สมยั ทางประวัตศิ าสตรเปนยุคตา งๆ ไดดังน้ี ยุคกอ นประวัติศาสตร เปน ชว งเวลาทม่ี นษุ ยย งั ไมร จู กั การประดษิ ฐต วั อกั ษร แตม คี วามสามารถในการปรบั ตวั ใหเ ขา กบั สง่ิ แวดลอ ม สงิ่ ทม่ี นษุ ยส รา งขน้ึ เพอ่ื ใชป ระโยชนใ นชวี ติ ประจาํ วนั และหลงเหลอื อยู จงึ เปน หลกั ฐานแสดงใหเ หน็ ถงึ ววิ ฒั นาการในยคุ กอ นประศาสตร ซงึ่ แบง ยอ ยออกไปตาม ลักษณะวัสดทุ ี่ใชทาํ เครื่องมือเคร่ืองใชดงั น้ี

รายวชิ าสังคมศึกษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 83 1. ยุคหิน เปนยุคที่มนุษยรูจักนําหินมาดัดแปลงเปนเครื่องมือเครื่องใช โดยมี 2บทที่ วิวัฒนาการดงั นี้ ประ ัวติศาสต ร (1) ยคุ หนิ เกา มนษุ ยน าํ กระดกู สตั ว นาํ หนิ มากะเทาะทาํ เครอื่ งมอื อยา งหยาบๆ ยังคงใชชีวติ เรรอ นยา ยที่อยตู ามฝูงสัตวท ี่ลา เปน อาหารโดยอาศัยอยูตามถ้าํ (2) ยคุ หนิ กลาง มนษุ ยเ รม่ิ รจู กั สรา งบา นเรอื นแทนการอยถู า้ํ เรม่ิ ทาํ เกษตรและ รจู ักปน หมอ ไหอยา งหยาบๆดวยดินเหนียวตากแหง (3) ยคุ หนิ ใหม มนษุ ยอ ยเู ปน หลกั แหลง สามารถทาํ การเกษตรและผลติ อาหาร ไดเ อง เครอื่ งมอื เครอื่ งใชท ที่ าํ จากหนิ มกี ารขดั เกลาใหแ หลมคม ทาํ เครอื่ งปน ดนิ เผามาใชใ น บานเรือนได และเริ่มรูจักการนําเสนใยมาทอผา 2. ยคุ โลหะ ในยคุ นม้ี นุษยเรม่ิ ทําเคร่ืองมอื เคร่อื งใชจ ากโลหะแทนหนิ และกระดกู สตั ว ยุคโลหะสามารถแบงยอยไปไดอ ีก 2 ยุค ตามลักษณะโลหะทใ่ี ชคือ (1) ยุคสําริด เคร่ืองมือเครื่องใชของมนุษยในยุคน้ีทําจากโลหะผสมระหวาง ทองแดงและดีบุก เชน ขวาน หอก กาํ ไล เปน ตน (2) ยคุ เหลก็ เมอ่ื มนษุ ยร จู กั วธิ กี ารถลงุ เหลก็ จงึ นาํ มาทาํ เครอ่ื งมอื เครอ่ื งใชแ ละ อาวธุ เชน ใบหอก ขวาน มดี ซ่งึ จะมคี วามแข็งแกรง ทนทานกวา สาํ ริดมาก ยคุ ประวัติศาสตร เปนชวงเวลาที่มนุษยรูจักประดิษฐตัวอักษรและบันทึกไวบนวัสดุตางๆ เชน แผน หนิ แผน ดนิ เหนยี ว แผน ผา ยคุ ประวัติศาสตรแ บงออกเปน ยคุ สมยั ตา งๆ ดงั นี้ 1. สมยั โบราณ มนษุ ยเ ลกิ ใชช วี ติ แบบเรร อ นมาตง้ั ถนิ่ ฐานบา นเรอื นอยรู วมกนั สรา ง ระเบยี บวนิ ยั ในการอยรู ว มกนั ขนึ้ จนเปน สงั คมทม่ี คี วามซบั ซอ น อารายธรรมในสมยั นี้ ไดแ ก อารยธรรมเมโสโปเตเมีย อารยธรรมอียิปต อารายธรรมอินเดีย อารยธรรมจีนไปจนถึง จกั รวรรดโิ รมนั ลม สลาย 2. สมยั กลาง เมือ่ จกั รวรรดิโรมันลม สลาย โดยการรกุ รานของพวกเตอรก ศลิ ปะ วทิ ยาการตา งๆ จึงหยดุ ชะงักไปดวย ยุคสมัยนีจ้ ึงเรียกอกี ชื่อหนง่ึ วา ยุคมืด 3. สมัยใหมหรือยุคฟนฟูศิลปะวิทยาการ นับวายุคน้ีเปนรากฐานของความเจริญ ทุกๆ ดานในยุคตอมา ชวงเวลาของยุคน้ีเร่ิมต้ังแตการออกสํารวจดินแดนไปจนถึง สงครามโลกครง้ั ที่ 1 4. สมัยปจจบุ นั คอื ชวงเวลาตง้ั แตย ตุ ิสงครามโลกครั้งท่ี 1 เร่อื ยมาจนถึงปจจุบนั หลักเกณฑการแบงยุคสมัยทางประวตั ศิ าสตร มดี งั นี้ 1. การแบงยุคสมยั ทางประวัติศาสตรสากล แบง ตามความเจรญิ ทางอารยธรรมมนษุ ย แบงตามการเร่มิ ตน ของเหตกุ ารณสาํ คญั แบงตามช่ือจักรวรรดิหรอื อาณาจกั รท่สี าํ คัญท่เี คยรุงเรอื ง แบง ตามราชวงศท่ีปกครองประเทศ แบงตามการต้งั เมืองหลวง

84 หนงั สอื เรยี นสาระการพัฒนาสงั คม 2. การแบงยุคสมยั ทางประวัติศาสตรไทย สวนใหญยึดถือหลักเกณฑของประวัติศาสตรสากล แบงเปนสมัยกอน ประวัตศิ าสตรไทยและสมยั ประวัตศิ าสตรไทย สมัยประวตั ิศาสตรไทยแบงตาม สมัยโบราณหรือสมยั กอ นสุโขทยั ตง้ั แต พ.ศ.1180 ถงึ พ.ศ. 1792 สมัยสุโขทยั ตงั้ แต พ.ศ. 1792 ถึง พ.ศ. 2006 สมัยอยธุ ยา ตั้งแต พ.ศ. 1893 ถงึ พ.ศ. 2310 สมยั ธนบรุ ี ตั้งแต พ.ศ. 2310 ถงึ พ.ศ. 2325 สมัยรตั นโกสินทร ตง้ั แต พ.ศ. 2325 ถงึ ปจจุบัน 2บทท่ี การเทียบยุคสมยั สาํ คัญระหวา งประวัตศิ าสตรส ากลกบั ไทย ประวัตศิ าสตรส ากล ประวตั ิศาสตรไทย ประวตั ิศาสตร สมัยโบราณ สมยั โบราณหรือสมยั กอ นสโุ ขทัย • อารยธรรมเมโสโปเตเมยี • อาณาจักรลังกาสุกะ • อารยธรรมอียปิ ต • อาณาจกั รทวารวดี • อารยธรรมกรกี • อาณาจกั รโยนกเชยี งแสน • อารยธรรมโรมนั • อาณาจกั รตามพรลิงค ส้ินสุดสมยั โบราณ เมอ่ื ค.ศ.476 ( พ.ศ.1019 ) สมัยกลาง สมัยสุโขทยั • จกั รวรรดโิ รมนั ตะวันออก สิ้นสดุ สมัยอยธุ ยา ค.ศ. 1453 • การสรา งอาณาจกั รคริสเตยี น • การปกครองในระบบฟวดัล • การฟนฟูเมืองและการคา • การฟนฟศู ลิ ปะวิทยาการ • การคนพบทวีปอเมริกา สมัยใหม สมยั ธนบุรี • การสํารวจทางทะเล สมัยรตั นโกสินทร • การปฏิวตั วิ ทิ ยาศาสตร • การปฏวิ ตั ิอุตสาหกรรม • การปฏวิ ตั ฝิ รั่งเศส • สงครามโลกครั้งที่1-2 • ส้ินสุดสมยั ใหม ค.ศ. 1945

รายวชิ าสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 85 ประวัตศิ าสตรสากล ประวัติศาสตรไทย สมยั ปจจุบนั -รวมสมยั -ปจจบุ นั พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู ัวภูมิพลอดุลย เดชมหาราช (2489 – ปจจุบนั ) • ยุคสงครามเย็น • ยุคเทคโนโลยีการสอื่ สาร ตวั อยางเหตกุ ารณสาํ คัญที่แสดงความสมั พันธแ ละความตอเนอื่ งของกาลเวลา 2บทท่ี 1. ประวตั ิศาสตรส ากล เหตุการณสําคัญในประวัติศาสตรสากลนํามาเปนตัวอยางคือ ยุคจักรวรรดินิยม ประ ัวติศาสต ร เกดิ ขนึ้ มาจากปจ จยั หลายประการ ทงั้ การเมอื ง เศรษฐกจิ และพลงั ทางสงั คม ซง่ึ ทาํ ใหป ระเทศ ในทวปี ยโุ รปมอี ํานาจเขม แขง็ มคี วามกา วหนา ทางเศรษฐกิจ มคี วามเจริญรุงเรือง แตการมี อาํ นาจและความมน่ั คงดงั กลา วเกดิ ขนึ้ มาเพราะการปฏวิ ตั อิ ตุ สาหกรรมและยคุ จกั รวรรดนิ ยิ ม สิ้นสุดเม่ือสงครามโลกคร้ังที่ 1 ซ่ึงทําใหมหาอํานาจท้ังหลายหยุดการลาอาณานิคม แต อาณานิคมทั้งหลายที่เปนอยูก็ยังคงเปนอาณานิคมตอ มาอกี หลายป หลายชาติ เรม่ิ เรยี กรอ ง เอกราชและสว นใหญไ ดเ อกราชคนื ภายหลงั สงครามโลกครง้ั ท่ี 2 2. ประวตั ศิ าสตรไ ทย เหตุการณสําคัญในประวัติศาสตรไทยท่ีนํามาเปนตัวอยางคือ ยุคการปรับปรุง ประเทศอยใู นชวง พ.ศ. 2394-2475 หรอื ในรชั สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจา อยูหัว ถงึ พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา เจา อยหู วั ระหวา งนม้ี กี ารปรบั ปรงุ และปฏริ ปู ประเทศทกุ ดา น ทงั้ การปกครอง สังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม ฯลฯ รัชกาลที่ 5 กับการเลกิ ทาส

ประวตั ิศาสตร 86 หนังสือเรยี นสาระการพฒั นาสงั คม กิจกรรมท่ี 5 เร่อื งที่ 1 การแบงชวงเวลาและยคุ สมัยทางประวตั ศิ าสตร จงทาํ เครื่องหมาย X หนาคําตอบทถ่ี กู ตอ งทสี่ ดุ เพยี งขอเดียว 1. ความหมายของคาํ วา “ประวัติศาสตร” ในขอใดถกู ตองทส่ี ดุ ก. การกลา วถงึ สภาพแวดลอ มท่ีเปลยี่ นแปลงไปตามกาลเวลา ข. เปน เร่อื งของความคิดและการกระทําของมนษุ ย ค. การบนั ทกึ เรอ่ื งราวในอดีตอยางมหี ลกั ฐาน ง. การเลา เร่อื งราวในอดตี ท่สี ืบคน มา 2. การศกึ ษาประวัติศาสตร หมายถงึ ขอ ใด ก. การหาหลกั ฐานซ่งึ นาํ ไปสกู ารวเิ คราะหเหตกุ ารณต า งๆ อยางมเี หตผุ ล ข. การศึกษาพฤติกรรมของ 2บทที่ ค. การใชวธิ ีการทางวิทยาศาสตร ง. การใหขอมลู จากแหลงตา งๆ 3. ประเทศไทยเรม่ิ ใชป พ ทุ ธศักราชสมัยใด ก. พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจา อยูหัว ข. พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจา อยหู วั ค. พระพุทธยอดฟา จุฬาโลก ง. พระนารายณม หาราช 4. มนุษยรูจกั ประดษิ ฐต ัวอักษรและบันทกึ ไวบ นวสั ดุตางๆ ในยคุ ไหน ก. ยคุ ประวตั ศิ าสตรส ากล ข. ยคุ กอนประวตั ศิ าสตร ค. ยคุ ประวัติศาสตร ง. ยุคสงครามเยน็ 5. การแบงยคุ สมัยทางประวัติศาสตรไทย ก. สมยั ประวัติศาสตรสากล ข. สมัยโบราณและสมยั กรุงธนบรุ ี ค. สมัยอยธุ ยาและสมยั ประวัตศิ าสตรไ ทย ง. สมยั กอ นประวัติศาสตรไ ทยและสมยั ประวตั ศิ าสตรไ ทย 

รายวิชาสังคมศึกษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 87 เรื่องที่ 2 แหลง อารยธรรมโลก 2บทที่ ในยคุ กอนประวัตศิ าสตร มนุษยจ ะไมม ีท่อี ยูเ ปนหลักแหลง มีที่พกั ช่วั คราวตามถาํ้ ประ ัวติศาสต ร ตน ไมใ หญเ พอื่ กนั แดดกนั ฝนและปอ งกนั สตั วร า ย การอพยพยา ยทอี่ ยขู นึ้ อยกู บั แหลง อาหาร คอื ฝงู สตั ว เม่อื สตั วอ พยพไปตามฤดกู าลตา งๆ มนุษยก อ็ พยพตามไปดวย ตอ มาในยคุ หิน มีการคิดคนการเพาะปลูก มนุษยตองรอการเก็บเกี่ยวพืชผล ทําใหมนุษยตองอยูเปนหลัก แหลง และพฒั นาเปน ชมุ ชน ในยคุ ตอ มามนษุ ยป ระดษิ ฐต วั อกั ษรใชใ นการบนั ทกึ เรอ่ื งราว เมอ่ื มนษุ ยเ รม่ิ รวมตวั กนั หนาแนน ตามแหลง อดุ มสมบรู ณ ลมุ แมน าํ้ ตา งๆ ของโลกจงึ เกดิ การจดั ระเบยี บในสงั คม มกี ารแบง หนา ที่ความรับผดิ ชอบรว มกนั จึงทําใหเ กดิ ความชาํ นาญเฉพาะ อยา งขน้ึ อนั เปน จดุ กาํ เนดิ ของอารยธรรม ซงึ่ ตรงกบั ภาษาองั กฤษวา “Civilization” มคี วาม หมายวา สภาพทพ่ี นจากความปาเถอื่ น อารยธรรมของมนุษยย คุ ประวัติศาสตร พัฒนาการของมนษุ ยน ั้น มใิ ชเฉพาะลกั ษณะทเ่ี ห็นจากภายนอกเทานนั้ พฒั นาการ ทางดานความคิด ไดมีการปรับเปลี่ยนไปตามสภาพแวดลอมทางภูมิศาสตรและสังคมที่ เปล่ียนไปดวย พัฒนาการทางดานภาษา การสรางสรรคงานศิลปะ และการพัฒนาวิถีการ ดําเนินชีวิตในดานตางๆ นําไปสูการเกิดอารยธรรม ซึ่งตองใชเวลาอันยาวนานและความ เจรญิ ทง้ั หลายในปจ จบุ นั ลว นสบื สายมาจากอารยธรรมโบราณ อารยธรรมของมนษุ ยใ นภมู ภิ าค ตา งๆ ของโลก แบงออกเปน 2 สว น คือ สว นที่ 1 อารยธรรมของโลกตะวนั ออก สว นใหญม รี ากฐานมาจากแหลง อารยธรรม ทเ่ี กาแกข องโลก คอื จีนและอนิ เดีย อารยธรรมจีน ประเทศจีนเปนประเทศทีม่ อี ารยธรรมยาวนานท่ีสดุ ประเทศหน่ึง โดยหลกั ฐานทาง ประวตั ศิ าสตรท ส่ี ามารถคน ควา ไดบ ง ชว้ี า อารยธรรมจนี มอี ายถุ งึ 5,000 ป รากฐานทส่ี าํ คญั ของอารยธรรมจีน คือ การสรางระบบภาษาเขียนและการพัฒนาแนวคิดลัทธิขงจื้อ เม่ือ ประมาณศตวรรษท่ี 2 กอ น ค.ศ. ประวตั ศิ าสตรจ นี มที งั้ ชว งทเ่ี ปน ปก แผน และแตกเปน หลาย อาณาจกั รสลบั กนั ไป ในบางครั้งก็ถูกปกครองโดยชนชาติอืน่ วฒั นธรรมของอารยธรรมจนี สมยั กอนประวตั ศิ าสตร มแี หลงอารยธรรมที่สําคญั 2 แหลง คือ ลมุ แมน าํ้ ฮวงโห พบความเจรญิ ทเ่ี รยี กวา วฒั นธรรมหยางเซา (Yang Shao Culture) พบหลักฐานที่เปนเคร่อื งปนดินเผามีลกั ษณะสาํ คัญคือ เครอื่ งปนดนิ เผาเปนลายเขยี นสี มกั เปนลายเรขาคณิต พืช นก สตั วต า งๆ และพบใบหนา มนุษย สที ี่ใชเ ปนสีดําหรอื สมี วงเขม นอกจากน้ียังมกี ารพมิ พล ายหรอื ขดู สลักลายเปน รปู ลายจักสาน ลายเชือกทาบ ลุมน้ําแยงซี (Yangtze) บริเวณมณฑลซานตุงพบ วัฒนธรรมหลงซาน (Long Shan Culture) พบหลักฐานทเ่ี ปน เครอื่ งปน ดนิ เผามลี กั ษณะสําคัญคอื เครื่องปน ดินเผามี เน้อื ละเอียดสดี ําขัดมนั เงา คุณภาพดี เน้ือบางและแกรง เปนภาชนะ 3 ขา

ประวตั ิศาสตร 88 หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม สมยั ประวตั ศิ าสตรของจีนแบงได 4 ยุค ประวตั ิศาสตรสมัยโบราณ เริ่มต้ังแตสมัยราชวงศซาง ส้นิ สดุ สมยั ราชวงศโจว ประวตั ศิ าสตรส มยั จกั รวรรดิ เรม่ิ ตง้ั แตส มยั ราชวงศจ น๋ิ จนถงึ ปลายราชวงศซ งิ หรอื เชง็ ประวัติศาสตรสมัยใหม เร่ิมปลายราชวงศเช็งจนถึงการปฏิวัติเขาสูระบอบ สังคมนิยม ประวัติศาสตรรวมสมัย เริ่มตั้งแตจีนปฏิวัติเปลี่ยนแปลงการปกครองเขาสูระบอบ สังคมนยิ มหรือคอมมวิ นิสตจนถึงปจจบุ นั อารยธรรมจีนไดรับอิทธิพลของศาสนาเตาหรือขงจื้อ สถาปตยกรรมที่ยิ่งใหญเปน หนง่ึ ในส่งิ มหัศจรรยของโลก คอื “กาํ แพงเมอื งจนี ” กวีที่สําคัญคือ ซือหมา เชยี น ผลงาน ทีส่ ําคัญคอื การบนั ทกึ ประวตั ิศาสตรแ ละวรรณกรรมที่สําคญั คอื สามกก และความรักใน หอแดง 2บทท่ี การถา ยทอดอารยธรรมจนี สดู ินแดนตา งๆ อารยธรรมจีนแผขยายขอบขายออกไปอยางกวางขวาง ทั้งในเอเชียและยุโรป อันเปนผลมาจากการติดตอทางการฑูต การคา การศึกษา ตลอดจนการเผยแพรศาสนา อยางไรก็ตามลักษณะการถายทอดแตกตางกันออกไป ดินแดนที่เคยตกอยูภายใตการ ปกครองของจนี เปน เวลานาน เชน เกาหลแี ละเวยี ดนาม จะไดร บั อารยธรรมจนี อยา งสมบรู ณ ทง้ั ในดา นวฒั นธรรม การเมือง ขนมธรรมเนยี มประเพณี การสรา งสรรคและการแสดงออก ทางศิลปะทั้งนี้เพราะราชสํานักจีนจะเปนผูกําหนดนโยบายและบังคับใหประเทศทั้งสองรับ วัฒนธรรมจีนโดยตรง ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต อารยธรรมจนี ไดรับการยอมรับในขอบเขตจํากัดมากที่ เห็นอยางชัดเจน คือ การยอมรบั ระบบบรรณาการของจนี ในเอเชยี ใต ประเทศทแี่ ลกเปลย่ี นวฒั นธรรมกบั จนี อยา งใกลช ดิ คอื อนิ เดยี พระพทุ ธ ศาสนา มหายานของอนิ เดยี แพรห ลายเขา มาในจนี จนกระทงั่ เปน ศาสนาสาํ คญั ทช่ี าวจนี นบั ถอื นอกจากนี้ศิลปะอินเดียยังมีอิทธิพลตอการสรางสรรคศิลปะบางอยางของจีน เชน ประตมิ ากรรมท่ีเปนพระพุทธรูป สวนภูมิภาคเอเชียกลางและตะวันออกกลางนั้น เน่ืองจากบริเวณที่เสนทางการคา สานแพรไหมผา นจงึ ทาํ หนา ทเี่ ปน สอื่ กลางนาํ อารยธรรมตะวนั ตกและจนี มาพบกนั อารยธรรม จนี ทีเ่ ผยแพรไ ป เชน การแพทย การเลยี้ งไหม กระดาษ การพมิ พและดินปน เปนตน ซ่งึ ชาว อาหรบั จะนําไปเผยแพรแกชาวยุโรปอกี ตอ หน่ึง อารยธรรมอินเดีย อนิ เดยี เปน แหลง อารยธรรมทเี่ กา แกแ หง หนง่ึ ของโลก บางทเี รยี กวา แหลง อารยธรรม ลุมแมนํา้ สินธุ อาจแบง ยคุ สมยั ทางประวตั ศิ าสตรข องอนิ เดยี ไดด งั นี้ สมัยกอนประวตั ิศาสตร พบหลกั ฐานเปน ซากเมืองโบราณ 2 แหง ในบริเวณลมุ แมน าํ้ สนิ ธุ คอื เมอื งโมเฮนโจดาโร ทางตอนใตข องประเทศปากสี ถานเมอื งอารบั ปา ในแควน ปน จาป ประเทศปากีสถานในปจ จุบัน

รายวิชาสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 89 สมยั ประวตั ศิ าสตร เรม่ิ เมอ่ื มกี ารประดษิ ฐต วั อกั ษรขนึ้ ใช โดยชนเผา อนิ โด – อารยนั 2บทที่ ซึ่งตงั้ ถิ่นฐานบรเิ วณแมน ํ้าคงคา แบงได 3 ยคุ ประ ัวติศาสต ร 1. ประวตั ศิ าสตรส มยั โบราณ เรม่ิ ตงั้ แตก าํ เนดิ ตวั อกั ษร บรามิ ลปิ  สนิ้ สดุ สมยั ราชวงศ คปุ ตะ เปน ยุคที่ศาสนาพราหมณ ฮินดแู ละพุทธศาสนา ไดถือกําเนดิ แลว 2. ประวัติศาสตรสมัยกลาง เริ่มตั้งแตราชวงศคุปตะส้ินสุดลง จนถึงราชวงศโมกุล เขา ปกครองอินเดยี 3. ประวตั ศิ าสตรส มยั ใหม เรมิ่ ตง้ั แตร าชวงศโ มกลุ จนถงึ การไดร บั เอกราชจากองั กฤษ อารยธรรมลมุ นาํ้ สนิ ธุ ชาวอารยนั ไดสรางปรัชญาโบราณ เรมิ่ จากคัมภีรพ ระเวทอัน เปน แมแ บบของปรชั ญาเอเชยี โดยเฉพาะเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต วรรณกรรมทสี่ าํ คญั ไดแ ก พระเวทอปุ นษิ ทั มหากาพย มหาภารตะ มหากาพย รามายยะ ปรุ าณะ เปนตน กวีท่มี ีช่ือ เสียงท่ีสดุ มี กาลิทาสจากงานศกณุ ตลา ชัยเทพ (กวีราช) จากผลงานเร่อื ง คีตโควนิ ทและ รพนิ ทรนาถ ฐากรู กวสี มยั ใหมจ ากวรรณกรรมเรอ่ื ง “คตี าญชล”ี ซงึ่ ไดร บั รางวลั โนเบล สาขา วรรณคดี การแพรขยายและการถา ยทอดอารยธรรมอินเดยี อารยธรรมอินเดยี แพรข ยายออกไปสภู มู ิภาคตางๆ ทั่วทวปี เอเชียโดยผานทางการ คา ศาสนา การเมอื ง การทหารและไดผ สมผสานเขา กบั อารยธรรมของแตล ะประเทศจนกลาย เปนสว นหน่งึ ของอารยธรรมสังคมนนั้ ๆ ในเอเชียตะวันออก พระพุทธศาสนามหายานของอินเดียมีอิทธิพลอยางลึกซ้ึงตอ ชาวจนี ท้งั ในฐานะศาสนาสาํ คญั และในฐานะที่มอี ิทธิพลตอ การสรางสรรคศลิ ปะของจนี ภมู ภิ าคเอเชยี กลาง อารยธรรมอนิ เดยี ทถ่ี า ยทอดใหเ รมิ่ ตง้ั แตค รสิ ตศ ตวรรษที่ 7 เมอ่ื พวกมสุ ลิมอาหรับ ซึ่งมีอํานาจในตะวนั ออกกลาง นําวิทยาการหลายอยา งของอนิ เดยี ไปใช ไดแ ก การแพทย คณติ ศาสตร ดาราศาสตร เปน ตน ขณะเดยี วกนั อนิ เดยี กร็ บั อารยธรรมบาง อยา งทั้งของเปอรเ ซยี และกรกี โดยเฉพาะดานศลิ ปกรรม ประติมากรรม เชน พระพทุ ธ รูป ศิลปะคันธาระซึง่ เปนอิทธิพลจากกรกี สวนอิทธิพลของเปอรเ ซีย ปรากฏในรูปการปกครอง สถาปต ยกรรม เชน พระราชวัง การเจาะภูเขาเปน ถาํ้ เพอื่ สรา งศาสนสถาน ภูมิภาคที่ปรากฏอิทธิพลของอินเดียมากที่สดุ คือ เอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต พอ คา พราหมณและภิกษุสงฆชาวอินเดียเดินทางมาและนําอารยธรรมมาเผยแพร อารยธรรมท่ี ปรากฏอยมู แี ทบทกุ ดา น โดยเฉพาะในดา นศาสนา ความเชอื่ การปกครอง ศาสนาพราหมณ ฮนิ ดแู ละพทุ ธ ไดห ลอ หลอมจนกลายเปน รากฐานสาํ คญั ทส่ี ดุ ของประเทศตา งๆ ในภมู ภิ าคน้ี สวนท่ี 2 อารยธรรมของโลกตะวนั ตก หมายถงึ ดินแดนแถบตะวนั ตกของ ทวีปเอเชยี รวมเอเชียไมเนอรและทวีปแอฟรกิ า อียปิ ต เมโสโปเตเมีย กรีกและโรมัน อารยธรรมอียิปต อยี ปิ ตโ บราณหรอื ไอยคปุ ต เปนหน่งึ ในอารยธรรมท่เี กาแกทส่ี ดุ ในโลกแหง หนง่ึ ตง้ั อยทู างตะวนั ออกเฉียงเหนือของทวปี แอฟริกา มีพืน้ ท่ตี ั้งแตต อนกลางจนถงึ ปากแมน าํ้ ไนล

ประวตั ิศาสตร 90 หนังสอื เรียนสาระการพัฒนาสังคม ปจ จุบันเปนที่ตง้ั ของประเทศอยี ิปต อารยธรรมอียิปตโบราณเริ่มขน้ึ ประมาณ 3150 ป กอ นคริสตศักราช โดยการรวมอํานาจทางการเมืองของอียิปตตอนเหนือและตอนใต ภายใต ฟาโรหองคแรกแหงอียิปต และมีการพัฒนาอารยธรรมเรื่อยมากวา 3000 ป ประวัติของ อียิปตโ บราณปรากฏขึ้นในชว งระยะเวลาหนึ่งหรือท่ีรูจักกนั วา “ราชอาณาจักร” มีการแบง ยุคสมัยของอียิปตโบราณเปนราชอาณาจักร สวนมากแบงตามราชวงศที่ข้ึนมาปกครองจน กระทง่ั ราชอาณาจกั รสดุ ทา ยหรอื ทร่ี จู กั กนั ในชอื่ วา “ราชอาณาจกั รใหม” อารยธรรมอยี ปิ ต อยูในชวงทม่ี กี ารพัฒนาทนี่ อยมากและสว นมากลดลง ซง่ึ เปน เวลาเดยี วกนั ทีอ่ ยี ิปตพายแพ ตอการทําสงครามจากอํานาจของชาติอื่น จนกระทั่งเมื่อกอนคริสตศักราชก็เปนการสิ้นสุด อารยธรรมอยี ปิ ตโ บราณลง เมอื่ จกั รวรรดโิ รมนั สามารถเอาชนะอยี ปิ ตแ ละจดั อยี ปิ ตเ ปน เพยี ง จังหวัดหน่ึงในจักรวรรดิโรมัน 2บทท่ี อารยธรรมอียิปตพัฒนาการมาจากสภาพของลุมแมนํ้าไนล การควบคุมระบบ ชลประทาน การควบคมุ การผลติ พชื ผลทางการเกษตร พรอ มกบั พฒั นาอารยธรรมทางสงั คม และวฒั นธรรม พนื้ ทข่ี องอยี ปิ ตน นั้ ลอ มรอบดว ยทะเลทรายเสมอื นปราการปอ งกนั การรกุ ราน จากศัตรูภายนอก นอกจากน้ียังมีการทําเหมืองแรและอียิปตยังเปนชนชาติแรกๆ ท่ีมีการ พัฒนาการดว ยการเขียน ประดษิ ฐตวั อักษรขนึ้ ใช การบริหารอยี ปิ ตเนน ไปทางสง่ิ ปลกู สราง และการเกษตรกรรม พรอมกันนนั้ กม็ ีการพัฒนาการทางทหาร อยี ปิ ตท เี่ สรมิ สรา งความแขง็ แกรง แกร าชอาณาจกั ร โดยประชาชนจะใหค วามเคารพ กษัตริยหรือฟาโรหเสมือนหนึ่งเทพเจา ทําใหการบริหารราชการบานเมืองและการควบคุม อาํ นาจนน้ั ทําไดอยา งมีประสิทธิภาพ ชาวอียิปตโบราณไมไดเปนเพียงแตนักเกษตรกรรมและนักสรางสรรคอารยธรรม เทาน้ัน แตยังเปนนักคิด นักปรัชญา ไดมาซ่ึงความรูในศาสตรตางๆ มากมาย พัฒนา อารยธรรมกวา 3000ป ท้ังในดานคณิตศาสตร เทคนิคการสรางพีระมิด วัด โอเบลิสก ตวั อกั ษรและเทคโนโลยดี า นกระจก นอกจากนย้ี งั มกี ารพฒั นาประสทิ ธภิ าพทางดา นการแพทย ระบบชลประทานและการเกษตรกรรม อยี ิปตท ิง้ มรดกสดุ ทายแกอนุชนรนุ หลงั ไวค ือ ศิลปะ และสถาปต ยกรรม ซง่ึ ถกู คดั ลอกนาํ ไปใชท วั่ โลก อนสุ รณ สถานทต่ี า งๆ ในอยี ปิ ตต า งดงึ ดดู นกั ทอ งเทย่ี ว กวา หลายศตวรรษทผี่ า นมา ปจ จบุ นั มกี ารคน พบวตั ถใุ หมๆ ในอยี ปิ ตม ากมาย ซึ่งกําลังตรวจสอบถึงประวัติความเปนมาเพื่อเปนหลักฐานใหแกอารยธรรมอียิปต การ สรางสรรคอารยธรรมของชาวอียิปตโบราณ เชน อักษรภาพ “เฮียโรกริฟฟค” ถือวาเปน หลักฐานขอมูลของแหลงอารยธรรมอื่นๆ “พีรามิด” ใชเปนสุสานเก็บพระศพของฟาโรห ซึ่งใชน้ํายาอาบศพในรูปของมัมมี่ ประติมากรรมรูปคนตัวเปนสิงหหมอบเฝาหนาพีรามิด ถือวาเปน ประตมิ ากรรมทยี่ ง่ิ ใหญ อารยธรรมเมโสโปเตเมีย กาํ เนิดขน้ึ ในบรเิ วณลมุ แมน ้ํา 2 สาย คือ แมน ้าํ ไทกรสี และแมน้าํ ยเู ฟรตีส ปจจบุ นั อยใู นประเทศอริ ัก เปนแหลงอารยธรรมแหง แรกของโลก มนษุ ยใ นอารยธรรมนี้มกั มองโลก

รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย>> 91 ในแงร า ย เพราะสภาพภมู ปิ ระเทศไมเ ออ้ื ตอ การดาํ รงชวี ติ ทาํ ใหเ กรงกลวั เทพเจา คดิ วา ตนเอง 2บทที่ เปน ทาสรบั ใชเ ทพเจา จึงสรางเทวสถานใหใ หญโ ตนาเกรงขาม เปน สญั ลักษณท่ปี ระทบั ของ เทพเจาตางๆ มีชุมชนหลายเผาต้ังถ่ินฐานในบริเวณน้ีท่ีสําคัญไดแก สุเมเรียน อะมอไรต ประ ัวติศาสต ร อสั ซีเรียน คาลเดยี และชนชาติอืน่ ๆ คนกลมุ แรกทีส่ รางอารยธรรมเมโสโปเตเมียข้นึ คอื สเุ มเรีย ผูคิดประดิษฐตัวอกั ษร ขน้ึ เปน ครง้ั แรกของโลก อารยธรรมทชี่ าวสเุ มเรยี นสรา งขนึ้ เปน พน้ื ฐานสาํ คญั ของอารยธรรม เมโสโปเตเมีย สถาปต ยกรรม ซกั กเู รต็ ประดษิ ฐคนั ไถใชไถนา ตัวอกั ษร ศิลปกรรมอน่ื ๆ ตลอดจนทัศนคติตอชีวิตและเทพเจาเของชาวสุเมเรียน ไดดํารงอยูและมีอิทธิพลอยูในลุม แมนาํ้ ทัง้ สองตลอดชว งสมยั โบราณ ชนชาตอิ ะบอไรตแ หง อาณาจกั รบาบโิ ลเนยี ไดป ระมวล กฎหมายขนึ้ เปน ครง้ั แรกคอื ประมวลกฎหมาย “ฮมั บรู าบ”ี ชนชาตอิ สั ซเี รยี นสรา งภาพสลกั นูนและชนชาตเิ ปอรเซียเปน ตน แบบสรางถนนมาตรฐาน อารยธรรมกรีก อารยธรรมกรกี โบราณ ไดแ ก อารยธรรมนครรฐั กรกี คาํ วา กรีก เปน คําทพ่ี วกโรมัน ใชเปนครั้งแรก โดยใชเรียกอารยธรรมเกาตอนใตของแหลมอีตาลี ซึ่งเจริญข้ึนบนแผนดิน กรกี ในทวปี ยโุ รป และบรเิ วณชายฝง ตะวนั ออกของทะเลเมดเิ ตอรเ รเนยี น ดา นเอเชยี ไมเนอร ซึง่ ในสมยั โบราณเรียกวา ไอโอเนยี (lonia) อารยธรรมทีเ่ จริญขึ้นในนครรัฐกรกี มศี นู ยกลาง สาํ คญั ทน่ี ครรฐั เอเธนสแ ละนครรฐั สปารต า นครรฐั เอเธนส เปน แหลง ความเจรญิ ในดา นตา งๆ ทั้งดา นการปกรอง เศรษฐกิจ สงั คม ศลิ ปะ วิทยาการดานตางๆ รวมทั้งปรัชญา สว นนคร รฐั สปารต าเจรญิ ในลกั ษณะทเ่ี ปน รฐั ทหารในรปู เผดจ็ การ มคี วามแขง็ แกรง และเกรยี งไกร เปน ผนู าํ ของรฐั อน่ื ๆ ในแงของความมีระเบยี บวนิ ัย กลา หาญและเดด็ เดยี่ ว การศึกษาเก่ยี วกับ อารยธรรมกรีกโบราณ จึงเปน การศึกษาเรือ่ งราวเก่ยี วกับนครรฐั เอเธนสแ ละนครรฐั สปารต า ชาวกรกี เรยี กตวั เองวา เฮลนี ส (Hellenes) เรยี กบา นเมอื งของตนวา เฮลสั (Hellas) และเรยี กอารยธรรมของตนวา อารยธรรมเฮเลนคิ (Hellenic Civilization) (1) ชาวกรกี โบราณเปน ชาวอนิ โตยโู รเปย นชาวกรกี ตงั้ บา นเรอื นของตนเองอยทู างทศิ ตะวนั ออกเฉยี งใต ตรงปลายสุดของทวีปยุโรปตรงตําแหนงท่ีมาบรรจบกันของทวีปยุโรป เอเชีย และแอฟริกา เปนตนเหตุใหกรีกโบราณไดรับอิทธิพลความเจริญโดยตรงจากท้ังอียิปตและเอเชีย กรีกได อาศัยอิทธิพลดังกลาวพัฒนาอารยธรรมของตนข้ึน โดยคงไว ซ่ึงลักษณะที่เปนของตนเอง ชาวกรีกสมัยโบราณถือวาตนเองมีคุณลักษณะพิเศษบางอยางท่ีผิดกับชนชาติอ่ืนและมักจะ เรยี กชนชาตอิ ืน่ วา บาเบเรยี น ซง่ึ หมายความวาผทู ี่ใชภาษาผดิ ไปจากภาษาของพวกกรีก อารยธรรมกรกี รจู กั กนั ในนามของอารยธรรมคลาสสกิ สถาปต ยกรรมทเ่ี ดน คอื วหิ า รพาเธนอน ประตมิ ากรรมท่เี ดนที่สดุ คอื รูปปน เทพซอี สุ วรรณกรรมดีเดน คือ อีเลยี ดและ โอดสิ ต (I liad and Oelyssay) ของโอเมอร

92 หนังสือเรยี นสาระการพฒั นาสังคม อารยธรรมโรมัน อารยธรรมโรมันเปน อารยธรรมท่ีไดรบั การถายทอดมาจากกรีก เพราะชาวโรมนั ได รวมอาณาจักรกรีกและนําอารยธรรมกรีกมาเปนแบบแผนในการสรางสรรคใหเหมาะสมกับ สภาพความเปนอยูข องสงั คมโรมนั สถาปตยกรรมทีเ่ ดน ไดแก วหิ ารพาเธนอน หลังคารปู โมในกรุงโรม โคลอสเซียม อฒั จนั ทรส ําหรบั ดกู ีฬาซง่ึ จุผูด ไู ดถ ึง 4,500 คน วรรณกรรมท่ี เดน ที่สดุ คอื เร่ือง อเี นยี ด (Aeneid) ของเวอรว ิล ภาพสนามกีฬากรงุ โรม 2บทท่ี ประวตั ิศาสตร