หนังสือ-ประมวลบทความในการประชุมวิชาการ 2563

หนงส ปร มวลบทคว ม น ก รปร ชมวช ก ร (Proceedings) ก รปร ชมวช ก รนตสงคมศ สตรร ดบช ต ครงท 2 หวข จนตน ก ร หม ภมทศนนตศ สตร ทย วนท 20 พฤศจก ยน 2563 ณ รง รมฟร ม ชยง หม จด ดย คณ นตศ สตร มห วทย ลย ชยง หม

ชอหนงั สอ หนังสอประมวลบทความ นการประชมวชาการ (Proceedings) การประชมวชาการ นตสงั คมศาสตรระดบั ชาต ครังท 2 หวั ขอ จนตนาการ หม ภมทศั นนตศาสตร ทย ISBN ปทพมพ 978-616-398-502-6 สงวนลขสทธ พฤ จก ยน 2563 บรรณาธการ ผชวยบรรณาธการ คณ นต ตร ม ทย ย ชยง ม ออก บบปก 239 ถนน ย ก ต บ ทพ ภ ม ง จง ด ชยง ม พมพท ทร พท 053-942921 ร . มช ย ปรช ปก ยนภ ร จนร มจต, ชรพ ร ยนภ ร จนร มจต จก. นด ก รพมพ จ กด 14/2 ม 5 ต บ นผ ภ ม ง จง ด ชยง ม ทร พท 053-110503

การประชมุ วิชาการนติ ิสังคมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการใหม ภูมิทัศนนิติศาสตรไทย ความนา จินตนาการใหมภมู ทิ ัศนนิติศาสตร ทย ในหวงระยะเวลามากกวาหนึงทศวรรษทีผานมา สังคมไทยตองเผชิญกับความเปลียนแปลงใน หลากหลายดาน ความเหลือมลาทีถางออกมากขึนระหวางคนจนและคนรวย, สถานการณสิงทีแวดลอมที ยาแย, ระบบการเมอื งทีเดินหางจากมาตรฐานของนานาอารยประเทศ, สิทธเิ สรีภาพทถี ูกลิดรอนจากอานาจรัฐ อยางไพศาล เปนตน สถาบันตาง ทีเกียวของกลวนถูกตังคาถามอยางกวางขวางและลึกซึงตอการดารงอยู และการทาหนาทีวาเปนไปอยางมีประโยชนมากนอยเพียงใด แมปรากฏการณนีจะผานเวลามายาวนาน พอสมควร แตหลายคาถามกยังคงไมปรากฏคาตอบอนั เปนทนี าพึงพอใจใหเหนบังเกิดขนึ มิติดานกฎหมายกเปนอีกหนึงสถาบันทีไมไดเปนขอยกเวนไปจากบริบทดังกลาว สถาบันทาง กฎหมาย, องคความร,ู ระบบกฎหมาย, รัฐธรรมนูญรวมทังกระบวนการยุตธิ รรม ตางตองเผชิญหนากบั คาถาม ขอโตแยง หรือขอวิพากษวิจารณอยางหนักหนวงมาอยางตอเนือง จนสามารถกลาวไดวากระแสของการ วพิ ากษวิจารณในระดบั เชนนีเปนสงิ ทีไมปรากฏใหเหนบอยครงั นกั ในสงั คมแหงนี การประชุมวิชาการนิติสังคมศาสตรของคณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม ประจาป 2563 ใน หัวขอ จินตนาการใหมภูมิทัศนนิติศาสตรไทย เปนความพยายามเลก อันหนึงในการทีจะชักชวนใหผูที สนใจและติดตามความเปลียนแปลงในระบบกฎหมายไทยไดลองทบทวนตรวจสอบ และรวมกันแลกเปลียน ถกเถียงถึงการดารงอยูในระบบกฎหมายไทยวาสามารถปรับเปลียนใหสอดคลองหรือเทาทันกับความ เปลียนแปลงทีกาลังเกดิ ขนึ ณ หวงเวลาปจจบุ ันมากนอยเพียงใด รวมทงั การขบคดิ ถงึ การแสวงหาทางออกจาก กระแสคลืนทีถาโถมเขามาอยางรวดเรวจนยากจะรับมอื ได ดวยมุมมองทีเหนวาการทาความเขาใจตอกฎหมายทีกวางขวางและลึกซงึ ผสู นใจกฎหมายจึงไมควร แยกตวั ออกจากความรูในมิติดานอืน ซึงเปนปจจยั สาคญั ตอการทาใหสามารถมองเหนกฎหมายไดอยางรอบ ดานมากขึน การประชุมวิชาการนิติสังคมศาสตรจึงไมไดจากัดพืนทีไวเพียงเฉพาะผูทีมีความรูดานกฎหมาย เทานัน มีผูรอบรูทางดานสาขาวิชาอืน จานวนไมนอยไดใหความชวยเหลือเปนอยางดี ทังในดานของการ ชวยใหความเหนตองานทนี าเสนอในการประชุมครงั นแี ละการวพิ ากษวิจารณเพือใหเกิดการตอยอดทางความรู ทกี วางไกลออกไป คุณูปการของงานวิชาการคงอาจไมไดมีอะไรมากไปกวาความเชือมันวาความรูจะเปนเสมือนหนึง ดวงตา ทีปลดปลอยผูคนจากความมืดและมองเหนสิงทีปรากฏอยูเบืองหนาไดชัดเจนมากขึน ตราบเทาที ดวงตายงั มดื บอดกคงยากจะคนหาเสนทางสสู งั คมทีอยูรวมกนั อยางสันติ, เทาเทยี มและเปนธรรมได สมชาย ปรชี าศิลปกุล ก

วันที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ โรงแรมฟรู ามา จงั หวัดเชยี งใหม จัดโดยคณะนิติศาสตร มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม สารบญั หนา อาจารยสถานะรองในมหาวทิ ยาลัย ทย 1-11 ศรณั ย จงรกั ษ พิพากษารมณ: ระบอบกฎหมายแหงความรูสึกราคาญของชนชนั กลาง ทย 12-24 กฤษณพชร โสมณวัตร และ สายชล สัตยานุรกั ษ เรือนกายของนักศกึ ษาวชิ านิติศาสตร: การประกอบสรางวถิ ชี วี ติ ทางนิติศาสตรแบบวชิ าชพี ใน 25-36 มหาวทิ ยาลยั ทเี นนการสหกจิ ศกึ ษาและการมุงสูการศกึ ษาวชิ านิตศิ าสตรทเี ชอื มโยงกบั สังคม ธนรัตน มงั คดุ สนิ คาบาปกับการควบคมุ ของรฐั : เปรยี บเทยี บกรณีบหุ รแี ละสรุ า กบั เซกซทอย 37-48 กติ ติ กอนแกว สภาพปญหาการบงั คบั ใชกฎหมายเพือยตุ วิ กิ ฤตหิ มอกควนั ในจังหวัดเชยี งราย 49-60 พทิ ักษ ศศิสวุ รรณ อาชญากรรมทรพั ยากรทดี ินของรัฐจริงหรอื กับความลมเหลวในการจัดการปญหาการบุกรุก 61-73 ทีราชพัสดใุ นพืนทีจงั หวดั เชียงใหม ชฎาพร บุญสุข การปฏิเสธกฎหมายของผูประกอบการโฮมสเตยวงั นามอก อาเภอศรเี ชียงใหม จังหวัดหนองคาย 74-83 อภริ ดี มงิ วงศ การประกอบสรางสิทธิจากเบอื งลาง: กรณีศกึ ษาการฟองคดเี พอื หยุดมลพษิ จาก 84-99 นคิ มอตุ สาหกรรมมาบตาพดุ สงกรานต ปองบญุ จนั ทร ความรุนแรงทซี อนเรนในระบบกฎหมาย ทย: 100-112 ศกึ ษากรณีการลอยนวลพนผดิ จากการปราบปรามประชาชนโดยรัฐ ภาสกร ญีนาง ฆาตกร( ม)ลอยหนา คนสงั ฆา( ม)ลอยนวล: บทเรยี นจากเกาหลใี ต 113-125 นิฐิณี ทองแท สทิ ธิการมีสวนรวมในเมอื งภายใตอานาจรฐั ในการจดั การผูคน กรณกี ลมุ คน รรัฐ รสัญชาตแิ ละ 126-137 แรงงานขามชาตใิ นประเทศ ทย ศวิ วงศ สขุ ทวี ข

การประชมุ วิชาการนิตสิ งั คมศาสตรระดบั ชาติ หัวขอ จินตนาการใหม ภูมิทศั นนติ ิศาสตรไทย สารบัญ หนา มาตรการทางกฎหมายในการรับรองสถานะบุคคลของคนตางดาวตามกฎหมายการทะเบยี นราษฎร 138-148 ทย: บคุ คล รรากเหงาบนผนื แผนดิน ทย กิติวรญา รตั นมณี ขอพิจารณาเกยี วกบั การ ยบุ สภา ในฐานะทเี ปนกล กของระบบรัฐสภาในรฐั ธรรมนูญ ทย 149-159 จิรากิตติ แสงลี 160-169 ปญหาความสมั พันธระหวางทหารกบั พลเรือนภายใตระบอบรฐั ธรรมนญู ทย ตังแต พ.ศ. 2475 2490: ศกึ ษาในแงประวัตศิ าสตรกฎหมาย ศุภณัฐ บญุ สด ขอวิพากษวิจารณของสภาปฏริ ูปแหงชาติตอรางรฐั ธรรมนูญ 2558 170-180 ปารณ บญุ ชวย กลยทุ ธของรฐั ทยในการดาเนนิ คดีทางกฎหมายตอกจิ กรรมทางการเมอื งบนพนื ที ซเบอร ซงึ ขดั 181-192 ตอหลักกระบวนการยตุ ธิ รรมทดี ี (การลอใหกระทาความผิด) จริ ประภา ฉิมเรอื ง มาตรการทางเลอื กอนื แทนการจาคกุ ระยะสัน: ศกึ ษากรณีผลการระบาดโรคติดเชอื วรัสโคโรนา 193-202 2019 (โควดิ -19) ผูชวยศาสตราจารยประพาฬรัตน สุขดษิ ฐ ชาตพิ นั ธุวรรณนาตารวจ 203-214 วัลยนภัสร เจนรวมจิต การประทวงของนกั เรยี นในมุมมองอาชญาวทิ ยา 215-225 ทิวาวรรณ อายุวัฒน สนิ คาทีใช ดสองทางกบั เทคโนโลยใี หมทางอาวุธ 226-236 ดามร คาไตรย ภมู ิทศั นใหมสาหรบั กฎหมายกฬี าสหภาพยโุ รปในป 2020: แนวโนมปจจุบนั และมุมมองวาดวย 237-247 การกีฬาในยุโรป ปดเิ ทพ อยยู นื ยง ปญหาเกยี วกบั ขอบเขตของผูทรงสิทธใิ นความเสมอภาคในพรมแดนกฎหมายเอกชน 248-257 กานตสนิ ี ศริ ิ กลืน มเขาคาย มออก: สภาพปญหาและงาน มมันคงของเจาหนาทดี ับ ฟ 258-268 วนศิ รา หนตู อ ค



หนังสอื ประมวลบทความ นการประชุมวชิ าการนติ ิสงั คมศาสตรระดบั ชาติ หวั ขอ จินตนาการ หม ภูมทิ ศั นนติ ิศาสตร ทย วนั ที 20 พฤศจกิ ายน 2563 ณ รง รมฟรู ามา จงั หวัด ชยี ง หม อาจารยสถานะรอง นมหาวิทยาลัย ทย The subaltern lecturers in Thailand ศรัณย จงรักษ Sarun Jongrak ปร กรมวชิ านิตศิ าสตร คณะมนษุ ยศาสตร ละสงั คมศาสตร มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏกา พง พชร 69 ม.1 ต.นครชุม อ. มอื ง จ.กา พง พชร 62000 Laws Program, Faculty of Humanities and Social Sciences, Kamphaengphet Rajabhat University 69, Moo 1, Nakhon Chum, Muang District, Kamphaeng Phet, Thailand, 62000 E-mail: [email protected] บทคดั ยอ อาจารยประจาตามสัญญาจาง ปนกลุมอาจารยตอง ผชญิ กับความ ม ทา ทยี ม ละความ หลือมลา นรัวมหาวทิ ยาลยั กอื บ ทุกรูป บบ มวาจะ ปน รืองของภาระงานสอน สวัสดกิ ารของมหาวทิ ยาลัย หรอื ม ตคาตอบ ทนที ดรบั ทังหมดลวน ตม ปดวยความ ม ทา ทียม ดย ฉพาะ มอื ทยี บกบั อาจารยกลมุ อนื นอกจากนีอาจารยประจาตามสญั ญาจางยังตกอยภู าย ตการจางงานที มมนั คง ละ มมีกฎหมาย ด หการคุมครอง ม ตกฎหมาย รงงานกคุมครอง ป มถึงประ ดนดังกลาว ทา หคนกลุมนีมักถูก อา ปรียบจาก มหาวิทยาลยั ผู ปนนายจางอยูบอยครัง ปญหาขางตน กิดจากระบบกฎหมาย รงงานที มทันตอบริบทการจางงานที ปลียน ปลง ป ทา หมหาวิทยาลัยสามารถ อาศัยชองวางดังกลาว นการกดขี ละ อา ปรียบอาจารยประจาตามสัญญาจาง ด ดังนัน พือ กปญหาที กิดขึนการปรับปรุงกฎหมาย รงงานทังระบบจึงดู ปนสิงสาคัญลาดับตน ทีควรผลักดนั ห กิดขึน ทังนี พือ หกฎหมายดังกลาวคุมครอง รงงานทุกกลุม ดจริง ละ มตก ปน ครอื งมอื นการธารง วซงึ ความ ม ปนธรรม นรปู บบตาง ตอ ป คาสาคญั : อาจารยประจาตามสัญญาจาง, มหาวิทยาลัย, กฎหมาย รงงาน, การ อา ปรยี บ, สถานะรอง Abstract Contract teachers were group of lecturers who had faced with inequality in various ways in university namely overloadteaching,welfare,oreven minimumsalary.Theseinequalitiesweretreatedamonglecturersparticularlycontract teachers. In additions, there was no stability in terms of job security because they were not ruled by any law, even labor laws. So, these people were taken advantages and treated in injustice way from employer. These problems were the result of ambiguity in rule of labor laws toward employment. Employerswere able to use the gap to oppress and take advantage from employee. Therefore, in order to solve problems, labor laws revision was the key for this matter in terms of law enforcement so that these lecturers could be protected by the law and proved that this might not be used as tool in injustice way. Keywords: Contract Lecturers, the university, labor laws, exploitation, subaltern 1

การประชมุ วชิ าการนิติสงั คมศาสตรระดบั ชาติ หัวขอ จินตนาการ หม ภมู ทิ ัศนนิติศาสตร ทย บทนา มือพูดถึงคาวาชนชันหรือสถานะรองสิงทีคนสวน หญนึกถึง ปนลาดับ รก อาจ ด ก คนจน คนชันรากหญา ลูกจาง รายวัน ชาวนา หรืออาจรวมภรรยาของชาวนา ละคน รบาน ปนตน1 คน หลานีจะกระจายอยู นทีตาง ของสังคมตัง ตพืนทีชนบท จนถึง ขต มือง ซึงคง มจา ปนตองอธิบาย พิมวาชีวิตของคน หลานตี องประสบกับความ ม ทา ทียม ละความ หลือมลาทีสังคมยดั ยียด หอยาง ร พราะสามารถ หน ดผานงานวชิ าการหรือสือสังคมออน ลนทัว ป ตสิงทีนาสน จกคือมหาวทิ ยาลัย นฐานะสถานบม พาะทางปญญา หลงศึกษาทผี ลติ คนมชี อื สยี ง ละผมู ีความรูจานวนมาก กลบั ตม ปดวยความ ม ทา ทียม ความ หลือมลา ละการ บง ชนชันอยางนาตก จ ดย ฉพาะ นกลุมของผู ช รงงานที ปนอาจารย นมหาวทิ ยาลยั ดวยกนั นมหาวทิ ยาลยั ดยมากจะมีการ บง รงงานอาจารยออก ปนกลุม ด ก หนงึ กลุมอาจารยที ปนขาราชการ ดยคนกลุมนี จะมีความมันคง นชีวิต ละการงานมากทสี ดุ พราะขาราชการจะ ดรบั สวสั ดกิ ารทีมันคงจากรฐั ดย ฉพาะการรักษาพยาบาล งินบานาญ หลัง กษยี ณ ละสิทธิขาราชการอยางอืนตามทีพระราชบัญญัติระ บียบขาราชการพล รือน นสถาบันอดุ มศึกษา พ.ศ. 2547 กาหนด ว2 กลุมทีสอง คือกลุมอาจารยที ปนพนักงานมหาวิทยาลัย คนกลุมนีจะ ม ดสวสั ดกิ าร หมอื นของขาราชการ การจางงานจะอยู นรปู บบ ของสญั ญาจาง ดยจะมีการตอสญั ญา ปนชวง ระยะละสามถงึ สีป ลว ตมหาวิทยาลัย ซงึ มอื ทยี บกับกลุม รกถือวามีความมนั คงนอย กวาคอนขางมาก ตความ มมันคงดังกลาวจะถูกทด ทนดวย งิน ดือนทีสูงขึน อีกทังปจจุบันพระราชบัญญัติระ บียบขาราชการ น สถาบันอุดมศึกษายงั หความคุมครองมาถึง รงงานอาจารยกลมุ นดี วย3 การวาง ผนชวี ติ นระยะยาวจึงยังอยู นวิสัยทีสามารถทา ด กลุม สดุ ทาย คืออาจารยประจาตามสญั ญาจางซึง ปน รงงานอาจารยที มมคี วามมนั คง ด นชีวติ ลย4 พราะ มจะ ปนอาจารยมหาวทิ ยาลยั หมือนกัน ตอาจารยกลุมนีกลับ ม ดรับสิทธิ รงงานขันพืนฐานจากกฎหมาย ด ลย พราะพระราชบัญญัติระ บียบขาราชการ น สถาบันอุดมศึกษา ม หการคุมครอง ม ตกฎหมาย รงงานประ ภทตาง ทีมุง หการชวยคุมครองลูกจางก ม หการคุมครองอาจารย ประจาตามสัญญาจางกลุมนดี วย ชนกัน กลาวคอื กฎหมาย รงงานทุกฉบบั จะมกี ารกาหนดอยางคอนขางชัด จนวา สิทธปิ ระ ยชนตาง หลานมี ิ ห ชบงั คับ ก รงงาน นสวนราชการ สวนภมู ภิ าค ละสวนทองถนิ ชน มาตรา 4 นพระราชบญั ญัตคิ ุมครอง รงงาน กบั มาตรา 4(1) นพระราชบัญญัติ รงงานสัมพันธ ระบุขอความ ดียวกันวา พระราชบัญญัตินีมิ ห ชบังคับ กราชการสวนกลาง ละมาตรา 4(1) ของพระราชบญั ญัตปิ ระกันสงั คม กบั มาตรา 4(1) ของพระราชบญั ญตั ิ งินทด ทน กระบุ นลักษณะ ดียวกนั วา พระราชบญั ญัตินมี ิ ห ช บังคับ ก ขาราชการ ละลูกจางประจาของสวนราชการสวนกลาง สวนภูมิภาค ละสวนทองถิน ซึงคาวา สวนราชการ นีตารา กฎหมายปกครองหลาย ลม ดอธบิ าย ป นทิศทาง ดยี วกนั วา หหมายความรวมถงึ มหาวิทยาลัยของรัฐทัง น ละนอกระบบทงั หมด5 ผลจาก รืองดังกลาวทา หอาจารยประจาตามสัญญาจางกลุมนีถูก อา ปรียบ ละมักถูกผลัก หกลาย ปนคนชันสอง น มหาวิทยาลัย6 ชน ดรับ งิน ดือนนอยกวา ตตองสอน ละทางานมากกวาอาจารยกลุมอืน การประชุมบาง รืองที ม ปด อกาส ห อาจารยประจาตามสัญญาจาง ขารวม มสามารถ ชหอพักของมหาวิทยาลัย ด พราะสิทธิดังกลาว ห ฉพาะขาราชการกับพนักงาน มหาวิทยาลัย ทานัน หรือ มสามารถทาผลงาน พือประ มินขึน งิน ดือน ด พราะสิทธิดังกลาวถูกกาหนด ฉพาะอาจารยกลุมอืนดวย ชนกนั ซึงการถกู อา ปรยี บ การถกู บงชัน ละการ ม ดรับสิทธติ ามกฎหมายขางตน ทา หอาจารยสัญญาจางตองตกอยู นสภาวะที ร ความมนั คง นทกุ ดาน ดย ฉพาะดานอาชพี การงาน 1 อิทธพิ ล คตะมี ละ ชินกฤต ชอื อินตะ, (2563, พฤษภาคม 1) ความตายรายวนั ความจนชวั นริ นั ดร: การระบาด ละความ หลอื มลา น ตถนุ ประวตั ศิ าสตร [ออน ลน], สบื คนจาก https://waymagazine.org/interview-singh-suwanakit/ 2 ภิญญพนั ธุ พจนะลาวัณย ละ อัคจร มะบาน, (2563, พฤษภาคม 1) ความ ปน ‘ รงงาน’ ทหี าย ป: บคุ ลากร นมหาวทิ ยาลัยกบั ความคานงึ หาสหภาพ รงงาน [ออน ลน], สบื คนจาก https://prachatai.com/journal/2016/10/68440 3 มาตรา 3 หง พระราชบัญญตั ริ ะเบียบขาราชการพลเรอื นในสถาบันอดุ มศึกษา แกไขเพ่ิมเติม (ฉบบั ที่ 2) พ.ศ. 2551 4 ครอื ขายปกปองสทิ ธิผปู ฏิบัติงาน นมหาวทิ ยาลยั , (2563, พฤษภาคม 1) มือมหาวิทยาลัยมงุ ขาย บปรญิ ญา อาจารยตองกลาย ปน ซลส มน ราคาดหวังอะ รกบั คณุ ภาพการศกึ ษา ทย? [ออน ลน], สบื คนจาก https://prachatai.com/journal/2017/12/74393 5 สรุ ยิ า ปาน ปน ละอนุวัฒน บุญนนั ท, คูมอื สอบกฎหมายปกครอง, (พิมพครังที 8 กรงุ ทพมหานคร: สานกั พิมพวิญ ูชน, 2558), หนา 21 6 วีรชัย พทุ ธวงศ, (2563, พฤษภาคม 1) อยาก ปนอาจารยมหาวิทยาลัย กงอยาง ดยี ว มพอ ตองทน [ออน ลน], สบื คนจาก https://prachatai.com/journal/2014/08/55212 2

วนั ที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟรู ามา จังหวัด ชยี ง หม จัด ดยคณะนิตศิ าสตร มหาวทิ ยาลยั ชียง หม อยาง รกตาม บทความนี ม ดมุงวิพากษวิจารณหรือตัดสินวามหาวิทยาลัยทา มดีหรือ อา ปรียบ รงงานอาจารยอยาง ร หาก ตตองการจะอธบิ ายวาชีวิตของอาจารยมหาวทิ ยาลัย ทยทอี ยู นสถานะรอง ปนอยาง ร พรอมทังตองการทาความ ขา จวา หตุผล อะ รทีทา หการจางงานที ม ปนธรรมของอาจารยประจาตามสัญญาจางถึงยังสามารถกระทาอยู ดอยาง มมีทาทีวาจะมีการปรับปรงุ ก ข ดย นบทความนจี ะ ช นวคดิ รอื งผอู ยู นสถานะรอง (subaltern studies) มา ปนกรอบ นการมอง ละนา สนอขอมูลตาง ดงั จะ กลาว นหัวขอตอ ป 1. ผอย นสถานะรองภาย ตชออาจารยประจาตามสญั ญาจาง การศึกษาผูอยู นสถานะรอง หรือ subaltern studies คือการ นวทาง นการพยายามทาความ ขา จคนทีอยูขางลางของ สังคมทังหลายทีมักถกู รียก ป นชือตาง ชน คน ร สียง ผูถกู กดทับ คนชายขอบ คนขางลาง บียลาง หรือคนดอย อกาส ฯลฯ7 วา คน หลานีถูกสังคมทอดทิงอยาง ร รวมถึงทาทขี องคนทีถกู รียกดวยชือตาง ขางตนนัน ปนอยาง ร ดย กียวกบั การศึกษาผูอยู นสถานะ รองนี สิงห สุวรรณกิจ8 ดอธิบายวา ผูอยู นสถานะรอง สามารถนิยาม ดหลัก 2 บบ ด ก การ หคานิยาม บบกวาง กับ การ หคา นยิ าม บบ คบ กลาวคอื ผอู ยู นสถานะรองตามคานยิ าม บบกวาง จะหมายถงึ คนจน คนธรรมดา รวมถึงคนที ม ดรบั การ หลียว ลจาก สงั คม ดยทคี น หลานี ม ดจน องตามธรรมชาติ ตถูกกล กทางสังคม ศรษฐกิจ ศาสนา ละการ มอื ง บยี ดขบั กดทบั จนกลาย ปนคนจน คนดอยคา หรอื ถกู ลืม ป นทสี ุด9 นขณะทีหากนิยามผอู ยู นสถานะรอง นความหมาย บบ คบ บุคคลกลุมนีจะหมายถึงคนทีหลุดออกจาก ครงสราง ดิมของ สงั คมอยางสิน ชิง กลาย ปนคนทีอยขู างลางยิงกวาลาง หรอื ชายขอบยงิ กวาชายขอบอกี ทหี นงึ ดยทีคนกลุมนีจะ มมี มกระทัง สยี งทจี ะ ปลง ลา รอื งราวหรือความ ดอื ดรอนของตน มสามารถ รียกรองความ ปนธรรม หตน องจาก คร ด ละหากคน หลานนั ตองการจะพูด หรือสือสารอะ รออกมากจาตอง ปลงภาษาของตน พือ หคน นสังคมหลักนัน ขา จ สียกอน รวมถึงตองทาตาม งือน ข ละวิธีของ ครงสรางทางสังคมหลกั ดวยจึงจะสามารถสอื สารหรือบอกสิงทีตนตองการออกมา ด ชน นสังคมอิน ดียทชี าย ปน หญนนั หากชาวนา คือคนชันลางของสังคม มียของชาวนากคือผูอยู นสถานะรอง พราะนอกจากจะถูกกดขีจาก จาอาณานิคม ละชนชันนา ลว ตนยังตอง ทางาน หมือนกับสามี ละถูกกดขี ดยสามีภาย ตสังคมชาย ปน หญลง ปอกี ทีหนึงดวย ละหากอยากจะพูดหรอื รียกรองอะ รกตองพดู ผานสามี พอื หปญหาของตน ดรบั การ ก ข ทานนั ตน มสามารถ รียกรอง อง ด10 อยาง รกตาม มอื พจิ ารณาจากนยิ ามทงั สอง บบขางตนรวมกบั บริบทการจางงาน นมหาวิทยาลยั ลวจะพบวาการ ชนิยาม บบ คบมา ปนกรอบ นการมอง ดูจะชวยทา ห ขา จผูอยู นสถานะรอง ดชัด จนขึน กลาวคือ นบริบทของมหาวทิ ยาลัยจะมกี าร บง อาจารยออก ปน 3 กลุมดังที คยกลาว ปกอนหนานี ซึง ดยมากอาจารยกลุมขาราชการมักจะดารงตา หนงบริหารทา ห มสามารถ ทางานสอน ดอยาง ตมที ทังทีคนกลุมนีควรจะ ปนกาลังหลัก นการสอน พราะ ปนกลุมทีมีความพรอมทังดาน วลา ความมันคง นงาน ละสวสั ดิการ ต มือคนกลมุ นี มสามารถสอน ดอยาง ตมที ภาระงานสอนสวน หญจงึ มักตกกบั อาจารยกลุมพนกั งานมหาวทิ ยาลัยทีมี ความมันคงนอยกวาคอนขางมาก มอื ภาระงานสอนตกอยูกบั กลมุ อาจารยที ปนพนักงานฯ มากขึนจงึ ทา ห กิดปญหาตามมาคอื อาจารย กลุมนตี องรบั ภาระงานสอนทหี นกั กนิ ป นนอนวาวิธี กปญหาทีงายทีสุดคอื จาง รงงานกลุมนี พิม พือกระจายภาระงาน ต ม ดมที กุ มหาวิทยาลัยทีสามารถทา บบนี ด ดย ฉพาะมหาวิทยาลยั ทีมีขนาด ลก ละมีขอจากัด รืองงบประมาณ รวมตลอดถึงมหาวทิ ยาลัยขนาด กลางที มจะมี งินจานวนมาก ตกยังตองการรักษาสภาพคลองทางการ งินดวย ชนกัน ดังนัน พือ กปญหา น รืองดังกลาววิธีที มหาวิทยาลัย หลานีมกั ลือก ชกคอื การจางอาจารยประจาตามสญั ญาจางมา กปญหาที กดิ ขนึ ดังทีกลาว ปกอนหนานวี าอาจารยประจาตามสัญญาจาง ปนกลุมอาจารยทมี ีความมันคง นการทางานนอยทีสุด หตุที ปน ชนนันก พราะการจางอาจารยกลุมนี กิดจาก นวคิดทีตองการรักษาสภาพคลองทางการ งิน รวมถึงการลดตนทุนของมหาวิทยาลัย 7 อิทธพิ ล คตะมี ละ ชินกฤต ชอื อนิ ตะ, อาง ลว, สบื คนจาก https://waymagazine.org/interview-singh-suwanakit/ 8 อาจารยประจาภาควชิ าประวัตศิ าสตร คณะมนุษยศาสตร มหาวทิ ยาลยั ชียง หม 9 อิทธิพล คตะมี ละ ชินกฤต ชืออนิ ตะ, อาง ลว, สืบคนจาก https://waymagazine.org/interview-singh-suwanakit/ 10สงิ ห สุวรรณกิจ, งานศกึ ษาผอู ยู นสถานะรอง: ทบทวนประวตั ศิ าสตรนพิ นธ ละมวลชนผู คลอื น หว, วารสารสังคมศาสตร ปที 27 ฉบบั ที 1/1558 (มกราคม - มิถุนายน), หนา 170 3

การประชมุ วิชาการนิตสิ ังคมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมู ทิ ัศนนติ ิศาสตร ทย ดังนันรูป บบการจางจึงมัก ปนการชวงสัน คาตอบ ทนกถือวานอยหาก ทียบกับอีกสองกลุมที หลือ ตสิงทีอาจารยกลุมนีจะ ดรบั อยาง ทา ทียมหรือมากกวาอาจารยกลุมอืน กคือ ภาระงาน ทีตองทาทงั งานสอน ละอาจรวมถึงงานธรุ การอืน อาจารยประจาตาม สญั ญาจางจงึ ปนอาจารยชนั ลางของชนั ลางทถี ูกกดขีจากอาจารยกลมุ อนื อกี ทีหนึง ( ฉก ชน ดยี วกับ มียของชาวนา นสงั คมอนิ ดยี ) ดย ทีคนกลุมนีถูกตัดออกจากสังคมของอาจารยมหาวทิ ยาลัย ถูกกล ก ละระบบกดทับ กีดกัน จน มสามารถตอสูหรือ รียกรองความ ปน ธรรม หกับตน ด สงิ ทที า ดมี พียงตองพยายามทาตวั ห ปนพวก ดียวกับอาจารยกลมุ อนื ละคาดหวงั หอาจารยกลมุ อืน หนปญหา ของตน ละนา ป สนอ กมหาวิทยาลัย ทนตนตอ ป ซึงกล กทีทา หอาจารยประจาตามสัญญาจางกลาย ปนผูอยู นสถานะรองนัน สามารถสะทอน ห หน ดอยางชดั จนผานการพิจารณาจากสัญญาจางของอาจารยกลมุ นี 2. ชวิตสด หด นสญั ญาจางสด หยมของอาจารยมหาวทิ ยาลยั มือมหาวิทยาลยั หความ หนชอบ ละรับคน ขาทางาน นตา หนงอาจารย ขันตอนตอ ปทีบุคคลดังกลาวตอง จอกคอื การ รายงานตัว ละทาสัญญาจางกับมหาวทิ ยาลยั ซงึ มือพิจารณารายละ อยี ด นสญั ญาขอตาง จะ หน ดชัด จน ลยวามลี ักษณะทคี อนขาง อา ปรียบ ละมีหลายขอ ม ปน ปตามมาตรฐานขันตาตามทีกาหนด ว นกฎหมายคุมครอง รงงาน ดังจะ หน ดจากรายละ อียดของ สญั ญาจางดงั นี ขอ 1. ผวู าจางตกลงจางผูรบั จางปฏบิ ัติงานในตาแหนงอาจารยประจาตามสญั ญาจาง สังกดั คณะ......มกี าหนด อายุสัญญา 1 (หน่ึง) ป นับตังแตวันท่ี......เดือน.......พ.ศ. 2561 ซ่ึงเปนวันเร่ิมปฏิบัติงานเปนตนไป ถึงวันที่..... เดือน......พ.ศ. 2562 ผูรับจางจะไดคาจางเปนเงินจานวนเดือนละ 17,320 บาท (หนึ่งเจ็ดพันสามรอยย่สี ิบบาท ถวน) โดยผูวาจางจะจายคาจางเปนรายเดือนทุกวันทาการสนิ สดุ ของเดอื น.... 11 จากสัญญาขางตนหาก ปนลูกจางประ ภทอืน มือพบการกระทาหรือขอสัญญาอัน ม ปนธรรม ยอมสามารถ ชกล กทาง กฎหมาย รงงาน พือคุมครองสิทธิของตน ด ตดวยกฎหมาย รงงาน ม ด หคุมครองอาจารย นมหาวิทยาลัยผลจึงปรากฏวาอาจารย ประจาตามสัญญาจางจาตองสมยอมตอความ ม ปนธรรมบางอยาง ชน สัญญาปตอปที รความมันคง นการทางาน คาจางหรือ งิน ดือน ที ดรับ พยี ง 17,320 บาท ทังทพี นกั งานมหาวิทยาลัยที ปนอาจารย หมอื นกนั จบการศกึ ษาระดบั ปรญิ ญา ท หมือนกัน ตอาจารยที ปน พนักงานมหาวิทยาลัย หลานันกลับ ด งิน ดือน ริมตนที 24,500 บาท12 ซึงความ ม ปนธรรม หลานีอาจารยประจาตามสัญญาจาง ม สามารถตอสูหรือ รียกรองอะ ร ด ลย ตรงกันขาม กลับตองยอมจานนตอความ ม ปนธรรม หลานี พือ ลกกบั การตอสัญญาจางของตน ละการ ดทางานตอ ซึงประ ดน กียวกบั การยอมจานนนจี ะกลาวอยางละ อียดอกี ครัง นหัวขอถดั ป นอกจาก รืองคาตอบ ทน ละอายขุ องสญั ญาที มสูจะดนี กั ลว สิทธิ รงงานขันพนื ฐานอยางการลาประ ภทตาง กถอื ปน ประ ดนทีนาสน จ ชนกัน ดย นสญั ญาฉบับนีกาหนดวา ขอ 6. ผูรบั จางมีสิทธเิ กี่ยวกับการลาดงั ตอไปนี 6.1 ลาปวย ผูรบั จางลาปวยไดไมเกิน 8 (แปด)วนั ทาการตอป โดยใหไดรับคาจางเต็ม เวนแตในกรณีที่ระยะเวลาปฏบิ ัติงานในปแรกไมครอบ 6 (หก)เดือน ไมอยูในขายไดรับ สิทธดิ ังกลาวและในปถัดไปผูรับจางซงึ่ จางไวปฏิบัติงานตอเนอื่ งมีสิทธิลาปวยโดยไดรับคาจางปหน่ึงไมเกิน 15 (สิบหา)วนั ทาการ.... อน่งึ การลาประเภทอน่ื ๆ ทนี่ อกจากที่ระบไุ วขางตนใหอยูในดลุ ยพนิ จิ ของผวู าจาง 13 การลาถือ ปนสิทธิ รงงานขันพืนฐานทีสาคัญอยางหนึง พราะคน รายอมมีอุบัติ หตุ นชีวิตทีมีจังหวะ วลา ตกตางกัน ออก ป ด สมอ การ หทางานหาหรอื หกวันตอสัปดาหตอ นือง มมหี ยุดหรอื ม จบปวย ลย จึงดู ปน รอื งพนวสิ ัยที มสามารถ กดิ ขึนกับ มนุษยคน หน ด นนอนวาพระราชบัญญัติคุมครอง รงงาน ขา จ รืองนี กฎหมายดังกลาวจงึ มกี ารกาหนดวาลกู จางมีสทิ ธิทีจะลาหยดุ ตามความจา ปนของตน ด มวาจะ ปน ลาปวย ลากิจ ลา ป กณฑทหาร ลา ปประกอบพิธีทางศาสนา หรือลาหยุดพักผอนประจาป 11 รายการอางองิ นผี ู ขยี นขอสงวนสิทธิ นการปกปด หลงทมี า นอื งจากอาจสงผลกระทบหรืออาจสรางความ สยี หายตอมหาวิทยาลัย หากตองการทราบ หลงทมี า ดังกลาวตดิ ตอ ดทผี ู ขยี น 12 รอื ง ดียวกนั 13รายการอางองิ นีผู ขียนขอสงวนสทิ ธิ นการปกปด หลงทีมา นอื งจากอาจสงผลกระทบหรืออาจสรางความ สียหายตอมหาวิทยาลัย หากตองการทราบ หลงทมี า ดังกลาวตดิ ตอ ดทีผู ขยี น 4

วันที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟูรามา จังหวดั ชียง หม จัด ดยคณะนิตศิ าสตร มหาวิทยาลยั ชียง หม ดย ฉพาะการลาปวยทีกฎหมายฉบับนีคอนขาง ขา จวา ปนสิงที มสามารถกาหนดหรือกะ กณฑอะ ร ด จึง ม ดกาหนดวาลูกจาง สามารถลาหยดุ ดกวี ัน หากกาหนด ต พยี งวาภาย นหนึงป หนายจางตองจายคาจางตอนทีลูกจาง ชสทิ ธลิ าปวยนนั พียง 30 วัน14 ต มือพิจารณา นสัญญาจางขางตนจะพบวาสญั ญาดังกลาวกาหนด หภาย น 1 ปอาจารยประจาตามสัญญาจางสามารถลาปวย ดปละ ม กิน 8 วัน หาก กนิ จานวนทกี าหนดมหาวิทยาลัยจะหักคาจางตามจานวนวันที ม ดมาทางานออกจาก งิน ดือนของอาจารยคนนัน ทัง ยังมีการกาหนดอีกวาสิทธิ นการลาปวยจะ มสามารถ ช ดหากอาจารยคนนัน ยังทางานมา มถึง 6 ดือน ซึงหมายความวาหากปวย น ระหวางทีทางานยัง มครบ 6 ดือนอาจารยประจาตามสัญญาจางจะถูกหักคาจางตามจานวนวันทีปวยหรือวันที ม ดมาทางานทันที อยาง รกตาม สิทธิ นการลาปวยนีจะ พิมขึน ปน 15 วนั หากอาจารยคนนนั ดรับการตอสญั ญา นปตอ ป ตถึง มจะ ดรบั สิทธิ พมิ ขนึ หาก ทียบกบั สิทธิทีกาหนด นพระบัญญัติคุมครอง รงงานจะ หน ดวา สิทธิที พิมขึนมานัน ปน พียงจานวนครึงหนึงของจานวนวันลา ปวยทกี าหนด ว นกฎหมายดังกลาว ทานัน ทังทกี ารลาปวยถอื ปนสิทธิ รงงานขันตาทลี กู จางทุกคนพึงจะ ด สวนกรณีของวันลาอืน ทีพระราชบญั ญัติคุมครอง รงงานกาหนด ชน ลาหยุดพกั ผอนประจาป ลากจิ หรือลา พือฝกอบรม ปนตน สิทธิตาง หลาลวน ปนสิทธิที ม ดรับการคุมครอง ละ มถูกกาหนด ว นสัญญาอยางชัด จน ดย นสัญญากาหนด ต พียงวา วันลาประ ภทอนื นอกจากทีกาหนด ว หขึนอยูกับดุลยพินิจของผูวาจาง หมายความวาหากอาจารยประจาตามสัญญาจางคาดหวัง น รืองสิทธวิ นั ลาดังกลาวกจา ปนตองปฏบิ ตั ิตามคาสัง ละ มปฏบิ ตั ิตน ปนปฏิปกษตอมหาวิทยาลยั นนั อง อีกประ ดนหนึงทีมีความนาสน จอยางมาก กยี วกับสัญญาจางฉบบั นีคือ การ ลิกจางของฝายมหาวิทยาลัย กลาวคือ นตัว สัญญาจางฉบับนีจะมีการออก บบขอกาหนดทีคอนขางยิบยอย จองจับผิด ละตองการควบคุมอาจารยประจาตามสัญญาจางอยาง จง จง ดงั จะ หน ดจากขอกาหนดตาง ดังตอ ปนี ขอ 9. สัญญานสี นิ สดุ เมอ่ื 9.1 ครบกาหนดระยะเวลาการจางตามสญั ญาฉบับน.ี .... 9.4 ผูวาจางบอกเลิกสัญญา ตามขอ 8 ได..... ขอ 8 ผูวาจางมีสิทธิบอกเลิกสัญญาจางฉบับนีไดทันทีโดยไมจาเปนตองบอกกลาวลวงหนา หากผูรับจางไดกระทาการซ่ึงถือเปนความผิดรายแรงดังตอไปนี..... 8.2 การทาผิดสัญญาจาง กฎ ระเบียบ ขอบังคับ ประกาศ วินัยของมหาวิทยาลัยไมวาขอใดขอหน่งึ อนั อาจกอใหเกดิ ความเสียหายแกมหาวิทยาลยั ..... 8.4 การกระทาใดๆ อันกอใหเกิดความเสียหายแกผูวาจาง..... 8.6 ไมปฏบิ ตั ติ ามขอ 5.8 ตามสัญญาน.ี .... ขอ 5.8 ผูรับจางตองตังใจปฏิบัติงานและลงเวลาปฏิบัติงานดวยตนเองตามระเบียบวัน เวลาและสถานท่ีท่ีผูวาจาง กาหนด และตองมาปฏบิ ตั ิงานจรงิ .... 15 จากขอความ นสัญญาขางตนสามารถ หนประ ดนสาคัญ กียวกับการ ลิกจาง ด 2 ประการ ประการ รกคือ ขอกาหนด กยี วกบั การ ลิกจางถูกสรางขนึ มา พอื ควบคุมอาจารยประจาตามสญั ญาจาง ดย ฉพาะ ทงั นีจะ หน ดจากขอความ นสัญญาหลาย ขอที มัก ขียน บบ ชิงบังคับ หอาจารยกลุมนตี องปฏิบตั ิตาม ชน ขอ8 ทีกาหนดวามหาวทิ ยาลยั สามารถ ลิกจาง ดทนั ทหี ากอาจารยประจา ตามสัญญาจางทาผิดขอกาหนด นสัญญาจาง ชนนีหมายความวาหาก รงงานอาจารยกลุมนี ชสิทธิลาปวย กิน 8 วัน รวมกลุม พือ รียกรองสิทธิ นการทางานทีมากขึน ขงขืน มปฏิบัติตามคาสัง วิพากษวิจารณมหาวิทยาลัยทัง นทางความจริง ละทางวิชาการ หรือ ม ตการ มมา ซนตชือ ขาปฏิบัติงาน นทุก ชาของวนั ทางานกตาม การกระทา หลานีจะถือ ปน หตุ นการ ลิกจางทังหมด พราะลวน ปนการกระทาทีสามารถตีความ ดวาผิดสัญญาจาง ละกอ ห กิดความ สียหาย กมหาวิทยาลัยทังสิน ซึงพฤติการณ หลานีสะทอน ห หนถึงความ มมนั คง นหนาทีการงานของอาจารยกลมุ นีอยางมาก ประการทีสอง อาจารยประจาตามสัญญาจางจะ มมีสิทธิ ดรับคาชด ชย นทุกกรณี พราะ นขอ9 ของสัญญาจางฉบบั นี ด กาหนด ต พียงวา สัญญาจางนีจะสินสุดทันที มือครบกาหนดระยะ วลาการจางงาน อีกทังนอกจากขอ 9 ลวก มมีขอ ด ลยที ขียน กาหนด กียวกับ รืองนี ว คาชด ชยทีพระราชบัญญัติคุมครอง รงงานกาหนด หลูกจางทุกคนตอง ดรับ มือหมดสัญญาหรือนายจางขอ 14 มาตรา 57 หนายจางจายคาจาง ห กลูกจาง นวนั ลาปวยตามมาตรา 32 ทากบั อตั ราคาจาง นวันทางานตลอดระยะ วลาทลี า ตปหนงึ ตอง ม กินสามสบิ วนั ทางาน 15 รายการอางองิ นีผู ขยี นขอสงวนสิทธิ นการปกปด หลงทีมา นืองจากอาจสงผลกระทบหรอื อาจสรางความ สยี หายตอมหาวิทยาลัย หากตองการทราบ หลงทมี า ดังกลาวตดิ ตอ ดทผี ู ขยี น 5

การประชุมวิชาการนิติสงั คมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมู ทิ ัศนนิตศิ าสตร ทย ลิกจาง ดยทีลูกจาง มมีความผิด16 ซึงหากคานวณจาก งิน ดือนของอาจารยประจาตามสัญญาจาง ละระยะ วลาตามสัญญาหนึงปที ด ทางาน ( พราะสัญญาตอครังละหนึงป) ตามวิธีทีกาหนด นมาตรา 118 หงพระราชบัญญัติคุมครอง รงงานจะพบวา อาจารยกลุมนีมี สิทธิ ดรับคาชด ชย ปนจานวนกวาหาหมืนบาท ตดวยพระราชบัญญัติดังกลาว ม ด หการคุมครอง กอาจารยมหาวิทยาลัย สิทธิ กียวกับคาชด ชยตาง อาจารยประจาตามสัญญาจางจึง มมีสิทธิทีจะ ดรับ นนอนวารวมถึงคาชด ชยพิ ศษ ทนการบอกกลาว ลวงหนาดวย ชนกัน17 ที มมหาวทิ ยาลัยจะ ลิกจางอาจารยกลมุ นีกอนครบกาหนดสญั ญาจาง ดย ม ชความผดิ ของพวก ขากตามบุคคล หลานกี มมสี ทิ ธิ ดรับ จากทังหมดทกี ลาวมา นหัวขอนีจะ หนวา อาจารยประจาตามสัญญาจางมีสถานะ ดียวกนั กับลูกจาง นระบบอุตสาหกรรม หรือ นระบบกฎหมาย รงงาน ตกฎหมาย รงงานกลับ ม หความสาคัญพรอมกับกาหนดวา ม หการคมุ ครองลกู จางกลุมนี การกาหนด ดงั กลาว ดกลาย ปนชองวางทที า หมหาวิทยาลัย นฐานะนายจางออกขอกาหนด ด องตาม จชอบ ปนธรรมบาง ม ปนธรรมบาง กระทัง สงผล หชีวิต ละการทางานของอาจารยประจาตามสัญญาจาง ตม ปดวยความ มมันคง ละการถูก อา ปรียบสารพดั ดย ฉพาะกบั รือง สิทธิ รงงานขันพืนฐานอยาง งิน ดือน วันลา สภาพการจาง หรือคาชด ชย การ รกฎหมาย ขามาควบคุมจึงทา หมหาวิทยาลัยอาศยั ชองวางตรงนี นการบริหารจัดการคน ละงบประมาณ ป นทีทางที มสูจะดีกับอาจารยกลุมนี ทา ดนัก อาทิ การตอสัญญาจางปตอป พือ ห กิดความยืดหยนุ นการปรับลดลูกจาง การจาย งิน ดือน ม ตมตามวุฒิการศึกษา ตลอดจนการ มจายคาชด ชย นรูป บบตาง ทุกอยางลวนวางอยูบนกรอบคิดที นนการบริหารจัด ละความตองการลดตนทุนของมหาวทิ ยาลัยมากกวาการ หความสาคญั กบั ลูกจาง นฐานะ พือนมนษุ ยดวยกันนนั อง ซงึ การ ม หความคมุ ครองของกฎหมาย รงงานถอื ปนสา หตุสาคัญทีทา หอาจารยประจาตามสญั ญา จาง สียประ ยชนทีควรจะ ดรบั ละตองตกอยภู าย ตการจางงานที มมนั คง 3. ความรสกทถกกดทบั ภาย ตการจางงานทกดข มือกฎหมาย รงงานทงั ระบบหันหลัง หกบั กลุมอาจารยประจาตามสัญญาจาง รงงานกลุมนีจึงมักถูก อารัด อา ปรียบอยู สมอดังจะ หน ดจากการ อา ปรียบผานสัญญาจางทีกลาว ปกอนหนานี อยาง รกตาม มือพิจารณาลง ปถึงอารมณ ความรูสึก ละ ความคิดของอาจารยกลุมนจี ะพบวาพวก ขา มสูจะพอ จกับสภาพที ปนอยูนกั หาก ตมี หตุจา ปนของ ตละคนทีทา หตองยอมจานน ตอสิงตาง ที กดิ ขึน ดย ฉพาะการถกู ทา ห ปนอาจารยสถานะรอง ทตี องตก ปนรอง นทกุ รอื งหาก ปรียบ ทียบกบั กลุมอาจารยที ปน ขาราชการหรือพนกั งานมหาวทิ ยาลัย ซึงความ ปนรองขางตนสะทอน ห หนผานบทสมั ภาษณของอาจารยประจาตามสญั ญาจาง ดอยาง นาสน จดังนี สัญญาจางมักถูก ช ปน ครืองมือ นการควบคุมกลุมอาจารยประจาตามสัญญาจาง นหลายรูป บบซึงหนึง นการควบคมุ น หลาย บบคือการทีอาจารยผู หญ (ผมู อี านาจ) บงั คบั หอาจารยกลมุ นีตองทางาน ห กตน มวาจะ ปนงานสวนตวั ของอาจารยผู หญ คนนัน กตาม ซงึ จะ หน ดจากบทสัมภาษณของอาจารยซันดังตอ ปนีวา ในสญั ญาจางเคากาหนดชวงเวลาทดลองงานไวที่ 6 เดือน ซึ่งทดลองงานอาเนอะเราก็คงตองตงั ใจทางานแลวก็ คงเปนตัวของตวั เองมากไมได เพราะถาไมผานขึนมาเดียวจะแยเอา แตสิง่ ท่ผี มเจอคอื อะไรรูไหม อาจารยผูใหญ เลย ระดับผูบรหิ ารใชใหผมเขียนตาราใหซง่ึ ตอนนันผมเพ่งิ เขามาทางานได 3 วันอะ ตอนท่เี คาเรียกไปพบกแ็ อบ ดีใจนึกวาเคาจะกลาวตอนรับหรือใหคาแนะนาอะไร ปรากฏวาใชใหเขียนตาราแถมยังเปนช่ือเคาคนเดยี วอกี แบบทาไรไมไดเลยนอกจากนั่งองึ 18 นนอนวา นชวงทดลองงาน รงงานทุกคนจะตัง จทางาน ปนพิ ศษ พือหวัง หผานการทดสอบจากนายจาง ละ ดรับ ขา ทางาน ซงึ บทสมั ภาษณดังกลาวสะทอน ห หนอยางชดั จนวานายจาง (หรอื ผมู ีอานาจ นการ หคุณ ห ทษ) จะอาศยั ชวงจังหวะนี นการ 16 กษมสนั ต วลิ าวรรณ, คาอธิบายกฎหมาย รงงาน, พิมพครงั ที18 กรุง ทพมหานคร: สานกั พมิ พวญิ ูชน, 2555, หนา 141-142 17 มาตรา 121 วรรค3 นกรณที นี ายจาง ม จง หลกู จางทจี ะ ลิกจางทราบลวงหนา หรือ จงลวงหนานอยกวาระยะ วลาทีกาหนดตามวรรคหนึง นอกจากจะ ดรับ คาชด ชยตามมาตรา 118 ลว หนายจางจายคาชด ชยพิ ศษ ทนการบอกกลาวลวงหนา ทากบั คาจางอัตราสดุ ทายหกสบิ วนั หรือ ทากบั คาจางของการทางานหกสบิ วันสดุ ทายสาหรับลกู จางซึง ดรับคาจางตามผลงาน ดยคานวณ ปนหนวยดวย 18 บทสัมภาษณ อาจารยซัน (นามสมมติ), อาจารยประจาตามสัญญาจาง นมหาวิทยาลยั หงหนึง นประ ทศ ทย, สัมภาษณ ณ วันที 4 ต.ค. 2562 6

วันที 20 พฤศจกิ ายน 2563 ณ รง รมฟูรามา จงั หวัด ชียง หม จัด ดยคณะนิติศาสตร มหาวทิ ยาลยั ชียง หม อา ปรียบลูกจางของตน พือผลประ ยชนของตน อง ม ต นมหาวิทยาลยั ที ตม ปดวยอาจารยผมู คี วามรกู มยก วน มวาลกู จางอยาง อาจารยซันจะสามารถปฏิ สธทีจะ มทา ด ตหากคิดถึง รืองการจะ ดทางานทีนีตอ ปขอกาหนด รืองการทดลองงานจะกลาย ปน ครอื งมอื ทางออม นการควบคมุ ห ขาตองทาตามทอี าจารยผู หญคนดังกลาวสังทันที อยาง รกตาม ม ช ต พยี งการควบคุมทางออม ทานันทีทา หอาจารยประจาตามสัญญาจางรูสึก ละถูกบังคบั หตกอยู น สถานะรอง บางขอกาหนด นสัญญาจางกทา หอาจารยกลุมนี ขา จ นทนั ที ชนกันวาตนอยู นสถานะรอง ละมสี ิทธิ ม ทากับอาจารยคน อืน ดงั การ หสัมภาษณของอาจารยนิ วา ในตวั สญั ญาขอลางๆ เคาเขียนเลยนะวามหาลยั บอกเลกิ สญั ญาเราไดทันทหี ากเราไมทาตามคาสัง่ พ่ีก็แบบหยู เขียนแบบนเี ลยหรอวะ รูสกึ เลยวาถูกบงั คับ แตมอี ันนีแบบรับไมไดจริงๆ ในสญั ญาบอกตองมาเซน็ ตชอ่ื ทางาน ตอนเชาทุกวันถาไมทามีสิทธิโดนบอกเลิกสัญญาได ตลกมะจะมาเครงอะไรกับการเซ็นตชื่อ และท่ีสาคัญนะ เวลาการเซ็นตชือ่ นไ่ี มเหมอื นกันเนอ พวกอาจารยสญั ญาจางตองมาเซน็ ตกอนแปดโมงสสี่ ิบ แตขาราชการไดถึง สบิ โมงคร่ึง เหน็ แบบนีรเู ลยวาเรามันคนละชันกับพวกเขา 19 บทสัมภาษณขางตนชวย ห หนวาสญั ญาจางอาจารยประจาตามสัญญาจางถกู ออก บบมา พอื ควบคมุ คนกลมุ นีอยาง มตอง สงสยั ดย ฉพาะขอกาหนดทีวาหาก มมา ซนชอื มหาวิทยาลยั สามารถบอก ลกิ สญั ญาจาง ด สงิ ตาง หลานสี ะทอน ห หนอยางชัด จน วาภาย ตการจางงานที รการ หลียว ลจากกฎหมาย รงงานทา หอาจารยประจาตามสัญญาจาง มมีความมันคง นการทางาน พราะ สามารถถกู หออก ดทุก มือ อีกทังบทสมั ภาษณขางตนยงั สดง ห หนถงึ ความนอย นือตา จของการถูกผลัก ส ห ปนอาจารยสถานะรอง ทีศักดิ ละสิทธิตากวาอาจารยกลุมอืน ดย ฉพาะกลุมอาจารยที ปนขาราชการอยางคอนขางชัด จน ซึงกลุมอาจารยประจาตามสัญญา จางนีทาอะ ร ม ดมากกวาการสยบยอม พราะพวกตน ดถูกระบบการจางงานบังคับ หกลาย ปนคน ร สียง พรอมกับถูกตัดออกจาก ครงสรางทางสังคมของมหาวทิ ยาลัย รียบรอย ลว ความนอย นือตา จขางตนนี ปนอีกประ ดนหนงึ ทีสาคญั อยางมาก พราะ ปนประ ดนทีผู หสัมภาษณทกุ คนลวน หนาหนัก ปนพิ ศษ อีกทังหลาย บทสัมภาษณยังยาชัด ห หนวาอาจารยประจาตามสัญญาจาง หลานี ปนอาจารยสถานะรองอยาง ทจริง ซึง ม ด ปนรอง ต พียงอาจารยดวยกนั ทานันหาก ตอาจารยกลมุ นียัง ปนรอง จาหนาทีที ปนพนกั งานมหาวทิ ยาลยั ฝายสนับสนุนอกี ดวย ดังจะ หน ดจากบทสัมภาษณของอาจารยภู ดงั ตอ ปนีวา ปท่ีแลว (2561) มหาลัยจดั ประชุมระดมความคิดเห็นเกีย่ วกับวกิ ฤติมหาวิทยาลยั ท่มี ีเด็กมาเขาเรียนนอยอะไร อยางเงยี่ มนั มอี ยูชวงหนง่ึ เจาหนาทีข่ องมอเคากย็ กมอื ถามวา ภายใตวกิ ฤตแิ บบนีที่ทานอธกิ ารบอกวาอาจตอง ลดจานวนพนักงานลง เจาหนาทีฝ่ ายสนบั สนุนจะตองเปนตวั เลือกแรกใชไหมทจ่ี ะถกู ใหออก ซงึ่ อธกิ ารเคาตอบ วายังไงมหาลัยกย็ ังจาเปนตองใชเจาหนาท่ีในการทางานและขับเคลือ่ นอะไรหลายๆ อยาง ถาจะมใี ครตองออกก็ นาจะตองเร่ิมที่อาจารยสัญญาจางกอน พี่แบบอยากยกมอื ถามเลยวาแลวพวกเราท่ีสอนๆ อยูน่ีไมไดทางานให มหาลัยหรือไมไดชวยขับเคล่ือนอะไรหรอ งานธุรการก็ตองทาเองงานสอนก็ตองสอน ทางานใหมหาลัย เหมอื นกันแตพอมีปญหากลับจะใหเราออก คือรสู กึ แยมากแตกไ็ มไดยกมือถามอะไรเดียวมีปญหาอกี 20 นอกจากทีกลาว ปขางตนการ ปนอาจารยสถานะรองของคนกลุมนียังสะทอน ห หนผานหนาที ละภาระงานสอนดวย ชนกนั กลาวคอื อาจารยประจาตามสัญญาจางจะมหี นาที นการสอน ละทางานธรุ การบางอยาง ชน ดียวกบั อาจารยกลุมอืน ตสิงที ตกตางกันคือภาระงานสอนของอาจารยประจาตามสัญญาจางจะมากกวาอาจารยกลุมอืน ละ ดคาตอบ ทน นจานวนทีนอยกวา อาจารยกลุมอืนคอนขางมาก ตอนนันผมก็ถามตัวเองตลอดวามันแฟรหรอที่ทางานเทากันแตเงินเดือนตางกันเกือบหม่ืน ยิ่งปนีนะ (2562) มอมีบันทึกลงมาเลยวาการจัดภาระงานสอนใหจดั ใหอาจารยท่ีเปนพนักงานกอน เหลือเทาไหรคอยใหอาจารย สัญญาจางพรอมกบั บงั คับวาใหอาจารยกลมุ นตี องมโี หลดอยางตา่ 15 หนวยกิต ในขณะทพ่ี นกั งานกาหนดแค12 19 บทสัมภาษณ อาจารยนิ (นามสมมติ), อาจารยประจาตามสัญญาจาง นมหาวทิ ยาลัย หงหนึง นประ ทศ ทย, สัมภาษณ ณ วนั ที 17 ก.ค. 2562 20 บทสัมภาษณ อาจารยภู (นามสมมต)ิ , อาจารยประจาตามสญั ญาจาง นมหาวทิ ยาลัย หงหนงึ นประ ทศ ทย, สัมภาษณ ณ วนั ที 4 ต.ค. 2562 7

การประชุมวิชาการนิตสิ งั คมศาสตรระดบั ชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภูมทิ ัศนนติ ศิ าสตร ทย คือเหน็ แลวกโ็ มโหแทน ทาไมตองบีบกันขนาดนีดวย แคเงนิ เดอื นเคานอยกวาก็แยพอแลวหอพักอาจารยท่ีเปน สวัสดิการก็เขาอยูไมไดเพราะเราไมใชพนักงาน เราเลยตองเสียคาหอสามสพี่ ันอยูกันเองนอกมอทังๆ ท่ีหอของ มหาลัยกว็ างเยอะ 21 บทสัมภาษณขางตนชวยตอกยาความชัด จนของการ ปนอาจารยสถานะรอง ด ปนอยางดี พราะนอกจาก งิน ดือนทนี อย กวา ละภาระงานสอนทีมากกวาอาจารยกลุมอืน ลว อาจารยประจาตามสัญญาจางยัง มสามารถ ขาถึงสวัสดิการอยางหอพักของ มหาวิทยาลัย ดอีกดวย ซึงการ ดรับคาตอบ ทนทีนอยกวา ตกลับตองทางานทีมากกวานีถือ ปนตลกรายที มควร กดิ ขึน พราะหาก กฎหมาย รงงาน ขามาควบคมุ หรอื จัดการ รืองดังกลาว อาจารยประจาตามสัญญาจางอาจ ชสิทธิหรือกล กทางกฎหมาย รงงาน พือ ห ดมาซงึ สภาพการจางที ปนธรรมกวา ดิม ด ชน การรวมกลุม พอื รียกรองคาตอบ ทนที ปนธรรมหรอื การ รียกรอง พือ ขาถงึ สวัสดกิ าร ของมหาวิทยาลยั ปนตน รืองสิทธิทางกฎหมาย ละขอสงสัย นกฎหมาย รงงานก ปนอีกประ ดนหนึงที หลาผู หสัมภาษณตางพูดถึง ดยมีการ วิพากษวิจารณถึงตวั บทกฎหมาย รงงานวาลาสมัย ละ ม ขา จบริบทการจางงาน นปจจุบัน อันสงผล หตน องรวมถงึ อาจารยคนอืน ม ดรับสิทธบิ างอยางตามทีควรจะ ปน ดงั ชนการ หสมั ภาษณของอาจารยภู ทกี ลาววา งานแบบพวกเรามันก็พนักงานออฟฟศแหละ ลองไปดูสิทธิคนพวกนันสิเคามีวันลามีโบนัส จะลาออกก็ได คาชดเชย ทาโอทีก็ไดเงนิ เพิ่ม เงนิ เดือนกข็ ึนตลอด แตพอหนั มาดูทีน่ ีไ่ มเหน็ ไดสิทธอิ ะไรแบบนนั เลย ไออันที่ได ก็ไดแบบนอยมากวนั ลาเงยี่ ปหนง่ึ ไดแปดวนั โดนเรยี กใหทางานหามรงุ หามคา่ อยบู อยมากโดยเฉพาะชวงประกนั คุณภาพ โอทีก็ไมเห็นไดสักบาทเงินเดือนกไ็ มเคยขึน ทาไมสิทธิเราไมเหมือนพนักงานออฟฟศทังที่งานมันก็ไม ตางกนั 22 สิทธิตาง ขางตน มวาจะ ปน รืองการทางานลวง วลา วันหยุดวันลา หรือ งินชด ชย ลวน ปนสิทธิ รงงานขันพืนฐานที พระราชบัญญัติคุมครอง รงงาน หความคุมครอง วทังสิน บทสัมภาษณขางตน ดสะทอนปญหา ละชวนตังคาถามวาทา มกฎหมาย รงงานถึง ลือกทีจะ มคุมครองลูกจางที ปนอาจารย นมหาวิทยาลัย ทังทีลักษณะการทางาน สภาพการจาง ละการตกอยูภาย ตการ บังคับบัญชาของนายจางกมีลักษณะ ดียวกับพนกั งานออฟฟศ นทอี นื ผลจากการทีกฎหมาย รงงาน ม หความสาคญั กับบคุ ลากร นมหาวทิ ยาลัย ดย ฉพาะกับอาจารยประจาตามสญั ญาจางทา ห อาจารยกลมุ นี มสามารถ ชสิทธติ ามกฎหมาย พอื รียกรองหรอื รักษาผลประ ยชนของตน ด ทา หอาจารยกลมุ นี มมี ครอื งมือทจี ะตอสู หรือ รียกรองสิทธิ ละความ ปนธรรม ห กตน อง ด ลย ดังจะ หน ดจากการ หสัมภาษณของอาจารยนุ วา จริงๆ กฎหมายแรงงานใหสิทธิดีๆ เยอะเลยนะ อยางกฎหมายเงินทดแทนอะ คือตอนนีพ่ีก็เปนออฟฟศ ซินโดรมอยู ปวดหลังมากไปหาหมอเคากบ็ อกถาจะใหหายขาดตองหยุดรักษาตัวระยะหนึ่ง แตวันลาเรานอยไง ถาหยุดไปตอใหเคาไมไลออกเรากโ็ ดนหกั เงินเดือนอยดู ี แตถาใชสิทธิตามกฎหมายเงินทดแทนไดนะดีเลย เพราะ กฎหมายตัวนีจะจายคาขาดรายไดใหเรารูสึกจะ 70 เปอรเซ็นตของเงินเดือนเลยซึ่งท่ีถือวาดีมาก แตเราดันใช สทิ ธติ รงนันไมได 23 รวมถงึ อาจารยซนั ทอี ธบิ าย กียวกบั การ ชกฎหมาย รงงาน ปน ครืองมอื หรอื กล ก พอื ทา หชวี ิต ละสภาพการทางานมันคง ขนึ วา กฎหมายแรงงานสัมพันธเปนหัวใจสาคัญเลย ถาพวกเรารวมกลุมกันไดมีกฎหมายรองรับและใหสิทธิ พลังใน การตอรองของจะเยอะขนึ กวานีมาก เหมอื นกบั ท่ีกลุมผูใชแรงงานเคาทากับนายจางอะ เคารวมกลมุ กนั ตอรอง สุดทายโบนัสก็ไดเพิ่ม คาชดเชยก็ได ถาเราทาแบบเคาไดบางทีเราอาจเรียกรองถึงสภาพการจางที่มั่นคงได 21 บทสมั ภาษณ อาจารยซัน (นามสมมติ), อาจารยประจาตามสญั ญาจาง นมหาวิทยาลัย หงหนึง นประ ทศ ทย, สมั ภาษณ ณ วันที 4 ต.ค. 2562 22 บทสมั ภาษณ อาจารยภู (นามสมมติ), อาจารยประจาตามสัญญาจาง นมหาวทิ ยาลยั หงหนงึ นประ ทศ ทย, สมั ภาษณ ณ วนั ที 4 ต.ค. 2562 23 บทสัมภาษณ อาจารยนุ (นามสมมต)ิ , อาจารยประจาตามสัญญาจาง นมหาวิทยาลัย หงหนึง นประ ทศ ทย, สมั ภาษณ ณ วนั ที 6 ก.ย. 2562 8

วันที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟูรามา จงั หวดั ชยี ง หม จัด ดยคณะนิติศาสตร มหาวทิ ยาลยั ชยี ง หม เหมือนกนั เพราะจานวนอาจารยสัญญาจางผมก็คิดวาเยอะอยู ยิ่งถารวมอาจารยกลุมอ่ืนมาเปนพวกไดอกี ผม วามหาลัยคงฟงเราบางแนๆ แตดแู ลวคงยากเผลอๆ อาจจะไมมวี ันเปนไปได 24 จะ หน ดวาสิงทีอาจารยทังสองคนกลาวถึงกคือประ ยชนทีคาดวาจะ ดรับหากสามารถ ขาถึงสิทธิตาง ของกฎหมาย รงงาน ด ชน น รืองของ งินชด ชยกรณขี าดงานซึง ปนสทิ ธิทีกาหนด ว นพระราชบญั ญัติ งินทด ทนทีจะชวย กความยากลาบาก น การจัดการกบั รอื งงาน ละ รคภยั ที ผชิญอยู ด ปนอยางดี รวมถงึ กรณีของอาจารยซนั ทีชี ห หนถงึ สิทธิ กียวกบั การรวมกลุม ละ จรจา ตอรองทีถูกกาหนด ว นพระราชบัญญัติ รงงานสัมพันธทีดู ปนประ ยชนอยางมากกับอาจารยประจาตามสัญญาจาง ซึงกล กของ กฎหมายฉบบั นีจะทา หพวก ขาสามารถรวมตัวกัน ดอยางชอบธรรม ละสามารถ จรจากบั มหาวทิ ยาลัย ดอยาง มตองกังวลวาจะตองถกู ลิกจาง พราะกฎหมายฉบับนี หการคมุ ครอง วนนั อง25 นนอนวา รืองของสิทธิทางกฎหมาย ละการถูก อา ปรียบ น รืองตาง นัน อาจารยประจาตามสัญญาจางกพยายามหา ชองทาง พือ หปญหาของตน ดรับการ ก ข ชน ดยี วกัน ดย ฉพาะการพดู นทีประชมุ ทมี บี คุ ลากรจากนอกมหาวิทยาลยั ขามา กียวของ ดวย ดยอาจารยกลุมนีมัก ชพืนทีดังกลาว นการ ปลง สียงหรอื รียกรองสงิ ทีตน องตองการดังจะ หน ดจากการ หสัมภาษณของคุณนิ วา เวลาท่ีกรรมการมาตรวจประกันคุณภาพของคณะจะมีชวงหนึ่งท่ีเคาจะใหอาจารยแตละคนไดแสดงความเห็น เกี่ยวกับหลักสูตรและความคาดหวงั อื่นๆ ท่ีอาจารยอยากใหเปน ปกติชวงเนี่ยเคาจะใหเฉพาะพนักงานมหาลยั เขา แตปนีเคาใหอาจารยทกุ คนเขาไดพวกอาจารยสญั ญาจางกเ็ ขาไปกนั เตม็ เลยแลวกพ็ ดู ประเด็นเกย่ี วกบั ความ ไมเปนธรรมตางๆ ใหกรรมการฟงซึ่งเคากร็ ับปากนะวาจะไปคุยกบั ทางมหาวทิ ยาลยั ให ซ่ึงเคาคงไปคุยใหจรงิ ๆ เพราะมีเพื่อนอาจารยที่พนักงานมาเลาวาคณบดีพูดวา รูแลวทาไมกรรมการถึงพูดแบบนันกับผมเพราะพวก สญั ญาจางเขาไปเยอะนี่เอง ซง่ึ ก็อยางทเี่ รารปู ญหาก็ไมไดถูกแกไขอะไร จะ หน ดวา มอาจารยประจาตามสัญญาจางจะพยายาม ปลง สียงของตน องออก ป ทา หร ตปญหากยงั คง ม ดรับการ ก ข ซึงสา หตุก พราะอาจารยกลุมนีถูกตัดออกจาก ครงสรางทางสังคมของมหาวิทยาลัยอยางสิน ชิง ลว สียงที ปลงออก ปนัน ม ช สิงทีอาจารยกลุมอืน จะ ขา จหรือ หนวาสาคัญ ดังนัน พือ หปญหาของตน อง ดรับการตอบสนองอาจารยประจาตามสญั ญาจางบาง คนจึง ลอื ก ชวิธีสยบยอม ปพรอม กบั สนับสนนุ วธิ ีการอัน มชอบธรรมตาง ของมหาวิทยาลยั ปลียนจากตอตานมา ปน หนดดี วย ดย คาดหวงั หมหาวิทยาลัยมอง หนตนจนอาจนามาสูการรบั ฟงปญหาของตนตอ ป ดังจะ หน ดจากบทสมั ภาษณของอาจารยนุ วา เอาจรงิ ๆ ก็ไมคอยพอใจหรอกแตพี่อาจจะโชคดีกวาคนอื่นหนอยตรงทพี่ ่ีเปนคนทนี่ ่ี คาใชจายเลยไมมากอยาง คนอ่ืน บางทสี ถานะอยางเราแข็งขืนตอสไู ปคงไมเปนประโยชน สง่ิ ที่ทาไดก็คอื คงตองสรางสมั พนั ธอันดกี บั มหา ลัยเอาไว วิจารณอะไรดีอะไรชั่วนี่คงตองเก็บไวกอน พยายามชวยงานเคาในเรื่องที่เราทาได นั่นถึงเปนเหตุที่ ทาไมพ่ีตองไปทางานสวนกลางไง เงินเดอื นก็ไมไดเพิ่มหรอกแตกค็ ดิ วามหาลยั คงไมทิงเรางายๆ เหมอื นกัน 26 จะ หน ดวากลยทุ ธหนงึ ทอี าจารยประจาตามสญั ญาจาง นฐานผูอยู นสถานะรอง ชกคือการสยบยอมตอ ครงสรางที ม ปน ธรรมตอตน ละการพยายามทาตน อง หกลายพวก ดียวกบั อาจารยกลุมอนื พือหวงั ชอาจารยกลุมดงั กลาว ปนกระบอก สยี ง นการ พดู หรอื รียกรองสิงทตี องการ ทนตน ซงึ การกระทา นลกั ษณะขางตนนีสะทอน ห หนอยางคอนขางชดั จนวาอาจารยประจาตามสญั ญา จางผูอยู นสถานะรองนี ดกลาย ปนคนชันลางของชันลางที มสามารถทา ด มกระทัง ปลง สียงของตน อง พือ รียกรองหรือปกปอง ผลประ ยชนของตน ด ลย 24 บทสัมภาษณ อาจารยซัน (นามสมมต)ิ , อาจารยประจาตามสัญญาจาง นมหาวิทยาลยั หงหนงึ นประ ทศ ทย, สมั ภาษณ ณ วันที 4 ต.ค. 2562 25 มาตรา 121 หามมิ หนายจาง (1) ลิกจาง หรือกระทาการ ด อันอาจ ปนผล หลกู จาง ผู ทนลูกจาง กรรมการสหภาพ รงงาน หรือกรรมการสหพันธ รงงาน มสามารถทนทางานอยตู อ ป ด พราะ หตทุ ีลกู จาง หรอื สหภาพ รงงาน ดนดั ชุมนมุ ทาคารอง ยนื ขอ รยี กรอง จรจา หรอื ดา นนิ การฟองรอง หรอื ปนพยานหรอื หหลักฐานตอพนักงาน จาหนาที ตามกฎหมายวาดวยการคุมครอง รงงานหรอื นายทะ บยี น พนกั งานประนอมขอพิพาท รงงาน ผชู ีขาดขอพพิ าท รงงานหรอื กรรมการ รงงานสัมพนั ธ ตาม พระราชบัญญัตนิ ี หรือตอศาล รงงาน หรอื พราะ หตทุ ลี กู จาง หรอื สหภาพ รงงานกาลงั จะกระทาการดังกลาว 26 บทสมั ภาษณ อาจารยนุ (นามสมมติ), อาจารยประจาตามสญั ญาจาง นมหาวิทยาลัย หงหนึง นประ ทศ ทย, สมั ภาษณ ณ วนั ที 6 ก.ย. 2562 9

การประชุมวิชาการนิตสิ งั คมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมู ทิ ศั นนติ ศิ าสตร ทย อยาง รกตาม บทสัมภาษณทังหมดทีผู ขยี นนามา สนอนนี อกจากจะ สดง ห หนถึงทาทขี องอาจารยประจาตามสญั ญาจาง ที ตม ปดวยความสินหวัง ทอ ท ตลอดจนการพยายามปรับตัว พือ หปญหาหรือสิงทีตน รียกรอง ดรับการ ก ข ลว นประ ดนทาง กฎหมายกดจู ะสนิ หวงั ม พกนั กลาวคอื การจะ ดรบั สิทธิตามกฎหมาย รงงาน น รืองตาง ของอาจารยกลมุ นีดูจะ กดิ ขึน ดยากตราบ ทาทียัง มมีการ กกฎหมายหรือกาหนดคาอธิบายทีชัด จน กียวกับสิทธิ รงงาน กอาจารยมหาวิทยาลัย ละถึง มจะ กกฎหมาย ด สา รจอาจารยประจาตามสัญญาจางกอาจยังตองประสบกบั ปญหาอยูดี ดวย พราะความ ปนอาจารยสถานะรองของตน ละสานกึ ของ อาจารยกลมุ อืน ที มสจู ะรูสกึ วาอาจารยประจาตามสัญญาจางคือบุคคลทีทาหนาทอี าจารย หมือน กับพวกตน 4.บทสรป กฎหมาย รงงานคือกฎหมายทีถูกสรางขึนมา พือคุมครอง ละ หประ ยชน กผู ช รงงาน27 ประ ยคขางตนถูกบรรจุ ว น ตารากฎหมาย ทย ทบทกุ ลม ซึงจะ ปน ยชนจรงิ หรอื มนนั คงตองพิสูจนกนั ตอ ป ละผู ขยี นคง มมีความสามารถทีจะตอบ นทนี ี ด ต ทีสามารถตอบ ดทนั ทคี ือกฎหมาย รงงาน ปนกฎหมายที ม หประ ยชน ก รงงานอาจารย นมหาวทิ ยาลยั ดย ฉพาะอาจารยประจาตาม สญั ญาจาง พราะกฎหมาย รงงานทุกฉบบั ตางกาหนด นทิศทาง ดยี วกนั วาบทบญั ญตั ิ นกฎหมายนี ม หบังคับ กขาราชการ ละลูกจาง นสวนราชการ (รวมถึงมหาวิทยาลัย) ทา หอาจารยกลุมนีตกอยูภาย ตสุญญากาศที มมีกฎหมาย ด หการคุมครอง ละผลจากการที กฎหมาย รงงาน ม หการคุมครองนี องทา หมหาวิทยาลัยสรางขอกาหนด ละกล กที ม ปนธรรมขึน ดยทาผานสัญญาจาง ละการ ปฏิบัติงาน ผลัก ส ห รงงานกลุมนีกลาย ปนอาจารยสถานะรองทีพรอมสาหรับการ อา ปรียบ กดขี หรือกาจัดทิงหากมหาวิทยาลัย ประสบปญหา ละถึง มจะรูตัววาตนถูกทา ห ปนอืน ถูกทา หคิดวา ปนคนอีกชนชันหนึง ตอาจารยประจาสัญญาจาง หลานีกทา อะ ร ม ด พราะภาย ต ครงสราง ละกล กของมหาวิทยาลยั ดทา หอาจารยประจาตามสญั ญาจางกลาย ปนคนชนั ลางของชนั ลาง หรอื กลาย ปนผู ร สยี ง ละตองปรับตวั พือความอยรู อด ซึงการปรับตัว พือ หตนสามารถทางานตอ ป ดนันกคอื การสยบยอมตอความ ม ปน ธรรมทังหลายนัน อง ซึง น งนี ปนที ขา จวากลุมอาจารยประจาตามสัญญาจาง ม ดยอมสยบดวยความสมัคร จหาก ตถูกระบบ ละ กล กบังคับ หตองทา ชนนัน ดยกฎหมาย รงงานถือ ปนกล กสาคัญทีชวยคายันความ ปนสถานะรอง ละกดี กันอาจารยกลุมนี ม หมี สิทธิมี สยี ง นสังคมของอาจารยมหาวิทยาลยั ด ปนอยางดี มือปญหาทังหมดมีตนตอมาจากกฎหมาย การนากฎหมาย รงงานมาปรับ ก หทันกบั สถานการณหรือรือ หมทังหมดจงึ ดู ปน รอื งทสี าคญั ลาดบั ตน ทจี า ปนตองทากอน ดย ฉพาะประ ดน รอื งกฎหมายประกนั สงั คมทียัง ตม ปดวยขอสงสัยวาทา มถึง ปน กฎหมายฉบับ ดียว ( นระบบกฎหมาย รงงาน) ที หความคุมครอง กอาจารยประจาตามสัญญาจาง ด ทังทีมาตรา 4(1) ของ พระราชบญั ญัตดิ งั กลาวกกาหนดอยางชดั จนวากฎหมายฉบบั นมี ิ ห ชบังคบั กบั ลูกจาง นหนวยงานราชการ ดังนนั การตังคาถามรวมถึง การผลักดัน หประ ดนดังกลาวสูสังคม พือ ห ปนทีรับรูถึงคนหมูมากจึงดู ปนสิงทีพึงกระทา ทังนี พือ หผู ช รงงานกลุมนี ดรับความ ปนธรรม ละมีชีวติ ทมี ันคงขึน ซึงการขบั คลอื น นประ ดนตาง หลานตี องอาศยั การชวยกันของคนหลาย กลุม ละ นนอนวารวมถึง อาจารยประจาตามสัญญาจาง องดวย บรรณานกรม หนังสอ กษมสนั ต วลิ าวรรณ. คาอธบิ ายกฎหมาย รงงาน.(2555). พมิ พครงั ท1ี 8 กรุง ทพมหานคร: สานักพมิ พวญิ ูชน. บณั ฑิตย ธนชัย ศรษฐวฒุ .ิ วเิ คราะหกฎหมายแรงงาน กบั การสงเสริมคณุ ภาพชีวติ แรงงาน.(2551). พิมพครัง รก กรงุ ทพ : มลู นธิ อิ ารมณ พงศพงนั . วสุ สิงหษั ฐิต, มาตรฐานขันต่าการใชแรงงาน.(2557). พิมพครงั รก ชยี ง หม : สานักพมิ พ กวลี. วจิ ติ รา (ฟุงลดั ดา) วิ ชยี รชม, กฎหมายคุมครองแรงงาน.(2544). พมิ พครังที 4 กรงุ ทพมหานคร: สานักพมิ พวิญ ชู น. สรุ ยิ า ปาน ปน ละอนวุ ัฒน บุญนนั ท. คูมือสอบกฎหมายปกครอง.(2558). พมิ พครังท8ี กรุง ทพมหานคร: สานกั พิมพวญิ ชู น. บทความ สงิ ห สวุ รรณกจิ . งานศกึ ษาผอู ยู นสถานะรอง: ทบทวนประวัติศาสตรนพิ นธ ละมวลชนผู คลอื น หว. วารสารสงั คมศาสตร ปที 27 ฉบบั ที 1/1558 (มกราคม - มิถุนายน). 27 กษมสันต วลิ าวรรณ, คาอธบิ ายกฎหมาย รงงาน, (พมิ พครงั ท1ี 8 กรุง ทพมหานคร: สานักพิมพวิญ ชู น 2555), หนา 11 10

วนั ที 20 พฤศจกิ ายน 2563 ณ รง รมฟูรามา จงั หวดั ชียง หม จัด ดยคณะนิตศิ าสตร มหาวิทยาลยั ชยี ง หม วบ ซด ครอื ขายปกปองสทิ ธิผปู ฏิบัตงิ าน นมหาวทิ ยาลัย. (2563. พฤษภาคม 1) มอื มหาวิทยาลัยมุงขาย บปรญิ ญา อาจารยตองกลาย ปน ซลส มน ราคาดหวังอะ รกบั คุณภาพการศึกษา ทย? [ออน ลน]. สบื คนจาก https://prachatai.com/journal/2017/12/74393 ภิญญพนั ธุ พจนะลาวัณย ละ อคั จร มะบาน. (2563. พฤษภาคม 1) ความ ปน ‘ รงงาน’ ทหี าย ป: บคุ ลากร นมหาวิทยาลยั กบั ความคานงึ หาสหภาพ รงงาน [ออน ลน], สบื คนจาก https://prachatai.com/journal/2016/10/68440 วรี ชัย พทุ ธวงศ. (2563. พฤษภาคม 1) อยาก ปนอาจารยมหาวทิ ยาลยั กงอยาง ดียว มพอ ตองทน [ออน ลน]. สบื คนจาก https://prachatai.com/journal/2014/08/55212 อิทธพิ ล คตะมี ละ ชนิ กฤต ชืออนิ ตะ. (2563. พฤษภาคม 1) ความตายรายวัน ความจนชวั นิรนั ดร: การระบาด ละความ หลอื มลา น ตถุนประวัตศิ าสตร [ออน ลน]. สืบคนจาก https://waymagazine.org/interview-singh-suwanakit/ บทสัมภาษณ บทสมั ภาษณ อาจารยซนั (นามสมมต)ิ . อาจารยประจาตามสญั ญาจาง นมหาวิทยาลัย หงหนงึ นประ ทศ ทย. สมั ภาษณ ณ วันที 4 ต.ค. 2562 บทสมั ภาษณ อาจารยนิ (นามสมมต)ิ . อาจารยประจาตามสญั ญาจาง นมหาวิทยาลัย หงหนึง นประ ทศ ทย. สัมภาษณ ณ วนั ที 17 ก.ค. 2562 บทสัมภาษณ อาจารยนุ (นามสมมติ). อาจารยประจาตามสญั ญาจาง นมหาวิทยาลยั หงหนงึ นประ ทศ ทย. สัมภาษณ ณ วนั ที 6 ก.ย. 2562 บทสมั ภาษณ อาจารยภู (นามสมมต)ิ . อาจารยประจาตามสัญญาจาง นมหาวิทยาลยั หงหนึง นประ ทศ ทย. สมั ภาษณ ณ วนั ที 4 ต.ค. 2562 11

หนงั สอประมวลบทความ นการประชมวิชาการนิติสงั คมศาสตรระดบั ชาติ หวั ขอ จนิ ตนาการ หม ภมทิ ศั นนิติศาสตร ทย วนั ที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จงั หวัด ชยี ง หม พพ ก รมณ: ร บ บกฎ ม ย งคว มร กร ค ญข งชนชนกล ง ทย1 Judicialization of Emotion: the Legal Regime of Annoyance among Thai Middle Class กฤษณพชร สมณวัตรA ละ สายชล สัตยานรกั ษB Kitpatchara Somanawat and Saichol Sattayanurak Aคณะนติ ศิ าสตร มหาวิทยาลัย ชียง หม 239 ถ.หวย กว ต.ส ทพ อ. มอง จ. ชยี ง หม 50200 Faculty of Law, Chiang Mai University 239 Huay Kaew Road, Muang District, Chiang Mai, Thailand, 50200 Bคณะมนษยศาสตร มหาวทิ ยาลัย ชียง หม 239 ถ.หวย กว ต.ส ทพ อ. มอง จ. ชียง หม 50200 Faculty of Humanities, Chiang Mai University 239 Huay Kaew Road, Muang District, Chiang Mai, Thailand, 50200 AE-mail: [email protected] BE-mail: [email protected] บทคดย ระบบกฎหมาย ปนสวนหนงของระบอบความรสกทีครอบรัดอารมณความรสกของมนษย หอยภาย ตอานาจของกฎหมาย ลกั ษณะของการปกครองอารมณ ดยกฎหมาย สดงออกมาทงั นรป บบของการประกอบสรางมาตรฐานทางอารมณ การคดั กรองวถิ ีของ พจนารมณ ตลอดจนการสรางทีพักพิงทางอารมณ บบจา ลง ดยสัมพันธกับวิถีทาง ศรษฐกิจ ละการ มอง น ตละบริบทของ ประวัตศิ าสตร ตัง ตทศวรรษ 2460 ปนตนมา ดงั นนั กฎหมายจงมิ ด ปน พียง คกฎ กณฑที ชกากับการกระทาของประชาชน ทานัน ขอ สนอดังกลาวมาจากการศกษาคาพิพากษาศาลฎีกา ละคาวินิจฉัยศาลปกครอง ที กียวของความรสกราคาญทังทีปรากฏ นคดี พง คดีอาญา ละคดีปกครอง ตัง ตทศวรรษ 2450-2550 ดวยวิธีการศกษาประวัติศาสตรความรสก จนคนพบวา มอพิจารณาระบบ กฎหมาย นฐานะที ปนระบอบความรสก ลว ชนชันกลาง นฐานะที ปนชนชันผครอบครองอสังหาริมทรัพยขนาด ลก น ขต มองถอ กา นิดขน นชวงทศวรรษ 2500 พรอมกบั ความตง ครยี ดระหวาง พอนบาน น รองการทางาน ตอมา นชวงทศวรรษ 2520 ความตง ครียด ราคาญของชนชันกลาง ทยขยายขอบ ขต ปถงวถิ ชี วี ติ ประจาวนั มากขน พรอมกับ รมิ กิดกระ สความราคาญตอชนชนั ลางที จมชัดขน นขณะทคี วามปรารถนาดี หงรฐั นการจดั ตังศาลปกครอง นชวงทศวรรษ 2540 กลบั กลาย ปนพนที ผชญิ หนาจนทา หชนชันกลาง ทย ม ววาง จหนวยงานฝายปกครอง ทงั นี วถิ ชี ีวติ ของชนชันกลางผกพันกบั หต ดอดรอนราคาญ นชีวติ ประจาวนั จนขดั กลา หชนชนั กลาง กลาย ปนชนชนั ที ดด ดียว พราะ ม ววาง จภาครฐั วิตกกังวลตอชนชนั ลาง ละราคาญชนชนั กลางดวยกัน อง Abstract Legal em i a par of regime of emo ion hich legall go ern o er people feeling. The r le of emo ion by law is organized in various methods relating to economic and politic in historical contexts such as establishing of emotionology, filtering emotive and promoting disguised emotional refuge. Thus, the Law is not only the rules over human actions, but it also the rules which govern emotion of people. Studying history of emotion on supreme decisions, in both by Supreme Court of Justice and Supreme Administrative Court of Thailand, relating to civil, criminal and administrative cases from 1900s-2000s illuminates the emotional downfall of Thai middle class, who occupies petit property in urban areas. Thai middle class emerged in 1950s with tensions and nuisance cases among neighbor about their professions.After that in 1970s, conflictsamong Thai middle class expanded to everyday life of neighborhood,along 1ค งข งง จ ก ง จ ก กง ค ก ก ง จ ก ( ช.) ง ค งก จ ค กข งช ช ก ง ชก 12

วนั ที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จังหวัด ชยี ง หม จัด ดยคณะนิตศิ าสตร มหาวิทยาลัย ชยี ง หม with annoying of lower class. Establishment of Thai Administrative Court in 2000s was not successful in the dimension of emotional regime, because the court became the space of confrontation between state officers and the middle class. Even the real conflicts were among middle class. The wrong confrontation lead to distrust to the officer among middle class. Everyday life on Thai middle class are bond with nuisance and annoyance which sharpen them into loneliness class because they distrust the state, paranoid to lower class, and annoy each other in their everyday life. 1. บทน องคความร รองอารมณความรสก นวงวิชาการ ทยมักพิจารณาวาอารมณความรสก ปน รองปจ จกบคคล พราะ ดยพนฐาน ลว ความ ปนศาสตร (science) ปน รองของ หตผลทีตองขจัดความรสก ชิงอัตวิสัยออก ป หมากทีสด สวน นทางกฎหมายนัน อารมณความรสก ม ดถก หความสาคัญ นนิติวิธี ดยสิน ชิง กรณีทีกฎหมายจะรับฟงประ ดนทางดานอารมณความรสกบางก ฉพาะ กรณีทกี ฎหมายกาหนด ว ดยชดั จง ทานนั ชน การบนั ดาล ทสะ นกฎหมายอาญา ละ รองความรสก ดอดรอนราคาญ ฯลฯ อยาง รก ตาม อารมณความรสกที ดรับอนญาต ห ขามาอย นปริมณฑลของวชิ ากฎหมายนัน อารมณความรสกจะถกปรับ ห ขากับ บบพธิ ีของ ระบบกฎหมาย ปญหาจงกลาย ปนวาอารมณความรสกทีปรากฏ น วดวงกฎหมายสอดคลองกับความรสกทีดารงอย นสังคมหรอ ม พียง ด บทความนีจงตองการนา สนอ หประจกั ษวาระบบกฎหมายคอ ระบอบอารมณความรสก ดยยกตัวอยาง รองความรสกราคาญ ขนมาพิจารณา ความรสก ดอดรอนราคาญ ปนความรสกทีอย นความรับรของระบบกฎหมายหลายประ ทศ ชน ดียวกันกับความรสกรัก กรธ กลัว อับอาย ฯลฯ รองรอยของความรสก ดอดรอนราคาญปรากฏ ห หน ดตัง ต นกฎหมาย รมัน รอยมาจนถงปจจบัน อยาง รก ตาม ความรสกราคาญนันมักถกละ ลย นการศกษา ชิง ศรษฐกจิ ละการ มอง พราะ ม ต น ชิงกฎหมาย ความรสก ดอดรอนราคาญนนั ผกพันอยกับกฎหมาย พง ละพาณิชย ซง ปนประ ดน รองทรัพยสิน ปนสาคัญ จนคลายกับวาความรสกราคาญนันมิ ชอารมณทาง การ มอง พราะมัน ปน พยี ง คอารมณอนั จกจกิ ของปจ จกบคคล อนง บทความชนิ นี ตองการ ต ยงมายาคติดงั กลาว ละ สดง ห หน ความ ปนการ มองของความรสกราคาญ รวม ปถงความ ชอม ยงกันของความรสกราคาญกับประ ดนสาธารณะ นบริบททาง ประวัติศาสตรสงั คม ละ ศรษฐกจิ ทย ภาพลักษณของความรสกราคาญทดี หมอน ปน รองสวนตัวของปจ จกบคคลนันกลบั กลาย ปนจด ดนของการศกษาอารมณ ความรสกของชนชันกลาง นชวี ติ ประจาวนั พราะ มอกลาวถงประมวลกฎหมาย พง ละพาณิชย ซง ปนกฎหมายทวี าดวยชีวติ ของสังคม มอง (civic) ปนชวี ิตของคนทมี ที รัพยสิน มีการครองชีพตามมาตรฐานของวิญ ชน ดงั นัน ยิง รองความ ดอดรอนราคาญผกพันการ รอง ทรัพยสนิ มาก พียง ด กยิง สดง ห หนความ ชอม ยงกับชนชนั กลางมากขน ทานนั พราะชนชันกลาง หลานคี อชนชนั ทีมที รัพยสนิ ตมี มมากพอทีจะปด ปาความราคาญที กิดขนดวยตน อง ความขัด ยงจง กดิ ขน ละตองพงอานาจบารมขี องกฎหมาย ดวย หตนี อง ความ ดอดรอนราคาญจง สดง ห หนความขดั ยงระหวางชนชนั กลางดวยกัน กับชนชันกลาง ละชนชันอน ด ปนอยางดี ความสัมพันธระหวางกฎหมายกับอารมณนัน นกรณีของ หต ดอดรอนราคาญนัน ปรากฏงานศกษาทีอธิบายมิติ นทาง การ มองของกฎหมาย อา วจานวน มนอย ชน รา ชล วอรส ปน (Rachel Vorspan) ด สนอวา ศาลคอมมอนลอว ดพัฒนาการของหลกั กฎหมาย รองความ ดอดรอนราคาญ นองั กฤษ ดย ฉพาะ นชวงทมี ีความขดั ยงดานอตสาหกรรมอยางรน รง คอระหวาง ค.ศ. 1890 ถง 1920 ละ 1960-1980 ซงสัมพันธ ดยตรงกบั ความพยายาม นการยับยงั ขบวนการ คลอน หวของ รงงานที ชวิธียนประทวงชักชวน ห ผ ช รงงาน ขารวมกันนัดหยดงาน (picketing) ดย ห หตผลวาการยนประทวงของผ ช รงงานนันสราง ความ มสะดวก (inconvenience) ละ รบกวน (annoyance)2 นทานอง ดียวกัน จอหน พี. อส. มคลา รน (John P.S. McLaren) หนวา หต ดอดรอนราคาญ นกฎหมายละ มิดนัน ปนประ ดนทีสมควรศกษาดวย งมมประวัติศาสตรสังคม (social history) อยางยิง พราะ ประ ดน รอง หต ดอดรอนราคาญสัมพันธกับความรับผิดของบคคลอยางกวางขวาง ละ ปนพลวัต ซงการศกษากฎหมายกับ ประวัตศิ าสตรอารมณจะนา ปสความ ขา จความ ปลียน ปลงของสังคม ตลอดจนมมมองตอความรบั ผิดทางศีลธรรม ละความรบั ผิดทาง 2 Vorspan, Rachel, The Political Power of Nuisance Law: Labor Picketing and the Courts in Modern England, 1871-Present , 46 Buffalo Law Review (1998), pp. 596-7. 13

การประชมวิชาการนิตสิ งั คมศาสตรระดบั ชาติ หัวขอ จินตนาการ หม ภมิทศั นนิตศิ าสตร ทย สังคม ซง ตกตางจากกฎหมายอาญาทตี ังอยบนมาตรฐานทีคอนขางตายตวั จน ม หนความ ปนพลวัต ละตางจากกฎหมายสัญญาทีผัน ปร ปตามความตกลงของ อกชน ปนหลกั จน ทบจะ มมีมิตขิ องความรับผิดทางศลี ธรรม ละสงั คม ลย3 ทงั นี มคลา รน ดตงั ขอสัง กต บองตนวาบทบาทของกฎหมายวาดวยความ ดอดรอนราคาญ นอังกฤษชวงศตวรรษที 19 นนทขี อพิพาท กียวกบั การ ชทดี นิ ปนหลัก4 ละกฎหมาย รองความ ดอดรอนราคาญ นชวงนนั นนทีการ พมิ ความคมครองทางกฎหมาย ละขยายพรม ดนของผลประ ยชน อกชน ปนหลัก ดยมิ ดมีความมงหมาย นการ ก ขปญหาสังคมมากนกั 5 น งความรสก ละประวัติศาสตรความรสก มารธา ซี. นสปวาม (Martha C. Nussbaum) ด ถลง วอยางชัด จนวา ความสัมพันธทางการ มองมีผกพันกับมิติ นดานอารมณความรสกอยาง กลชิด ดยนสปวาม รียกวา อารมณการ มอง (political emotions) ถง มวานสปวามจะ ม ดกลาวอารมณความรสก ราคาญ ว ดยตรง ตก นนวาอารมณความรสกรัก ปนสิงทีขาด ม ด กระบวนการสรางระบบการ มองทีมีความยตธิ รรม ซงการดารงอยของอารมณความรสก น ชิงลบ ชน ความกลัว ความ กรธ ละความ ริษยา กมีสวนสาคัญอยางยิง นการลดทอนความสาคัญของความรัก ละความ หนอก หน จ (compassion) ซงผล น ชิงลบตอการ สถาปนาระบบการ มองทียติธรรมลงอยางหลีก ลียง ม ด6 นอกจากนี ส ตริน ละ ส ตริน ผพัฒนาความคิด รองมาตรฐานทางอารมณ ความรสกของสังคม (emotionology) ขนมานัน ก นนศกษา ปทีความ กรธ ละความริษยาของชนชันกลาง ดย ฉพาะ7 นกรณีของ การศกษาประวัติศาสตรอารมณความรสกทีจะนามาปรับ ช นบทความชินนี ด ก ผลงานของนักประวัติศาสตรความรสก คนสาคัญ ด ก ป ตอร อน. ส ติน ละ คาร ล ซ.ี ส ติน (Peter N. Sterns and Carlo Z. Sterns) ละ วลิ ลียม รดดี (William Reddy) ส ติน ละส ติน ศกษาอารมณผานมาตรฐานทางอารมณ (emotionology) ทังคพบวาการ ขาถงอารมณความรสก นอดีต ปน รองทียากจะทา ห ปนภววิสัย ด พราะหลักฐานทางประวัติศาสตร มสามารถบันทกอารมณความรสกของมนษย ด ดังนัน หาก ตองการศกษาอารมณความรสก นอดีตของมนษย ลว วิธีการที ปน ป ดทีสดคอการศกษาทีมง ปทีการทาความ ขา จมาตรฐานทาง อารมณ น ตละชวง วลา ทงั นี พราะทังสอง หนวา ครงสรางทางสงั คมการ มองนนั กพยายามชีนาครอบงาวิธคี ิด ละวิธรี สกของสังคมอย ลว ผาน ครองมอตาง ของรัฐทีอาจ หคณ ห ทษ กประชาชน ด มวาจะ ปนระบบการศกษา ระบบกฎหมาย การ ฆษณาตาง ดังนนั มอนกั ประวตั ิศาสตร ขา จ ครองมอของรัฐ ละสังคม นการครอบงาอารมณความรสก ละบรบิ ทของรฐั ละสังคม นชวง วลานนั กยอมสามารถตีความ ละทาความ ขา จสถานะของอารมณความรของสงั คม นชวง วลาทศี กษา ด8 นขณะที วิ ลียม รดดี สนอ นวทางการศกษาประวัตศิ าสตรความรสกอีกทางหนง บนพนฐานวานักประวัตศิ าสตรสามารถ ศกษาอารมณความรสกของสังคมมนษย นอดีต ดยตรง ด มจา ปนตองผานการตีความมาตรฐานทางอารมณ ที สดง ห หนอานาจ ละ ลักษณะของรัฐ สียมากกวา ซงสิงทีวิล ลียม รดดี สนอขนคอวิธีวิทยาที ช นการตีความหลักฐานทางประวตั ิศาสตร หสามารถ ขาถง อารมณความรสกที ฝงอย นหลักฐานทางประวัติศาสตร ด รียกวา พจนารมณ 9 (emotives) ซง ปน นวคิดทีพฒั นามาจาก นวคดิ รองวัจนกรรม (speech act) ละนาฏกรรม (performative act) ที นนความสามารถของการพด ละ บบพิธี นลกั ษณะการกระทา ชน การกลาวคาวา I do นพธิ สี มรส ปนคาพดทีจัดระ บยี บความสัมพนั ธระหวางผพดกับสังคมภายนอก รวมถงตวั ตนของตน องทังหมด ปนตน น ชิงประวัติศาสตรความรสก วิ ลียม รดดี พิจารณาปญหาการ ขาถงอารมณความรสก นอดีตดวยการ ชภาษา ละคาพด ประกอบกบั บบพธิ ตี าง วาสามารถ ชอม ยง ปถงอารมณความรสกของมนษย นอดตี ด นอกจากนี รดดี ยัง หความสาคญั กับรฐั ละ สังคมที ขา ทรก ซงอารมณความรสกของปจ จกบคคล ชนกัน ดย รดดี รียกวา ระบอบอารมณความรสก (regime of emotion) 3 McLaren, John P.S., Nuisance Law and the Industrial Revolution-Some Lessons from Social History , 3 Oxford Journal of Legal Studies (1983), p. 155. 4 Ibid, p. 156. 5 Ibid, p. 221. 6 Nussbaum, Martha C., Political Emotions: Why Love Matters for Justice, (Belknap, 2013), pp. 314-21. 7 Stearns, Peter N.; Stearns, Carol Z., Emotionology: Clarifying History of Emotions and Emotional Standard , 90 American Historical Review (1985), p.813. 8 Sterns, Peter N. and Sterns, Carlo Z., Emotionology: Clarifying the History of Emotion and Emotional Standard , The American Historical Review, Vol. 90, No. 4 (1985), pp. 813-836. 9ค ข ง emotives จ งก ง กจ ฐ ค ค ข ง จง ง ค ข ง ค ก จง ค จ ขก 14

วันที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จงั หวัด ชยี ง หม จัด ดยคณะนิตศิ าสตร มหาวิทยาลัย ชียง หม คอ บบ ผนความคาดหวังทรี ัฐ ละสงั คมกลอม กลา หสมาชิก นสังคมมคี วามรสก ป นทิศทางของสังคม ชน การ สดงออกซงความรัก ความจริง จตอระบอบสาธารณรัฐ นฝรงั ศสหลงั การปฏิวัติ ถงขันทมี ีการลง ทษผคนทีมีความรสก ตกตาง ป ปนตน ทงั นี นทัศนะของ วิ ลียม รดดี ทีขยายขอบ ขตของการศกษาประวัติศาสตรอารมณความรสก ป ดมากกวามาตรฐานทางอารมณกทา ห ขาสามารถ มอง หนปฏิกิริยาทางอารมณของสามัญชนทีนอก หนอจากมาตรฐานของรัฐ ละสังคม ด ขาจง สนอวาระบอบอารมณความรสกทีตง ครียด นชวงนันทา ห กิด ทีลีภัยทางอารมณ (emotional refute) ขน อัน ปนพนทีมีการผอนคลายระบอบอารมณความรสกลง ชัวคราว ละลดความตง ครยี ด นสภาวะปกติ ลว ทังยังมสี วนสาคญั ห กิดการรวมกลมกนั ละนา ปสการรอถอนระบอบความรสก ดิม ลง ด ปนตน ยกตัวอยาง ชน ซาลง (saloon) หรอส มสร ซง ปนพนทีทีนา ปสการรวมตัวกันของคณะปฏวิ ตั ิ นฝรงั ศส ปนตน10 ความ ดอดรอนราคาญจง ปนความรสก ชิงการ มอง (political emotion) บนสมมติฐานวาอารมณความรสกของมนษยนัน มิ ดดารงอย นปจ จกภาพอยาง บด สรจ ตอารมณความรของปจ จกบคคลยอมตงั อยบน ครงสรางของอารมณ (structure of feeling) ของสังคมหนง ยกตวั อยาง ชน ความรสก รกั บบชวนฝน (romantic love) ของปจ จกบคคลนัน ถอกา นดิ ขน นสงั คมย รปพรอม กับสานักมนษยนิยม (humanism) นขณะทคี ติ รองความรักกอนยคกลางจะมีลกั ษณะ ปนความรกั บบกรรมกาหนด ปนตน11 ดังนัน ความรสกรักจง ปนอารมณทีผกพันอยกับ ครงสรางสังคม ละความ ปลียน ปลงของกระบวนทัศน น ตละยคสมัย ซงทังสองปจจัยนี ลวนหลดพน ปจากการกากบั ควบคมของปจ จกบคคลทังสิน ซงความรสก ดอดรอนราคาญก ชนกนั มิ ชความรสกของปจ จกบคคล ดย ท ตการทสี าธารณชนจะรสกราคาญตอสิงหนงสงิ ด ยอมประกอบ ปดวยความ ปลียน ปลงของกระบวนทศั น ละสภาพของสังคม ละ กายภาพที วดลอมปจ จก วดวย นความหมายนี อารมณความรสกราคาญจง ปนอารมณทางการ มอง ทีกา นิดขน นสังคม ทยอยาง ปนภววิสัยตัง ตทศวรรษ 2470 ละยิงหนา นน ขมขนขนอยางตอ นองจนถงปจจบัน ดัง หน ดจากหลักฐาน ชิงคดีความ นมีการ พพิ ากษา นศาลฎกี า ละศาลปกครองสงสด นประ ทศ ทย ดย ฉพาะ นหมชนชันกลางทีครอบครองทรพั ยสนิ ขนาด ลก ละกลาง นสังคม มอง12 ทังนีความ ปลียน ปลงของกระบวนทัศน ละสภาพ วดลอมอยางสาคัญทีกาหนดรป บบ ละทิศทางของความรสก ดอดรอน ราคาญ สามารถ บง ด ปน 4 จังหวะ ด ก ความราคาญที กิดจากอตสาหกรรม หม ความราคาญจาก รงงานหอง ถว ความราคาญจาก พอนบาน ละ มองนาราคาญ ละสดทายคอการกลนกลาย ปนศัตรระหวางรฐั กบั ประชาชน 2. ก รผน งคม ต กรรม: ต ด ดร นร ค ญข ง มญชน จังหวะ รก คอ การกา นดิ สังคมอตสาหกรรม นประ ทศ ทยทีกอ ห กิดการสราง รงงานอตสาหกรรมขน นกรง ทพฯ ตัง ต ทศวรรษ 2460 ปนตนมา ความตง ครียด นชวงนี กิดขนระหวางชนชันนักอตสาหกรรมกับ ชาวบาน ทียังปรากกฎลักษณะของการ รวมกลมกัน พอปด ปาความ ดอดรอนราคาญ ยกตัวอยาง ชน การรวมกลมกัน พอ รียกรองคา สียหาย ละรองขอ ห รงงาน อตสาหกรรมตาง ชน รงสขี าวกดี รง ลอยกดี ทีกอ ห กดิ สียงดงั ละความสนั สะ ทอนหยดดา นินการ ความ ปลยี น ปลงทาง ศรษฐกจิ อนั กยี ว นองกับความ ดอดรอนราคาญของประชาชน ริมปรากฏ ห หน นคาพพิ ากษาฎกี า ชวงตนทศวรรษ 2460 ซง ปนชวง วลาทีสงั คม ทย ผชิญหนากบั วกิ ฤติ ศรษฐกิจอัน ปนผลพวงมาจากสงคราม ลกครังที 1 อยาง รกตาม ภาย ต งอน ขดงั กลาว สินคา กษตร ละอาหารกลาย ปนสินคาทมี คี วามสาคญั สงครามจงสราง อกาสทางการคา หกับพอคาจนี นสยาม อยางมนี ัยสาคญั 13 อยาง รกตาม มวาจะ ปนขาว มสัก ยางพารา หรอฝาย ลวน ต ปนสนิ คาทจี า ปนตองมกี ระบวน ปรรปดวยระบบ 10 ง กจ, ง งค ก: ก ค ก , ก ก . 2562. ช ค งก จ ง กก ขง จ ก . จ ง 2562, 1 6 ( ค 2562 ง ค 2563). 11 Reddy, William, The Making of Romantic Love: Longing and Sexuality in Europe, South Asia, and Japan, 900-1200 CE, (University of Chicago Press: 2012), pp. 347-348. 12 ง จ ช ฐ ช ช ก ง ค ช ช ซง ช ก ค จจ ก ข งง ซง ง ก ค ค ง ข ก กง ง กข งช ช ก ง 13 ก, ลักษณะของนายทุนไทยในระหวา่ ง พ.ศ. 2457-2482: บทเรียนจากความรุง่ โรจนสโู่ ศกนาฏกรรม, (ก ง : กจ, 2545), 82-90.; ก , จ ซ., จ ฒ ช ก ( ก ), การเปลย่ี นแปลงทางเศรษฐกิจในประเทศไทย 1850-1970, (ก ง : ค งก งค , 2552), 58-59. 15

การประชมวิชาการนิติสังคมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมทิ ศั นนิตศิ าสตร ทย อตสาหกรรมกอนจงจะนา ป ชประ ยชน ด สงผล ห กดิ การขยายตัวของ รงงานอตสาหกรรมทขี ยบั ขา กลชดิ กับชวี ิตของสามญั ชนมาก ขน ละนา ปสขอขดั ยง น รองความ ดอดรอนราคาญดวย ถง มวาสนิ คาขาว ละกจิ การ รงสขี าวจะมีความสาคญั ตอ ศรษฐกจิ ทยมากกตาม อตสาหกรรมนี ดกอ ห กิดผลกระทบ น ชิงลบตอชีวิตผคนดวย รองรอยของความขัด ยงครังหนงปรากฏ นคาพิพากษาฎีกา 348-400/2466 อัน ปน รองราวของประชาชน จานวน 52 คน ดฟองรอง รงสีขาวสีซนถาย ลียง ของพอคาจีน ดยประชาชนอางวาตน ดรับความ ดอดรอนจาก ถา กลบทีถกปลอย ออกมาจากปลอง ฟ รงสีขาว ดยทีเทาแกลบ ดปลิว ปตก นทีดินของ จทก สาหรับคดีนี ศาลมณฑลนครศรีธรรมราช ดตัดสิน ห จทก ชนะคดี อยาง รกตาม มอคดีดา นินตอ ป นศาลอทธรณ ละศาลฎีกา คาตัดสินของศาลก ปลียน ปลง ปวาจา ลย ม ดจง จหรอ ประมาท ลิน ลอ ห จทกกับพรรคพวก ดรับความ ดอดรอน นอกจากนี นทัศนะของศาลความ ดอดรอนของ จทกนัน ปน พียง รอง หยมหยิม ที มควรทา หกระทบตอกิจการสาคัญของบาน มอง ละสิทธิ นความศขสาราญนันมิอาจอาง ด น หลงทามาคาขาย ดัง ขอความวา ความเดือดรอนของโจทกเปนเพียงในสวนรางกายเทานัน ไมไดเสียหายแกทรัพยสมบัตทิ ีเปนการจริงจังไมใชหยมุ หยมิ แล ในบรเิ วณเกดิ เหตุมีโรงสตี ังอยู 4 โรง บางโรงตังมาประมาณ 12 ป เปนการแสดงวาบรเิ วณนเี ปนทาเลการคาชนดิ นี หาใชเปน ทีอยูสาหรับอยูเงียบโดยเฉภาะไม... การทาโรงสีขาวเปนการคาขายทีสาคัญยิง แลรูกันอยูนานแลววา การทาโรงสีตองใช แกลบเปนเชือเพลิง คดีนีไมปรากฎวาจาเลยไดทาอยางใดผิดไปจากโรงสีธรรมดา อันจะแสดงใหเหนไดวาจาเลยขาดความ ระมดั ระวงั โดยเหตผุ ลเหลานจี ะยอมใหความราคาญในสวนรางกายของบุคคล ซึงอยูในสถานทเี ชนนีมาเปนเหตุขดั ขวางการ คาขายสินคาอันสาคัญของประเทศหาควรไม...สิทธิในความศุขสาราญในสถานทีอยางหนึงนันหาจาเปนวาจะเสมือนกับ ความศุขสาราญในสถานทีอีกอยางหนึงไม โจทอยูในทาเลโรงสีขาวจะหวังใชสทิ ธิในความศุขสาราญเหมือนกันอยูในสถานที อันเปนตาบลสาหรับบานอยูเทานันหาไดไม ในเรืองนีถาแมพิจารณาปรากฎวา เทาแกลบทีปลิวมานันเปนความเสียหายแก ทรพั ยสมบัติของโทเปนลาเปนสนั ไมเปนการหยุมหยมิ แลว การวินิจฉยั คดกี อาจเปนอีกรปู หนึงกได 14 3. ก รขย ยตวข งชนชนกล งน ยทนน ย: คว มร ค ญจ ก รงง น ง ถว จากนัน นทศวรรษ 2500 น ยบายการพัฒนา ศรษฐกิจ ริม กิดผลอัน ปนรปธรรมขน ดยมีการสง สริมการลงทน ละการ กาหนดพนทีอตสาหกรรมอยาง ฉพาะ จาะจง ซง รียกวา นิคมอตสาหกรรม ขน ตการ ขาสระบบสนับสนนการลงทนนัน จาของ กิจการอตสาหกรรมตองมีตนทน ละความพรอม นการประกอบอตสาหกรรม นชวง วลานี รงงานขนาด หญยายตน องออกจากชมชน ขาสพนทีอตสาหกรรม ดย ฉพาะ นขณะทีชนชันกลาง ริมลงทน น รงงานอตสาหกรรมขนาด ลก นลักษณะของ รงงานหอง ถว ชน รงงานทาขนม รงงาน คาะทองคา ปลว ฯลฯ นจังหวะนี ภาพรวมของความขัด ยงจงขยบั มาสการ ปนความขัด ยงระหวาง ชน ชันกลาง-ชนชันกลาง มากขน ความ ดอดรอนราคาญจากระหวางประชาชนชนชันกลางกบั อตสาหกรรม ปสระหวางประชาชนดวยกัน อง ดย ฉพาะอยาง ยิงผประกอบการรายยอย จาก ครองจักรขนาด หญมาส ครองจกั รขนาด ลก ละรป บบทีกวางขวางขน ทังนี หากพจิ ารณาคาพิพากษา ฎกี าที 237/2507 พบวา ปนคดี รก นประวตั ิศาสตร ทยทปี ญหาความ ดอดรอนราคาญ กิดขน ดยผประกอบการรายยอย ประ ดนของ คดีคอนายฮวนพงษ ซหาน ดทา ชาตก ถวจากนายดารง จางตระกล พอ ช ปนทอี ยอาศยั ตอมานายฮวนพงษ จา ลย ผ ชาตก ถว ด ชตก ถว ปน รงงานทาขนมปง ละนายสราอาหาร จนกอ ห กิดความ ดอดรอนราคาญกับทีดินขาง คียง ปน หต หนายดารงที ปน จทก ฟองรองขอยก ลิกสัญญา ชาตก นคดีนีศาลฎีกาตัดสินวาจา ลย ดกอ ห กดิ ความ ดอดรอนราคาญ นอาคารพิพาท ละ จทกมี สทิ ธิ นการขอยก ลกิ สญั ญา ชาตก15 นอกจากนี ความราคาญทีมาจากอตสาหกรรม ชิงบริการก กิดมากขน ชน นคดีความตามคาพิพากษาฎีกาที 2153/2520 จทกคอพันตารวจ อกพรายงาม รน อม ดฟองบริษัทวรจักรยานยนต จากัด นองจากจา ลย ด ชทีดินของตน ปด ปนอซอมรถยนต หบริการซอม ครองยนต อปกรณ รวมถงการ คาะ ละพนสี ซงกิจกรรมดงั กลาวทา ห จทก ดอดรอนจาก สียงรบกวน พราะจา ลยมัก 14 ค ก ฎก 348-400/2466. 15 ค ก ฎก 237/2507. 16

วนั ที 20 พฤศจกิ ายน 2563 ณ รง รมฟรามา จังหวัด ชียง หม จัด ดยคณะนิตศิ าสตร มหาวทิ ยาลยั ชียง หม ทดลองอปกรณ บรก ตร คาะตัวถัง ละบางครงั ก กดิ กลินควัน ละนามันดวย ทา ห จทก มสามารถ ชชวี ติ ตามปกติสขอยางที คยมี ด ละยัง กิดผลกระทบดานสขภาพดวย ดย จทก รียกรองขอคา สียหาย ปน งิน 10,000 บาท ละตอ ปอีก ดอนละ 5,000 บาทจนกวา จา ลยจะยติการกอความ ดอดรอนราคาญ ตลอดจน หขอ หศาลสงั หามจา ลยกอความ ดอดรอนราคาญอกี ดงั ขอความวา โจทกอาศัยอยใู นทีดนิ ของโจทกมาประมาณ 44 ป โดยปกตสิ ุข ไมมีเสียงดงั ใหเกิดความราคาญ บริเวณทดี นิ ดังกลาวเปนที อยูอาศัย จาเลยไดใชทีดินของตนกอสรางโรงงานอุตสาหกรรมซอมเคาะและพนสีรถยนต ฯลฯ...กลาวคือ ทุกวันเวนวัน อาทิตยตังแตเวลา 8.00 นาฬิกา ถึง 17.00 นาฬิกา และบางวันประมาณ 5 ครัง ในหนึงเดือน ไดปฏิบัติงานติดตอกันจาก กลางวนั ถึงเวลา 21.00 นาฬิกา จาเลยใชใหลกู จางของจาเลยเดินเครืองยนตอยางเตมทีทดลองอุปกรณหามลอรถยนต แตร รถยนต เคาะตัวถงั ทาใหเกิดเสยี งดงั และกระเทือนเกนิ กวาปกตบิ างครังมกี ลนิ นามนั ฟุงออกมาและเปนควนั ตลบไปหมด เปน เหตุใหโจทกและครอบครัวกับบคุ คลอนื ไดรบั ความสะเทอื นทางสมอง จติ ใจไมสงบไมเปนปกติ ปฏิบตั ิงานไมไดพกั ผอนก ไมสะดวก โจทกและครอบครัวตองไปหาแพทยรกั ษาพยาบาลเกียวกบั ประสาทและหัวใจ ฯลฯ 16 สงิ ทนี าสน จ นคดนี ีคอ คา สยี หายที รียกรองนนั ปนจานวน งินทมี าก ละศาล ดพิพากษาตามคารองขอของ จทกทังหมด ปน งินจานวน 10,000 บาท ละสัง หจา ลยยติการทาละ มิด ซงผิดจากทีผานมา ซงศาลจะพยายามประนีประนอม หธรกิจของจา ลย ดา นนิ การตอ ป ด ดยอางถง รอง ความสาคญั ตอ ศรษฐกิจของประ ทศ ตสาหรับธรกจิ รายยอย หลานีมี นว นม นการวนิ ิจฉัยคดี ความ ดอดรอนราคาญ ตกตางออก ป คอศาลมคี วาม ขมงวด นการควบคม รองความ ดอดรอนราคาญมากขน นอกจากนี ความกกั ขฬะ ละหยาบคายถกควบคมมากขนตัง ตทศวรรษ 2500 ปนตนมา ซงมิ ดหมายความถง ฉพาะความ หยาบคายระหวางบคคลตอบคคล ทานัน ม ต วิถีชีวิต ทีกักขฬะ ละหยาบคายกถกควบคมมากขนดวย ดังทีจะ หน ดจากคา พิพากษาฎีกา 769/2516 ซง ปนการ ชประกาศคณะปฏิวัติอัน ปนกฎหมายพิ ศษ ขามาควบคมพฤติกรรมที มพงประสงคของ อันธพาล ดยการอางวาคนกลมนี ปนที ดอดรอนราคาญของประชาชน ดยทัว ป พราะ ปนภัยตอสังคม ละกอความเดือดรอน ราคาญใหกับผูมากิจธรุ ะในยานดังกลาวอยเู ปนประจา17 4. ก รกล ย ปน ม งร ค ญ: ก รพพ ทกนร ว ง พ นบ น จนกระทัง นชวงทศวรรษ 2530 ซง กิดความ ติบ ตทาง ศรษฐกจิ อยางมาก ดทา หกรง ทพมหานครกลาย ปน มอง ต ดยี ว กิดการอพยพ ขา มองของคน นภมิภาคตาง อยางกวางขวาง พรอม กับความตองการพนทีสาหรับอยอาศัย ละราคาทีดินสงขน จาก ดิมมาก สงผล หทอี ยอาศยั นลักษณะ ชมชน นวตงั 18 ซงกอ ห กิดรป บบของความ ดอดรอนราคาญ หม ขน ชน การสญ สยี ความสขสาราญ นการ ดรับสายลม ละ สง ดด หรอ การพิพาทกัน รอง นวทีดิน ละทรัพยสิน อกชน ปนตน นยคนี ชนชันกลางที อาศยั รวมกันอยางหนา นน น มองมิ ด พยี ง กดิ ความตง ครียด น ชงิ อาชพี ทานนั ต พยี งการดารงอย ละการ ชชวี ิตประจาวันของชน ชนั กลาง ตละคนตางกกระทบกระ ทอนตอความหงดหงิดราคาญ จของชนชันกลางอีกคนหนง ยกตวั อยาง ชน คดคี วามตามคาพพิ ากษาฎกี า 2949/2526 (ประชม หญ) ปนขอพิพาทที จทก ละจา ลย ปน จาของทีดิน ขาง คยี ง นซอยสทธพิ ร ถนนอ ศก-ดิน ดง ซงมคี วามกวางระหวาง 3.75-4.00 มตร มีประชากรหนา นนประมาณ 25 หลังคา รอน ตอมา จา ลยที 1 ดปรับปรงอาคารของตนจาก ดิมทีสงสามชันครง ปนหาชันครง พอ ช ปน รงงานผลิต วชภัณฑ ซง ปน หต หปดบัง สง สวาง น วลากลางวนั ละทางลมทา หอบอาวกวาปกติ กทีดินของ จทก ดยทีจา ลยที 2,3,4, ละ 5 ปนหนวยงาน ละ จาหนาทีรัฐ น ตา หนงตาง ด ก ผวาราชการกรง ทพมหานคร หวั หนา ขตพญา ท ละหวั หนา ขตหวยขวาง ตามลาดบั ซงทงั หมดถกฟองรองวา ม ปฏิบัติหนาที นการตรวจสอบ บบ ปลน ห รียบรอยกอนอนญาต ทางดานของจา ลย ดตอสวาตน ดรับอนญาต นการกอสรางอาคาร ดยชอบดวยกฎหมาย ละซอยสทธิพร 2 นนั กอย นยานที จริญ ลว นคดนี ศี าล ดทาการ ดิน ผชญิ สบพบวาความสงของอาคารนนั มาก 16 ค ก ฎก 2153/2520. 17 ค ก ฎก 769/2516. 18 ค ช ช ง จก ง ขง จ ซงก งช ข ง ค คช ค ซง ช จ ขง คญ จ , วัฒนธรรมการใช้กฎหมายของชุมชนแนวตั้ง, ฑ ช ง , 2561. 17

การประชมวิชาการนิติสังคมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมทิ ศั นนติ ิศาสตร ทย กิน ป มอ ทียบกบั ความกวางของซอย ทา ห จทก ดรับความ สียหายจากการถกบังกระ สลมถงปละ 6 ดอน ละซอยสทธิพร 2 มิ ช ยาน จรญิ ตามทีจา ลยกลาวอาง ต ปนยานทอี ยอาศัย พราะ ยกออกมาจากถนนชอวาประชาสง คราะห19 ทีผานมาขอพิพาท กยี วกับความ ดอดรอนราคาญ รองการบดบังทิศทางลม ละ สงสวางนนั ม คยปรากฏมากอน ละ ม คย มีกรณีที จทก ดยนฟองหนวยงานรัฐ ปนจา ลยดวย ดังนัน ความ ปลยี น ปลงทาง ศรษฐกจิ ละการ มอง นชวงกลางทศวรรษ 2520 ด หกา นิดคนกลม หมที ปนอิสระจากขาราชการมากขน พรอม กับทีความ ติบ ตของ มอง ดนาพารป บบ หมของความ ดอดรอน ราคาญตามมาดวย คดีลักษณะ ดียวกันนี กิดขนอีกครังตาม คาพิพากษาฎีกา 1552/2529 ทีประชาชนฟองกรง ทพมหานคร ซง ปน หนวยงานของรัฐวา ดสรางความ ดอดรอนราคาญ ห กตน จทก ปน จาของทีดินบนถนน พชรบรีตัด หม ตอมากรง ทพมหานคร ด สรางสะพานลอยปดหนาทีดินริมถนนของตน ซง ปน หต หตน ดรับความ มสะดวก ละ ดอดรอนราคาญ นการสัญจร ปมา จง ด ฟองรองตอศาลฎีกา ดพิพากษา หฝายจา ลยชนะคดี20 ปรดสัง กตวา ครงการการพัฒนา มองตาง นระยะ รก ดกอ ห กิดความ ขดั ยงระหวางชนชนั กลางกบั รัฐมากขน นอกจากการพัฒนา ดยทัว ป ลว สวมกลาย ปนองคประกอบทีตองมี นหมบานจัดสรร ซง ปนทีนิยม นหมชนชันกลาง ประกอบกับ ครงสรางของ มองที รง รา ละรวมศนยทา หราคาทีดิน ละอาคารสงขน ความหนา นนของประชากรกสงขนตาม ปดวย บาน รอนของชนชนั กลางอนั ปนทีนิยมของชนชนั กลางลดขนาดจาก 100-400 ตารางวา หลอ พยี ง 50 ตารางวา ทาวน ฮาส ตก ถว ละ คอน ดมิ นยี ม ริม ดรับความนยิ มมากขน21 ผลทีตามมาอีกประการคอ สวมนันอย กลกัน ละกนั มากขนตาม ปดวย อยาง รกตาม สวม อาจ ปน ครองหมายของความหรหราศิวิ ลซ น ชิงปจ จกของชนชันกลางตามทมี นฤทัย ชยวิ ศษ ดศกษา ว ละ ปนความสะอาด ละ สาธารณสข นมิติ ชิงสาธารณะ ตสวม นฐานะที ปนของปจ จกรายอนกลับกลาย ปนการดหมิน สกปรก ละสรางความ ดอดรอน ราคาญ ดัง หน ดจากหลายคดี นชวงนี ชน คาพิพากษาฎีกาที 3833/2530 ซง ปนคดีพิพาท รองสวม ต ยงกัน รองทีจา ลย ดสราง สวม ละขดหลมพกั อักอจจาระ วประชิดติดกบั นวทดี ินของ จทก จน จทก ดรบั ความ ดอดรอนราคาญจนขอ หศาลสงั หจา ลยรอถอน สวม ละกลบหลมพนั กอจจาระ อยาง รกตาม จา ลย ดอางวาสวมของตนมิ ดสรางความ ดอดรอน หกับ จทก ละทสี าคญั คอ จทก อง ดสรางรัวคอนกรีต กลชิดกับบานของจา ลยจนกา พงนันสงพนหลังคาบานจา ลย ทา หนอก สียจากทีบานของ จทกจะ ม ดรับ สง สวาง ละลมตามสมควร ลว บรรดานาฝนตาง ของทีดนิ จทกก หลลงมา นทดี นิ ของจา ลยอกี ดวย22 ปรดสัง กตวาทัง จทก ละจา ลย ดสรางความขัด ยง หกับกัน ละกนั สบ นอง ปน วลาหลายป ละปฏิบัติการสรางสวม ละหลมพักอจจาระของจา ลย นคดีนีนันชัด จนจนกลาว ดวาจา ลยอาจมี จตนากลัน กลง จทก ห ดรับความ ดอดรอนราคาญ พอ ตอบ ต จทกที ดสรางความราคาญ หกบั ตนดวยการสรางรัวสง ชนกัน นทีนี สวม จงถก ช ปนรปสัญญะ นการ สดงความ มพอ จ ละ ปนพจนารมณทีสอสารอารมณความรสกราคาญของจา ลยที สดงออกตอ จทก นลักษณะของความ สกปรก ส ครก ปนที รัง กียจ23 ความสมั พันธระหวาง พอนบานชนชนั กลาง ซงครอบครองทรพั ยสิน ละทีดนิ นมาตรฐาน ดียวกนั ดย สดงออกมาผานคดีนี จง ปนความรัง กียจ หรออยางนอยทีสดคอความ ม ววาง จตอกัน ละกัน ละยัง สดง ห หนรองรอยของความ ม ววาง จรัฐ ละการ สดงออกทางอารมณอยางรอน รงตอกนั ละกนั ดวย พราะ ดยปกติ ลวการสรางรวั สงนัน ปนคดคี วามทีมบี รรทดั ฐานชัด จนพอสมควร วาอาจระงบั ขอพิพาทดวยการศาล ด ดังนัน การตอบ ตดวยการสรางสวม ละบอพักอจจาระ วติดทีดินของ พอนบานจง มอย นลกั ษณะ ของความพยายาม ก ขปญหา ยิง มอขอ ทจจริงของคดีมีความชัด จนวาจา ลย มอาจชนะคดดี วย ลว ยิงตอกยาสมมติฐาน บองตนวา พฤติการณของจา ลยทีตอบ จทกนันคลายกบั การ ก คน ละ สดงออกซง ศักดิศรี ของตน สียยงิ กวาความพยายาม นการระงับขอ พพิ าท 19 ค ก ฎก 2949/2526. 20 ค ก ฎก 1552/2529 21 ง , านในกรุงเทพฯ: รูปแบบและการเปล่ียนแปลงในรอบ 200 ปี (พ.ศ. 2325-2525), 368-369. ง ช, ประวตั ิศาสตรสังคม: สว้ มและเครอื่ งสขุ ภัณฑในประเทศไทย (พ.ศ. 2440-2540), ฑ , 289. 22 ค ก ฎก 3833/2530. 23 ค ง ข ง ข ฒ ช , ประวัติศาสตรสังคม: ส้วมและเคร่ืองสุขภัณฑในประเทศไทย (พ.ศ. 2440-2540), ฑ , 36-37. 18

วนั ที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จังหวดั ชยี ง หม จัด ดยคณะนิตศิ าสตร มหาวทิ ยาลยั ชยี ง หม 5. ก ร ผชญ น ร ว งรฐ ล ปร ช ชน: คว มร ค ญ น ดด ดยวข งชนชนกล ง ทย ความ ปลยี น ปลงทีสาคัญ กดิ ขน นชวงทศวรรษ 2540 ทีมกี ารจดั ตงั ศาลปกครองขน ดยศาลปกครองมี ขตอานาจ ดยตรง นการปด ปา ละปองกันปญหาความ ดอดรอนราคาญ ผานระบบงานของฝายปกครอง นการขออนญาตกอสราง ละประกอบกจิ การตาง ซงความพยายามอัน กิดขนจาก จตนาทีดนี ี กลับทา หระบบความสัมพันธระหวางชนชันกลาง ละกลมสงั คมอน ลวรายลง พราะ ต ดมิ รฐั จะอย นฐานะที ปนคนกลางระหวางชนชันกลางสองฝาย กลายมา ปนรัฐกลาย ปนคขดั ยงของชนชันกลาง ทนชนชนั กลางอกี ฝายหนง ทน ศาลปกครองจงกลาย ปนสนามที ตม ปดวยคดคี วาม ดอดรอนราคาญที อกชนกอขน ตหนวยงานรัฐกลาย ปนผถกรอง น ศาลปกครอง ทน นขณะทีศาลยติธรรมกกลาย ปนพนทีสาหรับการตอสสาหรับความขัด ยง ลกนอย รองความ ดอดรอนราคาญทีมี ลกั ษณะ ปน รองสวนตวั ดย ทมากขน ชน การ ยงพนทจี อดรถ ปนตน ดวิด อม. อง กล ดอธิบาย วนาน ลววา ศาล นสังคม ทยนนั มิ ดถก ช ปนกล กระงับความขัด ยง พียงประการ ดยี ว ต ชศาล ปนสวนหนงของกระบวนการตอรองของตนตางหาก24 นกรณีของศาลปกครอง ทยก ชนกัน ศาลปกครองกลาย ปนพนที หรัฐ ละ อกชนมา ผชิญหนากัน นความขัด ยง กียวกบั หต ดอดรอนราคาญ ซงมล หต รก ริมมกั ปนความระหวางชนชันกลาง ตัวอยาง ชน คาสังศาลปกครองที 574-2545 คดีนผี ฟองคดี ปนราษฎรบาน หลา จานวน 38 คน ปนผฟองคดตี อนายอา ภอ มองจังหวัดลาพน ดยมีมล หต หงคดีวาราษฎรทีอาศัยอย นหมบาน ดียวกัน ด ลียงสกร ปนจานวนมาก อันนามาซงกลิน หมน ละ มลงวัน ต มอราษฎร หลานัน ดรอง ปยงั องคการบริหารสวนตาบล ต ดรับการตอบกลับมาวาหมบานทีพิพาทกันอยอีกตาบลหนง จง ปน หต หประชาชน ดทาหนังสอรอง ปยังนายอา ภอ มองลาพน นทานอง ดยี วกันกบั คดีความตามคาสังที 31/2545 ทีนายสชาติ พิทักษ กับพวกรวม 262 คนฟองคดีตอ ทศบาลตาบลชาง ผอก นายก ทศมนตรตี าบลชาง ผอก ละนายอา ภอ มอง ชียง หม นองจาก พิพาทกบั บรษิ ทั รวมคา อดวานซ ทค อิน ตอร นชัน นล ซง ปนผรับจาง ละขนขยะ น ขตทองที ทศบาลนคร ชียง หม ละนามาพกั ว ทสี สานขวงสงิ ห จนกอ ห กดิ มลภาวะ มกี ลนิ นา หมน ทา หผถกฟองคดี ดอดรอนทงั กาย ละ จ จงฟองคดตี อผถกรองทังสาม พอมิ ห อนญาต หบรษิ ัทผรบั จาง ด หกระทาการดงั กลาวอกี ม พียง ตภาครัฐที ทรกกลางระหวางความขัด ยงระหวางประชาชนดวยกัน ทานัน ตรวม ปถงความขัด ยงกับภาครฐั อยางตรง ปตรงมาดวย ดัง ชน คาสังที 81/2545 ผฟองคดี ฟองรองพนักงานสวนทองถิน ละองคกรบริหารสวนตาบลนา พร อา ภอ พราว จังหวัด ชียง หม นองจากผฟอง ดซอ รงสีขาวพลัง ฟฟา ซงมีระบบควบคม สียง ละฝนละออง ตกลับ ม ดรับการพิจารณา อนญาต หประกอบกิจการ รงสีขาวจากผฟองทังสอง ดยทผี ถกฟอง ม คยออกตรวจสอบสถานทีประกอบการ อีกทังผฟองคดกี ยงั มิ คย ปด ครองจกั ร ลย กระนนั กตาม ศาลปกครองสงสด ดมคี าสัง มรบั คาฟองของผถกฟองดวย หตผลวาผฟองคดี มมีอานาจฟอง นองจาก มิ ดปฏบิ ตั ติ ามกระบวนการคอยนอทธรณ ต ยงคดั คานคาสงั มอนญาตตามทกี ฎหมายกาหนดกอนมาฟองศาล ปรากฏการณทีหนวยงานของรัฐ มวาจะ ปนราชการสวนภมิภาคหรอราชการสวนทองถิน ถกทา หกลาย ปนคขัด ยงกับ ประชาชน ดยตรง ละก ปรดสัง กตวาคดีความทีพิพาทระหวางรัฐกับ อกชน น รองความ ดอดรอนราคาญ กอบทังหมดนัน กิดจาก อกชนที ปนบคคลภายนอก นคดีของศาลปกครอง ซงหมายความวาภาครัฐถกดง ขามาระหวาง อกชนทีมีความขัด ยงกัน ละทังสอง ฝายพรอมทีจะดา นินคดีกับภาครัฐทังสิน มวาจะ ปน อกชนทีอางวา ดรับผลกระทบจาก หต ดอดรอนราคาญ หรอ อกชน ผประกอบ ธรกิจ สภาวะดังกลาว สดง ห หนวาลักษณะของการ ชกฎหมายของคน ทย ที มจะทราบดีวาคขดั ยงของตนมิ ชรัฐ ต ลอกทีจะฟอง รฐั นความ สียหายทีจะ กิดขนกบั อกชน พราะนอกจากจะ มตอง ผชญิ หนากันตามวัฒนธรรมของความ กรง จ ลว การฟองคดีปกครอง ตอหนวยงานรัฐยังมตี นทนทถี กกวา น ชงิ ศรษฐกิจ ทงั คาธรรม นียมศาล ละภาระการพสิ จน นนอนวาการออก บบระบบศาลปกครองดงั กลาวยอมทา หประชาชน ขาถงกระบวนยติธรรม ดงายยงิ ขน ละมี นว นมที สทิ ธิ ละ สรีภาพของประชาชนจะ ดรบั การปรับปรง หดขี นตาม ปดวย หากกล กของการบงั คับคดีตามคาพิพากษามีประสทิ ธภิ าพ ซงจะ ปนประ ดนทีกลาวตอ ปภายหนา อยาง รกตาม การออก บบกล กของศาลปกครองนัน มละ อียดออน นสถานะของความ ปนสถาบนั นระบอบความรสก ละบีบคัน หชนชันกลาง ทย ปลก ยกจากคนกลมอน นสังคมยิงกวา ดิม ดย ฉพาะอยางยงิ ความ ปลก ยก 24 Engel, David M., Code and Custom in a Thai Provincial Court, 1978. 19

การประชมวชิ าการนิตสิ ังคมศาสตรระดบั ชาติ หัวขอ จินตนาการ หม ภมทิ ศั นนติ ศิ าสตร ทย ระหวางชนชันกลาง ทยกบั จาหนาทรี ัฐ ซง ดยสภาพของความ ปน จาหนาทีรัฐ ผ ปน รงงานทีอยภาย นระบบความคมครองกยอมอย นสถานะชนชนั กลาง สมอกนั 6. รป: ร บบกฎ ม ย นฐ น ร บ บคว มร ก ความ ปลียน ปลง นทางดานระบอบอารมณความรสกราคาญ นสังคม ทย ด สดงออกผานคาพิพากษาศาลฎีกาทสี ะทอน ขอพิพาท ละประ ดนขัด ยงที กดิ ขน ดยสัมพันธกับ งอน ขดานการพฒั นาทาง ศรษฐกิจ การ มอง ละน ยบายการพฒั นา กลาวคอ การปรับตัว ขาสสังคมอตสาหกรรม นชวงทศวรรษ 2450 ปนตนมา ดกอ ห กิดความ ดอดรอนราคาญ กสามัญชน หลังจากนัน การ ขยายตัวของชนชันกลางจากตัง ตทศวรรษ 2490 ปนตนมา ดกอ ห กิดนายทนยอยทีขยับขยายกจิ การของตน ขาสชมชนทีอยอาศยั มากขน นขณะทอี ตสาหกรรมหนกั ริมขยบั ออกหางจากตวั มอง สงผล หขอพพิ าทรป บบ หม น รองความ ดอดรอนราคาญจง กดิ ขน น ชิงคดีความ คอความ ดอดรอนราคาญระหวางนายทนนอยกับปจ จกบคคล จากนันน ยบายการพัฒนา มอง บบ อกนคร ตัง ต ทศวรรษ 2520 ปนตนมา ด ปลยี นรป บบของทีอยอาศยั ละคขดั ยง นความ ดอดรอนราคาญทกี ลาย ปน พอนบานกับ พอนบาน ที ลาพังการอาศัยอยรวมกันกกลาย ปนความ ดอดรอนราคาญ ลว จน นทีสดหลังทศวรรษ 2540 การ ยกศาลปกครองกับศาลยติธรรม พอจา นก หต ดอดรอนราคาญระหวางคดีปกครอง ละคดี อกชนออกจากกัน ก ดสรางสภาวะคตรงขามระหวางรัฐกับ อกชนอยาง สาคัญ ดังนัน มิติของความรสก ดอดรอนราคาญ ทัง น ชิง นอหา คขัด ยง ละกระบวนการระงับขอพิพาท ด ปรผัน ปตามน ยบาย ของรฐั การตีความ ละการบังคับ ชกฎหมาย กฎหมายจง ปนระบอบความรสกทีมิ ดกากบั ฉพาะพฤติการณความประพฤติ ตซมลกลง ปถงความรสกนกคิด ละอารมณของผคน นสังคม ซงมมมองของการ ช ละการตีความกฎหมาย น รองความ ดอดรอนราคาญ ดสราง ปญหาฝงลก น ชงิ อารมณความรสกของผคน นสงั คม ทย ดย ฉพาะอยางยิง ชนชนั กลาง ทย ทังนี หากวัฒนธรรมคอ ระบบความสัมพันธ วัฒนธรรมของชนชันกลางจงออน อ น ชิงการรวมกลม ละบกพรอง ความสามารถ นการ ชอมตอกับชนชันอน นสังคม รวมถงความหวาดระ วง ละ ม ววาง จตอรฐั ดวย ความสมั พันธประการ ดยี วทีชนชนั กลางพอจะ ชอมตอ ด คอ ความสัมพันธกับชนชันนายทน ซงสนับสนนตน นฐานที ปนนายจาง ละผอปถมั ภ ซง ปนความสมั พนั ธอนั มี ชวงชัน (hierarchy) ละพงพิง (dependence)25 สภาพการณ ชนนี ทา หชนชันกลาง ตละคน ทบจะอย นสภาวะหวาดระ วงตอคน ทกกลม นสังคม รวมถง นหมของตน องดวย (state of war of all against all) มอกรณีของกการ ช ละการตคี วามกฎหมายวาดวย หต ดอดรอนราคาญ ปนหลกั ฐานหนงทสี องประกาย ห หน นว นมวา ระบบกฎหมาย ปนสวนหนงของระบอบความรสกทางการ มองทีสรางความทกขทนทางสังคมจากความราคาญ หกบั ชนชันกลาง ทย ละ ยัง ปนหนอ ชอ ปสทัศนะมอง ลก น งราย ซง ม ปนมิตรตอสงั คม สรปี ระชาธปิ ตย ลว ปญหาสาคัญทีตามมาคอ ระบบกฎหมาย ทย น รองความ ดอดรอนราคาญสามารถปรับตัวอยาง ร ดบาง พอลดความ หลมคมของการกระ ทกกระ ทอนอารมณความรสกของชนชัน กลาง หมากทีสด ซงอาจจา นกการปฏิรปกฎหมาย พอวัตถประสงคดังกลาว ดสองประ ภท คอ ระบบกฎหมายที กียว นองกับความ ราคาญ ดยออม กับระบบกฎหมาย หงความราคาญ ดยตรง สาหรับกฎหมายทีเกยี วเนืองกับความราคาญโดยออม กอนอนตองตระหนัก หชัด จนกอนวา ประวัติศาสตร ดชี สดงผาน หลักฐาน วชัด จนพอสมควร ลววาความราคาญ ปนความรสกสาธารณะที กิดจากน ยบายของรัฐ น รองการพัฒนา ละ ปสมั พันธกบั พนทกี ายภาพของชนชันกลาง ดย ฉพาะอยางยงิ ความ ดอดรอนราคาญที กิดขนอยางกวางขวางตัง ตชวงปลายทศวรรษ 2520 ปนตน มา ดังนัน ปจจัยทีกอ ห กิดความราคาญจง ปนประ ดนที หญกวาระบบกฎหมาย นการจัดการระงับขอพิพาท รองความราคาญ สียอีก พราะ ปนกฎหมายวาดวยน ยบาย ละ นวทางการพัฒนาของรัฐ 25 ค ฒ จ ค ชง จก ค ง กง ง ช ช ซง ช ช ก ง กก ก ก งก ก กข ข ข ง ค ฒ ข ค คช ค กก คข ง จจ ค ก งก ง ก งข งค กก ชกข งช ช ก ฒ , . . ., ชีวติ และจุดจบของสลัมกรงุ เทพฯ ง ข ง ช ช ก ง จจ ช แหง่ หนง่ึ , (ก ง : จ งค จ งก , 2537). 20

วนั ที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จงั หวัด ชยี ง หม จัด ดยคณะนิติศาสตร มหาวทิ ยาลยั ชียง หม องคประกอบ รกทีตอง ก ข คอ การพงตระหนักวากฎหมาย นการบริหารจัดการพนทีกายภาพนัน ปน รองทีสาคัญกวา ความสวยงาม ชิงทัศนียภาพ พราะพนทีกายภาพมีสวนอยางสาคัญ นการขัด กลาพนทีทางความคิด ความรสก ละพนทีทางสังคม26 กฎหมายจาพวกนี ชน พระราชบัญญัติผัง มอง พ.ศ. 2562 ซงความรสก นสังคม ทยมักพิจารณาวากฎหมายผัง มอง ปน พียง คการ ระบายสีบน ผนทีซง รความหมาย ทานัน ดังขอความวา ราจงตองพยายามบอกวา วลา รากาหนด ห ปนสี ฉย มัน ม กิดประ ยชน อะ รหรอก มนั ตองมคี น ขามารวมดวย ตวั ผัง มองรวมที ราพดถง นอดตี มันจง ม กดิ ผล 27 ทังนี พราะปฏบิ ตั กิ ารตามกฎหมายผัง มอง ปนปญหา ชิง ทคนิคทีมคี วามซับซอนมาก ดงั นนั ตัง ต พ.ศ. 2518 ทีประ ทศ ทย รมิ มีการประกาศ ชกฎหมายผัง มองมาก ม คยมกี าร ประกาศผัง มอง ฉพาะ28 อัน ปนจด ดนของกฎหมายผัง มองดังกลาว ลย29 สาหรับประ ดนกฎหมายผัง มอง ภิญญพันธ พจนะลาวลั ย ดวิ คราะห ววา นชวงทศวรรษ 2500 นัน ปนทียอมรับกัน ดยทัว ปวา กฎหมายผัง มอง ปน ครองมอของการพัฒนารัฐ นการบรหิ าร จัดการพนที มองอยาง ปนวิทยาศาสตร ตประวตั ิศาสตรของการตราพระราชบญั ญัติผงั มอง พ.ศ. 2518 กลับดา นิน ปอยางลาชานบั ทศวรรษ ละประสบปญหามากมาย ชน การสญหาย ปของรางพระราชบัญญัติผัง มองฉบับทีปรกษาอ มริกัน ซงมีความกาวหนามาก ปนตน30 อีกดานหนง คอ ปญหา นการจัดการอารมณความรสก ดยกฎหมายทีสัมพันธกับความเดือดรอนราคาญโดยตรง ทังนี พนฐานของระบบกฎหมายทีบริหารจัดการความ ดอดรอนราคาญทีพงตระหนัก ปนประการ รก คอความ ปนระบอบอารมณความรสก ของระบบกฎหมาย ตัวบท ละปรัชญากฎหมายทีผานมามัก ดรับคาอธิบายวากฎหมาย ปนกล ก นการควบคมความประพฤติ มิ ช ความรสก31 กฎหมายจง ปนระบอบความรสกทีมิ ดตระหนักถงบทบาท นการบริหารจัดการอารมณความรสก นสังคม ลย ขอ สนอ สาคัญของงานชินนี คอ พยายามชี ห หนวาการตัดสินขอพิพาททางสังคม รองความ ดอดรอนราคาญนัน ดยสภาพยอม ปนการที กฎหมาย ขา ปบริหารจดั การควบคมวถิ คี วามรสกของสังคม ดยสภาพ ละความ มระวงั หวตอภารกจิ ดังกลาวทา หความรสกราคาญถก กดทับอยางสาหัส ดยผ ดรับผลกระทบมากทีสด คอชนชันกลาง นสังคม ทย ละความรสกทกขทนของพวก ขาอาจ ปรสภาพ ปส ความรสกทางการ มอง ด กล กทางกฎหมายทอี อก บบมา พอควบคมความประพฤติ ละการกระทา ปนหลกั จงขาดความละ อยี ดออน น รองอารมณ ความบกพรองประการ รกทีควรบันทก ว นทีนี คอการสาคัญผิดในลักษณะของอารมณราคาญ กลาวคอ ประมวลกฎหมาย พง ละ พาณิชยอัน ปนบทบัญญัติหลัก นการวินิจฉัย รองความ ดอดรอนราคาญนันถกอธิบายวา ปนกฎหมาย อกชนที หความสาคัญกับ ประ ยชนสวนตน ปนหลัก32 ซงฐานคิดทีนักกฎหมายตองพิจารณา หดีคอ ความรสกราคาญมิ ด ปน พียงความหงดหงิดงนงานของ ปจ จก ต ปนความอัดอันของสังคมภาย ตน ยบายรัฐ การหลงผิดวาความราคาญ ปน รองปจ จกบคคล ดย ทยิงทา หวิถี นการ พิจารณาคดี รองความ ดอดรอนราคาญดา นนิ ปอยางจากัดคับ คบตาม บบพิธขี องกฎหมาย พง ละพาณิชย ทังทีประ ดนความรสก ของสงั คม ปนประ ดนสาธารณะ 26 งค งก งค ค ง งค ญญ จ , การผลติ ความหมาย “พนื้ ท่ีประเทศ ไทย” ในยคุ พัฒนา (2500-2509), ฑ , 2552, 247-255. 27 ฒ ง ก , . . . ก ง ง 2562 ค งข ง ง ง ช งก ง ,[ ], เดอะ สแตนดารด, 8ค . . 2562, ง https://thestandard.co/town-planning-act-2562/ ( ข ง 10 ก . . 2563). 28 ง ง ฉ ง ง ค งก ก ฒ ง ก ฉ งกจก ก ข ง ง ก ขง ช ช กขก ค ก ค ค งกช ช ค ข ง ช ช ข ง งค งก ง ฐกจ งค ง ง งฉ จ ง ง ง งช จ ซง ก ก งก จงจ ง ก ก ง ง ฉ จข งกฎ ช ญญ ก ก ง งก ง , คูม่ อื การวางและจดั ทาผงั เมอื งเฉพาะ, (ก ง : กง งช , 2552), 1-2. 29 ฒ ง ก , . . . ก ง ง 2562 ค งข ง ง ง ช งก ง ,[ ], เดอะ สแตนดารด, 8ค . . 2562, ง https://thestandard.co/town-planning-act-2562/ ( ข ง 10 ก . . 2563). https://thestandard.co/town-planning-act- 2562/ 30 ญญ จ , เทศบาล: พ้ืนท่ี เมอื ง และกาลเวลา, (ก ง : , 2560), 139-143. 31 จ ( ก ), ความรูพ้ ื้นฐานเกีย่ วกับกฎหมาย, (ก ง : จ งก , 2547), 31-32.; ง , ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับ กฎหมายท่วั ไป, (ก ง : , 2556) 36-37. 32 ช, . . ., ประมวลกฎหมายแพง่ และพาณิชยว่าดว้ ยนิติกรรมและหนี้ เลม่ 1 (ภาค 1-2), (ก ง : ญ ช , 2559), 1. 21

การประชมวิชาการนติ ิสังคมศาสตรระดบั ชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมิทศั นนิติศาสตร ทย จรงิ ลว ความตระหนกั วาปญหาความ ดอดรอนราคาญ ปนประ ดนสาธารณะนันก ดรบั การนา สนอมา ดยตลอด นา ปส ความพยายามผลกั ดัน หขอพิพาท รองความ ดอดรอนราคาญกลาย ปนประ ดนสาธารณะมากยงิ ขน ผานกล กของกฎหมายปกครอง ละ ศาลปกครอง ซง มจะทา หความสาคัญของนิติวิธี นกฎหมาย พง ละพาณิชยมีความสาคัญนอยลงกจริง อยาง รกตาม สิงที พมิ ขนมา คอนิติวิธี บบกฎหมายปกครอง ซงถง มจะ ปนมิตร ละสะดวกสาหรับผรองมากขน ต นขณะ ดียวกันกสรางภาระทีหนักอง หกับ หนวยงานของรัฐอยางมหาศาล ละจัดวาง หรัฐกลาย ปนคตรงขามกับประชาชนผรองมากขน ทัง ทีผกอความ ดอดรอนราคาญที ทจรงิ คอ อกชนอกี รายหนง ทีพรอมจะดา นินคดตี อ จาหนาทีรฐั ชนกัน หากพฤตกิ ารณปรากฏวา จาหนาทีรฐั ขดั ขวางการกระทาของ ตน ภาวะทีกลน ม ขาคาย มออก (dilemma) ของหนวยงานรัฐนี ปนผลตามปกติของกระบวนการ ปลียนประ ดนทางสังคม การ มอง หกลาย ปนประ ดนทางกฎหมาย ดยครอบคลมทังกระบวนการนิติบัญญัติ กระบวนการ ชอานาจของฝายปกครอง ละ กระบวนพพิ ากษาคดี ซงหลังทศวรรษ 2540 ปนตนมา ประ ดนความ ดอดรอนราคาญ ดรับการบริหารจัดการ ดยกฎหมายหลายฉบับ ละอย น ขตอานาจของศาลปกครอง ปนหลัก ชน พระราชบัญญัติ รงงาน พ.ศ. 2512 พระราชบัญญัติผัง มอง พ.ศ. 2512 พระราชบญั ญตั คิ วบคมอาคาร พ.ศ. 2522 พระราชบญั ญตั คิ มครองคณภาพสิง วดลอม พ.ศ. 2535 พระราชบัญญัตวิ ธิ ปี ฏบิ ตั ริ าชการทาง ปกครอง พ.ศ. 2539 ปนตน นขณะทศี าลตางกมอี านาจ นการตดั สนิ จ หคณ ห ทษทางอารมณ ดย ปลยี น รองอารมณ หกลายมา ปน รองกฎหมาย ดย ท ซงปราศจากความระวงั หวตอหนาทีอันละ อียดออนของตน อง ดยผ ขยี น รยี กวาพพิ ากษารมณ (judicilizaion of emotion) จากสภาพปญหาดังกลาว พงสงั กตวาการมรี ะบบกฎหมายทีครอบคลม ละซับซอนมิ ดนา ปสการ กปญหา สมอ ป พราะ ถง มการ ปรรปประ ดนทางการ มองกลาย ปนประ ดนทางกฎหมาย ละพิพากษารมณ น รอง ดอดรอนราคาญจะชวย กลบ กลอน ปญหาความ ดอดรอนราคาญระหวางชนชันกลางดวยกนั ดบาง ตก ดสรางปญหา หม น ชิง ครงสรางของระบอบความรสก นสงั คม นขณะทคี วามสามารถ นการ ผชิญหนาอยางสันติระหวางชนชันกลางดวยกนั กลับลดนอยลง กระบวนการยติธรรม น รองความ ดอดรอน ราคาญนีจงสรางความตง ครียด น ชิงอารมณความรสกมากขน ความ ดอดรอนราคาญจง ปนมากกวาอารมณความรสก ลกนอยของปจ จกบคคล หากพิจารณา น ชิงประวัติศาสตรของ ระบอบความรสก ละความ ดอดรอนราคาญยังสงผลกระทบตอสงั คม ทยมากกวาความ ปรปรวนของอารมณ ปนครังคราว หลักฐานทาง ประวัติศาสตร ดชี ห หนความสบ นองของปญหาความ ดอดรอนราคาญของชนชันกลางทีคลีคลายออกมาทามกลางบริบทสังคมที นน ทวภิ าวะของการพฒั นา ศรษฐกจิ พอชนชนั นา ละความ หนอก หน จชนชันลาง นขณะทีชนชันกลาง ดรบั การสนั นิษฐานภาย ตอดมคติ วา ปนชนชันทมี ี ปนความหวงั ของสังคม อยาง รกตาม งานวิจัยชินนี ดชี วพอสมควร ลววา หากพิจารณาขอพิพาท นชีวิตประจาวนั ของชนชันกลาง ทยผานความ ดอดรอนราคาญ ลว พวก ขากลับกลาย ปนชนชันที ดด ดียว ละปวย ขทีสดจาก ครงสรางสังคม น ระบอบความรสกราคาญ จงมิ ช รองที มอาจคาดหมาย ดวา พราะ หต ดคนกลมนจี ง ม ววาง จชนชนั ลาง ปฏิ สธภาครฐั ตลอดจนสยบ ยอม ละออน หว ปนพิ ศษตอชนชันนาทาง ศรษฐกิจ ละวัฒนธรรม พราะชนชันนาอาจ ปน พียงคนกลม ดียวทีชนชันกลางมี ความสัมพันธอนั ดีดวย มจะ ปนความสมั พันธ น ชงิ พงพงิ อปถัมภกตาม ค พพ ก ศ ลฎก บรรณ นกรม คาพิพากษาฎีกา 237/2507 คาพิพากษาฎกี า 348-400/2466 คาพิพากษาฎีกา 769/2516 คาพพิ ากษาฎีกาที 511-532/2466 คาพพิ ากษาฎกี า 44/2483 คาพพิ ากษาฎกี า 1908/2518 คาพิพากษาฎกี า 1082/2467 คาพพิ ากษาฎีกา 893/2484 คาพิพากษาฎกี า 2153/2520 คาพพิ ากษาฎกี าที 128/2568 คาพิพากษฎีกา 543/2492 คาพิพากษาฎกี า 10/2523 คาพิพากษาฎีกา 387/2468 คาพิพากษาฎกี า 175/2494 คาพพิ ากษาฎีกา 2329/2524 คาพพิ ากษาฎกี าที 229/2470 คาพrิ ากษาฎีกา 877/2497 คาพพิ ากษาฎีกา 294/2525 คาพพากษาฎกี าที 256/2472 คาพพิ ากษาฎกี า 1719-1720/2499 คาพพิ ากษาฎีกา 2949/2526 คาพิพากษาฎกี า 501/2478 คาพิพากษาฎกี า 388/2505 คาพิพากษาฎีกา 1398/2506 22

วันที 20 พฤศจกิ ายน 2563 ณ รง รมฟรามา จังหวดั ชียง หม จัด ดยคณะนิตศิ าสตร มหาวทิ ยาลัย ชยี ง หม คาพพิ ากษาฎกี า 1510/2528 คาพพิ ากษาฎกี า 2920/2537 คาพิพากษาฎีกา 3815/2540 คาพิพากษาฎกี า 2874/2528 คาพพิ ากษาฎีกา 6219/2537 คาพพิ ากษาฎกี า 77/2541 คาพิพากษาฎีกา 1552/2529 คาพพิ ากษาฎกี า 7399/2537 คาพพิ ากษาฎีกา 4003/2541 คาพิพากษาฎกี า 1651/2530 คาพพิ ากษาฎกี า 366/2538 คาพพิ ากษาฎกี า 5942/2541 คาพพิ ากษาฎีกา 2345/2530 คาพพิ ากษาฎกี า 1181/2538 คาพิพากษาฎกี า 8/2542 คาพิพากษาฎีกา 3833/2530 คาพิพากษาฎกี า 1541/2538 คาพพิ ากษาฎีกา 4882/2543 คาพิพากษาฎีกา 2125/2531 คาพพิ ากษาฎกี า 1581/2538 คาพิพากษาฎีกา 5416/2543 คาพิพากษาฎีกา 4579/2531 คาพพิ ากษาฎกี า 1856/2538 คาพพิ ากษาฎกี า 5904-5911/2543 คาพพิ ากษาฎีกา 572/2532 คาพพิ ากษาฎีกา 1945/2538 คาพพิ ากษาฎีกา 624/2544 คาพพิ ากษาฎีกา 4008/2532 คาพิพากษาฎีกา 5179/2538 คาพพิ ากษาฎีกา 877/2546 คาพิพากษาฎกี า 4237/2532 คาพพิ ากษาฎีกา 6641/2538 คาพิพากษาฎกี า 10544/2546 คาพพิ ากษาฎกี า 2279/2533 คาพิพากษาฎีกา 6674/2538 คาพพิ ากษาฎกี า 7984/2547 คาพิพากษาฎีกา 2403/2534 คาพพิ ากษาฎีกา 9374/2538 คาพพิ ากษาฎีกา 8309/2548 คาพิพากษาฎกี า 2414/2534 คาพพิ ากษาฎีกา 4390/2539 คาพิพากษาฎกี า 5700/2550 คาพิพากษาฎีกา 3981/2534 คาพิพากษาฎกี า 4717/2539 คาพิพากษาฎีกา 2335/2551 คาพพิ ากษาฎีกา 963/2535 คาพิพากษาฎีกา 5570/2539 คาพิพากษาฎีกา 10230/2553 คาพพิ ากษาฎกี า 2906/2535 คาพิพากษาฎกี า 6110/2539 คาพิพากษาฎีกา 1587/2556 คาพพิ ากษาฎกี า 3741/2535 คาพิพากษาฎกี า 6377/2539 คาพิพากษาฎีกา 12983/2558 คาพิพากษาฎกี า 939/2536 คาพิพากษาฎกี า 861/2540 คาพิพากษาฎีกา 14822/2558 คาพพิ ากษาฎีกา 1957/2536 คาพพิ ากษาฎีกา 1490/2540 คาพพิ ากษาฎีกา 45/2559 คาพิพากษาฎกี า 737/2537 คาพิพากษาฎีกา 7408/2540 คาพพิ ากษาฎกี า 2318/2559 คาพพิ ากษาฎีกา 738/2537 คาพพิ ากษาฎกี า 2227/2540 ก รตพมพ บทบาทหนาที ละความรบั ผิดชอบขององคกร [ระบบออน ลน], การนิคมอตุ สาหกรรมแหงประเทศไทย (กนอ.) หลงทมี า https://www.ieat.go.th/about/roles- responsibilities ( ขาถง มอ 26 สงิ หาคม 2562). Engel, David M., and Engel, Jaruwan, Tort, Customs and Karma: Globalization and Legal Consciousness in Thailand, (Chiang Mai: Silkworm, 2009). กฤษณพชร สมณวัตร, การประกอบสรางอานาจตุลาการในสงั คมไทยสมยั ใหม, ดษฎนี พิ นธปรัชญาดษฎีบัณฑติ (ประวตั ศิ าสตร) มหาวทิ ยาลยั ชียง หม, 2562. ณฏั พงษ สกล ลยี ว, ความเปลียนแปลงทางเศรษฐกจิ และสงั คมกับการเมืองไทยหลงั สงครามโลกครังที 2 ถึงการรัฐประหาร พ.ศ. 2500, วทิ ยานิพนธศลิ ปศาสตรมหา บณั ฑติ (ประวัติศาสตร), มหาวทิ ยาลัย ชียง หม, 2552, หนา 35. นิธิ อยี วศรวี งศ, วัฒนธรรมชนชนั กลาง , น สงั ศติ พริ ิยะรังสรรค ละผาสก พงษ พจติ ร (บรรณาธิการ), ชนชนั กลางบนกระแสประชาธปิ ไตยไทย, (กรง ทพฯ: ศนย ศกษา ศรษฐศาสตรการ มอง คณะ ศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวิทยาลยั , 2536), หนา 50-53. ผสดี ทิพทศิ ละมานพ พงศทตั , บานในกรงุ เทพฯ: รูปแบบและการเปลยี นแปลงในรอบ 200 ป (พ.ศ. 2325-2525), หนา 368-369. อาง น มนฤทัย ชยวิ ศษ, ประวตั ศิ าสตรสงั คม: สวมและเครืองสุขภณั ฑในประเทศไทย (พ.ศ. 2440-2540), วทิ ยานพิ นธศลิ ปศาสตรมหาบณั ฑิต มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร, หนา 289. ผาสก พงษ พจติ ร ละครสิ บ คอร, เศรษฐกิจการเมืองไทยสมัยกรุงเทพฯ, ( ชยี ง หม: ซิลลวอรมบคส, 2539), หนา 621. ผนพัฒนา ศรษฐกิจ ละสังคม หงชาติ ฉบบั ที 2 (พ.ศ. 2510-2514), หนา 146, [ระบบออน ลน], สานกั งานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสงั คมแหงชาติ, หลงทมี า https://www.nesdb.go.th/ewt_dl_link.php?nid=3777, ( ขาถง มอ 26 สงิ หาคม 2562). ผนพฒั นา ศรษฐกจิ หงชาติ ฉบบั ที 1 ระยะทสี อง (พ.ศ. 2506-2509), หนา 89, [ระบบออน ลน], สานกั งานสภาพฒั นาการเศรษฐกจิ และสงั คมแหงชาติ, หลงทมี า https://www.nesdb.go.th/ewt_dl_link.php?nid=3776, ( ขาถง มอ 26 สิงหาคม 2562). พรรณี บวั ลก, ลักษณะของนายทนุ ไทยในระหวาง พ.ศ. 2457-2482: บทเรยี นจากความรุงโรจนสโู ศกนาฏกรรม, (กรง ทพฯ: พนั ธกจิ , 2545), หนา 82-83. พรรณี บวั ลก, ลกั ษณะของนายทนุ ไทยในระหวาง พ.ศ. 2457-2482: บทเรยี นจากความรงุ โรจนสูโศกนาฏกรรม, (กรง ทพฯ: พนั ธกจิ , 2545), หนา 84-90. มนฤทยั ชยวิ ศษ, ประวัติศาสตรสงั คม: สวมและเครืองสุขภณั ฑในประเทศไทย (พ.ศ. 2440-2540), วิทยานิพนธศิลปศาสตรมหาบณั ฑติ มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร, หนา 289. ราชกจิ จานเุ บกษา ลม 71 ตอนที 64, 12 ตลาคม 2497, หนา 1508. ราชกิจานเุ บกษา, ลม 86 ตอนที 19, 6 มนี าคม พ.ศ. 2512, หนา 78. 23

การประชมวชิ าการนติ สิ ังคมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมทิ ศั นนติ ศิ าสตร ทย สมาลี พันธยรา ( รยี บ รียง), คณะปฏิวัติ [ระบบออน ลน], สถาบันพระปกเกลา, หลงทีมา http://wiki.kpi.ac.th/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%93%E0%B8%B0%E0%B8%9B%E0%B8%8F%E0%B8%B4%E0%B8%A7%E0 %B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4 (28 สงิ หาคม พ.ศ. 2562) อภิชาติ สถิตนิรามัย, รฐั ไทยกบั การปฏริ ปู เศรษฐกจิ : จากกาเนิดทุนนิยมนายธนาคารถึงวิกฤติเศรษฐกจิ 2540, (นนทบรี: ฟา ดียวกนั , 2556), หนา 171. อรรถจกั ร สตั ยานรกั ษ, ประชาธปิ ไตยคนไทยไมเทากนั , (กรง ทพฯ: มตชิ น, 2557), 29-30. อนิ กรม, จมส ซี., สภาภรณ จรลั พัฒน ชิ ก ตมิ (บรรณาธกิ าร ปล), การเปลยี นแปลงทางเศรษฐกจิ ในประเทศไทย 1850-1970, (กรง ทพฯ: มลธิ ครงการตารา สงั คมศาสตร ละมนษยศาสตร, 2552), หนา 58-59. 24

หนงั สอื ประมวลบทความ นการประชมวชิ าการนติ ิสังคมศาสตรระดบั ชาติ หวั ขอ จินตนาการ หม ภมิทศั นนิติศาสตร ทย วนั ที 20 พฤศจกิ ายน 2563 ณ รง รมฟรามา จังหวัด ชยี ง หม รอนก ยของนักศกษ วช นตศ สตร: ก รประกอบสร งวถชวตท งนตศ สตร บบวช ชพ นมห วทย ลัยท นนก รสหกจศกษ ละก รมงสก รศกษ วช นตศ สตรท ชอม ยงกบั สงั คม Body of Law Students: The Construction of Legal Professional Life at A University Emphasising Cooperative Education and a Road to Law and Society Studies ธนรตั น มงั คด Tanarat Mangkud หลกั สตรนติ ศิ าสตร สานกั วชิ ารัฐศาสตร ละนติ ิศาสตร มหาวิทยาลัยวลัยลกั ษณ 222 ตาบล ทยบรี อา ภอทาศาลา จังหวัดนครศรธี รรมราช 80160 Laws Programme, School of Political Science and Laws, Walailak University 222 Thaiburi, Tha Sala District, Nakhon Si Thammarat 80160 E-mail: [email protected], [email protected] บทคดั ยอ ภาย ตวัตถประสงคของการทาความ ขา จการปะทะประสานของอานาจทีประกอบสรางวิถีชีวิตทางนิติศาสตรของ นักศึกษาดวยการ ชกรอบคิดวาดวยอานาจ ชิงวินัย (disciplinary power) ละชีวอานาจ (biopower) ของมิ ชล ฟ กต (Michel Foucault) บทความ หนวา หลักสตรนิติศาสตรของมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ นอกจากจะถกประกอบสราง ดยปจจัยอยางมาตรฐาน คณวฒิระดับปริญญาตรี สาขาวิชานิติศาสตร ละองคกรวิชาชีพ ลว วิชาสหกิจศึกษา ซึง ปนวิชาการปฏิบัติการศึกษาผาน ประสบการณ ยัง ปนอานาจอกี หลงหนึงทีมาปะทะประสาน ละประกอบสราง รือนกาย ละวถิ ีชวี ติ ทางนติ ศิ าสตรของนกั ศึกษา ทงั นี ทนทีจะสงผล หวิชานิติศาสตร ชือม ยงกับสังคมหรือสาขาวิชาอืน การปฏิบัติสหกิจศึกษากลับยิง ปนการทา หการฝกฝน นทาง นติ ศิ าสตร กลชดิ กบั การทางาน บบวิชาชพี มากขนึ ภาย ตกรอบคิดดงั กลาวของฟ กต อานาจ หลานีกระทา ผาน นกั ศึกษาซงึ ปน ประธาน (subject) ตกมิ ชประธาน บบ วตั ถ (object) ทถี กกดทบั ดยสิน ชงิ ละ มอาจขัดขืน ด ดยอานาจถกตอตาน ขงขนื ด สมอ การตอตาน ขงขืน (หรือการทา หการศึกษาวิชานิติศาสตร ชือม ยงกับสังคมหรือสาขาวิชาอืนยิงขึน) จึง ปนการพยายาม ปลดปลอยประธาน ห ปนอิสระจาก ครงสรางความสมั พันธ ชิงอานาจ นลกั ษณะนี ห ดดวยการทา หประธานตระหนักรถงึ วาทกรรม ตาง ดวย ทคนคิ ทีสามารถตอรองกบั อานาจ ด ค ส คญั : นิตศิ าสตร, สหกิจศกึ ษา, อานาจ ชงิ วินยั , ชวี อานาจ, ฟ กต Abstract Under the purpose of endeavouring to grasp the power relations that construct legal life of students by applying the concepts of disciplinary power and biopower of Michel Foucault, the article is of the view that powers that take part in the construction of the Law Programme of Walailak University and the bodies of law students are not only the National Standard for Law Programme and legal professional organisations but also a work integrated learning called cooperative education as part of the Law Curriculum of the University. Instead of connecting legal education with society or other disciplines, the cooperative education makes legal training closer to legal professional practice. Applying the aforementioned concepts, these powers operate through students as subject which is not a subject in the form of an objec under total subordination without any possibility of resistance. In this sense, it is always possiblethat powersare resistable.This particularresistance(or an effortto connect legal educationwithsociety)would 25

การประชมวิชาการนติ สิ งั คมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมทิ ัศนนิตศิ าสตร ทย be attempting to emancipate the subject from a particular structure of power relations by encouraging the subject to recognise relevant discourses by applying techniques capable of negotiating with those powers. Keywords: Legal Education, Cooperative Education, Disciplinary Power, Biopower, Foucault 1. บทน รป บบการศึกษาวิชานิตศิ าสตร นประ ทศ ทย ดรับการวพิ ากษอยางตอ นือง น งการ ยกตัวออกจากสาขาวิชาอนื ละ การศึกษาทีมงผลิตนกั กฎหมายวิชาชพี ตัวอยาง ชน สมชาย ปรชี าศิลปกล ตงั ขอสัง กตวา ระบบการศกึ ษาวชิ านติ ิศาสตรของ ทยมกี าร ปลียน ปลงอยางนอยสามชวง วลา ริมตัง ตยคที นนการผลิตบคลากร ขาสกระบวนการยติธรรม สยคทีจัดการศกึ ษากฎหมาย ปน กนกลาง ดย ชือม ยงความรทางกฎหมาย ขากับสาขาวิชาอืน ละมีวิชาทางนิติศาสตรทีหลากหลายยิงขึน ละ ปถึง ยควิชาชีพ ครอบงาวิชาการ ซึงกระบวนทัศนการศกึ ษา บบนักกฎหมายวชิ าชพี ที นน หผศึกษาสามารถ ขา จ ละ ชกฎหมายทีมีอย นปจจบัน กลับมาอีกครัง1 นมมมองของผ ขียน การศึกษา นชวงสดทายนียังคง ปนวิธีการศึกษาวิชานิติศาสตร นกระ สหลัก รือยมาจนถึง ปจจบัน ดวยบทบาทของหลากหลายปจจัย มวาจะ ปนปจจัย นภาพรวมของวงการการศึกษาวชิ านิติศาสตร ( ชน การครอบงาของ องคกรวิชาชีพทางกฎหมายผานการกาหนดมาตรฐานตาง ทัศนคติของบคลากรทีสอนวิชากฎหมาย ความกาวหนา ละคาตอบ ทน ของการประกอบวชิ าชีพทางกฎหมาย) ละปจจยั ฉพาะ ที ตกตาง ปตามสถาบันการศกึ ษา ตละ หง อาทิ การทหี ลักสตรนติ ิศาสตร จานวนหนึง นประ ทศ ทยถกจัดระ บียบ ดยรายวิชาการปฏบิ ัติการศึกษาผานประสบการณภาย ตระบบการศึกษาทีผสมผสานการ รยี นกับการปฏบิ ตั งิ าน (work integrated learning) ที รยี กวา สหกจิ ศึกษา (cooperative education) บทความนมี งวิ คราะหปจจัยตาง หรือ ปฏิบัติการของอานาจ ทีกระทากับหลักสตรนิติศาสตรบัณฑิต มหาวทิ ยาลยั วลัยลักษณ ซึงมี นว นมทีจะมีบทบาท นการประกอบสรางวิถีชีวิตทางนิติศาสตรของนักศึกษา ห กลชิดกับความ ปนนักกฎหมาย วิชาชีพ ละออกหางจากการศึกษาวชิ านิติศาสตรที ชือม ยงกับสังคมมากยงิ ขนึ ดยนากรอบคิดอานาจ ชงิ วินยั (disciplinary power) ละชีวอานาจ (biopower) ของมิ ชล ฟ กต (Michel Foucault) มา ปนกรอบคิดหลกั ที ช นการวิ คราะห ดย สนอวา รือนกาย ละ วิถีชีวิตทางนิติศาสตรของนักศกึ ษาอยภาย ตความสัมพนั ธ ชิงอานาจทถี กประกอบสรางจากหลากหลายปจจัย ทงั นี มหลักสตรฯ จะ นนยา หนักศึกษานาความร ชิงทฤษฎี ป ช นภาคปฏิบัติผานรายวิชาสหกิจศึกษา ต มอาจถือวาการศึกษา นหลักสตรฯ ปน การศกึ ษาวชิ านติ ิศาสตร นรป บบที ชือม ยงกับสงั คมยงิ กวาสถาบันที มมวี ิชาสหกิจศกึ ษา ละผศกึ ษาหรอื ประธาน (subject) ที อย นความสัมพนั ธ ชิงอานาจนีกมิ ด ปนประธานทีมี สรีภาพ นการ ลือกวิถีชีวิตทางนิติศาสตรของตน องอยาง ตมที อยาง รกตาม ม รือนกายของนักศึกษาจะอยภาย ตอานาจของวาทกรรมตาง ทีทา หการออกมา นอกกรอบมาตรฐาน ปน ปอยางยากลาบาก ตอานาจ หลานีกมิ ชอานาจทีอย นลักษณะของการกดทับ ละถก ปน จาของ ดซึงมีศักยภาพควบคมอยางสิน ชิง ดยการขัดขนื ตอรองจากประธาน -- ซึงมิ ชประธานที รพลังอานาจ ละถกกดทับ ดยสมบรณ -- อาจ กิดขนึ ด สมอ ละผดา นินหลักสตรจะ ปน สวนสาคัญทีจะสอด ทรกการศึกษากฎหมายทีมีความสมั พันธกบั สงั คม ละสาขาวชิ าอนื ป นหลกั สตร ผ ขยี น ริมตน นสวนที 2.1 ดวยการอธิบายการจัดการ รียนการสอนหลักสตรฯ นสวนที 2.2 ผ ขียนวางกรอบคดิ ทฤษฎวี า ดวยลักษณะของการศึกษาวิชานิติศาสตรที ชือม ยงกบั สังคม ละกรอบคิดวาดวยอานาจ ชิงวินัยของฟ กต ละ นสวนที 2.3 ผ ขยี น วิ คราะหหลักสตรฯ ซึง ปนผลมาจากการปะทะประสานของวาทกรรมตาง ละทิงทายดวยการวางขอ สนอ นะ บืองตนวาดวย จินตนาการ หม ทีจะชวยสอด ทรกการศกึ ษาที ชือม ยงกับสงั คม ละสาขาวชิ าอืน ป นหลักสตรฯ อนั ปนการตอตานขดั ขืนอานาจ ซงึ กดิ ขึน ด สมอ มวา น ครงสรางอานาจ ด 2. วช นตศ สตร หลกั สตรสหกจศกษ ละก รประกอบสร งวถชวตท งนตศ สตรของผศกษ 2.1 ก รประกอบสร งหลกั สตรนตศ สตรบัณฑตของมห วทย ลัยวลยั ลกั ษณ หลกั สตรนติ ิศาสตรบัณฑิต มหาวิทยาลยั วลัยลกั ษณ ครบรอบหาปนบั ต ปดการ รียนการสอนครงั รกซึงสงผล หตอง ช หลักสตรทีผานการปรับปรง นปการศึกษา 2563 ทังนี มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ ปนหนึง นมหาวิทยาลัย นประ ทศ ทย มกี หงที ช 1 สมชาย ปรีชาศลิ ปกล, นตศ ตร ทย ชงวพ ก , (กรง ทพฯ: วิญ ชน, 2549), 90-109. 26

วันที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จังหวดั ชยี ง หม จัด ดยคณะนิตศิ าสตร มหาวิทยาลัย ชียง หม ระบบ ตรภาค (trimester) ปนหลกั นการจัดการศกึ ษาระดับปริญญาตรี พือรองรบั การสหกิจศกึ ษา ดย ปนสถาบัน หงทีสองทบี รรจ รายวิชาสหกจิ ศกึ ษา ว นหลกั สตร2 มจานวนรายวิชาทีนักศึกษาตองศึกษาตลอดปจะ กล คียงกบั หลักสตรทีจัดการศึกษา นระบบทวิภาค (semester) ต การจัดการศึกษา นระบบ ตรภาคมีผล ห ตละภาคการศึกษามีจานวนสัปดาหนอยกวา (12 สัปดาห ทียบกับ 16 สัปดาห นระบบ ทวิภาค) ละมีจานวนรายวิชา นหนึงภาคการศึกษานอยกวา (ประมาณ 3-5 รายวิชา ทียบกับ 5-7 รายวิชา นระบบทวิภาค) กรอบ วลาของการ รยี นรมีผลสาคัญตอประสบการณ นการ รยี นร ละการจัดระบบระ บยี บของรางกาย ละวถิ ชี วี ิตของนักศกึ ษาซงึ จะกลาว ตอ ป หลักการสาคัญประการหนึง นระบบการศึกษาของมหาวิทยาลัยวลัยลักษณคือระบบสหกิจศึกษา (cooperative education) ดยทกสาขาวิชาตองสรางหลักสตร ดยมีวิชาสหกิจศึกษาหรือ ทียบ ทา ปนวิชาบังคับ3 สาหรับมหาวทิ ยาลยั วลยั ลกั ษณ สหกจิ ศึกษา คือ ระบบการศึกษาทจี ดั หมีการ รยี นการสอน นสถานศึกษาสลบั กับการ ปหาประสบการณตรง จากการปฏบิ ัติงานจรงิ ณ สถานประกอบการอยางมีระบบ ดวยความรวมมือจากสถานประกอบการ ละทกฝายที กียวของ ปนระบบการศึกษาทีผสมผสาน การ รียนกับการปฏิบัติงาน (Work Integrated Learning) 4 ละ ดา นินการ ดยยึดมาตรฐานการดา นินงานสหกิจศึกษา ทย ปน หลัก 5 กรอบคิดหลักของสหกิจศึกษาคือการทา หผสา รจการศึกษาสามารถ ขาสตลาด รงงาน ด6 หรือ ปน รงงานความร (kno ledge orker) 7 ตามมาตรฐานการสหกิจศกึ ษาของ ทย8 การปฏบิ ัตสิ หกจิ ศึกษาหนงึ ครังตองมีระยะ วลาทังสิน มนอยกวา 16 สัปดาห ( ละมหาวทิ ยาลัยมีน ยบาย พิมการปฏิบตั ิ ปน 32 สัปดาห) ดยนักศึกษาตองผานกระบวนการตาง กอน ระหวาง ละหลงั การปฏบิ ตั ิสหกจิ ศกึ ษา ภาย ตมาตรฐาน ละกระบวนการตาง ที ปนระบบ ดยี วกนั ( วน ตการประ มิน น ชงิ นอื หาซึงอาจ ตกตาง ป ตามหลักสตร) น งมาตรฐานของหลักสตรนิติศาสตรระดับปริญญาตรี หลักสตรนิติศาสตรบัณฑิตถกควบคมมาตรฐาน ดยประกาศ มาตรฐานคณวฒิระดับปริญญาตรี สาขาวชิ านติ ศิ าสตร (มคอ.1) พอื หหลักสตรนิติศาสตรทวั ประ ทศมีมาตรฐานที กล คยี งกนั 9 ทังนี ม มคอ.1 จะกาหนด หมีการจัดการ รียนการสอนทีมงพัฒนาบัณฑิต นหลายดาน ม ฉพาะ พือปอน หทางาน นองคกรวิชาชีพ ทานัน10 สนับสนน หมีการจัดการศึกษา ละการประ มินผลทีหลากหลาย พือ หบรรลผลตามทีวาง ว11 ละสง สริม หมีการจดั หมี วิชาวาดวยการสง สรมิ ทักษะ นการปฏิบัติงานดานกฎหมาย (อาทิ การฝกงาน สหกิจศึกษา)12 ละด หมือนจะมีทิศทางที ยกตวั ออก จาก ยควิชาชีพครอบงาวิชาการ ต นมมมองของผ ขียน หลักการ หตผล ละการกาหนดรายละ อียดของ มคอ.1 ยังคงอย น ลักษณะ บงรับ บงส กับลักษณะการศึกษากฎหมาย บบวิชาชีพ กลาวอีกนัยหนึง การ ชือม ยงการศึกษาวิชานิติศาสตรกับ สาขาวิชาอืนมีวัตถประสงคหลักคือการสราง นักกฎหมายวิชาชีพทีมีความรรอบดานมากขึน มีจรรยาบรรณ ละจริยธรรม ละ สามารถปรับตวั กับการ ปลียน ปลงของสงั คม ด13 2 กัณทิมา ศริ จิ ีระชัย ละ ผดงศกั ดิ สขสอาด, การดา นนิ งานสหกิจศึกษาของประ ทศ ทย, ว ร ร . ปร ทศ ทย 12, ฉ.1 (พฤษภาคม 2552): 40- 42. 3 ขอ 5 หงขอบงั คบั มหาวิทยาลยั วลัยลกั ษณวาดวยการศึกษาขันปรญิ ญาตรี (ฉบับที 2) พ.ศ. 2562. 4 วจิ ิตร ศรีสอาน, สหกจิ ศึกษากับความรวมมือกบั ภาคธรกิจอตสาหกรรม, ว ร ร . ปร ทศ ทย 12, ฉ.1 (พฤษภาคม 2552): 18. 5 ศนยสหกิจศึกษา ละ พัฒนาอาชีพ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ , นะนาสหกิจศึกษา , สืบคน มือวันที 20 พฤษภาคม 2563, https://coop.wu.ac.th/?page_id=162. 6 วิจิตร ศรีสอาน, สหกจิ ศกึ ษากบั ความรวมมอื กับภาคธรกิจอตสาหกรรม, 19-21. 7 รอื ง ดียวกนั , 13. 8 ด นวคิดหลกั ของของการสหกิจศึกษา ด น รือง ดียวกนั . 9 ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ รือง มาตรฐานคณวฒิระดับปริญญาตรี สาขาวิชานิติศาสตร พ.ศ. 2561 ออกตามความ นมาตรา 8 ละ 16 หง พระราชบญั ญัติระ บียบบริหารราชการกระทรวงศกึ ษาธกิ าร พ.ศ. 2546. 10 มาตรฐานคณวฒิระดับปริญญาตรี สาขาวชิ านิตศิ าสตร พ.ศ. 2561, 1. 11 รือง ดียวกัน, 10-12. 12 รือง ดยี วกัน, 9. 13 ดย ฉพาะ นือหา นหนาหนงึ สวนทาย ปจนจบ สวนที 3 ลักษณะของวชิ า . ด รือง ดียวกนั , 1-3. 27

การประชมวิชาการนิตสิ ังคมศาสตรระดบั ชาติ หัวขอ จินตนาการ หม ภมทิ ศั นนติ ิศาสตร ทย นอกจากการควบคม ดยรฐั ตามกรอบมาตรฐานดงั กลาว ลว ม ช รืองนา ปลก จหรอื ผิดปกตทิ หี ลกั สตรนิตศิ าสตรระดับ ปริญญาตรีจะตองพยายามทา หหลักสตร ดรับการรับรองจากองคกรวิชาชีพ ซึง ด ก นติบัณฑิตยสภา ละสภาทนายความ พือที ผสา รจการศึกษาจะสามารถประกอบวชิ าชีพทางกฎหมาย ด การประ มิน พือ หผานมาตรฐานขององคกรวชิ าชีพนปี ระกอบ ปดวยสิง ทตี องทาจานวนมาก กลาว ฉพาะที กียวของกบั บทความนี กรณีของ นติบณั ฑิตยสภา หลกั สตรนิตศิ าสตรระดบั ปริญญาตรีถกควบคม ดยการกาหนดคณสมบตั ิของผมสี ิทธิ ขาศกึ ษา นสานักอบรมกฎหมาย หง นติบัณฑิตยสภา ดยคณะกรรมการอานวยการอบรมศกึ ษา กฎหมาย หง นติบัณฑิตยสภาตอง ทียบหลักสตร (ทียัง ม ดรับการรับรองจากคณะกรรมการอานวยการฯ) หมีมาตรฐาน มตากวา วิทยฐานะระดับปริญญาตรีทางนิติศาสตรจากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวิทยาลัย หรือมหาวิทยาลัยรามคา หง14 น กรณีของสภาทนายความกมีการควบคม นลักษณะ ดียวกัน มวาจะ ปน รืองการฝกอบรมวชิ าวาความ นสานกั ฝกอบรมวิชาวาความ หงสภาทนายความ15 การ ขารับการฝกหดั งาน นสานกั งานทนายความ16 ละการจดทะ บยี น ละรบั บอนญาตทนายความ มจะมิ ด กาหนดหลักสตรทนี ามา ทยี บ คยี ง ว ดย ฉพาะ นกฎหมายลาดับรองกตาม17 2.2 ก รศกษ กฎหม ยกับสังคม ละฟ กตกับอ น จทกระท กับ รอนก ย 2.2.1 ก รศกษ กฎหม ยกบั สังคม มการศึกษา กฎหมายกับสังคม นบทความนีจะ มสามารถ หคาจากัดความ ปนความหมาย ดียว ด อยาง รกตาม พอจะ หนลักษณะของการศกึ ษากฎหมายกับสงั คม ละปจจัยที ออื ตอการศึกษากฎหมาย นรป บบดงั กลาว ด ดยการทาความ ขา จ ภาพรวมของการศกึ ษากฎหมายกระ สหลัก ละการศกึ ษากฎหมายนอกกระ สหลัก นรป บบตาง ทีมกี ารประยกต ช นมหาวทิ ยาลยั จานวนหนงึ ดงั นี วิชานิติศาสตร นความหมายอยางกวางอาจกลาว ดวา บง ปนสาม ขนง คือ นิตศิ าสตร ดย ท นิติศาสตรทางขอ ทจจริง ละนิติศาสตรทางคณคา ทังนี ดยทัว ป มอื กลาวถึงวิชานิตศิ าสตร มักหมายถึง การศึกษา บบนติ ิศาสตร ดย ท ทานัน18 นบรบิ ท ของการวิจยั สมชาย ปรชี าศิลปกล อธิบายวา การวิจยั กฎหมายทีถอื ปน บบจารตี นิยมมักมลี ักษณะสาคญั คอื การมงศึกษากฎหมาย น ชิงทางการ การมง ชกรอบคิดทฤษฎี นทางกฎหมาย ละการมง ห ดผลลัพธ นลักษณะที ปนรปธรรม19 มือพิจารณาประกอบ ขอสัง กตวาดวยการศกึ ษากฎหมาย นปจจบันที ดรับอทิ ธพิ ล ปนอยางสงจากองคกรวชิ าชพี ซึงมง ปทีการทาความ ขา จกฎหมายที ช บงั คบั นปจจบนั ละ นนการทองจา นวทางการ ช ละการตคี วาม ดยสถาบันที กยี วของ ( ดย ฉพาะศาล)20 กลาว ดยสรป การศึกษา นติ ศิ าสตรกระ สหลกั มง นน หผศึกษาทาความ ขา จ ละสามารถนา ป ช ดซึงกฎหมายที ชบงั คับอย นบาน มือง ละการวจิ ัยมักมง ชกฎหมายดงั กลาว ปนวตั ถ นการศึกษาผานระ บียบวิธีวจิ ัย ละกรอบคิดทฤษฎีทางนิติศาสตร พือ ห ดมาซึงผลทางกฎหมาย น ชิง รปธรรม ทังนี การศึกษาวิชานิติศาสตร บบนิติศาสตร ดย ทหรือการศึกษา พือ ขาสการประกอบวชิ าชพี มิ ชวัตถประสงคทขี าด ความชอบธรรมซึงสมควรถกขจัดทิง ป นืองจาก ดย นือ ท ลวการศึกษาวิชานิติศาสตรคือการศึกษา พือมงสการประกอบวิชาชีพ อยาง รกตาม นืองจากวชิ านิติศาสตร ดย ทมี กน กนของการศึกษา ปนหลักกฎหมายที ชบงั คับอย ละนิติวิธี ดยมี นือหา น ชิง สาระของปรากฏการณตาง ทางสังคม มมากนัก ดังนัน การศึกษา ( ละการสอน) วิชานิติศาสตรทีจะทา ห ขา จ ละนากฎหมาย ป ช ดอยาง ทจริง รวมถงึ ขา จปรากฏการณทางกฎหมาย นสังคม จงึ จา ปนตองอาศัยความร นสาขาวชิ าอืน ( มกระทัง นการประกอบ วิชาชีพทางกฎหมาย อง)21 ตัวอยาง ชน การศึกษาวาดวยการทา หประ ดนทางการ มืองอย นอานาจตลาการ (judicialisation of 14 มาตรา 56 หงขอบงั คับ นตบิ ัณฑิตยสภา พ.ศ. 2507. 15 ขอ 5 หงขอบังคับสภาทนายความวาดวยการฝกอบรมวชิ าวาความ พ.ศ. 2529. 16 ขอ 5 หงขอบงั คบั สภาทนายความวาดวยการฝกหดั งาน นสานักงานทนายความ พ.ศ. 2535. 17 มาตรา 35 หงพระราชบัญญตั ิทนายความ พ.ศ. 2529. 18 สมยศ ชือ ทย, คว มรกฎ ม ยทว ป, พิมพครงั ที 23 ก ข พิม ติม, (กรง ทพฯ: วิญ ชน, 2560), 18-19. 19 สมชาย ปรีชาศลิ ปกล, ก รวจยกฎ ม ยท ง ล ก: นวคด ล พรม ดนคว มร, (กรง ทพฯ: วญิ ชน, 2558), 54-59. 20 สมชาย ปรีชาศิลปกล, นตศ ตร ทย ชงวพ ก , 104-109. 21 ชน นบริบทของการศึกษาวิชานิติปรัชญา ตามความ หนของวร จตน ภาคีรัตน. ประชา ท, 40 ปนิติปรัชญา (3) วร จตน ภาคีรัตน: อดมการณ บอื งหลงั กฎหมาย ละการศึกษาพระราช องการ 8 กมภาฯ, สืบคน มือวันที 13 ตลาคม 2563, https://prachatai.com/journal/2019/03/81291. 28

วันที 20 พฤศจกิ ายน 2563 ณ รง รมฟรามา จังหวัด ชยี ง หม จัด ดยคณะนิติศาสตร มหาวทิ ยาลยั ชยี ง หม politics) ตองอาศัยการวิ คราะหความสัมพนั ธขององคกรตาง ละปรากฏการณทางการ มือง จึงมัก ปนสวนหนึงของวิชารัฐศาสตร มิ ชวิชานติ ิศาสตร ทังทีวัตถทีศึกษา ปนองคกรตลาการ22 ปนอาทิ นการปฏิบัติงานวิชาชีพ การ ช ฉพาะตรรกะทางนิติศาสตรอาจ ทา ห ดผลลัพธที มลมลกึ น ชิง นอื หา ชน นคาวินิจฉัยศาลรัฐธรรมนญที 4/2563 ลงวันที 19 กมภาพันธ 2563 มศาลจะวินจิ ฉยั วา มาตรา 301 หงประมวลกฎหมายอาญา วาดวยความผดิ ฐานหญิงทา หตน อง ทงลก ขดั หรอื ยงตอรฐั ธรรมนญ ต นคาวินจิ ฉยั ก ปรากฏ หตผล ฉพาะ รืองสิทธิของหญิง หนือ นือตัวรางกายของตน อง ละสิทธิ นการกาหนด จตจานง กียวกับการตังครรภ ซึงตอง ดรับการคมครองอยางสมดลกับสิทธขิ องทารก นครรภมารดา ทานัน23 ละ นกรณีการ สนอ นะ หมีการ ก ข พิม ติมบทบัญญตั ิ ดังกลาว กอาศยั หตผลวาการดารงอยของมาตรา 301 สงผล ห กิดการยตกิ ารตงั ครรภที ม ดมาตรฐาน ละทา ห กดิ ปรากฏการณการ มบี ตร ดย มพรอม24 ซึง ปนการ ห หตผล น ชงิ อรรถประ ยชนนิยม ดย มปรากฏคาอธบิ าย ชิงลกึ กยี วกับกรอบคดิ ทฤษฎวี าดวย พศ สถานะ ลย การศึกษากฎหมายที ชือม ยงกับสังคมหรือการศึกษากฎหมายนอกกระ สหลักจึง ปนการศึกษาที มจากัด ฉพาะวิธี การศกึ ษา นรป บบขางตน ดยอาจทาความ ขา จประกอบตวั อยางตอ ปนี พรรณรายรัตน ศรี ชยรัตน ดทาการวิจัยวาดวยการศึกษากฎหมาย ชิงคลินิก (clinical legal education)25 ซึง ปน การศึกษากฎหมายที ชอื ม ยงกับสงั คมรป บบหนงึ การศึกษา นลกั ษณะนี นอกจากมง หนกั ศกึ ษามที ักษะภาคปฏบิ ตั ทิ างนติ ศิ าสตรที ถกตองตามหลกั ทฤษฎี ละฝกฝนทกั ษะอืน นการปฏบิ ตั ิงานทีนอก หนือ ปจากทกั ษะดานนิติศาสตร ดยตรง ลว ยงั มง หนักศึกษา ตระหนักถึงพันธกิจของนักนิติศาสตรทีตองมีความรับผิดชอบตอสังคม มี อกาสทาความ ขา จความอยติธรรม ความ ม ทา ทยี ม ละ ภาวะชายขอบที กิดขึน นสังคม ละซึมซับความคิด หนที ตกตางหลากหลาย นสังคมดวย26 ลักษณะของการศึกษารวมถึงการ ช วิธีการทีสามารถปรับ ช ดกับทกรายวิชา อาทิ การ รียนรดวยการลงมือทา การนาทฤษฎีมา ช นสถานการณจริง ละการ ชวิธีที ผ รียนมีสวนรวม27 ละการสรางคลินิก น ชิงรปธรรมขึนมา ปนสวนหนึงของการศึกษา28 นบริบทของการวิจัย สมชาย ปรีชาศิลป กล29 ดยกตวั อยาง ละอธิบาย นวทางการศึกษานิตศิ าสตรทาง ลือก อาทิ การวจิ ัยกฎหมาย น นวนิติสานกึ (legal consciousness) (การศึกษา พือทาความ ขา จ สานึก หรือ ความรับรกฎหมาย นความ ปนจริงของบคคลหรือสังคมหนึง ซึง ดยทัว ปตองอาศัย การ กบขอมลทังทาง อกสาร ละจากการสัมภาษณ) ละการวิจัยกฎหมาย นวสตรีนิยม (feminist legal theory / jurisprudence) (การศึกษากฎหมาย น ชงิ วพิ ากษบนฐานทวี ากฎหมาย ปนสิงทีถกประกอบสรางขนึ ตามบริบทของ วลา ละสถานที ละ พศ ปนปจจัย หนึง นการประกอบสรางนัน ดยมัก ปนการศึกษา บบขามสาขาวชิ า มิ ช พียงการ ปรียบ ทียบกฎหมายหรือสรางขอวิพากษบนฐาน ความ ทา ทยี ม ทานัน) ปนตน จากการสารวจ บืองตนนี พือทีจะศึกษากฎหมายกับสังคม ผศึกษาจึงตองมีทังความร กยี วกบั ตวั บทกฎหมาย ละทฤษฎี ทางนิตศิ าสตร ปนอยางดี ( นทานอง ดยี วกบั การศึกษากฎหมาย นกระ สหลกั ) ละความร นศาสตรอนื ทีกวางขวางกวา วัตถประสงค ของการศึกษากฎหมายกับสังคมมิ ดจากัดอย พยี งการนาความร ชิงทฤษฎี ป ช นทางปฏิบัติหรือความสา รจ นการ ดงานหลงั สา รจ การศกึ ษา ทานนั ตยงั รวมถึงการสรางความรบั ผิดชอบตอสงั คม ละความ ขา จสงั คม นฐานะนักนิตศิ าสตรดวย นอกจากนี การศกึ ษา กฎหมายกับสังคมมี นว นมตองการ วลา ละ/หรือความยดื หยนมากกวาการศึกษา บบบรรยาย มวาจะ ปน น งการจัดการศึกษา ( นืองจากนกั ศกึ ษาจา ปนตองมคี วามร น ชิงทฤษฎพี อสมควรกอนจึงจะสามารถมสี วนรวมอยาง ทจรงิ นกิจกรรมทีจดั ว ด รวมถึง น 22 ปยบตร สงกนกกล, ศาลรฐั ประหาร: ตลาการ ระบอบ ผดจการ ละนิตริ ัฐประหาร (นนทบร:ี ฟา ดยี วกัน, 2560), 33. 23 คาวนิ ิจฉยั ศาลรฐั ธรรมนญที 4/2563 ลงวันที 19 กมภาพนั ธ 2563 หนา 5-6. 24 คาวนิ จิ ฉัยศาลรัฐธรรมนญที 4/2563 ลงวันที 19 กมภาพนั ธ 2563 หนา 9. 25 ทังนี การศกึ ษาของพรรณรายรัตนจากัดขอบ ขต ปทีการนากระบวนการศึกษากฎหมายทางคลิกนิกมาบรรจ นหลักสตร ด ก การ ชวิธกี ารศึกษา นรป บบนี นหอง รียน ละการสรางคลินิกกฎหมาย นมหาวิทยาลัย (in-house clinic ละ street-law type clinic) ทานัน มรวม externship programme ละ simulation course. พรรณรายรัตน ศรี ชยรตั น, ก รศก กฎ ม ย ชงคลนก ท ง ล ก นก รปฏรปก รศก กฎ ม ย ทย, (กรง ทพฯ: วิญ ชน, 2555), 26. 26 ด พมิ ติม น พรรณรายรตั น ศรี ชยรตั น, ก รศก กฎ ม ย ชงคลนก, 87-92. 27 รือง ดียวกัน, 106-109. 28 ปรดด พิม ตมิ น รือง ดียวกัน, 109-127. 29 สมชาย ปรีชาศิลปกล, ก รวจยกฎ ม ยท ง ล ก. 29

การประชมวชิ าการนติ สิ งั คมศาสตรระดบั ชาติ หัวขอ จินตนาการ หม ภมทิ ัศนนติ ิศาสตร ทย กรณีของการประ มินผลทีผสอนควรจดั หมีการสะทอนยอนคิดถงึ นือหา ละกจิ กรรมที ดปฏิบตั ิ ป ลวอยางสมา สมอ) ละ น งการ จัดกิจกรรมนอกหอง รียน ( มวาจะ ปนการสรางคลินกิ กฎหมาย นมหาวิทยาลัยทีสามารถดา นนิ การอยางตอ นือง ดจริงหรือการ ขา รวมกจิ กรรมที ชือม ยงกับสังคมอยางสมา สมอมิ ช พียงการศึกษาดงาน พียงหนงึ หรือสองครังตอหนงึ ภาคการศึกษา) 2.2.2 ฟ กตกับอ น จทกระท กบั รอนก ย ความร ละทัศนคติ บบนิติศาสตร ม พียงถกสงตอ ดยหลักสตร ปยังผศึกษาผาน นือหา ละวิธีการ รียนการสอนของ รายวิชาตาง ที ตละสถาบันกาหนด ทานัน ต รือนกายของผศึกษาอาจ ปนอีก หลงหนึงทีถกกระทา พือสรางวิถีชีวิต บบ นิติศาสตรกระ สหลักดวย ดวย หตนี กรอบคิดวาดวยอานาจ ชิงวินยั (disciplinary power) ของมิ ชล ฟ กต (Michel Foucault) จึง สมควรนามาพจิ ารณา พือวิ คราะหการประกอบสรางความ ปนนกั กฎหมาย/นกั นิติศาสตร นบรบิ ทของพืนที ละ วลาหนึง ดย ฉพาะ อยางยิงการทาความ ขา จหลักสตรฯ ตามความมงหมายของบทความนี ฟ กต ชวธิ ีการ บบวงศาวทิ ยา (genealogy) ศึกษาประวตั ิศาสตรของการลง ทษ นวนย ล ก รลงทณฑ (Discipline and Punish) (1975) จความสาคัญของงานชนิ นี คือ การทาความ ขา จลกั ษณะของอานาจ นภาพกวาง ดยมงศกึ ษาอานาจทางการ มอื งที มีบทบาท นระดับ ลกลง ( นงานชินนคี ือ นบริบทของ รือนจา) ทีอานาจ สดงตัว นรปทีจบั ตอง ด ละสรางผลกระทบ จากการปะทะ ขากับรางกาย (a micro-physics of power)30 นืองจากการลง ทษ ปนตัวอยางทีชัด จนของภาวะทีอานาจกระทากับ รือนกาย (body) ของผอย ตอานาจภาย ตบริบทที ทบ มมขี อจากดั ฟ กต รียกอานาจ นลักษณะนีวา อานาจ ชงิ วนิ ยั (disciplinary power) ฟ กต สนอวา อานาจทีสอดคลองกับความหมายดัง ดิม นลักษณะบังคับสังการ ละสามารถถกครอบครอง ละควบคม ด ริมหมดความสาคัญลง31 ละ ทนทีดวยอานาจ ชิงวินัยทีมงครอบงาประธาน (subject) ละปรับ ปลียนประธาน ห ปนผผลิตซาซึง อานาจ ดยหนน สริมดวยวาทกรรมทีมีบทบาทสาคัญ ( น วลานัน) ด กระบอบทนนิยม (capitalism) อานาจ ชิงวินัยจึงกระทากับ ประธาน พือ หประธานนันมีประ ยชนสงสด น ชิง ศรษฐกิจ ดย มตอง ชอานาจ นลักษณะบังคับสังการ ละอาศัยทรัพยากรนอย ทีสด32 อานาจ ชิงวินัย มมผี ดหรือชนชัน ด ครอบครอง ด ละมิ ช ครืองมอื ที นามา ช ด ต ปนความสัมพนั ธของ รง บังคับ (force) ทีซอนทับกันอยหลายชันตราบ ดทีมคี วามสัมพันธทางสังคม (social relations) (หรือกลาว ดวา ปนผลของการปะทะ ประสานของวาทกรรมตาง หรือ ความสมั พันธ ชิงอานาจ (power relations)) อานาจนีกระทากบั รือนกาย (body) ของผถกครอบงา ดยฟ กต รียกวา ชีวอานาจ (biopower) ซึงมี ครืองมือคือ วินัย (discipline) ทีทางานควบค ปกับ ทคนิคการควบคมคนจานวน มาก บบ ชีวการ มือง (biopolitics) 33 อานาจ นลักษณะนีกระทากับ รือนกายของผอย ตการครอบงาดวยการ ชความสัมพันธ น ระดบั ครงสราง การปฏิบตั ิ ยทธศาสตร ละ ทคนคิ นการสรางวนิ ยั ซึงมีความ นบ นียนจนผถกครอบงา มรตวั อนั ปนการกอ ห กิด ผล มิ ชการขมคม (productive rather than repressive) ดังนัน อานาจจึงกระทา ผาน (through) มิ ช ตอ (against) ผถก ครอบงา34 นขณะ ดียวกนั ผถกครอบงาก ปนผผลิตสรางอานาจ บบนีดวย นืองจาก ชือวาสิงที ดรบั การฝกฝน ปนสิงทีถกตอง ปน จริง35 อานาจทกี ระทากับ รือนกาย นลักษณะนี หน ดชัด จน นสถาบันทางทหาร รวมถึงสถาบนั อืน ทีมงฝกฝนระ บียบวินัย หกบั รือนกายอยางสานักสงฆ รงพยาบาล รงงาน ละสถาบนั การศึกษา 30 David Garland, Punishment and Modern Society: A Study in Social Theory, (Oxford: Clarendon Press, 1991), 138. 31 นความ หนของฟ กต อานาจ บง ปนสามประ ภท ด ก อานาจอธิป ตย (sovereignty power) ซึง ปนอานาจที สดงออก นลักษณะ บด สรจ ข ขญบังคบั ละสามารถครอบครอง ด ละอานาจ ชงิ ตลาการ (judicial power) ซึง ปนอานาจ น ชิงชีขาดความถกผิดตามกฎหมาย ละอานาจ ชิง วินัย (disciplinary power) ทีบทความนีมงสน จ. Nicola Lacey, Unspeakable Subjects: Feminist Essays in Legal and Social Theory, (Oxford: Hart Publishing, 1998), 9-10. 32 จารณี วงศละคร, อานาจชวี ะ นทัศนะของ มิ ชล ฟ กต, ว ร รปณธ น: ว ร รวช ก รด นปรชญ ล ศ น 14, ฉ.1 (มกราคม-มิถนายน 2561): 147. 33 สามชาย ศรสี นั ต, ว ดวยก รว คร ว ทกรรม นววพ ก , (กรง ทพฯ: สมมติ, 2561), 103. 34 Garland, Punishment and Modern Society, 138. 35 สามชาย ศรสี ันต, ว ดวยก รว คร ว ทกรรม นววพ ก , 104. 30

วันที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จงั หวัด ชียง หม จัด ดยคณะนิตศิ าสตร มหาวิทยาลัย ชียง หม อยาง รกตาม มือมีอานาจ ยอมมีการตอตานขัดขืน สมอ การขัดขืนนีมิ ชการกระทาตอผครอบครองอานาจ ( นืองจาก อานาจ นนัยนี มสามารถถกครอบครอง ด) ต ปนการตอสกบั ระบบระ บียบ ละวาทกรรมที ปน ครืองมือของอานาจ อาทิ การสราง ตัวตนของผอย ตการครอบงา หหลดพนจากวาทกรรมทกี ากับอย การวิพากษวิจารณอานาจ ปนตน36 ปฏิบัติการของอานาจมิ ดรวมศนยอยทีผ ด ดย ฉพาะ ต ปนอานาจทีมาจากทกทิศทกทาง ดยมี ปาหมาย นระดับ ปจ จกภาพ (individuality) หรือ จิตวิญญาณ (soul) ของประธาน37 ผานการกระทากับ รือนกาย อานาจ ช ทคนิคการฝกวินัย ห กรางกาย ทา ห มจา ปนตองมีผ ดบงั คับสังการอยตลอด วลา ดยการฝกวินัยจะทา หรางกายควบคมตัว องผานวาทกรรมตาง ดวยการสรางความร (knowledge) ขึน พือ ห รือนกาย ขา จ ทคนิค ละยทธศาสตรทีอานาจ ช ละตกอยภาย ตการครอบงาอยาง สมบรณ รางกายจะถกฝกวินัย พือ ห กิดความสยบยอมอย ตบงการกลาย ปนรางกายที ชืองซือ (docile body) ซึง ด กการทา ห รางกายทกรางมีความ หมือนกนั ดวยการ ช ทคนิค บบนี อานาจ ชิงวินัยจึง ส จอยางยงิ กับรายละ อียด ลก นอย นระดับ วลา ละพืนที พือทีจะ ดครอบงา รือนกาย/จิตวิญญาณอยางบรบิ รณ การฝกฝน รือนกาย หอย นลักษณะ ดียวกันยัง ม พียงพอทีจะบรรลผลสา รจ นการควบคมอยางสมบรณ ตจะตอง ประกันการรักษาความสัมพันธระหวางความร ละ รือนกายดวย ด ก การ ช กล กกากับความสัมพันธ (dispositif) ซึงตองอาศัย ทคนิคตาง นการฝกฝนรางกาย หอย ตบงการผานการควบคม ชวย หลือ ทา หถกตอง หรือการสรางความร (knowledge) ดย ผ ชียวชาญซึง ททีจริง ลว ปน พียงผลผลิตของอานาจ ละทาหนาทีผลิตซาอานาจ นฐานะ รางทรงของอานาจ (subjection) ทานัน นืองจากความสา รจของการครอบงาตองอาศัยความสามารถของผอยภาย ตการครอบงา นการรับร ทคนิค ละกลยทธตาง ซึง ปน ครืองมอื นการควบคมดวยตามทีกลาว ป ลว อีกทัง อานาจยังตอง ขาถึงขอมลของผอย ตการครอบงา มวาจะ ปน นระดบั ลกนอยทีสดดวย ดังนัน ความร/อานาจ (power/knowledge) จึงทางานควบคกันอยาง กลชิด38 นบริบทของการศึกษาวิชา นิติศาสตร ตัวอยางของวาทกรรม ดด ดนทีมี นว นมกระทากบั รือนกายของผศึกษา ละมีบทบาท นการประกอบสรางความ ปนนัก กฎหมาย ละวถิ ชี วี ิตทางนติ ศิ าสตร อาทิ วาทกรรมวาดวย กยี รติ ความมนั คง ละราย ดของวชิ าชีพทางกฎหมายบางวชิ าชีพ วาทกรรม วาดวยความ ชียวชาญของนกั กฎหมายทีตองสา รจการศึกษาของ นตบิ ณั ฑิตยสภา ปนตน ความร หลานจี ะถกนา ป ช พอื ประกอบสรางรางกาย ด ก การสรางวนิ ยั ละการฝกฝนรางกาย ห ปนรางกายที ชอื งซอื ผานการควบคม ชงิ พนื ที ละ วลา39 ชน การกาหนดพืนทีอยอาศัยของคนงาน น รงงานอยางละ อียดซึงทา หสามารถตรวจจับความ ผิดปกติ ด การวางตาราง วลา น รง รียน การฝกฝนการ ดินสวนสนามของลก สือยวกาชาดทีกาหนดวิธีการปฏิบัติอยางละ อียด40 นอกจากนี การตรวจสอบความผิดปกติมีความจา ปนอยางยิง นการสรางวินัย พือทีจะ ยก รือนกายที มสอดคลองกับวินัยออกจาก รือนกายที ปนปกติ ละปรับ ปลียน รือนกายทีผิดปกติ หลานัน ห ปนปกติ (normalisation) ดวยการ ช ทคนิคตาง อาทิ การ สอดสอง (surveillance) การกาหนดหลัก กณฑตาง พือคัด ยกผที มสามารถปฏิบัติ หสอดคลองกับ กณฑ หลานัน ดอยางการ ประ มินผลการศึกษา ละการคัดนักศึกษาตกออก ปนตน บทบาทของอานาจ ชิงวินัย หน ดอยางชัด จน นกรณีของระบบการฝกฝน ทหาร41 อานาจ ชิงวินัยจึงมีบทบาท ดยตรง นหลักสตรนิติศาสตรที ปนสวนสาคัญ นการ ปลียน ปลง ห คนธรรมดา กลาย ปน นักกฎหมาย (ที มออกนอกลนอกทางนิติศาสตรกระ สหลัก) ชน ดียวกับความ หนของฟ กตทีวา นสังคมทีคนชินกับอานาจ ชงิ วนิ ัย ป ลว สถาบนั ตาง ของสังคมทีมอี ย ( ชน รอื นจา) กกลาย ปน ธรรมชาติ ทีจะตองมตี ัง ตตน ดย มถกตงั คาถาม ละ ปน ปา ของการวจิ ารณ42 36 รือง ดียวกนั , 122-123. 37 Garland, Punishment and Modern Society, 137. 38 Garland, Punishment and Modern Society, 138-139. 39 สามชาย ศรีสนั ต, ว ดวยก รว คร ว ทกรรม นววพ ก , 111-116. 40 รอื ง ดยี วกัน, 112. 41 ชน การประกอบสรางความ ปนนายทหารสัญญาบัตรทีพึงประสงคผานการศึกษาของ รง รียนนายรอยพระจลจอม กลา ผานกล กที สลับซับซอน. ด สรสีห ศรีวนิชย, กล กการจัดการศึกษา พือสรางอัตลักษณนายทหารสัญญาบัตรภาย ตภัยคกคาม นอนาคต, ว ร ร ถ บน วช ก รป งกนปร ทศ 9, ฉ.2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2561). 42 Garland, Punishment and Modern Society, 148. 31

การประชมวชิ าการนติ ิสังคมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมิทัศนนิติศาสตร ทย 2.3 นกั ศกษ นตศ สตร วถชวตท งนตศ สตร ละ รอนก ยทถกกระท 43 2.3.1 กรอบม ตรฐ น/ วล /วธก รศกษ ละวถชวตท งนตศ สตร การจดั การ วลา บบ ตรภาค พอื หสอดคลองกบั การปฏบิ ตั สิ หกจิ ศกึ ษาทา หการบริหารจดั การชีวิตของนกั ศกึ ษา ตกตาง ปจากมหาวิทยาลัยสวน หญ นอื งจากการศกึ ษาของหนงึ รายวชิ า นหนงึ สปั ดาห ช วลามากขนึ ละการประ มนิ ผลตาง มาถึง รวขึน นกั ศกึ ษาจงึ ตองรีบ รงทาความ ขา จบท รยี น มือนาภาวะ ชนนีมาพจิ ารณาประกอบการ รยี กรองตามมาตรฐานขององคกรวชิ าชพี ละ ปาหมายหลกั ของนกั ศึกษาจานวนมากทีตองการนาความร ปประกอบวิชาชีพ หลักสตรฯ จึงตอง นนสรางความ ขา จการ ชกฎหมาย ปนหลัก วกอน นอื งจาก ปนความรพนื ฐานทนี กั ศกึ ษาตองมี มวาจะ ปนการศึกษานิติศาสตรกระ สหลกั หรือนอกกระ สหลัก ระยะ วลาอันจากัดสงผล หการจดั การศกึ ษาทสี อดคลองกับการศกึ ษากฎหมายกับสังคม ปน ป ดอยางยากลาบาก ผ ขียน หนวา วิธีการตาง มวาจะ ปนการทา ครงงาน การศึกษาอิสระ การทารายงาน การอภิปรายประ ดนปญหาภาย นหอง รียน การศึกษากฎหมาย ชิงคลินกิ ทคี ลนิ ิกกฎหมายดา นินการ ดจรงิ อยางตอ นอื ง การ ดรับการสะทอนกลับจากผสอนอยางสมา สมอ ฯลฯ ลวน ลว ตตองการ วลา นการศกึ ษาทังสิน การศึกษา บบ ตรภาคยังทา หชวงปดภาคการศึกษา ปนการปด บบสัน ดยการปดระหวางภาคกนิ วลาประมาณสอง สัปดาห ละระหวางปการศึกษาประมาณหนึง ดือน ละหาก ปนภาคการศึกษาของวิชาสหกิจศกึ ษาทีตามมาตรฐานตองจัดอยางนอย 16 สัปดาห ภาคการศึกษานนั กจะ ช วลากอน ละหลังชวง ปดภาคการศึกษาตามปกติชวงละสองสัปดาห ลักษณะการจดั การ วลา บบนีจึงมีผล น รืองสถานทีดวย กลาวคือ รางกาย ละวิถีชีวิตของนักศึกษาจึง ดรับการฝกฝน หคนชินกับการ ชชีวิตอย น มหาวทิ ยาลยั ละมี อกาสทากจิ กรรมอืนนอกจากทหี ลกั สตรกาหนด ว มมากนัก ปฏิบัติการของอานาจ นการกากบั วลาทีผนวกรวมกับมาตรฐานหลักสตรนติ ศิ าสตรของชาติ ละขององคกรวชิ าชีพ ทา ห ตลอดระยะ วลาสีปของหลักสตรฯ รือนกายของนกั ศกึ ษาจึงถกฝกฝน หคนชินกบั รป บบการศึกษา บบนักกฎหมายวชิ าชีพ ปนหลกั ดยนักศกึ ษาจะตองมคี วามรพนื ฐาน บบนติ ิศาสตร ดย ท ละฝกฝนการ ขียนตอบขอสอบกฎหมาย ปนพิ ศษ นกั ศกึ ษาจะตอง ปนนกั กฎหมายทีดีดวยการผานการทดสอบซึง นน ปทีการนา นือหากฎหมายที ชบังคับอย นปจจบันมาปรับ ชกับขอ ทจจริง นักศึกษา จะตองฝกฝนการ ขียนทีถกตอง (ทัง นระดับกระบวนการคิดอยางรป บบของคาตอบ ละ นระดับกายภาพอยางลายมือซึง ปนการ กระทากับรางกาย) ดวยทาทางที หมาะสมภาย น วลาทีกาหนด ดยรป บบการประ มินผล หลานีสอดคลองกับการประ มินผลของ องคกรวชิ าชีพ อันจะนา ปสการ ปน นกั ฎหมายทดี ี นสงั คมนอกมหาวิทยาลยั ตอ ป ขอสัง กตอีกประการกคือ ดวยลักษณะของอานาจ ชิงวินัย ผสอนทีมีสวน นการจัดการศึกษา ละประ มินผลจึงมิ ชผมี อานาจ (หากอานาจครอบครอง ด) หรือ ปนประธานที ปนอิสระอยาง ตมที ต ปน พียงผลพวงของการครอบงา ดยอานาจ ชิงวินัย ตาง หลานี นลักษณะของ รางทรงของอานาจ นัน อง กลาว ดวา อานาจจากสาม หลงทีมาหลักลวน ลว ตมีสวน นการกาหนด วลา สถานที ละการฝกฝน รือนกาย นชวี ติ ของนักศึกษานิติศาสตร ซงึ สงผล ห กดิ การประกอบสรางวถิ ชี ีวติ ทางนิตศิ าสตรของนักศึกษาที ขา กลการศกึ ษา บบวชิ าชีพ ละออก หางจากการศึกษาวิชานิติศาสตรที ชือม ยงกับสังคม อานาจ ชิงวินัย นบริบทนีจึงกาหนดกรอบ วางมาตรฐาน ละ นะนา ห นักศึกษาสามารถ ปนนักกฎหมายทีดี ด ละสามารถตอบสนองตลาด รงงาน นระบอบทนนิยม ด 2.3.2 ก รปฏบตั ก รศกษ ผ นประสบก รณกับ รอนก ย ภาย ตวัตถประสงคหลักของการสหกิจศึกษาทีมง หนักศึกษาพรอม ปน รงงานความร ทีสนองตอบระบอบทนนยิ ม การปฏบิ ัตสิ หกจิ ศึกษาจงึ ม กยี วกบั รืองการ ปนนักฎหมายที ชอื ม ยงกบั สงั คมหรือ ม หรือการ ปนนักกฎหมายทตี ระหนักถึงพนั ธกจิ ละพลังอานาจมหาศาลของกฎหมายตอสังคมหรือการ ปนนักกฎหมาย นสังคมหรือ ม ต ปนการมง ห ปนนักกฎหมายทีทางาน ด ทานัน ดย ฉพาะอยางยงิ มอื มีน ยบาย นการปฏิบตั ิสหกิจศึกษา ปน วลาสองภาคการศึกษา (32 สัปดาห - ปด ดอื น) 43 นอื งดวยขอจากัดของขนาดบทความตามหลัก กณฑของการประชมฯ ผ ขยี นจึง มสามารถ ขียนรายละ อียดอกี หลายประ ดน ด นสวนที 2.3 นีซึง ปนสวนสาคัญทีสด อาทิ ประ ดนความจา ปน นการกาหนดรายวิชา หสอดคลองกับมคอ.1 ซึง กียวของอยางยิงกับน ยบายของมหาวิทยาลัยที ห จดั การปฏบิ ัตสิ หกจิ ศกึ ษา ปน วลา 32 สปั ดาห การวิ คราะห นบทความนจี งึ ปนการวิ คราะห บอื งตน ทานัน 32

วันที 20 พฤศจิกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จังหวัด ชยี ง หม จัด ดยคณะนิติศาสตร มหาวิทยาลัย ชียง หม มสหกจิ ศึกษา ปด อกาส หนักศึกษา ลอื กสถานทีทางาน ดตามความสมัคร จ44 อยาง รกตาม การทางาน ปนระยะ วลา ยาวนานถึง ปด ดือนมผี ลตอ รืองคา ชจายทีนักศึกษาตองรับผิดชอบดวยตัว อง ละขอหวงกงั วลอืน ที กียวของกับการ ชชวี ิต กล บานดวยตน อง การปฏิบัติสหกิจศึกษา ปนระยะ วลา ปด ดือนจึงมี นว นมทีจะทา หนักศึกษา หลานี ลือกสถานทีปฏิบัติงาน น ละ วกบาน นกรณีของนกั ศกึ ษาสวน หญทมี พี ืน พ นภาค ต ละ นบริบทของวิชานติ ิศาสตร นกั ศึกษาจึง มมตี ัว ลือกหลากหลายนกั นืองจากสถานประกอบการที กยี วของกบั กฎหมาย ละมอี ยทวั ป นทกพืนทคี ือหนวยงานรัฐ นกั ศึกษาจึงยิงถกฝกฝนตาม นวทางของ นกั กฎหมายวิชาชีพ ดยมีรัฐ ปนศนยกลางของการตดิ ตอประสานงานมากขึน ดงั นนั การกาหนด หปฏิบัติสหกิจศึกษา ปด ดอื นจงึ ปน การฝกฝนรางกาย ละวิธีคิด หนักศึกษา ชืองซือกับกรอบคิด บบนิติศาสตร ดย ททีทางาน คียงคกับระบอบทนนิยม ละรัฐ ซึงมี ศกั ยภาพ นการ อือมมอื ปถงึ นทกพืนที มากยงิ ขนึ นอกจากนี นความหมายของวิชา/วินัยอยางกวาง สหกิจศึกษาพยายามวางตัว ห ปนวชิ า/วนิ ยั ดย นนยาวาตน ตกตาง จาก การฝกงาน ทัว ป (ทีสหกิจศึกษากลาวอางวา มมีกระบวนการทีชัด จน ม ดทา หนักศึกษากลาย ปนพนักงานของสถาน ประกอบการนัน ละ มมีระบบการประ มนิ ผล)45 น ชิงหลกั กณฑ ละ นอื หาของรายวิชา สหกจิ ศกึ ษาของมหาวิทยาลยั วลัยลักษณ บง ยกความปกตอิ อกจากความ มปกตติ ัง ตชันคณสมบัตขิ องผ ขารวม น บืองตน ผทีจะ ปนปกติ ตามมาตรฐานของสถาบัน มอื พนจากสถาบัน (ผสา รจการศกึ ษา) ด จะตองผานวชิ าสหกจิ ศึกษาหรือ ทยี บ ทา ดยนกั ศกึ ษาทีจะ ขารวม ดตองมคี ะ นนสะสม ฉลยี (GPA) มตากวา 2.00 หาก คยตอง ทษทางวินยั จะตองปฏิบตั ิตาม นวทางทกี าหนดกอน ตองมีรางกาย ขง รงสมบรณ ละตองผาน วิชา ตรียมสหกิจศึกษามา ลว46 สาหรับนักศึกษาที ม ปนปกติ จะ มมีสิทธิ ขารวมวิชานี ด ลย ดยตอง ปลงทะ บียน รียนวิชา ปฏิบตั กิ ารวชิ าชพี ทน47 ละหากปฏบิ ัติสหกจิ ศกึ ษา ต มผานการประ มินผล นกั ศกึ ษาจะลงทะ บียน รยี นอีก ม ด ดยตอง ปลง วิชาอืนที กียวของกบั การฝกฝนวิชาชพี ละตอง ขารวม ครงการพัฒนาตัว องดวย48 นอกจากนี การสหกิจศึกษา ดกาหนดการฝกฝนรางกายภาย ตการสอดสองควบคม พือประกันความ ปนปกติ หลานี ว ผานขันตอนตาง นการ ตรียมตวั การ ขารวม ละการประ มินผล วอยางละ อียด อาทิ ความจา ปนทจี ะตองผานรายวชิ า ตรยี มสห กิจศึกษาซึง ปนวิชาทีนกั ศึกษาตองฝกฝนการ ปนพนักงาน นสถานประกอบการ ความจา ปนทีจะตองปฏิบตั ิตน สมือน ปนพนกั งาน ชัวคราวของสถานทีนัน ตกยังอยภาย ตการสอดสองของ รางทรงของอานาจ อยางอาจารยนิ ทศ ละศนยสหกิจศึกษา การ ประ มินผล ดยการนา สนอ ครงงานหรือรายงานตามทีหลักสตรกาหนดซึง นนหนัก ปทีการประ มนิ จากสถานประกอบการ49 ซึง ปน การปรับปรง รือนกายของนักศึกษา ห ปน ปตามมาตรฐานของตลาด รงงานมากกวาการประ มินทางวิชาการ รวมถึงการจัด หมีการ ประกวด ครงงานดี ดนซึง ครงงานที ดรับรางวลั มกั ปน ครงงานทสี รางผลประ ยชนทาง ศรษฐกจิ ดอัน สดง ห หนถงึ การยกยองผที ปฏิบตั ติ วั สอดคลองกบั ตลาด รงงาน หนอื กวาผทีมีประ ยชนทาง ศรษฐกจิ ตากวา การปฏิบัติสหกิจศึกษาจึง มตางจากปรากฏการณที กิดขึนกับการอาชีวศึกษา (vocational education) ซึงฝกฝนวินัย ห ก รือนกายของผศึกษา ดย ส จกับรายละ อยี ด ลกนอยทีสด พือตอบสนองระบอบทนนิยมทีตองการ รงงานหลากหลายประ ภท ละ ตละคนตองมคี วามรถึงระดับ ชียวชาญ ละทา หผศึกษาตองสรางตัวตน พือ ห ปถึงระดับดังกลาว50 ภาย ต ทคนคิ ของอานาจ ชิงวินัย น การสงั กตตามลาดบั ชนั คอื การควบคมผ รยี น นหอง รยี น พอื หกระทาการตามวนิ ยั ผานการมอง การตดั สินความ ปน 44 สมาคมสหกิจศึกษา ทย, ม ตรฐ น ล ก รปร กนคณภ พก รด นนง น กจศก , พิมพครังที 3, (นครราชสีมา: สมาคมสหกิจศึกษา ทย, 2552), 15. 45 วิจติ ร ศรสี อาน, สหกิจศึกษากับความรวมมอื กบั ภาคธรกจิ อตสาหกรรม, 19-20; สมาคมสหกิจศึกษา ทย, ม ตรฐ น ล ก รปร กนคณภ พก ร ด นนง น กจศก . 46 ขอ 4 หงประกาศมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ รือง นวปฏิบัติ นการปฏิบัติสหกิจศึกษาสาหรับนักศึกษา พ.ศ. 2556 ก ข พิม ติม ดยประกาศ มหาวทิ ยาลยั วลยั ลกั ษณ รอื ง นวปฏบิ ตั ิ นการดา นนิ การสหกิจศึกษาสาหรับนักศึกษา (ฉบับที 3) พ.ศ. 2563. 47 ทังนี ตงั ตหลกั สตรที ชบังคบั นปการศกึ ษา 2563 ปนตน ป การปฏบิ ัติประสบการณวชิ าชีพจะ มมีอีกตอ ป ดยนกั ศกึ ษาจะตอง ขารวมวิชาสห กจิ ศกึ ษา ทานัน 48 ขอ 10 หงประกาศมหาวทิ ยาลยั วลยั ลกั ษณ รอื ง นวปฏบิ ตั ิ นการปฏิบตั ิสหกจิ ศึกษาสาหรับนกั ศกึ ษา พ.ศ. 2556. 49 ศนยสหกิจศึกษา ละพัฒนาอาชีพ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ , กระบวนการสหกิจศึกษา , สืบคน มือวันที 22 พฤษภาคม 2563, https://coop.wu.ac.th/?page_id=231. 50 อภัสรินทร ขณะรัตน, กิตติกร สันคติประภา, ละ สรวฒิ ปด ธสง, กระบวนการสรางตัวตนของนัก รียนอาชีวศึกษา ดยปฏิบัติการศึกษาผาน ประสบการณ, ว ร รวจย ล พฒน ลก ตร 6, ฉ.1 (มกราคม-มถิ นายน 2559): 86. 33

การประชมวชิ าการนิติสงั คมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมิทศั นนิติศาสตร ทย ปกติ คือ การกากับผลงาน หอย นกรอบมาตรฐานบนฐาน รงจง จของผ รียนทีตองการประสบความสา รจ ละ การวัด ละการ ประ มิน คือ การนา ทคนคิ สอง ทคนิค รกมาประกอบกัน51 ดยมีบทบาท นการสรางตวั ตน ห กผ รียนตัง ตชันการ ตรยี มตัวกอน รยี น ภาคทฤษฎี ภาคปฏิบัติ ละการประ มินผล52 หากมอง บบฟ กต นวนย ล ก รลงทณฑ กระบวนการ หลานีจึง ปนการกาหนด รือนกายของนักศึกษา นระดับ วลา กาหนดรางทรงของอานาจที ขามาควบคมสอดสอง คัดกรองคณสมบัติของประธานที ปนปกติจากประธานที มปกติ ชประ ยชน ชงิ ศรษฐกิจ ห ดสงสด ดยสญ สียทรัพยากรนอยทีสด ทา หประธานที มปกติทราบคณสมบัติของตน ละพยายามทา ห ปนปกติ ห ด ( ดยการยอม หสา รจการศึกษา ดดวยรายวชิ าทีถกสรางขึน หมคี ณคาตากวา อนั ปนการทา หประธานนันรความ มปกตขิ องตน อง) ละ นนยาดวยการ หรางวลั กผทีถกฝกฝนวินัยจน ปนทรัพยากรที ดมาตรฐาน 2.3.3 จนตน ก ร หม นบรบิ ทของประ ทศออส ตร ลีย มทธวิ บอลล (Matthew Ball) ชวน ห นกั วชิ าการนิติศาสตร นววพิ ากษ 53 ทาความ ขา จอานาจ นการศึกษาวชิ านิติศาสตรทีถกวพิ ากษวาอยภาย ตการครอบงาของนกั กฎหมายวิชาชีพ ละระบอบทนนิยมดวยการ ช ทฤษฎขี องฟ กตวาดวยวาทกรรม อานาจ ละความร มาทาความ ขา จอานาจที กระทาผาน ผศกึ ษา นทานอง ดียวกบั กรอบคิดที ดวาง ว นสวนที 2.2.2 ทนทีจะ ปนอานาจ น ชิงครอบงาซึงกระทาตอผศึกษา นลักษณะที ปนวัตถ ละ รซึงอานาจ ผานการกดขี ละ ปลกฝงความคิด ลง ป ซึงสงผล หผศึกษามี สานึกรทีผิดพลาด ละทา หการขจัดอานาจตองทา ดยการกาจดั ผมีอานาจ ออก ป54 บอลล สนอ หทาความ ขา จอานาจทีปะทะประสาน นการศึกษาวชิ านิติศาสตร หอย นลกั ษณะ ความสัมพันธ ชิงอานาจ (power relations) ดงั นัน สิงที กิดขนึ กับวงการศกึ ษานติ ิศาสตรจงึ ปนสิงปกติที กดิ ขนึ นความสัมพันธทางสงั คมที ปนความสัมพนั ธ ชิงอานาจ ดวย หตนี การขจัดอานาจทีถกถือครอง ด ดยคนกลมหนึงจึง ปน ป ม ด ละการอางการ หความรทีถกตองจงึ ปน พียง การสถาปนาความรซึง ปนวาทกรรมขึนมาอีกชดหนึง ทานัน ตามกรอบคิดวาดวยอานาจทีฟ กต สนอ ประธานหรือผอย ตความ ครอบงามิ ดถกกดทับ ดยสนิ ชิง นฐานะวัตถ ผศกึ ษาจึง ปนผกระทา ละมศี ักยภาพ นการสรางตัวตนของตน อง ด ความ ขา จอานาจ นลักษณะ ชนนีจะสงผล หการทา หการศึกษาวชิ านิตศิ าสตรหลดจากความ กลชดิ กับวิชาชีพมาก กนิ ป ปน ป ดมากขนึ 55 มืออานาจ ชิงวินัยซึง ปน ทค น ลยีการควบคมทีปรากฏ นปจจบัน ปร ปลียน หประธาน ปนทังผถกครอบงา ละผ ตอตานขัดขืน หากหลักสตรฯ ประสงค หการ รียนการสอนกฎหมายมีความ ชือม ยงกับสังคมอยาง ทจริง การตอตานขัดขนื อานาจ ชงิ วินยั จึงตองทา หประธานตระหนักรถึงลักษณะ ครงสรางของอานาจ ละ ปนประธานที ปนอิสระจากอานาจมากขนึ ดยอาจกระทา ดดงั นี กรณีรายวิชา นหลักสตร ดิมทีผสรางหลักสตรฯ ดสรางหลักสตรฯ ห ชือม ยงกับสังคม ละ/หรือสาขาวิชาอืนมาตัง ต ตน วิชาที หน ดชัดทีสดคือวิชาสัมมนากฎหมาย ซึงหลักสตรฯ กาหนด หนักศึกษาคนควา ละ ขียนบทความวิชาการหนึงชินตาม หัวขอทีตนสน จ ดยนักศึกษาจะ ดทักษะ น ชิงบรณาการ คือ การคนควา ละการอางอิง การนา สนองานของตน อง การอภิปราย ประ ดนของนกั ศึกษาคนอนื รวมถึงการนาประ ดนกฎหมาย น ชิงทฤษฎีมาศกึ ษาอยางลกึ ซึงขนึ ละ/หรอื ชือม ยง ขากบั ประ ดน น สาขาวิชาอืน หรือประ ดนทางสังคมทีสน จ นอกจากนี หลักสตรฯ ยังกาหนด หมีรายวิชา ลือกจานวนมาก พือ หสามารถ ปด รายวิชา หลานี ดหากมีผสอนทีมีความ ชียวชาญ นสาขาวิชานัน ดยรายวิชา หลานีรวมถึงรายวิชาที ชือม ยงกับสังคมดวย อาทิ 51 รอื ง ดยี วกนั , 82-84. 52 รือง ดียวกัน, 87. 53 บอลล ม ดหมายถึงนิติศึกษา นววิพากษ (Crtical Legal Studies) ทานัน ต ชกลาวถึงการศึกษานิติศาสตร นววิพากษหลาย ขนง (รวมถึง นิติศาสตร นวมารกซิสม ละนิติศาสตร บบหลังสมัย หม) ดยบอลล หคาจากัดความวา ปนกรอบคิดทางนิติศาสตรทวี ิพากษ ละ สดง ห หนถึง ภาวะทีกฎหมาย สถาบันทางกฎหมาย รวมถึงการศึกษากฎหมายมีบทบาท นการคาจน ครงสรางของความ ม ทา ทียม นสังคม. Matthew Ball, Legal Education and the Idealistic Student: Using Foucault to Unpack the Critical Legal Narrative, Monash University Law Review 36, no. 2 (2010): 84. 54 Ibid., 84-90. 55 Ibid., 95-99. 34

วันที 20 พฤศจกิ ายน 2563 ณ รง รมฟรามา จังหวดั ชียง หม จัด ดยคณะนิติศาสตร มหาวทิ ยาลยั ชยี ง หม กฎหมาย กยี วกับการ กษตร ละสังคมวิทยากฎหมาย อกี ทงั นกรณขี องวิชา ลอื กที ปดสอนอย ลว (ซงึ นอื หามคี วามยดื หยนกวาวิชา กน) ผสอนอาจพิจารณา พิม ตมิ นอื หาที กยี วของกบั สังคม หมากขึน56 นกรณีของวิชาสหกิจศึกษา มวัตถประสงคหลักของวิชาสหกิจศึกษาจะ ปน ป พือตอบสนองระบอบทนนิยม ละ ตลาด รงงาน ตหลักสตรฯ กอาจตอตานขัดขืนวาทกรรมนี ดดวยการกาหนดรายละ อียด กียวกับการออกปฏิบัติสหกิจศึกษา ห ปน ปตามวตั ถประสงคของหลกั สตรฯ ดยคานึงถงึ ครงสรางของอานาจตามทีกลาว ป ลวดวย อาทิ การสรรหาสถานประกอบการที ชือม ยงกับสังคม นพืนทีทีนักศึกษามีความสะดวกทีจะปฏบิ ัติงาน ด ปนระยะ วลา ปด ดือน ละนักศึกษา ดปฏิบัติงานจริงภาย ต ความ ปนอสิ ระทางความคิดพอสมควร การกาหนดวิธกี ารประ มนิ ผลทีทา หนักศึกษา ด ชทักษะที ตกตางหลากหลายนอก หนอื จาก ทักษะ บบนกั นิตศิ าสตร ดย ท ละ น นือหาที ชือม ยงกบั สงั คมมากขึน ปนตน ความ ขา จลกั ษณะปฏิบตั ิการของอานาจ ชงิ วินัย น นวทางของฟ กตจะ ปนสวนสาคัญยิงสาหรบั หลักสตรฯ นการวาง นวทางการจัดการศึกษา ละทา ห นวทาง หลานี ปนความจริง นืองจาก มหลักสตรฯ จะพิจารณาวา นวทาง หลานี สมควร นามาปรับ ช นหลักสตรฯ พือ หนักศึกษา สามารถคิด วิ คราะห ละสัง คราะห ด ละ/หรือ ขา จสังคม/สาขาวิชาอืน นอก หนอื จากกฎหมายมากขนึ ตการนา ป ชนกี อาจวางอยบนฐาน การทาตามหนาทผี สอนทีดี หรอื ความหวง ยนกั ศึกษา ต หาก ครงสรางของอานาจ ชิงวินัยดังกลาว ดรับการ ปด ผย การจัดการศึกษากจะวางอยภาย ตวัตถประสงค พือทีจะ หนักศึกษา (รวมถึงตวั บคลากร อง) ตอตานขดั ขนื ละปลดปลอยตัว องจากความสมั พนั ธ ชงิ อานาจ ละ ปนประธานที ปนอิสระอยาง ทจรงิ น ง นี การ ช ทคนคิ หลานีจงึ กลาย ปนสิงที จา ปนตองทา มิ ช พยี งสิงที สมควรทา ทานัน 3. บทสงท ย หลักสตรนิติศาสตร ตละหลักสตรมีปจจยั ทีทา หการศึกษายังคงยดึ ยงกบั การศึกษากฎหมาย บบกระ สหลัก ละออก หางจากวิชานิติศาสตรที ชอื ม ยงกบั สังคมยงิ ขึน ตกตางกัน พือทีจะสราง จินตนาการ หม นการนาสังคม ละสาขาวิชาอืน มา ชือม ยงกบั การศึกษาวิชานิติศาสตร ตละหลักสตรจะตอง ขา จปฏบิ ัติการของอานาจ หลานีทีประกอบสรางหลักสตรขึน ละสงผล ตอ รือนกาย ละวิถีชีวิตทางนติ ศิ าสตรของผศกึ ษา บทความนี ชกรอบคดิ วาดวยอานาจ ชิงวินัยของฟ กตมาทาความ ขา จปฏิบัติการ ของอานาจทีกระทากบั หลักสตรนติ ิศาสตรบณั ฑติ ของมหาวิทยาลยั วลยั ลกั ษณ ดยอานาจ ชิงวินยั นี ปนอานาจทีมบี ทบาท นยค หม ละกระทาตอประธาน (subject) ของอานาจจากทกทิศทกทาง ละมิ ชอานาจ นลักษณะทีมีผถอื ครอง ด นบริบทของหลักสตรฯ ที มงสน จ นบทความนี หลงทมี าหลักของอานาจตามความ หนของผ ขียน ด ก กรอบมาตรฐานระดบั ชาติของหลักสตรนิติศาสตร การ รยี กรองขององคกรวชิ าชพี ซงึ กยี วของกบั ความคาดหวังของผศกึ ษา ละน ยบายของมหาวทิ ยาลยั ดย ฉพาะอยางยิงการกาหนด หมี ระบบสหกจิ ศึกษาทีหยังรากอยางมันคง ลักษณะการปะทะประสานนี มจะทา หนักศึกษานิติศาสตรของมหาวทิ ยาลยั วลัยลักษณ ด ออกนอกหอง รียน ทกคน ตการออกนอกหอง รียน นรป บบสหกจิ ศึกษาซึงมง ปทีการตอบสนองตลาด รงงาน ละระบอบทน นยิ มกลบั สอดคลองกบั การศึกษานติ ศิ าสตร บบวิชาชีพ ละอาจทา หนกั ศึกษาถกประกอบสราง ห ปนนักกฎหมายวิชาชพี สียยงิ กวา หลักสตรที มมีระบบสหกิจศึกษา ภาวะนีมี นว นมทีจะสอดคลองกับกรอบมาตรฐานระดับชาติของหลักสตรนิติศาสตรที พียง ประนปี ระนอมกับการศกึ ษา บบวชิ าชพี ทานัน อยาง รกตาม อานาจ ชิงวินัยทีฟ กต สนอมิ ด ปนอานาจ หนือประธานอยาง บด สรจ ( ประธาน (subject) จึงมิ ช วัตถ (object) ทีถกกดทับ ดยสิน ชิง ละ มอาจขัดขนื ด) ตอานาจถกตอตาน ขงขืน ด สมอ มืออานาจมิ ด ปนของผหนึงผ ด หรือชนชนั หนึงชนชนั ด การตอตาน ขงขืนนีจึงมิ ชการควานหาตวั จาของอานาจ ละตอตานอานาจ น ชิงกายภาพ ( พยี ง ทานัน) ต ประธานจะตองพยายาม ปนประธานที ปนอิสระจาก ครงสรางความสัมพันธ ชิงอานาจ นลักษณะนี ห ด ชน การขบคิด ละ วิพากษวิจารณปฏิบัติการของอานาจ หลานี ดวย หตนี หลักสตรฯ (ซึงมิ ชผถือครองอานาจ ต ปน รางทรงของอานาจ 56 นวิชา กียวกับการอานภาษาอังกฤษทางกฎหมาย ผ ขียน คย หนักศึกษาอานบทความ Reimagining Law and Society Research in Southeast Asia (2015)56 ของ ดวิด อม อง จล (David M. Engel) ปรากฏวา นักศึกษา หความสน จ ละ ปน รงจง จอยางดี นการอาน ภาษาอังกฤษ นืองจาก หนวา ปนบทความ ทางนิติศาสตร ที ม คยอานมากอน. ด David M. Engel, Reimagining Law and Society Research in Southeast Asia, ว ร รนต งคมศ ตร 8, ฉ.1 (มกราคม-มิถนายน 2558). 35

การประชมวิชาการนิตสิ ังคมศาสตรระดับชาติ หัวขอ จนิ ตนาการ หม ภมิทศั นนติ ศิ าสตร ทย (subjection) ) จึงสามารถมีบทบาทตอผศึกษา ดดวยการ ชวิธีการตาง ที ปนการ ขงขืนตออานาจ ละทา หประธานตระหนกั รถงึ วาทกรรมตาง ดวย ทคนคิ ตาง ทีตอรองกับอานาจ ด บรรณ นกรม กัณทิมา ศิรจิ รี ะชัย ละ ผดงศกั ดิ สขสอาด. การดา นนิ งานสหกิจศกึ ษาของประ ทศ ทย. ว ร ร . ปร ทศ ทย 12, ฉ.1 (พฤษภาคม 2552): 39-53. จารณี วงศละคร. อานาจชวี ะ นทศั นะของ มิ ชล ฟ กต. ว ร รปณธ น: ว ร รวช ก รด นปรชญ ล ศ น 14, ฉ.1 (มกราคม-มถิ นายน 2561): 135-162. ประชา ท. 40 ปนิติปรัชญา (3) วร จตน ภาคีรัตน: อดมการณ บืองหลังกฎหมาย ละการศึกษาพระราช องการ 8 กมภาฯ. (มีนาคม 2562), https://prachatai.com/journal/2019/03/81291 (สืบคน มอื วันที 13 ตลาคม 2563). ปยบตร สงกนกกล. ศ ลรฐปร ร: ตล ก ร ร บ บ ผดจก ร ล นตรฐปร ร. นนทบร:ี ฟา ดยี วกัน, 2560. พรรณรายรัตน ศรี ชยรตั น. ก รศก กฎ ม ย ชงคลนก ท ง ล ก นก รปฏรปก รศก กฎ ม ย ทย. กรง ทพฯ: วิญ ชน, 2555. สมชาย ปรีชาศลิ ปกล. ก รวจยกฎ ม ยท ง ล ก: นวคด ล พรม ดนคว มร. กรง ทพฯ: วิญ ชน, 2558. สมชาย ปรชี าศลิ ปกล. นตศ ตร ทย ชงวพ ก . กรง ทพฯ: วิญ ชน, 2549. สมยศ ชือ ทย. คว มรกฎ ม ยทว ป, พมิ พครังที 23 ก ข พิม ติม. กรง ทพฯ: วญิ ชน, 2560. สรสีห ศรีวนิชย. กล กการจัดการศึกษา พือสรางอัตลักษณนายทหารสัญญาบัตรภาย ตภัยคกคาม นอนาคต. ว ร ร ถ บนวช ก รป งกนปร ทศ 9, ฉ.2 (พฤษภาคม-สงิ หาคม 2561): 63-73. สามชาย ศรีสันต. ว ดวยก รว คร ว ทกรรม นววพ ก . กรง ทพฯ: สมมติ, 2561. วจิ ติ ร ศรสี อาน. สหกิจศึกษากับความรวมมอื กับภาคธรกจิ อตสาหกรรม. ว ร ร . ปร ทศ ทย 12, ฉ.1 (พฤษภาคม 2552): 12-26. ศนยสหกจิ ศกึ ษา ละพฒั นาอาชพี มหาวทิ ยาลยั วลัยลักษณ. กระบวนการสหกิจศกึ ษา. , https://coop.wu.ac.th/ ?page_id=231 (สืบคน มือวนั ที 22 พฤษภาคม 2563). ศนยสหกิจศึกษา ละพัฒนาอาชีพ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ. นะนาสหกิจศึกษา. , https://coop.wu.ac.th/ ?page_id=162 (สืบคน มือวันที 20 พฤษภาคม 2563). สมาคมสหกจิ ศกึ ษา ทย. ม ตรฐ น ล ก รปร กนคณภ พก รด นนง น กจศก . พิมพครังที 3. นครราชสีมา: สมาคมสหกิจศึกษา ทย, 2552. อภัสรินทร ขณะรัตน, กิตติกร สันคติประภา ละ สรวฒิ ปด ธสง. กระบวนการสรางตัวตนของนัก รียนอาชีวศึกษา ดยปฏิบัติการศึกษาผานประสบการณ. ว ร รวจย ล พฒน ลก ตร 6, ฉ.1 (มกราคม-มิถนายน 2559): 78-92. Ball, Matthew. Legal Education and the Idealistic Student: Using Foucault to Unpack the Critical Legal Narrative. Monash University Law Review 36, no. 2 (2010): 80-107. Engel, David M. Reimagining Law and Society Research in Southeast Asia. ว ร รนต งคมศ ตร 8, ฉ.1 (มกราคม-มิถนายน 2558): 8-23. Garland, David. Punishment and Modern Society: A Study in Social Theory. Oxford: Clarendon Press, 1991. Lacey, Nicola. Unspeakable Subjects: Feminist Essays in Legal and Social Theory. Oxford: Hart Publishing, 1998. กฎหม ย ค วนจฉยั ละกรอบม ตรฐ น ขอบงั คับ นติบณั ฑติ ยสภา พ.ศ. 2507, มาตรา 56. ขอบงั คับมหาวทิ ยาลยั วลัยลักษณวาดวยการศึกษาขนั ปรญิ ญาตรี (ฉบบั ที 2) พ.ศ. 2562, ขอ 5. ขอบังคับสภาทนายความวาดวยการฝกหัดงาน นสานกั งานทนายความ พ.ศ. 2535, ขอ 5. ขอบังคบั สภาทนายความวาดวยการฝกอบรมวิชาวาความ พ.ศ. 2529, ขอ 5. คาวนิ ิจฉยั ศาลรัฐธรรมนญที 4/2563 ลงวันที 19 กมภาพันธ 2563. ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ รือง มาตรฐานคณวฒิระดับปริญญาตรี สาขาวิชานิติศาสตร พ.ศ. 2561 ออกตามความ นความ นมาตรา 8 ละ 16 หง พระราชบัญญัติระ บยี บบรหิ ารราชการกระทรวงศกึ ษาธกิ าร พ.ศ. 2546. ประกาศมหาวทิ ยาลัยวลัยลกั ษณ รือง นวปฏบิ ัติ นการปฏิบัตสิ หกิจศึกษาสาหรบั นกั ศกึ ษา พ.ศ. 2556, ขอ 10. ประกาศมหาวิทยาลัยวลัยลักษณ รือง นวปฏิบัติ นการปฏิบตั ิสหกิจศึกษาสาหรบั นักศึกษา พ.ศ. 2556 ก ข พิม ติม ดยประกาศมหาวิทยาลยั วลัยลักษณ รือง นวปฏบิ ัติ นการดา นนิ การสหกิจศึกษาสาหรับนกั ศกึ ษา (ฉบับที 3) พ.ศ. 2563, ขอ 4. พระราชบญั ญัตทิ นายความ พ.ศ. 2529, มาตรา 35. มาตรฐานคณวฒริ ะดบั ปริญญาตรี สาขาวิชานติ ิศาสตร พ.ศ. 2561. 36

หนังสอประมวลบทความ นการประชมวชาการนตสงั คมศาสตรระดบั ชาต หวั ขอ จนตนาการ หม ภมทัศนนตศาสตร ทย วนั ท 20 พฤศจกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จงั หวัด ชยง หม สินคาบาปกบั การควบคมุ ของรฐั : เปรียบเทียบกรณีบหุ รี ละสุรา กบั เซกซทอย Demerit goods and State Control: Compare with Cigarette and Alcohol and Sex Toy กตต กอน กว Kitti Konkaew คณะนตศาสตร มหาวทยาลัย ชยง หม 239 ถ.หวย กว ต.ส ทพ อ. มอง จ. ชยง หม 50200 Faculty of Law, Chiang Mai University 239 Huay Kaew Road, Muang District, Chiang Mai, Thailand, 50200 E-mail: [email protected] บทคดั ยอ สนคาบาป คอสนคาทมอันตราย ละมผลกระทบตอสขภาพของผอป ภคบร ภค ละมผลกระทบดานลบตอบคคลภายนอก หรอสังคม รัฐจา ปนตองมมาตรการควบคม พอคมครองประชาชนจากผลกระทบทจะตามมา ซงการ ชอานาจของรัฐ นการควบคมมัก กดจากความคด หนของคนสวน หญ นสังคมวาสง ดกอ ห กดผลกระทบหรอสรางความ สยหาย หกับสงั คม ดยรวม กรณบหร สรา ละ ซกซทอย ปนสงทสังคมวตกกังวล ละมองวาทา ห กดอันตรายตอบคคล ละสังคม ดยรวม ชน การ กด รค การ ขาถงของ ดก ละ ยาวชน ละอาชญากรรม ทา หรฐั มอานาจ นการจัดการสง หลาน ตสงทนาสน จคอ รัฐ ชวธการจัดการทตางกนั บนพนฐานของสงท สังคมวตกกังวล ดยวกัน ดยบหร ละสรา มผลกระทบดานลบทชัด จน น รองปญหาสขภาพ ละภัยตอสังคม รัฐจง ดออก พระราชบัญญัตควบคม ครองดม อลกอฮอล พ.ศ. 2551 ละพระราชบญั ญตั ควบคมผลตภณั ฑยาสบ พ.ศ. 2560 มาบงั คบั ช พอควบคม การจาหนาย การบร ภค ละการ ฆษณา นอกจากนยัง ชมาตรการทางภาษ พอจากัด ละลดการบร ภคของประชาชน นขณะท ซกซ ทอย ทม พยงทัศนคตดานลบของสังคมทมองวามงทาลายศลธรรมของสังคม ห สอมทราม ละจะ พมปญหาอาชญากรรมทาง พศ ซง ปน นามธรรมท มชัด จน ตรัฐกลับ ชอานาจควบคม ดยถอวา ซกซทอย ปนสงลามกตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 287 ทังทตัวบท กฎหมาย ม ดมคานยามทชัด จนวาลักษณะอยาง รจงจะถอวา ปนสงลามก ทา ห หนวารฐั ดา นนการอยางสองมาตรฐาน นการควบคม ซกซทอยควรถกกฎหมาย ดย ชวธการออกกฎหมาย ฉพาะ ชน ดยวกับบหร ละสรา จะทา หรัฐสามารถคมครอง ละปองกันผลกระทบ ทจะ กดตอประชาชน ดอยาง ทจรง ละมราย ดจากการ กบภาษ พอนามา ชสาหรบั ประ ยชนสาธารณะตาง ดอกมากมายตอ ป คาสาคญั : สนคาบาป, มาตรการควบคม, บหร, สรา, ซกซทอย Abstract Demerit goods are the things that harmful, unhealthy to the individual consumer and usually have negative externalities. The state needs to have control measures to protect people from the following impact. The use of state power to control is often based on the consensus in society that is causing the impact or damages the society at large. In cases, cigarettes, alcohol, and sex toys are socially anxious and perceived as causing harm to individuals and society at large such as disease, juvenile access, and crime that make the authority for the state to conduct it. But the state uses a different conduct method on the same social concern. Cigarettes and alcohol have a clear negative impact on health problems and social hazards. To conduct, the state enacted and enforced the alcoholic beverage control act, B.E. 2551 and thetobaccoproductscontrolact,B.E.2560 forcontrolselling,consumption,andadvertising.Besides, thetax measure is used for limiting and reducing public consumption. While Sex Toys, there is only the social negative attitude that has stigmatized to destroy a personal morality which is an abstract and not clear, the state took control of it as obscenity, according to section 287 of the criminal code. In spite of this, the law does not have a clear definition of what is an 37

การประชมวชาการนตสงั คมศาสตรระดับชาต หัวขอ จนตนาการ หม ภมทัศนนตศาสตร ทย obscenity. That means the state conducts with double standard to control them. Thus, Sex Toys should be legalized by enacting specific law as cigarettes and alcohol, the state will enable to protect and prevent impacts on individual and society and also provide the state with more taxable income to be used for many public benefits. Keywords: Demerit goods, Control measures, Cigarettes, Alcohol, Sex Toys. 1.บทนา สนคาหลายประ ภท นสังคม ทยปจจบัน ประกอบดวยสนคาทจา ปน นการดารงชวต สนคาฟม ฟอย ละสนคาท ตอบสนองความตองการบางอยางของมนษย ต ม ชสาหรับทกคนทตองการมหรอ ช ซงสวน หญ ปนสนคาทกอ ห กดผลกระทบดาน ลบตอสขภาพ ผลกระทบตอสังคม ละศลธรรมอนั ด รวมถงผลกระทบดานลบท กดขนภายนอก ดย ปนอนั ตรายตอบคคลอน (negative externalities) หรอทนัก ศรษฐศาสตร รยกวา สนคาบาป 1 ชน บหร ทา ห กดอันตรายตอสขภาพ ละมผลกระทบตอบคคลอนท ดรับควนั บหรมอสอง ละสรา ทา ห กดอันตรายตอสขภาพ ชนกัน ละมผลกระทบตอบคคลอน ชน การ ชความรน รง นครอบครัว การ กดอบัต หตบนทองถนน การทะ ลาะววาท หรอ มกระทงั การกระทาความผดทาง พศ สง หลาน ดสรางความวตกกังวล นสังคมกลวั วา ดก ละ ยาวชนผออน หวตอ ลกจะ ขา ปร รมบร ภคจน ปนตน หตททา หสงั คมอันดงามผด พยน ปจนกลาย ปนความตนตระหนก ทางศลธรรม (Moral Panic) ซงความตนตระหนกทางศลธรรมน คอ ความกลัววา ครหรอสง ดจะคกคามคณคา ความปลอดภัย ละ ผลประ ยชนของชมชนหรอสังคม ดยรวม ปน หต หนา ปสการควบคมทางสังคม2 ดวย หตนรัฐจงออกมาตรการทางกฎหมาย ละ มาตรการทางภาษขนมา พอควบคม หคน นสงั คมลดการบร ภคบหร ละสรา นทางกลับกนั สนคาอยาง ซกซทอย หรออปกรณ พม ความสขทาง พศ ซงถกสังคมตตราวา ปนสงททาลายศลธรรมอันด ละ กรงวาจะทา ห กดปญหาอาชญากรรมทาง พศ พมมากขน รวมถงการ ขาถงของ ดก ละ ยาวชน ประ ดนน สดง ห หนวา สังคม กดความวตกกังวลวา ซกซทอย ปนตัวอันตรายทมงรายตอ ศลธรรมอนั ด ละลดทอนคณคาของสงั คมลง ชน ดยวกับความวตกกงั วล รองบหร ละสรา ตรัฐกลบั ลอกปฏบตั ดย ชคนละมาตรฐาน จากอคตศลธรรมทาง พศ ดยผก ซกซทอย วกับสงลามกตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 287 ทา ห หนวารัฐ ชอานาจจดั การอยาง ดดขาด นฐานะความผดทางอาญา ทัง ทการ ช ซกซทอยมประ ยชนมากกวา ทษ ชนการลดปญหา รคตดตอทาง พศสัมพันธ การ ก ขปญหาชวตคสาหรับคนบางกลม ละการลดอัตราการกอคดทาง พศ การกระทาดังกลาวจง ปนการปฏบัตอยางสองมาตรฐาน (Double Standard) บนพนฐานของความวตกกังวลตออันตรายทจะ กดขนกับสงั คมอยาง ดยวกนั 2. ความสองมาตรฐาน นการควบคุม คน ทยอย นสังคมสองมาตรฐานมาตลอด ละมานาน สยจน ราทกคนตางรวาจะตองทาหรอพดอยาง ร นมาตรฐาน หน นท ด ละ มอ ร คน ทย กง นการ ลน กมสองมาตรฐาน 3 นธ อยวศรวงศ หากพดถงการควบคมหรอการกาหนดมาตรการ ด ขนมาภาย นสงั คม ดย ฉพาะการออกกฎหมาย ละน ยบายของรฐั พอ ดา นนการหรอจัดการกับปญหาตาง ท กดขน หรอการกาหนด หสทธหรอ ม หสทธ กบคคล ดกตาม จา ปนตองดา นนการ น รป บบหรอ ชวธ ดยวกันสาหรับบคคล หรอกลม ปาหมาย ทมลักษณะอยาง ดยวกนั ละ ปน ป นทศทาง ดยวกนั จงจะ ดชอวา ปน การปฏบัตอยางมมาตรฐาน ละจะนา ปสสังคมทมมาตรฐาน หาก ปนการดา นนการหรอ ชวธจัดการกบั บคคล หรอกลม ปาหมายสอง กลม ดย ตกตางกัน จะทา ห กดการดา นนการท รยกวา สองมาตรฐาน หรอ Double Standard ขน นา ปสความ ม ปนธรรมจน กลาย ปนสังคมท รระ บยบ ละมาตรฐาน ชน การวางมาตรการหรอการจดั การกับปญหากรณ ด ท กดขนสาหรบั กลม ปาหมายอยาง ดยวกัน ดย ตกตางกัน ซงอาจมปจจัยภายนอก ขามา ปนตัว ปร ชน อทธพล อานาจ งน หรอผลประ ยชนทับซอน นอกจากน 1 Tejvan Pettinger, Demerit good definition, Economicshelp, accessed October 7, 2020, https://www.economicshelp.org/blog/glossary/demerit- goods/. 2 A hle C man, A S ci l gical Unde anding f M al Panic, Th gh c , acce ed Oc be 8, 2020, h :// . h gh c .c m/moral-panic- 3026420. 3 นธ อยวศรวงศ, สองมาตรฐาน นชาต, มตชน, สบคน มอวันท 6 สงหาคม 2563, https://www.matichon.co.th/columnists/news_176. 38

วนั ท 20 พฤศจกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จงั หวดั ชยง หม จัด ดยคณะนตศาสตร มหาวทยาลยั ชยง หม ทัศนคต นวความคดความ ชอทปลกฝงมาจนกลาย ปนบรรทดั ฐานทางสงั คม หรออคตสวนบคคล ปนอกสวนหนงมอทธพลตอการ ช อานาจ นควบคม ละ ก ขปญหาทางสังคม ชน อคตทมตอ รอง พศ หรอการ ชมาตรฐานทางศลธรรมมา ปน ครองมอ นการควบคม ความประพฤตของคน นสงั คม ปนตน นอกจากนวถชวต นสังคม ทยปจจบันยงั มความ ปนสองมาตรฐานอกประ ภทหนง นันคอ มาตรฐานของชาต กับมาตรฐาน นชวตจรง4 กลาวคอ มาตรฐานของชาต กดขนจากมมมอง ทัศนคต ละความ ชอของคน นสังคมวา สังคม ทยควร ปนหรอควรม มาตรฐาน น รองตาง นันอยอยาง ร นามาซงการประกอบสราง ปนบรรทดั ฐาน ละมาตรฐานของสงั คม ชน น รอง พศ มทัศนคต ละ ปลกฝงมา ดยตลอดวาสงั คม ทย ปน มองพทธ มศลธรรม ปน ครองยด หนยวการกระทา มจารต ละวฒั นธรรมอนั ดงามของสงั คมทควร คา กการรักษา ว สงผล หมาตรฐาน รอง พศถกกาหนดขนมา นลักษณะของสังคมอดมคต ทตอง ปนครอบครัว บบผัว ดยว มย ดยว ละการ สดงออก กยวกับ พศ ปนสงทนารัง กยจ ละ มควร ปด ผย ดวยบรรทัดฐานดังกลาวทา หการมอยของสอลามก ละการคา ประ วณ ปนสงท ลวราย ละตองกาจดั ต นความ ปนจรง ลว จะมคน นสังคมกมากนอยทประพฤตปฏบตั ตนตามกรอบ หงศลธรรม ทางพทธศาสนา ดอยาง ทจรง ทกวันนสอลามก การพนัน บหรสรา ละการคาประ วณ ยังคงมอย นสังคม ทย ละมผ ดประ ยชนจาก สง หลานันมากมาย นันคอ มาตรฐาน นชวตจรง การปฏ สธมาตรฐาน นชวตจรง ปนการสรางสังคมท รยกวา สังคมดัดจรต ขนมา ดัง ชนกรณการถก ถยง น รองการทา ห ซกซทอยถกกฎหมาย นประ ทศ ทย ดยออกมาคัดคาน สดงความ หนวา ซกซทอย ปนสง อันตรายตอศลธรรม สังคม ทย ปน มองพทธ ซกซทอยจะทา หศลธรรมของคน นสังคม สอม สย ละ ปนตน หตของการขมขน นามา ซงอานาจรฐั นการจัดการกับ รองน ดยตความวา ซกซทอย ปนสงลามก ตามมาตรา 287 ประมวลกฎหมายอาญา ตหาก ปน รองอนท ม ช รอง พศ มวาบางอยางจะขัดกบั หลกั คาสอนทางพทธศาสนาซงคนท รยกตัว องวาชาวพทธจะตองยดถอ ลว สังคมยังยอมรบั ด ชน การพนัน ยงั คง ลน ดถกกฎหมายหาก ดรบั อนญาต ตามพระราชบัญญัตการพนนั พ.ศ. 2478 บหร ละสรา ยงั คงสามารถจาหนาย ละบร ภค ดอยางถกกฎหมายภาย ตพระราชบัญญัตควบคมผลตภัณฑยาสบ พ.ศ. 2560 ละพระราชบัญญัตควบคม ครองดม อลกอฮอล พ.ศ. 2551 ซงการพนัน ละสรา ถอวา ปนสงททา ห สอม ตามหลักอบายมข 6 ของพทธศาสนา อยาง รกตาม นมตของกฎหมายสทธมนษยชน ถอหลกั การพนฐานคอสทธ ละ สรภาพของมนษยทกคน ปนสงทตดตัวมา ตัง ต กด มมผ ดพราก ป ด ชน สทธ สรภาพ น นอตัวรางกาย สทธ สรภาพ นการนับถอศาสนา สทธ สรภาพสวนบคคล ทกคนม อสระ นการทา การ ลอก หรอการ ชชวต ปนของตัว อง ตนัน ม ดหมายความวา จะสามารถอางสทธ สรภาพน ป ดหมดทกอยาง บางครังสทธมนษยชนทวานอาจถกจากัด ด หากผนัน ดกระทาผดกฎหมาย หรอการกระทาท ดกระทบตอสทธ สรภาพของบคคลอน ซงตามมาตรา 25 หงรัฐธรรมนญ หงราชอาณาจักร ทย พ.ศ. 2560 ดบัญญัตรับรองถงสทธ ละ สรภาพของปวงชนชาว ทย ว ละ ด ยก วนสาหรับการกระทาทจะ ม ดการคมครองตามรัฐธรรมนญ นนั คอ การกระทาทกระทบ ทอนหรอ ปนอนั ตรายตอความมันคงของรฐั ความสงบ รยบรอยหรอศลธรรมอันดของประชาชน ละ มละ มดสทธหรอ สรภาพของบคคลอน ตทังนการจากัดสทธ สรภาพนัน จะตอง ม พมภาระหรอจากัดสทธ สรภาพของบคคล กนสมควร ก หต นอกจากน บคคลจะถก ทรก ซงความ ปนสวนตัว ม ด ตามขอ 17 หงกตการะหวางประ ทศวาดวยสทธพล มอง ละสทธทางการ มอง ซง ทย ด ขา ปนภาค ดยการภาคยานวัต รยบรอย ลว ดังนนั การทรัฐจะ ชมาตรการควบคมสนคา ด ยอม ปนการจากดั สทธของปจ จกชน นการ ขาถงสนคา ละการขายสนคานนั ดงั นันรฐั ตอง ม หตผลอยาง พยงพอ นการจากัดสทธ หลาน ดยการตรากฎหมาย ซง นประ ดน กยวกบั บหร สรา ละ ซกซทอย หนวา หตผล นการ จากดั สทธนันหน มพน หตผล รอง การละ มดสทธหรอ สรภาพของบคคลอน (Public Safety) ละความสงบ รยบรอยหรอศลธรรมอนั ด ของประชาชน (Public Morality) สาหรับบหร หตผล นการจากัดสทธตามหมาย หตทายพระราชบัญญัตคมครองสขภาพของผ มสบ บหร พ.ศ. 2535 คอ ควันบหรกอ ห กดผล สย กสขภาพของผทสบ ละ มสบทอย กล คยง ชน หต ห กด รคมะ รงปอด รคหลอด ลอดหัว จตบ ละผท มสบท ดรับควันบหรยัง ดรับผล สยตอสขภาพ ชน ดยวกับผทสบ สวนกรณสรา หตผล นการจากัดสทธตาม หมาย หตทายพระราชบญั ญัตควบคม ครองดม อลกอฮอล พ.ศ. 2551 คอ ครองดม อลกอฮอลกอ ห กดปญหาดานสขภาพ ครอบครวั อบตั หต ละอาชญากรรม ซงสงผลกระทบตอสงั คม ละ ศรษฐกจ ดยรวมของประ ทศ ซง ปน หตผล ชงประจกั ษ นการ ชอานาจของรฐั นการกาหนดมาตรการควบคม สวน ซกซทอย ซง รคานยาม นตัวบทกฎหมายของ ทย ตลักษณะการ ชงานท ช นการตอบสนอง 4 รอง ดยวกัน. 39

การประชมวชาการนตสังคมศาสตรระดับชาต หัวขอ จนตนาการ หม ภมทัศนนตศาสตร ทย ความสขทาง พศ ทา ห ซกซทอยจดั อย นสงลามกตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 287 ชน ดยวกบั หนัง ป รฐั ชอานาจควบคม ดย มองวา ปนสงทขัดตอความสงบ รยบรอย ละศลธรรมอันดของประชาชน ปนสงทสงั คม กรงกลัววาจะทา หสงั คมท ปนอย รซงศลธรรม ละการ ขาถง ด ดยงายจะทา หกระตนการกอคดขมขน ดงาย 2.1 ม ตรก รข งรฐ นก รควบคมบ ร ล สร บหร ละสรา ปนสงทอยคสังคมมายาวนาน ละพฤตกรรมการบร ภคบหร ละสรามอย นทกชนชัน ทก พศ รวมทังการ บร ภคยัง พรหลาย ป นหม ยาวชนดวยคานยมท สดง ห หนวาตนนัน ปนผ หญ ละการ ปนทยอมรับ นหม พอนฝง ประกอบกับ คานยมทาง ลกฝงตะวนั ตกท ขามามอทธพล หมการบร ภคมากยงขน สง หลานยัง ขามาบดบังความตระหนกั ถงผลกระทบตอสขภาพ ละปญหาทางสังคมทจะตดตามมา 2.1.1 บ ร อันตรายทมผลกระทบตอสขภาพ ละผลกระทบดานลบตอบคคลภายนอกจากการสบบหร มาจากสวนประกอบของสง หลานันทังสน กลาวคอ บหรประกอบ ปดวยสารหลักคอ น คตน ทาร คารบอนมอนอก ซด ฮ ดร จน ซยา นด น ตร จนออก ซด อม ม นย ซง มวาจะ ปนคนทสบหรอคนทรับควนั บหรมอสองตาง ดรับผล สยตอสขภาพ นระยะยาว มตางกัน5 นนั คอ ทา ห กด ปน รค มตดตอ (Non-communicable diseases - NCDs) ชน รคมะ รง รคหลอด ลอดหัว จ รคหลอด ลอดสมอง ปนตน ละการสบ บหรยัง ปนสา หตสาคัญของ รคมะ รงปอด ดยพบวารอยละ 90 ของ รคมะ รงปอด นผชาย ละรอยละ 79 ของ รคมะ รงปอด นผหญง ปนผลมาจากการสบบหร6 นอกจากสารพษ นบหรจะสงผลกระทบตอสขภาพของผทสบ ลว ยัง กดผลกระทบตอบคคลภายนอกอกดวย นันคอผลกระทบจากควนั บหรมอสอง ซงผท ดควนั บหรจากการสบของคนทสบจะ กดผลกระทบตอสขภาพ ด ชน ดยวกบั คนทสบ ชน การตด ชอทาง ดนหาย จ น ดก ลก หญงตังครรภอาจ กดภาวะ ทรกซอน ด หรอ สยงตอการ ปน รคมะ รงปอด พมขน 20-30 ปอร ซนต ปนตน7 การผลกระทบ ชงประจักษ นดานสขภาพ ละผลกระทบดานลบตอบคคลภายนอก ปน หต หรัฐสามารถ ชอานาจ นการควบคม รองดังกลาว นสังคม ด รัฐ ชอานาจ นการควบคมสาหรบั การสบบหร ดยออกมาตรการทางกฎหมาย ละมาตรการทางภาษ พอลดการบร ภคของ ประชาชนสงอมควัน ละปองกันนักสบหนา หม ภาย ตกรอบอนสัญญาวาดวยการควบคมยาสบขององคการอนามัย ลก (WHO Framework Convention on Tobacco Control: WHO-FCTC) ซง ทย ปนหนง น 40 ประ ทศ รกทลงนาม นกรอบอนสัญญาน พอ คมครองประชากร ลก หปลอดภัยจากภัยของการบร ภคยาสบ ละการสดดมควันยาสบ ดย หรัฐประ ทศสมาชกปองกัน ม หมการ ทรก ซงน ยบายสาธารณะ กยวของกับการควบคมยาสบ ละ ขมงวด นการออกกฎหมายหามสบบหร นทสาธารณะ ละททางาน8 ประ ทศ ทย ดออกกฎหมายมาควบคม กยวกับการบร ภคบหรตัง ตป 2535 จานวน 2 ฉบับ คอ พระราชบัญญัตควบคมผลตภัณฑ ยาสบ พ.ศ. 2535 พอควบคมการผลต จาหนาย ละการ ฆษณา ละพระราชบัญญัตคมครองสขภาพของผ มสบบหร พ.ศ. 2535 พอ ควบคมการบร ภค ดย ฉพาะการสบบหรท ปนอันตรายตอบคคลอนรอบขาง ตอมาจง ดมการปรับปรง หม ดยรวมทังสองฉบบั ปนฉบบั ดยว คอ พระราชบญั ญตั ควบคมผลตภณั ฑยาสบ พ.ศ. 2560 ดยมการปรบั ปรงมาตรการทางกฎหมายท ขมงวดมากขน ชน การกาหนด อายผซอผขาย รป บบลักษณะการขาย ปรบั อัตรา ทษ หม ปนตน ดยประ ดนสาคญั คอปองกันการ ขาถงบหร ด ดยงายของ ดก ละ ยาวชน ทังยัง ดรับ รงสนับสนนจากหนวยงานหรอมลนธตาง ชน สานักงานกองทนสนับสนนการ สรมสรางสขภาพ หรอ สสส. ซง ปนหนวยงาน นสราง สรมสขภาวะของประชาชน มลนธรณรงค พอการ มสบบหร รวมถง ครอขาย ยาวชนทรวม ปน รงขบั คลอนของ 5 Arphawan sopontammarak, รจกั กบั สารพษสาคญั นบหร, สานักงานกองทนสนบั สนนการสราง สรมสขภาพ, สบคน มอวันท 12 ตลาคม 2563, https://www.thaihealth.or.th/Content/38366-รจกั กบั สารพษสาคญั นบหร.html. 6 วชชกา กวนอย, ทษของบหร, ศนยบรการ ทคนคการ พทยคลนก, สบคน มอวันท 12 ตลาคม 2563, http://www.ams.cmu.ac.th/amscsc/article/article11.html. 7 Thianthip Diawkee, ผลของควันบหรมอสอง ตอสขภาพของผท ดรับควันบหร, สานักงานกองทนสนบั สนนการสราง สรมสขภาพ, สบคน มอวันท 12 ตลาคม 2563,https://www.thaihealth.or.th/Content/42932-ผลของควนั บหรมอสอง.html. 8 ชรณ พชญกลมงคล, จาะลกมาตราสาคญั FCTC อนสญั ญาควบคมการบร ภคยาสบ, มลนธรณรงค พอการ มสบบหร, สบคน มอวนั ท 12 ตลาคม 2563, http://www.ashthailand.or.th/th/data_center_page.php?id=903. 40

วันท 20 พฤศจกายน 2563 ณ รง รมฟรามา จังหวัด ชยง หม จัด ดยคณะนตศาสตร มหาวทยาลยั ชยง หม กลมคนรน หมอกดวย นอกจากนรัฐ ชมาตรการทางกฎหมายมงลดการบร ภค ลว นชวงปทผานมา ดมการดา นน ครงการ 3 ลาน 3 ป ลกบหรทัว ทย ทด ทองคราชนั ดยม ปาหมาย นคน ทย ลกบหร ด 3 ลานคน หรอมากกวา นระยะ วลา 3 ป ตัง ต ดอนมถนายน 2559 สนสด น ดอนพฤษภาคม 2562 ซงมผสมคั ร จ ลกบหร จานวน 2.9 คน ละมผ ลกบหร ด 6 ดอนขน ป จานวน 1.1 สนคน9 อยาง รกตาม มประ ดนทนาสน จ นความยอน ยงของรัฐ กลาวคอ จากผลกระทบดานลบตอสขภาพ ละผลกระทบตอ บคคลภายนอกทา หรฐั ชอานาจ นการออกมาตรการ ขาควบคมการบร ภคบหร ตขณะ ดยวกันรัฐยัง สดงบทบาท ปนผผกขาด นการ ผลตบหรซกา ลต ประกอบอตสาหกรรม ละดา นนธรกจ กยวกับยาสบ ละ บยาสบ รวมทังจางผลตยาสบ พอสงออก ปจาหนาย ตางประ ทศ มาตรา 7 ตามพระราชบัญญัตการยาสบ หงประ ทศ ทย พ.ศ. 2561 ดยตัง ปนการยาสบ หงประ ทศ ทย ภาย ตการด ล ของกระทรวงการคลัง ซงผลตบหรยหอตาง ของ ทย ชน กรองทพย 90 สายฝน 90 SMS Wonder S ฯลฯ ปนตน ดย นป 2560 การ ยาสบ หงประ ทศ ทยมราย ด จานวน 68,175.79 ลานบาท ละสง ขารฐั จานวน 62,576.72 ลานบาท คด ปน 91.78% ดยมกา รสทธ จานวน 9,343.33 ลานบาท10 นป 2561 การยาสบ หงประ ทศ ทย ดมการ ปด รงงานผลตบหร หง หม คอ รงงานผลตยาสบ 6 สวน อตสาหกรรม รจนะ จังหวัดพระนครศรอยธยา ซงจะรองรับการผลตบหรประมาณ 32,000 ลานมวนตอป ละ พอรองรับการผลต พอ สงออกททา หมราย ดกลับมาสรัฐอยางมหาศาล11 นอกจากน นป 2562 จากสถานการณทรัฐจะมการปรับ ครงสรางภาษสรรพสามต หม ซงจะทา หราคาบหร นทองตลาดปรับขน 30% 40% จะสงผล หผบร ภคซอบหรลดนอยลง ทา หกลมผมราย ดนอย ลกสบบหร หัน ปสบยา สน ทนกรณน การยาสบ หงประ ทศมมาตรการชด ชยราย ด ดยการออกผลตภัณฑยา สน หม นนกลมตลาดราคาถก12 จากทกลาวมา สะทอน ห หนถงความยอน ยง นการกระทาของรัฐ ท บองหนาออกมาตรการตาง มาชวยปองกันสขภาพของประชาชน ละมงลด ละ ลกการบร ภคบหร ละสราของประชาชน ดย ฉพาะอยางยงกลม ดก ละ ยาวชนทจะกลาย ปนนักสบนักดมหนา หม ต บองหลังยงั คง หความชอบธรรม ละถอ ปนสวนหนงของวัฒนธรรมทางสังคม ป ลว ดย ฉพาะอยางยงการ ปนผสนับสนนหลกั นการ ผลตบหรทจะมราคาถกจน คร กสามารถจับตอง ด ทา ห หนวาการกระทาของรัฐยังคง ปน ป พอการสรางราย ด หกับรัฐ ผาน มาตรการการปองกันสขภาพของประชาชน ละลดปญหาทจะ กดภาย นสังคมของ ทย 2.1.2 สร อันตรายทมผลกระทบตอสขภาพจากบร ภคสรา จากสวนประกอบของสรา คอ อทล อลกอฮอลทนามา ช นการผลตสรา ซงจะถกดดซม ขาสรางกาย ดอยางรวด รว ละกระจายผานกระ ส ลอด การ ดรับปรมาณ อทล อลกอฮอล ปนระยะ วลายาวนาน จะ ทา ห ปน รคพษสรา รอรัง ละมผลตอระบบทาง ดนอาหาร ละ นอ ยอตับ ทา ห กด รคตับ ขงตามมา นอกจากน การดมสรา น ปรมาณมาก นชวง วลาอันสัน จะทา ห กดภาวะสรา ปนพษ (Alcohol Poisoning) ซงอาจทา ห สยชวต ด นองจากตับททาหนาท ขับ อลกอฮอลออกจากกระ ส ลอด มสามารถขับ อลกอฮอลทมอย นรางกายออก ดทัน13 หน ดจากกรณประ ดนขาวการ สยชวต ของนางสาวธตมา นรพนั ธพพฒั น หรอ ลลั ลา บล หลงั จากรบั งาน หความบัน ทงกบั ลกคา ซงมผลการตรวจชนั สตรทางนตวทยาศาสตร พบวาสา หตการ สยชวต กดจากพษสรา ดยพบปรมาณ อลกอฮอล น ลอดสงถง 418 มลลกรัม ปอร ซน14 ซงผลท ปนอันตรายตอ 9 Donnaya Suvetwethin, ปด ครงการ 3 ลาน 3 ป ลกบหรทัว ทย, สานกั งานกองทนสนบั สนนการสราง สรมสขภาพ, สบคน มอวันท 13 สงหาคม 2563, https://www.thaihealth.or.th/Content/49014-A2.html. 10 ธนกร วงษปญญา, รงงานยาสบรวย ค หน ละ อา งน ปทาอะ รบาง, the standard, สบคน มอวนั ท 14 สงหาคม 2563, https://thestandard.co/thailand- tobacco-monopoly/. 11 การยาสบ หงประ ทศ ทย, การยาสบฯ ปดผลตบหร รงงานผลตยาสบ หง หมอยาง ปนทางการ พรอม ปนฐานการผลตบหรสงออก นอนาคต, การยาสบ หง ประ ทศ ทย, สบคน มอวันท 14 สงหาคม 2563, https://www.thaitobacco.or.th/th/2018/08/0020085.html. 12 ทยรัฐออน ลน, รงงานยาสบฯ ม ผน ลงขายกัญชา กัญชง รบั ขนภาษบหร ต.ค.น, ทยรฐั , สบคน มอวันท 14 สงหาคม 2563, https://www.thairath.co.th/news/business/market-business/1503333. 13 Chatchai nokdee, หวง อลกอฮอล ปนพษ อันตรายถงตาย, สานกั งานกองทนสนบั สนนการสราง สรมสขภาพ, สบคน มอวนั ท 12 ตลาคม 2563, https://www.thaihealth.or.th/Content/50997-หวง อลกอฮอล ปนพษ.html. 14 พสท ดย, ผยผลชันสตร \"ลลั ลา บล\" พบ อลกอฮอล น ลอดสง สยชวตจากพษสรา, พสท ดย, สบคน มอวนั ท 13 สงหาคม 2563, https://www.posttoday.com/social/general/601503. 41

การประชมวชาการนตสังคมศาสตรระดับชาต หัวขอ จนตนาการ หม ภมทัศนนตศาสตร ทย สขภาพ สอดคลองกบั รายงานขององคการอนามัย ลก ดยอัตราการตายทวั ลก 3 ลานคน นองจากอันตรายจากการดม อลกอฮอล คด ปนรอยละ 5.3 ของการตายทังหมด ทังยัง ปนปจจัยสาคัญ นการกอ ห กด รค ละสา หตของการบาด จบ ละการออกฤทธตอจต ประสาทของ อลกอฮอล ทา ห กดอนั ตรายตอบคคลตาง ชน ครอบครวั พอน หรอ มกระทังบคคลท มรจัก ละปญหาตอสขภาพ ชน การผดปกตของอารมณ ละพฤตกรรม รวมถงการตดสราซง ปนสา หตหลักของ รค มตดตอ (Non-Communicable Diseases: NCDs) ทังยัง ปนสา หตการของอบัต หต การบาด จบจากความรน รง ละอนั ตรายบนทองถนน15 นอกจากผลกระทบตอสขภาพ ลว การดม ครอง อลกอฮอลยังมผลกระทบดานลบตอสังคมมากกวาบหร ดยจะขอ บง ผลกระทบดังกลาวออก ปน 2 ดาน คอ ดานศาสนา สังคม ทย ปนสงั คมทผกตดยด ยงการดา นนชวตกบั หลักคาสอนทางพทธศาสนามา ปน วลานาน ทา หการกระทาท บนออกจากหลักธรรมคาสอน จารตประ พณ วัฒนธรรม หรอศลธรรมนัน ปนหนทางททา ห กดความ สอม ดยหลกั ธรรมคาสอนทประชาชนทวั ปควรประพฤตปฏบัตอยางนอยทสดคอ การรกั ษาศล 5 คอ หามฆาสัตว หามพดปด หามลกั ทรพั ย หามประพฤตผด นกาม ละหามดมสราหรอของมน มา ดังนนั การดมสรา ถอวา ปนบาปจากการกระทาทผดศล นอกจากการดม สรายังปรากฏ ปนหนง น รองอบายมข 6 ซง ปนหนทาง หงความ สอม ทา หสญ สยทรัพย ประกอบดวย 6 ประการ คอ ตดสรา ทยว กลางคน ดการละ ลน ตดการพนนั คบคนชวั ละ กยจครานการงาน16 นสวนของผลกระทบตอบคคลอน คอ ดานภยั อาชญากรรม ละ ความรน รง ชน การ กดอบัต หต ซงอบัต หตสวน หญบนทองถนน กดจากการขับรถขณะมอาการมน มา การทะ ลาะววาททาลาย ทรพั ยสน การกอความรน รง นครอบครวั รวม ปถงการกอคดลวงละ มดทาง พศซงสา หต กดจากการขาดสต ยกตัวอยาง ชน หตการณ พนกั งานรถ ฟขมขน ดกหญงวัย 13 ป กอน ยนออกนอกหนาตางรถ ฟขณะกาลงั วง ตมความ รว ดยจากการสอบสวนผกระทาผดอางวา กระทา พราะความมน มาจากการ สพยา ละดมสรา17 ปนตน ทังน ความสัมพนั ธระหวางการดมสรากับการกออาชญากรรมมลักษณะท ซบั ซอน นอกจากการมสตสัมปชญั ญะ ละความสามารถ นการควบคมตน องทลดลง ลว ยังพบวาผประกอบอาชญากรรมจานวนหนง ช การดมสรา ปนการยอม จ หกลา นอกจากนัน นกลม ยาวชน การดมสรายังมความสัมพันธกับพฤตกรรมอน รวมถงการ ชความ รน รง การพกพาอาวธ การ ชยา สพตด ละพฤตกรรมทาง พศอกดวย18 การ ชอานาจรัฐ นการจัดการ รองสรา คอการออกพระราชบัญญัตควบคม ครองดม อลกอฮอล พ.ศ. 2551 มาควบคม พฤตกรรมการบร ภค การจาหนาย การ ฆษณา รวมถงประกาศทังของคณะกรรมการควบคม ครองดม อลกอฮอล หงชาต ละประกาศ สานักนายกรัฐมนตร ชนการกาหนดวัน วลาหามจาหนาย สถานทหามจาหนายหามบร ภค ปนตน รวมทังตองมการขออนญาต นการ ทาหรอผลตสราจากรัฐกอน ดยม จตนารมณ พอลดปญหาดานสขภาพ ละผลกระทบทาง ศรษฐกจ ละปองกนั การ ขาถงของ ดก ละ ยาวชน ซงสอดคลองกับ นวทางการลดปญหาอันตรายจากการดม อลกอฮอลขององคการอนามัย ลก ซงกาหนด หประ ทศสมาชกม ความรับผดชอบ นการกาหนดวธการ การปฏบัต การกากับตดตาม ละการประ มนผลน ยบายสาธารณะ นการลดปญหาดังกลาว ดย องคการอนามัย ลก ดวา ปาหมาย นการลดอันตรายจากการดม อลกอฮอล ห ดรอยละ 10 ภาย นป 2025 จากการ รมมาตรการควบคม ครองดม อลกอฮอลท รยกวา SAFER พอปองกัน ละลดการตาย ละพการทมสา หตมาจาก ครองดม อลกอฮอล ซงประกอบดวย 5 กลวธ นการชวยรัฐบาลจัดการกับ รองดังกลาว ด ก การ พมความ ขมงวด นการ ขาถง ครองดม อลกอฮอล พัฒนา ละบังคับ ช กฎหมายตามมาตรการตอบ ตการ มา ลวขับ ปรับรป บบการคัดกรอง ละการบาบัดฟนฟ หงายขน การหามปราบหรอจากัดการ ฆษณา การ หการสนับสนน ละสง สรมการขาย ครองดม อลกอฮอล รวมทังการขนราคาผานภาษสรรพสามต ละน ยบายดานราคา19 15 WHO eam, Alc h l, World Health Organization, accessed October 2, 2020, https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/alcohol. 16 ชอบ สมบญ พญ, อบายมข 6, oknation, สบคน มอวนั ท 13 ตลาคม 2563, http://oknation.nationtv.tv/blog/sshob/2008/07/23/entry-1. 17 ดลนวส, อหนฆาขมขน\"นอง กม\"รับ มายาบา- บยร, ดลนวส, สบคน มอวนั ท 13 ตลาคม 2563, https://www.dailynews.co.th/regional/250843. 18 กระทรวงสาธารณสข, ศนยวจัยปญหาสรา, สถานการณการบร ภค ครองดม อลกอฮอล ละผลกระทบ นประ ทศ ทย ป 2556, (นนทบร: กราฟ ก ซส ตมส, 2556), 149, สบคน มอวันท 12 ตลาคม 2563, http://e-lib.ddc.moph.go.th/pdf/material_291/material_291.pdf. 19 WHO eam, WHO la nche SAFER alc h l c n l ini ia i e e en and ed ce alc h l- ela ed dea h and di abili , World Health Organization, accessed October 9, 2020, https://www.who.int/substance_abuse/safer/launch/en/. 42