การเลี้ยงสัตว น้ํากร อยในกระชัง

45 ตารางที่ 5 ตน ทุนการเลยี้ งปลากะรงั ในกระชงั ป 2544 (5 กระชงั : กระชงั เดย่ี วขนาด 5 x 5 x 2 เมตร จากปลาขนาด 3 – 4 นิว้ ) หนวย : บาท / ฟารม / รนุ รายการ ตน ทนุ เงินสด ตน ทนุ ไมเปน เงนิ สด รวม % 1. ตน ทนุ คงที่ 0.00 18,733.50 18,733.50 9.13 - คาเสอ่ื มกระชัง 0.00 18,100.00 18,100.00 8.82 - คา เสอ่ื มอปุ กรณอ ื่น ๆ 0.00 0.00 0.00 0.00 - คา เสียโอกาสเงินลงทุนคงท่ี 0.00 633.50 633.50 0.31 (อตั ราดอกเบยี้ 1.75% ตอป) 2. ตน ทนุ ผนั แปร 165,100.00 21,426.17 186,526.17 90.87 - คา พนั ธุปลา 105,000.00 0.00 105,000.00 51.15 - คา อาหาร 57,600.00 0.00 57,600.00 28.06 - คาแรงงานประเมิน 19,500.00 19,500.00 9.50 - คาใชจายอื่น ๆ 0.00 0.00 2,500.00 1.22 - คาเสยี โอกาสเงินลงทนุ ผันแปร 2,500.00 1,926.17 1,926.17 0.94 (อัตราดอกเบี้ย 1.75% ตอป) 0.00 3. ตน ทนุ ทง้ั หมด - บาท /ฟารม 165,100.00 40,159.67 205,259.67 100.00 144.03 - บาท /กก. 821.04 ขนาดกระชัง 5 x 5 x 2 เมตร = 50 ลบ.ม. (เงินลงทุน 10,860 / กระชงั ) ตนทนุ / ลบ.ม. อตั รารอด (รอยละ) 80.00 ระยะเวลาเลี้ยง 8 เดือน ผลผลิตเฉลี่ยตอกระชัง (กก.) 360.00 ผลผลติ เฉลย่ี ตอฟารม (กก.) 1,800.00 ขนาดของผลผลิตเฉลยี่ (กก./ตวั ) 0.75 ราคาผลผลิตท่ีเกษตรกรไดรบั เฉลีย่ (บาท / กก.) 160.00 รายไดท ้งั หมด (บาท / ฟารม / รุน) 288,000.00 กาํ ไรจากการดาํ เนินการ (บาท / ฟารม / รนุ ) 122,900.00 กาํ ไรสุทธิ (บาท / ฟารม / รุน) 82,740.33

46 หมายเหตุ : 1. อัตราปลอ ยพันธปุ ลาเฉล่ยี 600 ตัว / กระชงั 2. ขนาดพันธุปลาเฉล่ยี 3 – 4 นิ้ว / ตัว 3. ราคาพันธุปลาเฉล่ีย 35 บาท / ตัว 4. FCR 6:1 5. ผลผลติ เฉลยี่ 360 กโิ ลกรมั / กระชงั 6. ขนาดของผลผลติ 0.75 กิโลกรัม /ตัว ราคาขาย 160 บาท / กโิ ลกรมั 7. ระยะเวลาในการเลีย้ ง 8 เดือน 8. กาํ ไรสทุ ธิเฉล่ยี 82,740 บาท / ฟารม / รุน (10,342 บาท / ฟารม / เดอื น) ท่ีมา : กรมประมง, มปป.d การเจรญิ เตบิ โต ระยะเวลาในการเล้ียงปลากะรังน้ันไมแนนอน ขึ้นอยูกับขนาดของปลาท่ีปลอย ขนาดที่จับขาย ชนิดของอาหารปลา และเทคนิคการดูแลเอาใจใสมากนอยแคไหน สําหรับอัตราแลกเน้ือน้ันอยูในชวง 3 – 8 : 1 การเล้ียงปลากะรัง ต้ังแตขนาด 7 – 8 เซนติเมตร จนไดขนาดที่ตลาดตองการ คือมีนํ้าหนักตัว ประมาณ 5 – 6 ขีด (คร่ึงกิโลกรัมข้ึนไป) ตองใชเวลาเล้ียงนานประมาณ 7 – 8 เดือน หรือขนาดนํ้าหนัก 1.2 – 1.5 กโิ ลกรัม ใชระยะเวลาเลยี้ ง 8 – 12 เดอื น ภาพท่ี 24 ปลากะรงั ขนาดท่สี ามารถจําหนายได

47 ตารางที่ 6 การเจริญเตบิ โต อตั ราการเจรญิ เติบโต อัตราการอยูรอด ผลผลิต และอตั ราการ เปลี่ยนอาหารเปน เนอื้ ของปลากะรงั ท่เี ลย้ี งในกระชังเปนระยะเวลา 7 เดือน (21 พฤษภาคม 2530 – 17 ธนั วาคม 2530) (กรมประมง, 2536) รายละเอยี ด กระชังท่ี 1 กระชังท่ี 2 รวม เฉล่ยี - ความยาวเฉลยี่ เม่ือเรม่ิ ตน เลยี้ ง (ซม.) 18.50 13.82 32.32 16.16 - นา้ํ หนกั เฉลีย่ เมื่อเรม่ิ เลี้ยง (กรัม) 127.49 39.98 167.47 83.74 - การเจรญิ เตบิ โต โดยความยาวเฉล่ีย (ซม.) 30.01 28.20 58.21 30.31 - การเจริญเติบโต โดยน้ําหนักเฉลีย่ (กรัม) 480.95 418.79 899.74 449.87 - อัตราการเจริญเติบโต (กรัม / วัน) 1.63 1.00 3.43 1.72 - อัตราการอยรู อด (เปอรเ ซ็นต) 99.56 100.00 199.56 99.78 - ผลผลติ / กระชัง (กโิ ลกรัม) 201.09 180.04 381.13 190.51 - ผลผลติ / ตารางเมตร (กโิ ลกรัม) 33.52 30.01 63.53 31.76 - ผลผลติ / ลกู บาศกเมตร (กโิ ลกรัม) 25.78 23.08 48.86 24.43 - อัตราการเปล่ยี นอาหารเปนเน้ือ 7.81 :1 7.31 : 1 15.12 : 2 7.48 : 1 * กระชังขนาด 2 x 3 x 1.5 เมตร แขวนอยใู นน้าํ ตลอดเวลา เทากับ 1.3 เมตร การจบั และการขนสง การลาํ เลียงปลาขนาดใหญไ ปยงั ตลาด สามารถบรรจปุ ลาลงในถงั พลาสติกขนาดความจุ 60 ลติ ร อุณหภูมิเฉล่ียในระหวางการลําเลียงอยูในระดับ 26 – 28 องศาเซลเซียส บรรจุน้ําเต็มถัง ใชแอรปมเปา อากาศตลอดเวลา ความหนาแนนของปลาที่ลําเลียงขนาดปลา 600 – 800 กรัม จะบรรจุปลาลงไป 10 – 15 ตัวตอถัง หากลําเลียงโดยใชถุงพลาสติกชนิดหนาความจุ 30 – 40 ลิตร ใสนํ้าลงไปถุงละประมาณ 10 ลิตร ขั้นแรกควรลดอุณหภูมิของนํ้าใหต่ําลงประมาณ 10 องศาเซลเซียส แลวจึงบรรจุปลาขนาด 600 – 800 กรัม ไดป ระมาณ 4 – 5 ตัวตอถุง การจบั ปลาจากกระชัง 1. หยดุ ใหอาหารปลาในกระชังกอ นการจบั ขาย 1 – 2 วนั 2. กอนที่จะยกกระชังขึ้นควรตรวจสอบกระชังวามีการฉีกขาดหรือเปลา เพื่อปองกันปลาออก จากกระชัง 3. คอ ย ๆ ยกกระชังขางหนง่ึ ข้นึ อยางชา ๆ เพอ่ื ใหปลาไปรวมอยูอ กี ขา งหนึ่ง 4. ใชสวิงที่น่ิมไมมีปมหรือใชกระชอนพลาสติกทีน่ ่มิ ๆ ชอ นปลาขึ้นจากกระชัง พยายามอยาให ปลาเกดิ แผลตามลาํ ตัวเพราะจะไมเปน ท่ตี องการของตลาด

48 การตลาดและการจําหนายปลากะรงั ตลาดของปลากะรังแบงออกไดเ ปน 2 ประเภท คือ - ตลาดภายในประเทศ มีอยูในขอบเขตที่จํากัด และไมกวางขวางนัก เนื่องจากปลากะรังมีราคา สูง จะมกี เ็ ฉพาะรานอาหารใหญ ภัตตาคาร และโรงแรม เทานั้น - ตลาดตางประเทศ ที่สําคัญ คือ มาเลเซีย สิงคโปร และฮองกง ซ่ึงตองการปลาชนิดนี้มาก ใน ปจจบุ นั นีไ้ ดพยายามเผยแพรตลาดออกไปทางยโุ รปบางแลว ราคาจําหนายปลากะรังขนาดตลาด ซ่ึงมักขายในขณะมีชีวิต ปลาขนาด 400-800 กรัม กิโลกรัม ละ 200-250 บาท สวนปลาขนาดตัวละ 1.2 - 1.3 กิโลกรมั ขายเปนตวั ราคาตัวละ 300 – 400 บาท

49 การเลีย้ งปลากะพงแดงในกระชงั ภาพท่ี 25 ปลากะพงแดง Red Snapper; Lutjanus argentimaculatus, (Forskal) ปลากะพงแดงท่ีนยิ มเลยี้ งในปจจุบันมี 2 ชนิดมชี อ่ื วทิ ยาศาสตร( Scientific name) Lutjanus argentimaculatus, (Forskal) และ Lutjanus johni มีชื่อสามญั อังกฤษวา Red Snapper หรือ Mangrove snapper อยใู นครอบครัว (Family) Lutjanidae ปลากะพงแดงเปน ปลานา้ํ กรอยขนาดใหญ เลย้ี งงาย โต เร็ว แข็งแรง ทนทานตอโรค อตั รารอดตายสูง และราคาดพี อสมควร พบทั่วไปในบรเิ วณชายฝง ทะเล ทางอาวไทยตอนใต ตั้งแตช มุ พรถึงนราธวิ าส และฝงมหาสมุทรอินเดีย ตั้งแตร ะนองถึงสตูล สามารถเขา ไปอาศัยอยไู ดต ามแหลงนาํ้ บรเิ วณปาชายเลนตลอดจนแหลงนํ้ากรอ ย ลกู ปลาท่ีนํามาเล้ียงไดจ ากการ รวบรวมจากธรรมชาตอิ ยางเดียวโดยเฉพาะ Lutjanus johni สามารถรวบรวมไดต ัง้ แตข นาดความยาว 2 – 3 น้ิวขึ้นไป การเลีย้ งปลาชนิดน้ีไมน ยิ มเลย้ี งในบอดินนิยมเลย้ี งในกระชงั เทานั้น ชีวประวัติ ปลากะพงแดงเปน ปลาน้าํ กรอ ยมรี ูปราง และลาํ ตวั คลา ยปลากะพงทว่ั ไปในวงศเ ดียวกัน ฟนซึง่ อยูบนขากรรไกรตอนหนาเปน ฟน เขยี้ วมี 2 ซี่ สว นฟน ตอนใน และฟน บนขากรรไกรลางเปน ฟนเลก็ คม เกล็ดคอ นขา งโต เกลด็ ทบี่ รเิ วณแกม มี 7 ถงึ 8 แถว สว นเกลด็ บนเสน ขา งตัวมจี าํ นวน 40 – 47 เกลด็ ครบี หลงั เปนครีบเดี่ยว ครีบตอนหนา เปนกา นครบี แขง็ มี 10 – 12 อนั ถดั ไปเปน กานครบี ออน ครบี หางเวา

50 นอย สาํ หรบั ปลาขนาดเลก็ ท่ยี าวประมาณไมเ กนิ 10 เซนติเมตร จะมแี ถบลายขวาง 6 – 7 แถบ และ แถบจะจางหายไปเมอื่ ปลาโตข้นึ กลายเปน ลาํ ตัวสแี ดงคลํา้ หรือนํา้ ตาลอมเทาบรเิ วณใตครบี ตา และสนั ทองเปนสชี มพูอมมวง บริเวณแกมเปน สีสม ครบี อกสขี าวเหลือง สว นครบี อื่นๆมีสนี ํ้าตาลแดง เปน ปลา ทอี่ ยตู ามหนาดนิ และหินกองใตน ้ําในเขตทะเลตืน้ ๆ ตามชายฝงทะเล นสิ ัยการกินอาหารตามธรรมชาติ โดยธรรมชาตเิ ปน ปลาท่ีวายนาํ้ รวดเรว็ ในระยะสน้ั ๆ ทัง้ ปลาขนาดเล็กและปลาใหญ แตเ มอื่ ตกใจจะมดุ ซอนตัวตามมมุ กระชังหรือซอกหิน มนี สิ ัยดรุ า ยเมอื่ ยังเปน ปลาวัยรุน ฉะน้นั ถานาํ ลูกปลาเลก็ ท่ีขนาดไมเทา กนั มาเลี้ยงไวในที่เดยี วกนั ปลาใหญจะกินปลาเล็ก ถงึ แมวาจะใหอาหารพอเพยี งแลว ก็ตาม แตนิสยั ดังกลา วจะหายไปเมอ่ื ปลาโตขน้ึ ขอ ดีของการเลีย้ งปลากะพงแดง 1. เลีย้ งงา ย โตเร็ว ราคาดี (ราคาดีกวา ปลากะพงขาว) ทนทานตอ โรค 2. Lutjanus johni สามารถทนทานตอความเค็มในชว งกวางกวา ปลากะรัง สว น Lutjanus argentimaculatus มีความทนทานตอ ความเคม็ ไดเชน เดยี วกบั ปลากะรงั ขอ เสียของการเลี้ยงปลากะพงแดง ปลากะพงแดงเปนปลาท่หี าพนั ธุไดย าก เนือ่ งจากการเพาะขยายพันธยุ ังไมป ระสบผลสาํ เรจ็ เทาทีค่ วร จงึ ตอ งอาศยั การรวบรวมพนั ธุจากธรรมชาติ การเตรยี มพันธปุ ลา ลกู ปลาที่นาํ มาเล้ียงในกระชงั ไดจากการรวบรวมจากธรรมชาตโิ ดยใชไ ซ หรอื ลอบ ขนาดท่ี นําไปเลยี้ งในกระชังไดเ ลย มีขนาดต้งั แต 4 น้วิ ขน้ึ ไป ในกรณที ลี่ ูกปลากะพงแดงมขี นาดไมถ งึ 10 เซนตเิ มตร (4 นิ้ว) จะตอ งมกี ารอนุบาลลกู ปลากะพงแดงในบอ ดิน กอ นปลอยลงเล้ียงในกระชงั การ ขนสง ลาํ เลยี งลูกปลาทาํ เชน เดียวกับปลากะรัง หรือปลากะพงขาว นยิ มขนสง แบบเปด โดยใชรถยนต การจัดปลาลงเลี้ยงในกระชงั และอตั ราการปลอย การเลีย้ งปลากะพงแดงในกระชงั นน้ั การจดั ปลาลงเล้ยี งทาํ เชนเดยี วกบั การเลีย้ งปลากะพงขาว กลาวคือตองคดั ลูกปลาทีม่ ีขนาดใกลเ คยี งกันลงเลย้ี งในกระชงั เดยี วกนั สาํ หรบั อัตราการปลอยปลา ขณะน้ีอยใู นระหวางการทดลอง สามารถปลอ ยปลาลงเลีย้ งได 100 ตัวตอตารางเมตร(น้ําหนกั 500-800

51 กรัม) ทง้ั นอี้ ัตราการปลอ ยยังขนึ้ อยกู ับสภาพแวดลอ ม ทาํ เลที่ต้ัง ขนาดปลาท่เี ริม่ ปลอยและขนาดของ กระชังดงั ตารางที่ 7 ตารางที่ 7 อัตราความหนาแนนของปลากะพงแดงทีเ่ ลี้ยงในกระชงั และขนาดของตากระชังทเ่ี หมาะสม กบั อายุ ปลาท่เี ลี้ยง (http:www:nicaonline.com 17/5/2549) อายปุ ลาทเ่ี ลี้ยง ขนาดปลา (กรมั ) จํานวนปลาในกระชัง ขนาดตากระชงั (ซม.) ขนาด 10 x 10 x 5 เมตร 2.33 ปแรก ลูกปลา – 100 20,000 3.36 ปท่ี 2 100 – 800 5,000 5.05 ปท ่ี 3 800 – 1,300 3,000 7.58 ปท ี่ 4 1,300 – 1,500 3,000 อาหารและการใหอาหาร อาหารทใ่ี ชเลย้ี งปลากะพงแดง เปน อาหารจาํ พวกปลาเปด สด หรือปลาสด ซึ่งสว นใหญน ยิ มใช ปลาหลังเขียว เชนเดยี วกบั อาหารท่ใี ชเ ลยี้ งปลากะพงขาว อาหารทีใ่ หปลากะพงแดงตอ งสับปลาใหมี ขนาดพอดกี บั ปากปลา ความถ่ีในการใหอาหารให 1-3 วัน / ครง้ั ในเวลาตอนเชา หรอื ตอนเยน็ ให จนกระทง่ั ปลากินอิ่ม การใหอ าหารที่มคี วามสดจะมผี ลตอการเจริญเติบโตของปลากะพงแดงมาก เม่อื เปรยี บเทยี บอตั ราการเปล่ยี นอาหารเปน เน้ือปลากะพงแดงกับปลากะพงขาว โดยขนาดและความ หนาแนนเดียวกัน คา อัตราการเปล่ยี นอาหารเปน เนือ้ ของปลากะพงแดงจะสงู กวา เลก็ นอย การดแู ลและทาํ ความสะอาดกระชัง การใหอ าหารปลากะพงแดงควรใหอาหารในเวลาที่นํ้าขึ้นเต็มที่ ใหกนิ คราวละนอ ย ๆ ใหก นิ สมา่ํ เสมอและท่วั ถึงจนกวา ปลาจะหยดุ กนิ ไมค วรใหอ าหารเกินความจาํ เปน เพราะอาหารเหลือตกคา ง อยูในกระชังจะเปนเหย่ือปแู ละสัตวน ํา้ อื่น ๆ เขามาทาํ ลายกระชงั อนั เปน เหตใุ หป ลาหนอี อกจากกระชัง ไปได ผเู ล้ยี งตอ งหมน่ั ตรวจสอบกระชงั เพอื่ ปอ งกันการสญู หายของปลา โดยปกตปิ ระมาณ 10 – 15 วนั ควรทาํ ความสะอาดกระชงั คร้ังหนึ่ง โดยใชแปรงลวดทองเหลือง หรอื แปรงขนมะพรา วขดั ถูส่งิ สกปรก ใหห มด อาทิ ตะไครน า้ํ เพรยี ง เปนตน การขดั ถทู าํ ความสะอาดกระชังจะทาํ ใหน า้ํ ไหลผา นกระชังเลย้ี ง ไดด ี มีผลทาํ ใหปลากนิ อาหารไดด ี มีการเจริญเติบโตเร็วขน้ึ การเปล่ยี นกระชงั เกาออกไปทําความ สะอาด และนํากระชงั ใหมเ ขา มาแทนในกรณีทีม่ ีกระชงั สาํ รองเพยี งพอก็สามารถจะทําได นอกจากนี้

52 ระหวางขดั กระชังเกษตรกรควรจะตอ งตรวจสอบดดู ว ยวามีกระชงั ชาํ รดุ ฉกี ขาดเสยี หายหรอื ไม ถา มกี าร ชํารุดหรอื มีรูรัว่ ก็จะตองซอ มแซมใหเปน ปกติ เพื่อปองกนั การเสยี หายทอี่ าจจะเกดิ ขน้ึ ได ตลาดปลากะพงแดง ตลาดของปลากะพงแดงเปน ตลาดภายในประเทศ ซึ่งซ้ือขายกันภายในทองถิ่น ราคาจําหนา ย ในทองตลาดขนาด 4 – 8 ขีด กิโลกรัมละ 170 บาท ขนาด 1.2 กิโลกรมั ขึ้นไป กิโลกรมั ละ 220 บาท ปญหาและอปุ สรรคในการเลี้ยง การเล้ียงปลากะพงแดงในกระชงั ในปจจุบนั เกษตรกรตองประสบกับปญหา ลูกพนั ธุ จะตองพึง่ พาจากธรรมชาติ ลกู พนั ธุจากการเพาะและอนบุ าลของกรมประมงมีไมเ พียงพอกบั ความ ตอ งการ ทาํ ใหร าคาลกู พนั ธุแพงมากเมื่อนาํ มาเล้ียงไมคมุ กบั การลงทนุ กรมประมงหรือหนว ยงานท่ี เก่ยี วของควรพัฒนาวจิ ยั เกี่ยวกบั การเพาะและอนบุ าลใหไดลูกพนั ธุที่เพยี งพอกบั ความตอ งการ นอกจากนีอ้ าหารทใ่ี ชเลยี้ งปลากะพงแดงใชปลาสด หรอื ปลาเปด มีราคาแพง และหาไดย ากในบางชว ง เชน ฤดมู รสุม ดงั น้นั ควรมีการพฒั นารปู แบบของอาหารปลากะพงแดง เพ่อื ลดตน ทนุ คา อาหารลง และ สะดวกในการใช

53 การเลย้ี งปทู ะเล ภาพที่ 26 ปทู ะเล Mud Crab; Scylla serrata (Forskal,1755) (ทีม่ า: บรรจง และบุญรัตน, 2545) การเลี้ยงปูทะเลในกระชังเปนรูปแบบการเลี้ยงสัตวน้ํากรอยแบบผสมผสาน ระหวางการ เล้ียงปลานํ้ากรอยกับการเล้ียงปูทะเล จากการสํารวจบริเวณแหลงเล้ียงสัตวน้ํากรอยในกระชังบริเวณฝง ทะเลอันดามัน พบวาเกษตรกรบางรายเลี้ยงปลาน้ํากรอยรวมกับการเล้ียงปูทะเลในกระชัง ไดผลดี โดย การนาํ ปูทะเลใสในภาชนะ ทนี่ ิยมใชก ันคือตะกรา นาํ มาตดิ ตัง้ ในกระชังเลี้ยงปลานํ้ากรอย บริเวณผิวน้ํา ในระดบั ความลึกประมาณ 15 เซนติเมตร การเล้ียงสัตวน้ําดังกลาวเปนการใชประโยชนจากพื้นที่วางใน กระชังบริเวณผิวนาํ้ และใชประโยชนจากอาหารสัตวน า้ํ อยางมีประสทิ ธภิ าพ ชวี วทิ ยาท่วั ไป ปูทะเลเปนสัตวนํ้ากรอยท่ีมีความสําคัญทางเศรษฐกิจชนิดหนึ่ง พบอยูตามบริเวณชายฝงทะเล ทั่วไป ท้ังฝงอาวไทยและอันดามัน โดยเฉพาะบริเวณท่ีเปนพ้ืนที่ปาชายเลน และปากแมน้ํา มีช่ือสามัญ ไทยที่แตกตา งกันไปตามแตละทองถิ่น เชน ปูทะเล ปูดํา ปูขาว ปูทองหลาง ปูทองโหลง ปูทองแดง เปน ตน มีช่ือวิทยาศาสตรวา Scylla serrata (Forskal) เปนสัตวที่ออกหากินในเวลากลางคืนโดยออกจากที่ หลบซอน หลังจากดวงอาทิตยตกไปแลว และเขาหลบซอนกอนดวงอาทิตยจะขึ้นเล็กนอย อาหารที่ ตรวจพบในกระเพาะไดแก หอยฝาเดียว หอยสองฝา กุง ปู ปลา และเศษพืช การเจริญเติบโตอาศัยการ

54 ลอกคราบ เนื่องจากกระดองของปูเปนสารประกอบพวกหินปูนท่ีมีความแข็งแรงมาก ไมสามารถยาย ออกไปได เมอ่ื เจรญิ เตบิ โตเตม็ ทีม่ ีเนื้อแนนเต็มกระดองกจ็ ะมีการลอกคราบ ปูทะเลที่ใชในการเล้ียงเปนปูท่ีเก็บรวบรวมจากธรรมชาติ แตละจังหวัดจะมีแพปูที่รวบรวม คัด ขนาด เพศ และสภาพของปู ปูท่ีมีเน้ือแนนหรือมีสภาพดีไดขนาดแพรับซื้อปูทะเลสงขายตลาด สวนปูท่ี ไมไดขนาด หรือเปนปูโพรก ซึ่งหมายถึง ปูที่มีเน้ือนอยแพจะแยกออกเพ่ือนํามาขายใหเกษตรกรเล้ียง เปน ปเู นื้อ ปูไข หรือปูนม่ิ ตอไป การเลี้ยงปขู นุ (เลย้ี งปโู พรกใหเปนปเู นือ้ ) การเลี้ยงปูทะเลขุน ภาชนะที่ใชสําหรับขังปูทะเลเปนตะกราไมไผ หรือตะกราท่ีทําดวยโพลี เอทธีลีนขนาด 30 x 45 x 20 เซนติเมตร ภายในตะกราใชไมกระดานกั้นแบงเปน 4 ชอง แตละชองใช สําหรับเล้ียงปูชองละ 1 ตัว ตะกรามีฝาปดซึ่งทําจากไมกระดานเพื่อปองกันการหลบหนีของปูทะเล บน ฝาปดตะกรามีชองขนาดเล็กเพ่ือใชเปนชองทางสําหรับใหอาหารปูทะเล โดยไมตองเปดปดฝาตะกรา เม่ือเตรียมตะกราเสร็จเรียบรอยแลว นํามาวางในกระชังเลี้ยงปลาน้ํากรอยหรือชองของโครงกระชังท่ี ไมไดแขวนกระชังอวน ตะกราที่วางในกระชังควรจมอยูในนํ้าประมาณ 15 เซนติเมตร โดยใชทุน โฟมหรือวัสดุอื่นๆเปนตัวรองรับตะกรา เพ่ือใหตะกราสามารถลอยน้ําได นําปูทะเลที่เปนปูโพรกมี ขนาดตั้งแต 1 – 4 ตัว / ก.ก. ใสลงในตะกรา ชองละ 1 ตัว ตะกราละ 4 ตัว ระยะเวลาในการเลี้ยง หาก เปนปูดําจะใชเวลาเล้ียงประมาณ 10 – 20 วัน หากเปนปูขาวจะใชเวลาเลี้ยงประมาณ 30 – 35 วัน ระยะเวลาสว นใหญขน้ึ อยูกับขนาด ชนิดของปูทะเล เทคนคิ การเลี้ยงและการจดั การของแตล ะฟารม การใหอาหารปทู ะเล อาหารท่ีใหปูทะเลกินเปนอาหารสดมีอยู 2 ชนิด คือ ปลาสด หรือปลาเปด และหอยกะพง - ปลาสดหรือปลาเปด หากเปนปลาสด ควรห่ันเปนชิ้นเล็ก ๆชิ้นละ 1 – 2 น้ิว อัตราการให อาหารประมาณ 7 – 10 เปอรเซ็นตของน้ําหนักตัวปู หรือโดยเฉล่ียใหปลาสดหรือปลาเปด 1 ช้ินตอปู 1 ตัว - หอยกะพง หาซ้ือไดจากชาวประมง โดยใหห อยกะพงทัง้ เปลือกหรอื เปน หอยยังมชี วี ิตอยู กอน ใหควรลางโคลนหรือกําจัดตะไครตามเปลือกออกใหหมด อัตราการใหประมาณ 40 เปอรเซ็นตของ นาํ้ หนกั ตวั กอ นใหอาหารในมอื้ ตอไป อาหารที่ใหในม้ือท่ีผานมาใหลูกปูทะเลกินหมดกอน และตองทํา ความสะอาดนาํ เอาเปลอื กหอยออกทง้ิ ใหหมด ใหอาหารวันละครั้งในเวลาตอนเย็น เม่ือขุนปูทะเลจนไดคุณภาพตามท่ีตลาดตองการแลว ผู เลยี้ งจะทําการจับและจาํ หนายในกิโลกรมั ละ 150 บาทขน้ึ ไป

55 การเล้ียงปไู ข ภาพท่ี 27 ลกั ษณะภายในของปทู ะเลที่มีไขใ นกระดอง การเตรียมการเล้ียงปูไข การเตรียมตะกราเล้ียงปูทะเลใหมีไขในกระดองทําเชนเดียวกับการ เล้ียงปทู ะเลขนุ เม่ือเตรยี มตะกรา เสร็จเรียบรอยแลว นาํ ไปตดิ ต้ังในกระชังเลี้ยงปลานํ้ากรอยหรือชองวาง ของโครงกระชังท่ีไมไดแขวนกระชังอวน ตะกราที่วางในกระชังควรจมอยูในนํ้าประมาณ 15 เซนตเิ มตร โดยใชท นุ โฟมหรอื วสั ดอุ ืน่ ๆเปนตัวรองรบั ตะกรา เพ่อื ใหต ะกรา สามารถลอยนํ้าได ปูทะเลที่ จะนํามาเลี้ยงเปนปูทะเลไขออน ขนาดน้ําหนักประมาณ 1 – 3 ตัว / กิโลกรัม นําปูทะเลใสในตะกราชอง ละ 1 ตวั ใสต ะกรา ละ 4 ตวั การใหอาหารปูทะเล อาหารท่ีใชเลี้ยงปูทะเลใหมีไขในกระดองไดแก ปลาสด หรือปลาเปด สาํ หรบั ปลาสดควรสบั ใหเ ปนช้นิ เล็ก ๆ ช้ินละประมาณ 1 – 2 น้ิว จาํ นวนคร้ังในการใหอาหารควรใหวัน ละครั้ง ในเวลาเย็น สวนหอยกะพง หอยแมลงภู ใหทั้งเปลือกในขณะท่ีหอยมีชีวิตอยูวันละ 1 คร้ัง ใน เวลาเย็นเชนกัน เมื่อเลี้ยงไปไดระยะหน่ึงควรสังเกตปูทะเล หากปูมีไขเต็มกระดอง บริเวณตะปงจะแข็ง มากจึงทาํ การจบั จาํ หนา ยได ในราคาคอนขา งสูง การเลี้ยงปูทะเลใหมีไขในกระดองเปนธุรกิจหนึ่งท่ีนาสนใจเพราะใชเวลาเล้ียงสั้น ราคาดีตลาด ตองการมาก ถา เปนปขู าวจะใชเ วลาเล้ียงประมาณ 30 – 35 วัน หากเปนปูดําจะใชเวลาเล้ียงประมาณ 17 – 20 วนั ทั้งนข้ี น้ึ อยูกบั สภาพของแมพ นั ธปุ ดู วย ถา เปน ปูพรอมทจ่ี ะมีไขจ ะใชร ะยะเวลาสัน้ กวาปูท่ยี ังไม พรอม ปูที่เร่ิมมีไขในกระดองน้ันสามารถสังเกตไดจากกระดองบริเวณตะปงจะพองออกเล็กนอย ถาใช มอื กดจะรสู กึ แข็งเล็กนอ ย กดไมคอ ยลง หากเปน ปูทะเลทมี่ ไี ขเตม็ กระดองบรเิ วณตะปงจะแข็งมาก

56 ภาพท่ี 28 ตะกรา เลย้ี งปทู ะเล ภาพท่ี 29 บริเวณสาํ หรบั เลีย้ งปทู ะเลในกระชัง การเลยี้ งปนู ิ่ม ปูนม่ิ เปน อาหารทม่ี ีคุณคาทางโภชนาการสูงมีปรมิ าณแคลเซียมสงู เปนชวงท่ีปูทะเลมีการสะสม คอเลสเตอรอลนอยท่ีสดุ เปน อาหารที่เหมาะสมกับผสู งู อายุ และสตรที ตี่ องการแคลเซียม ปูทะลเม่ือลอก คราบแลวสวนมากจะมีรยางคตางๆ ครบถวน ปูทะเลที่นํามาใชทําปูนิ่มควรเปนปูดํา เพราะปูขาวและปู เขยี วน้นั มรี าคาสูงกวาปูดํา ขนาดท่ีเหมาะสมควรเปนปูขนาดกระดองกวางระหวาง 5.0 – 6.0 เซนติเมตร (ประมาณ 15 – 18 ตัว / กิโลกรัม) เม่ือลอกคราบแลวจะไดปูทะเลท่ีมีขนาด 8.0 – 9.0 เซนติเมตร (ประมาณ 10 – 12 ตวั / กิโลกรมั ) ถา นาํ ปทู ะเลทมี่ ีขนาดใหญมาทาํ ปูน่ิมตน ทุนในการซื้อลูกปูทะเลจะสงู การเลี้ยงปูน่ิมสามารถเล้ียงไดในกระชังเล้ียงปลานํ้ากรอย หรือเลี้ยงในบริเวณชองวางโครง กระชังที่ไมไดแขวนกระชังอวน ภาชนะท่ีใชขังปูทะเลควรเปนตะกราที่ทําดวยโพลีเอทธีลีน การเตรียม ตะกราเพ่ือเล้ียงปูน่ิม ทําเชนเดียวกับการเล้ียงปูทะเลขุนหรือเล้ียงปูไข โดยใสปูทะเลลงเล้ียงในตะกรา ชอ งละ 1 ตัว ตะกรา ละ 4 ตัว แตต องมีการทาํ หลงั คาพรางแสงแดด เพื่อกนั ความรอ น โดยใชสแลนท อาหารท่ีใชเลี้ยงปูทะเลควรมีคุณคาทางโภชนาการ และใหในปริมาณที่เพียงพอ อาหารท่ีนิยม ใชเลี้ยงมากท่ีสุดคือเนื้อปลาสด ห่ันเปนช้ินเล็ก ๆ ประมาณ 3 – 4 ช้ิน ตอปลา 1 ตัวใหวันละครั้งในเวลา ตอนเย็นอัตราการให 8 – 10 เปอรเซ็นตของน้ําหนักตัว เม่ือใกลลอกคราบปูจะกินอาหารนอยลง และ หยุดกินกอนลอกคราบ ในระหวางการเล้ียงตองทําความสะอาดตะกราเล้ียงปูทุก 15 วัน เม่ือปูใกลจะ ลอกคราบตองทําการตรวจเช็คใหบอยข้ึน ถาเปนไปไดควรตรวจเช็คทุก ๆ 2 – 3 ชั่วโมง หลังจากลอก คราบแลว 6 ช่ัวโมง กระดองปูจะเร่ิมแข็งไมสามารถนําไปจําหนายเปนปูน่ิมได เม่ือพบวาปูลอกคราบ แลว นําไปลา งและแชน า้ํ จดื ประมาณ 30 นาที เพ่อื ลา งเมอื ก และความเค็มตามตวั ปกู อนนําไปบรรจุกลอง

57 พลาสติก 1 กลองบรรจุปูประมาณ 1 – 2 ตัว จากนั้นนําไปแชแข็งในตูแชแข็ง เพ่ือรอการจําหนาย ราคา ซ้ือขายหนา ฟารมอยูระหวาง 170 – 200 บาทตอกิโลกรัม ราคาขายตามรานอาหาร ภัตตาคารกิโลกรัมละ 250 – 300 บาท ภาพท่ี 30 ปูนม่ิ ท่บี รรจุกลอ งและผา นการแชแขง็ ปญ หาและอุปสรรคการเลีย้ งปทู ะเล การเล้ียงปูทะเลในปจจุบันมีปญหาสําคัญที่สุดคือลูกพันธุปูทะเล จะตองจับมาจาก ธรรมชาติ ทําใหลูกพันธุปูทะเลในธรรมชาติมีปริมาณลดลงมาก เกษตรกรหาพันธุปูทะเลไดยากขึ้น และลูกพันธุมีราคาสูงขึ้น ควรมีการศึกษาวิจัยในเรื่องการเพาะและอนุบาลเพื่อใหไดลูกพันธุท่ีเพียงพอ โดยไมตองพ่ึงพาลูกพันธุจากธรรมชาติ นอกจากน้ีควรศึกษาในเรื่องอาหารสําเร็จรูปที่ใชเล้ียงปูทะเล แทนการใชอาหารสด ปลาเปด ซง่ึ มรี าคาแพงและไมสะดวกในการใหป ทู ะเล

58 การเลีย้ งสตั วนาํ้ กรอยในบริเวณกระชงั การเลี้ยงสัตวน าํ้ กรอยนอกจากเลี้ยงในกระชังเลย้ี งสตั วนาํ้ แลว จากการสาํ รวจในบรเิ วณแหลง เล้ียงสัตวน ํ้าพบวาเกษตรกรทเ่ี ล้ยี งปลาในกระชงั ไดมกี ารเลยี้ งสตั วน าํ้ ชนดิ อ่นื ๆบริเวณใตทางเดนิ ให อาหารหรือบรเิ วณรอบๆกระชังเพอ่ื เปนการใชพืน้ ทีบ่ นกระชังเลี้ยงสัตวน ้ําใหเ กดิ ประโยชนมากทีส่ ดุ และลดอตั ราความเสยี่ งจากการขาดทนุ และกอ ใหเ กดิ รายไดห มุนเวียนจากการจําหนา ยผลผลิตสัตวน้ํา ตลอดทั้งป สตั วนํา้ ที่นยิ มเลย้ี งไดแก หอยนางรม หอยแมลงภู ฯลฯ การเลีย้ งหอยนางรม ภาพที่ 31 หอยนางรมใหญห รือหอยตะโกรม Oyster; Crassostrea belcheri ชีววทิ ยาทั่วไป หอยนางรมมีชื่อสามัญอังกฤษวา Oyster เปนอาหารทะเลที่นิยมบริโภคกันอยางแพรหลายเปน อาหารที่จัดไดวามีคุณคาทางโภชนาการสูง ชนิดของหอยนางรมที่เลี้ยงในประเทศไทยสามารถแบงได เปน 3 ชนิด ดวยกันคือหอยนางรมปากจีบ Saccostrea cucullata ที่เล้ียงกันมากบริเวณชายฝงทะเลภาค ตะวันออกของประเทศ สวนหอยนางรมอีกสองชนิดเปนหอยนางรมท่ีมีขนาดคอนขางใหญเรียกวาหอย ตะโกรมกรามขาว Crassostrea belcheri และหอยตะโกรมกรามดาํ Crassostrea lugubris มีการเล้ียงกัน มากทัง้ ภาคใตฝ งอา วไทย และอันดามัน หอยนางรมเปนหอยสองฝา ซึ่งฝาท้ังสองมีขนาดไมเทากันดานท่ีมีเน้ือจะฝงอยู เวาลึกลงไป คลายรปู ถว ยหรอื จาน และยดึ ติดกบั วัตถุแขง็ เชน กอนหิน ไมห ลกั หรือเปลอื กหอย ที่จมอยูในทะเล สวน

59 ฝาปดอีกดานหนึ่งแบนบาง การดํารงชีวิตอยูไดโดยการดูดนํ้ารอบ ๆ ตัวเขาไปทางดานหนึ่ง และปลอย ออกทิ้งอีกทางดานหนึ่ง อาหาร และออกซิเจนจะเขาไปพรอมกับน้ํา อาหารของหอยนางรมไดแก แพลงกตอนพืช และแพลงกตอนสัตวท่ีลองลอยอยูในน้ํา หอยนางรมเปนสัตวที่มีเพศผู และเพศเมีย แยกกันในชว งทีม่ ีการผสมพนั ธุห อยเพศเมีย จะปลอยไขและหอยตัวผูจะปลอยนํ้าเชื้อออกมาผสมกันใน น้ํา การรวบรวมลกู หอยนางรมและการขนสงลาํ เลยี ง การเลี้ยงหอยนางรมบริเวณกระชัง ลูกหอยนางรมที่นํามาเลี้ยงเปนหอยนางรมท่ีมีขนาดคอนขาง ใหญเ รยี กวา หอยตะโกรม สวนใหญนิยมเล้ียงหอยตะโกรมกรามขาว Crassostrea belcheri การรวบรวม ลูกพันธุหอยจากธรรมชาติ โดยใชวัสดุลอลูกหอยท่ีใชในปจจุบันไดแก ไมเปง ไมไผ กอนหิน หลอด ซีเมนต เปลือกหอยนางรม ยางรถยนต ฯลฯ เม่ือลูกหอยมาเกาะติดวัสดุลอ และเลี้ยงตัวจนถึงขนาดที่ สามารถจาํ หนา ยใหกับเกษตรกรผูเลยี้ งหอยนางรมไปเลย้ี งตอ ไปได นอกจากการใชวัสดุลอ แลว สามารถรวบรวมลูกหอยนางรมไดจากหอยนางรมที่เกาะติดอยูตาม วัสดุในธรรมชาติ เชน ตนไม กอนหนิ ฯลฯ ลกู หอยนางรมที่รวบรวมได จะขนสงลําเลียงโดยใชเรือหรือ รถยนต โดยนําลูกหอยนางรมใสกระสอบนําไปวางในแนวตั้ง ไมควรวางกระสอบซอนทับกัน ใน ระหวางการขนสงไมควรใหลูกหอยถูกฝนหรือแสงแดด หอยนางรมเม่ือนํามาถึงฟารมเลี้ยงตองรีบนํา หอยลงเล้ียงโดยเร็ว หากยังไมพรอมในขั้นตอนการเตรียมหอยนางรมกอนลงเล้ียงในกระชัง ควรพัก หอยนางรมในบอซีเมนตหรือในกระชังกอน สําหรับในบอซิเมนตไมควรวางหอยซอนทับกัน เติมนํ้า ทะเลลงไป และตอแอรปมเพื่อใหอากาศตลอดเวลา หรือใชว ิธใี หน้ําทะเลไหลผานตลอด การเตรียมหอยนางรมกอนลงเลยี้ ง รูปแบบการเลี้ยงหอยนางรมภายใตโครงกระชังเปนแบบแขวนใตแพ โดยนําลูกหอยนางรมท่ี พักไวในบอซีเมนตหรือในกระชัง นํามาประกบติดกันเปนคู ใชเชือกเสนผานศูนยกลางประมาณ 0.5 เซนตเิ มตรเปน แกนกลาง ใชป ูนซเี มนตเปนตวั ประสาน ดานที่นํามาประกบติดกันเปนดานที่หอยนางรม ใชติดกับวัสดุในธรรมชาติ ลูกหอยนางรม 1 พวง ใชลูกหอยประมาณ 5 คู หลังจากน้ันวางท้ิงไวบนพื้น ซีเมนต ภายใตหลังคาเพ่ือปองกันถูกแดดถูกฝนเปนระยะเวลาประมาณ 8 -12 ช่ัวโมง เพื่อใหปูนซีเมนต แหงยึดติดตัวหอยใหแนนข้ึน หลังจากนั้นนําไปแขวนภายใตโครงกระชังบริเวณใตทางเดินใหอาหาร หรือบรเิ วณอื่นๆภายใตโ ครงกระชังเลยี้ งสตั วน าํ้ การดูแลรักษา การเลย้ี งหอยนางรมแบบแขวนใตโครงกระชัง การดูแลรกั ษาไมตอ งเอาใจใสมากนักเพียงแตคอย ทําความสะอาดตะกอนสาหรายหรือเพรียง ท่ีเกาะติดตามตัวหอย เดือนละคร้ัง โดยใชแปรงขัดถูตัวหอย นางรม

60 การเจรญิ เตบิ โตและการจาํ หนาย ระยะเวลาการเลี้ยงหอยนางรมข้ึนอยูกับขนาดลูกหอยนางรม โดยทั่วไปเลี้ยงประมาณ 1 ป จึง สามารถจําหนา ยได ราคาจาํ หนายข้นึ อยูก ับขนาดของหอยนางรม ต้งั แตราคาตวั ละ 8 บาท ขนึ้ ไป ภาพท่ี 32 หอยนางรมขนาดที่สามารถจาํ หนา ยได ปญหาและอปุ สรรคในการเล้ยี ง การเลยี้ งหอยนางรมแบบแขวนบริเวณกระชงั เล้ยี งสัตวนา้ํ เปน การใชพน้ื ทว่ี า งบนกระชงั ให เกิดประโยชนส ูงสดุ ปญ หาท่ีพบคอื ตะกอนหรือโคลน มาติดพวงหอย ควรไดม กี ารตรวจ และชาํ ระลา ง ตะกอนโคลน กาํ จัดศตั รู เชน ปู หอย เพรยี ง และปลาทเี่ ขา มาอาศยั อยา งนอ ย 2 สปั ดาหต อครง้ั การเลี้ยง หอยนางรมในชว งทีฝ่ นตกหนกั น้าํ จดื ไหลลงมาทําใหหอยนางรมตายได วธิ กี ารแกไ ข หากมปี รมิ าณ พวงหอยไมม ากนักควรรบี เลือ่ นพวงหอยนางรมลงในระดับลกึ ลงกวาเดิม เนอื่ งจากนํา้ จืดจะอยใู นระดับ ผิวน้าํ นอกจากนพี้ บวาในบางพืน้ ทหี่ อยโตชา เนอ่ื งจากปริมาณอาหารธรรมชาตใิ นน้ําทะเลมนี อ ย สาํ หรับการศกึ ษาวิจยั ทคี่ วรทาํ เพ่อื ชว ยเหลือเกษตรกรในขณะนีค้ ือ ควรมกี ารศึกษาวจิ ัยในเร่ืองรูปแบบ การเลยี้ งวธิ ใี ดทเ่ี หมาะสมและคุมคา ที่สุด การเพาะและอนุบาลเพอ่ื ใหไดลูกพนั ธุที่ดีมปี รมิ าณมากพอท่ี เกษตรกรจะนาํ ไปเลยี้ งไมตอ งพึ่งพาลูกพนั ธจุ ากธรรมชาติ ฯลฯ

61 การเลีย้ งหอยแมลงภู ภาพท่ี 33 หอยแมลงภู Green mussel ; Perna viridis (Linnaeus) ชวี วทิ ยาท่วั ไป หอยแมลงภูเปนหอยสองฝาชนิดหน่ึงที่มีความสําคัญทางเศรษฐกิจคอนขางมาก เน่ืองจากใช เปนอาหารรับประทานทั้งสดและแหง และยังสงเปนสินคาออกประเภทหน่ึงทํารายไดใหกับประเทศ หอยแมลงภูที่เล้ียงกันมากในประเทศไทยมีชื่อวิทยาศาสตรวา Perna viridis (Linnaeus) มีชื่อสามัญ ทั่วไปวา Green mussel ถ่ินท่ีอยูอาศัยของหอยแมลงภูในประเทศไทยคือบริเวณความลึกประมาณ 6 – 8 เมตร หอยแมลงภูสามารถแพรพันธุไดเกือบตลอดท้ังป ตัวออนของหอยแมลงภูดํารงชีวิตแบบแพลงก ตอนลอ งลอยอยใู นทะเล เม่ือพฒั นาถงึ ระยะหน่ึงกจ็ ะลงเกาะกับวัสดตุ าง ๆ เชน ไมหลักท่ีชาวบานปกลอ ลูกหอยไว ฯลฯ การกนิ อาหารของลูกหอยแมลงภู กินอาหารโดยการกรองจากมวลนํ้าทะเล อวัยวะท่ีใช ในการกรองอาหาร คือ เหงอื ก หอยจะดดู นํ้าทะเลผานเขา มาในเปลอื ก และเหงือกจะกรองอาหารและสง เขาปาก ผานทางเดินอาหาร สวนกากอาหารและตะกอนจะถูกขับออกมาทางทวารหนัก ซ่ึงเปดออกทาง ทายลําตัว อาหารสวนใหญเปนแพลงกตอนพืชและสัตวขนาดเล็ก โปรโตซัว และอินทรียวัตถุท่ี แขวนลอยอยูในน้ําทะเล การแยกเพศของหอยแมลงภูไมสามารถดูจากภายนอกเปลือกได แตสังเกตได จากสขี องอวัยวะสรา งเซลลส บื พนั ธุ ซึ่งอยภู ายในเปลือก เพศผมู สี ขี าวครมี สว นเพศเมยี มีสสี ม แดง การเลี้ยงหอยแมลงภภู ายใตโครงกระชังเลย้ี งสตั วน าํ้ กรอ ย ใชว ิธีการเล้ียงแบบแขวนภายใตโ ครง กระชังแพ หรือวิธีการเลี้ยงในตะกราแตไมเปนที่นิยมมากนัก บริเวณที่จะแขวนบนกระชังอาจแขวนใต ทางเดินใหอาหาร หรือในชองวางของโครงกระชังท่ีไมไดแขวนกระชังอวน โดยนําไมไผหรือไมกลม

62 ขนาดเสนผานศูนยกลาง 2 – 3 นิ้ว พาดขวางชองวางบนโครงกระชัง และนําพวงหอยแมลงภูมาแขวน ลูกหอยแมลงภูท่นี าํ มาเลี้ยงหาซ้ือมาจากเกษตรกรผูเล้ียงหอยแมลงภูแบบปกหลัก ที่ทําการลอลูกหอยใน ธรรมชาติโดยใชไมไผขนาดเสนผานศูนยกลาง 3 – 5 เซนติเมตรยาวประมาณ 5 – 6 เมตร ฝงลึกลงใน โคลน 1 – 1.5 เมตร ลูกหอยในระยะลงเกาะจะลงเกาะกับหลักไมไผ และเลี้ยงตัวจนเปนลูกหอยขนาด เล็ก เกษตรกรจึงนําลูกหอยแมลงภูท่ีเกาะติดกับหลักไมไผ จําหนายใหกับเกษตรกรผูเล้ียงหอยแบบ แขวนใตแพตอไป แหลงจําหนายลูกหอยแมลงภู ไดแก จ.เพชรบุรี ชลบุรี ฉะเชิงเทรา ชุมพร ฯลฯ โดย จําหนายตามความยาวของหลักไมไผ ในราคา เมตรละประมาณ 20 – 30 บาท การขนสงลูกหอยแมลงภู ทตี่ ิดกับหลกั ไมไผ ขนสงโดยรถยนต ชวงเวลาในการขนสงควรเปนเวลากลางคืน ในระหวางการขนสง ไมค วรใหถูกแดดถูกฝนทําใหลูกหอยตายได ลูกหอยแมลงภูเมื่อมาถึงฟารมเล้ียงควรดําเนินการเตรียม หอยเพื่อลงเลี้ยงในกระชงั ใหเ สรจ็ สิน้ ภายในวันน้นั แตถา หากดําเนนิ การไมทนั เวลาใน 1 วนั ควรพักลูก หอยแมลงภูไวใ นกระชงั หรือใชเชือกผูกหลกั หอยแมลงภูกับโครงกระชงั เพื่อไมใ หล ูกหอยแมลงภูตาย การเตรียมหอยแมลงภูกอ นลงเลี้ยง เตรียมถุงอวนสําหรับใสลูกหอยแมลงภู ทําจากอวนขนาดตา 1 นิ้ว ถุงอวนมีขนาดกวาง ประมาณ 5 – 8 นิ้ว ยาวประมาณ 12 – 15 นวิ้ หลงั จากนั้นนําหลักหอยแมลงภูมาตัด(ใชเล่ือย)เปน ทอน ๆ ความยาวทอนละประมาณ 5 -10 นิ้ว ใสในถุงอวนที่เตรียมไวใชเชือกเสนผานศูนยกลางประมาณ 0.5 เซนติเมตร ยาวประมาณ 1 - 1.5 เมตร ผูกปากถุงอวนใหแนน นําพวงหอยแมลงภูไปแขวนผูกติดกับ โครงกระชังภายใตทางเดินใหอาหารปลา ในดานที่อยูดานนอกของกระชังทั้ง 4 ดาน หรือผูกติดกับไม พาดขวางชองวางโครงกระชังท่ีไมไดผูกกระชัง โดยผูกใหพวงหอยแมลงภูมีความลึกจากระดับผิวนํ้า ประมาณ 20 – 30 เซนติเมตร การดูแลรกั ษา พวงหอยแมลงภู ไมตองดูแลเอาใจใสมากนักเหมือนกับการเล้ียงปลา การดูแลควรมีการชําระ ลางตะกอนหรือโคลนท่ีติดกับพวงหอยแมลงภู ซึ่งตะกอนจะไปขัดขวางการกินอาหารของหอยแมลงภู จะทําใหหอยโตชา วิธีการทําความสะอาด โดยใชมือดึงเชือกเขยา พวงหอยบอย ๆ อยางนอย 2 สัปดาห ตอ คร้งั และกําจัดศัตรูตาง ๆ เชน ปู หอย เพรียง ท่เี กาะบนพวงหอย ฯลฯ การเจริญเติบโตและการจําหนาย หอยแมลงภูจะเจริญเติบโตแทรกตัวออกมาจากถุงอวน ทางชองตาอวน อาจจะมีบางสวนท่ีไม สามารถแทรกออกมาได เกษตรกรผูเลี้ยงหอยควรใชมีดกรีดตาอวนบาง เพ่ือใหหอยเจริญเติบโตแทรก ตัวออกมาไดทั้งหมด ถุงอวน และกระบอกไมไผจะเปนแกนกลางของพวงหอยแมลงภู ระยะเวลาเลี้ยง ข้ึนอยูกับขนาดของหอยแมลงภูเร่ิมตน และปจจัยส่ิงแวดลอมตาง ๆ เชน คุณภาพน้ํา ปริมาณอาหารของ หอยแมลงภูในแหลงน้ํา ฯลฯ โดยทั่วไประยะเวลาเล้ียงประมาณ 6 – 8 เดือนจึงสามารถจับจําหนายได ราคาจําหนายทหี่ นาฟารม กิโลกรมั ละ 8 – 10 บาท ราคาขายปลีกในตลาดกิโลกรมั ละ 15 – 20 บาท

63 AB CD ภาพท่ี 34 การเลย้ี งหอยแมลงภูภายใตโ ครงกระชงั เร่ิมจาก การนาํ หลกั หอยมาตัดเปน ทอ นๆ (A) นาํ ลกู หอยใสในถุงอวน (B) นําพวงลูกหอยไปแขวนทีก่ ระชัง(C) เลย้ี งจนไดขนาด ทต่ี ลาดตอ งการ (D) ปญหาและอุปสรรคในการเลย้ี ง การเลีย้ งหอยแมลงภแู บบแขวนมีปญ หาเชนเดยี วกบั การเลี้ยงหอยนางรมบริเวณกระชังเลี้ยง สัตวนํ้า ปญหาไดแก ตะกอน หรือโคลน เกาะตดิ พวงหอย ควรจะไดมีการตรวจดู และลางตะกอนโคลน และกําจดั ศัตรู เชน ปู หอย เพรียง และปลาทีเ่ ขามาอาศัย อยางนอย 2 สัปดาหตอคร้ัง นอกจากน้ีในชวงท่ี ฝนตกหนัก น้ําจืดลงทําใหหอยแมลงภูตาย วิธีการแกไข ตองรีบเล่ือนพวงหอยแมลงภูลงในระดับลึกลง กวา เดิม เนอื่ งจากน้าํ จืดจะอยใู นระดับผวิ นาํ้ การพฒั นาการเลย้ี งหอยแมลงภคู วรมีการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับ รูปแบบการเล้ียงท่ีเหมาะสม การศึกษาหาสายพันธุหอยแมลงภูที่ทนกับการ เปลี่ยนแปลงความเค็มใน ชว งกวางได ฯลฯ

64 โรคและพยาธสิ ัตวนํ้ากรอยเศรษฐกจิ โรคและพยาธิปลาน้ํากรอย การเล้ียงปลาน้ํากรอยในกระชัง เปนที่นิยม และไดรับความสนใจจากเกษตรกรผูเลี้ยงอยาง แพรหลาย และมักจะประสบปญหาตางๆมากมาย ต้ังแตการอนุบาลจนกระทั่งเล้ียงไดขนาดท่ีตลาด ตองการ ปญ หาทส่ี ําคัญอนั หน่ึงทท่ี าํ ใหเกษตรกรผเู ลยี้ งไดรับความเสยี หายอยางมากก็คือ ปญหาปลาเปน โรค ซ่ึงสาเหตใุ นการเกดิ โรคแตกตางกนั พอสรปุ ไดดงั น้ี โรคท่เี กิดจากเชอื้ ไวรัส ยังไมมีผูใดศึกษาอยางจริงจัง เน่ืองจากการศึกษาดานไวรัสกระทําไดยากลําบาก และตองใช เคร่ืองมือหลายอยางที่มีราคา โรคที่เกิดจากเช้ือไวรัส สามารถตรวจพบเพียงโรคเดียว ไดแก โรคลิมโฟ ซิสทสิ (Lymphocystis) ท่พี บในปลากะพงขาว จะเห็นตุม สีแดงอมชมพู ลกั ษณะคลา ยกอนเน้ือนูนข้ึนมา จากบริเวณผิวหนัง จะพบลักษณะกอนเนื้อท้ังขนาดเล็กและขนาดใหญไดตามลําตัวท่ัวไป บริเวณปาก ครีบตา ง ๆ เมือ่ เอามอื ลบู ดจู ะมลี ักษณะออนนุม ปลาจะแสดงอาการดังกลาวประมาณ 2 – 3 เดือน ถาหาก สภาพแวดลอ มเหมาะสมโรคนจ้ี ะหายไปเอง โดยไมจ าํ เปนตอ งใชยารกั ษา โรคทีเ่ กดิ จากการตดิ เช้อื แบคทเี รีย ตามปกติในแหลงน้ําทั่วไปจะมีแบคทีเรียชนิดตาง ๆ ปนอยูมากมายแตแบคทีเรียดังกลาวจะ กอใหเกิดโรคไดก็ตอเมื่อปลาออนแอ หรือบอบชํ้า ลักษณะท่ัวไปของปลาที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรียจะมี อาการเปนจุดขาวเล็ก ๆ ที่ผิวตัว จากน้ันจะเห็นเปนรอยเลือดคั่งแลวกลายเปนแผลเนาลึกลงไปในเน้ือ จนถึงกระดูก แลวตายในที่สุด การรักษานิยมแชใหกินหรือฉีดยาปฏิชีวนะ เช้ือแบคทีเรียที่สามารถ กอ ใหเกดิ โรคไดแ ก 1. เชื้อแอรโรโมแนสไฮโดรฟล ลา (Aeromonas hydrophila ) อาการของโรคที่พบโดยทั่วไป ในปลาน้ํากรอย เกล็ดตรงบริเวณโคนหางจะพองขึ้นต้ังชัน และหลุดออก เร่ิมเปนแผลเนาเปอย บาดแผลอาจลึกไปถึงกระดูกก็มี จากน้ันจะลุกลามติดตอไปยังครีบ โดยเรมิ่ มรี อยชา้ํ แดง ตอมาจะกลายเปนแผล ถาเปนมากๆครีบจะเปอยหลุดไป โดยเฉพาะครีบหางมักจะ เปอยกุดดวนกอนครีบอื่นๆ สีที่ลําตัวจะเปล่ียนเปนสีดํา ทองมีอาการบวมนํ้า ภายในมีน้ําเลือดจางๆ ปน อยู ปลาทม่ี ีอาการของโรคหนักๆ ตาจะโปนออกมา ปลาจะเร่ิมตายชาๆ อัตราการตายของปลาท่ีเปนโรค น้มี ไี มม ากนัก

65 การปอ งกันรกั ษา เน่ืองจากปจจุบันการเลี้ยงปลาน้ํากรอย โดยเฉพาะปลากะพงขาวนั้น เลี้ยงกันอยางหนาแนน มาก ซึ่งตอ งหมน่ั ดูแลและรกั ษาคณุ ภาพน้ําในกระชงั ใหดอี ยูเสมอ จะเปน การปอ งกันโรคนี้ไดมาก แตถา หากปลามีอาการดังกลาวและเห็นวาปลาเปนโรคนี้ ใหใชยาปฏิชีวนะ ออกซีเตตราซัยคลิน 2.5 – 3 กรัม ผสมในอาหาร 1 กิโลกรมั ใหก ินติดตอ กนั เปนเวลา 7 วนั 2. โรควิบรโิ อซสี (Vibriosis) เช้ือแบคทีเรียกลุมวิบริโอเปนตัวสําคัญที่กอใหเกิดโรคในสัตวนํ้ากรอย และน้ําเค็ม โดยเฉพาะ ในปลากะรังจะพบแบคทีเรียชนิดน้ีเปนสวนใหญ เช้ือวิบริโอที่เปนสาเหตุทําใหเกิดโรคในปลากะรัง ไดแก Vibrio algilyticus Vibrio damsela และ Vibrio parahaemolyticus สําหรับ V. harveyi หรือ แบคทีเรียเรืองแสงน้ัน พบวามักกอโรคในชวงฤดูแลง ที่นํ้าทะเลมีความเค็มจัด และอุณหภูมิสูง สาเหตุ เนือ่ งมาจากปลาออนแอมีบาดแผล และปริมาณแบคทีเรียในนํ้าทะเลมีมาก ปลายอมมีโอกาสท่ีจะรับเช้ือ ไดงาย อาการเริ่มแรกในปลากะรัง ลําตัวมีสีดําคล้ําลงกอน การวายนํ้าจะเสียการทรงตัว ปลามักหลบไป ท่ีกนกระชัง กินอาหารนอย ขั้นท่ีสอง ลําตัวมีบาดแผล ตาขุนขาวตาโปนข้ึนมา เหงือกชํ้าเลือด มีสีแดง ผดิ ปกติ ครบี และครีบหางปลายครบี เปอย กรอนหรอื มจี ํา้ เลือด ปลายปากแดงชา้ํ เปอยมีเลือด อาการข้ัน สดุ ทายจมลงกน กระชงั ทยอยตายเรอ่ื ยๆ ในปลากะพงขาวมีอาการตกเลือดตามลําตัว เปนจุดแดง ครีบกรอน เปนแผลบริเวณลําตัว ทอง บวม ตับไตบวม ถาปลามอี าการดงั นี้ และไมไดรับการรกั ษาทนั ทจี ะทําใหปลาตายได การปองกนั การปองกันคืออยาใหมีการติดตอหรือระบาดของเชื้อโรคหลีกเล่ียงการขนสงปลาในสภาพท่ี ออ นแอ พยายามลดการกระทบกระเทือนขณะขนสงใหมากทีส่ ดุ การรักษา 1. การรักษาภายนอก (external treatment) อาจใชยาปฏิชีวนะหรือสารเคมีท่ีเหมาะสมเชน ดาง ทบั ทมิ (KMnO4) ใชในอัตรา 2 – 4 สวนในลานสวน(ppm) แชตลอดไป หรือเตตราซัยคลิน (tetracyclin) ใชใ นอตั ราสวน 10 – 20 สว นในลานสวน (ppm) 2. การรักษาภายใน (internal treatment) ใชได 2 ลักษณะ คือ 2.1 การใหกิน (oral feeding) เทอรามัยซินใช 2 – 4 กรัม / อาหาร 1 กิโลกรัม กระจายผสม ใหเ ขากันทุกสว นของอาหาร 2.2 การฉีด วธิ กี ารน้กี ระทาํ ไดส ะดวกกบั ปลาขนาดใหญ พอแมพันธุปลา หรือปลาท่ีมีราคา แพงหรือในกรณีที่ปลาเหลานั้นไมกินอาหาร ใชเตตราซัยคลิน ในอัตราสวน 25 มิลลิกรัม / นํ้าหนักปลา 1 ปอนด หรือ 50 มลิ ลกิ รัม / กโิ ลกรัม

66 3. โรคคอลัมนารสิ เกิดจากเชื้อ Flexibacter columnaris สามารถพบไดในปลาน้ํากรอยหรือน้ําเค็ม เริ่มแรกโรคนี้ จะเกิดบริเวณที่ไดรับบาดเจ็บบนลําตัว ครีบ และบริเวณสวนหัว หลังจากน้ันปลาจะออนแอไมคอยกิน อาหาร เคล่ือนไหวชาลง ปลาที่เปนแผลโดยเฉพาะแผลท่ีขางลําตัว เกล็ดจะหลุดเพราะการขูดหรือเสยี ดสี กับกระชัง และเช้ือนี้แผลจะเปนขุยสีขาวๆเหลืองคลายเชื้อรา เปนแถบพาดตามลําตัว ขอบแผลจะมี ลักษณะเปนสีเทาจางๆ มีเมือกปกคลุมหนามาก บางคร้ังจะพบมีจุดเลือดในบริเวณนั้นดวย ตอมาจะ ลุกลามเขาไปทําลายเหงือกทําใหเหงือกเนาเปอย ครีบกรอนแหวง ปลาจะตายภายใน 2 สัปดาหในนํ้า คอนขางจืด ปลาที่เปนโรคน้ีจะมีอัตราการตายสูงมาก แตถาน้ําทะเลมีความเค็มเพ่ิมข้ึนเรื่อยๆอัตราการ ตายของปลาจะลดลง การปองกัน และรักษาโรค หลังจากการลําเลียงขนยายปลา ควรจะมีการปองกันการติดเชื้อโรค โดยแชปลาในยาเหลือง ความเขมขน 25 สวนในลานสวน(ppm) แชนาน 3 วันติดตอกัน สวนปลาท่ีติด เชื้อ และเปนโรคน้ีใหใชยาฟูราเนสความเขมขน1.5 สวนในลานสวน(ppm) แชนาน 1 ชั่วโมง ถายังไม หายตองทําซํ้าติดตอกันนาน 3 วัน อาจใชคอปเปอรซัลเฟต ท่ีมีความเขมขน 40 สวนในลานสวน(ppm) แชนาน 20 นาที โรคทเ่ี กิดจากโปรโตซวั (Protozoa) พวก Protozoa ที่มีขนส้ันทําใหปลาตายต้ังแตอายุ 10 – 20 วัน จนถึงปลาโตท่ีมีอายุ 2 – 3 เดือน โรคท่ีเกิดจากโปรโตซัวที่พบมากไดแก 1. โรคจุดขาว (White spot) เกิดจากสัตวเซลลเดียวท่ีมี Cilia มีชื่อวา Ichthyophthirius multifilis กอใหเกิดโรคอิ๊ค ซ่ึงจะเปนจุดขาวตามลําตัวครีบตาง ๆ และบริเวณเหงือก ปลาจะวายน้ํา ผดิ ปกติชอบเอาตวั ไปขูดกบั บริเวณขอบบอ 2. โรคจากเห็บระฆัง (Trichodiniasis) เกิดจากเชื้อ Trichodina sp.ลักษณะรูปรางคลายกับ ระฆงั ควาํ่ เกาะปลาไวแนนตามลาํ ตวั และเหงอื ก ทําใหปลาระคายเคอื งเปน แผลหรือเกล็ดหลดุ เกาะครีบ ทาํ ใหค รบี ขาดได 3. โรค Epistyliasis เกิดจาก Epistylis sp.มีรูปรางคลายกระด่ิงควํ่าชอบอยูรวมกันเปนกลุม บริเวณท่ีเกาะเปน สแี ดง คลายกับการตกเลอื ดอยตู ามซอกเกล็ด 4. Henneguya sp. หรือกระสวยสองหาง เปนโปรโตซัวพบลักษณะเปนเกราะรูปไขสีขาว อยูตามเหงือกหรอื ลาํ ตัวของปลา หากเกาะอยูตามเหงือกจะทาํ ใหการแลกเปล่ียนกาซออกซเิ จนจะติดขดั นอกจากน้ียังมี Protozoa พวก Oodinium sp. และ Scyphidia sp. เปนตน การปองกันกําจัดโดย ใชฟอรมาลีนความเขมขน 150 – 200 สวนในลานสวน (ppm) แชนาน 1 ช่ัวโมง ฟอรมาลีนเขมขน 25 – 50 สวนในลานสวน (ppm) แชต ลอดไป

67 ภาพท่ี 35 เหบ็ ระฆัง (Trichodina sp.) ภาพที่ 36 Epistylis sp. (ที่มา: SEAFDEC, 2544) (ทมี่ า: ปภาศิร,ิ 2537) โรคทเ่ี กดิ จากหนอนพยาธิ หนอนพยาธิ ท่ีทําใหเกิดปญหามากที่สุดคือ พวกโมโนจีนหรือพยาธิปลิงใส เปนหนอนพยาธิ ภายนอกเกาะอยูตามเหงือกปลา แตก็สามารถพบอยูตามผิวหนังไดเชนกัน อาการของโรคทําใหปลาเกิด ระคายเคือง กระสับกระสายเพราะหายใจไมสะดวก อัตราการกินอาหารลดลงจากเดิมมาก กระพุงแกม เปดปดอยางรวดเร็วถาเปนมาก ๆ จะทําใหแผนปดเหงือกเปดอา ปลาจะขับเมือกออกมามากบริเวณ เหงือก และมอี าการตกเลือด ปลาจะตายไดเน่ืองจากการขาดออกซเิ จน การปองกันรักษา อยาปลอยปลาหนาแนนเกินไป ใหอาหารอยางเพียงพอ คุณภาพนํ้าเหมาะสม ตอการเลี้ยงปลา การกําจัดโดยใชฟอรมาลีนเขมขน 25 - 30 สวนในลานสวน(ppm) แชตลอดไป หรือ 200 – 250 สว นในลา นสวน(ppm) แชน าน 30 นาที – 1 ช่ัวโมง

68 ภาพที่ 37 พยาธิปลงิ ใส Gyrodactylus sp. (ที่มา: ปภาศริ ,ิ 2537) โรคท่เี กดิ จากเช้อื รา เชื้อรามักเขาไปเกาะและเจริญเติบโตในปลาที่ออนแอ แตมักไมมีอาการภายนอกแสดงใหเห็น ปลาจะทยอยตายไปเรื่อย ๆ โรคท่ีเกิดจากเช้ือราไดแก โรค Saprolegniasis โรค Ichthyophonus และโรค เหงือกกรอน การปองกันรักษา การปองกันควรควบคุมสภาพแวดลอมในกระชังใหอยูในสภาพที่ดีตลอด โดยทําความสะอาดกระชังอยางนอยเดือนละ 2 ครั้ง ใชแปรงดามยาวขัดถูกระชังเพื่อเอาสาหราย พืชน้ํา หรือเศษตะกอนดิน ออกจากกระชงั หากมหี อยมาเกาะตดิ กระชังจนนาํ้ ไมสามารถไหลผานได ควรทําการ เปลี่ยนกระชัง นํากระชังไปตากแดดและทุบหอยออกจากกระชัง แตตองระวังเนื้ออวนขาด ทําใหน้ําไหล ผานกระชัง ไดสะดวก นอกจากนีก้ ารใหอ าหารสตั วนํ้า สวนใหญเปนอาหารสด หากใหจ นเหลือ จะทําให น้ําในกระชังเนาเสียได การรักษาโรคท่ีเกิดจากเชื้อรา ใชฟอรมาลีน 15 – 25 สวนในลานสวน(ppm) แช ตลอดไป

69 ภาพท่ี 38 รอยดางสีขาวท่เี กิดจากการทําลายของเชือ้ รา (ท่มี า: SEAFDEC, 2544) โรคทเี่ กดิ จากพยาธกิ ลุมครัสเตเซยี น (Crustacean) เปนพวกเห็บปลา เหาปลา และไรนํา้ อาจทําใหปลาตายถึงรอยละ 70 ขึ้นไป พยาธิในกลุมน้ีท่ีพบ บอยๆได Caligus sp. Ergasilus sp. Gnathia sp. และ Lernanthropus sp. พยาธิในกลุมนี้มักเกาะ ตามเหงือก กระพุงแกม ผิวตัว และตามครีบ ทําใหปลาผอม และวายสีขางกับขางกระชัง การปองกัน กาํ จัดใชดิพเทอเร็กซ ในอตั รา 0.5 – 0.75 สวนในลานสวน( ppm) แชนาน 24 ช่ัวโมง หรือแชปลาในดาง ทับทิม 1 กรัมตอน้ํา 10 ลติ ร นาน 15 – 30 นาที A B A ภาพท่ี 39 พยาธกิ ลมุ ครสั เตเซยี น (Crustacean) กาลกิ ัส (Caligus sp.) (A) และเหบ็ ปลา(B) (ที่มา: SEAFDEC, 2544)

70 โรคทีเ่ กิดจากความไมสมดุลของธาตุอาหาร สวนใหญพบเนื่องจากการเล้ียงปลาหนาแนนเกินไป การเตรียมสูตรอาหารผิดหรือการสูญเสีย สารอาหารในระหวางการผลิต เชน ถูกความรอนหรือการละลาย ที่พบบอยไดแก การขาดโปรตีน วิตามิน และแรธาตุ ทําใหสัตวนํ้าเบ่ืออาหารเจริญเติบโตชา ภูมิตานทานตอโรคต่ํา ระบบสืบพันธุวางไข ไมสมบูรณ อาการของปลาท่เี ปนโรคขาดความสมดุลของธาตุอาหารมักเปนอาการเรื้อรังไมตายในทันที จะตายวันละ 2 – 3 ตัว ไปเรื่อย ๆ สวนใหญมักมีอาการตัวดําคล้ํากวาปกติ วายสาย ๆ กลางน้ํา และนอน ท่ีกนกระชังในทสี่ ุด โรคทเี่ กดิ จากสภาวะแวดลอมไมเหมาะสม ในสภาวะแวดลอมของน้ําไมเหมาะสม เชน สภาวะเปนพิษ หรือมีสารพิษเจือปน ปลายอมเกิด ความเครียด เนื่องจากตองตอสูเอาชีวิตรอดโดยปลาอาจตายในทันทีโดยไมมีอาการใดๆปรากฏ ถาหาก สารพิษมีปริมาณมากหรือรุนแรงในทันทีทันใด แตถามีสารพิษในปริมาณนอยปลาก็จะมีอาการปวย แบบเรื้อรัง หายใจถ่ีกวาปกติ และมีเมอื กมากผิดปกติ ในการรักษาโรคปลาน้ํากรอยในกระชังน้ันส่ิงที่ควรคํานึงถึงใหมาก คือ ภาชนะท่ีใชแชปลา อุปกรณตาง ๆ ท่ีจําเปนตองใช เชน ถังบอ หรือกระชังผาใบ แอรปม เปนตน กระชังผาใบเปนภาชนะท่ี นา สนใจ สําหรับการแชปลาในกระชังมาก เนอ่ื งจากสะดวกในการขนยา ย หลักการงาย ๆ ในการแชปลา ในกระชงั ผา ใบคอื ก. วางกระชงั ผา ใบใกลก ระชังปลาเปนโรค ติดแอรปม ข. วางกระชังอวนท่ีจะใสปลาซอ นในกระชงั ผาใบ ค. ตวงนาํ้ ใสในกระชงั ผา ใบ ใหไ ดป รมิ าณตามตอ งการ เชน 200 ลติ ร, 300 ลติ ร ง. ตวงยาตามที่คํานวณอยางดีแลว ใสใ นนา้ํ ทีต่ วงไว จ. คดั ปลาจากกระชงั ท่ีเปน โรคใสใ นกระชงั ท่เี ตรยี มยาไว ฉ. ทงิ้ ไวตามกาํ หนดเวลา ญ. ดึงกระชังผาใบออก ปลาก็จะอยใู นกระชงั อวนใบใน การปอ งกนั ไมใหป ลาเปน โรค ก. เลอื กสถานท่ีเลี้ยง หรอื วางกระชงั ใหเหมาะสม ข. หม่ันทาํ ความสะอาดกระชังบอ ย ๆ ทุก ๆ 1 เดือน เพ่อื ใหนา้ํ มกี ารถายเทไดสะดวก ค. ใหอาหารปลาแตพ อดี อยา ใหอ าหารมากเกนิ ไป เพราะจะทาํ ใหอาหารเหลือ และเนาเสียไป ดวย ง. ควรใหอ าหารทมี่ คี ุณภาพ และมคี วามสด (ปลาเปด ) จ. การขนยายปลา คดั ขนาด และรวบรวมจากแหลงนํ้าธรรมชาติ พยายามอยาใหป ลาบอบชํา้ มากเกนิ ไป และควรแชย าทกุ คร้งั ทีม่ กี ารขนยายปลา คัดขนาดปลา หรอื ปลาทีร่ วบรวมไดจากธรรมชาติ

71 โรคและพยาธกิ งุ กุลาดาํ 1. โรคเหงือกแดงหรอื โรคแกมแดงหรือโรคลอยตวั เกดิ จากการมี Protozoa หรือ Zoothamnium sp หรอื Epistylis sp. เขา เกาะในเหงอื กของกุงทาํ ให เกิดอาการอักเสบ เหงือกทํางานไมส ะดวก และถา Protozoa เพ่ิมปรมิ าณมากขึน้ จะทาํ ใหเ หงอื กยยุ เนื้อเยอ่ื เหงือกตายลง ทําใหแ กมมสี แี ดงกวาปกติ กุง จะวายข้นึ ตายตามขอบบอ และทยอยตายลงเรื่อย ๆ วธิ ีการปองกันคือควบคมุ คณุ ภาพของน้ําใหด อี ยเู สมอ พยายามตรวจดอู าหารที่ใหว าตกคางอยูหรอื ไม ถา มอี าหารเหลือตกคา งอยมู ากตองลดปริมาณทเ่ี คยใหล งจนพอเหมาะ ถา กงุ เปนมากควรจับกุงขึน้ จาํ หนา ย 2. โรคกงุ หลังขาว เกดิ จากกงุ ไดก นิ สปอรข อง Protozoa เขาไป และ Protozoa จะเจาะผนังลาํ ไสออกไปฝงตวั อยู ในกลามเนื้อรอบ ๆ ลาํ ไสต ามแนวสันหลังกุง ทาํ ใหก ลา มเนือ้ ตายมีลกั ษณะขุน ขาว เร่มิ จากสว นตน ของ ปลองแรกและจะลามไปเร่ือย ๆ จนถงึ ปลอ งสดุ ทายจรดสวนหาง ทําใหส นั หลังมสี ขี ุนขาวโดยตลอด กงุ จะออ นแอวายนา้ํ ชา เมอ่ื ลอกคราบมักจะตายและถกู กงุ ตวั อื่นกนิ ทําใหส ปอรต ดิ ระบาดเขา ไปยงั กุงตัว อ่นื ๆ ได วธิ กี ารปอ งกัน ยังไมม วี ธิ รี กั ษาใหห ายได นอกจากการปอ งกันไมใ หโรคลกุ ลามตอไปยงั กงุ รุน อืน่ ๆ โดยการจับกุงท้ังหมดขึน้ จําหนาย 3. โรคตัวแดง ทาํ ใหกุงเชือ่ งชาไมก ินอาหาร สาเหตใุ หญเกิดจากอาหารกงุ เกบ็ ไวน าน จะมีเช้ือราขึ้นเวลา นาํ ไปใหก งุ กนิ กงุ จะกินเอาเช้อื ราเขา ไปอยใู นกระเพาะทําใหเ กดิ อาการดงั กลาว 4. โรคตวั เกร็ง เกดิ จากการช็อกของกงุ เน่ืองจากอุณหภูมนิ าํ้ รอ นจัดหรือมีการรบกวนใหก ุงตกใจ เชน ระหวา ง การจบั กงุ วิธแี กคือพยายามทาํ ใหอ ุณหภมู นิ าํ้ เย็นลง 5. โรคตายเดอื น สามารถแบงสาเหตุออกเปนขอ ๆ ดังนี้ 1. เชอื้ โรค เอม็ บีวี เปนเชอ้ื ไวรสั ท่ีพบไดบอยในตัวของกุงท่ีเปนโรคตายเดือน แบคทเี รยี เชื้อแบคทเี รยี อาจพบไดห ลายชนิดแตทีส่ าํ คัญคือเชื้อวบิ รโิ อ ตัวพยาธิภายนอกที่พบมากคอื Zoothamnium sp. 2. มลภาวะ สิ่งแวดลอ มรอบตัวกุง คอื นํา้ ซง่ึ มีสว นสาํ คญั อยา งย่ิงกบั ชวี ิตกุง สภาพนาํ้ หรอื คุณภาพนํ้าอาจ เปนสาเหตุเสรมิ ใหส าเหตอุ นื่ ๆ เพ่มิ ความรุนแรง

72 มลพิษไดแ ก สารพิษจากสารเคมีที่ใชในการเกษตร การหมักหมมของอาหารเหลือ สิง่ ขบั ถา ย ของตัวกงุ อาหาร คณุ ภาพของอาหารกงุ อาจไมเปน ไปตามมาตรฐาน และวธิ ีการทกี่ าํ หนด ประกอบกับ ผูผลิตอาหารกงุ มหี ลายระดับ ตั้งแตโรงงานใหญ และเล็ก จนกระท่งั ผลติ เอง ความเครียด มาจากการจดั การดว ยเหตใุ ดกต็ าม ความเครียดทเี่ กดิ จากสารเคมีจะทําใหร ะบบ ภมู ิคุมกนั โรคเสอ่ื ม การแกไ ขโรคตายเดือน จากสาเหตุโรคดงั กลาวขางตน สามารถสรุปการปอ งกันโรคเบื้องตนไดดงั น้ี 1. ลูกกงุ ทน่ี ําเขา เล้ยี งตอ งแขง็ แรงปราศจากโรค 2. นาํ กุงเขามาเลยี้ ง และจําหนา ยออกเปน รนุ ๆ 3. หลีกเล่ยี งการเล้ยี งกุงหลาย ๆ ขนาดในกระชังเดยี วกนั 4. ปอ งกันศัตรมู ใิ หเขาไปในบอเลีย้ งกุงอยา งมีประสทิ ธิภาพ 5 กอ น และหลังลาํ เลียงหรือเมอื่ สภาพแวดลอ มเปลยี่ นแปลงอยา งเฉยี บพลัน อาจชวยลด ความเครยี ดแกล กู กงุ โดยใหว ติ ามินซี ผสมกบั อาหารในอตั รา 2 กรัมตอ อาหาร 1 กโิ ลกรัม ใหตดิ ตอ กัน อยางนอย 2 – 5 วนั โรคและพยาธปิ ูทะเล 1. โรคเพรยี งถวั่ งอก เพรยี งถว่ั งอก (Sacculena sp. ) เปนเพรยี งท่ีไมมเี นอ้ื เย่อื เปลอื กแขง็ หมุ ภายนอก เปน พาราไซตท่ี พบในสตั วจ ําพวกครสั ตาเซยี น(Crustacean) กลุม Copepoda เพรยี งชนดิ นีไ้ มมีรยางค ไมม ที างเดิน อาหาร สว นปลายมลี กั ษณะคลายเทาเปน ทส่ี าํ หรบั ยึดเกาะและดดู ซึมอาหาร เพรียงถว่ั งอกเปน พาราไซต อยบู นจับปง ปนู า้ํ เคม็ และในเน้ือเยอ่ื สืบพันธขุ องปโู ดยเฉพาะของปูเพศผู จะทําใหเ จาบา น (host) เกิด เปน หมนั อยางสมบรู ณ และลกั ษณะของจบั ปง จะเปลย่ี นไปโดยจะกวางขน้ึ และมรี ยางคทจี่ บั ปง คลายใน เพศเมียและยังทําใหเซลลส บื พนั ธุเพศผเู ปลี่ยนไป นอกจากน้ยี งั พบองคประกอบของสารเคมใี นเมด็ เลอื ดเปลย่ี นไป ทําใหส ีเลอื ดของเจาบานเปลีย่ นไปจากเดมิ 2 โรคราดาํ เกิดจากเชือ้ ราชนิด Lagenidium scylla โดยมักพบในแมปไู ขนอกกระดองที่รวบรวมจาก ธรรมชาตใิ นบรเิ วณแหลงน้าํ สกปรก เกิดจากที่ไขน อกกระดองสมั ผัสกบั ตะกอน และสิ่งสกปรกบน พนื้ ดนิ ทําใหเ ช้อื ราเจริญเติบโตอยางรวดเรว็ และทําลายไขท ้งั หมด

73 3โรคโปรโตซัว( Protozoa) ชนดิ ที่สําคญั ทีพ่ บไดแก Zoothamnium sp.ซง่ึ สามารถปองกนั และกาํ จดั ไดโดยใชสารเคมี เชน ฟอรม าลีน15 – 25 สว นในลา นสว น( ppm) แชต ลอดไป และโพวดิ นี 2-3 สว นในลานสว น(ppm) เปนตน นอกจากน้ตี ะกอนดนิ และส่ิงสกปรกตาง ๆ ซ่งึ มขี นาดเลก็ มากอาจไปจบั บรเิ วณเหงอื กของปู จนเปลีย่ นเปนสอี ิฐแดง โรคและพยาธิหอยนางรม การศึกษาโรคพยาธิในหอยนางรมในประเทศไทย นับวามีการศึกษากันอยูในวงแคบ ในขณะท่ี การระบาดของโรคพยาธิหอยนางรมพบวามีรายงานในตางประเทศ โดยพบในแหลงเลี้ยงท่ีมีการเล้ียง กันอยา งหนาแนน และยาวนานซ่ึงผลจากการระบาดกอใหเกิดผลเสียหายตอธุรกิจมหาศาล ตัวอยางของ โรคระบาดที่เกิดกบั หอยนางรมท่กี อใหเกดิ ความเสยี หายรนุ แรงพอสรุปไดคือ 1) โรคเหงอื ก (Gill disease) สาเหตเุ กดิ จากเชอื้ ไวรสั (IRIDOVIRUS) ลักษณะของโรคเริ่มจากการพบจุดเหลืองกระจายตามเหงือก และ Labial palp จุดเหลาน้ีจะเพ่ิม จาํ นวนมากขนึ้ และขยายขนาดใหญข้ึน เนื้อเย่ือบริเวณดังกลา วจะตาย หอยไมส ามารถกินอาหาร รวมท้ัง การหายใจไมเปนปกติ น้ําหนกั ของหอยลดลง และตายในทสี่ ุด 2) โรคไวรสั (Virus disese) เขา ใจวาเปน IRIDOVIRUS ซง่ึ ตรวจพบในเม็ดเลอื ดหอย 3) Bonamia Haemocytic disease สาเหตเุ กิดจากเชอ้ื โปรโตซัว Bonamia ostreae ซึ่งทาํ อันตรายกบั เซลลเม็ดเลอื ดหอย 4) Abers Digestive gland disease สาเหตเุ กิดจากเชือ้ โปรโตซัว(Protozoa) Marteilia refringens ตรวจพบในสวน Digestive gland ของหอย (C. gigas) หอยแมลงภู (Mytilus galloprovincialis) รวมทั้งใน Cardium edule แตไมกอใหเกิด การตายในหอยเหลา น้แี ตอ ยางใด 5) Copepod สกุล Mytilicola intestinalis พบภายในทางเดินอาหารหอยนางรมมีรายงานวาเปน ผลใหป ริมาณคารโบไฮเดรตในเนือ้ หอยนางรม (C. gigas) ลดลง 6) หนอนเจาะเปลือกอนั เกดิ จาก Polychaete มักพบในบรเิ วณท่ีมีความเคม็ ต่ํา

74 โรคและพยาธหิ อยแมลงภู หอยแมลงภูมีโรคภยั ศัตรรู บกวนเชนเดยี วกบั ปลาและสตั วน้าํ อนื่ ๆ เหมือนกนั ศตั รูทีพ่ บไดแก ดาวทะเล (Star fish) ดาวทะเลชอบรบกวนและชอบกนิ หอยแมลงภู นอกจากดาวทะเลแลวยังมี พวกปลา ฉลาม กระเบน งทู ะเล และพวกสตั วเลยี้ งลูกดว ยนมบางชนิด สวนเช้ือโรคทีพ่ บทาํ อันตรายหอยแมลงภู มอี ยู 2 ชนิดคอื พวกท่เี รยี กวา Polydera ciliate พวกนจี้ ะเจาะเปลอื กหอยเขา ไปขา งในแลว ทาํ อนั ตราย ตอมภายในตวั หอย เชน ตอมกล่ันมกุ ตอมสืบพันธุ ถา มีในปริมาณมากทําใหห อยตายไดH aplosporidium mytilovum น้นั เปน อันตรายตอ ไขหอย และเกดิ ชุกชมุ ในฤดทู ห่ี อยเร่ิมไข นอกจากน้ยี ังมีปญ หาเรอื่ งนาํ้ เสยี ท่ีทําอนั ตรายแกห อยแมลงภูไมเ ลือกขนาด

75 เอกสารอางอิง กรมประมง. มปปa. การเลีย้ งปลาแบบผสมผสาน. เอกสารแนะนาํ . กรมประมง, กระทรวงเกษตรและ สหกรณ. กรุงเทพมหานคร. 18 น. กรมประมง. มปปb. การเลี้ยงปูทะเล. เอกสารแนะนํา. กรมประมง, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงุ เทพมหานคร. 33 น. กรมประมง. มปปd. คูม ืออบรมเกษตรโครงการแปลงสนิ ทรัพยเปน ทนุ Sea Food Bank. ศนู ยป ฏบิ ัตงิ าน โครงการ Sea Food Bank. กรมประมง, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรุงเทพมหานคร. 134 น. กรมประมง. 2536. การเลย้ี งปลานาํ้ กรอ ย. เอกสารแนะนํา. กรมประมง, กระทรวงเกษตรและ สหกรณ. กรงุ เทพมหานคร. 43 น. กรมประมง. 2543. การเลย้ี งหอยทะเลเศรษฐกจิ . เอกสารแนะนาํ . กรมประมง, กระทรวงเกษตรและ สหกรณ. กรงุ เทพมหานคร. 58 น. กรมประมง. 2548. อาหารและการผลติ อาหารสตั วน าํ้ . เอกสารแนะนาํ . กรมประมง, กระทรวงเกษตร และสหกรณ. กรุงเทพมหานคร. 69 น. กิจการ ศภุ มาตย, สาวิตรี ศิลาเกษ, วฒุ ิพร พรหมขุนทอง และ สิทธิ บุณยรัตผลนิ . 2539. โรคและ พยาธปิ ลา. ภาควชิ าวารชิ ศาสตร, คณะทรัพยากรธรรมชาติ, มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร. สงขลา. 209 น. เกรียงศักดิ์ เมง อําพนั . 2547. หลักการเพาะเลีย้ งสัตวน ้าํ . ภาควชิ าเทคโนโลยีการประมง, คณะผลิต กรรมการเกษตร, มหาวทิ ยาลัยแมโ จ. เชยี งใหม. 229 น. คเชนทร เฉลิมวฒั น. 2544. การเพาะเลย้ี งหอย. ภาควชิ าวารชิ ศาสตร, คณะวทิ ยาศาสตร, มหาวทิ ยาลัย บรู พา. ชลบุรี. 253 น. บรรจง เทยี นสง รศั มี และบุญรัตน ประทมุ ชาติ. 2545. ปทู ะเลชวี วิทยาการอนุรกั ษทรัพยากรและการ เพาะเลย้ี งในเชงิ พาณิชยแ บบย่งั ยนื . ภาควิชาวารชิ ศาสตร, มหาวทิ ยาลยั บูรพา. ชลบรุ .ี 264 น. ปภาศริ ิ ศรโี สภาภรณ. 2537. โรคและปรสติ สตั วนา้ํ . ภาควชิ าวาริชศาสตร, คณะวิทยาศาสตร, มหาวทิ ยาลยั บรู พา. ชลบรุ ี. 184 น.

76 ปญญา สุวรรณสมุทร. ปลาในกระชงั . โครงการหนังสอื เกษตรชมุ ชน. เกษตรสาสน กรงุ เทพมหานคร 119 น. ประไพสิริ สริ ิกาญจน. 2527. ความรเู รอื่ งพาราไซตข องสัตวน้ํา. คณะประมง. มหาวทิ ยาลัย เกษตรศาสตร.กรงุ เทพมหานคร. 231 น. ประเทอื ง เชาววนั กลาง. 2534. คณุ ภาพนํา้ ทางการประมง. แผนกประมง, คณะวิชาสัตวศาสตร, สถาบันเทคโนโลยีราชมงคล, วทิ ยาเขตลาํ ปาง. ลําปาง. 86 น. ศูนยพฒั นาการประมงแหงเอเซียตะวนั ออกเฉยี งใต (SEAFDEC). 2544. การเลยี้ งและการจัดการสขุ ภาพ ของปลากะรงั . กองเพาะเลี้ยง, ศูนยพ ัฒนาการประมงแหง เอเซียตะวนั ออกเฉยี งใต. กรงุ เทพมหานคร. 94 น. ศนู ยส ารสนเทศ กรมประมง. 2549. สถิติการประมงแหง ประเทศไทย พ.ศ. 2547. กรมประมง, กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงุ เทพมหานคร. 91 น สถาบนั วิจยั การเพาะเลีย้ งกงุ ทะเล สาํ นกั วจิ ัยและพฒั นาประมงชายฝง กรมประมง. 2542. คมู ือการเลี้ยง กุงกุลาดาํ พัฒนาระบบชีวภาพ แบบ Code of Conduct. กรมประมง. กระทรวงเกษตรและ สหกรณ. กรุงเทพมหานคร.16 น. สถาบนั วิจัยการเพาะเลย้ี งกุง ทะเล สาํ นกั วจิ ยั และพฒั นาประมงชายฝง กรมประมง. 2548. มาตรฐานการ ปฏบิ ัติทางประมงท่ีดสี าํ หรบั การเพาะเลยี้ งสัตวน ํา้ . กรมประมง. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงุ เทพมหานคร.62 น. สโมสรนสิ ิตคณะประมง. 2531. การเพาะเลี้ยงปลากะพงขาว. โครงการหนงั สอื เผยแพรความรูทางการ ประมง, สโมสรนสิ ติ คณะประมง, มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร. กรงุ เทพมหานคร. 94 น. อทิ ธิพร เพญ็ จันทร. 2531. การเพาะเลยี้ งปลากะรัง. สํานกั พมิ พช อ งนนทร.ี กรงุ เทพมหานคร. 80 น. Sirimontaporn, P. 1993. Species of Groupers for Aquaculture in Thailand, pp. 126-128. In Proc. Grouper Culture, November 30 - December1,1993. National Institute of Coastal Aquaculture, Department of Fisheries,Thailand. http://www.fisheries.go.th/cs-trat/Bule/j.htm.date 6/April/2006.

77 http://www.thaigreenag ro.com date 16/April/2006. http://www.Rakbankerd.com date 16/April/2006. http://www.nicaonline.com/articles1/site/view date 17/April/2006. http://www.fisheries.go.th/coastal/th/ date 6/November/2007. http://www.thaiquality Shrimp.com/coc/home.asp/ date 6/November/2007. http://www.tmd.go.th/index.php/ date 24/April/2008.

78 ภาคผนวก

79 มาตรฐานการผลิตสตั วนา้ํ มาตรฐาน Code of Conduct (CoC) ปจจุบันไทยยังคงประสบปญหาในอตุ สาหกรรมการเพาะเลยี้ งกงุ ทะเลมาโดยตลอด ทง้ั ใน ดา นการผลิตและการตลาด ดงั นั้นเพื่อใหส ามารถสง ออกกงุ กลุ าดาํ ของไทยไดใ นตลาดโลกไดอยางมี มาตรฐาน กรมประมงจงึ ไดป รบั ปรงุ การผลิตตลอดสายการผลติ เพอ่ื ใหม มี าตรฐานเปนทย่ี อมรับ ครอบคลมุ ตลอดสายการผลิตตงั้ แตโ รงเพาะฟก ฟารมเลย้ี ง ตลอดจนการแปรรปู จนถงึ ผบู ริโภค ( From Farm to Table) จึงไดม กี ารจดั ทาํ ระบบการจัดการสง่ิ แวดลอมหรอื Code of Conduct สําหรบั อตุ สาหกรรมการเพาะเลย้ี งกงุ ทะเลขนึ้ มา เกณฑมาตรฐาน ซีโอซี สาํ หรบั โรงเพาะฟก และฟารม เล้ียงกุง ทะเล มีขอปฏบิ ตั ิ 11 ประการ 1.1. การเลอื กสถานท่ี - เปนพนื้ ท่ถี ูกตองตามกฎหมายและอยูนอกเขตปา ชายเลน - พ้นื ท่ตี ัง้ ใกลแ หลง ปจ จยั การผลิตและอยูหา งไกลจากแหลง มลพิษ 1.2. การจัดการ การเลี้ยงท่วั ไป - วางผังฟารมตามหลกั วชิ าการ - วางแผนการเล้ยี งทีด่ เี พือ่ การจัดการท่ถี กู ตอ ง 1.3. ความหนาแนนการปลอ ยลูกกุง - พิจารณาความเหมาะสมของคุณภาพ อายุ และความหนาแนน ของลกู กงุ ทป่ี ลอ ย - พจิ ารณาศกั ยภาพกาํ ลังการผลติ ของบอ กุง 1.4. อาหารและการใหอ าหาร - เลอื กอาหารกงุ ท่ีมคี ณุ ภาพดี และใหอาหารในปริมาณทเ่ี หมาะสม - จดั เก็บอาหารกงุ ใหถ ูกสุขลกั ษณะ 1.5. การจดั การสุขภาพกงุ - ตรวจสขุ ภาพกุงควบคกู บั การตรวจคณุ ภาพนาํ้ ในบอ เลยี้ งอยปู ระจาํ - ยึดหลักปอ งกันการเกิดโรคกงุ อยางถกู ตอ ง และเหมาะสม 1.6. ยาและสารเคมี - งดใชย าและสารเคมตี อ งหามตามที่กรมประมงประกาศ 16 ชนดิ - ควรปอ งกนั การเกิดโรค โดยเนน การจดั การเลีย้ ง

80 1.7 นํา้ ทง้ิ และตะกอนเลน - มีระบบบําบดั หมนุ เวยี นนาํ้ ใชภ ายในฟารม - จัดใหมที เ่ี ก็บตะกอนเลนภายในฟารม 1.8. การจบั กงุ และการขนสง - มีการตรวจสารเคมตี กคา งในตวั กุง กอนการจบั - วางแผนการจบั และขนสงอยา งรวดเรว็ โดยเนน การรกั ษาความสด และความสะอาด 1.9. ความรับผิดชอบทางสงั คม - ใชทรพั ยากรทองถนิ่ อยางประหยดั และสง เสริมการปลกู ปาชายเลน - จดั จา งแรงงานในพน้ื ทเี่ พอื่ ชว ยลดปญ หาการวางงาน 1.10. การรวมกลุม และการฝก อบรม - มกี ารรวมกลมุ เพ่อื แลกเปลยี่ นขอมลู การเลย้ี งอยางสมา่ํ เสมอ - เขา รับการฝกอบรมเพ่ือเสริมสรางทกั ษะการเพาะเลย้ี งกงุ ทะเล 1.11. ระบบการเกบ็ ขอมลู - ควรบันทึกขอ มลู ดา นการเลี้ยงอยางสมํ่าเสมอ (ตามรายละเอียด ซีโอซ)ี มาตรฐานผซู ้ือ-ผขู าย หลังจากผปู ระกอบการฟารม กุงไดเล้ยี งกุง จนถงึ เวลาที่กาํ หนดในการจบั ผลผลิตกงุ จาก ฟารม ซง่ึ เปน ขั้นตอนหนึ่งทต่ี อ งระมดั ระวงั อยา งมาก ในดา นสุขอนามยั หรอื สุขลกั ษณะในระหวา งการ จับกุง และกระบวนการรวบรวม คัดแยกกงุ ภายหลังการจับกุงออกจากบอ ซึ่งจะมีมาตรฐานคลอบคลุม ถึง เครือ่ งมอื /อุปกรณ ภาชนะทใ่ี ช สถานท่จี ะตองถกู สขุ ลกั ษณะ การควบคมุ อณุ หภมู ิ รวมถงึ การขนสง เพือ่ ใหไ ดก งุ ทม่ี ีความสด สะอาด และลักษณะกุงใหด ีมากที่สุด ซ่ึงกรมประมงไดจดั ทาํ มาตรฐานผูซ อ้ื - ผขู าย CoC ทีเ่ กีย่ วกับมาตรฐานสขุ ลักษณะ โดยไดแ ยกเปน 2 หลักการดงั นี้ หลกั การประเมนิ มาตรฐานสขุ ลักษณะการปฏิบตั ขิ ัน้ ตอนภายหลังการจบั กงุ ข้ันตอนภายหลังการจบั กุงตองปฏิบัตใิ นบรเิ วณทมี่ คี วามสะอาด ฉะน้นั วัสดุ อุปกรณ และโตะ ที่ใชใ นการคัดขนาดกงุ ควรทําจากวสั ดทุ ี่มผี ิวเรียบ เพ่อื ทจ่ี ะทําความสะอาดไดง าย และหลงั จากการใช อุปกรณทกุ ชนดิ ควรจะทําความสะอาด และเก็บใหถ กู สขุ ลกั ษณะ นา้ํ ท่ใี ชควรมีความสะอาด และอยใู น ถงั เกบ็ ทป่ี ดอยา งมดิ ชดิ สว นนาํ้ แข็งตอ งสะอาด สถานทเี่ กบ็ อยูในสภาพที่ดถี ูกสขุ ลักษณะ การขนถา ย และการนํามาใชต อ งไมเ กดิ การปนเปอ น ภายหลังการจบั กงุ แลว ตอ งลางกงุ ใหส ะอาด มขี ้ันตอนในการคดั แยกกงุ อยางรวดเร็ว และควร รักษาอณุ หภูมใิ หต ่ํากวา 10 องศาเซลเซียส บุคลากรท่ปี ฏิบัตงิ านนัน้ จะตอ งมสี ขุ ภาพรา งกายทแ่ี ข็งแรง

81 และไมเปน โรคตดิ ตอ หรอื เปนพาหะนําโรค สวนคนงานทตี่ อ งปฏบิ ัตใิ นสวนที่ตอ งสัมผสั กับวตั ถดุ ิบ โดยตรงควรปฏิบัติใหถ กู สขุ ลักษณะ และไดร บั การอบรมอยา งสมา่ํ เสมอ อุปกรณ และพาหนะขนสง ตอ งสะอาด และสามารถควบคุมอณุ หภมู ติ า่ํ กวา 5 องศาเซลเซยี ส ตลอดการขนสง ได มกี ารปอ งกนั กุงที่ เลย้ี งตามแนวทาง Code of Conduct ปะปนกับกุงอ่ืนๆ และควรมีการจดทําบันทึก การซอ้ื ขายสัตวน ้าํ เพ่อื การสืบยอ นกลบั ที่สมบูรณ หลักการประเมินมาตรฐานสขุ ลกั ษณะการปฏบิ ัตงิ านในการขนถา ย และซอ้ื ขายสัตวน ํ้า(กุง) ณ ตลาดกลาง รอบบริเวณตลาดตอ งมคี วามสะอาด มีทีเ่ กบ็ หรอื กาํ จัดขยะแยกออกเปน สัดสว น และจัดอยา ง ถูกสุขลกั ษณะ โครงสรา งของหลังคามคี วามแขง็ แรง และมีความสงู พอเหมาะ พน้ื กบั ฝาผนงั ทาํ ดว ยวสั ดุ ถาวรมีผิวเรียบ เพ่ือที่จะทําความสะอาดไดง าย ทางระบายน้ําตองทาํ ความสะอาดอยสู มํ่าเสมอ มแี สง สวางเพยี งพอท้งั ในเวลากลางวนั และกลางคืน มีการปองกนั สตั วห รอื แมลงท่เี ปน พาหะไมใ หเ ขา มาใน บริเวณทมี่ กี ารปฏิบตั งิ าน และมสี ถานทส่ี ําหรบั การตรวจสอบคณุ ภาพสตั วน้ําใหก ับเจา หนาท่ี วสั ดอุ ปุ กรณท ุกชนดิ ที่ใชต อ งทําดว ยวัสดุทม่ี ีผวิ เรยี บ ทาํ ความสะอาดงา ย และเก็บใหถ ูก สขุ ลกั ษณะ นาํ้ ที่ใชตอ งมีความสะอาด และเกบ็ อยูในถงั เกบ็ นาํ้ ทําจากวสั ดุทท่ี ําความสะอาดงายปดมดิ ชดิ สวนสถานท่ีเกบ็ น้ําแขง็ ตอ งอยูในสภาพทด่ี ี และถูกสุขลกั ษณะ การขนถา ย และการนาํ มาใชตอ งไมท ํา ใหเ กดิ การปนเปอ น หอ งสุขาควรมอี า งลา งมือ และแยกออกจากบริเวณท่ีปฏบิ ตั ิงานอยางเปน สดั สวน ดูแลใหอยใู นสภาพทดี่ ี และรักษาความสะอาดอยสู ม่ําเสมอ สารเคมแี ยกเปนหมวดหมมู ีฉลากชอ่ื อยางชัดเจน เกบ็ เปน สดั สวน และถูกสุขลักษณะ มกี าร ควบคุมการใชอ ยางเหมาะสม มกี ารขนถา ยเศษของเสียออกจากบริเวณทํางานอยางสมํ่าเสมอ บคุ ลากรท่ี ปฏบิ ตั งิ านน้นั จะตอ งมสี ขุ ภาพรา งกายทแี่ ข็งแรง และไมเ ปน โรคตดิ ตอ หรอื เปนพาหะนําโรค สวน คนงานท่ตี อ งปฏบิ ตั ใิ นสวนท่ีตองสัมผสั กบั วัตถดุ บิ โดยตรงควรปฏบิ ตั ิใหถูกสขุ ลกั ษณะ และไดร บั การ อบรมอยางสมา่ํ เสมอ อปุ กรณ และพาหนะขนสง ตองสะอาด และสามารถควบคุมอณุ หภมู ิต่ํากวา 5 องศาเซลเซยี ส ตลอดการขนสงได มกี ารปอ งกันกุงที่เลยี้ งตามแนวทาง Code of Conduct ปะปนกับกุง อนื่ ๆ และควรมกี ารจดทําบนั ทึก เพ่อื การสบื ยอนกลับทส่ี มบูรณ มาตรฐานอาหารกุงทะเล การควบคุมการผลิตอาหารใหม คี ณุ ภาพดี กรมประมงจึงไดม กี ารกาํ หนดมาตรฐานคุณภาพ อาหาร และมาตรฐานกระบวนการผลติ อาหารในโรงงาน และการตรวจวิเคราะหอาหารกงุ ทะเลนําเขา

82 การตรวจสอบคุณภาพอาหารสตั วน ้ําในพ้ืนทก่ี ารผลติ สาํ หรบั หนว ยงานในสวนภูมภิ าคของกรมประมงนน้ั ทางกรมประมงไดม อบหมายให สํานกั งานประมงจังหวดั และสาํ นักงานประมงอําเภอตรวจรานขายอาหารสัตวน ้ําในทอ งทว่ี า มีการ ดาํ เนนิ การถูกตอ งตามระเบยี บหรือไม โดยจะออกตรวจเปนประจํา แลว รายงานใหก รมประมงทราบทกุ เดือน การผลติ อาหารจากโรงงานในประเทศมกี ารควบคมุ คณุ ภาพอาหารสัตวนา้ํ 4 ขน้ั ตอน คือ 1. การสุม เก็บตวั อยางอาหารสัตวน า้ํ 2. การตรวจสอบวเิ คราะหคณุ ภาพอาหารสัตวนํา้ 3. การรบั ขน้ึ ทะเบียนอาหารสัตวน าํ้ 4. การออกใบอนญุ าตผลติ และนําเขาอาหารสตั ว การตรวจวเิ คราะหค ุณภาพอาหารสตั วนํา้ เริม่ จากการสมุ เกบ็ ตัวอยาง โดยกองควบคุมและ พัฒนาอาหารสตั วน้ํา มีการสงสารวตั รอาหารสตั วน้าํ ออกไปตรวจเก็บตัวอยา งทโี่ รงงานผผู ลติ อาหาร สัตวน า้ํ และฟารมของเกษตรกรผูเลย้ี งกุง เปน ประจํา และสม่ําเสมอ นํามาวิเคราะหคุณภาพทางเคมใี น อาหารสัตวน ้าํ ทผ่ี ลติ เพอื่ จาํ หนา ยวา ตรงตามปายฉลากทข่ี น้ึ ทะเบยี นไวก ับกรมประมง เพือ่ ควบคมุ คุณภาพอาหารสัตวน้ําตามทข่ี น้ึ ทะเบยี นไว รวมทง้ั มี การตรวจสอบสารตกคา งของยาปฏชิ ีวนะบางชนิด ในอาหารสตั วน า้ํ เชน ออกซเี ตตรา ซยั คลนิ ซ่งึ ปจจบุ นั กองควบคมุ และพฒั นาอาหารสัตวน ํา้ ไดทาํ การ ตรวจสอบยาและสารเคมอี ่ืนๆเพิ่มเติม เชน คลอแรมฟนิคอล และไนโตรฟูราน ปจจบุ ันโรงงานผลิตอาหารสัตวนาํ้ ท่ีขน้ึ ทะเบยี นอาหารสัตวน้าํ กบั กรมประมงมที งั้ หมด 85 โรงงาน เปน โรงงานผลิตอาหารสตั วผ สมสําเร็จรปู จาํ นวน 43 โรงงาน และผลิตสารผสมลวงหนา จาํ นวน 42โรงงาน จาํ นวนสตู รอาหารผสมสําเรจ็ รูปท้งั หมดมี 2054 สูตร เปน อาหารกงุ ทะเล 1408 สตู ร สว นสารผสมลว งหนา มีท้ังหมด 214 สูตร รวมท้งั อาหารผสมสาํ เรจ็ รูปและสารผสมลวงหนาเปน 2268 สตู ร กรมประมงมนี โยบายที่จะใหโรงงานผลิตอาหารสัตวน ้าํ ของไทยไดมาตรฐานใหเ ปน ที่ยอมรบั ของทว่ั โลกจงึ ไดม กี ารสงเสรมิ ใหโรงงานผลิตอาหารสัตวนํ้าจดั ทําระบบ GMP (Good Manufacturing Practices) และ HACCP (Hazard Analysis Critical Control Point Principle) โดยกรมประมงเปนผใู ห การรับรองระบบ และใหโรงงานผลติ อาหารสัตวมีการกาํ กับดูแลใหผ ลติ สินคา ท่มี คี ณุ ภาพปราศจาก อันตรายจากการปนเปอ นของสารเคมี สารพิษ ส่ิงปลอมปนทางกายภาพหรือเชอ้ื โรคซ่ึงเปน การชวยลด ความเส่ียงท่อี าจเกิดอนั ตรายกับสัตวร วมถงึ ผูบริโภคผลิตภัณฑสัตว

83 มาตรฐานผลติ ภัณฑกงุ เพอ่ื การสงออก มาตรฐานคณุ ภาพสนิ คาอาหารเปน ส่งิ สาํ คัญที่บงชถ้ี งึ คุณภาพ ความปลอดภัย และคณุ คา ทาง อาหารของการบริโภค ประเทศผนู ําเขาในปจจุบนั ตางก็ใหค วามสําคัญในดา นมาตรฐานคุณภาพ สินคา ดงั จะเหน็ ไดจ ากการปรับปรุงกฎระเบียบตลอดจนการออกมาตรการ และขอ กําหนดใหมๆมาใช บงั คับเกี่ยวกบั คณุ ภาพของอาหารอยา ง เขมงวดมากขน้ึ โดยเฉพาะอยา งยง่ิ ในดานสขุ ลกั ษณะทาง สุขาภบิ าลของการผลติ และการจดั ทําระบบการควบคมุ ในแตล ะข้ันตอนของการผลิต นับตั้งแตภ ายหลัง การเกบ็ เกย่ี ว/การจับ การขนสง และผลิตภณั ฑ เพอ่ื ใหเกิดความมน่ั ใจวา คุณภาพของสนิ คา ท่ีผลิตไดจ ะ มีคุณภาพตามมาตรฐานท่ีกาํ หนดไว มาตรฐานการตรวจรับรองสินคาสัตวนํ้าสงออก โดยไดกําหนดหลักเกณฑ และวิธีการ ตรวจรับรองสินคาสัตวนํ้าสงออก เพื่อใหโรงงานและผลิตภัณฑท่ีสงออกจากประเทศไทยไดมาตรฐาน สอดคลองกับมาตรฐานสากล รวมทั้งสามารถแขงขันกับประเทศคูคาไดอยางมีประสิทธิภาพมาตรฐาน การตรวจรับรองสินคาสัตวน้ําสงออกประกอบดวย การตรวจสุขาภิบาลโรงงานและระบบ HACCP ระบบ HACCP ( Hazard Analysis Critical Control Point Principle ) เปนหลักการที่ใหความมั่นใจใน ความปลอดภัยในผลิตภัณฑอาหารซ่ึงเปลี่ยนจากการตรวจสอบคุณภาพของผลิตภัณฑ มาเปนการ ปองกัน และควบคมุ การผลิตตั้งแตแหลง วตั ถดุ บิ จนถึงการแปรรูป และการจําหนาย ระบบ HACCP จะ มุงเนนถึงการปองกันและควบคุมอันตรายกอนเกิดผลกระทบตอความปลอดภัยของผูบริโภค มากกวา การหาขอบกพรองในผลิตภัณฑ การสุมตัวอยางผลิตภัณฑ โรงงานที่ไดรับการข้ึนทะเบียนแลวหากมี ความประสงคจะสงสินคาออก ใหดําเนินการยื่นคํารองขอใหเจาหนาที่ไปสุมตัวอยางผลิตภัณฑโดยใบ คํารองจะตองระบุรายละเอียดตางๆท่ีสําคัญหลังจากไดใบคํารอง แลวเจาหนาที่จะตรวจสอบความ ถูกตองของใบคํารอง แลวจึงออกไปทําการสุมตัวอยางที่หองเก็บผลิตภัณฑของโรงงาน การตรวจ วิเคราะหคุณภาพผลิตภัณฑ และการประเมินผลการวิเคราะหจะถือปฏิบัติตามขอกําหนดของประเทศผู นาํ เขา เปนหลกั การวเิ คราะหแ บงออกเปน 3 ประเภท คือการตรวจวิเคราะหดานเคมี/การตรวจวิเคราะห ดา นจลุ ินทรีย และการตรวจวเิ คราะหด า นกายภาพ การตรวจรับรองกงุ คณุ ภาพ CoC ในการตรวจรบั รองกุงคุณภาพมาตรฐาน CoC ไดจ ัดทําขน้ั ตอนในการขอการรับรอง มาตรฐานของโรงเพาะฟก CoC ฟารม CoC ผูจัดจําหนายกุง CoC และโรงงานแปรรูป CoC ไว สําหรับ องคกรที่จะดาํ เนนิ การตรวจรบั รองมาตรฐาน CoC ทง้ั ระบบในเบอื้ งตน ไดก ําหนดไวเปนหนว ยงาน ภาครัฐ คือ กรมประมง โดยกรมประมงจะไดออกระเบยี บกรมประมงวา ดว ยการขอใบรบั รองโรงเพาะ ฟกกงุ CoC และฟารมกงุ CoC เมื่อเดอื นกมุ ภาพนั ธ 2545 และระเบยี บในการขอใบรบั รองสาํ หรับผจู ัด

84 จาํ หนา ยกงุ CoC โรงงานแปรรปู กุง CoC และตรารบั รองกุง คณุ ภาพ (CoC) เมอ่ื ตนป 2546 เพอ่ื ให ผปู ระกอบการมาขอรบั รองได ซึ่งในการตรวจรับรองคณุ ภาพ CoC นี้ เจาหนา ที่ของกรมประมงผซู ่งึ ได ผานการฝก อบรมมาแลวไดรบั มอบหมายใหเปนผูตรวจสอบมาตรฐาน CoC โดยคณะผตู รวจสอบ มาตรฐานจะจาํ แนกเปน ผตู รวจสอบฟารม โรงเพาะฟก จาํ นวน 60 คน ผตู รวจสอบมาตรฐานผจู ัด จําหนา ยกุง จาํ นวน 20 คน และผตู รวจสอบมาตรฐานโรงงานแปรรูปจาํ นวน 20 คน เพอ่ื ทําการ ตรวจสอบใหก ารออกใบรบั รองโดยผมู ีอาํ นาจท่กี รมประมงมอบหมายเปน ผูล งนามในใบรับรองนนั้ ๆ ผลติ ภณั ฑกุง เพอื่ การบริโภคและการสง ออก กงุ ทะเลนับวาเปนสตั วน ํา้ เศรษฐกิจที่สาํ คัญ และเปน ทน่ี ยิ มบรโิ ภคทง้ั ในประเทศ และ ตา งประเทศจึงทําใหป จ จุบนั การเพาะเลยี้ ง และการแปรรปู เปน ผลติ ภัณฑตางๆมีเปนจาํ นวนมากขึ้นตาม ความตองการบรโิ ภคของผูบ ริโภค ผลติ ภัณฑก ุง แชเ ยอื กแข็ง( Frozen Shrimp )เปน ผลติ ภณั ฑทมี่ คี วาม ไดเ ปรียบในดา นการรกั ษา คณุ ภาพความสดใหมแ ละคณุ คา ของอาหารไดยาวนาน กระบวนการผลิตเริม่ จากคัดเลือกวตั ถดุ ิบเขากระบวนการแแปรรูปทม่ี มี าตรฐาน แลวจึงนําผลติ ภณั ฑไ ปแชเ ยือกแขง็ อยา ง รวดเร็วและเกบ็ รกั ษาไวท ีอ่ ณุ หภมู ิ -18ºC โดยมีการควบคมุ อุณหภมู ทิ ่ีเหมาะสมจนถงึ ผบู ริโภค ปจ จบุ ันประเทศไทยผลิต ผลติ ภณั ฑก งุ แบบตา งๆ แบงเปน 3 กลุมผลิตภณั ฑดงั นี้ 1. ผลติ ภณั ฑกงุ ดบิ แชเ ยอื กแขง็ ( Frozen Raw Shrimp ) เปน กลุม ผลิตภัณฑก ุง ท่รี ักษาความ สด และคณุ คาทางอาหารของกุงจากฟารมจนถงึ การปรงุ อาหารของผบู รโิ ภคไดเ ปน อยา งดี มรี ูปแบบ ผลติ ภัณฑหลากหลายตวั อยา ง เชน กุง ดิบแชแขง็ ท้ังตวั (Head-on Shell-on) กงุ ปอกเปลอื กแชแข็ง (Peeled and deveined Tell on) กงุ ปอกเปลอื กผาหลังแชแขง็ (Peeled and deveined Tell on Butterfly) 2. ผลติ ภณั ฑกงุ สุกแชเ ยือกแขง็ ( Frozen Cooked Shrimp ) เปน ผลติ ภณั ฑก งุ ท่ีทาํ ใหสุกกอ น นาํ ไป แชเ ยอื กแขง็ ใหเ ก็บรักษาไดย าวนานและคงความสดใหมเ หมอื นอาหารทีป่ รงุ เสรจ็ จากครวั ตวั อยา ง ผลติ ภณั ฑก ุงสุกแชเ ยือกแข็ง เชน กงุ คอกเทล (Shrimp cocktail) 3. ผลิตภัณฑก ุงเพมิ่ มลู คา ( Frozen Value Added Shrimp Product)เปน กลุม ผลติ ภัณฑก งุ ท่ี ปรุงแตง หรือปรุงสาํ เรจ็ แลว นาํ ไปแชเ ยอื กแขง็ เก็บรกั ษาไวใ นอุณหภูมทิ เ่ี หมาะสม ผูบรโิ ภคสามารถ นาํ มาประกอบอาหารไดทนั ทหี รอื นาํ มาอนุ พรอมรับประทานไดท นั ทีตัวอยา งเชน กุงชุบแปง(Shrimp Tempura) ตมยาํ กงุ (Sour and Spicy Prawn Soup) กุงหม ผา(Filo prawn)

85 มาตรฐานการปฏบิ ตั ทิ างประมงทดี่ ี สําหรบั การเพาะเลยี้ งสตั วน ้ํา (GAP/Good Aquaculture Practice) การผลิตกงุ ทะเล จีเอพี คอื การผลิตกงุ ทะเลใหมคี ณุ ภาพปลอดภัยตอ ผบู ริโภค ทําใหถ ูกสุขลกั ษณะทด่ี ขี อง ฟารม เลยี้ งกุงทะเล ปองกันการใชยา และสารเคมีในการเล้ียงไมใหมสี ารตกคางในเน้ือกงุ การทาํ ฟารมเพ่ือผลิตกุงทะเลใหม ีคณุ ภาพมีความปลอดภัยตอ ผบู ริโภคคือ การทําฟารม ใหมี มาตรฐาน ความสะอาด จัดการสภาพแวดลอมใหถกู สขุ ลกั ษณะทดี่ ขี องฟารมเลีย้ งกุงทะเล และชว ย รักษาสภาพแวดลอม ภายนอกฟารม ดแู ลเอาใจใสส ขุ ภาพกงุ เพ่อื ปอ งกันการใชย า และสารเคมใี นการ เลยี้ งไมใหม สี ารตกคา งในเนอื้ กงุ มุงเนน ผลติ กุงอนามยั ทีม่ คี วามสด สะอาด และปลอดจากยา และ สารเคมี เกณฑมาตรฐาน จเี อพี สําหรบั โรงเพาะฟก และฟารมเลย้ี งกุงทะเล 1. การเลือกสถานที่ 1.1 มีการคมนาคมสะดวก และอยใู นที่นํ้าทว มไมถ ึง 1.2 อยูใกลแ หลง นํา้ ทมี่ ีคณุ ภาพ และไมอยูในอิทธพิ ลของแหลงกาํ เนดิ มลภาวะ 2. การจดั การเลย้ี งทว่ั ไป 2.1 อปุ กรณ และโรงเรือนตอ งอยใู นสภาพทส่ี ามารถใชงานไดดี 2.2มกี ารวางผงั ฟารม เลยี้ งที่ถูกตอ งตามหลกั การเลี้ยงกงุ ทะเล 2.3 มกี ารเตรยี มน้ํา ดนิ และตะกอนเลนกอ นการเลยี้ งกุงอยา งเหมาะสม 2.4 มปี ลอยกุงทมี่ ีคุณภาพดี ความหนาแนน และอายุทเี่ หมาะสม 2.5 มกี ารตดิ ต้ังเครอ่ื งเพมิ่ อากาศอยางเหมาะสม และมกี ารจัดการรกั ษาคณุ ภาพนา้ํ และดนิ ทดี่ ี 3. อาหาร การใหอาหาร และปจจัยการผลติ กงุ ทะเล 3.1 เลอื กใชอ าหารกุงท่ีขึ้นทะเบยี นกับหนวยงานทร่ี ับผิดชอบ 3.2 เกบ็ อาหารกงุ ไวใ นทีร่ ม เย็น และไมช ืน้ แฉะ 3.3 มีวิธีการจดั การใหอาหารที่มปี ระสทิ ธภิ าพ ใหอาหารสดในกรณที จี่ าํ เปนเทา นนั้ 3.4 ปจ จัยการผลิตที่ใชเสริมสรา งความแข็งแรงของกงุ และ/หรือรักษาคณุ ภาพน้ําจะตองจดทะเบยี น กบั หนว ยงานท่ีรบั ผดิ ชอบ 4. การจัดการสขุ ภาพ และการแกไขปญหาโรคกงุ 4.1ตรวจคณุ ภาพนํา้ ในบอ เลย้ี งอยเู ปน ประจํา 4.2 มีมาตรการปองกันการแพรระบาดโรคกุงท่มี ปี ระสทิ ธิภาพ

86 4.3เม่ือตองการรกั ษาโรคกุงควรใชย าปฏิชีวนะทอ่ี นญุ าตใหใ ชใ นการเพาะเลย้ี งสตั วน ํา้ และขนึ้ ทะเบียน 5. สขุ อนามัยฟารม 5.1มกี ารทงิ้ และกําจดั ขยะปฏิกลู จากฟารมอยา งถกู วธิ ี 5.2เก็บรักษาปจ จยั การผลติ วสั ดุ และอุปกรณต างๆ ในลักษณะทดี่ ไี มใหเปน แหลงที่อยูอาศยั ของ สตั วท่เี ปนพาหะของโรค 5.3 มหี องสุขาท่ถี กู ตอ งตามหลกั อนามยั 5.4 นาํ้ ทใ่ี ชเลี้ยงกงุ มีปริมาณแบคทเี รยี (Total coliform และ Feacal coliform) ไมเกนิ คาทีก่ ําหนดไว 6. การเกบ็ เกยี่ วผลผลติ และการขนสง 6.1 เกษตรกรตอ งวางแผนการจับและจาํ หนาย โดยเนน การรักษาความสด และความสะอาด 6.2 มรี ายงานผลการสมุ ตรวจยาปฏชิ วี นะตกคา งในผลผลติ กงุ และมใี บกาํ กับการจําหนายสัตวน า้ํ 7. การจดบันทึกขอมูล - มบี นั ทกึ การจัดการเลยี้ ง การใหอ าหาร การใชย า และสารเคมที ถ่ี กู ตอ งสมํา่ เสมอ มีความทนั สมยั การผลิตหอยนางรม 1. การเลอื กสถานที่ 1.1 ต้งั อยใู นเขตอนญุ าตเลี้ยงหอย 1.2 ขน้ึ ทะเบียนฟารม เลีย้ งกบั ทางราชการในกรณีเลีย้ งในบอ ดนิ ควรมสี ทิ ธ์ิหรือเอกสารแสดงสิทธ์ิ ในการเชา ท่ีดนิ บรเิ วณท่ีเลยี้ ง รวมทงั้ เสียคา ตรวจสอบในกรณเี ลย้ี งในทะเล 1.3 หางไกลจากการปนเปอ นทางนํ้าจากแหลง อุตสาหกรรม และแหลงน้ําเสยี จากชุมชน 2. การจดั การเล้ยี งท่วั ไป 2.1 มคี วามรเู กยี่ วกับการเล้ียงหอย และปฏิบตั ิตามคมู ือการเลยี้ งหอยของกรมประมง 2.2 มแี ผนผงั และขอบเขต การจดั วางวัสดุและเลี้ยงหอยอยางเปน ระบบ ไมห นาแนนจนกีด ขวางทางเดนิ ของกระแสน้าํ 2.3 วสั ดทุ ีใ่ ชในการเล้ียงหอย ไมก อ ใหเกดิ มลภาวะทางน้าํ 2.4 สุม ตรวจวดั ขนาด นา้ํ หนกั อายกุ ารเลยี้ งทกุ รนุ เพอื่ เปนขอมลู ประกอบการเลย้ี ง 2.5 จดั การความหนาแนน ของลกู หอยท่เี กาะตดิ วัสดทุ ่ีใชเลี้ยงใหเ หมาะสม (ระยะหา งของสายแตละสาย) กาํ หนดเขตพนื้ ที่เล้ยี งประมาณ 5% สําหรับการเล้ยี งหอยขนาด ใหญ เพอ่ื เปน แหลงพอแมพันธใุ นธรรมชาติ 2.6 มกี ารตรวจวดั คณุ ภาพของพ้ืนทที่ ะเลและคณุ ภาพดนิ ในแหลงเล้ยี ง หรือติดตอขอขอ มูล

87 กับหนว ยงานของกรมประมงในเขตทอ งท่ีน้นั ๆ เพอื่ ประกอบการเลีย้ งหอย 3. การลาํ เลียงลูกพนั ธุและพอ แมพ นั ธุ 3.1 แหลง ทมี่ าของพนั ธหุ อย 3.2 การลาํ เลยี งลูกพันธแุ ละพอแมพ ันธุ 4. สุขอนามัยฟารม มที ่ีจดั เก็บขยะบนขนาํ เฝา แปลงหอยและมหี อ งสขุ าท่ถี กู ตอ งตามแบบมาตรฐานสุขอนามยั นําขยะและของเสียไปกาํ จดั บนบกอยางถกู วิธี (กรณีมีบา นพัก นอนเฝา แปลงเลย้ี งหอยในทะเล) 5. การเก็บเกีย่ วและขนสง 5.1 มีการวางแผนการเกบ็ เกย่ี วที่ดเี หมาะสมตามฤดูกาล เพอ่ื ใหไ ดผลผลติ ทม่ี คี ุณภาพ เปน ทีต่ อ งการ ของตลาด 5.2 มกี ารตรวจปรมิ าณ Coliform Bacteria ท่เี ปนสาเหตขุ องโรคติดเชื้อทางเดิน อาหาร เชน Salmonella sp. , E.coli , Vibrio sp. ในเนอ้ื หอยไมใ หเ กินเกณฑ มาตรฐาน กอ นการเกบ็ เกีย่ ว หากเกินเกณฑมาตรฐาน ตอ งทาํ ความสะอาดหอย ดว ยวธิ ีการ Depuration เพ่ือลดสง่ิ ปนเปอนภายในตวั หอย และนาํ้ ทะเลท่ใี ชนน้ั ตอ งสะอาดผา นการบําบัดมาแลว 5.3 ตองมคี วามระมดั ระวงั ในแตล ะข้ันตอนของการเก็บเกยี่ ว การทําความสะอาด และการขนสงเพ่อื รกั ษาความสดใหไ ดม ากทสี่ ดุ 5.4 ควรมีการแปรรูปหอยเพ่ือเพ่มิ มูลคา โดยเฉพาะชว งท่ตี ลาดมีความตอ งการนอ ยลง 6. การเก็บขอมูล 6.1 บันทึกขนาด จํานวน และนา้ํ หนกั หอยระหวางการเล้ยี งและปรมิ าณเกบ็ เกี่ยวในรอบป 6.2 บันทึกขอ มูลคุณภาพของน้าํ อยางสมํ่าเสมอตลอดการเลี้ยง 6.3 บนั ทึกการเกิดอทุ กภัยท่เี กิดขนึ้ ในรอบป 6.4 บนั ทกึ การเกดิ ปรากฏการณน าํ้ ทะเลเปลยี่ นสี (red tide) ในรอบปของทอ งถ่ิน เพ่ือ ปอ งกนั และบรรเทาความเสียหายตอผเู ลีย้ งและผบู ริโภค 6.5 บันทกึ การตรวจปริมาณ Coliform Bacteria กอ นการเกบ็ เกยี่ ว หอยแมลงภู 1. การเลือกสถานที่ 1.1 ตั้งอยูใ นเขตอนญุ าตเลีย้ งหอย 1.2 ขน้ึ ทะเบยี นฟารม เล้ียงกบั ทางราชการในกรณเี ลย้ี งในบอดินควรมสี ิทธ์ิหรือเอกสาร แสดงสิทธใ์ิ นการเชา ทด่ี นิ บรเิ วณที่เลีย้ ง รวมทงั้ เสียคาตรวจสอบในกรณีเลยี้ งในทะเล

88 1.3 หางไกลจากการปนเปอ นทางนํ้าจากแหลงอุตสาหกรรม และแหลง นา้ํ เสียชมุ ชน 2. การจดั การเลยี้ งท่วั ไป 2.1 มีความรเู กยี่ วกบั การเล้ยี งหอย และปฏบิ ตั ติ ามคูมอื การเลี้ยงหอยของกรมประมง 2.2 มีแผนผังและขอบเขต การจัดวางวสั ดุและเล้ยี งหอยอยางเปน ระบบ ไมห นาแนน จนกดี ขวางทางเดนิ ของกระแสนาํ้ 2.3 วสั ดุที่ใชใ นการเล้ยี งหอย ไมกอ ใหเ กดิ มลภาวะทางนาํ้ 2.4 สุมตรวจวดั ขนาด นา้ํ หนกั อายกุ ารเลยี้ งทุกรนุ เพ่อื เปนขอ มูลประกอบการเลีย้ ง 2.5 จดั การความหนาแนน ของลูกหอยทเ่ี กาะติดวสั ดทุ ใ่ี ชเ ลย้ี งใหเ หมาะสม 2.6 กําหนดเขตพน้ื ท่ีเลี้ยงประมาณ 5% สําหรบั การเลย้ี งหอยขนาดใหญ เพ่ือเปน แหลงพอ แมพ นั ธุในธรรมชาติ 2.7 มกี ารตรวจวัดคณุ ภาพของพน้ื ทท่ี ะเลและคุณภาพดนิ ในแหลง เลย้ี ง หรอื ติดตอ ขอ ขอ มูลกับหนว ยงานของกรมประมงในเขตทองทน่ี น้ั ๆ เพ่ือประกอบการเล้ียงหอย 3. การลําเลียงลูกพนั ธแุ ละพอ แมพนั ธุ 3.1 แหลงท่มี าของพนั ธหุ อย 3.2 การลําเลียงลกู พนั ธุแ ละพอ แมพ นั ธุ 4. สขุ อนามัยฟารม 4.1 มที จี่ ดั เกบ็ ขยะบนขนาํ เฝาแปลงหอยและมหี อ งสขุ าทถี่ กู ตองตามแบบมาตรฐาน สขุ อนามัยนําขยะและของเสียไปกาํ จดั บนบกอยางถูกวธิ ี 4.2 ทาํ ความสะอาดตวั หอยภายนอก เพือ่ กาํ จดั ตวั เพรยี งหนิ และสิ่งปนเปอ นทีต่ ิดตวั หอยเปน ระยะระหวางการเล้ยี งและกอนการจําหนาย 4.3 มีการสุมตรวจปรมิ าณ Coliform Bacteria ในบรเิ วณแหลง เลย้ี งเพือ่ ความ ปลอดภยั ในการบรโิ ภค 5. การเก็บเกี่ยวและขนสง 5.1 มกี ารวางแผนการเก็บเกย่ี วทด่ี เี หมาะสมตามฤดกู าล เพื่อใหไ ดผ ลผลติ ท่ีมคี ุณภาพ เปนทตี่ อ งการของตลาด 5.2 มกี ารตรวจปริมาณ Coliform Bacteria ท่เี ปน สาเหตุของโรคติดเชื้อทางเดินอาหาร เชน Salmonella sp. , E.coli , Vibrio sp. ในเน้อื หอยไมใหเกนิ เกณฑม าตรฐาน กอ น การเก็บเกี่ยว หากเกนิ เกณฑมาตรฐาน ตองทาํ ความสะอาดหอยดว ยวธิ กี าร Depuration เพื่อลดส่งิ ปนเปอ นภายในตวั หอย และนา้ํ ทะเลทีใ่ ชน ั้นตอ งสะอาดผา น การบําบดั มาแลว

89 5.3 ตองมคี วามระมัดระวังในแตล ะขั้นตอนของการเกบ็ การทาํ ความสะอาด และการ ขนสง เพอ่ื รกั ษาความสดใหไ ดมากทีส่ ุด 5.4 ควรมกี ารแปรรปู หอยเพอื่ เพิม่ มลู คา โดยเฉพาะชว งที่ตลาดมีความตองการนอยลง 6. การเก็บขอ มูล 6.1 บนั ทกึ ขนาด จาํ นวน และนา้ํ หนกั หอยระหวางการเล้ยี งและปรมิ าณเกบ็ เก่ียวใน รอบป 6.2 บนั ทึกขอมลู คณุ ภาพของน้ําอยางสม่ําเสมอตลอดการเลีย้ ง 6.3 บนั ทกึ การเกิดอทุ กภัยทเ่ี กิดขึ้นในรอบป 6.4 บันทึกการเกดิ ปรากฏการณนา้ํ ทะเลเปลี่ยนสี (red tide) ในรอบปข องทอ งถิน่ เพอ่ื ปองกนั และบรรเทาความเสยี หายตอผูเ ล้ยี งและผูบรโิ ภค 6.5 บนั ทึกการตรวจปริมาณ Coliform Bacteria กอนการเกบ็ เกย่ี ว ปลาทะเล 1.การเลอื กสถานท่ี 1.1 บอดนิ ( 1 ) อยนู อกเขตปาชายเลนที่ไมอ นุญาตใหใชประโยชนเ พ่อื การเพาะเลยี้ งสัตวน า้ํ และเขต ประกาศหา มเล้ียง ( 2 ) มกี ารจดทะเบยี นฟารม อยางถูกตอง ( 3 ) อยูไกลจากแหลงปนเปอ นทางอตุ สาหกรรม ( 4 ) เสน ทางคมนาคมสะดวก 1.2 กระชัง ( 1 ) ที่ต้งั กระชงั ไมก ดี ขวางการจราจรทางนา้ํ และไมม คี ลืน่ ลมแรง และนํ้าจดื ไหลลงมาก จนความเคม็ ตํา่ กวา 10 สว นในพัน ( 2 ) เปน บริเวณทกี่ รมประมงอนญุ าตใหต ้งั กระชงั ได ( 3 ) อยูไกลแหลงปนเปอ นของโรงงงานอตุ สาหกรรม ( 4 ) อยไู มไกลจากแหลง อาหารตามธรรมชาติ และทา เรอื 2. การจดั การเล้ยี งทวั่ ไป 2.1 ในบอ ดนิ ( 1 ) ปฏิบัตกิ ารเลีย้ งตามคูมอื การเลี้ยงปลาทะเลและปลาน้ํากรอ ยของกรมประมง ( 2 ) มแี ผนท่แี สดงแหลง ที่ต้ังของฟารมเล้ียง ( 3 ) มีการตรวจวเิ คราะหน า้ํ ในบอ เลย้ี งและจดบนั ทกึ ขอ มูลเปน ประจํา

90 ( 4 ) นา้ํ ทง้ิ จากบอเลย้ี งตอ งมีคาไมเ กนิ มาตรฐานตามกฎหมายกาํ หนด 2.2 ในกระชงั ( 1 ) เลี้ยงตามคมู ือการเลย้ี งปลาทะเลและนํ้ากรอ ยในกระชังของกรมประมง ( 2 ) มีแผนทแ่ี สดงทตี่ ั้งของกระชงั ( 3 ) จัดใหม กี ารรวมกลมุ ผเู ล้ยี งปลาในกระชังเพ่อื การตอรองในดา นตางๆ 3. อาหารและการใหอาหาร 1. กรณีทใี่ ชอ าหารสาํ เร็จรปู ตองเปน อาหารทข่ี ้นึ ทะเบยี นไวก บั ทางราชการ 2. กรณีท่ีใชอ าหารสดหรอื อาหารท่ีผสมเองตองรกั ษาคุณภาพอาหารใหสดสมํา่ เสมอ ตลอดระยะเวลาการเลีย้ ง 3. การบนั ทกึ ขอมูล อัตราการใหอ าหาร ชนดิ ของอาหารตลอดการเล้ยี ง 4. การจดั การดแู ลสุขภาพ 4.1 ในบอ ดนิ 1. มีการเตรยี มบอ อยางถูกวธิ เี พ่ือปอ งกันโรคระหวางการเล้ียง 2. เมอ่ื ปลามอี าการผิดปกติตอ งรบี บาํ บดั โดยพจิ ารณาเปลี่ยนสภาพแวดลอมในบอ เชน การเปลยี่ นถายน้าํ กอนพิจารณาใชย าและสารเคมี 3. มีการบันทกึ สขุ ภาพปลาและการเปลีย่ นแปลงในบอระหวางการเลย้ี ง 4. ไมใ ชยาและสารเคมีตอ งหา ม 5. เม่ือมีการระบาดของโรคทําใหป ลาตายจาํ นวนมากตองแจงเจา หนา ที่ และมีวิธกี าร จัดการซากที่เหมาะสม 4.2 .ในกระชงั 1. บนั ทกึ สุขภาพปลาในระหวา งการเลยี้ ง และมีการจัดการเกย่ี วกับสขุ ภาพปลา เชน การฆาเชื้อหรอื พยาธใิ นนาํ้ 2. ควรเปล่ียนกระชงั เปนระยะๆ ตามสภาพของแหลง เลยี้ งเพอ่ื การถายเทนํ้าทีด่ ตี าม ธรรมชาติ 3. ไมใชสารเคมีทีอ่ ันตรายและตองหา ม (ตามประกาศของทางราชการ) 5. สุขอนามัยฟารมปลา 5.1 ในบอ ดนิ 1. มกี ารจัดการน้าํ ท้ิงทีเ่ หมาะสม 2. จัดอุปกรณ เครือ่ งมอื รวมท้ังปจ จัยการผลติ ตางๆ ในบรเิ วณฟารม ใหม ีระเบยี บ สะอาด ถกู สขุ อนามัยอยูเสมอ 3. มีถังขยะและระบบการจดั เก็บขยะท่ีดี มฝี าปด มดิ ชิด ปอ งกนั แมลงวนั หนู แมลงสาบ

91 และการคุยเขี่ยของสตั วเ ลยี้ ง 4.กรณที ่ีมปี ลาตายควรมีการกาํ จัดซากปลาอยา งเหมาะสม 5.2 .ในกระชัง 1. มีหองสขุ าท่ถี กู ตอ งตามสขุ อนามยั ไมจา ยของเสียหรอื ทงิ้ ขยะในบริเวณกระชงั และนาํ ขยะมาทงิ้ หรือทาํ ลายบนบกอยางถกู วธิ ี 2. ทําความสะอาดอปุ กรณ กระชงั เครื่องมอื เครอ่ื งใชตางๆ ใหส ะอาด จัดใหม รี ะเบยี บ อยูเ สมอ 6. การเกบ็ เกีย่ วและขนสง 1. มกี ารวางแผนเก็บเกย่ี วผลผลติ ถูกตอง ตามความตอ งการของตลาด 2. มีการจดั การที่ดีระหวางการขนสงผลผลิต เพือ่ ใหไ ดผ ลผลติ ท่ีมคี ุณภาพสตู ลาด 3. ไมมสี ารตกคา งเม่ือเก็บเกยี่ วผลผลิตทุกครงั้ 7. การเก็บขอมูล 1. บนั ทึกดา นคุณสมบตั ขิ องนาํ้ ทะเล ความแรงของนํ้า และสภาพภูมิอากาศ ตลอดเวลาระหวา งการเล้ียง 2. บนั ทึกแหลงทม่ี าของอาหาร ชนิด และการใหอ าหาร โดยละเอยี ดระหวางการเลี้ยง 3. บันทึกการตรวจสุขภาพของปลาทเี่ ลี้ยง (ถา มี) 4. บนั ทึกผลผลติ ในแตล ะชดุ การเลยี้ ง 5. บันทกึ ประวตั พิ อ แม พนั ธปุ ลา และแหลงทมี่ าของลูกปลาแตละชุด ปูทะเล ปมู า 1. การเลอื กสถานท่ี 1.1 ตอ งเปนเจาของพ้ืนทห่ี รอื เชาพน้ื ที่อยา งถกู ตอ งตามกฎหมาย โดยมเี อกสารสทิ ธิ์ 1.2 ตอ งมีการข้ึนทะเบียนฟารม กับกรมประมง 1.3 ทตี่ ้งั พน้ื ทถ่ี กู ตอ งตามหลกั วิชาการ ตามคูมือการเลย้ี งของกรมประมง 1.4 มีระบบสาธารณูปโภคและการคมนาคมสะดวก 2. การจดั การเล้ียงท่ัวไป 2.1 มแี ผนผังแสดงจาํ นวนบอ และระบบนาํ้ ของฟารม 2.2 มกี ารเตรียมบอท่ีดี 2.3 มีวธิ กี ารปลอ ย ขนาดปู และอัตราการปลอยท่เี หมาะสม 2.4 มีการรวมกลุม เกษตรกรเพ่อื แลกเปลี่ยนประสบการณก ารเลีย้ ง ใหไ ดผ ลผลติ ทม่ี ีคุณภาพ มากยิ่งขน้ึ

92 3. อาหารและการใหอ าหาร 3.1 มีการใหอาหารท่ีสดและทเี่ ก็บอาหาร เพอ่ื ใหค ณุ ภาพของอาหารสดเสมอ 3.2 อาหารที่ใชเลยี้ งปจู ะตองไมมยี าและสารเคมีท่ีหามใชผสมอยู 3.3 มีวิธีการใหและปริมาณการใหอาหารทีเ่ หมาะสม 4. การดแู ลสุขภาพ 4.1 คอยสงั เกตอาการผิดปกตขิ องปู และเตรียมแนวทางแกไ ข 4.2 คอยเปลี่ยนถายนํา้ เพื่อใหป ูมีสขุ ภาพดอี ยเู สมอ 4.3 เม่ือเกิดโรคระบาดในฟารมควรแจงเจา หนา ที่ทราบเพอื่ แกไข 4.4 ในรอบการเลี้ยงทผี่ านมาไมม กี ารตายของปใู นปรมิ าณมาก 5. สขุ อนามัยฟารม 5.1 หองสุขาอยหู างจากบอเล้ยี งเพื่อปอ งกนั ของเสียและส่งิ ปฏกิ ลู ลงสูบอ 5.2 ไมมีสตั วเ ลี้ยงในฟารม โดยมคี อกเปน สดั สวน 5.3 อาคารโรงเรือนควรมีความสะอาดปราศจากหนูและแมลง 5.4 บรเิ วณฟารม ตอ งสะอาดไมมีซากปตู ายหรอื ขยะ และมีถงั ทีเ่ พียงพอ 5.5 ภายในฟารมมรี ะบบระบายนาํ้ ท่ีดไี มม นี าํ้ ขัง 5.6 มีการจัดเกบ็ เคร่ืองมอื เปน ระเบยี บ 6. การเกบ็ เกีย่ วและการขนสง 6.1 มีการวางแผนการเก็บเกย่ี ว 6.2 มกี ารจบั ปทู ่ีถกู วธิ ตี ามแตละชนดิ ของการเลย้ี ง 6.3 การเก็บรักษาทท่ี าํ ใหป ูอยใู นสภาพสดและปมู ีความแขง็ แรง 6.4 มีการใสภาชนะที่เหมาะสมและมีการขนสง ทีร่ วดเรว็ 6.5 มีการรายงานการตรวจยาปฏชิ ีวนะตกคางในเน้ือปู 7. การเกบ็ ขอ มลู 7.1 การเตรียมบอ แหลงลูกพนั ธุ อตั ราการปลอย 7.2 คณุ ภาพนํ้าระหวางการเลยี้ ง อตั ราการเจริญเติบโต อตั ราการตาย 7.3 ชนิด การใหแ ละปริมาณอาหารที่ให 7.4 การเปลยี่ นถา ยนํา้ 7.5 การเกดิ โรคและผลการตรวจสอบเช้ือแบคทเี รีย 7.6 การจําหนา ยผลผลิตในแตล ะรุน ท่ีมา: กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ

เอกสารหมายเลข 15