НК» ПАТЫРАҚ — БЛУРАЙ Г». Лтнктм. ланкты. Батыр Кило Моек- I жарқырайды (Мүсірелов). Тоғыз ір- ни. Д аңқы асқан астана (Әзірбаев). нат иіаңқаң ақ үй. Тундігінің бүрх- БАТЫРАҚ N. батрак. шыки дейін \\ы зы л иіүғадан ою баст САТЫПЛАНУ ст. Қайраттану, батылсыну. рып. жалгиіқтыгы жырти қарыс терне БАТЫРЛЛТУ батирлау егістігнііи взг«;лік баилармен айцыш-уйқыш шандыт етіі: турі. (М үстаф ті). Бауы бсрік болсын- ЬЛТЫРЛЫҚ лет. 1. Ерлік. елш, отанын жас балага күтты болсын, вмірлібаі- сүйіп, жаудан елді корғаушылык. Кы сын. дсгси сиякты тілекті білдірів ан- зыл Армия жауынгерлерінің батырлы- татын СӨЗ. А у, ■Мэке, тумаң бауы 6е гы — іивксіз батырлык (Сталин). иан- рік болсын (Жанслсва). Болсыч тех <риловтың батырлык, дэстүрі үрпақтар- Ш уағыңның бауы берік, Касыңа узщ га өнеге (Тілехов). 2. Батылдык, кап- вмір болсын серік! (Токмагамбетов). раттылық, ж’гоектілік. Батырлыққа. БАУ II зат. Ж сміс ағаштары өскен удкен батылдыққа усоң теңдес, Панфиловшы блк. бакш а. Мектепті бауға белег.ал- жаудан сасар ер емес (Мәулепов). дср гой, деді Есенбек Жацыпбеш ЬАТЫ РСУ ет. Ер болып керіну, батыл (Иманжлиов). Қөкке қарап кетерім болып көріну. вскен ззулім агаштарымен қатар, не- БАТЫРСЫНУ ет. Батырлану, өзінше сир ше түрлі жеміс баулары тагы бар бермей батыл көріну. Мен қорқак, (Бэкбергенов). едім: бірақ мынау батыр двп айтсын БАУ III зат. Бір банлам (пішеіг, т. 6.) деп әдейі батырсынып, сотқарлаиа- зат. Олар айырларын маяга бойлак тынмын, — деді біреуі (Имаижанов). қадап, екі-үш Оауды бірден лақтрі- БАТЫРУ ст. 1. Бір затгы су т. б. сүйык. .читка малу, салу. Қүтжан сия сауыт- ды (Сәрсембаев). Баудай түсті- қырылды; Толегеннің автоматынин, қа бармагык батырып алып, қагазғп былш еткізгенде, Ардақ астыңғы ернін оғынан немістер баудай түсіл мстыр (Габдуллин). тістеп қалды (Мүетафин). 2. Жерге кіргізу, енгізу. Экскаватор бастады, , БАУ-БАҚШД зат. Әртү^рлі гүл, жеміс Аузын жергс Ьатырып (Бейбітіиілік ағаштары өсстііі, егілген орындардун агы. М эуелі Оау-бақитага болекгм даусы). + Жанына батырдм — жаны- *Новый быт> колхозы күцдггіден $> ла тигізді. шамдапдырды. Жұман кош- ееше түрленген (Омаров). Кырда ^ руср Nолың мил. Бау-бацшилы с<й- тің алдына түсіп алып, кайтсем Игілік- салом (Ахметов). п ң жанына қаттырақ битырар екемін БАУ-БАҚШАЛ Ы сын. Бау-бакшасы бар. деп келе жатыр (Мүсіреиов). + Күл- Бау-бақшалы кең алаңда Түр шатырв көкке тиіп (Сорсоибасв). кіге батырды — көкілін котерді, көніл- дсидірді. Жүма аюға өзін к,удырып, БАУКЕСПП зат. Қ.ірақшы, үры, — Мыкл'ү үры, баукеспе, қарақшы, мен таныдых. бізді күлкіге батыру үшін істегсн ісі ексн қудың (Дефо). + Күнді батыр- — деді асығыс Рахиет (Ерубаев). смоет баукеспе үры болатын (Мука- дьі — кешті батырды. үзак күнніи тун нов). ге айнплуы. Талтаяқ күнді Оцтырып БАУЛАУ I ст. Тэрбиелеу, мәпелеп -всіру. а.тды да. кешке іңір қараңгысында та- бантап баку, икемдеу, үйрету. туганда үлы анадан, Октябрьден **• йып берді (Мүсірепов). + Рахатка батырды — жанын жай таптырды... лыядаған, АІені баулап мэпелеген, Кырмызы қызыл гүлдер жан біткенді іг.\\л />их ШЫЧЫ Л енин бабам (Сәрссибасаі. БАУЛАУ II ег. Орылған астык. шөп т. <5- маужыратып, рахатқа батырып түр (Омаров), + Тырнағып батырды — чорлық кылды, үстемдік ж асады. Жа- сод сняқтыларды бау-бау етіп байлау- қыннан кслгең жау тырнағын қатты Егін бір жағынан орылып, бір усйіи- бмаотв)ы. рды,—_дсді Айганыс (Дкыыжа- нан баулап, қырмаыа жөнелтіліп хет ты. БЛТЫС оат. Күибағыс, күи бататын жақ. Һатысым — байтах, Украин Гүлденген шіқша гүлімсің (Жамбыл). Алтайдан БАУЛУ қ. баулау. бастап Оатысқа Көз жетпейтін алысқа і БАУЛЫК зат. Орылған сгін, шөп т. б. сд* Созылып. бекіп нығайды Азаттыктын спякты заттарды баулау үшіи жасалып- (Жамбыл). ған зат (баГілау ушін 1<ерск). КерплЛ г л й г У Г,;|ТУ стістігіиің ортак етіс түрі. керегінше бізйен кесте, Салынды боу- илу I зат. 1. Бір иәрссні байлаГітын, бе- лығына орган десте, Кешегі жетімба- кзтстмі, жіп т. б. зат. Күлэпәра бас- Аа Уразқулдың. Отыр гой ғңгімесі тр тмрган пүиіпақ тымақ, Ішкі Оауын өт- С(п егке (Керімбеков). кізгсн тесік қүлақ (Абай). Нозкүл бір БАУЛЫНУ баулу етістігіяіц ырьіқсыз етіс турлі өжеттене қамылдап түндіктің түрі. •хіуын шеиіе Оастады (Әбішев). 2. Кніз БАУРАҒЫШ ет. Менгергіш. игергіш. Ол үи.ин киізін үстату үшін. үйдің сыр- била сезу жэне есіту сезіктерін бауро- тын. ішін эдсмілеп. еәндеп айкүш-үй- ғыш болып илып. сол арқылы оэініц кыш стіп керіп байлайтын бау. Үлкеы үгыныстарын... толықтыра түсуге қам- а* ҮМ щ терме баулары жыландай шүоартып, барқыт псн жібеккс, касте дангиндай болатын (Короленко). мен оіога. бояу мен сырға орап қой- ЛУРАЙ зат. Гау. кырат, жон т. б. биік жердің томснгі отегі, бауыры; ТаудыЦ юндаи. үйдің ішкі жиһаЗы қы.чбат бсргі баурайын түгел алган ормакнық
ЬАУРАУ — БЛУЫРСАҚ 101 солтүстігінде, жаңағьі иіатқалдардың Оолды бауырын жазып (Халық акын- қойнауында бетін қар басқан Бурабай дары). 2. Аттыц еркіндеп, көсілін ша- квлі бозарады. (Иманжанов). Алатау, буы. Бауырын кең жаэа. жеңіл жорт- Кавказ үласып, Баурайы бұйрат кеі қан ақбоз ат өзге шиналардин көп жатыр Бақыттың әні асқацтап, Күлақ- жер үзап алды (Сәрсенбаев). 3. Кар- Ла дауыс кеп жатыр (Жамбыл). кындау. Өлеңнің кенін қазайын, Бауы- БАУРАУ ет. Мсңгеру, игеру. Басқа да рымды жазайын Ж үйрік емен болдыр- қазнасин, Каратаудың, Аламыз күні ған (Жамбыл). 4 Жылан бауыр — ертең түгел баурап (Әлімкұлев). Ж а трактор. Жылан бауырмен жер қүйқа- на станция элі маңайын баурамаған сын ойып, шайқала жылжып келеді (Мустафин). (Ченшвнли). -4 Тас бауыр — ракым- БАУ-ІІІАРБДҚ зат. 1. Егілген ағаіиты жер. сыз, катты, ешкімге жаны ашымайтын. Колхоздар, қоғам қорын адал сақта, 4 Бауырына таргты — ішіие тарггы, Нүрланып ис болдык, бау шарбаққа икемдеді. ©зіне каратгы. Баурыла (Халық акы ндары ). Міне, осы үйлер- тартқан, Сырыңды айтқан, Сырларың дің сырт жагын ала егілген бау-ишр- сырт айналар -(Абай). бақ бар еді (АГіни). 2. Үй іші, барлы к БАУІ>ІРЛАС зат. I. Бірге туған, туыскан. семья ыүшесі. Ертең біэ сіздің үйге Күлақ сал, Балмағамбет, бсуырласым. бау-шарбағымызбен қонаққа барамыз. Бүл күнде мүндай күйге түсті басым БАУ-ШУ зат. Кніз үндін керекті жіп, ар Кара жср алдыңда алса арманымжоқ, кан, бау т. б. заттары. Борлатып бас- Өзіңнің узақ болсын өмір жасыц \\ан ақ киізі мен бау-шуына дейін сол (Иманбаева). 2. Қогамдық идеясыбір. жакра эзірлетіп, алты көк арбамен тату, дос д. м. Кытайдың кең даласы оси араға бір-ақ түсірді (Мүсірепов). болган азат, Бауырлас ішінде бар үй- БАУШЫ эат. Бауды . бау-бакшаны кутуші. гыр, қазақ. Гүлденген біздің елден үл- бағушы, карауиш кісі. багбан. гі алыңдап, Жойылсын кертаотпа өмір, БАУЫЗДАУ ет. Мойнынан, тамагынын ас- елім тозақ (Халык акындары). тынан кесу, сою. Үйректі Серіқбай БАУЫРЛДСГЫК сг. I. Лостасу, жакын- бауыздап, Сэтжанның қанхсығасына дасу. Орыс, қизақ бауырласқап сайын байлап берді (Бсгалин)- 4 Мақтамен сенің шоқтыгың өсе түседі, — деді Лоб бауыздады — асгарлы сөзбсн мұқатты. роходоо Ыбырайға (АкынжановК -- Минтамен бауыздадың күйеу бала 2. Жалғасу, үласу. Шөл дала қүлаііы- деп күрсінді Бейсен, — дүрыс, дүрыс, ған шоқы, Бірімен-бірі жатыр баумр- Биймағамбет ақылды, біз ақымақ ласып (Токмағамйетов). (Мүстафии). БАУЫРЛАУ ет. 1. Малдың бауырына до- БАУЫР I зат. 1. Лдамда жоне жан-жану- йін ке.тгіре суда я карда жүру». арда бодатьш втті бөліп ніыгатын ек 3. Адамның етпетінен жсрге жатуы. үлкен без. Біз твсслген көк шөптің үстіне бауыр- БАУЬІР И зит. I. Адямның, малдың т. 6. лап жата қалыстық (Обдікадыров). жанды жәмдіктердік іги жағы. Күйсеп 4. Кұсгыц бауырын жерге төсегт, жо]і- түрған сауынды сиырдың бауырында, галан барып ұшуы. Лаіиың жерге жи- басы агарып сауынишлар отыр (Мус қындап барыр бауырлай үшқанда. тафин). Сырты қысқа бауыры жазық аққан жүлдыздан кем зымырамабды келіп, Лрты талтақ үмасы үлперіиекті (Муканон). 5. Аттың бауырыиа к.лм- (Дбай). 2. Беткей. етек. Біздіц ел Ала- шымен урыгт шябу. Көк бедеуді бау- таудың бауырында Сіздің ел Асы ырлап. Шабамын деп сен турдың (М;«- жайлаи сауырында (Жамбыл). А л а хамбет).4 Жср бауырлады — бауырыіг тау Жетісумсп қүшак,тасқан, Еліне па жерге тигізс етпстіпен жатты. Жср зыналы қойны.ч ашқан Бауырында Ка- бауырлап өксіп жылап алды (Әуезов). зақсган астаяам Сар Бір бауыр орыс, БАУЫРМАЛ сын. 1. Туысқаниіыл. Туыс- араласқан (Жамбыл). қандай біздер сертке берік бола тура БАУЬІР III зат. !. Бірге туысқан жакьш бауырм/іл халықпыз (Әбішев). Катар, кісілер бір-бірік бауыр дейді. Корға- бірдеіі Колхоз қызы тіккен тал, Өсті лайтын күн өтті, бауырларым, Арам еменді жагалай. Күшақтасып бауыр- қүлқын, ара.ч қан пстша. байдан мал Карындас пен агадай (Солем са- (Сейфуллин). Жүрт кісі өлгенде: вбау- ған Украина). ырым, бауырым* деп жьиайды (Әуе- зов). 2. Совет Одағындағы үлттарды БАУЫРМЛЛДЫҚ зат. Кішіпекілділік, су- ыскандық. Казацтың бауырмалдық жахын, туыскан егебінде айту. Өзім салтынша, кейде бір еңбек адамын сч- шықтым сапарға. Сэлемдесіп қайтуға. ғилап туысқандары бос отирады (Мү- Мзскеудсгі баурыма Кабыл етсең б ау сірепов). ырым (Ж амбыл). -4- Бауырым балкы- БАУЫРіМАЛСУ ет. Туысқансу, жаиы ашы ғансу. О, хажы, сенің... жалғыз би- ды — мейірленді, слжірсді. 4 Бауыр уырмалс.ығаныңның өзі маған өтіп бч- басты — үйренді, көндікті. өзімсінді. рады (Акыижаков). Марийка Андрейдің үйіне збден бауыр басып ксткен болатын (Бубеннов). 4 Бауырын жазды — 1. Лзат болды, ер- БАУЫРСАҚ зат. Майға пісіретік наішыч бір түрі. Бесікке бөлеп бобегін. Шски кіндікке жетті. Бір кезде қайыршы- те қойып шүмегін. Биуырсақ шайкап лъщта жүрген кедей Бүл күнде азат
102 Б А У Ы Р С Ы Р А У — БАЯ-ІІІАЯ жегізген (Жансугіров). Онда бәлкім жоқ Оүзыгым (Абай). 7омыс жеңге шай салып, Бауырсағын БАЯНДАЛУ Оамндау етістігініи вэгелік баптади ма? (Ерғалиев). етіс турі. БАУЫРСЫРАУ ет. Жакынсырау. туыс- БАЯНДАМА зат. Бір мэселеге, такыры.пы арналып жасалган. көпшілік алдыила қансырау. Алыста жүргенде бауырсы- рап кісінесетін туыстар. енді мүнда баян ететін, антатын сөз. Длксг ал- кеп, ауыл-үй қонғанда тістесе бастады дағы жиналыста жасайтын баяндама- (Мука нов). сын жазып бітіріп, экесінен бірер **■ Г.ЛУЫРГИА сын. Бауыр сияқты. Асыл тіс- ліметтер алуга тосқан еді (Мустафин). ті көк соқалар жер қыртысын бауыр- БАЯНДАМАШЫ зат. Баяндама жасайтнн ша тіліп, тастай сыдырды (Бегалнн). кісі. Басшы қызметкерлер арасыніж 4- Бауырша ет — ішкі көк ет. бөлінген 7Н04 саяси баяндамашы кл» ІУЛУЫРЫМДАСУ бауырымдау етістігінін жүмыс ж үргізуде (ҚКП V съезі). ортак етіс түрі. Шуласып, «бауырым- БЛЯНДАТУ баяндау етістігінік өзгелік дасып» жаралы жумысшыны қоршаі; стіс түрі. алды (Мустафин). БАЯНДАУ ет. I. Хабарлау, айту, білдіру. ІЗЛУЫРЫІІДАРІ сын. Туыскаидай, жакы- Бүдан кейін Үлжан ГІанфиловшыл ока- нындай. Керегі нс бүл арада ат-жөн- ырма сееіз Оатырдың ерлік істері ту- нің, Ж үзі таныс бауырындаіі зпкеңнің ралы да Саяндады (Тілеков). Каладағы. мінбслерден көп көрген, БАЯНДАУЫШ зат. Грамматикадагы «?.- Осы еді гой секретари обкомның (Кр- ғалиев). лемнің басты мүшесі, бастауыштыя ПАШАП бакай. кимыл күйін білдіреді. БАШБАИ қ. бакаи. БАЯНДЫ сын. Туракты, нактылы, орнык- ЬАІІІЛЫҚ зат. Үстінде жасыл гастікті ты. Түбінде баянды еңбек егін салға», ұзын ақ жібек камзол, мойнында жа- Жасынан оқу оқып, білім алған. Б* сыл башлык,, иығында ойыніиық мыл- болган, болы с болған өнер емес. Еңбек- тің бүдан взге бэрі жалған (Абай). тық. сол жағында кіиікене қылыиі, тө- БАЯНДЫ: баянды ету ет. Туракты сіу, сінде дүрбі (Сәрсембаев). нақтылы ету. СССР Конституциям БАШМАК зат. Ескі. Жаз анында аякқа кнетін женіл киім. Жолиушы шапан барлық совет азаматтарына еңбек ету жзне сзлдесі мен башмагын ді/ал ус- правосын Оаянды етті (СССР Консгн- туцияеы). пне қойОы да, қудыққа жақын барды (Айнн). БАЯИСЫЗ сын. ТураксыЗ; орныксыз, 6с- БАШПАй к. бақай. рскесіз. Кипитализмніқ түрақтауы кук- ЬАЮ ет. 1. Дүиие. мулкі көбею, қорлану, нен-күнге иііріп, баянсыз болып бара- молаю.Аңылдының Оелеісі байыса, ас- ды (Сталин). пайды, Дэрежесінен таспайды (макал). БАЯНСЫЗДЫК эат. Турақсыздык, табан- 2. Білімнің ғылми дамуы, өрлсуі. сыздық. Бүл, Оіріншіден, империа.пс- всуі. Тіл сол заминдар бойына қалып- тасады, байиды, дамиды (Сталин). тік Іерманияпы ң Еаропадағы ғылыян- Шала баю—бір олжаға кездссу, пай- ныц баянсыздығы (Сталин). Лалы зат алу. Алшағыр бүеін итіне. БАЯУ сын. Акырын, жай. ...Тау жақтан ақырын ескен Баку желдің злсіз яебі етісгігі8ін \"■ ертсясгі- М' “ іБАЯл^1К Ь^ . баяулгту еТІСТІгіИІКМК' (Ж амбылЬ™ 6 ^ ° ЛІ СӨЗге (^аң*'ылмын , БАЯУЛАУ ет. Ақырыпдау, жайлау. Са- БАЯ--Ғ--Ы--Д---А үст' . Ертеде. бүрынғы кезде. рынды эн Оір қалыппен баяуладк. Шындамай өлеңімнің таяғына, Жеңі- Кейде алые, кейде жанга таяулади ліп ең Байбүрын Оаягыда (Ж амбыл). (Саин). ЬАЯЛЫШ зат. Күмды жсрге шырэтын, тү- БАЯУЛЫҚ зат. Ақырындык. Бүгін міне сі боз, аласа бойлы өсімдік. Бықсып расам, Халқымыз байтақ даласыя, жанган қыйдың, дүрілдеп жанған бая- лыиі пен қараганның иісі келеді (Мү- Өткендегі жаяулык,, Түсіп еске баяу- сірспов). лық, ТаңеажаРып қаласың (Халык акындары). БАЯН зат. Гармонь сиякты, үлкен музыка- ПАЯУСУ ет. Лкырынсу, элсіз, жай аГгт- кансу. ■— Ж ас шағыңды қайтара ал- лык аспап, гармонның үлкен түрі. Бір майсың. — деді Василий баяусып (Ни үшеу көшені Сасына көтр.ріп кследі. колаева). Ортада балташы Пахрейдің баласы БАЯУСЫТУ баяусу етістігінщ өзгелік етіс баян тартып, тракторист Төкен қосы- түрі. лады (Мүсірепов). БАЯУҚЫРАТУ баяукырау етістігінің өзгс- БАЯН: баян ету ет. Хабарлау, айту, тү- лік етіс түрі. сіндіру. Мүғалім оқылган саз туралы йзінің пікірін баян егеді (Айни). БАЯУҚЫРАУ қ. баяулау. БАЯ-ШАЯ сын. Ығыр. мезі. Жап-жас Бей- 4- Баяны ж ок — түрағы жок. Өмірдің алда беріпсің, Күное өтерлік шыжы- сен үй толы жанның арасына кеп, ау- ғын. Баяны жок,, байлаусыз, Тілекта ыр бейнеттің үстіне бая-иіая күн кеш- ті (Муканов).
Г.ӘДЕІІ — БЭРІ ЮЗ БЭДЕН зат. Түр. өн. шырай. көрік. Өзі де денесі бэкідей бүктеліп, арық денелі деқгеленіп біткен злі бздені бүзылма- біреу үйьщтап жатыр (Муканов). ган, аздагин кербездігі Оар сымОатты БОЛДЕНУ ет. 1. Булдалу, бглсінү, кун- эйел (Мүсірепов). дану. Бэлденіп не қылайын, айт десец- БӘДІК зат. Дслбе, айналма (малдын ау- дер айтып Оерсйін — деді Калман (Ті- руы). лепбергенов). 2. Кыцырлык істеу, ер- БӘДІРЕН зат. Обл. Княр. келік істеу, наздану. БӘИБІШЕ зат. 1. Ескі. Күндес екі әйелдіц БОЛЕ I зат. Кырсык. кесел, кесепат, ба- үлкені. Шариіап қайттың-ау IIу ржа кытсьшык, кайғы. Жасырынган сай- ным, — деді ол Есеналы бзйбішесінің мснен, Көкалалы тайменей, Бар екен арқасынан қағып (Тілеков). 2. Орта бале бү хақта (Алпамыс). — Кой, мен жастағы әйелді смйлағанда, кур.метте- ондай бэлеңе үрына алмайым... (Мү- генде айтады. Дәмет бэйбіше жаңа сірепов). келді, элде не естіп келгенін кім біл- БЭЛЕ И сын. Пысық. еті тірі. Апырай, бат- сін, қабағын шытына берді (Муста фин). шағардың бэлесін-ай (Мустафин). БӘПГЕ зат. 1. Ат жарысы. Ат онгрі білін- БӘЛҒ.КЕТ сын. 1. к- боле. 2. Ауыс. Жут, бес Бғйгеге түсіп жарыспай (Алтынса- апат, ауыртпашмлык. Суында Карға- лының ауыз ашты Бір бәлекет халыққа рнн). Бас қосты бәйгеден жүлде ал- дуишрласты, Басшылары кеткен соң та- гамдар, Ж үлдені айда, жылда кунде ғат алмай, Ж иналган жүрт бағдарып алгандар (Халык акындары). Карасим жанталасты (Ж амбмл). козім тойдырған Бэйгіден озып усүлде БӘЛБКОР сын. Ж алақор, жала жабуға алған. 2. Ж үлдс, сыйлық. Бэйгеге, сый- шебер. Сендей бәлеқор адамды көрге- га, тойға деп бір қой, бір қип астық нім жоқ. берші деп маза бермейді түге! (Муста- БӘЛКЛІ сын. Қесірлі, кырсықты. _ фин) БӘЛҒ.М од. Тісін басу, табалау, кіжіну. БӘҒІП қ. Бәйге. Түспан атаулының аузына қүм қуймай ОӘЙЕК: бэйек болу ет. 1. Жаны калмяй ма бүл мешіт? Балем, Божей де осыны берілу, ж аксы көру, илтнпат көрсету. ссзген болар (Әуезов). Ә, бэлем, сол Композитор ғнш і даусының кейде тым керек саган — деді жігіт (Сыланов). асқақтап кеткен жерлерін бэсеқдетіп, БӘЛЕН ес. Бір нәрсеніц атын амтпай сол кейде орынсыз томендеп кеткен жер- нэрсенің орнына айтады. Бғлсн айтқан лерін к&теріп, бірнеше сағат бойы жа- соз маган қатты зсер етті. нын ортаға салып бэйек болды (Жар- БӘЛЕНДЕИ үст. Оншама, айта каларлык- мағамбетов). 2. Жағымпаздану, жа- тай. — Ал енді жастар сендердің алда- рамсактану, көнілін табуға тырысу. рыңда оқу дегенде бэлендей к,иыншы- Бэйек болып кііиірейген кінасыз жігіт- лықтар бар деп айта аласыңдар ма? тіқ сағын қалай сындырар (Мустафин). (Журба). БЭИПКТЕУ қ. байек болу. БӘЛҒ.Н-ТҮГЕН ес. Аяау-мынау, бәлен-бәш- БОЙТЕРЕК зат. 1. Үлкея би»к терск. Ко- т у 311. парып талай биік бэйтеректі, Суырып БӘЛКИ қ. Бәлкім. тамырымен жығып кетті (Жароков). БӘЛКІМ қыст. Мүмхін, балки, ыкгимал, Уй маңы өрбіп келе жатқан бэйтеоек- кім білсін. — Папа! — деді бөбегі бү- твр. Д эл ортада сад... (Мустафин). рылды, дже, бэлкім, күтті тағы бір 2. Ауыс. Ұлы дорежелі, мэртебслі. Ай- үнді (Ергалиев). Онда, бәлкім, таныс ғаныс (Ы брайға) Ссн мызгымас бәй- жеңге шай салып, Бауырсағын бапта- терек болмаганмен, мен саяңдағы. жа- ды ма? (Ергалиев). пырак, емес пе? (Акыкжанов). БӘЛСІНУ ет. Булдану, білгеису. тәлімсу, БӘИШЕШЕК зат. Көктем гулі, көгі. Көк олдекандай болу, кісімсу. Сенікі не, торғындай аспан кок, БілемЫ, жайнап жоққ,а бэлсініп? — деді Батыраш (Мус ашылар. Иіс аңқыган бэйшешек, Тур- тафин). лент жерді жасырар (Абай). Маңын- БӘЛІ од. Мактау, мадактау, масаттануды ди гүлдеп бэйшешек, Бас иді миуа білдірстін одаҒай сөз. Магнасы: Ж а- ағашы (Саин). райсын. борекелді, солан. Бэм, жұр- ВОИІК: бәйік болу ц. бәйск болу. тым бүл свзің мақүл алий болса да, ЬӘЙІТ зат. Діни. Өлсн. жыр. Араб, парсы қудай қаласа жалгыз өзім барамын — ак,ындарының, шығармаларын оқып деді Алпамыс (Алпамыс). олардыц талай бэйіттерін, үзыннан БОНДЕ қ. пенде. узақ жаттап алғандары да болған БӘРЫ зат. Шойын, шыны ыдыстарын те- (Әуезов), сетін күрал. асыл алмас, РӘКЕНЕ сын. Қішкентай, аласа, мыртык. БӨРҒКЕЛДІ од. Көңіл-күйімен байланыс- ты не сүйсінгснде, ^ р з а болгакда, ко- Жүректі жолбарысгай бэкене інің, Ка- шаметтегснде. не кекетіп мыскылда- натын қамдап отыр айтсаң сауын (Олімкүлов). Ал, жайдары, үлкен нүр- ғанда айтылади. Барекелді! «Бітер іс- лы көзді мығым денелі осынау баке тің басына, жақсы келер қасыни!» ко не жігіт оған «бала» қусап көрінді не, үй жаққа баралық (Мустафин). (Николаев). БӘРША-БӘРІІІА қ. борша-борша. ЕӘКІ зат. Бүктеліп жабылатын кішкене БӘРІ ес. Барлығы. тегіс, түгсл, күллі. Сиыр иышак, шаппа. Бвлменіқ бүрышында фермасы да сол маңда жак,ын, бзрі
104 СЭС — Б Е Д Е Р буйпат ішінде көк бүлақтарда жатыр , БОТ УЛ зат. Тұрак. тұрлау, тиянақ, баЯ- (Мүстафнк). Партияның басили орган- ‘ лау, байым. дарының бәрі төменнен жоғсрыга де- | БӘТУАСЫЗ сын. Токтамеыз, түракеш тиянаксыз. сөзініц байлауы жоқ,------------------------------ йін сайланып қойылаОы (КПСС « ■ -Ч Л І» ижг з» л* - уставы). -Ф- Бзрі бір — айырмасы так. Татьяна сол қыздардың ботуасьа жок. Кынжылмайды ол оган. Кола, сөздеріне Оірссе күлімсірей, біресе ка- колхоз бзрі бір, Даланы да ораған сын б аяу кере жауап берді (Николае ЕңСгк деген зор дубір (Моуленов). ва). ВӘС Т .»*». к,#і-: пашар. О л к ү гіео . (БЭТУЛСЫЗДЫК э а г нақсыэдык. сөзінде байлау жоктык. та- еткен күннен бэрі-'чр Оәс, Һелер, не- [ баисыздык. .Ссышиа кешігіп зарықтыр- ган Ш алықпайдьщ пзтуасыздығын бе ті’р сіртына із қалдырмас (Абай)- тон? басып урыспақ та Оолды (Бега )>ЭС: бос тігу. ет. Серттесу. бостесу, тг- ли!!). гісу. бірнәрсе жайлы таласу. Ж о р сап қатгы болса, бзске сал, ісің адал б о л - БОШҒК сын. КішкеитаП. аласа. үсак. на- иіар вскеч. жстілмсгеіг. Қарагай ара- са, копке сал (макал). сында ж аралгалы күн көрмеген, имііг саргайған бзш ек қандыагаіитар тур ПӘСҒ. од. Солай болса керек, солай болуға ТИІС. Шыганақ: Бэсе. бэсе, Ботагсанныц (Бубеннов). қолы қара жерге де кссте салады, қа- БЕ .ш ы а «Ба»-иы ц жіціпіке варианты. рашы, теп-тегіс, бір мінсіз (М устафин). Көңілі сонда тусш масаттанды, Міноі де фаетонды өзі аттанды, Үлдарыныц БЕБПУ: бобеу кағу ет. 1. Ауырған кісішд ж ага-ж агу н а тнмсГі зарлзп каксауы. таныды жүйріктерін, Бэсе два күлмең Қөпей бэйбіш енің қүлағына Жабай- қагып бір мсцтанды (БаГіэакон). Оың қатты ыңқылы мен бебеи қаққакы ПОСҒ.КЬ зат. Жарые. егес, талас. куидес. шалынды (.Мүсіропов) . 2. Ауыс. Ән-күй- Екі жігіт, скі эйчч екі трактореа тір- дің оссрлі уимен беэілдеуі. һиегі ко- кегсн а(>биларды бэсекемен тисп жүр Оызының бебгр қақты, Тербеді. журе- (Мустафин) Балалар жас кезінде Оі- гіме күй орнатты. Көкте күн, көрдс елік рімен-бірі босеке болады (Пақберге- тыңдағиндай Ж е л тынып, к,үс бүйыгып нс>в). тас боп қатты (Салем саган Украи на). О.і кейде узақ сарынға түсіп БЭСЕКЕЛПС сын. Күндес. бакталае. Х а алып. домбыраны бебеу қақтырдн лифа мен оның бдсвкелесі қойындары- нан бөденелерін ншгареім (Айии). (Ж армагамбетов). ПӘСБКПЛЕСУ ет. Біреумен бірдей дәре- жсдс болып жарысу, күрссу, күндсс бо БЕГЕМОТ зат. Қалыи терілі, сүт коректі өзен, квлде в.мір суретін Африка хай- лу. Олар бірін-бірі Оцсып озып алға уаны. түспекке бэсекелеседі (Сокпакбаов). ЬОСҒҢ сын. Ж ан. акырын, солғын. Оаяу. БЕГЛІК қ. Бектік. Ақ бетіме эжім түсіп мүмкін бэсең ес- БПГІРЕК и ш л. Тіпті, тегі, өте. тым, ылғи. тір қүлац (Мәуленов). Бегірек есепсіз қинауыда бар, бегірск БОСЕҢ: басен ине зат. Тебен ннеден есепсіз жетістіруі де бар деп. бғрінг гөрі кішілсу тігін инесі. сендік* дейді (АбаГі). ПӘСЕҢДЕНУ басецдеу етістігіиін ырықсыз стіс түрі. БЕДЕ зат. Ж оныш кя снякты мал жойгіи квпжыллык всімдік. ...Беде, жоңыиіка, І5ӘСПИДҒ.ТУ бәссцдсу стістігінін өзгелік стіс түрі. дала атқонагын, эспарцет сгуді бар- ынша күиіейту керек (Хрущев). БОСГ.ҢДЕУ ет. Слябырлану, олсіреу, кар- 6ЕДЕЛ зат. Кепшілік мо»'!Ындяғаи каси- кыны твмсидеу. бс-ті кайту, баяулау. ст. аброй. кадір. суйкім. Паргияның Түн ортасы ауа жел бэссңдей, 'булт халін жақсарту оконінде ниқтылы үсн- ыОырий бастады (Муқанов). Кер л;у- пыстар енгізетін беделі бар арнао.ін нины қарлыгыгг қалды шабысы бэсең- коміксия қүру қажет (Сталин). Ке- дсп барсды (Ьсгалци). міршілер арасында қайлаіпы үлкен атак. Ж оспардан асыра орындаса ақ- ІіОСГҢСУ л;. бәссндеу. шасы да, беделі де арта береді (Мус тафин). Г>ОС11:('У «-г. ІЗосскслесу, егссу, тал ас'1. боигігс тігу. Балык, жврдв балы^шы- БЕДЕЛДІ сын. Лбройлы. кадірлі. ыкна-1’ лтая»р)м.вн Одстссе алмайды сном (М ука ды, квпшілікк*» беделі бар. Оқытуиіы- і*.)С.||>Е эат. обл. Мсіішікті, бірсүге ата- нық беделді болуы дегеніміз — оқддиҢ »ли мал. иәрсс. Қүла қасқа — бәсірсм сапалы болуы ( Көбсев). Бай, беде.ч^ ксиікв мінгсн. Күлақ жымса. атыңды оке ерекше мүгалім. жалдап. жалгыз сесксндірген (Жамбыл). қызын алты-жеті жасар күннсн оцыт- 1)Ә11.НКП зат. >^іінш іктен конышы бар ^ (Мүстафин). аяк киіхі. Ляғһ7%:да Нығквтолла Сергеи ЬЬДҒЛСІЗ сын. Қадірі жок. абройы жок. .. * ° ма,ілы бгтеңке (Муканов). Я үрғали ел ішінде беделсіз де смеси ) I С зат. Ж ука сптсп жылтылдантын (Көбеев). мактадап жасалгац ак мата. Дүкеиге БЕД^ЕР эит. I. Нәрсенін бстіндс калган но >ііі жоларшы келді. О.г бірішиі жолаі/- и:ығи бес кез сзген жэне Оір кез бэтес бетіне салынғаи д;»к. танба, ерпек. ма ситты (I олубсі»). нер. Сэтжан сі/реттерді оііып силдм *[‘.і ексн деп цолымен сипап көрді. ПшОір
ПЕДЕРЛЕНУ — БЕЗУ 1(Х> бедер жоқ (Бегалип). 2. Ауыс. Аброй, алып, Жүдетер Оезгек ауру сыцылда- бедел. Аптықпай сөйле. Шашубай, Сы- ныг. (Абай). нып цалар бедерің (Жамбыл). БЕЗГЕЛДЕК зат. Ұшканда канаты суыл- БЕДЕРЛЕНУ бодерлеу етістігінің ырықеыз дап үшатми дуадақ тсктес дала кусы. егіс түрі. БЕЗДІРУ безу етістігініц өзгелік етіс түрі. БЕДЕРЛЕТУ бедерлеу етістігінің өзгелік ЬЕЗЕҚ: безек кағу ет. Безілдеу, кол- етіс түрі. ды аяқка түрмау. тынышсыздану. бай- БЕДЕРЛЕУ ет. Әшекейлеу, өнерлеу, өр- балам салу. — Жо-жоқ, атай корме- нектеу, таңба салу. Осыдан он бес кун ңіздер: маған ешқандай сыйдың, — деп бурын бір табақ қағаздың бетін Ое- Иүржан безек қақты (Әбішев).— дгрлеуге кірісті (Сәрсенбаев). ЬЕДНРЛІ сын. Әшекейлі. орнекті. Темір- Апырай, аноу қанаттанып үиіыа кет- кен балапандар емес пе, — деп Жа- лер тепшіп ағылды, Каналдар қақшып най бозек қақты (Бегалпн). жөнелді. Айнала ‘шашты жалынды, БЕЗНКТЕТУ бетектеу етістігінін озғелік Шоаындар Жасыл бедерлі (Мәуленов). етіс түрі. БЕДЕРІНДҒ.Й сын. Бетікдсгі өрксгі мсн БЕЗҒ.ҚТЕУ ет. Дедектеу, тызактлу. безіл- әшексйі снлыстырып отырған затты- дсу, колды-аяқка түрмау. Жаппчтай- кінен акнчмайтьш, соған үксайтын. дың баласы Кажек догец. Әркімге Күз жаңбырымен қайта кектеп, кок осек тасып безсктеген. Досин келіп аласыны енді-енді цылтия бастағин досьсна жсмаздайды. Шіркінде ес бол- сары дала село әйелдері сзндікпен сайиш <гсезед» деген (Лбай). жамылар мэнерлі шдлі бедеріндей БЕЗЕЛУ безеу етістігініц ирыксыз стіс (Шаймерденов). ■п»'рі. БЕДЕУ 1 зат. Ж уйрік жылкы. Жарау то- БЕЗЕПДІРУ безену етістігінін ©згелік стіс бы.ігы торы бедеуге мініп алып, қыз- түрі. келініиектермен біргс Назыкеш кешке БЕЗЕНДІРІЛУ безеиу етістігінік ырыксыз қарай иісуып кетті (Мүсірепов). етіс түрі. БЕДЕУ II зат. Өспейтіл, тұқым бермей- БЕЗЕНУ ет. Әдемілсну, түрлону, сәндеиу. тін, көбеймейтін. Ырысбайдың қара- Ол үй салганатты қызыл тцлармен, гер биесі бедеу болуға корек, өмірі плакагтармен безенген (Мүканов). күлындаған емес. Көл көркі күлімдейді тау безеніп, Түр- БЕД1. ГЙСУ бедірсю етістігінін ортак етіс леніп тоскейінде ағаш еніп (Әбілев). БЕЗЕНІЛУ безсну етістігініц ырықсызетіс БЕдЖ йТУ бодірею етістігінік өзгелік | түрі. етіс турі. БКЗҒР сын. Мезі, ыгыр. Аралды айтып БЕДІРЕІО ет. 1. Бетінік каны кашып, қақсай-қсқсай тыңдауишны да оезер сазару, мслшию, тесітс карау. Әкссі- қылдым (Дефо). нің тулап алысқа бара алмайтынын ?БЕЗЕРУ қ. бедірею. айңын аңгарып, іштей мырс-мырс ку- IБЕЗЕУ I зат. Қан айналысының бұзылуы- ліп Сапар оңайлыцпен берілмеді. Ол I нап адам тсргсінде пайда болатын Кы мізбақпай бұрынғысынан бетер бед- зыл бөртпе. Безеу бетті дэу қара ар- рейді (Иманжзнов). ... Сазарып к,ана. тына сйналып, бажырайып бір қарады шапак, шашпай бедіройіп Караганды- да. желкесіндегі шырышты да сүргпес- ның күзгі куні шыгып келеді (Мүсі- тен конторға кіріп, жоқ болды (Сэр- репов). сенбпев). БЕЗ здг. I. Оргаинзмге кажетті затты жа- БЕЗЕУ II ет. I. Әдемілеу, әигркейлеу, на- сап шығаратын не керек емесіп сырт- ; кыштау, өриектеу. Терезелердің қақ- поқгарына неше түрлі нэзік орнектер ка бөлетін мүше. Терінің маіілы без- дерінен шығатын май жүнге сіңеді \\ ойылып безеп тасталған ( И л ь е н к о в ) . (Ермсков). 2. Ауыс. Ағаштын бұтақты , 2. Гүлдің жер бетін қулпыртуы. Жо- жері. Кайыңның қырған безіндей, ( рықтан темір дүлдүлдер, Ылдидан Шортанның жумыр беліндей (Сейфул- ■ шапса тоске өрлеп, Ізіне басқан же.р лин). Стол ағаштың беэдерінен ойып, гүлдер. Безеген шырды. кестелеп (Жа қиып жасалған еді (Панова). + Арам риков). 3. Нүсклу. сілтеу. — дне. қа- рақүс бүлттан асып Оарады, — деді без — бұзық, жауыз. ЬЕЗБҒ.Ң зат. 1. Рьгіагты не серіппелі вл- ; Брызган шат кеңілденіп сүққолымен шеуіш, та разы. Олай десең безбенге аспанды безеп — бүркіт деген сол гусе цояйық, ал қанша орындады кол- (Журба). Тілін бе*іеген — тілдіи хсзың? (Мустафин). 2. Ауыс. Салмак, маймн тамызып сейлегем. шешендікке ауыртналық. Сол ыңгайды қашаннам I сүйсиген. Безеген кғрі Жамбыл қызыл бері зсақсы білетін Игілік би безбен ( тілін — Хош кәріп қазақ, қыргыз ма- басын сол күйінен аудармай устап ; дақтаган (Жамбыл). Мал үшін тШн безеп, жанын жалдчп. мал сүпап бі- о т и р (Мүсірепов). БЕЗБҮЙРЕК сын. Мізбакпайтын мейрім- ; реиді олдап, біреуді арбап ГАбай). сіз, тасбауыр, опасыз адам. Ол мей- | БЕЗҒҢДЕТУ безендеу етістігінін езгелік етіс түрі. рімсіэ беэбуйрек, қатал адам еді. Ы'ЗГЕК зат. Катти кыздырыл, дірілдетіп. БЕЗЕҢДЕУ ет. Қакандау. тондирыгс ауыртатын аурудын бір ту- БЕЗУ ет. Жирену. жеру. жуымау. клюү. Сырмінез емес кісіден қүстың Оезеті- рі. Ғашықтық келсе жеңер бойыцды
106 Б Е З І Л Д Е Т У - БЕИНЕЛҒ.УІШ ні болиды (Мүканов). -4- Жанынан БЕИКҮНӘ сын. Қүиасіз, айыпсыэ. жазык- сыз. Осы істелген зулымдых, Өэдеріңді безді — өлген-тірілгеніне карамады. соғады. Бейкүнә елдің бейбітшіл На Жаннап боэіп елігіп, Кызыл қонга гая бермек қоғамы (Халык акындары). жерігіп, Кызығып байтақ ясеріме Н.лі- ме жау шапқанда (Жансаева). -4- Бе БЕЙКАМ сын. Ж айбаракат. алзңсыз. кам- зе қашты — Алды-артыиа карамай сыз, какнен каперсіз. Бір күні Икеш зытты. Ағылишндардың қаллағын үйге балилы қ, кең бейкам квңілмгн қоцырайтып. алшаңдап жүргенін көр- қуана кірді (Шаймердепов). гснде. безе қашуіиы едім (Өбішев)._ ІБОЙКАМДЫҚ зат. Ештенеге көніл бел- БЕЗІЛДЕТУ безілдсу стістігіиіц өзгслік мой жайбаракаттыккя тусушілік. алая- етіс түрі. сыэдык. камсыздык. Боқайдың цаэацн БҒ.ЗІЛДПУ ст. 1. Безек кағу. сарнау, ен- бейцамдыкқа, салақтыкка ундемей на- рсу, тебірсну. Дэмелі ышқынып Оір лыганы ойелін шамдандыроы (Муста- безілдегенде, Ықылас барып қушақтай Лип). алды (Ерғалиев). 2. Ән күйдін бебсу БЕИМАЗА сын. Мазасыз, тынышсыз, дег- кағум. Безілдсп кідіргснде ән аяғы, бірсіз, дамылсыз. тыныштык бермей- Өтінді отырган ел айт дсп тағы тіп. Беймаза бытпылдықтың хагы (Саин). тынбай, Д ауры гы п кең далаба бебеу БКЗІНУ безу стістігініц ырықсыз етіс тү- қаққан (Сами). рі. БЕИМАЗАЛАНУ бейыазалау етістігініш БЕЗІРЕЮ ет. Бедірею, сазару. сүрланып ырықсыз стіс түрі. каны кашу. Кеңсе барсаң кекірейген. БЕИМАЗАЛАУ ет. Мазасын кетіру. тыны- жауап қатпай Сезірейгсн (Куапышба- шын алу, берекесін кетіру, ыазалау. св). даммл бермеу. Сараыың баласы тен- БЕЙБЛҚ сын. Бяшара, сорлы, мүсәмр, тек, кісіні беймаэалал мазасын кепре- кем. «Бейбақтың оты^ жанбайды, Арам тін. ойлы залымнық, Жортқанда жолы БЕЙМАЗАЛЫК оат. Мазасыздык, тыныш- болмайды (Гокмағамбетов). сыздық. дегбірсіздік. Кидың ащы ту- БЕИВЛСТАҚ сын. Тәртіпсіз, бетімен кет- тМ ш алқып кетіп, беймазалық жаса- ксн. әдепсіз, білімсіз, жүгсисіз, бассыз. ды (Әуезов). Д ауды ң арты таги бей- еБүл нсғылган бейбастақ кеткен ба- .иазалық, тагы дерт (Әуезов). лалар? Өздерінің әке-иіеіиесі қайда БЕИМӘЛІМ сын. Мәлімсіэ, дерексіз. бел- екен?» — деп ойлады Ж оқы пбек (Йманжянов). гісіз. Василий үнсіз тамак,танып кетіп қалады, кеш ке Дуняшкаға беймғлі* БЕЙБАСТАҚТЫҚ, эат. Тортіпеіздік. эдеп- жүмыс жайынан терең ойға шоммп. сіздік. бассыздык. жүгснсіздік. Импе- сіркесі су көтермей, шаршап цайтады риалистердің бул Оейбастақтыцтары (Николаева). олар ушін тегін кстеді деп ойлау ерсі БЕЙМЕЗГІЛ сын. Мезгілсіз, уакьггсыз, Оолар е.ді (Сталин). жағдайсыз кез. Жағдайға қарай, на- БЕИБЕРЕҚЕТ сын. Берекссіз. ысырап. гыз бір алуан-алуан беймезгіл уацыг- Наташа тамақты таяқіиамсн ж сйбас- тап еді күрішті бейберекет қып ша- тарда: таң алды нда да, кешке жақын шып қайта-қайта таяқшасын түсіріп да жүріп отырды (Бубеннов). ала берді (Тайц). БЕПНЕ зат. Тулғя мүсін.турпат. түр. су- БЕЙЫТ зат. Тыныш, жайбаракат. Бейбіт рет, кескін. көрініс. белгі. Клуб іші жатқан Отанға Салғанда көп жау бү- омір айнасы. Кабырғаларындагы диаг лік, Каның қайнап жапанда, Карак,- рамма, карта, сурет макеттерден кол- шыга жан күйіч (Жамбыл). хоэдың ғана емес, бүкіл еліміэдіқ бей- БЕИБ1ТШ1Л сын. Тыныштық сүйгіш.бей- несі байқалады (Мустафин). ... 'Социа бітшілік сүйгіш, ынтымакшыл. Ж ыл- листы қүрылыстар нэтижесінде ауыл- дасыдай ежелгі Скандинав бвйбігшіл дың бейнесі мүлдем өзгерді (Көбеев). Нобель сыйлығын кімге беруді ойлас- 2. Дэл, деп. сиякты, пакты. Буырцан- тырды О ренбург). ды асау Д непр Толцынды беті шы- БЕНБІТШ ІЛІҚ зат. Т.ыныштык, жайбара- мырлап, Секілді терең бейне өмір Сол катшылык, тату арэ катынас, кауіп- датка бір сөз сыбырлап ^Саин). И& катереіздік. Совет өкіметі хилықтар тернатта оқып жүр, Талай қазак да- арасындағы бейбітшілікгің туын көте- ласы. Ж аңа өспірім, квк өрім Бейне руіиі (Сталин). Шын мэніндегі теңдік Қрлдың саласы (Абай). заманы туып, советтік бейбітшілік дз- ! БЕЙНЕЛЕНУ бейнслеу етістігінін ырык- уір орнады (Кебеев). сыз етіс түрі. БЕЙЖАЙ сын. Қөңілдің кошы болмай, ВЕЙНЕЛЕУ ет. Суреттеу, кегкіндеу, квр- сету. дәлелдеу. Ж үрек қуонышты бей коршаған ортаға калай болса со л ай , нелейтін жалынды создер толыксып карау, жяйбаракат. Сол ойын сеэдір- аспанға өрледі (Орманов). Мүнысы жаңа жауған жапалақ карды бейне- меу үіиін бейжай болуға тырысты леу сиякты әрекеті болатык (Баязи тов). Ушаков (Мүсірепов). 2. Қөцілі оріш к-1 БЕИНЕЛЕУШІ зат. Суреттсуші, ксскін- пай. алан-түлей болып алас үру, жай- ! деуші. көрсетуші. сыздыкка түсу. Тагыда бейжай болды жас жүрегім, Япыр-ай, іздеп оыың та- 1 бам ба емін (Әлімбаев). 1
БЕЙНЕЛI - БЕЙӘДЕП 107 БЕННЕЛ1 сын. 1. Көрікті, кескінді, обрлз- БЕИТДРЛП үст. 1. Қалыс, сырт, оқшау. ды. Кчялы оның қияга ұшып, Бейне Баланың қоғамнан бейтарап болмай, взендей тасыған. Өтіндім мен: «әңгі- белгілібір мақсатқа өэ жолдастарымен не айт деп, Жас Оейнелі мае улан бірге уитылуына жағдай жасау керек (Мэуленов). 2. Ауыс. Торізді. секілді, (Қөбесп). Баганадан бері жай тыңдап, еияқтьі. Кун көңілді, жаз бейнем А л бейтарап кісіше отырган Ырысжан Оүл тын омір, мың құлпырып (Дманжо- сөзді елеусіз жібергсн жо\\ (Муста лов). фин). 5Ғ.ЙНЕЛ1К зат. Образдилык, келбеттілік, БЕЙУАК, сын. Мезгілсіз, уакытпдз. Күң- иусінділік. гірт көңлім сырласар, ' Сургылт тарт- БГИННТ зат. Азяп, машақат, кныншылық. қан бейуак (Абай). Бейнет, бейнет түбі зейнет (макал). БЕЙУАҚЫТ Қ. бейуақ. Болмссам ашна мен сізге, Туспес ем БЕИШАРА зат. Сорлы, бакытсмз, байғүс. яундай бейнетке (Абай). мүсәпір. Суыңды сүт қылып отыратын БЕИНЕІҚОР сын. Еңбек етуші. енбек әйелім де, ақылым да еді ғпй ол бей- шара,— деді Олжабек (Мустафин). суйгіш. Касым в те бейнетқор одам, Көзі жасты, көкірегі шерлі бейшара- таңертсңнен кешке дейін м умыс істеу- лардың ермегі көбінесе ақ пен қызыл ден бір тынбайды. туралы эңгіме болады (Омаров). БЕГ1НЕТС13 сын. Азапсыз, машакатсыз, киындыксыз. Бсйнстсіз ецбек бол- маиды. БЕИШАРАЛЫҚ зат. Сорлылык. бакыт- БҒЙНЕТТЕІІУ ет. Азаптану, азап шегу, сыздық, мусэпірлік. Өз бейшаралық- киыпдык кору. Бейкеттгніп тапқанын, тарын осы арада сезінгекдей, қонақ- Кейінгіге бермек ол (Иманжянов). тардың бэрі де берекеден айрылып БСҒШЕГП сын. Басынаи азабы арылма- тэлтірек басып, торге әрең иіығып ба- ғаи, ауыртпальағы мол. рады (Мүсірепов). БЕИГПЛ сын. 1. Вейкам, кауіп-каперсіз. БЕИІЛ зат. Ынта, ннет, көңіл, ыклас. Ел <Хсн> деген жерге тамган қанға ку керексіп, Сөзге емексіп. Не болады мир, Дірілдеп өлім куткен жанға Ку мақтаның. Бейілі шикі Ақылы күйкі мар. Жазықсыз бейпіл жатқан елді Осы жүрт па тапқаның? (Абай). Казы- ишуып, Типыл ғып мер күңренткен хан Сэрсснбайдың көіиіп келуін қам- даңға құмар (Сейфуллин). 2. Шсксіз. қорлықпен қарсы алған бейімн білді- ұшы-кныры жок, мол. Адамның бейпіл реді (Бегалнн). мейірбандығына боленген Александр БЕЙІЛДІ сын. Конілді, ыклаеты. сол кезде зн салып, айқайлап жібер- БЕИІМ сын. ынғайлы, икем, октайлы. гісі де келді (Ж урба). Баймақан Жа- Тайное қозғалысңа бейім жеңіл дене- натқа бейпіл дүниепің бэрі мо*пн сө- сін аса шапиіаңдықпен қозғап, жан- лекег. — деді (Мұстафин). 3. Гняна- жағына жалт-жұлт қарады (Ңурпейі- гы, тұрағы, байлауы жок. бос, калай сов). бодса солай айтылған (сэз). Ыдырыс \\ БЕИІМДЕЛУ бейімдеу етістігінің ырык- сыз етіс түрі. хас біткенді атып көзбен, Бажылдап журтгы қуды бейпіл сөзбен (Бекхо- ВЕЙІМДЕНДІРУ бейімдену етістігінің оз- гелік етіс түрг. жин). + Бейпіл ауыз — ашықауыз, ті- ліпде таек жок, аузына не туссс. соны БЕИ1МДЕНУ бейімдеу етістііінік ырык- смз етіс түрі. зГітатын. — Бейпіл ауыэ сорлы десем, бүғып журген пэле ме едің? Түлен БЕИІМДЕУ ет. Ыкғайлау, оңтайлау,икем- дсу, жөнге келтіру. Жайлауды да жа- түртсе салып көр полеңді, — деді Жо- ңалыққа бейімдеп, өзгертуге тиістіміэ нарт Бейсенее (Мұстафнн). (Қүсайынов). БЕЙСАУАТ сын. Өз бетімен мақсатсыз, БЕИІМДІ сын. ЬІнғайлы, икемді, колайлы. алаңсыз, бос жургсн. Беіісауат жүріс, артщ сөзді завод халцы жаратпайты- БЕЙІМДІЛІҚ зат. Икемділік, оңтайлы- лык. Шоқанның ғылми жумысқа бейім- кы есімде (Мұстафмн). Бийқашы,— ділігін корпус бастықтары да көрген деді Бексейіт дйеліне, — бейсауат 61- (Лкынжанов). реу жүр ғой деймін (Муканов). БЕЙ1С к. бейіш. беисенбі зат. Жетінін, аптаның төртін- БЕЙІТ зат. Өлген кісіні жерлсйтін орын. ші куні. Медіреседе сәрсенбі, бейсен- кабыр, мазарат. Келсе бүл бейітекен Оі, мүма күндері демалыс деп санала- тш (Айпи). түсі суық Үміті Жэмиланың кетті су- ып, Болды оа, келгендей-ак, бул бейіт- БШСЕУБЕТ к . бейсауат. ке Лддынан ажал тартып, боран қу- БЕИТАНЫС сын. Таныс емес. Кешегі бір ып (Аманжолов). бейтаныс адамның хатын Надежда Петровнаға тапсыру үшін орталыққа БЕЙІІ1І зат, Діни. Ұжмак, жэннат. бейіс. карай жүріп келеміз (Сәрсенбаев). Лтацды анаң азғырып, Турғыэбаған бейіиіке. Ллласы оны жазғырып, Экел- Бул қыз бейтаныс сдамға ергілеу бір ді бастап кейіске (Абай). мінезбен қаттырақ, узағырақ куліпқа- БЕИӘДЕП сын. Әдепсіз, бетіыен кеткен лып еді. «онысы несі> деген оймен жүгенсіз, тәртіпсіз. Ата-ана сыйлап Мэулен Инешке қарады (Шаймеряе көрмеген. Бейэдеп өскен жасыңнан. мое). 1
10В ВЕК — БЕЛ АГАШ Сен бір жүрген сауысқан Кесірің үл- БЕКІНІС зат. Жаудыи. шабуылдарыяа ұзақ уақыттар бойы тетеп берерлікіей кен Оасыцнан (Жамбыл). . етіп салынған корғаныс орны, корғач, БЕК I эат. !. Феодал, ел билеуші они. камал. Д үлейде сорюлаган дауылгио- Хан манен төре. Сек Силен, Алды, ту- дай, Айқасты бекініспен шаіиқан жл- йық, арты жар Кайгыга қайғы жа- лын (Калауова). МПМ'ОН (Кэрібаев). 2. Ауыс. Беделді, БЕКІКІСУ бекіиу етістігінін ортак «гіс қадірлі. түрі. БЕК II сын, I. Мыкты. берік, Сөйлескен- де Сек сөйлесем... дсп, Майбасар сөзі- БЕКІРЕ заг. Кызыл балыктык түрі. Б&ире ба.іықтың еті майлы зрі дғмді болсідг. нің қупиясын ,нолийта берді (Әуезов). 2. Өте, тым. аса, тіпті. Ағайын бек БЕК1СУ ет. Пірігу. татуласу, табысу. Гз шекіспей бекіспейді (макал). көп, Аигамын ептеп, Сөзімді үгарелім жоқ (Абагі). Айбардың асқарына. бек БЕКПТІРУ бскіту етістігіиін езгелік стіс турі. жарасқан, Алатау, сүйем сені бала жастан (Олімкұлов). БЕКІТУ ет. 1. Бітоу, ііиғыту, жабу. Қауіл- БЕКЕМ сын. Бсрік, ньгк, кятты, мыкты. сіз болу үийн камсрошіы таги темір Әміре ә.чшілік жолга белін бекем бай- арқанмен га)ггып, қыр үстінсн бекітіл лаган тәрізді (Жармағамбстов). тастаймыз (Мустафин). 2 Қабкллау. БЕКЕР үст. 1. Боска, текко, шындықка зачды ету, қуаттандыру. Козак, СС!- жатпаитыіі.— Сен жылайтын болсаң, нің қурамында жаңа облыетардың ат- Сүлай бекер жыламаі деді Мырза- рылуын СССР Жогаргы Советінің ғазы. — Кішкене ағақныц алдына ба- бекітуіяе тапсыру (Қаз. ССР Конст I рыл жыла (Мұкаиов). 4- Буынын б екітті—өзін-өзі токтаг- БПКПТ зат. Ескі. Почта станинясы. Ерте- ты. тоқтамғл келіп бекінді. Тар^ де, теміп жол салынбаган уакыттағы лан тартып қалыпсың, Азуыңнан шв- жүргіішіілер токтайтыи, көлік ауыс- лыпсың, Буыныңды бекітіп Аяғыңды тыратын (тынығатыи) орын. Мейрам дэл Оасқан (Ж амбыл). Сник шыңға шыға келгенде, бүзылган бекеттің дәл устінен шықты. Ойда БПКІТІЛУ бскіту етістігіиіц ырықсыз егіс отырган көп ауыл бүрынсысынан да түрі. көбейіп көрінді (Мұстафнн). Б ір күні БЕЛ зат. 1. Дененін кеуде меи б«ксе арг- лығындағы жіңіімке бвлігі. Белгілі ту түн қата жүріп, бір бекетке тоқтадық ( Бегал ин). т а ер едім, Беліме садак, асыныін БЕКЕТШІ зат. Бекетті караушм, кызмет (Махамбет), 2. Таудың асуы, жоны. етуиіі. ... Осы ауыл, кіреші жүреініиі- кыркасы. Толқынындай тефдің, Бүй- риланды қоңыр бел (Қалауова). Ин нің жолында отыратын бекстші жатак, болатын (Бегалии). женер Орлов шахтадан аулағырақ, бел БЕҚЗАДА зат. Ескі. Аксуйек, бек тукымы. боктерінде жалғыз түр, соған келеді (Мустафин). 3. Ауыс. Елге сүйікті, ар БЕКЗАТ зот. Ескі. 1. Бекзаданыд кыскар* ка таяныш, тірск. Ж ер жүзіне шамімы- ған түрі. Аксуйеи, бектер тұқымм. рақ Орнатамын деп едің, Миллионда- 2 Ауыс. Асыл, жаксы. Сабыр қылсаң ған халықтың Сүйеніиіі едің, бе.й едің жзйіңді, Ы лер ме екен бекзатым (Абай). (Жамбыл). Бел байлады — бір сепі істеуге шыдап кірігті, тәуекел от- БОКТІК зат. Бекке байланысты, бекке ті. Жеткіншегім жас багыр, Тзуекелге тон. Байлығым мен бектігім сенан ар- Сел бабла, Үмтылып алға бас батыр, тык,, Біп зырқырап усүгірейін злдеқаи- Надандықтан жоқ пайда (ИманбаеваЬ дан (Жамбыл). Бел шешті — шешіле. қалткьісыз ПЕКУ ет. Ныгаю. катаю, орнығу, қуатта- >іу. Жалганды жалпағынан басып отіп, і еир айтты; Вел бала— I) езікен жасарып цайта туып, алдым бекіп I туғаи бала; 2) Ел камыч жеген еддін адал ұлы. Бүгін Орджоникидзе жолдас- (Жамбыл). Колхоз адамы өскен са- йын шаруасынық қанаты да беки бер- і тан жауап алдым, жауабымен к,оси. мск (Силанов). «Бірінші бесжылдыцтың» бел бала,хо БЕК1ЛУ Соку отістігінің ырыкеыз егіс тү- ры ~ торт трактор жөнвАтіаті (Муста рі. фин). ф- Бел асты — белеется, д«цк.*я БЕКҒМ сын. Мыгым, мыкты. үныпты. Мал- асыл ©тті. Барақта туратын ескі ж\\\" г« бекім болыңдар, Деп тапсырдым қоуымга (Ж амбыл). мысшылардың бірен-саран сиыры Сел асып, өрістеп бирады. (Мустафин). > БҒ.КІМДІК зат. Ұкыптылык, сактык, мык- тмлык. Аскар бел — елге. сүйсніш. арка тая- ниш, тірек, тұлға болатын адам. Ал- БҒ.КШГУ бскіну етістігінің өзгелік етіс дықда ағаң болса асқар бглің, Артық- да інің болса жаға-жеқің (халыкеле- тҮрі- ні). -ф- Белі б үгіл д і— кайгырды, кз- БҒ.КІНУ ет. I. Нығаю, шеп куру, корғану. мықты, басына ауыртпалық түсті. Бн- Әлсіде гана елжірсп турған мүңды қыз ді одан (ойелінен) айрылгасын белім і‘ш)і Суарылған қүрыштай бекініп ал- бүгіліп, қабырғом сөгіліпотыр (ДефоІ. ган тзрізді (Сәрсоибаов). ӘМмнің бө- БЕЛЛҒАШ зат. обл. Дөнгелек кигізілстні лімшссі айқасуда Бүл хсерге бссіниіі күн бекінгелі (Каллуова). арбзныц білігі жоне үйдің твбесіне са- латыи аркалык агаід, мотке; — Он торт
БЕЛБЕУ — БЕЛЕС-БЕЛЕС 109 тамада қыроіқ скі белағаш, жшнрма БЕЛГІСІЗДІК зат. Мәлімсіздік. сегіз табан, жиырма сегіз огылөп бар БЕЛДЕМЕ зат. Сегізкөя бон арка омырт- (Сәрсекбаев). канын арэлыгы, бел, белбуар. Казан БЕЛБЕУ зат. Былғарыдан нс баска заттан асқанда от жағатын жерде жауынгер- бел буу ушіи жасалган зат. Брезент лер белдемелеріне дейін жалаңашта- иіапандарының тымаңтарын да тамақ ішп а.гган (Степанов). астынак бүре байлап, етсктсрін белбеу- БЕЛДЕМШЕ зат. Мал сауганда, жүмыг і* цыстырыпты (Сорсенбаев). -ф- Вое істегенде тазалық үшін алға байлай белбеу — салактык. божыраулык. Нос тын алжапқыш. Жалснсяқ балагын белбеу, бой куйездікке душар қылған, турініп, алдыни белдемше байлағо>- зггең сен мүгедектік! дйтпесе, кслер не едем, партия.шқ арыма қол салгы- сауыншылар шелек-шелек сүтті цолДп сып желе жатыр (Мустафин). зар ма едім, — деді Баймакрн (Муста БЕЛДЕСУ ет. Бел ұстасып күресу, жау- фин). меи коян-колтык араласыл урыеу, со- БЕЛБЕУЛЕНДІРУ белбеулену етістігінін ғысу. Жорықта жау бір үдай, біз біг взгслік етіе түрі. үдай, Күндіз-түн атысамыз біз дем а* БЕЛБЕУЛЕНУ белбеулеу етістігінің мрык- май. Бел буып белдескелі бүл майдан- сыз етіс түрі. да Дүшпанныц талай төктік қанын БЕЛБЕУЛЕТУ белбеулеу стістігінін озге- судий (Айнабскулы). лік етіс түрі. БЕЛДЕУ зат. 1. Киігі үіідіц туырлығының БЕЛБЕУЛЕУ ет. Бір нәрссні беліяен буыл сыртынаи бастыра тартылып байлана- байлап қою. Алтын. күміс, таскөмір тын аркан. Тартылып жібек белдеу, Турксиб жолын жеткіздіқ Белбеуле- іиын зерленген, Л \\ киіз оймышталган гіп белдерді (Халык акындары). күн көрмеген. Алтындап іиаңырагына ПЕЛБУЛР қ. белуар. шоқ орнатып, Шеқбері іиымқай күміс ЬЕЛГІ зат. 1. Шартты танба. С е қ с е ң б о - кумбезденгсн (Ахметбеков). 2. Бір нәр- ріктін м а н д а й ь ш й қ ы з ы л ж ұ лд ы з б е л сенің орта шені. асуы. Тау белдеуінен ейін ка д а га н ком андир оуы лды ара- үйткып түскен азен суының салқын лап ш ыктһі (Омаров). 2. Бір норсенің лебі... жан-жануарди тыкымдатқандай басына конылғап ескерткіш. О л то- Солды (Бсгалмн). ғы скаи ж е р ім е , Таст ан б е л е і қ о й ы л г а н . БЕЛДНУЛЕНУ ет. Дөңгеленген күңгірт Айнабүлақ дөңіне. Асқан белгі қойы л- танба түсіп, орайлану, сыа беру. Лқ гин (Ж ароков). 3. Лдам бойына тән . жібек 7піі сызылып белдеуленіп, .Айка касиегтердік сырттай керінісі, ны- ла жарқыриды нұрга ббгіп (Малка- ш н . П а данд ы қт ы ң Оелгісі Е ш а ң ь ш а ров). жарымас (Ллтыисарин). Пысыктықтын БЕЛДЕУЛЕУ ег. 1. Туырлыкгыц сыртын белгісі а р ы з б е р у . Ж оқ түрса бес б е арканмен бастыра байлау. 2. Бір нор- рет алты а л а с ы , (Абай). 4. Хабар, гоніц тйнерсгін айналдыра белуарына ншарат. Ж а т у ғ а б е л е і б е р с л г е л і бір т а - дсйін бунау. кию. Лсты малдың сыпы- лай уақыт С олса д а , /К арқы н элі үйы қ- рындысынан жасалган. үстіңгі жағы тіиан ж о қ (Габдуллин)- 5. Тускен із. кесек кормен биіктелген кішкене иіар- таңба. К о ш е л е р д е д е ж ау т үсірген ж а- бақтың ішінде ортасынан белдеулей ракы ң к ,а зір е ш б ір б е л г іс і ж оқ (Мука- і хеген аз ғана шәп қалт-қүлт етіп тур нов). (Мүсірепов). БЕЛДІ сын. Мықты, күшті. беделді. Кол- БЕЛПЛЕНУ бслгілсу етістігіиің ырыксыз і хоздық белді адамы Колосовтың ау- етіс турі. эын ал.— деді (Тілеков). ІіЕЛПЛЕУ ет. 1. Велгі салу, таңба салу Шағылыстыру, қозғату науқандары ке- БЕЛД1К зат. 1. Былғарыдан, кайыстаи зінде Қ/рйды бояу зкағып белгілеуее жасзлғаи белбеу. Беліндегі былғары белдігі сымбатгы денесіне жарасып түр болады (Ермеков). 2. Бақылау, када- ғалау. Әлденеше топ үйректің кара £у- (Әбіціев). 2. Арбанын екі дөнгелегініи ға келіп қонғанын белгілеп, екі көзін су бойынан алмады (Бегалин). арасын коеып тұратыц бслағаш. Ша- 3. Шартты белгі кою. мерзімді уакыт кого. Өсксмен су злектр станциясын ңырақтай-шаңырақтай темір дөңеелек- үкімет белгілеген мерзімде іске _қосу- тер, иір-иір темір белдік, арбисан арыс ішіне кісі сыйғандай кең трубалар кв- рінеді (Мустафнн). Оы қамтамасыз ету керек (ҚКП V БЕЛЕН за-. Бел, белес. Жау керуенінің алды бір белсқге шығып келеді (Әбі- сьезі). шев). ГіЕЛГІЛІ сын. Мәлім. айкык, этакты, әй- п.іі.Белгілі туған ер едім, Белімде са БЕЛЕС зат. Бел, кирка, дөнее. Белеске шыга кеАгенде, зріректе. биік жотаның дик асынған (Махамбет). Әрқайсысы бетінде, түтінсіэ жалгыз труба «мен эртүрлі Маман еді белгілі. Зеңберекий мундалап» түрады (Мустафин). біреуі Асқан жүрттан ерлігі (Мәулс- нов). БЕЛЕС-БЕЛЕС зат. Бел-бел, кырка-хыр- БЕЛГІСІЗ сын. Мәлімсіз, айқын емес, ән- к». Кыс сүрапылдың ойнағы болтан бе- гілі емес. Бүрын еиікімге. белгісіз тың лес-белес елсіз «Итжон» ак көраесін жерден кен тауып келгендерге Ушаков серпіп тастап, кок торгынға оранып бір қой береді (Мүсірепов). жатыр (Мустафин).
Б Е Л ЕСТ ЕЙ - БЕРЕСІ по КПЛГ.СТЕИ с ы н . I. БелдсЙ, дөадей, кыр- БЕРДАНКА зот. Орыс армнясында Ш к з д й і і . А л д а , го д е, б е ле с т с й б о л ы п та- жылдак 1691 жылға дейін колдакғағ, л а й г а с ы р л а р экатыр (Шаймерденов). бір окпен атылатын мьілтьіқ. &,л адамдардың кеййіреулерініц ңо.іыкді БЕЛ ПТ қ. билет. БЕЛИЛА зат. Лк минералаи сыр. болу. бесатар, қайсібіреулеріііде бердамг БЕЛОК зат. Жан-жануарлзр мои есімдік- жоне иц аулайтын мылтыкрар оср тер клоткаллрыниц күрамында бола- (АПни). . тіііі! оргакикялык косна, зат. С а п а ж а- БЕРЕГЕН сын. Қолы ашык, жомарт, ньі|:- гы нок з г е бағалы белогі бар тамақтар: за. Береген қолым алаған (макал). дагі'м ы р г қ а , сүт, С а у ы р . б ү й р е к , м а л еті, •БЕРЕКЕ зат. Қ ұт. молшылық. бақыт. Ас- тык — о л б үкіл елдің берекесі, Лсгкк к,үс еті (Даркякбаев). — ол бімібіт күннің мерекесі, Астықш БЕЛОРАҚ эйт. 1-гін орын шөп шабатын асқар таудай қамил соқты Қостансй шалғы таріздес қурал. облысының кец о.гкесі (Шипнн). БЕЛСЕНДІ сын. Тұрмыста алдыкғы ка рекесі кетті — обігер болды. абдырг- тарда болатын іскер, екпікді, жігсрлі. ды, ясып-састы, к.уты кашты. Кылыша Партия мүшелігіне саналы, белсенді бар адам көрсе, қалаға келсе, берекга коммунизм Ісіне берілген окумысшы- кете қашатын ауыл адамдсры тіл қа- лар, шаруалар, интеллагенттер алына- ды (КПСС уставы). Колхоз О и с қ а р у - тыспай, тыныш қана отир (Мүсіре- шылары мен белсенділер колхоз кон- пов). 6ЕРЕК ҒЛ ЕН У Молшылыққа кенелу, кут торында, председотельдің кабинетінде мэжілісте отыр (Мустафин). кіру. сын. Өнімді, мол. кұнарлн. БЕРҒҚЕЛІ БЕЛСЕНДІЛІК зат. Екпіилілік, іскерлік, Ежелден орыс, қазақ шын туысқан. жігерлілік. ... Холмчтліп барлык, топта- Иу елм із берекелі бақыт қүщан (Обі- рын қамти отырып, еңбекшілердің сая- лев). си белсенділігі мен саналылыгын ^арт- БЕРЕҚЕСІЗ сын. Үнемсіз, марлымсш. тыруга бағыгталуға тиіс (ККП V съе- пайдасыз, істеген ісінік тиянағы жоқ, зі). Көш үздік-уздік болып, берекгсіз, сгн- БЕЛСПНУ ет. Күш. жігер көрссту, екпіндЗ сіз ажарсыз кетіп барады (Мудре каркыимен іс ісіеуге дайындалу. Вал- уан болсаң белсеніп. Шык, күреске сы- ное). Берекесіз байлардан Пейі.г ла Сан да (Ж амбыл). ней қүн кетер (Сатыдғанов). БЕЛУАР зат. I. Белдік бслбеу буыиатыя жері. Казған лсерлері кісілероің бел- БЕРҒК ЕС ІЗД ЕН У ет. Үрейлеиу, кутсш- дану, енжоргасы түсу. Нөсердей кур- уарынан келеді (Врубаев). 2. Бір нәр- кіреп к елеен шабуыл, .берекесізденіп сенің ортасы. быгырай да бастады (Мусірепов). БЕЛШЕ зат. 1. Денонік ортан белі, бел- БЕРЕКПСТЗДІК зат. Береке жоктык, «»• уар. Белшесінен батты — молықты, тымаксыздык. алауыздық. кеиелді. Етегі қара таудың толқын БЕРЕҚЕТ қ. береке. егін, Батты оған бслшесінен енрекші елім (Әлімқұлов). IВЕРЕН I зат. Гул салып токылған мзм 1 ты. жібск мата. Итбаіі үзататын қыж БЕН шыл. Бірыкғай сөйлем мүшесін бай- I Жйсау кернк еді деген соң, сэудеиТ ланыстырып тұратыи жалғаулық шы- лау. Фонстикалык варианттары: пен, Нтйайдың алды на батсайы, ишйы, 6с- мсн, пенен, менен. Кыс пенен жаз, Күн рен сықылды товарларды усайып Ш- менен тун. Так, пенен жуп, Жақсылык, ды (Қөбеев). пен жамандық — Болды сегіз (Абай). ^ тзат- 1. Ө те жаксы кұрыш,болгт. Оц екі дүркің береннің Атқанын элех БЕНДЕ лат. I. Адамзаг, удам баласы. Кедейге жаны аішлмай, Ж ақсылық із- тыңдасын. М ен де атам жауға өлеңкіч боп бпсына, Жоламай Ьенде қасына Он екі тонна Оомбасын! (Жароков). 2 Жамап берер сазаңдоі (Ж амбыл). 2. Откір кыльіш, өткір каижар. Арамза- Тэуелді. кіріптар. жалыиышты (адам ). ның цүйрығы Бір-ақ тутам деген бар. Калмиқтан кегімді ал Оеді, А л а алма- Біз жыланнан корықпаймыз, Кесетін счц кегімді, Бенде боп. сонда қа л деді оны берен бар • (Жамбыл). 3. Луыс (Ллнамыс). “ ткір, ©жет. қажырлы. 4. Ауыс. Бз- БЕИДГ.ЛіК зот. Ауыс. Кү.тдық, тұткын- тырлар кнетін сауыт. киім. + Верен дық. еріхсіздік. мүюе — берік мүше. Верен мүиіе, қү* БЕИДҒ.ШІЛІК к бенделік. жасан. М ініп ерлер тебінген (Үсвн- Саев). БЕНЗИН эат. МүнаА косындысынан алі натын түссіз жанғыш зат. БЕРЕРМЕН зат. Біреуге карыздар, бере- шек адам. Берерменде бесеусің, Алар- БЕНТ қ винт. манда және алтау (Абан). Берерменге БЕРП үст. Нәрсенін сөйлеущіге ж акы Оесеу көп, аларманға алтау аз (ма жуығы Сонау боэ төбеиііктің бетінс кал). оЬан бергі ойпптта ін қазгап аңгиыдс БЕРЕСІ зат. Порыш. беру алдыидағы мін* жаңа шахта ишуга кіріскен идамдс детті карыз. Мемлекетке бересіқді көрінеді (Мустафин). Оерген соң, туқым қорын салып қойған БЕРПЗУ беру етістіпиін өзголік етіс түг шығарсың онда? — деді Адамбек Ма-
БЕРЕСГЛ! — БЕРІС Ш хырға (Лұстафин). Пысықтық белгісі кер болды, мойнына жуктелгсм, міндет- срыз беру, Ж оқ түрса бес бересі ал- ты аласы (Абай). телген жүмысты тиянактады.-4 Жаза ГіЕРНСІЛI сын. Борышты. карыздар. берді — жазалады, кинады, азап көр- БЕРЕТ зат. Дөнгелек келген жсніл бяс сетті. 4 СазаГсын берді — есесін каи- киім. Май сіңген к&к комбинеэонды тэрды, кек алды. 4\" Жол берді — а> жүмысшылар да, қоңыр беретті тех- никтер мен инженерлер де бар еді Жол үстінде түрмады, жол ашты. б) (Жастар эстрадасы). Мүмкіндік берді; -4 Дем берді — күиі БЕРСШҒ.Қ заг. Бересі, борыш, карьп, берді. қуаттандырды, рухтапдырды, несие. Камықсақ ол жадыратар көңілді Жар- қын гана анадайдан дем беріп, Тас- ЬЕРЖАК үст. Бір кәрсенік бергі жагы, тамайды әрцаиіанда сенімді Сенің па- бергі бсті (карсы мағнасы аржак). Берхағы — ен жайлаған қазақ елі, наң ең тамаша, ең берік (Саин). 4- Басында бақыт жырлап Жамбыл отыр, Сәлем берді — амандасты, сәлемлесті. Ол сәлемді қалай берерін, не айтарын, қалай айтарын ойланып келе ж-атыр Желбіреп қызыл жалау шығыс белі (іМүсірепов). 4* Уәде берді —сез бер- (Жамбыл). ді, ризалығын білдірді. 4 Сүрэу бер- БЕРКУ ет. Ёеку, нығаю, шыпығу. Болатқа д> — бір нарсені білгісі келді. Аһа ви Сөлеп қойып туған жерді, 'Алып боп, да тагы бір сүрау беруге рүқсат еті- ақылды 6о/і алдық беркіп (Аманжо- ңіз (Әбішев). 4- Енші бсрді — үйлеи- лов). ген балаеыпа дүнне мүлік балія беріп, БЕРКІНТУ беркіну етістігіиін йзгелік етіс үй етіп шығарды. Оған бай қалың бе түрі. рм, к,атын эперді де, кейін е.чші беріп БҒ.РКІНУ берку етістігінің өздік стіс түрі. бвлек шығирды (Мүканов). 4 Маза БЕРКІТУ бсрку етістігініч вэгелік етіс гүрі. бермеді—тыныштық берыеді, тыным көрсетпеді. Калай бүзамыз. кузетші БЕРАЦ-Н үст. Бсрі. бері карай, жакын. сақиып түр. самолет төйемізден твні/г Каршым бермен кел, Бізге де көңлің маза бермейді (Мұстяфин). 4 Кврік бөл Ка.щамның нүсқасын, Қөр, көзім берді — әр берді. ен берді, тур берді. бір кенел (Абай). Бір сөз айтам бер- К о л х о з хыртқан қара жерге, Балғын мен келші, қүдаиш, Айтқан сөзім көці- бидай өнеді; Мақпалдайин асқар белее ліңе унаса (халык өлеңі). Жалқын көрік береді (Саин). -4 Бата БЕРНЕ қ. перне. берді — 4 Ниет білдірді, ыкылас БЕРТІН үст. Бсрі, берме», кейін. Секілді білдірді. Ллбан, Дулат жиналып бата алтаіі түлкі сылаң қяғыя, Шеніне кел- берсе, Кеңес айтып жырлайын етіп .тірмейді-ау емін-еркін. Кырандай қи- баян (Жамбыл). 4- Ырык бсрді—• ыц- яннан-ак, ілер едім, Кырқада қызыл ғай берді, ерік берді. ҺІрық бермеЛ зсүзік бүрса бертін (Жамбыл). отырсаң сенде маган, Оңай камаз емеспін онша саган (Жамбыл) 4 Кол БЕРТІНДЕ үст. Беріде, кейінде. кейікгі озірде, сонғы кезде. Мен айтып отыр- берді —а) кбірісті, кол устасты, б) тан бүл оқиға бертінде гана болған жардемдесті, көмектесті. 4 Ас беря» (Мұқанов). — өлген кісінін бір жылдығын ескеріп, БЕРУ ег. 1. Бір затты екінші біреуге тяп- көп адам шакырып тамак берді. сыру. Ыреуді досым деп ат беріп БЕРІ үст. Пелгілібір уакыттан кейін, соіс. аурсең, оган сенің бір дүшпаның ке- ) Сейіт бүл маңайга былтырдан бері ліп бір тай берсе бүзыла цалатыны і келген жоқ еді (Мүсірелов). Күз өзен- қамй (Абай). 4- Хабар берді — тіл , ге шөуіш жүре бастағаннан бері бүл жеткізді. Алып завод беріп таңның \\ үнге біздің қүлағымыз үйреніп те бол- хабарын, Шымырлатты жан-жүйесін \\ ған-дьі (Сәрсснбаев). қаланың (Аманжолов). + Бой бермеді БЕРІК сын. Мыктм, табанды, түрақты. жеңдірмеді. бет каратпады. өктсм- Болаттан берік партиям, Идеяң — жан- дік жасады. Рубиге Махдум да бой ның қорегі. Саяңда сенің сайрандап, берген жоқ, шыдады (Айнн). 4- Да- Жасай беріім кследі (Халык акыііда- Уыс берді — бір істін жузеге асуын ры). макұлдап. ризалык білдірді. Халық БЕРІКТІК зат. Мыктылык. куштілік, та- сүйген депутатқа, Бір кісідей дауыс бандылык. Ахмет жаңа үлеіге жаны бердік (ПІилин). -4 Дыбыс берді — қүмар болса да, алдымен қаметтілігі- үн шығарды. Төлебай дыбыс беріп не, беріктігіне қарайтын (Мустафин). холдасын тоқтатты. ол атын бүрып | БЕРІЛУ ет. I Беру етістігінін ырыксыз келді (Муканов). 4- Еееп берді —есел- етіс түрі. 2. Бірмәрсеге ынтэланя зер тесті, ссеп айырды, істелген жане іс- | салып квкіл кою, соған жүмыла кірісу. телуге тиісті іс туралы баяндама ж а БҒРІМСҒ.К N. бересі. сады. Партия органдары өз партия і БГ:РІС I алыс-беріс зат. Бірінен-бірі зат үйымдары алдында меэгіл-мезгіл есеп алысудағы карым-катынас. беріп отырады (КПСС уставы). 4- Жян БЕР1С 11. Кулай беріс, беткей. бауряй. берді — а) жац тапсырды. казз бол- таудыц. жотаііыи беткекімдегі тік ен- ды. өлді. б) Луыс. Рухтандырды, кор- кейіс. Жар қабақтың қүлай берісіне кейтті. 4- Жауап берлі — а) Біреудш са.іынтан тас пештер алгашқы сыннан сұрарын канағаттандырды. б) Жауап- зрең аман өгіп, злі аптығын баса ал-
112 ЬЕРІСУ — БЕТ май тур екен (Мусірепов). 2. Діни. Бес уакыт иамаздъщ екіншісі, БҒ.РІСУ беру отістігінің ортак етіс түрі. БЕС сап. Торт пс-11 алтыкык арасындағы БЕСІНДІК зат. Түс ауып бара жашн кез. уакыт. Күн бесіндікке барган. Тус е-сс-птгк сам. Бір енеден бес едік. Бе- кл тамақ уақыты (Мустафин). сеуміз жур'Р.нде, Алашца болман деу- БЕСІНШІ сан. Тортіншіден ксйінгі ргпік ші едік (Махамбет). Тлиуда ат күшін, сан. Майса бесінші класса, бастауьш Сщ күші Оасады Бңбек өнімін бес есе уектепті өте жақсы деген бапгкеч аргтмрады. Электр қуатын жасаганша, Оітіріп, келіп тусті (Хакгелдин). осылаб амалдай турмыз (Мустафин). БЕТ зат. I. Адам басимыц алдыңғы жағы Машинист Дэрібекті котеріп алып, «і + Бес күидік — аа күндік, уақытша. бетін алма кезек сүйді (Омаров). Ай- Казір дайын туруга бсс күндік гаіиық — жөн емес (Абай). 4 Бес тиынга ! солтанның балбыр беті дуылдай. дк- тұрмады — Туккс тұрмады, ешнорсеге ' зарып сала берді (Ксрбабаев). 2. Та- ждрямады. Лцыпмын деп үялмай жүр- I бнғаттағы нәрселердід т«скы жағн. үсті. жүзі. Кшіыстырып жер бетін Кар сің өзің, Бес тиынга гүрмайды айгқан мен аппақ көмеді, Көрсетем деп ш- сөзіқ (Жамбы.і). Бсс түлік м а л бетін «А яз стаң» келебі (Саин). Өз- кой. ешкі, сиыр, түйе, жылкы малда- герді аспан бетін түнде окапқан. Кою рыпың жалпы атьз. Тырнауыиі тісі, кө- бүлт. Туннің меңреу түлгалары (Саян). дечі, Ж пган сййын әхдіріп, Елестейді 3. Кітагітың, қағаздың барағы. Осы көзіне, Колхоз малы бес түлік (Қала- арада кігап бетін окаппады, всімдіхтің уова). түрлеріне тоқтады. Жетіншінің бяр БЕСЛСІІАІІ сын. ыкғайлы. іскер. сегіз есебін шыгарып, Жетіншінің бір өлеум кырлм. БПСАТАР зат. Алқымына (магазнпіие) жаттады (Ерғалиев). Абай кітап Се бірдеи бее патрон (бес ок) сзлып ата- тей жсіуьиг, енді үй ішіне көңіл болгея• тыі! мылтыіс. Бесатарын иыққа асқан. дей (Әуезов). 4. Таудын. тәбенін бвк- Салмағы жоқ иық басқан (Токмағам- тері. капталы, кабағы, көшенін. уйдік бетов). бір жагы. Бір уақытта бетте турган БЕСДУАТ I. бейсауат. 2. Мезгілсіз, уа- Әділ Ғ.сетке бірдеме деп айқайлады, кытсыз, бос. ж аііқ ар ап жургеп. Бұ- қамигысын үйіргендей болды (Сагыи- рынгыдай бесауат хсүрген ат. түйе, өгіз баев). Олар үнсіз жолдың аргы бетім к&рінбейді. Бәрі жұмыста (Мустафин). шықты (Өчбек әңгімелері). 5. Өзеннік. БЕСКНЕ: зог. Пастың мандай бөлімі. + көлдік бір-бфіне карама-қарсы жагм. Гіесеиелем бслгілі— амық. анқым, ма- жяғалауы. Бүл озеннің бір усак бетіке лім. Алыстип оның өзін емес атын та- егін салынады да. екінші бетінде мы ныдым. Бесенсден белгілі шүбар ат жайылады. Алғашкы бст — бастаіе (Муканов). кы кез, әуелгі уакыт. Біздің класс № БЕСЕУ сан. «Ду. еу» журнақтары аркылы іианғы жаман бола бермек... ЛлгашО* жасалятын тортс-удеи кейінг: жинактау бетте. тым болмаса, оның крзіне тғр- сан гсім. БКСІУҒТ қ. бейсауат. тіпті класс болып көрінуіміз керек — деді Бектай (Иманжанов). Бетінен БПСЖЫЛДЫҚ зат. Бес жыл. бсс жыл алды — кеңілін калдырды, сөзге кел* ішінде істелетін жумыс, іс жоспапы. Казір байтақ елімде қызу күшпен Бес- мой тілдеді. Ш ал — әй, жаман кемлір- жылдыцты орындап окатыр халық ай. бірдеме десең бетіңнен алып, шсп (Сами). Солқылдата соғылсын Бес- ете қалады (Қуанышбасв). Бегі ау- окылдықтың балғасы (Жароков). БПСІІ заг. Бос жасар. бее жаска толған ғйн ж акка кетті — багытеьп. максат* мал. Шүбар бесті Оасын шайқап тас- сыз. калан болса солай (журді). Беп тап, нрепки соццан дацылға қарсы оуған усаққа жүре берсе, тағы біп сор та кездесуі сөзсіз (Әбішев). 4- Бетівс* шаптлі ^(Сағымбаев). басты - - мінін. кемшілігіи көзіне айттн Жеңіл-желпі жазығы үиин тиіртиялнқ БЕСІҚ э«г. I. >Қ.іс баланъщ кол-аяғын і.іным н:,ііл.-і:і бөлоу үшін арнайы жазаның ең жоғаргы ишрасы, партия- дан шыгару емес. партиялыц тзрбие жлеилімн кішксчс тосек. Аязды тунде жзне партиялық ықпал шаралары (бе- анлич. Бесіккс белі бүгілген. Түн үйқы- тіне басу, сөгіс жариялау т. т.) к,оа- ш н төрт овліп «Күлыным > деп жүгір- данылуға тиіс (КПСС уставы). 4 Бег хғн (Гоккагамбетов). 2. Луыс. Отан бурды — а) алған бағытыиан бурыа- виіпмекси. өрбігсц жер. Өл е л ің _а л лк. Танктер бетті бізге к,арай бургах тын бесік (макал) Өркендсп социалис- кезде, шынында да ажалдың жеткен , ік иіаруам осіп. Бақіиадай кең қоныс- жері осы иш гар деп ойладық (Гроз- *а кслдім көиііа. Өндіріс. колхоз, соо- смам). б) Қөціл аударды. кірісті. ж\\'- хиз озрі ді/.иан. Күн щыгыс жаңа Ота- мылды. «Достыц\\» де?ен үранмен, Ец- К Р гш Г ° 1 Т гН оесік (Жамбыл). бекке бейбіт бет бурдық (Токмағам- БЕС а ™ - ГҮгкі Уакыт. Пақ, Оесін мез- бегов). + Бот а л д ы —налай болса со ғмшос г'п.юлар аман-есен үйлеріне лай. Салған қүсына жете алмаса, келіп. зке-шсшелеріне қосилды / л л. итслгі бет алды үшып үзап кететінді- тынсарин,. > Үльі бесін - тус жана гін үғындырды (Бегалин). КошамсттіҢ ау- м^ П - жаткам кем. Ч- Қіші бесін охөні деп, цос жалшысы. Мағнасыз бет -ч а м а зд іг о р мен улы бссін аралығы. алды ыржаңдады (Абай). 4 Бст алды
БЕТ-АЖ ЛР — Г»И 113 • жан —әлдекім, көріиген адам. Бет БЕТ-БЕТІМЕН үст. Әркім өз білгенімем, алды лсанға бой салма, Корлык, жуы- өз алдына, жан-жакка. Балыцшылар мае са\\тыққа (Абай). + Бір бот—ал* бет-бетімен бас сауғалады (Бегалик). ған бетінен қайтпайтын өжет, кансар Топ іиуылдап, бет-бетімен тарай бас- (адам). + Беті бүлк етпеді — уялма- тады (Лацис). ды, бедірейіп тұрды, беті шылп стпе- БЕТЕГЕ зат. Қара топьірақты жорге шы- ді. Терісі сүйегіне жабысып қалған ғатын көде сияқты аласа шөп. Сайы стаманның қансыз арсыз беті бүлк іиалғын, қыраты бетеге, майлы қарта етер емес (Әбішев). + Бет түзеді — сияқты ирек-ирек белестер бірімен-Оі- ■бет алды, бет қокди, алған бағытьша рі жалғасып, үзақ кеткен (Мустафин). карай тура жүрді. Ғ.кі қыз тамақ алып Бетегедсн биік, жусаннан аласа (ма шахтаға бет түзеді. Өңдерінде қыза- кал). раңдап күлкі ойнайды (Мустафин). ВЕТЕР сын. Өзінеп бүрыи айтылған зат- -4- Бетімен кетті — жөнсіз, кисыпсыз. тан артык. күшті, одан да каркынды. бет алды кетті. Өнер бастап, Жайыңа Әйелдер ерлік етті ерден бетер, Ерлер Жэне алдап, Лрбап, Өз бетіңмен сеп іеі емес қой естен кетер. Үлы уста- кетесің (Абай). 4 - Бетіне жібермсді— зым һиінде мектебім сен, Кала жоқ еркіке жібермеді, өз бстіне коя бер- дүнаеде саған жетер (Айнабекулы). меді. Қуанышты да, қайғы-қасіретті БПТҚЕЙ зат. Таудың. кырдың. төбенің де бетіне жібермей уысқа алудын қа- т. с. жерлердін еккейіс кабағы, бөк- жеттігін окақсы түсіндім (Дефо). -4- тері. Алдыңгы беткейде жүмысшылар Бет моншағы түсті — катты ұялды, шахта қазып жүр (Мустафин). -батылы бармады. — Ой қүдай-ай, БЕТОН зат. Кум мен усак тасты цемент- ке косин жасағак қурылыс материалы. сенің орныңа еркск болмаған екем! — Богеттің, су торабыыың турбина, шлюз деді келіншек, — Қ азы нанщ берем де- жене сондайлар сищты бөлшектері генін сүрауға да бет моніиак, түседі Өтетін 1000 метр жері металл мен бе- (Мустафин) Бетіне шіркеу болды — тондардан, қалғаны усерден салынады біреу алдында істеген оғаш кылығы (Кәкімжанов). үшін кінага батыл, үятш болды. Есе- нзлі бүгін Колосовпен шзлкем-шалыс БЕТГІАҚ сын. Он бағ.чн, бетсіз, арсыз. өзінде сбетнақ* деген бай- келіп қалғаны. бетіне шіркеу болып ырпя сөз бар, оның магпасы бетсіздік отыр еді (Тілеков). -4- Беті қайтты — (Муканов). бір нәрседсн қаймыкты, тауы шағыл- ды. Соцында. төбет жеңілгендей беті БЕТПЕ-БЕТ үст. Карама-карсы, жузбе- жүз. Есеналы қазір Колосовпен бет- қайтып күркесінс оралды (Баязитов). пе-бет айгысқа түсетіндсй-ақ, оған қа- -4- Бот койды — жөн тартты. бағыт рамл-қарсы отырды (Тілеков). злди. Киіміы іиешінді де іиекпен киіп, Балуанмен үстасуға бет қойды (Саин). БЕТТЕСТІРУ беттесу етістігінін өзгелік етіс түрі. -4- Ветке үстады — сүйеніш стгі, сенд». Үшеуінің бетке устағаны бір ғана Зей- БЕТТЕСУ ет. Бетііе-бст кездесу. жо.чығу, ушырау. еүр (Әбішев). -4- Бет бактырмады — БЕТТЕУ ет. Бет алү. бет кою. ілгері басу, айтқакға көнбей, бой сұнбады. Көпей журу. Ермек қонақтарды бастап. бос бяйбіше осы тақырды тастап, біо түгі барацтардың біріне беттеді (Муста бар жерге көшейік те дегенде, Жүман фин). п. қыстагына беттеп, суыт жу бет бацтырмаған (Мүсірепов). -4- Қара рт кғлеміэ (Омаров). бет—жұртшылық алдыиа маскара , болған адам (карғыс аткан, оцбаған). БЕТ-ӘЛПЕТ заг. Адамғз тон жуз, бейне, тур. он. Шалдың бст-әлпегінен бір ке- Бүзаубақ ызаланыа, доедаема буынып йіпсізди пойди бола бастады (Айки). сөйлей алмады. Келіншегіне тісін қай- рап, дауысын күіипен ақырын шыға- БЕТ-ӘЛГТІ к. бет-олпет. рып қүшырланады:— Кара беті!.. Г уля жәбірленіп: — Мен теріп келейін деп БЕШПЕНТ зат. Жсні бар, кыскалау кел- болмай кеткен еді. Мен іс қылып ген сырттан киетін женіл киім. Сүр- отырып қалдым. Әйтпесе ерінді дей* ғьит туман дым бүркіп, Барқыт беш- місіңі... (Сейфуллнн). пент силайды (Абай). Оның үстінде БЕТ-АЖАР здг. Рен. жуз. Жақындаған сайы.н Базарбайдың бет-ажарына қа- қалаша сыпайы сүлу тігілген үзын раймыз (Майлин). -4- Бет алыс — кетіп бешпент, жүқа сүр шапаны бар (Әуе- бара жаткан бағыт. Володяның бет зов) алысы Антоновка (Омаров). БЕШБЕТ бешпент. Бисая- НИ 1 зат. Болымсыздык журнағы. СЕТАШАР зат. Ескі. 1. Жана түскен ке- ліншекті жүртка таныстырғанда яй- саттык — саясатсыздык. тылатын такпак олен. Күйеу келтір, БИ II заг. Ескі. I. Дау-жанжалра билік қыз ұзат, тойыңды қыл, Кыз таныстыр айту ушіи үстем таптын колдауымен қызыққа журт ыржаңшыл, Кынаменде сайланган өкілі. Түбінде баянды ең- жар-жар мен бет-аіиар бар (Абай). бек егін салган, Жасынан оқу оқып, 2. Луыс. Бір істія бастамасы. Істің Оілім алған Би болған, болыс болтан өнер емес, Еңбектің будан өзге бәрі жалган (Абаи). 2. Шешен. свзге жетік бетаіиары осы еді (Қ. Ә-). алам. $ — 1596
114 ВИ — БИПАЗДАУ БИ III зат. Музыка ырғағына сай, дене батардың алдынаа Омбыга кеп түсті кимылымен көрсететін искусствоға тән (Мука нон). 2. Белгілібір үнымннн эрекет. Балалары шырқитын «Катю- атын білдіретін. сол ұйымға тэн доку шаны> Би билеп, сырнай тартып кон мент. Партиялык, билет, кэсіпшілгр церт берген (Бердвяров). одагының билеті, оскери билет, сц- БИ IV зат. Шахмат ойынындагы дойбы денттік билет. 3. Қағаз акта белгісі. документ. Кредигті билет. 4. Шакыру тасы. қағаз (билет). БИБЛИОГРАФИЯ за г. Ғылмн турде ку- растырылған кітаптардың көрсеткіш БИЛЕТУ билеу етістігінін өзгелік етіс гу- рі. тізімі, кітаіітыц аткн, мазмуиын жа- БИЛЕУ ег. 1. Музыка ырғағымен жене, зып тәртіптеп отыратык жинақ. иемесе бірнеше кісілердіңденеқимылы- мен өяер көрсетуі. Тіркелген тізбектеліо БИГҮНӘ сын. Қүігэсіэ. БИЛЛ к. пида. «Кызыл куйм е» Еңйектің күйін тартта. ВИДА зат. Түйе, сиыр малдарының мұр- биін Силе! Кернетіп кенереңді қара ал- тынға. Паровоз сырғытқанда көк жег. нын тесіп өткізетін мурындык жіп. мүйдг (Айнабекулы). 2. Ауыс. Табк- БИДАИ зат. Д энді ак, егістің бір түрі. ғатты мекгеру. игеру. Елімнің күшті еңбегі, Маздатты бақыт шырағын. Тағ- Жайқальиі кең өлкеде өскен бидай, дырды билеп жердегі, Күлпыртты қс- Далоның жонын жауып ақ маржан- ныс түрағын (Қалауова). 3. Лйтка- ныпа көидіру, дсгенінен шығармзу, дай (Сорсенбаев). БИДАИЫК I зат. БидаЯ тектсс есімдік, меңгсру. Боқайдың ігиіне сол қызға- ныш һайда болды. Өзімсінген Мей- шөп. Ж үман Оай элі шарылдасып жүр- рамды жат адамдар билеп бара жат• қан сияқты (.Мустафин). Жэнібсктіа ген шөп машиналарына к,арап еді, би- дайығы үша қоймаған кең ойпат күзе- өзі алтын сақадай, колхоздың бар ми ліп қалган екен (Мүсірепов). БИДАИЫҚ II зат. Қаршыға түкы.мдас жырткыш кұстыц бір турі. Бидайық- тың орнына қарға-ңүзғын қона алмас лый сол б и лей д і (Мустафин). (Тоқмағамбетов). БИДОН зат. Металдан істелген какпағы БИЛЕУШІ зат. 1. Си бнлеЛтін адам. Би- леуіиілер бір-екі айналғаннан кейін 6і- бар, үзынша келгев жумыр ыдыс. Та- ріне-бірі қарама-қарсы қарап, дөңге- сип жатыр тотті сүт, Бейне теңіз те- лене билеп, э н г е ' оастады (Айни). легей. Коймасыкдай ирис, қут, Тізге.ч 2. Үкімін, омірін жүргізуші, айткапм- бидон кілегей (Кэлауоиа). на көндіруші. Сен үшеущнің басыңды БИЕ зат. Қүлындайтын аналық жылқы. қоспақ менің ісім — депті, бірак, сондй Сонау жерде қүлыны қосақтаулы, ак ты іиідерлеулі торы бие жайылып жүр билеуиіы, эмірші жүрек болса жарайды (Мустафин). Улусан бес жүз биені аман (Абай). қулындатқанша, жылцы іиіінен шыта БИЛІҚ зат. Төрелік. окімдік. — Бүгін өзі- алмады (Тілеков); + Бие байлады — ме беріңіз, билікті? Сынаңызшы, кымыз ашыту үшін желі тартып кұ- та беріңізші! — дейді Окім Еряеххе лын байлап. бие сауды. + Бие сауым (Мүстафин). — биенін скі сауымыныц арасыидлғы БИЛЛИАРД зат. Екі кий (ағаш таяк). озг мсзгілдін шамасы, мөлшері. алты шаригі бар арнаулы сгол үстін- БИЖАИ: бижай болу ет. 1. Көңілі алабұр- де ойналатьш ойын. ту, ойы оркыкпау. 2. Ішкен асты сікі* 5ИМАЗА сын. М азасыз, тынымсыз. рс алмау, а сказанным корыта алмауы. БИНОКЛЬ зат. Алыстагы затты жакына?* БИКЕШ зат. Бойжеткен қыз. Мінезге же- тып. жакьгнды алыстатып көрсетстіі» ңіл бикешгерге Сэндігерейдің утысы- екі түтікті күрал, дүрбі. Жас қырандай нан сарқыт та гиіп қалады (Сәрссн- бяов). қомданып, Кайыңдының іиыңында. би ноклей қолға алып. Көз қадаған БИКҮНӘ сын. Қүнэсіз. жазыксыз, ойын- рыка (Қ алауова). сыт. Бикүнэ Оіреуді жазғыруга бол- БИМТ зат. Белгілібір өлшемдермен киы- майды. (Қ. 0 .). лып, жара тануға арналған дәкі (мар БИКАМ қ. Қ ймсыз, каперсіз. ля). Бетін ораган бингті шешіп алғап БИКАМДЫҚ к- камсыздык. каперсіздік. күні коридордагы үлкен айнаға барып БИҚАСАП зат. Жібек аралас жіптен то- қарады (П анова). кылғаи ж олақ мата, кездеме. Тоқжам БИНТТЕУ е.т. Бинтпеи байлау. саудыраған қара жібек биқасаптан БИОЛОГ зат. Биология ғылымынык ма' эдемі жеңіл іиапан киген (Әуезов). маны. Уругвайдан шықты деген мате БИЛҒ.П-ТӨСТЕУ ет. Емін-ерхін дегеніне. риалист биологтің атын естігснім жоҚ. айткзньша көндіру, айтканынан шы- — деді Таутан (Тілеков). ғармау, үкімін. әмірін жүргізу. Асты БИОЛОГИЯ зат. Табиғаттағы жанды зат- екеулеп жүріп дайындады. Баймақан тар мен вс.імдіктер дүннесін зерттей- тіпті шебер екен, билеп-төстеп кетті тін гылым. Теориялық жағынан био- (Мустафин). логиядағы қалыптасқан көп қағи- БИЛҒД зат. 1. Лкша төлсп сатып алынған даларды қайталауды керек ететікінде документ. Бір сомның 85 тиынына Са- (дисссртацнянын қундылығи) (Шай* тат нан мен іиай алып тамағын той- мерденов). дырды да, 15 тиынына билет алып кун БИПАЗДАУ ет. Одемілеу, баптау, сэндеу*
БИРЖА — БОДАН 115 мипаздау. Мектеп директоры Күдері өрлеу, биікке көтерілу. Ояң херлер эңгінені бипаздап. <сіз, біз» деп жат- тіпгі төмендеп, қыраң херлер тіпті пады (Имапжанов). биіктеп кеткендей (Мүсірепов). 2. Өсу, БИРЖА зат. Капиталиста елдердс акша- тасу, кетерілу, өрлеу д. м. Шіркін ар- сауда әрекстін жүргізетін мекеме. Ка- ман, Естіп пғрмен, ІДакырады биікке. питалкстік елдердсгі шартпсн келісіліп Калман-қалман орге талман Биікте, істелетіп жүмыс. көңлім, биікте (Мүстафнн). БИСАЯСАТ /?. саясатсыз. БИІКТІК зат. Заттың бойы.тік үзынднгы БИСКВИТ зат. Печениенін бір турі. Тазалығын сүрасаң, Қәусарлы судың 6ИСІНУ ет. Әкімсіпу, әлдекандай болу, көліндей. Биіктігін сүрасаң, Алатаудыц ваін жоғары санау. өріндей (Тәжібаев). Үзындыгы есік пен БИТ зат. Үсак, қанатсыз, адам және айу- төрдей, биіктігі окылқыдай, тутам ем- андар деиссіндс болатын қансоррыш, шек алшаң бут жиырма вес сиыр жу- паразит жәндік. Американ жендеті, сап турған (Мустафин). Күжынаған құртыңмен, Қореяға төне- БИЯЗЫ сын. Жаксы. үнамды, жзйлі, сы- сіц Бүргең менен битіңмен (Шапнн). пайы, одепті, жағымды. Аспинда шо- БИТАНЫС сын. Талые емес, танымактын. кімдей бүлт усоқ, сеңгір көк, ақ жал- богде. бөтен. Үнсіз нурлы көзіңмен, қын сәулесі аралас мөлдіреп, бейне бо Кайран қа.ш п қарайсың, Битаныс, айт ну солғындау, бияэы как шатырдай үл- кімсіқ сен, Әлденелер ойлайсың (Мәу- піддейді (Сыланов). + бияэы жүн — ленов). майда, сапалы жүмсак жүн. Москва, БИТАРАП N бейтарап. Ленин тауында Салынса ғылымордо- БИГОН қ. бидон. сы, Көбейсе біздің иуылда, Биязы хүн- БИТТЕЙ сын. Кішкентай, майда, өтс кі- ді қой басы (Ахметов). ші д. м. БИЯЗЫЛЫҚ зат. Сыпайылык, әдептілік. БИФШТЕКС зат. Қақтап куырылған кссек Биязы,ш қ —мэдениеттіліктін белгісі ет. (К. Ә.). БИЯЗ N. пияз. БИХАБАР к- хаба рсыз. БИШАРА N. бейшара. БИЯЛАП зат. Қолға киетіи сауеақты қол- БИШАРАЛАНУ ет. Мүсәпірсу, бишарасы- ғап. ну. БЛАНК зат. Тексті баспаға басылған, ке- БИШАРАЛЫК зат. Мүсәпірлік, сорлылык, ректі жерін толтырып жазатын бір та байғүстық. Қамшаттың түтцында, пя- рах хағаз. мае ғазапта жатқан бишаролыгын ко БЛИНДАЖ эдг. Октан, снарядтан корға- рт отырғанда, (Абайдын) тамағынан иу үшіц а>иык далаға номесе таеалау ас өтер жөп жоқ (Әуезов). жерге салынған бекіністер. Б.гиндаж- БИІІЦ заг. Би билейтін адам. Астына Кы ға келді Алтай, Жата кетті шалқалап зыл тудың жүрт жиналып, Биші мсн (Саин). экші, күйші ойнаган күн (Кәрібаев). БЛОК I зат. Ауыр нәрсені көтеру үшіи БИШ1К зат. Арбаксштін ат айдайтын үзын колданылатын тетікті кра». қамшысы. Каба сақал извозчик биші- БЛОК II зат. 1. Уакытша келісім, мемле- кет бірлестігі, партия, үйым, топ ушій гін үйіріп қалды. Майда топырақ бурқ егті (Мустафин). жгсалинатын орекет. Қоммунистер меи БИШІГЕШ эат. Ауылдың кішігірім атка- партияда жоктардын блогі. 2. Одак. мінер бисімағы. Күйеудің кайыны — бірлестік. ...Солтүстік Атлантика бло- сол ауылдың бишігсші Хусайын хажы- гінің өзі шынында бейбітшілікко басты ның Оспаны деген кісі екен (Мүқанов). қауып болып табылады (С. К-). БИЫЛ усг. Осы жил, үстіміздегі жыл. БЛОКАДА зат. Қамау, коршау. Бур- окуазиялык мемлекеттер сыртцы сауда- Диссертацияпы ендігі жылға қалдыр- мызга жиі-жиі кедергі жасайды, бул майсың. Кайткен күнде де Оиыл қор- кедергі кейде жасырын блокадага ай- ғау дүрыс (Шаймердеиов). налады (Сталин). БИЫЛҒЫ үст. Осы жылғы, үстіміздегі жылғы. Биылғы жылы біздің жақта БЛОКНОТ зат. Парақтап жыртуға ко- лайлы, жазуға арналған койын дәгттер. жауын көп жауып түрған көрінеді Жомарт полевой сумкасынан блокно „ <К. Ә.). ты» алып. записка жазды да, Төкеннің БИІК сын. 1. Зор, ұзын, еуңғак. жоғары. Nолына устатты (Мустафин). Кара тау басы биік мунар кетпес, Сырласып Оүлттарменен болған кеп- БЛУЗКА зат. Әртүрлі матадан тігілтен ойелдердік женіл кофтасы. тес, Түрлі аңдар мекен етіп, өніп-өсіп, Жүреді бір-бірімсн боп тілектес (Жам- БОБЫРАТУ бобырау етістігініц өзгелік етіс түрі. был). 2. Ауыс. Жордрь*. Биік мансап — биік жартас: ерінбей еңбектеп жы- БОБЫРАУ ет. Кобырау, копсу, үйкзлану, үйкы-түйкысы іиығу, бұркырау. Мари- .іан да шығады; екпіндеп үшып қыран цаның қалың бурымдары аздал бобы- да иіығады (Абай). раган (Гайдар). ьИІҚТЕЛУ биіктеу отістігіиін ырыксыз БОДАН: бодан килу ет. (Подданный) Бір етіс түрі. мрмлекетке бағыну. Шалкан елдің бэ- БИІКТЕТУ биіктеу етістігінін взгелік етіс түрі. рін де бодан кылып вкімдікпен Nолы на тартып рпты (Абай). БИІКТЕУ ет. Жоғарылау, биікке шығу.
116 Б О Ж Ы - БОИ БОЖЫ зат. Арбаға жегілген атты баска- БОЗҒЫЛТ сын. Акшыл. сургылт. Манаты бір бозғылт сәуле молая-молая барып, рып отыратын ұзын делбе. Батраш бүлт арисынин күн шекесі де көріне көк арбаны орталай салып алған іиөп- бастады (Сәрсеибаев). тің үстінде шалцасынан жатыр да, екі жігіт божы үстап отыр (Мүсірепов). БОЗҒЫЛТТАНУ ст. Ақшылданү. сүргылт- тану. Сарайдан үсті-басы түгелдей ун БОЖЫЛАУ ст. Делбе тағу. делбе баЛлау. болып бозғылттанып кеткен жалба- Бала жігіт екі атты божылап айдап, жүлба адам шыға келді (Гайдар). барабан айналдырып тур (Мустафин). БОЖЫРАТУ божырау етістігініц өзгелік БОЗДАҚ зат. Ж ас жігіт, азамат. Келді де алып кетті жақсыны айдап. Барады етіс түрі. БОЖЫРАУ ет. Салаксу, босацсу. Койшы- боздақтардың көзі жайнап. Күн ыстьц, бай қазірден бохыраса. соңыра ал қайнап түрған сарша тамыз, Жөнелді ийркін қайда баруиш еді (Мустафин). абақтыға соры қайнап (Жамбыл). БОЗ I зат. Қыракдау, биіктсу жс.ргс шыға- БОЗДАУ ет. 1. Түйеиін ботгсин іздеп зарлауы, кайгылы үні. Түйе боздап, тыи жіңішке сабақты, далада өсетін жабайы донді өсімдік. Шаиіубай енді қой қ о з д а п — қорада шу гіөбела жүруді қолайлы керіп, боз көдені тү- пен қүстар да сайда ду-ди (Абчй). біне шейін тақырлап орып жатқан то- 2. Еңіреу, жьілау, өкіру. Алексейдің рыга беттеді (Жармағамбетов). боздап отырған кішкене балаға квзі БОЗ II сын. Ақшыл, қылаң түс. Жантас түсті (Ерубаев). •+ Ботадай боздаіы қоіитасып қалса да, боз атпен соңда- — көз жасын агыл-тегіл төгіп жылі* рынан жүгіртіп келеді (Мустафин). ды, еңіреді. Қөзінің жасы төгілш. Жн- Алқа-қотан қонған ауылдың ортасын- лап-еңіреп егіліп, Арасында шеңгелдщ дағы еңсвсі көтеріңкі Ооз үйдің мақы Ьотадай боздап келеді (Алпамыс) қаптаған адам (Мустафин). + Боз ала БОЗЖУСАН ^. жусан. так — ағарып атып келе жаткам так БОЗТОРҒАП зат. Торгай тобына жатзтин мезгілі. Боз ала таңнан тынымсыз ши- сайрағыш кішкене құс. Бозторгаа би- қырған қораздардың үні де өиікен ікке іиығып алы п, жақ жаппастан (Омаров). жырлап түр. Әр түстан эдемі сигым БОЗА зат. Ж арма тарыдан, жүгерілен т. б. ойнайды (Мустафин) дакылдардаи ашытып істейтін сусын* БОЗША сын. Боз түсті. бозғылтым Көх нык бір түрі. С ол Кржақан болысың кү.мбезі төбеңде жүзер жайлоп. Г>са Мекеге барды қажы боп, Боза, арак, ма торгай биікте түрар сайроп (Ши (имен соң, Айтсды несін қажы деп лин). (Жамбыл). БОЗҚЫРАУ зат Жсрге түскен шыктыц БОЗАМЫК сын. Боздау түс. катып кырзуға аАналуы. Күм гөболғр- БОЗАМЫҚТАНУ ет. Акшыл тарту, сур- дің... селдір төңірегі, күзгі бозқыриуға ғылттаиу. Б ул таңның жаңа ғана бо- малынып. қыс ызғирын киінген (Всга- зсмықтанған кезі (Мұқанов). лин). БОЗАҢ сын. Қуаң, кукыл. Аспандағы боз БОИ зат. I Бір нәрсенін, зяттыи биіктігі, торгай, Бозаңда болар үясы: Бозаңның түбін су алса, Кайғыда болар анасы тігі Алатау бойың аппақ меруерт бас- (Махамбст).’ қам (Ж амбы л). 2. Адамнын гулғаск. БОЗАҢЫТУ ет. Акшыл тарту. бозғылтта- леиесі. турқы. Бойым түр дал болыР ну. Толық, қанды оңі Белгіғұловтың иіп. Кәңілім жүр қүс болып шүШ (Абай) Шолпы сылдыры естіліп, Тог- кіршіксіз жылтырап, сэл бозаңытқан жанның зсе н боііы көрінді (Ә усчов)- (Шаймерденов). БОЗАРУ ет. I. Таңньің ағарып атуы, сұр- 3. Киімімн аллыкғы окі онірі. артки гылттануы. Кейікгі иіаналар бозарып бойы. 4. Өзсинік. жолдык жағасы Те- атқан таң сәулесі астында қүлды рап қалып барады (Сәрсенбаев). 2. Өці кіздің. жагасы. Қаруымды алып іні* кашу, түсі езгеріп, куқыл тарту. Ка- түр Кара теңіэ бойында (Мәүлғнов)- расақал үялғаннан бір қызарып, бір бозарып, жердің тесігі болса кіріп ке- Арқан боны — күцніц көк жиектсН тстіндей болды (Хангслдин). аркаииын уаындығындай көтерілүі- БОЗБАЛА зат. Бойдақ, жас жігіт. Осыны Күн аркан бойы көтеріліп цалган кез ойлап рулімен қозғала. Шықты міне тракторшы бозбала (Орғалиев). еді (Сағымбаев). + Ок бойы — окшау. жеке дара алда ж^ру, алдіа туру Күн- БОЗБАЛАЛЫК. заг. Жігітшілік. бойдақ- діз аттин да түспей, өзге жүргіншілер- . тық. Бозбалалық, — Кыз қарадық, Қал- дон ок. бойы алда отырған (Әчс^ов). жың, эзіл сөйлестік (Абай). -т^ Бой ал д ы р д ы — опык жеді. соккы БОЗБАЛАШЫЛЫҚ қ. бозбалалық. кврді, Көп адам дүниеге бой алдырғая, БОЗБДСТЫҚ қ. бозбалалық. Бой алдырып, аягын көп шалдырған БОЗҒЫЛ сын. Акшыл. боздау. А қ жібек- (Абай). 4- Бой жиды — есін жиды, тсй шумақталып, Бозғыл түман таига мсңгсрді Ауыздықпен алысып бара шөккен (Қалауова). жатыр. бойын жиып ала алмай мінгея бала (Керімбеков). -4- Бой жетті— БОЗҒЫЛДАМУ от. Бозару, ағарү (танныц атуы). Таң бозгылданып көқілсіз итып кыз ср жстті. улкейді. Нурсултан қы- ксле жатыр (Мүсірепов). зының бой жотконін көптен бері созе- Тін (Кербабасв). Пой кетерді—бой жазды. кеңіл көтсрді. Жүмыстан соқ кел достым Бой жазалық қыдырып
БОИДЛҚ — БОҚТАУ 117 (Сэрсенбаев). + Бой күйездік — дәр- БОЙЖЕТКЕН зат. Ержетксн, бон түзеген уенсіздік, шарасыздык, жалкаулық. кыз. Бүл үйде Баймағамбеттің бойжет- Бос белоеу бой куйездікке душар қыл- кеи туган қарындасы бар (Муқанов). ган. ғттең сен мүгедектік. Әйтпесе, ке- лер ме едім, партиялық арыма қол сал- БОИЖЕТУ ет. Өсу, ср жету, кемеліне ке- лу. Комсомолка бой жетті Москвада, ғызар ма едім, — деді Баймақан (Мус Партизан боп аттанды к,ас жауына (Молдағалиев). тафин). -4- Бойын аулак салды — өяін- өзі кашык ұстады, үйір болмады. Ка БОИЛАТУ ет. 1. БоГілау етістігінін өзгелік питан Немо менен бойын аулак, салғы- етіс турГ. 2. Сініре қағып кіргізу, сн сы келген адам сияқты көрінетін изу. Уысында болат болған Бойлатиды (Верн). + Боны бекіді — куаттанды, шегелерді Нелер аттың түяғына кайратқа мінді, өзінөзі биледі. Сол (Аманжолов). бойын бекіткен қалпыноа Бейсебай сө- зіне саспай салмақпен жауап қайырды БОЙЛАТҚЫЗУ бойлату етістігінііі өзголііс етіс турі. (Бегэлин). -4- Бой бермеді — ерік бер- меді, ырык бермеді, көнбеді. Айтуың БОИЛАУ ет. 1. Белгілібір суйықтың терен- уят басқаға, Бетімең кетсе бермей бой. дігін көпшілікке тусінікті жанды-жан- Хольц айтса қалып айтпайды, «Бада сыз норсеніп узына бойымеп шамалап ны жастан» дейді ғой (Айнабекүлы). өлшеу. Кып-қызыл бария майданға + Бой ж азды — сайрандады, кыдыр- Басыммен сүңгіп келемін, Бойлап бір ды. квніл көтерді, дем алды, тынһікты. шығып цайраңға, Ойлап бір кешіп те- Күн менен жаңбыр кездесіп, Ойнады реңін (Ә. И.). 2. Белгілібір затты жара- шүғыла құбылып. Жүмыстан соң кел лап жүру. Канал, Каспий, Волга Оойлап достым. Бой жазалық қыдырып (Сэр- Астанаға барамыэ Өмірімізді көрсек ео.чбгсв).+ Бой түзеді—сәндснді, көрік- ойлап, Өзіміз таң қиламыэ (Ахметбе тенді. Жаңа ғана бой түзеп сәулімдене ков). Дон толқынын каналды бойлап, бастаған сүлудың коркі қаніиа қыэық- Келеді күннің нүрымен ойнап (Өмір- тырса да Айқын сабыр тапты (Әбішев). бсков). + Өміргс бойлады — өмірго -4- Бой үйренді — үйір бОДДЫ, дағды- карады, түсінді, білді. Жомарт Байма- ланды. Бой үйренгеннен кейін Бексейіт қанға «желдей ерікті> желдіктеп мін- маған үй Ішінде кімдер барын айта ген усүртшы.шқ Оар. Сандалма! Өмірге бастады (Муканов). -4- Жаз боны — бойла — деді (Мустафин). -4- Ойға ұлан жаздан, жаздың барлык уакыты. бойлады — ойға батты, үзақ ойға түсті. Жаз бойы Күлан өтпес пен Күдаймен- Ойға бойлап, тар үйде үлкен іс жасап денің кең шиырына сиыса алмай... қақ- отырған кең жігіттің қабілеті көрінеді тыгысып келген скі байдың аядай жср- (Мустафин). гг арқа тіресіп қонып жатқандары жай БОИЛАУЫҚ сын. 1. Мойны кайтпаіһыи, арыншыл (жылкы туралы). 2. Қырсык. да емес сияқты (Мусірепов) -4- Жыл кыңыр, бірбсткей (адам). бойы •—бір жыл ішіндегі мезгіл, жьіл- дьщ өне боны. Үм-терт жыл ііиінде БОЙЛЫК зат. Киімнің боны. тапцанымыз. агылшын, орыс байлары- БОИСҮНДЫРУ бойсұну етістігініц өзгелік етіс түрі. нщ елу-алпыс жыл бойында тапцаны- нан артыгырақ (Мустафин). -4- Кун БОЙСҰНУ ет. Бағыну, көну. Князьдер Ки ев князінс бойсүнбай тіпті тэуелсіз бойы — күн ұзын, ертеден кешке денін. болып кетті (СССР тарихы). Күн бойы күтемін, Келер деп хабарың, БОЙСҮНҒЫШ ет. Бағынғыш, көнгіш. Кайғырмай не етемін Бізде жоқ наза- БОИШЛҢ сын. Ұзын бойлы. бойы бнік. рың (Абай). -4- Тал бой — туда бон, гүлға, дене. Тал бойымнан мін тап- салалы. Бойшаң кескінді келген бүл Щ бір табасың, Өйте берме үнемі, ей, қыз сауык, кештерінде қатысьіп декла үмітсіз (Жамбыл). мация оқыюнын көргенім бар (Мука- &ОЙДАҚ сын. 1. Ж алғы з басты, үнленб®- і нов). сын. Бойы ұзындау, бойы БОИШАҢДАУ ген адзм. Сол кісі Үлжанды ырқына кондіріп ала алатын айлакер, бойдақ биіктеу, турки бнігірек. Алексашка хШт болуы керек (Тілеков). 2. Кой- |!БОКб(ААоЛй.шТазаоқтлд.сатуоР.йю)к.моккадакнөздүіл,кенатаә\\рттыүрлжі ісгуіг Дық токтыдан үлкені, ісек пен тұсак, 7өлсіз. сауылмай жүрген қысыр, ту Гшк Ішімдік заттар кұюға арналгаіі мал. Қис аман иіаңьс гүлеп. тайлағы- нық, Босамай арқа иіелі Оойдағының, ыдыс. Әртүрлі тагами голы түрггм Алты ай к,ыс қияқ теуіп шықты к,ойы. кең столға шақырылган қонацтар бірі»- Айдардың пана қылып майда қүмын ші бокалдарын Болатовца арнап кв- (Ахыетбеков). Екінші Оір салада бой- терісті (Тілсков). дақ сиыр бағатын Ахметтердің ауылы і БОКС зат. Аркайы жасалған колкап киіп. ТҮР (Бегалин). екі боксердін ереже бойыиша жұды- , рыктасып, күш сынасатын спорттын БОИДАҚТАУ ет. Малды кыскы жайылым- бір түрі. гл (тсбінге) шығару ушш бойдақта- БОКСЕР зат. Бокска катысушы спортшы (бокепен шуғылданатын, слортшы). рын іріктеу. Сәрсенбсгй үзын қүрықша- БОКТАУ ет. Жәбірлсу, балағаттау, аузы- сын ада серкедерін бойдақтап алга шығарды (Бегалин). наи ак нт кірін, кара ит шығу. Оязіа
118 БО ҚТЫ Қ — БОЛЫМДЫ жетсін дегсн бон, Боқтап жүрмін бар- БОЛДЫРУ II ст. Адамзат, жан жануар* дын квп қимылдан, турлі іс эрекеттеи қылдап (Лбай). шаршауы, әлсіреуі, күиі-куатынын ке- БОҚТЫҚ зат. 1. Сыртқа шиғпрып таста- муі. Есеналы Таутанға құла қүнаннық ғам КӨЦ-К.ОҚЫР, сыпырылды. Боқтықта болдырған жеріндв кездесті (Тілеков). талтаңдсм. Жак-жаққа жалгаңдап Шр қарга жүр еді (Лбай). 2. Үи ішіндсгі БОЛЖАҒЫШ зат. Ьайкағыш, ойлағыш. Әліжан қарт болашақты болхағыш, зр усақ-туйск зат. 3. Луыс. Үят, жаман иэрсені бағдарлап отырады (Қ. Ә.). бьілаиыт сөз. Әттең, сорлы баланық өзіммен бірге боқтық естіп, өзіммен :БОЛЖАҒЫШТЫҚ зег. Банкағыштық,ой- қатар итсалпақта жүргенін көрмей о.г- | лағыштык. сем скен, — десен Күңше (Мүеірепов). 'БОЛЖ АЛ заг. Жорамал, мсже, багдзр. БОКША зат. Ескі. Сумка. Қөше бойлап бағі^т. Жеңістің болып болжалы, Кор- оқуға шапшаң басып. Шаттықпен жас гасын қүйрық қойлары Вагонге царяп балалар боқша арқалап {«Айкап»). маңыраган (Керімбеков). БОКЫРАУ зат. Ескі. Ай аты (ноябрь). БОЛЖАЛДАУ ет. Жорамалдау, бағдар- Бүрынғы кезде қазақтар боқырауда да лау. киіз үйде огыра Осрстіы. БОЛЖАМА к. боджал. БОЛАРБОЛМ ЛС сын. Білінер-білінбес, БОЛЖАУ ет. Байкау, алдынала білу. Жү- ман Игілік көиіінің қайда тср7қанын аз-аздаи, сол ғана. Әркімге болар- болжай алмай зуре болды (Мүсіре- болмас қатты-қатш сөздер айгып жа- пов). тыр (Сокпакбаев). БОЛЖАТУ болж ау етістігінің езгелікетіс БОЛАТ зиг. 1. Қүмісше жалтырантын кат- ты металл, көміртегі мен темірдің ко- сындысы. кұрыш. Лл қаракөк астымда БОЛ$ЛУШ ЬІ зат. Байкаушы. алдынала білуліі. Б олган істі Солжауіиы, Иоез- Белде болит қанжарым (Аманжолов). дан түсіп жолаушы (Керімбеков). 2. Ауыс. Асыл, мыкты, берік. Болат- пып жетем қурыиі, жүзім алмас, Д эу- іріне дәуренімді алған қийрап, Ер ба БОЛЖЫРЛУ ет. 1. Былжырау, бобырау, тыр. ел үйқылы жерден байлық, Тас- иі түсіп жұмсару. К,ысжуаси-жуаси ке- қындап шыгып жатыр кенім қайнап ле, тіпті болжырап кегті (Осеева). (Айнабекүлы). 2. Ауыс. Босау. — Йемене болжырап БОЛАТТАП сын. Болат сняқты, мыкты бе- барасыңдар, жардан, ага-іні, экеде* рік. Лт мінбеген жаратпай, Әскері те- айырып кан қақсатқан фашистерсе квз мір болаттай, Жеңілуді білмеген жасы өтпейді — деді ЖанОота (Мус (Жа.мбыл). Бүргыиіының болаттай тафин). Бүрқанган күшін ісөрді елім (Ж аро- БОЛМАШЫ сын. Шамалы, сэл гана. аз коэ). ғана. Кішкене столдың бір басындагч БОЛАТША сын. Болат сияқты, болат тә- шамның білтесі қып-қьишл шок,к,а аіЗ- різді. Кара көз қарап маған көп қа- оалған. Күпия қайғы өртеніп бойын налып, болмашы сығыраііып түр (Нүр- алған. Болатша, дірілдеген жалыи кор- пейісов). Караиіа үйлердің орнында, ген Бір күңгірт тартып және оттай үй деген болмашыны арқасына қоя- жанған (Абай). дырып алып, қулаған тамдай опыри- БОЛАТІІІЫ зат. Болат қорытатын жсрдегі лып жалғыз-жалғыз түйелер ғана ха- жумысшы. Жайыққа қарай ағындьі, , тыр (Мүсіренов). Күлкі ойнап бетіне. Болатиіы отыр са- і БОЛМЫС эат. 1. Жалпы өмірдегі коғам- Сырлы, Кайықтыц бір шетінде (Мэу- лснов). дык күрылыс. Өзім іс білгсн ша^тағы жа.іпы жағдайды. ауылдагы таптыя, БОЛАШАҚ зат. Келешек. алдағы уакыт. қайіиылықты , қоғамдық болмысты. Шекарада солдат түр Болаіиақты қор- қысқаша Солса да баяпдап өткім ке- ғап түр (Ахметов). Болашак, архитек леді (Квбеев). 2. Объсктнвтікшындык. тор мен к,урылыс инженері колхоз қа- болмыс мнгерия, табнғат жэне солси- ласыныц макетін жасауға келісті якты коғамдық өмірдің материалдык (Омаров). іцарттары. Адам өзін кейде лссраты- БОЛ БЫ Р сын. Былбыр, сылбыр. бос. Қей- лыстағы шын болмысы.чан кеммін деп бір қойлардың терісі жүмсақ, болбыо те ойлайды (Ильенков). келсді (Ермсков). БОЛБЫРАУ ег. Сылбырау, босацсу. БОЛУ ет. Өз алдына жеке қолдзнылыай- тын, бір сөзге косактала айтылатын БОЛБЫРЛЫҚ зат. Сылбырлақ, бостык, көмекші стістік (жоқ. бар, емес т. б. босандмк.. Аодотья ыза болып, жылап матнасъжда). Қүңіие мен Назыкеш те жіберуге сэл-ак, түр. «Болбырлығымды Сейітке қатты, риза болып келеді (Му сірепов). Қөп елден бүрын, бүл кісіге қарашы. взімнің босақдығымнан са- бацца кешігіп отырмын», — деді (Ни кездесуім ақыл да болар (Әуезов). колаева). Бас-көз болды—камкорлык жзса- БОЛДЫ РТУ болдыру етістігінін өзгелік ды. карады, басшылық етті. етіс т\\'рі. БОЛДЫРУ болдыру етістігінің өзгелік етіс БОЛ ЫМДЫ сын. 1. Алымды, күшті (адам туралы). Безеп қапсың қолыңадомбы- түрі. раны, Болмағпнды болымды болдыра-
БОЛЫМСЫЗ — БОРДАКЫЛАУ 119 ды (Жамбыл). 2. Жүнрік, куатты (ат Жапонияда соғыс тіректері қүрылуда, туралы). 3. Етістіктіц болымдц турі. демократиялық лагерь елдеріне қарсы ООЛЫМСЫЗ сын. 1. Әлсіз. кушсіз. Орын- арандатуіиылдық зрекеттер үйымдас- сыз ыржың, Болымсыз қылжсің. Бола тырылуда, агомдық бопсалау саясаты ма дзулет, нэсіп бұл? (Абай). Болым- жүргізілуде (КПСС XIX съсзі). сыздан үлгі шықпас, Көңілсіэден күлкі БОР зат. Жазу уіиін колданылатын жұм- шыцпас (макал). 2. Гр. Болымсыз сақ ақ балшык. известь. ...Ол к;алта- стістік. сындагы кіиікене ақ борын алып, өзі БОЛЫС зат. Ескі. Россияда Октябрь ре- сүйеніп отырған кереее жартастың бе- волюаиясына дейіи территориялык тіне жаза бастады (Бегалші). жер ыцғайымсм бөлінгсн уездін бөлім- ІБОРАЗДА зат. Жыртылған, аіідалған жер шесі. 1916 жылы он торт болыс елиі- дей соқанын нс плуітың копарып кет- ріліп, адам саудасы, ар саудасы қыз- кен тсрсң ізі. Мысықбек соцаның ған кезде, сол .базардың кіндігі дол лагынин мықтап үстип, бораздамен ган кок үй әлі түр (Мустафин). келе жатыр (Мұстафин). БОЛЫСКҒ.И зат. Жарқырзран ак никель. ПОРАН зат. Карды не топыракты суира Терезеден күн нүры ақ болыскей кро- көтеріл үйыткып соғатык катты жел. ваттың төсегіне қүііылып, үй іші бү- дауыл. Боранда, дүлей соқцан дауыл- рынғысынан да жарығырак,, көңілдірек дарда, Карлы муз бүршақтаған жау- (Мустафин). ындарда (Токмағамбетов). + Жаяу 50ЛЫСТЫҚ зат. Аймзктық. Болыстық мектепте оқу басталганына бірнеше боран — боран мен дяуылдян гөрі бә- сенірек буркасын жел. ай откен болатын (Көбсев). БОРАНДАТУ борандау етістігініц озгелік 60ЛЫСУ ет. Комектесу, жәрлемдесу. Ер- етіс түрі. ден апасына болысып, үйдің керегесін БОРАНДЛУ ет. Боран соғу, желдіц ұитқи жайысып, уЫқ шаншысып, киізін жа- күшейе тусуі. ...Ж ел көтеріліп. жацын- бысып, ширак, қайрат көрсетті (Бега- да хауған қырбық қарды айдап, жаяу лин). борасын басгалды (Бегалин). гЮЛЬШҒВИК зат. Табанды большевизм- БОРАСЫН к. Бұрқасын. ніц жолын қуушы, марксизм-ленинизм БОРАСЫНДАУ ет. Борзн болу. боранда- ілімімен каруланган коммунист. Ке- ту. дейлерге бостандык, ала келді, Боль БОРАТУ борау етістігінін өзгелік етіс түрі. шевик Николайды мзңгі жеңді (Әзір- БОРАУ ет. 1. Кар я тонырактьш сурыла блев). көтеріліп үйткып соғуы. Айналада ап- БОМБА зат. Жарылғыш, тұтаиғыш сна пақ элем, Машықтай қар борады (Қя- ряд. Қундіз ооран талдың басын жү- лауова). 2. Луыс. Октыи жаңбырдай лады. Кешке қарай демін ішке жыма- төгілуі. Бораган оққа қарсы жүріп ас- ды; Жаудың түнгі бомбасынан сақта- тыңғы қабат үйге кірдік (Бакберге- нып, Караңғыда қила көзін жумады нов). (Ерғалнев). БОРБАЙ зат. Аяктын тізслен жогарғы ЗОМБАЛАУ ет. Жарылғыш снаряд тас- жағы, саннын ішкі жағы. бүт. Токен тау (бұзу, кнрзту т. б.) Фаиіистердің козбауырмен қайқаңдап қүмнан Оылай котеген самолеті бейбіт елдің гас- шыға бергендс, Ахмет коре салып ат- талканын шығара бомбалапты (Әбді- ты борбайға бір көмді (Мүстафин). кздыров). Арка сті арша, борбай еті борша ВОМБАЛАУШЫ зат. Бомба тастаушы. болды — азыгт. тозды. жудеді. шар- Бомбалаушы самолеттер үиіін эуе жо шап-шалдықты. Сар дала, кімдікі едің лын салумен шүгылдана отырып, бүл өткен кезде, Кан болып, жан шығарға мырзалар өзара сөйлесуді де умытқан жсткен кезде? Арқа ст арша, Спрбай хоц (Бсйбітшілік даусы). ет борша болып, Еттен өтіп, сүйекке БОМБАРДИРОВЩИК зат. Үрыс кезінде жеткен кезде? (Куанышбаев). карсы жактык соғыс объектілерін БОРБАИЛАУ ет. Қамшы үстіис камшы бомбалайтын, бомба тиелстін үлкен басу, такымдау. Оспап таііды онан самолет. ...Канагтарында қызыл жүл- сайын борбаіілап басқа-көзге төпеп: дызы бар... штурмовиктео, бомбарди- *Аруақ, аруақ/ — деп Абайларды к,у- роащиктср үшып өтіп жатыр (Ильен ып жетті (Әуезов). Кос буярылды ков). парлап жеккен саған жан ілесе ме? Бірақ ақын айтыпты ғой, коп борбай- ьОП-БОЗ сын. Күп-ку. каи жоқ, сөл жок. лама (Мүстафнн). Сирожиддин толық сауыққанымен, элі де Солса әлсіз, бетінде қак жоқ, боп- БОРДАИ: бордай тозу ет. Быт-шыт болып азу, тоз-тоз болу. Бордай то- боэ (Айни). зып кеп едік, Жем болудан қүтылып. СОПСА зат. Қауесет, өтірік жорамал. Ла- Азаптан ауыр сытылып. Етек-жеңді манштан отіп шығамыз деп екі жыл жиып ап Катирга бүгін теңелдік (Ха- бойына мақтанып келген накүрыс Гит- лык акындары). лер өзінің бүл бопсасын іске асыруға тіпті ғрекет жасауға да вата алмады БОРДАКЫ зат. Семірту үшін жемге бай- лап, кутіп отырган мал. (Сталин). БОПСАЛДУ ет. Қауесот тарату, өтіргк БОРДАКЫЛАУ ет. Малды семірту, бап- тап күту, союға әзірлеу. Шошцаны жорамал жасау. Батые Германия мен
120 Б О Р Ж Ы Қ — БОСАҢ бордақылауды барынша кең қолдану БОРІЦ зат. Капуста, кызылтл т. б. овощ- тардыц қосыидысынан жасалған сор- жолымен шошқа иіаруашылығының палы тамак. өнімділігін арттыру туралы моселеге зор көңіл бөлу керек болиды (Хру БОРЫК I зат. Та.мыры ак, жұмсзқ сулы жсрге шығатын өсімдік (камыс). Ер- щев). теден-ак, Ұлықпан Судың бойын *{б<- БОРЖЫҚ сын. Быржык, семіз, баттиған, дырған. Борық тартып тереңнен Тал бұлтиған, томпак. Жузі балқыған келте шыбығын сыдырған (Шншш). мурын зжсмнің боржық беті қатпар- БОРЫҚ II зат. Ащылы жер. ланып дір-дір етеді (Гладков). БОРКЕМ1К сын. Үгітілмелі, опырылып БОРЫШ зат. Қарыз, бересі, міндет, па- рыз. Отанды қорғау — Казак, ССР-ніц сынғыш, уатылғыш. эрбір азам.атының қасиетті борышы БОРЛАТ зат. Арзан колды кызыл түсті (Қаз. ССР Конст.). кеэдеме, мата. Ксбинетте тұрып соң- ғы рет темекі тартысып, қызыл бор- БОРЫШКОР зат. Қзрьізлар. Аяғыңды ац- дып бас, ей ЖақсылыҚ. Өз басыңда лат жайманың үсгін күл ғып тастады усының бар бір бақсылық Борышқор- (Николаева). БОРЛАУ ет. Бор қосу. бор жағу, бор аык, адамға қиын нэрсе, Әрцийда өсіт- араластыру. Әрі борлаған, орі ыстык, кізеді мал таг.шылық (Абай). киіз эйел білектерін сойып түсіре бер- БОРЫШТАНУ ет. Қарыздану, карызға ба- ту, берссі болу. Елден коп қарыз алып, ді (Мұстафин). борыштанып қалдық. БОРПАС сын. Солғыи, бос, босац. Борпас денелі... мүусых басын көтеріп. шынта- БОРЫШТАР зат. Қарыздар. ғына таянып... келгендерге түнжырап БОРЫШТЫ сын. Қарызды, бересілі. қарады (Федин). БОС сын. 1. Ж ұмыстан тыс, пайдаланыл- БОРПЫЛДАҚ сын. Бос, жұмсак. Бүлж ер- мэган уакыт. Бос күндері ағай екву- дің топырағы тығыз емес, борпылдақ міз кітап базарына баратынОыз. (Ан (Мұстафнн). ин). 2. Еркім, азат, бостан. Есіңде бао БОРПЫЛДАУ ет. Болпылдау, қопсу, нәр- ма жас күнің? Көкірегің толық, басыц сенің ыдырап көтерілуі. бос (Абай). Есімде, дзл осыдан он БОРСАҢДАУ ет. Томпаңдау, домаланып ж ы а бүрын, Бос тастап жүрген кезім жүгіру. ой шылбырин (Аманжолов). 3. Беке?. БОРСУ ет. ІІәрсенін исі шығып шіри бас- күр. қалан болса солай, әншейін. Бос тауы, кызу, босау, бүзылу. Ет жылы өткізу өмірді Ақмаққа көңілді (Анна- жерде түрып, сасып борсуга айналып- бекүлы). 4. Ішінде ешнәрсе жок д. «• ты. Онда да. мунда да шашылған бос БОРСЫҚ зат. 1. Сусар тұкымдас, сүйір ыдыстар (Айни). Күрт қайяатып түмсыкты. дөрекі кылшық жүнді, икем- жатқан үйдің қазаны бос болмай- сіз кішірек жырткыш ак. Арыстан. ды (Әусзоэ). 5. Нашар, әлсіз, нык аю, қасқыр, түлкі, бпрсық. Сілеусін, емес, лысьзк емес, жүмсак. 6. Қурала- жолбарыстар күнде жортып, Тулаған қан. ешнәрсесіз. Е лге хеткенде маған аққан бүлақ тасқынында Асаудай ой- жетпей бос қалдым. 7. Ораусыз. Бө- нақ салар балык, шолпып (Жамбыл). рік астынан қоңыр кереге көз мэнерлі 2. Ауыс. Бірсудін еңбегін қанаушы, ишт орамалды бос салыныпты (Косы- арам тамак. Айғаныс Хадишаға сені баев). + Бос бел бсу—салақтьік, жал- Тайгүяқтың борсығына жем қылмас- каулық, пысык емес, жүмсак. Босбел- пын. — деді (Акыкжанов). беу, бой күйездікке дцшар қылған, зт- БОРСЫТУ борсу етістігінің өзгелік етіс тсң сен мүгедектік! дйтпесе, келерме „ түрі. БОРТ зат. 1. Кеменіц, авточашинаиың, са- едім, партиялык, арыма қол салтызар ма едім, — деді Баймақан (Мұстафкп). молеттін қабырғасы, бүйірі. Самолет БОСЛҒА зат. 1. Есіктің екі жағы, екі жак- бортындагы сопақша келген аласа те- тауы. Аласа, төбесі шатырша шағы» резелерге жібек перделер үсталган (Кербабасв). бөлмеде мүлік аз. Жабайын теміркро вать. үлкен чемодан, бір стол. босаға- БОРТЫЛДАТУ бортылдау етістігінін өз- гелік етіс түрі. да ілулі шахтер шамы көрінеді (Мус тафин). 2. Отан. Ж ақын жүрсем мен БОРТЫЛДАУ ет. Шорт сыну, шорт үзілу, торіһде жаннаттың Алтын діңгск — бытырлау, тарсылдау. 93ім туған босагам (Аманжолов). БОРША-БОРША сын. Іілім-тілім, бөлек- БОСЛНУ І. босау етістігініц өздік етіс т\\'- белск. Әр үрган сайын жаңагы адам- ның терісі бориіа-борша боп жүлынып рі. 2. Ет. Әкелдік босануы. бала тууы. түседі (Айіш). Кызы жүкті болды десен хабарды ес- тіп, Танаіитың бэйбішесі, босанар ке- БОРШАЛАНУ боршалау етістігінің ырык- сыз етіс түрі. зінде, барады да туған баланы қой- нына орап алып үйіне қайтады (Му- с о т ! І ? ;7 АУ 07- Г-тті тілгілсп. кесіп жаю. кзисв). БОі ШЫН зат. К.оғадан токылған аяк БОСАҢ сын. Бос, болбыр, сылбыр, салак. киім. шорке. Сокісе иіығу керек бол Казган арна үіи көш жерге созылды. ІІІынықтырды талий босаң қыз. үлды; ей. илдымен етігімізді шеше тастап, Кок өгіэдер скреперді сүйрелеп, Талей жерде мойынтүрык, үзілді (Нрғалкев)- қоғадан тоқылган бориіынымызды кие- міз (Сәрсенбаев).
БОСАҢДАНУ — БОЯУ 121 БОСАҢДАНУ босакдау етістігінік ырық- БОТА зат. Туйенін ж ас твлі. Бос тірсек, сыз егіс турі. үзын сирақ боталармен, Жаздың жүр БОСАЦДАУ сын. Бостаү, болбырлау, сыл- лақ, қоэы тойын тойлап (Токмағамбе* бырлау, салактау. Есет дділден бір тов). Бір жақта Оота боэаап, түйвшө- хис умен, бойы аласа, жүрісі сыл- гіп, Қалдыма боран көміп, иесі өліп быр, орын таппай сөйлемейтін, кейде ( Бскхожиы). босаңдау да көрінетін (Сагымбаев). БОТАДАЙ сын. Бота сиякты, момын. мои- БОСАНДЫК зат. Бостык, болбырлық, тиған. Сырға дкесінен де берік екен сылбырлық, салактык. Кдтерлі жолда Ардақ. Жас ботадай монтиган жүзін сескенусіз квле жагқан Мэулен қоіи- бүэбастан орнынан түрды (Мұстафин). тссар сзтінде босаңдық жасады (Шай- БОТАКАН ааг. I. Ж ас ботаны жаксы көр- мерденов). гендікген еркелетіп айтканда колда- 60САҢСУ ет. Сәл босау, босаккырау, ел- нылады. Сафара той қылғанда, Дуыл- жірсу. КүнанОай босаңсыған пішіндер- даған қой қоздап. Тойдың өэЫ сал- дің барлығына жалғыэ көзін оқтай қа- ғандай, Ботак,андар жүр боздап (Жам- дап. атып жібергендей қарайды (Әуе- был). Ботасыз боздап інген қумға зов). шөккен, Иесі, ботақаның қайда кеткен (Бекхожнн). 2. Ж ас балаиы жаксы СОСДҢСЫТУ босаксу етістігініц өзрелік көргекдс айтылатыи текеу сөз. Коіиа- егіс турі. қаным, ботақаным орбі енді. /Ійсгхз БОСАТТЫРУ босату етістігшін өзгелік түнде күзеткен мен сендерді (Әбілсв). етіс түрі. БОСАТУ босау етістігіиіқ өзгелік етіс тү- БОТАЛАУ ет. Бота табу, түйеніц бота- рі. лауы. Түйе көбінесе екі жьида бір бо~ талайды. Лқ қоян қашар жоталап жар- БОСАУ ет. 1. Буыны күру, сылқылдау, эл- жар-ау, Ақ тийлақ өсер Ооталап жар- сіреу. Машаның буыны босап, түла- жар-ау! (Айтыс). Ьойы мүздап кетті (Ильенков). 2. Шы- БОТАНИКА зат. Өсімдіктер дүниесін зерт- ғу. бостандык алу, ерік алу. Түрмеден тентін гылым. Оқушылар эр сабақт-ш босанганнан кейінгі бірінші түнде Пе- вздеріне тосын бір жақалыққа кенелйі, тердің үйқысы келмеді (Лацис). 3. Ке ботаниканы қызыға оқитын еді (Имал- ну. Қөргенім әскер өмірі. Желбегей жанов). түгіл белбеуім Сосаса жүре алмаймын, —деді Баймақан (Мұетафип). 4. Ішін- БОТА-ТАЙЛАҚ %, тайлақ. де еш нәрсе жок, құр ыдыс туралы БОТҚА зат. Д&нді пакылдарды бөктіріп пісірген кою тамак* (каша). Бір күні айшлады. Күнтуар босаған кесені Дэ- шешем маған Тоты ханымға сүтке бас- мгліге үсынды (Омаров). қан күріш ботқа апарып бер деді (АГі* БОСКА үст. Бекерге, әншейін, текке. Бы ни). лым таппай мақтанба, Орын таппай баптанба Күмарланып іиагтанба, Ой- БОЦМАН эат. Кеменің кіші командалкк нап босқа күлуге (Абай). күрамиіідагы шаруашылык жагын бас ка ратын К1>1. оОСҚЫН заг. Үркіп көшкен ел, жосып канғырған жүрт. Д э л биыл тыныш еді БОЧКА зат. Белін күрсаулап, қабырғасмн иіп, бірнешс бөлек ағаштан вемесе те- ел босқыннан, Ж ы л болды қылыш мірден жасалған цилиндр формалы тартқан алмас қыннан (Ахметбеков). ыдыс. Николай Андреевич бір үйдің Ауды екен сорлы ж е неге бүдан Көп- жанындагы қурап, кеуіп қалган бочкі- терге еріп ылғи босқын кезбе (Бек- _ КОЖИН). ны көрді (Ильенков). БОСҚЫНШЫЛЫҚ зат. Үркіншілік, ка- БОШАЛАУ ет. Малдын туар алдында тол- шьіп-пысушылык. рак кысып өз бетімеи бір жакка ке- ЬОСГАП-БОС усг. Бекерден бекер. тектен- ^ тіп калуы. Желінін толтырған бие бо- тех. Жүйрік қ и я л қызды алысқа шалап кетіп қалама деп қауіптенгсн үиіырды, Кейде қырға, кейде сайға Есілбай бір үшын өзі ұстап үзын ар- түсірді... Ыстық көрпе қымтап оны бос- қанмен оттатуга ойлады (Мүкаков). тан-бос, Көэдерініц еттерін де ісірді БОЯЛУ бояу етістігінің ырыксыз стіс турі. (Ерғалиев). БОЯМ А сын. 1. Бояған, бояулы. 2. Жал- ^ОСТАНДЫҚ зат. Еркіндік, теидік, өз ер- ран, отірік. Жүрсктің сөзін сөйле тіл, кі озінде болушылык. Болыиевиктер- Жалғаны жок, бояма (Абай). дің сртықиіыАығы, әрбір еңбекші адам- БОЯНУ бояу етістігіиің өздік етіс түрі. кың бпйына, бостандык, үшін күресу БОЯТУ бояу етісгігінін өзгелік стіс түрі. деген сананы сіңіреді (Мүқанов). БОЯУ I зат. Бір заггы бір түстек екінші бо стд н ш ы л ы к зат. Еркіншілік, тәуел- түске айналдыратын хнмиялық зат. Оң сіздік. жақ бетінде көк бояу жүққандай кв- герген бір дақ бар... Ол Жүман қим- ^ОСГЫРУ босу етістігінің өзгелік етіс ту- шысының дагы (Мүсірепов). Р«- БОЯ У II ет. Бір затты екінсді түске ;»й- ЬОСТЫК зат. Болбырлык, салактык. калдмрыгг эшекейлеу, эдемілеу. Ка- ^ОСУ ет. Бір жерден екінші жерге ауып бырға іргелррін қаракөк сырмен боа- хешу, шұбыру. Халы қ үшін қайғы ған ені тарлаі/ үзын коридор (Шай- іартып азап шегіп, Патиіаның зорлы- мерденов). Кез бояды—•алдадм, ғымен босып көштік (Әзірбаев). арбады, кылмысты жасырды. Сэуде>
122 БОЯУШЫ — БӨКСЕЛЕУ гер, молла зүлымсың, Халыцтың көэі> ПӨГУ ет. 1. Күпті болу, калыптан тыс артық жеу. Ж ас қозы уызды көп еміп, боядың (Жамбыл) тойып бөгіп қалыпты. 2. Ауыс. Ксне- !>ОЯУШЫ зат. Б ону жұмысыыеи айналы- лу, молаю. М иуалы қара буйра бацқа сгтын адам. Бояуишлар а.іебастрдың бөгіп Алматым хсатыр сниу гүлге еніп тоэоңын бүрқысатып өз жүмыстарымен (Әлімкүлов). Ойы-қырым да, далам болып жүр /Федин). да Гүлденген олке, қалам да Алтынды ПОЯУҒПЫЛЫК зат. Бояумсн заттзрды бо- пурга бөгіп түр (Халық ақындары). яйтын косіп. Енбскпенен, көз сузбей 3. Бығу, дәнді дакылдардын суға сал- күн көремін, Хсрахетім суретий бояу- ғзнда квмпиіп бортуі. шылық (Абайі. БӨБЕҚ зат. 1. Ж ас бала, сәби, иәресте, БӨДЕНҒ- зат. Кур тұқымдас кішірек дала кусы. Күнбағыс сабақтарының аржа- бөпс. Үйықтасьін деп бөбегім, Домбы- гында бір жерден бөдененің бытпыл- раның қос ішвгін Жамбыл бабаң қаға- дықтаған дауысы естіледі (Беляев). аы, Каққан сайын өлеңі Бүлақтайын Күбылжыған ән силып Саяда бүлбүл ағады (Жамбыл). Мектеп табалдыры- сайрап тур. Бодене салып бытпылдык, гынан жаңа аттағач жеті жасар бөбек- тер ғлденені жатырқағандай аяқтарын Шағала, қызгыш топ-топ іиіл (Халық еппен басады (Иманжанов). акындары). БӨБКІШК зат. I. Лдам меіі жануарлар- БӨЖЕКГЕУ ет. Кібіртіктеу, жүре алмау. дың көменіндегі кішкенс тілі. Бөбешігім /Кабыдан туған жаман ат, Шаба &«- аирып, қатты тамақты жүтындырмай майды Оөжектеп (АДаламбст). отырғаны. 2. Ауыс. Абдыранын, сан- БӨЖЕНДҒ.У /«. бөжектеу. дыктың кілт сугатыи тесігіндегі тілі. БӨЗ зат. Ж үка ак мата. Сәудегерден без ііӨГДЕ эат. Бөтеи. жат. таныс емес. Мен қалар, Ақындардин сөз қалар. Айта смен сол өмірге бөгде, Оәтен. Қүй шер- жүрер артымда Сөзімді аяп нетейін тіп, өмірбойо. жьірлап өтем (Әлімқұ- (Жамбыл). лов). Тымағын айналдырып киіп, со- БӨКЕБАИ зат. I. Жүннен, түбіттсн то- йылсыз бөгде жургіншіге уқсап келіп кылған мойынға орайтын шарбы. Сыр еді. іздегені кездеспеді (Мустафни). мінез адамның кигені — бүрме тон, те- БӨГДЕЛЕНУ ст. Өзін-езі ботсн санау, бө- рі іиалбар, мойнына орағаны — жилы ліну, жекелену, сырттау. Топтан жы- бөкебай (Гермаи). рылып, сен неғып бөгделеніп қалған- 2. Жуннен, тубіттен токылған эйел- С Ь іҚ ? дер басына тартатын орамал шалі. ііӨГЕЛЕК қ. бүгслех. Терезенің алдынан Оисында шаіиацты БНГЕЛЕКТЕУ а;. бүгелехтеу. бөкебайы бар, мауыты көйлекті цыз ЬӨГЕЛТУ бөгеу етістігіиік ырықсыз етіс түрегелді (Ильенков). БӨҚЕІІ зат. I. Аша түяқты каракуйрык түрі. БвГЕЛУ ет. Ксшігу, аялдау, токтау, то- түстес аң. Кайтқан қаэ қараиіадан ца- су. Бөгелумен кеш қалғандықтан, бу- нат қомдап, Жосыған, ақ бөкендер жүздеп, мыңдап, Ж ер үсті, аспан асты лар колхоздан шығысымен қатты жүр- бі (Сағымбаев). Ардақ кеткен соң жаңғырықты (Халық акыкдары). Бөкен жсліс — аттың екінмдегев богелмей Мейрам да кетті (Мустафин). БӨГЕН I зат. Жылкынын куйрығына ту- катты желісі. Аяңы тымақты алшы ки- гізгендей, Кісіні бүлбүл — қагып хүр- сетін кышыма ауру. Серменің торы ай- ғыры бөген болыпты да, цүйрығының гізгендей, Ш апқан атқа жеткізбес бо барлық қылы гүсіп қалыпты. ксы желіс Ы за қылды қолыма бір ти- БӨГЕН II зат. Кайыктыц табаны меи екі гізбей (Абай). Жақып (Ахметке) Желе кабьфғасын бекітіп тураты». біріктірс- жортып-ақ келеміз. арындама, жсйы- тін ағаш. — Ал, томен басыңдар, бірге ласын. Одан да белдер басқан бокен Кимылдайық, — дейді Одырбай, қолын- желісті айт — деді (Мустафин). + П«- дагы сүймен уиш н боген табаны мен кен кабақ — еті жок тік қзбак. Шо\\- тақтайдың арасын қуалай қарап, — ба- пардий кехілі бар, қаиыс қүлақ, Кой сыңдир томен (Сорсенбаев). мойынды, қоян жақ, бөкен қабақ. Ауы.і БӨГЕТ эат. Тоскауыл. кедергі, ілгішек. — омыргқа шығыңқы, майда жалды Аігіттер кетпендерін тастай-тастай са- Ой же.ікелі үқірсйггн болса сагац лып, Оөгет басына к,арай жүгіра жөнел- (Абай). ді (Айни). Су... қагты агып, Лутфул- БӨКСЕ зат. Адамның. жануарлярдын бе- лінен төменгі жағы, екі жамбастии ланың салган бөгетін жүлыа кете бер- түсы. Омардың бөксесі екі жағына ке- ді (ЛПки). Жүректе жігер бар, жалын зек ауытқып, әлде кімге еие. иеі» дел Оар Тосқауыл. бөгетті бузатын (Мүкы- бара жатқандай басы да селк-селх шев). * етіп барады (Мүсіреиов). Бокселері БӨГЕТУ бөгеу етістігінін өзголік етіс түрі. канал ііиінде, кеудслері сыртта қа- ІіӨГЕУ ет. Гоктзту, тосқауылдау. кедергі- лың көп мыңдаған қплын қауырт сер- лоу, аялдату. Судың жолын қүм бөгер, Блдіц жолын сум бөгер (макал). Ай меп Оарады (Мустафин). + Бөксг ша апай мскі дэм 7атып кетуге бө- басты — жүмыс басты, шаруа басты. геді (Д\\үканои). БӨКСЕЛЕУ ет. I. Агты бвксесінс соғу, үр\\г- БӨГЕҢКІРЕУ к. бөгеу. 2. Ауыс. Ексеру, дендету. Енді ‘бірде Женята қарады, Инеіи өзінше қимыл-
ЬӨКСЕРТУ — БӨЛУ 123 доп, бөкселеп барып қалған (Шаймер- бекулы). Бүл үйдің сипаты қысқы үй- денов). ден белек, тебесі ақ брезент, қабыр- ііӨКСЕРТУ бөксеру етістігінія өзгелік етіс ғасы шырмауық (Мұстафин). 3. Бүтін, турі. тутас заттыц жеко, бір бөлсгі. бөлше- БӨХСЕРУ ет. 1. Ж албыратып жырту, айы- гі. Үлт мәселесі дегеніміз пролетара- ру, жулып тастау. Кабаған итше өші- аттық революция туралы жалпы мэсе- гіп иіыға келер, «Мен қапсам бір же- ленің бір бөлегі (Сталин). 4. Окшау. ріңді бөксерем» деп (Абай). 2. Ауыс. Шеткері. Сойылдарын сүйргткен жүз Енсеріл, дендеп тзстаү. Жүмыс бехсе- қаралы ада.ч бір белек тур (Көбеев). ріліп қалды, жақын арада бітіп қа- лармыз. Белек жайылатын мініс аттары шүбап өзеыге қүлап келеді (Мүсірепов). иӨКТЕР зат. Таудың етегі, беткей. ...Тебе- Бір бөлек — өз алдына жекс, ока ніц бектерінен бір норсе қылаң ете т а . Мылтық атқан қус салған, Жас калды да, кезден жоғалып кетті (Ай Созвала бір белек, Су жағалап қутың- ви). дап (Абай). Бөлек-бө.пек — жеке- 6ӨКТЕРГІ зог. Қырғи, қаршыға, лашын жеке, дара-дара, оңаиіа. Тор.чацтары сиякты жырткыш кус. Ақсүңқардай бөлек-бөлек бөлліеде. Коиылғандаіі ғ,ырындай мен түрғакда, Тышқан ал эдейі арнап кврмеге (Тоқмағамбсгов), гол мақтайды бектергіні (Ж амбші). БӨЛЕКСІНУ ет. Жатсыну. жатиркау, ЬӨКТЕРЛЕУ ет. Тауды кабьірғалай, кап- бвлексіну, бойын аулакка салу. талдай, киялан жүру. Олай болса өк- БӨЛЕКТЕТУ белектсу етістігінің өзгслік 7емдеп, Алатауды бектерлеп Бұдан да етіс түрі. сырғып өтейін (Ж амбыл). ... Меңіргу БӨЛЕҚТЕУ ет. Бір аатты жекелеп айы- даланың қоңыр жотасын бөктерлеген рып окашалап белу, даралау. онаша- көмескі жолының горабымен... үиі ат- лау. ты эскер балу келе жатты (Әбдіхады- ЬӨЛЕНТУ бөлеу етістігінін езгелік етіс ров). Оқжетпесті тустігін ала бөктер- түрі. леп, батыс жак, қойнауына кіріп, ба- БӨЛЕНУ белеу етістігінің ырыксыз етіс түрі. лалар биігіне ерледі (Иманжанов). БӨКТЕРУ ет. К анжы ғаға байлау. тендеу. БӨЛЕТУ белеу етістігжі» өзгелік ет»с түрі. Атк,а қондық күн шыға, Кердім сені келер күн Гаэеттерді бір Суда, Бөкте- БӨЛЁУ ет. 1. Жас баланы бссіккс орап жаткызып күндактау. Әлди-элди ак, ріп ап женелдің (Мәулсиов). бөпем, Аю атып берейін. Орап жылы ЬӨҚТЕРШШЕК зат. Салт агты кісінін } малшққа, Бесігіқе бөлейін (Тәжібаев). канжыгасына байлаған заты, нәрсесі. 2. Қыста нтслгі, лашын сияқты кұсты Мәмбеттің бектеріншегі тоқ екен, ол- | суыкка тоңдырмау үшін орап байлап қою. Бвлеуінен шешіп алган ителгісін жалы. келген болар (Ә. И ). қолына алды. 3. Ауыс. Кұрметке, ба- ОӨКТІРУ ет. 1. Бегу етістігінін езголік кытха ксиелту. От арбаның (шінде Мамық төсек үстінде, Бесіктегі бала- етіс турі. 2. Дәнді дакылдардаи ботқа дай, Жамбыл мәэ Ооп бөленді (Жлн- бып).Тарыққанды цолтыгынан деме• жасау, быктыру. ген, Жабыццанды көмек Оеріп жеве ■ ЬӨЛГІШ зат. Ес.еп сабағыііда белгілібір санды тсң бөліктерге бөлетін сан. ЬӨЛГІШТЕУ Бөлшектеу. ЬӨЛДІРУ бөлу етістігіиіц өзгелік стіс тү- ген, Еңбекиіі үлын баласындай мғпе- рі- леп, Бақытты өмір •бесігіне бөлеген ЬӨЛЕ зат. Туыстас. алалы-сідлілі скі кыл- і (Халық акы.тдары). Гүлге боленд» дың балалары. Е кеум здің шешеміз бір | — айрыкша өн борді, жанарды. Емен- шешедсн туган, ңазац мүндайды бе.іе , деіі 6үгін бойладык, Диланы гүлге Сө- дейді, оны да біліп қойыңыз (Әбішев). | ледік (Аманжолов). Кглісімен лшқтап: атасын, нағашы, бө- ' БӨЛМҒ. зат. Үйдін жеке бір бвлегі. Жа- лесін (Мүкышса). байды қолма-қол арбадан түсіртіп 6ӨЛЕ-ЖАРУ ет. Ортактасу, бвліп алу. ' алып тер бөлмеге экетті (Мүсірспов). Күміс көл, көрксм сурет, эсем байлық, ; Коп бөлмелі улкен уйде эзірге екі-ақ Кайғысын йкеткендей бөле-жарып . жан (Шаймсрдснов). У'ш 6өлмелі үй- (Әбішев). Ж ьінды жел огты үрлеп дің орталыц Оөлмесі ас ішетін, ауыл алас үрып, Шетінен ала қашып бөле- адамдарын қабылдайтын кеқ бөлмг харып (Әбішев). (Мүстафнн). ^ Л Е Қ сын. 1. Ж ске, окаша. дара. Күр- БӨЛТІРІК зат. Қасқырдын күшігі. Бес Сыларым сүйіп бөбек Өзімменен бір- Оөлтірігін ертіп алып, Жанайдық ал- дей бэрі Ақар-иіақар үи Ооп белек ды-артынан орай қаптаган бір арлан, (Кырғыз ж ырлары). Түгінтартса майы бір қаншық қасқыр кетіп барады (Бе- галин). 2. Ауыс. Бұзык, каігыпезер. шыққан сиырлар, Бір белек түр, әл- жауыз... Нүрпейіс бастаған бес-алты мштеген бвбектей (Токмағамбетов). бөлтірік жетіп келді. Олардың ішін- 2. Өзгеше. ерскше, айрықша. Бірікквк де жүген үзген Мырзахмет, Шаяхмет белсенді елміз біз бір белек, Бізде те бар еді (Көбеев). хо қ кептен белек жеке тілек, Сайлау- БӨЛУ ет. 1. Түрлі түтас нороені біркеше ды тағы еткізіп зор іиаттықпен Белен- бөлшектеу. Ж уан Лутфулла нан мен сін қуаньішқа барлы қ жүрек (Айна-
№ БӨЛШ ЕК - БӨРТТІРУ халуаны твртке бөлді де, бірінен соң БӨЛІМ зат. 1. Вір нәрсенік жеке бөлігі. — Тапқан малымның бір бөлімінен ба бірін қылғып жұта салды (Айни). рышымды өтеймін, бір бөлімін өсімге 2. Есеи сабагында санды бөліп үйре- беремін депті (Алтынсарин). Генерал тетін амал. Есен төрт амалдың ішінде Панфилов диеиэиясының бір бвлімін- бөлуге шорқақ болатын. 3. Үлесіп алу, дегі көптің бірімін (Тілеков). 2. Меке- үлесу, болісу. «Бэрің бірдей, таласпай. меніц, ірі ендірістердін ішінде бола Оөліп ал!» — деп бір теңгелік күмісті тын әрбір сала. — Аудандыц оқу бо- лақтырдьі (Абай). Алтынды ила біл- ліміндегі жігіттер сен туралы хабар- ген бөле де біледі (макал). М эңгілікке лаған Жак,ы6екке (Иманжанов). і>і- мекенге жерімді боліп беріп ең (Ж ам- рақ, бүл жоспарды аудандык, жер бө- был). 4. Алшактау, жекелеу, окшау- лімінің аға зоотехнигі Калдыбай Кал- лау, аж ирату саралау. Біз шіркеуаі мүқанов мак,үлдамайды (Тідеков). мемлекеттен бөліп иіығардық (Ста 3. Аралас бөлшектердің белетіп сапы. лии). 90-жылдарда поляктың үлтшыл партиясынан марксистер бөліпіп іиық- БӨЛІМШЕ зат. Бір нәрсенін хішілеу бір саласы. Тізім тексеріліп болғаннан /се ты... (Б К (б)П тарихы). 5. Арпау, шы- йм топталған адам роталарға. взвод- ғару. белгілеу. 6 Ауыс. Шекарасын ай- тарға, бөлімшелерге бөліне бастады кыіідау, жігін ажырату. Бүл тиу цой- нау мен теңіздің аросын бөліп түрды (Мүкянов). (Степанов). •+• Қөңгл бөлді — иазар БӨЛІНГІШ зат. Бөлінуші бвлінетін сан- салды, аударды, зср салды. — Ж оқ, БӨЛІНДІ зат. Бөлінгішті бөлгішке бөл- сен оған көңіл бөліп, тереңірек зерт- генде тиетін сан, тиесі. теуің керек (Шаймерденов). Шекер БӨЛІНУ белу етістігінің ырыксыз етіс эр сөзінің қатесіз жазылуына көңіл турі. бөлді (Иманжанов). Қаракүл қойын БӨЛІСУ бөлу стістігінің ортак етіс түрі. өсіру мэселесіне үкімет ерекше коңіл БӨГІЕ зат. Ж а к а туған жас бала. сәбй. бөледі (Ермеков). + Ойын белді — наресте. Ә лди-элди. сү бвпем, бе- көнілін негізгі нысанадаіі басқаға ау сікке жат бөпем! Жылама, бөпем.лсы- дарды, айтатын сөзін бұзды. Ағай.м ен лама, Ж ілік шағып берейін (Сейфул- үйге келдім. — деген Мүраттың сөзі лин). Тілеген ойын бөліп жіберді (И м анж а БӨРГ.НЕ зат. Ұзьшша кесілген жуавағаш. нов). Ойымнан ой боліп қозғадың та- Кайырбектер де шайлығып қалмай. мырды Көқілге тік келіп, кетірдің са- ^айто пысмл, келвсі үзын 0өренелерді бырды (Абай).+Тун үйкысын терт бөл- тартқанда бабымен * толғап. байсалды ді—шырт ұйкыда жаткаи адамиыц тьг- қимыл көрсетті (Силанов). Өзеннің мышын алды. •+ Енші бөлді — сонау көмейімен осы кемерге дейін те- ата ананын үйлентеп баллларыиа бе рсңдігі кісі бойы ор қазамыз да тебе- реги! еншісі, үлесі. — Е, бәсе кеше біз- сін Оөрснемен жабамыз (Әбішев). дің замаиға дейін балаға еніиіні оке БӨРПНҒДҒРІ сын. Жұп-жуан. ебдейсіз- бөлетін еді ғой: үлкен ұлдың сыбага- Шүрқ-шүрқ еткеи шойын шоқ Казан- сына еншіге қоса көиі бастау тиетін, да қайнап бітеді. Бөренедей темір от кіиіі үлға қара шаңырац тиетін, ортан- Тербеліп тесікті өтеді (Жансугіров)- шылары малдан ғана енші алатын Боренедей діңкиіп жатқан малоар ор- (Мұқанов). нынан гурды (С. К.). БӨЛІПКК зат. 1. Түтас нәрсекіц жеке бө- БӨРТҒ сын. Көкшіл шұбар түс. Жүсіп өзі лімі. кМауэер.» атты. мылтықты мен йлды-арты дөңгеленген бөрте хоргаға Судан бүрын ұстап та көргем, эр бөл- мінді (Сағьшбаев). Карсы а,\\дь/ндағы шегін ыдыратып ап, қайта жинағанын да көргем (Мұкэнов). 2. Тутас еди ойпаңда отырған екі бөрте қоңыр зор ница бөліктерһг білдіретін сан. Бөл- денелі қүсты көрді (Сокпакбаев). шекке бөліп бүтінді, Есепте ақыл к,ос- БӨРТЕШІҚ сын. Д иал. Жусанды. боздьі қанбыэ (Өмірбеков). кішкске төбелер. ...У.ибет көлінің айна- ласындағы... бөртешік тобелерге зкаңо БӨЛШЕКТҒНУ бөлшектеу етістігініц кетерілген күн сзулесі шашырап түсг ырыксыэ етіс түрі. бастады (Бегалин). БӨЛШПКТЕТУ бөлшектеу етістігіяіц өзге- БӨРТКЕН зат. Денеге бөртіп шығаты» лік етіс түрі. жолік, бөртпе. Баламның декесіне БӨЛШЕҚТЕУ ет. Белу, уактау, даралаү. бйрткен шығыпты. совет Одағы жеңісті мерскелеуде, бі- БӨРТГІЕ I зат. Тарыдан. бидайдан т. б. рақ ол Германияны бөліиектеуді жэне істелген кою коже. Жүмыскерлсрге та- °\" ы жоюды көздемейді (Сталин). БӨЛШҒҚТІ сын. Уак-түйегі кеп, бірнеше- Ңертеқ тарыдан бөртпе жасап бердік- ге белінген. БӨРТГІЕ [і зат. Денсге бертіп шиккан БӨЛІК зат. 1. Бөлінген нерсенід бір бе кішкеие бөріткен. жслік. Кішкене ба лен. /һер шарының алтыдан бір бөле- лам етіне Оөртпе шығыгх бір-екі күннен гшде Совет окіметі жеңіп, жаца тип- оері аурып хсатыр. Өкпенің туберку- 71 мемлекет — советті/с социалистік лезге шалдыққан жерінде түйреуіштін мемлекет қүрылды (Смирнова). 2. Бел- п. мөлшер. Қөлденең бөлік әне Оір басындай кіиікене бөртпе пайда боли жыра болсын (Мустафин). ды (Кешербаов). БӨРТТІРУ борту етістігінің өзгелік етіс түрі.
БӨРТУ — БУ 125 6ӨРТУ ет. I. Денесінін сыртына усақ бврт- лет қонуға тез өте ділгір (Токмағам- пе шығу, жара болу. 2. Ауыс. Толу, бетов). торсию, семіру. Сібірдің бармақтспі ақ моншақ сүлысына тумсығы еркін ти- БРИГАДА зат. 1. Бірнеше полктан қүрал- ген қыр аттары бір жетіде бөртіп шы- ған әскерлердің және бір түсті (тиііті) кемелерден куралғаи соғыс-текіз күші- гыпты (Мүсірепов). Ыстық кун, қы- мызга қанып, қыэара бөрткен малшы- нін жнынтығы. Подлссный батареяның атыс үясына телефон согып, бригада- лар (Мустафин). Бүтақтары түйін теу- іп бөртіп түр (Бегалнн). дан бір маңызды бүйрык, алганын ха БӨРІ зат. Қасқыр, ит-құс. Аңқау борі қой барлады (Нурпейісов). 2. Өндірістік үркітеді. Ақылсыз адам ел үркітеді той. Жанат түрткілеп сөйлетіп отыр- ған Жантас стахановшы бригаданың (макал). Адам ойға тоймас, Бврі қой- га тоймас (макал). 2. Ауыс. Ер, батыр, , бастығы (Мустафин). Колхозға көмек- тесуге оқушылардан Оір бригада қүр- жаужүрек. Исатайдың барында Екі ган едік (Иманжанов). тарлан бөрі едік (Махамбет). ЬӨРІГУ ет. Дүрлігу, асып-сасу. Жазға бір БРИГАДИР зат. Өндірістік топтык меңге- рушісі. Ерденніқ үлкен экесі <гКызыл ай цалганда Ала сапыран болғанда, Беліне көіикен еліңді Бөріккен қойдай әскер» колхозында бригадир болып іс- қылармын (Ліахамбет). тейтін (Хангелдин). БӨРІК зат. Елтіріден, түлкінің пұшпағы- БРИДЖА зат. Ж ука кездемеден тігілген нан. не баска ан. терісінен істелген бас балагы бүрмелі иіалбар. Никурдыц... киім. Кәмшэт бөрік, ак тамақ қара 5осты, Сүлу қыздың көріп пе ең мүн- үстінде үзым қоныих етЫ, бриджа, от- қа шабатындар картузы (Лацис). ой түрін (Абай). Бсісыңда сенің Оөр- кің жоц. Адам көрер көркің жок БРИЛЛИАНТ заг. Қырлап әдемілеген ал (Жамбыл). м аз—кымбат тас. Товарды пайдасы- БӨСПЕ сын. Мактаншақ, көпірме. Мен бүл мен бриллиантқа саттым (Дефо). исосыма дейін сендей бөспе, мактан- тақ идамды көргем жоқ. БРОНЕНОСЕЦ зат. Қурыштан, темірдел БӨСТЕК звт. Іеріден не жабагыдан істел- істелген, жай ок өтпейтін соғыс кемссі. ген төсеніш Өзі отыр ақ ак>дың бөс- Жағалаудан қашықтыцта тағы бір зор тегінде Сайлатып сиінала үііді әскерін де (Ахметбеков). Торт Оүктеп, бөстек броненосец тур (Степанов). көрпені астына салып, шарт жүгініп отыр екен (Қуанышб.іев). БРОНЕПОЕЗД зат. Соғыс әрекетіне дай- ындаған, соғыс каруымен жабдыктал- ВӨСУ гт Мактану, былшылда^ көку. мыл- ған күрыш темірден істелген поезд. Ол жу Богімақан бөсе береді Кызыл Тіл- тізбек-тізбек болып іиабуыл жасап ке- діи аобосы сына ми? (Мустафин). оӨТЕГЕ к бвгеке. ле жатқан ақгвардияшыларга гранат лақтырып, бронепоездың иіегінуінс БӨГПКЕ зат. Құстың ас қорытатын мүше- сі Ыдырыс конвврттің өзіне бірдеңе мүмкіндік берді (Смирнов). жпзбодн »<о екен деген оОмен біп та- БРОНЕТЛНК заг. Қүрыш темірден істел- уық бөтекесінен інжу іздеген тғрізді ген танк. БРОНЕТРАНСПОРТЕР зат. Жаяү әскер иқтарды (Нәжми). ВӨТЕЛКҒ. зат. Сүйык зат куятьж түрлі мен соғыс куралын таснтын күрыш тс- мірмен капталған автомобиль. Терезе формада жзсалған шыны ыдыс. Куле- түбіндегі бақтың қасында жеңіл маши вакин үйінде жалгыз ӨЗІ... отыр, ал- дында бөтелке (Прубаев). на мен ірі калибрлі пулеметі бар бро нетранспортер түр (Казакевич). БРОНЗА зат. Мыс пен калайынын косын- дыси. Алаңда бронзалы ескерткіштін, Сүйкімді келбсгінг қарай түстім (Әбі- БӨТЕН үст. 1. Бөгде. жат. таныс емсс, | лев). зат. Тиные жолдарынын кабы- баска біреу. Бізге бөтеннің сүйемдей БРОНХИТ жерінің керегі жоқ (Сталин). Артым і нып ауыруы. жацсы. алдым қандай тамаиіа Пөтен : БРОШЮРА зат. Қелемі окі үш баспа га- елдің падишасы болғанша Өз елі.чнің бак. кішкене кітапиіа. терсем артык, тезегін (Аманжолов). . БРУСТВЕР зат. Окоп сыртындагы тогы- Кепілім менің — бір өзің, бөтея жан рзктык үйіндісі. Борейко аптығып- тесік таба алкас (Абай). күптігіп жүргендерге маэақтай қарап, БӨТЕНДІК зат. Ж аттык, өзгелік. туыспа- жалғыз-жалғыз бруствер үстінде бос ғандык. Сен бізге бөтендігіңді істеп тур (Степанов). отырсың. БРУЦЕЛЛЕЗ зат. Кара малда. шоажада ВӨТЕНСУ ет. Жатсыну. жатыркау. Сен және адамда болатын сыркырамалы мені бвтснсініп түрмысың. Сенімсіздік ауруы. күнне-күнге күшейе түсіп, биіиараны БРЫНЗА зат. Сүттен жасайтын сүзбе, бөтенсіте бастадым (Дефо). ірімшік. Сол картаныц ортасында БӨТЕНСІТУ бөтексу етістігінін өзгелік «■кирзавод» Брынза ма, таги сондай етіс турі. бір завод (Ергалиев). БӨШКЕ заг Суйык зат сакталатын ағаш- БУ зат. Суйык затти ысытудан шыккан тан не темфден істслгеи ыдыс. Ауыр дымкыл. Таяуда ат күиіін бу күші ба- усүк. май бөшкелер жеңілденіп, Само сады (Мустафин).
120 ПУАЗ — БУМА БУАЗ сын. Екікабат, ішінде б аласи бар, ным тапішйтын қарауыл жауышіач жүкті. Б уаз мегехсіндей қарны шер- меңһеп Кабаканский бізге карай аяң- жеркеніш тартып, будкасынсн іиьцпс ды (Обдікадыров). дады (Сорсеибаев). Кары жұқа, шөоі БУДЫРАУ ет. Дудырау, кобырау, бобь-- рау. А у . — бай қызындай нғуеткен 6а шүйгін, қүм қыстаган мал боидағы тү- маңдар! — деп Жанабіл дауысгады <хм асп. буазы төлежіп аса көңілді еОі кезде. Д енесі Оелуарынан жаланаі ВУДЗУ*?? Гул ашу, берту. Орталықтакең Шашы будыраған (Мүстафин). Будь алаң. Іші жас орман, бүтақтары буа- рап тарқатылып кегкен шашы, Км зып. хоиі иісін іиашқалы тур (Муста болған көзден аққан цанды жасы фин) . (Аманжолов). БУЛЛД Ы Р сын. Бүлдыр, карангылау. кв* БУКЕТ зат. Байланған бір буда гүл шош. Гүлдің бір букетін мана Талым еоосі мескілеу. Ойда-қырда буалдыр шіінде шүрқырасқан ж ылқшар (Мүсірепов). басына алып шығып та еді (Тілеков). Әнийнің к&З слдында буалды р түма* БУЛАМДЫРУ Оулану стістігінік взгсді;; стіс түрі. түр (Жармағамбетов). Буалды р тумак айнала Жауынды кеші көктемнің (Ле- БУЛАНДЬІРҒЫ Ш зат. Сүйыкты булашь* керов). ру үшін колданылатын аппарат. БУАЛДЫ РЛЫ сын, Көмескілеу, қарангы- БУЛАНУ ст. СүАықтыц буға айналуи. ді лау.бүлдырлау, анық емес. кеуіп үлгірмеген кер беті күн қыць- БУДД зат. Шумахталып байланған 65р гоп мен буланы п жатыр (Лаиис). Жерц- зат. Атғ%а қондың кун шыға, Көрдія ланып, күн нүрланса, Күн нүрмш сені келир күн, Газетте.рді бір буда қы зғалдақ, ІПеіиек атып жапыроп. Бөктеріп ап жөнелдің (М әуленоп). Гүлдеп өсіп қызармақ (Әбілев). БУДА-БУДА сын. Банлам-байлам, шумак* БУЛАУ ет. Тамақты нісіргенде бетін »г* шумак., топ-топ. Жолдың езуінде екі уып, ыстык суга үстау. мола түр. Моланың жаңа топырағы- БУЛКА зат. Видан үиынан пісірілгсн кцл- на буда-буда гүл тасталыпты (Бак- ше нан. бсргенов). БУЛАТТЫРУ булау етістігінің өзгелік етіс БУДАҚ-БУДАҚ сын. Ш умак-шумак, лек- түрі— етістігінің өзгелік ет: лск. Бет алдына қараса. будақ-будақ БУЛАТУ булау көп, буы бар. Булы бу/г шаң көрді, Бүл қалай дсп таң көрді түрі. қоюланды (Токмага^- (Алпамыс). Будақ-будағымен аспанға БУЛЬ! сын. Буы котерілген қара тозаң ңаланы ң үстіне кек төсіндс төніп келеді (Әбішев). тсв). ЪУДАҚТАНУ будақтау етістігінің өзгслік етіс түрі. БУЛЫГУ ст. 1. Бір нэрсснін зсерінея №• БУДАҚТЛУ ет. Шумактау. Паровоз мүр- сылып катты ашулаиу. Баймс/рн 6? жасынан будақтаған бозғыл қою тутін аығып шыга жөкелді. Жомарт сйЗ ' бөлек-бөлек боп ыдырады. Бомбадан нып отырып: — Ылги алып /рн будақтаған улы газдар Барады буын- Бүлдіреді, ауыстырам — деді (Му^' Оырып түншықтырып (Аманжолов). фин). А рдақ бағана кетіп цалган. БУДАЛАУ ст. Бөлек-бөлек ету, тол-топ ңағы газ бетке салып жіберген®* огу, топтіштец х<еке-жскс ету. болды. Былай шыға булығип жы№ БУДД11 сын. Ккі турлі туқымды аііуан- түр (Мустафин). 2. Тынысы тары^>- дардың біріне-бірі юағылысуы аркы- кылғыну. М ен басымды і^исайтыл сг ли туған дүбара. Арғымақты жаман лығып ештеңе айта алмадыл (йіда)- доп. Буданды қайдан табарсың (Қыр- 3. Алкыиу (бір нэрсенін әсерінеи)- гыз жырлары). БУЛЫ Қ зат. Бір нәрсенін бу шығграт*4 БУДАНДАСТЫРУ будандау етістігінін „ жері. тартпа көмейі (пештін, т. б.). Ө7.Г0ЛІК етіс түрі. БУ ЛЫ КТЫ РУ булыру стістігінін взге» БУДеАтгІсЩтАүрСіУ. будандау етістігінік ортақ етіс түрі. БУЛЬВАР зат. Кала көгаелеріндегі гул БУДАІІДАУ гт. Түқымьі екі түрлі скі мал* кеи ксң алаң, к»ше. Күн ісвзйш{_ _ дың шағмлысуы. үрыктандырылуы. ғаигқы сәулесі, Райнис бульварам- ' лрдгор мснсн меринос Екеуінеп будан- жакс ағаштарын алтын шапағичл бап. Ерскіие қой шыгарған Атағы елді лындырды (Лацис). ., шарлаған (Шнпин). Б У Л Ь Д О ЗЕ Р зат. 1. Жалпак «мір\" ^ БУДл5ы^қ?т^апрын3ааТ'та^рыағтаанй’ бжудадпаонд>іниін. дия ха- сып иетін, штампалайтын стан ^ Тракторға тіркеп жсрді тегістеугь. БУДИЛЬНИК лаг. Белгілоген уакытта үстінгі жағынан сыдыруға аР ^ машина. Келе жатыр эісскавйто л ч шылдырлайтыи конырауы Оар. столға льдозер. Көтере алмай, қайысус СлГат' Әлденеге көңілденген іия&гг\"эком столдың бір бүрыишна газет те Б*У\\тМ\\?А?л дзает.жоБруы(пАшмыакн-жтүойліонвш).ек. ^ц? ^ сел, өлм іздің ескі никель будильник- Қолында бумасын ұстап, екінші ■ , БУДКА зат. Б аскалка, лыашңшықд,апк-үркыес.™Тыа- на баласы н көтеріп алған ( '“ '*«*• Ы брай қожа бізге бір бума К° кета сатып оперді (Айни).
БУМАЗЕЯ — БУЫН 127 БУМАЗЕЯ зат. М ақтадан жасалған түкті дып бой салдырмай 'Гоқымдағы бусан- нага. бас кеткен ерлік (Абай). БУМАЖНИК зат. А к та т. б. затты сала- БУТЕРБРОД зат. Үстіне май жаккан не тын эмкян, қапінык. колбаса, сыр койған нан. БУНАК зат. Бірнәрсені (таяктыц т. б.) БУТОН зат. Гүлдің бүршігі. Картоптыц оАмышталып кесілгеи жсрі. түйіндері здетте бутондар іиыға баста- БУНАКГАТУ бунактау етістігінін өзгелік ған кезде пайда болады (Тетюрев). етіс түрі. БУТЫЛҚА зат. Шыны. шолмек. БУНАҚТАУ ет. Оймыштап кесу, тілу. БУУ ет. 1. Банлау, тану. Мэулен Женяны БУНАЛУ ет. Қесілу, тіліну. Буналып қыл төсек-қапшыққа мінгізді де, усел кел- бүғауда білектері, жарылып олді кейі мссін деп мойтен қымтап буып цой- жүректері (Лдамбсков). ды. Бір мықтоі арқан, усіқіиіке жіп БУНАУ ет. Қыеып тастау, Ақырын-ақырын цайыс, пышақ сияқты жабдыцтарды Өііп кеткен хабар жұмыскерлерді қа- Оуып түйіп, алдынала бір өзекке апа- 'зірдің өзінде-ақ қатты бунай бастаған рып қойды (Бегалнн). 2. Ауыс. Қысу, екен (Мустафин). шалу. Үмытпа ортке қалган күндерің- БУНД зат. 1897 жылы Россия батыс гу- ді. Қөк түтінге түмиытып лсалын Оу- бернияларында құрылған жалпы ев- ған (Неруда). Бел буды — дайын рвйліх социал-демократиялык одак. болды, каГітпады.- Келдің сен міне та- Үлтгық, ұсак буржуазкялык партия. гы қүшақ жайып. Өлімее бел буғанда Буыдтан шыққан капитулянт Абрамо шығарда усан (С аи н ).— Спандияр — вич оптюзицияны текке мо.қтап отырған деді Кайсар, жергілікті үлықтармеи ясоц (Сталин). шайкасуга белді бекем будық (Ко БУНДШЫЛАР заг. Бунд ппртиясын жак- бсев). + Аузын буған өгіздсГі — жуас. таушылар. Бундшылар Ленинді үдттық сөйлемейтін, үкдемсйтін. Аузын буған тиідің қажеттігік бекерге иіығарады... өгіздей тырп етпеіі. үйдгн шықпай жа- деп айыптады (Сталин). тып алды (Көбеев). БУНКЕР зсг. I. Пароходтын көмір сала- БУУЛЫ сын Твнулы. байлаулы. Буулы тмн коймасы. 2. Қомбайнның дэн кұ- турған оір тең жүкті Қожамқүл ма Аылатын корабы. 3. Домна пешторіпде шинам салды. Сүйіндікгің үйі жылы кем. кокс т. б. тұратын орын. екен. Іиіі толған тірелген жүк, буулы БУРА зат. 'Гүйенің кестірілмеген үлегі. тең мен сандыцтар (Әуезоп). Өлі бураның басымен Тірі атанды БУФЕР зат. Пкі вагонныц арасындағы қорцытпа (м ақал). Ат, айғыр. атан, соктығуділ жұмсарту үшін койылғаа бура таңдамалы, Көреен жан көзі то- серіппелі соктыкпа темір. Шытымыр йкп таңданады (Ахметбеков). аязға қарамастан адамдар аагондар- БУРАША үст. Ьура сиякты, тәрізді. Көз дың төбесінде, баспалӘағынди, буфе- Соросы муз болып, беті қырау боп, раларында келе жатты (Дегтярев). түлкі тымақты баса кигсн ЖаҚып. кең БУФЕТ зат. 1. Жеңіл-желпі тамақ сата- далада ақбас бураша бір күркілдеді тын жер. Станция буфетіме борып 6і- (Мустафин). . рер стахан ыстық какао Ішпекші (Шлй- БУРЖУА зат. Канаушылар табына жата- мерденов). 2. Ыдыс-аяк, ішімдік, турлі тыи кісі, адам. Буржуалар мен проле- тағамдар сзкталатын гикаф. тарлардың идеялары, үғымдары салт- БУФЕТШГ зат. Буфеттегі сатушы. Буфет- тары.. бір-біріне тура царама-қарсы ші эйел Сір нэрселерін есептеп жатыр деп сіз оте дурыс аһтасыз (Сталин). (Ерүбаев). БУРЖУАЗИЯ зат. Ж ал дама енбекті қанау БУХГАЛТЕР зат. Бухгалтерия ісі жөніи- аркылы қосымша кұи алып. өндіріс дегі маман. күші мен кұралдарын меншіктенуші, БУХГАЛТЕРИЯ зат. 1. Ессп-кисаптьт капиталистік коғамдағы билеуші тап. тсорнясы меи практикасы жөніндегі БУРЖУАЗИЯШЫЛ с ы н . Буржуазняға пән. 2. Белгілібір меке.менің есеп-кисап ТӘн, жататын. ; жүргізетін бөлімі. БУРЫЛ сын. Ак аралас не ақ кіре баста- БУХТА зат. Кеме токтауға жарайтын те- ған (тус). Кабинетке жасы елу-алпыс- ціздін кішкене шығаиағы, қойнауы. тар шамас.ында, самайына ақ кірген, БУЫЛТЫҚ алг. Дене мүшесінін қол, сау- бурыл іиашты, бет терісі қалың, көзі сак, аяк т. б. шоры. шегірлеу, орта бойлы адам кірді БУЫЛУ буу етістігінің ьгрықсыз етіс түрі. (Имаижаиов).Торы атқа мінген, бурыл сақалды қсрт. топтан сурыла боз атты БУЫН 1 зат. Адамның не айуаннын сү- Йектерініц эрбір түйіскен жері. Сапар кісіге жакындады (Әбдікадыров). қуаныиш үзаққа созылмады. Түсуді БУРЫЛДАНУ ет. Ақ кіре бастау. ойлап қайта еңкейіп корді дс. төбе БУСАНДЫРУ бусану етістігінін ырыксыз қүйқасы шымырлап, басы айналып, етіс түрі. көзі қарауытқандай болып, буындары БУСАНУ ет. 1. Ж еңіл ғана терлеу. Кы- дірілдеп қоя берді (Иманжанов). Сар- мызға тойып алсаң. кешке дейін бу- сық түскені ғой деймін, буындарым да санып журесің. Танкі табан трактор. кілтілдеп жүргізбей қалады (Мука- Соқасын тіркеп қүрсанған, Кыотысын нов). 2. Ауыс. Сала, түйін. Сол кезде терец іреп жүр. Көктемде жердің бу- партияныц алдында түрған мічдеттер- санган (Ж ароков). Өз кеудесіц өэі аң-
128 Б УЫ Н - БҮҒУ дің желісіндегі негізгі буын, негізгі бүрцылдап шудаларын шаң басцан міндет — жалпы орыстық қүпия газет (Куанышбасв). бір-біріне косы- («Исхра») шығару болды (БК (б)П та* БҰҒАЗ зат. Ғкі теңіздің рихы). 3. Ауыс. Жеткіпшек. Күтты латын жсрдегі жіңішке су алаңы. Бү- Солсын жас буын, Колга ұстаған ғаздың жіп-жіңііике қылында мыңда- туларың, Кызыл эскер аталып. Түң- ған адамдар бірімен-Оірі сапырылысып гыш шыққан жолдарың (Иман- жатты (Казакевич). баева). + Буыны күрыды— шарміа- БҮҒАҚ зат. Адампыц, малдын тамак. иек ды, әлсіреді. Есер кісі Оірер қы- астындағы еті. Жасы ғлі отызга жет- зықты қуғанда-ак, мойны қатьіп. буы песе де Оеті етейіп мүрны ісініп, бүға- ны қүрып, екінші талапқа, қайрат гы томпия қалган, қарны да шоша- қилуға жарамай қалды (Абай). + йып келеді (Мұстафнн). Буынына түсті —деи^ мүшелерінің БҮҒАҚ зат. Семіз адамныц толықсыған алқымы. Жасы әлі отызга жетпесе де бйріне тарады. Хоиі иіс, салқын ауа денеңді балқытып. буыныңа дейін тү- беті етейіп мүрны ісініп. Оүғағы том- пня қалған, Карны да июшайып келе- сіп өзіңді бір кіршіксіэ гүлдей таза ді (Мустафин). етіп жібереді (Ерубаев). + Буыны катты — сакайды. аяктаплы. жүруге БҰҒАҚТЫ сын. Бұғағы бар. буғағы лүс- кен. Суық түсті. салбыраған бүғацты жарады Аяқтанып, буыны қатқан жас осы адамды Маша бір жерде көрген тюленс)ер... асыр сальиг ойнап жүреді сияқтинды (Ильенков). (Ж Верн.). -4- Буынсыз тіл — шешен свзшен. Буынсыз тілің Булы сөзің, БҮҒАЛЬІҚ зат. I. Асау я қашаған жил- кыііың мойнына лактыра тастап, ұс- Әсерлі адам үлына (Абай). + Буын- тайтын шалма, ілмекті аркан. Тепкілеп сы.з ж»*р — ооал жер. + Буынсыз жер үзед тентек көк Бүғалықты торлаған ге ііышақ ұрды — орынсыз жерге элек болям, боска тыртаңдады. (Куанышбаев). 2. Ауыс. Тор. бөгет. БУЫН М зат. гр. Сыртка шығатын ауа- Тоқтауым мен де асаудай Бүгалық ими о«згр тіркескен дыбмстарды бір- түскен мойныма (Солем саған Украи дсм шығаруы. на). Бүғалыгын жақыннан сап, ең ал- БУЫНДАИ сын. Лебіндей. осерінден. Са дымен бізді қылғындырып отырған ры алтынның буындай, Іиисізді жүртқа жоқ па? тұнықты (Кәрібаев). БҮҒАЛЫҚТАУ ет. 1. Асау жылкыны ку БУЫІІДАУ ет. Жіктеу. бөлу. рыкка жіп тағып. шалмалап, кылқын- БУЫНДҺІ сын. Буыны көп. дыра үстау. 2. Ауыс. Багындыру, мо- БУЬ'НДЫРУ ет Түншыктыру, кылкынды- йын сұлдыру, көндіру, тәуелді ету. Жү- лыру Арсыздар Оуындырып Алтын- мысқа от пен судың күшін жегіп, Елімде өнер өс.ті білім кеңіп, Тағысын бацды, Жабылып байлап алып. көңілі табиғаттыц бүғалықтап. Көрінді ба- тырларым күшпең жеңіп (Айнабеков). тынды (Ахметбеков) БҰҒАНА зат. Адамныи. ұлы айуанаттын төс БУЫІІУ буV етістігініц өздік стіс түрі. сүйегімен жалғасып. түратын кысқа мыкыр кабырғд. Сынықіиы мұның буы БУЫНЫП-ТҮИІНУ ет Ыкшам киіну. жи- ны жен Оүганасы іиығып ке.тіпті, салу иалып терілу. «Есіл тасиды» дегенді керек деді (Айнн). + Бүғанасьі кат- есітсе-ақ, эзісем буынып-түйініп алады БҰҒАпаУғанло—г жЕасск,і бу| ынқыЫЛбыеыкісмтеыген ад(аамднзмы)н. дч гаң сәріде түрып, өзеннің жа^асы- БКУУІЫ>нШШШП'•ЛА•гККодызоаятт(.М үкямпч) Тт,үгййіі,н„шмеЛьк., оралған зат. А рқиі ы и таңып илған буыншагы бар кольана. аяғына са4латын шынжыр кі- (Әлібектің) (.Мустафин). сен Әйел түрегелгенше, аяқ-қомшда шынжырлы бүғаулы біреу есікке кіре БУЬШШАК-ТҮЙІНШРК заг. Буылып-тү йіліп. оралған зат. Буыниіақ-түйін- берді (Муканов). 2. Ауыс. Құлдык. шектерімен ілесе қоцыр-соқыр бір қа- еріксі.здік. прявосыздық. ... Октябрь ғаздар да шыға келді (Сила нов) оеволюциясы ескі бүғаулардм үзіп усэ- Егерде мүнда сізге жақпаса, буыншақ- не толып жатқан умыт Солған халыц- түЯіншектеріңіэді жияаңыз да. менің тар мен аз халықтарды бүғаудан бо- үйімнсн тайып тұрыңыздар (Шамя- стты. Жер іиарының төрінде Қүл к,ү- КИІІ). г»•ылды О•ү-ға-удан■, Тү, ң,ғы..ш.. рет ө-мі■рдв Б У Ы П -Т Ү Й У СТ БІр іниаііргссееллеервддіі жж кк-- і■ нап байлап аЛү. Пешке ксптірген киім- ж**ауд**. ГАманжолов). дер.і.н б_уынып--ттүүййініп Төроебай қка„йаттал БҰҒАУЛАН^ бұғаулау етістіпн.ң ырык- ^ к и д і (Мүканов). сыз етіс турі. БУЫРҚАНТУ буыркану етістігінің өзгелік БҰҒАУЛАУ ет. Бұғау салу, бскіту. бай- етіг түрі. ла\\'. БУЫРҚАҒІУ ет. Долдаку. шапшу, тасу БҮҒАУЛЫ сын. Бұғау салынған, кісғндел- аибат шегу. Асау терек долданып ген (кіп) Нэбп палуан бүғаилы кісен Оуырқанып. Тауды бүзып жол салған тасты жарып (Абай) салынган қүлдарды... бакшаға айда- ды (Айни). БУЫРШЫН зат Ж ас бура. Жаным-ау. мына жынды буыришн шайнай мй ВҮҒУ ст. I Гасаланып көрінбеу. жагмры- Сотамды (Мустафин) Буыршындар на еңкею... Мергондер Оүғып жптқан орынОарынан итып түрып өзенді өолеп жарысып келе жатқан екеуге қарап
БҮҒЫ — БҰИРА 129 қалды (Әбішев). — Бейпіл ауыз сорлы 'БҰЗАУЛАУ ет. Снырдың бұзау тууы. га- десем, бүғып Жүрген пэле едіц буы. Дос Жзнібекке:— эне бір как сиыр (Мустафин). 2. Ауыс. Корку, үрейле- үрпін ашып түр. Бүгін бүзаулайды, ну. Сен ғой. осының бэрін сол күні байқаңдар, — деді (Мустафин). білдің де, Игіліктен қорцып бүғп қой- БҰЗАУЛЫ сын. Бузаулағаи, бузауы бар дың! — деп күйдірді (Мустафин). аналык. сиыр. Беткейде бытырай, ара БҮҒЫ зат. Аша тұякты. бүтак мүішді, кү- лас жайылып түйе жылқы, бүзаулы йіс қайыратьж сут коректі ац. Тау-тас.-- _ сігыр, қой, ешкілср жүр (Мустафин). тың бүгы, марал тамашасы, Көріп тұр- БҰЗАУШЫ зат Бұзау бзғушы здам. Ва- саң көзіңмен қандай қызық (Керімбе- \\ сильева Анастасия Федоровка 1935 ков). Атып тастап келеді, Бүғы мен жылдан (Іле ауданы, Қзрл .Маркс трал, елікті (Алпамыс). атьгндағы колхозда) бұзаушы болып БҮҒЫЛЫ сын. Бугысы көп (тау). коледі (ҚКП V съезі). БҮҒЫНУ буғу етістігініц ырыксыз етіс БҰЗАУШЫҚ заг. Сакгрға май косып жа- ТҮР*. салынған сабыннан бөліл алынған кі- шірек бөлшек (сабын). БҮДЪіР зат. Тегіс емес, ой-кыры аралас. Бүта, бүлақ, сай бүдыр Оэрі таныс, іБҰЗҒЫЗУ бұзу стістігінін өзгелік етіс Дэптерімнің Сетіноей өлең усазған (Эбілев). Жан-жагында тиянақ етер БҰЗДЫРТУ бүздыру етістігінін өзгелік бүдыр жок, (Бегалии). етіс г\\'рі. БҰДЫРЛАУ сын. Гегіс емсс, бүршіктеу. БҰЗДЫРУ бұзу ётістігінік өзгелік етіс бүлыры коп. Василий қолғабын іиешті де бүдырлау бағанды алақанымен БҰЗУ ет. Кнрату, сындыру, бүлаіру. Ақы- сипады (Николаева). мақ бүзуға бар, Гүзеуге жоқ (мақал) БҰДЫРЛЫ сын. Бұдыры көп. Кажымай қайрат етіп қамал бүзып, БҰДЫРМАК Қ- 1. Бұдыр. 2. Тегіс иәрсенін Алдыңнан жапырыла миу қаиіқанда бетікдегі туйір. Сүйсініп іиын жүрркпен сүйген елдің БҮДЫРМАҚТАНУ қ. бұдырлану. Бір шықты көтеріліп белі аспанга БҰДЫРСЫЗ сын. Кедір-бұдыры' жок, те- (Айнабекүлы). Ет бузды — етті гіс. Айна.іа қаранып. будырсыз кең бөлшектеді, мушеледі. Уәле бүзды— далаға таңданып та келе жатыр (Му серттен тзйды, аіітқан сөзін орымда- канов). мазы. алдады. көз бояды.4- Тәргіп буз БҰЖ-БҰЖ сын. Быж-быж, кук-кұж. ды — бағынбады. — Мен тэртіп бүзып, Орельдоребельдің бұж‘бүж беті мүлдв жиналысқ^а түстім деп бала әңгімесін теңбілденіп кетті (Гаврилов). ортасыпан бастады (Иманжанов). БҰЖЫР зат. 1. Шешек ауруынан калған БҰЗУШЫ сын. Булдіргіш, қиратушы. Пар- дак, танба, шубар. Төоде мес қарьш тиялық моральді бүзушыларды жауап- дип-домалақ қара Оүжыр Оіреу отыр қа тартып отырады (КПСС уставы). (Кебеев). 2. Ауыс. Бетікде танлағы БҰЗУШЫЛЫК зат. Бүлдірушілік, кира- бар, тегіс емес зат. тушылык. БҰЖЬіРЛАНУ бұжырлау етістігінің ырык БҰЗЫҚ сын. 1. Бүлдіргіш, бас бұзар. тәр- сыз етіс түрі. тіпсгз здам. Шірік шірітеді, бүзық БҮЖЫРЛАУ ет. Бір нәрсенің бетін шүп- бүлдіреді (макал). 2. Бүлінген. бүзыл- шубарала кылып бүлдіру. ған. Машинасы бүзық көрінеді. БҰЗАКЫ сын. Соткар. бузык. жанжалкой БҰЗЫКТЫК зат. Жауыздык. зұлымдык. (адаи). Д үние жүзіне қожа боламыз Колчак армиясының бүзыцтық қылыгы деп дандайсыган гиглеріиіл бүзақылар , басгск асып кетті. ақырында бәрінвн жүрдай болды IБҮЗЫЛУ бүзу етістігінің ырыксыз етіс (Сталин). БҮЗАКЫЛАНУ ет. Соткарлану, содырла- 1БҮЗЬІП: бүзып-жару ет. Бүзу. кирату. ну. Бір жағына қарай бүзып-жарып ши- руга күштері азғантай (Мүқаноа). БҮЗАКЫЛЫК зат. Соткарлық. бұзакы- лық, содырлық. Сен буэақылык,ты қа- 1БУНДА зат. Түйеиік мүрнымэ тесін өткі- шан қоясың? зілген не мүрындыкка байланған ж:бі. БҮЗАУ зат. Спырдың жас төлі. Марал БҰИДАЛАУ ет. I. Түйенін мүрындығы- на жіп тағу. Офицерін йуйдалаған той- көэді бүзаулар Кырға қарай өреді лацтай усетеледік те жөнелдік, бэріміз Калқан құлақ жануар Балғын, жү- де ерміз-ау, ә? (Әбішев). 2. Ауыс. мыр денелі (Калауова). + Буззу тіс Көндіру, айтканын істету, хіүрындык- Камшы — ішіне өзек салыл гөрг кыр- тау. ауыздыктау. лы етіп өргеи камшы. Жүман қара бурыл атты қатты бір тебініп қалып, БҮҒІДАЛЫ сын. Бүйда тағылган, мүрын- дығына жіп вткізілген туйе. ағызып келген бойы соңғы пәуес- кені бүзау тіс қамшымен тартып-тар- БҮЙРА сын. I. Шнр.чтылғлн. бүралғаи толкынды тус. Бүйра шашты жис жі- тыл жіберді (Мусірепов). + Бүзау гіт қара қасы қойылып, Әңгімесін бас — басы улкеи. бастады. қабагы сдл түйіліп (Калау БҰЗДУБАС зат. Қоцыз тәріздес улы жән- ова). Ағаиітар басындагы тығыэ бүйра. дік. ал-хрра көк жапырақтирда бір мін БҰЗАУЛАТУ бүзаулау егістігінін езгелік жоқ (Мустафин). Кары квпсіп жата■ «тіс түрі. 9 - 1596
130 БҮИРАЛЛНУ - БҮЛ тыя бүйра қүмда мал өге күйлі боли Үялмаған Оуйырмаганнан татар (ма кал). Касқырбай мырзаның цайыры ды (Бегалин). бізге бүйырмаган шығар (Сорсенбаее). БҮИРАЛАНУ бұйралау стістігінін ырық- БҮИЫРУШЫ зат. Әмір етуші. жарлы.< сыз етіс түрі. БҮИРАЛАНУ бұйралау етістігінін взгелік кылушы (алам). стіс түрі. БҮПЫРЫЛУ бүйыру етістігінін ырықсыз БҮИРАЛАТУ бұйралау етіетігініц взгелік етіс түрі. БҰҚЛ зат. Сяыр малиныц підітіріл.чегев етіс түрі. еркегі, түкымдығи. Жо.чортгы^ жолы БҮИРАЛАУ ет. Бүйра жасау. Сзбира ша- болды, Облыс әэірге екі жүк машине., шш Оүйралптып алыпты. БҮКРАТ зат. Үзынынан созылып жаткан асил гүқымды екі айгыр. үіи бүқа, жал, адыр. Сиыр фермасы да сол маң- жиырма бес сиыр берме.к (Мустафин). да жацын. Бэрі бүйрат ішіндегі көк БҰҚАРА зат. Көпшілік >:алык. Калың бү- думқтарда жатыр (Мустафин). Не қарадан шыққап халыі^ бүгін Лбайды кү.чіс, не алтын шығарсың деп охүрген өз үлындай масаирап тосқандай (Әуе- бір бүйратым бар еді, соны ршейін зов). іхан-жагышн кеулеп баріды екен БҰКАРАЛЫҚ сын. Бүкарашыл, бүкарағг тән. Колхоэшылар арасында партия (Мүсірепов). БҮЙРАТТАНУ ет. Адырлану, төмпешік- үйымдық жэне саяси буқаралық щ - тену. мыстарын жоғары дгрехеге көтеруіхіз БҮИРЬІҚ зат. Әмір, жар.пык. Подлесный керек (ҚКП V съезіЛ батареянық атыс үясыка телефон со БҮКАРАШЫЛ сын. Кетшілікті жактай- тый, бригададан бір маңызды бүйрык тын, бүкараыыц камыи ойлайты» алғанын хаборлады (Нүрпейісов). Ко (адам). сом бергеи Оуйрыққа /Канды қидым, БҮКҚЫЗУ ет. Басын көтертпеу. осс тіктмі (Жамбыл). + Грам. Буй- БҮКПА сын. Жасырын, кұния, кулык. Ж*• рык рай — стістікгің кегізгі тубір фор нібек, Баймақан босе береді. Кызыл маты. тілдің арбасы сына ма... Баймак,ан, БҮЙЫҒУ ст. 1. Қцсылып-кымтырилып. Білен, бұқпа ақылга бзрің мығымсмң са.ікыішан бой жаза алмау, маужы- (Мустафин). рау. Егіниіі орнына қайта жатып ал БҮҚГІАКТАУ ет. Таеалану, бүғу, жзсыры* ий да, Сүйыға түсіп қорылдап кетті (Тілсхов). Сотжанды көргенде, бүйы- БҰКПАЛАУ ет. Жасырыну. тасалаиу. бу- ш п жатқан балапан одан июшына ғыку. Калыц бүтадак корінср-кврінбес қозғалып шырылдай Оистады (Бега- жар жамалауындагы жалғыэ ирех лин). холмен буқпа.иіп түсіп колеміз (Бе БУЙЫҒЫЛЫҚ зат. Жзсқаншактык, кор- ляев). раншзктық, имснушілік, туйықтык. БҰҚПАНТАЙ сын. Быксык, жымыскы. Есет бүрынгы бұйығылығы аз болған- Кириллдьщ өтіріх.ке, бүқпантсйға бар- дай, енді мүлде түнеріп, ешкіммен сой- ғанына қайран Оолды (Федин). лесиді қойды (Оағымбаев). БҮКПАНТАЙЛАУ ет. Жасыру, тасалау. БУЙЫМ зат. Мүлік, дүние. зат, нәрсе. Сат- ... Су бетіне шимай салып хсүргентоп- са пул, жесг гамак, кисе киім, Сарқыл- мас қпзкасы бір мол бүйым (сиыр) гоп ш үрегей... С уқпант айлап жүрген қ о с көк а л а м о й м н д а р да кврінеді (Бе- (Токмағамбетов). Ллматының орталың гз«пин). квіиелерінің бзріндегі дүкендс сіресіп БҰҚТЫРУ ет. 1. Жабу, бүркеу, жпсъіру. турған буйымдардыц бірінен бірі өтеді Таң арайы бұқт ы рды , Түн жөнелді дөң (Омаров). Бұйым кнрчеді— місе асып. О р м а и б із г е тіх түрды, Орта- тутппды, козге ілмеді, канағаттанбады. сыпан жол аш ы п. 2. Тамакты буға пі* Үпілмэлік іиісең де, Үмбетғлі, Мен же- сіру үшін отын азайтып бетін ' жабу, ңемін сөзіңді бүйым кормей (Жзм- бүрхеу. был). 'ПҮЛ 1 зат. 1. Ксздеме. мата. Ж аңа бүл- БҰИЫМТАП зот. Көкіліне злған зат. не мен ха н ы р а п соудегерлер Диқаншы- калзган, сурагач дүние. Бүл кісінің ла р скер ж ыртып е гін егер (Абай). буйымгайын естілік (Кебеев). Мал са- Бай ауы лдарға о д а ссылай көп арба- тып, ком соңынан га/ггт булар, Біт- м ен б ү л э к е л іп сатып... кететін (Мусі- ББҰҮИПквмтгкЫЬуүкоеесрІінвтРмРііор.ГУажвгсУс/1огп.үвңемб.тжыук. сйбсұр1уыкме.йсрксрыОу-алжремуыреаі,п'тдрпжііасңкате,ріткглувібны,бүіікңйнбыеумдқжвйыізтр(сглМыареуйлқу.ыпіксстУтба(еышсАфртнауіихас,н).Б—ҮЛдрсМрл(аіаАаеIаңспрIннмосмееыавббса)ноуң..бнбл_лі-асО2рШа(й.дбсЛ,ыеоойБитлл,Кмеаапонмоғарапіалнынсқы,-ы)ансШ.маңіблхаеотБдедлАеалееппйсгзелатуаер,ннрнққ)даұқү.кнсасаяүиқытднтаяіыірпқтңн,бтепыңккбтеоукеаырацб»рссірбриед0остемиоуултца--..- /Колоас сержант, сіэгесеніптапсы- Ор б а л а н ы ң б о й ы н а а л у а н түрлі қа- рылгпн ппстыны қолдыруды бүйыра- сиет үрықтары ее іл е е к . Б үл үрықтар мын — деді командир (Имзнжанов). мүға.ймнің м эп елеуім ен өседі, уцып- мал экелуге бүйырды. (Көбе- сыздықтан ө іи е д і (Мустафин). Ж айлау ов). 2. Біреудің \"нәсібіне кез болу. бар бул т ауларда іиөбі, шалгын Кок
БҮЛ А — БҮЛДАУ 131 майса ойы, Кыры бэрі балғын. Кызы- налып. кысылганда шығатын тср. Сон- рын сол хсайлауды ң көрсем десең, IIIе- даты Күлмамбеттің сөзі мынау, Арам біне. бауы ры ң төсеп жатып алғы н тер талай ақы н болды бүлау (Ж ам (Ж ам бы л). был) . ҰЛА уст. М әпелеиіп өскен, еш бейнет БҮЛАУ II ет. Төгу. а г ы з у ,‘көз жасып кэл көрмсгеи, еркс. А ң қ а у өскен ер едім кылу. Ж үрегімде бейнесі оның Б у л е - Бүла болып жасымда (Махамбет). машы жасқа к&зің, Жаралаиып жас ҰЛАИ қ. былай. жүрегің (С әрсенбаев). ҮЛАҚ зат. I. Б астау . какнар. Таулы жер БҰЛАУДАЙ сын. Қызарып ісіп кеткеи булақсыз болм ас, Сулы жср қүрақсы з (көз). Мамам бүлауоай болтан көзі- болмас (м а қ а л ). Бүлак, бір тастак, не орамалын апарды (Көпбаев). жерден ш ы ғы п жатыр (Алтынсарин). БҮЛАУЛАТУ бүлаула етістігінің өзгслік 2. Квз, негіз. Д үниедегі өмірдің қай- стіс түрі. нар б ұлағы — адамның эрекеті (Кок- БҮЛАУЛАУ ет. А уы рған адамды терлету. тем лсбі). 3. Л уы с. Мол, көп д. м. Үиі қалжалау. Әбжан қатты ауырып жа бие—б ула қ басы, Екі бие— ел асы. Бір тыр еді, бір емсек адам Оүлаулапты, бие — жоңтың /^асы (макал). Мол, тау- ақыры содан тәуір болыпты. сылмайтын. К олхозды майданның сар- БҰЛБҰЛ заг. 1. Торғай тәріздес, кішксне цылмайтын қайнар булақты тылына энші кұс. Б үлбүлы ән шырқаған, Ж аз- айналдыру -кер ек (Тілеков). 2. Ауыс. ға айналды к,ысымыз, Заманымыз қүл- Қүлак ауруы. лырып, Гүл ж айнады түсіміз (Сызды- ҰЛАН I зат. Б уғы техтес аша туякты. қоз). Сайраган б ү лб ү л қүстар бақіис күйіс кай тар аты н жануар. Ллтайдың ішінде, Беленоек қуаны ш қа ерте» кеиа' алқабында аю қаблан оңтүстік дала- (Ж ансаева). 2. Ауыс. Әнші, өлеңші. сында орғы п булан. Елігі, еиікісімен жыршы. Осы жалтан дүниеден Шсіисн есебі жоқ, Ж айы лы п са$ын ш өлде сай- де откеп не б ү лб ү л, Косом де өткеп рандаған (Байзаков). Еңсесі биік боз не дүлдүл С өэ мәнісін білмесеңіз, А қы л орда, Е ңкейм ей кірер күн қяйда Кара мизан өлшеу қы л (Абай). бүланның терісін Етік қылар кун қаіі- БҮЛҒАК қ. бүлган. да? (М ахам бет). БҮЛҒЛҚТАТУ бұлғактау стістігінін өзгс- ҮЛАН 11 Б ұлан -талан болу ет. »Астан- лік стіс түрі. кестен, ұйқы -тұйкы , абыр-сабыр болу. БҮЛҒАКТАУ I. Тербелу, теңселу, шайкә- Коп ж ы лқы ны ң пысқырыгы жақында- лу. кисалаңдау. Уқпассың үстірт қа- ған сайын, өрт таянып қалгандай сес- ; рап бүлгақтасаң Суретін коре алмас- кеніп, а з ү й лі жатақ бүлан-талан. Б ір і сың к»п бақбасаң. Квлеңкесі түседі жағына қа р а й сыпмрылып кеткелі жа- | кокейіқе, Әр сөэін бір ойланып, сал- тыр (М үсірепов). мақтасаң (А бай). 2. Ауыс. Еркелеу,* ҰЛАҢ зат. Б у л ға қ . бүлкіл. Біз бүлаңм ен і наздану. Е ркелеп толк,ын бұлғақтап келе жатыр едік, Оүлаңнан артық жү- Еріксізден жол берді (Халык акында- руге екі күннен бері тынықбаған ат- ры). тар жарайтын емес. -+■ Булак-булаң БҮЛҒАҢ зат. Бір олай, бір бұлай қозга- басты — калы пты жүрістен өзгеше лыс, кнмыл. Ж а ң а шыққан гүлдер ерекшелеиіп ж у р д і. -4- Бұлац етті — шоқтай. Б ү ла ң қагып тартады көз жалт стіп квріиіп, жоқ болды. Сона- (Кырғыз ж ы рлары ). дай ж ерге, орм ан жиегін шалып жат- БҮЛҒАҢДАТУ б ұ л гац д ау етістігініц өзге- қан да ла ңна н Оірнэрсе бүлаң ете қал- лік етіс түрі. ды (Н и к о л аев а). + Бұлац кұйры к БҰЛҒАНДАУ ет. Ш ай қау, тенселу, козға- 1. Атпси желе-жортып суыт ж үру. лу. Кыры көкш іл, ойы майса, Кызыл, 2. Ш ұбаланкы үзын құйрықты ж ы л- жасыл қы згалдақ. Б ала мінезді цалқа- к ы . тайша Бас иеді бүлғаңдап (Саин). О л ҮЛАҢҒЫР сын. Туманды. мунарлы шортан жемге де қарамай такаббар- (күті)./Суз аспаны күңгірт, бүлақғы р. ланып жайымен бүлгаңдап өтіп хсүр\" Әуеде Оымқыл сыз бар (Әусзов). берді (Алтынсарнн). 'ҮЛЛҢДАТУ б улан д ау стістігіпің озгелік БҮЛҒАРЬІ к. Би лғары . етіс түрі. БҮЛҒАУ қ. Былғау. ҮЛАҢДАУ от. 1. Ж ортактау, бүлкілдеу. БҮЛГЫН зат. 1. ТерісІ кымбат жырткыш Дттың журісіп бұлаңдатып ымьірт жа- анныц бір түрі. М іне енді аңіии атау- была ау ы л ға келдік. 2. Наздану, ізст- лы ақтиын, ксрек десен, бүлғын аулпи- тік істеу, сондену. Бүрын топ алды на ды қойып, сол бір гана қара түлкі- іиықпаган жасөспірім қыз қипақтап, нің қыр соңына түсті (Бианки). -ф- ызыл т үлкідей булаңдап бграз түрды Бұлғын ішік— эциыц жон терісінен а даусып іиытароы (Мустафин). сұрыптап тікксн ж ы лы киім. Бермедің ҰЛАСЫР зат. Іріңді жарага тартатын қалы кілем бүлгы н ішік Тамағым г п Л- жабыскак дорі. Ж араға ауа жібермей қын тиіп қалыпты ісіп (Ж амбыл). ірінін тарты п алады. БҰЛДАИУ от. Ә лдсқаидай болу, бэлсінү, ҮЛАУ I зат. 1. Ауырған адямды терле- мснсінбеу. Бұлы ксы п, бүлданып брсқи, ту үшііі колданаты и сскі см. Ауырган Өзімші.і оңбаған иіерміш * (АОай) - адамиың аяғы на тас не кірпішті кыз- БҮЛДАУ ег. 1. Күнын. багасын котеру, ао- дырып бүлау етіп қояды. 2. Ауыс. Қи- ріптеу. Д ум ан қы лды аулында, сөзін
132 Б Ұ Л Д Ы — Б Ұ Л Т А Р Ы С бүлдап сатқан жок, (Жамбыл). 2. А у БҮЛТ зат. Жылылыктың оеерімен аспанға ушкан судың салкындап буға айнал- ыс. Міндет кылу, бәлсіну. — Ұрыға жі- ғандағы түрі. Сүр булт түсі суық қап- бермедім мсн намысты, Кім бүлдар тайды аспан, Күз болса, дыиқыл ту мүндай-мүндай к,ылған істі (Абай). ман жерді басқан (Абай). 2. Ауыс. БҮЛДЫ сын. 1. Кымбат, жоғяры бағалы. Поле, кырсык. Жаман дос — көлеңке: Базарда малдың бағасы көтеріліп бүл- басыңды күн иіалса, қашып цүтылаал- ды болып гүр. 2. Беделді. втімді, ка- майсың, басыңды бүлт алса, іздеп та- дірлі. текті. — Кази кімің еді? — дяйді Оа алмайсың (Абай). -4 Бұлт айыкты — Туысым еді. — деймін өзімді бүлды — таркады. гарады, жоғалды, ашыл- корсету үіиін (Муканов). ды. ай-жай болды. Тек, коптек бері ко- БҰЛДЫР зат. I. Бұлыңғыр, түмаиды. кө- ңід көгіне үйірілш келген күдіктің мсскі, анық емес. Столетие мінсең бүлты айығып, үміт шугыласы орын жол бойын аспиннан бүлдыр іиаласың тепті (Әбішов). 4 “ Бұлт берді — жалт (Мұканов). Ж ер жиегін бүлдыр спгым бүрылды... Сасқан үіірек бүлт беріп Сослан (Сағымбасв). 2. Дудэмәл, шү- бір шақ талға барып жоқ болды (Бе бәлі. Кім білебі оның созі бүлдыолау көрінеді. галин). БҮЛДЫРАТУ бұлдырау етістігінік взгелік БҰЛТАҚ сын. Ж алтак. корғзлақ, турак- сыз. жалтарыс. Күлді Гүлжан, күн та етіс түрі. ры, Жок, қой 9ЛІ көқіліңнің бүлтағы БҮЛДЫРАУ ет. 1. Сағымдзну, мунарту, (Ерғалиев). Өэ заңымен, өз дягтүрімен кемескілену, қарауыту. Калакың шы- келе жатқан жаңа байлық ол бултац- ғыс жағындагы көз үіиынан Оүлдырип N0 жіберген жоқ (Мүсірепов). көрінетін бір биік бел болатын (Әбі- шсв). Бүлың-бүлың көк үйлер, Бүлды- БҰЛТАКТАУ ет. 1. Бір олаһ, бір булай қозғалу, шайка лу. тербелу. тенселу, раган зеңеір тау (Сыздыков). Өмір кө- шайқактау. Аіашинаның үстінде жай- ші булдырип, елес берді көэіне (Санн). сыз болып,'олай бір, бүлай бір бүлтац- -4- Көзі бұлдырады — көзі қарауыт- тадык, та отырдык,. 2. Лйиу. кобалжу, ты. жөнді көрмелі. Оның көзі бүл кездс булдырий бастаған еді (Шаймер тұраксыздаку. Манадан бергі айтарыц донов). осы болса, қоян бултақтың керегі н». БҮЛДЫРЛАУ ет. Көмсскілену. сағымдаму еді, — деп Эміре ат қорасына қарай Аканың бауырында өскен балалық бүрылды (Ж армағамбетов). 3. Гурақ- шац, Алдынан бүлдырлаулы Оолып са- сыздык, свзінде турмаушылык. ғым (Санн). БҮЛТАЛАКТАУ ет. 1. Дурыс жүрмеу. БҰЛДЫРЫК зат. Сырткы жуні сур, бауы олай бір. булай бір булталак-булталак ры кара, аяғы қыска, үйроктен сал кі ету. Оның езін қуилай бүлталацтал, ші кус. Ителгі ауыл маңына қонған бойы бір царыс, қисық бақай ергежей- тарғац, бүлдырыц сияқты кішкене лі де жүгіріп жүр (А. Толстой). 2. Ау цүстарға қарай талпынады (Бегалин) ыс. Екі жакты еөз сөнлеу, олай да, БҮЛДЫРЫКТАЙ сын. Өте кіші, тым ша булай да сөйлеу. ғын. Ердің атағы туырлықтай, өзі бүл- ЗҰЛТАҢДАУ ет. Кисаңдау, бір олай. бір дырықтай (макал). булан тенселу. ш айкактау. Жоса-усоса БҮЛЖЫМАУ ет. 1. Айнымау. нақ өяіне тілінген етсіз боксе бүрсең етіп, бір ұксау. тарту. мыэғымау. 2. Козғалмау, олай-бір булай бүлтаңдайды (Л. Тол взгермеу. Алексей бүлжымас айқы.н, стой). Топ баланың ішінен бір бала цайыспас қайсар әдетіне Сасып, пл- үзіліп шықты да. бүлтаңдап жүгіріп бырт. беймаза жіеітті озіне еріксіз бпц- келе жатып. ышқырын бір көгеріп қой- рай береді (Николаева). БҰЛЖЫТПАУ ет. Дэл. өзіндей етіп істеу. ды (Өзбек әңгімелері). айнытлау. — Бүлжытпай орындаймыз, БҰЛТАРТПАУ ет. Козғалтпау. жылжыт- берік үстаОмыэ туынды (Токмағамбе- тов). Атасының айтцанын бүлжытпас- пау, қыбыр еткізбеу, тырп еткізбеу, тан орындап шықгы (Бегалин). адымын ашырмау, тёз қуып ұстау. -4 Булжытпай айтты —өзгертлей озін- БҮЛТАРТУ бултару етістігінің өзголік етіс турі. # дой етіп айтты. арасына сөз коспады. БҮЛТАРУ ет. I. Кенет, шұғыл, кілт буры- лу. Ентіге жүсірген бала жолдан жалт БҰЛКАН-ТАЛКАН үст Астан-кестек. Кер- бултарды (Мүстафин). 2. Ауыс. Жал- без эйел бүлцан-талқан болып ашулан- ды. тару, шынын айтпау, булталактау. Аиг БҮЛКЫНДЫРУ булкыну етістігінің езге- шыныңды бүлтармай. Ішнзрсе қанша лік етіс түрі. айтқанмен ете алмайсың, Бүлтарып мен БҮЛКЫНУ ет. 1 Үмтылу, аласуру, жанта- түрғанда кете алмайсың. (Жамбыл). ласу. Сен бүлқындың ол кетті, Жон БҮ'ЛТАРЫС зат. 1. Кағаберіс, бүрьзлыс, деген жоқ ол сені (Абий). 2. Ауыс. жалтарые. Бүл жолдардың цай-қзйсы Тулау, секіру, жүлыну. Боран қалай Сы да үзақ жэне бултарысы коп, ирек- тулап 6үлқ,ынса. кенет солей солғын ирек (Степанов). Боран қүтырып.жол- басгы (Шаймерденов). Кыста қагцан ды қар басып қалса, онда еш бүлтарыс көлдердің. Мүз көйлегі жыртылып, Сең жүзгенін мен көрдім Толқынды теуіп қалмауы да ықтимал (Метиславек). 2. Қулық. жалтарыс. калткы. (Жар- 6үлк,ынып (Ж ароков). кын). Аздан соң жылауды цойып.бол-
БҮЛТАРЫССЫЗ — БҮРГЫ 133 ған оциганы бүлтарыссыз баяндап де күн бүлыңғыр болған (Әуезов). шыцты (Имапжанов). БҰЛЫҢҒЫРЛАНУ ет. Тумандану, бұл- БҮЛТАРЫССЫЗ сын. Калткысыз, бөгет- дырлану, күңгірттену. Оң қолдағы бел- сіз, жалтарыссыз, әділ, тура. Мдулен- белестер Көгілдір мүнарлар арасы- нің бүлтарыссыз тік жауабын Инеш нан булыңғырланып алысқа тариды көңіліне илып қалды (Шаймерденов). (Шаймерденов). БҮЛТТАНУ ет. Бұлт шығу, бұлт торлау, БҰНДАИ сын. Мұндай, осыпдай. Зылиқа түнеру, түмандану, мунарлану. Айнал- жүмған аузын ашқан жоқ. бүндийда дырган ауру алмай қоймас, Бүлттан- үндемей хсеңетін эдеті (Мустафин). ган күн жаумай қоймас (макал). БҰРАЛКЫ сын. I. Сінбс, сырттан келгев. БҮЛТТЫ сын. Бүлт баскам, бұлт коршап бөтен. Бүралқы ит үріп жағынады (ма алган. мүнарлы, түманды (күн). Аспан кал). 2. Ауыс. Қылжан, орынсыз сөз. қалың бүлтты (Мұстафин). Бүралқы сөз күлуге жақсы (макал). БҰЛТИГУ бұлтию етістігінід өзгелік етіс БҮРАЛТУ буралу етістігінің езгелік етіс түрі. түрі. БҰЛТЫЛДАУ ет. Булт-булт етіп козғалу. БҰРАЛУ ет. 1. Майысу, былкылдау, иілу. оймакшу. Балғы н білек, балтыр д'а, Бас изеген бүралып, Исі жүпар қызыл ширатылган түтіндей. Бүлтылдаса бүл- гүл (Калауова). Тал шыбықгай бүрал- шық ег — Кім түрады сүйінбей (Сей- тып сүйіре соғады қайланы (Муста фуллин). Арасында қилын, тай. Айнала фин). шауып бүлтылдап, Жоғары төмсн у 11- БҰРАМА сын. Бурап істеген (зат). Бүра- рек. каз Үиіып түрса сымпылдап у.а темір, сом болот Кернеген ыза ер- (Абай). лерім (Токмағамбетов). БҰЛТЫҢДАТУ бултыңдзу стістігінің өз- БҮРАНДА зат. Бұрғы, бір нәрсеиі тесетін, гелік етіс түрі. үкгірлейтін күрал. Осы кездс станок БҰЛТЫНДАУ қ. бүлтылдау. бүрандасы бірге айналып манағы қақ- БҰЛТИЮ ет. 1. Томпаю. көтсріліп шығу. пацты басады (Сәрсенбаев). Асан бір жақ қалтасына асық, екінші БҰРАНДАУЛЫ сын. Бурамдасы бар, бү- қалтасына нан салып алған екен, екі ралатын. Бүрандаулы ырғақтан Мил қалтасы да бүлтиып иіығып түр. 2. Өк- лион тонна жүк тартқан Сонымен жау- пелеу, ренжу. Бала аузы бүлтиып үйге ды төбелеп (Керімбеков). жвнелді ( Муста фин). БҮРАҢ сын. Қисык, имск, ирек-ирек. Жү- БҮЛШЫҚ: Оүлшық ст зог. Жан-жаиу- гіріп келсе: сүлап жатыр, Бүраң мү- арлардын дсне мүіпесіндегі козғалу йіз теке мен бірге Алпамсадай бір дәу кабілеті бар, жнырылмалы ет; Тал- қасқыр Шекеден қаны саулап жерге шыктарымен клсткалар тобының жиык- (Мукышев). Ч- Буран бел — белі жі- тығы. Козғалған сайын бүлшық еттері ңішке, кыпша бел, талдырмаш. Бүриң ойнак>шып, шашы желкілдеп түр (Мус Оел, бойы сүлу, кішкене аяқ, Болады тафин). Кесек-кесек булишқ ет, Шы- осындай қыз некен санк, (Абай). мырдан боны туйілггн, Балғасының кү- БҮРАҢДАТУ бурандау стістігінің өзгслік шінен Күрсау темір иілген (Калауова). етіс түрі. БҰЛШЫҚТЫ сын. Бүлшык етті. ироле- БҮРАҢДАУ ет. \\. Майысу, нілу, кнралац- тцрлардың бүліиықты қо,ш үрганда дау, ирелеіаеу. Кекке тіреу болғандай цаттырақ Шірік емен секілді нешс Көкшіл терек, Бүраңдап бүтақтары жылғы тақ қүлап (Мұкышев). Қүнге еркелеп (Эбілев). Былдыр ка- БҮЛЫҚ зят. Көрпснін. стіктін. мэсінін ғып су сқса, Оқ, жыландай бүроңдап. т. б. заттардын шетікс, жнегіне, тігісі- Жагасында жас к,айың Бүйра мыбық не мыктылык, әшексйлік үшін косып сылаңдап (Қалауова). салатын косымша зат. Белгі қадап бұ- БҰРАТАНА зат. Келімсек, кірме. Ауыл лық белее, Кейде салып істік бүргы Итемген ауылы атанғанмен.ішінде бү- Түсе қилып кейде жерге, Уыстайды ыс- ританасы көп. (Мүсірепов). тык, цүмды (Бскхожин). БҮЛЫҚСУ ет. Тенселу, сенделу, ешнәрсе- БҮРАТУ бурау стістігініц өзгелік етіс түрі. ні елемей еркінсу. БҮРАУ ет. Орау, шыр айиалдыру. есу, шіі- БҮЛЫҚТАУ ет. Киімгс. көрпеге булық са рату. Лиза түрып есіктің кілтіи екі бу лып тігу. — А л пүшық саган тонды ран жапты (Ерубаев). Оспанғазы зең- бурмелеп тігейін бе, бүлықтап тігейін біректің аинтін бүрап отыр (Керімбе- бе. — дейді тігінші (Гладков). ков). Смена сайын торт жігіт түрып БҮЛЫҢ: бұлың-бұлың. сын. Бірнеіпе ка- 'бүрайтын бадия қалған. Олардың ісін бат. бірнеше саля, бірнеше бөлме. Бү- қаршадай бала жігіт екі атпен атқа- лық-бүлың көк үйлер Бүлдыраган зеқ- рады (Мустафин). Мына жіпті бура- гір тау (Сыздиқов). Қім к^рген жер- сып жібер. -4- Бурап ауырды — түйілді. . дің астын бүдан бүрын Індікеиі тарам- Ерболдың іиіі Сүріп, Оүрап ауырып тарам, булың-булың Таміиылап су сар отыр. галап, батпақ ағып. Үстің тас, ' ,л БҮРҒЫ зат. Металл, ағаш тесстін асллгт. Лласа Оойлы сом денелі жас бала бур дың үңгір, истың жылым (Жансүгі сы сганогіндс жүмыс і&еп жүр (П а ров). нова). Ұстақожа доңгелек бүртысын БҮЛЫҢҒЫР зат. Түман, мунарлы. бұлт- алды да. таяқты тесті (Айни), ты (күн). Екі-үги күннсн бері бүл өцір-
134 б ү р ғ ы л а у - б ұ р у ЬҮРҒЫЛАУ ет. Бурғымен тесу, ою. үнгір- • ревняның орнына жа.ңа үйлер орнади леу. Қүрылысшылар тас іиыңдарды! (Омаров). Майда жібек жүк қырық- бүргылип сі.шп тастады ...мүз қабыр- 1 тықтың астынан бүрқырап түсіп жа галарыи Сүрғылмп көреміз деді капитан ; тыр (Кербабаев). Сулар бурқырап аға- (Жюль Верн), ды, айнала тым көңілді болып кегкен БҮРҒЬіЛАНУ бурғылау етістігіиің ырык- (ТокУіағамбетов). Бүрқырап, ше.іді сыз стіс түрі. мсрды канал суы. Ыңырсып, айнала БҰРҒЫШЫ заг. Бүргы бурайтын адам... О.іар сопау бүрғышылар жайымен Таи уіиқан қаз бен қуы (Лкынжанов). 2. Лспавга көтерілу, будактап шығу. ти:, 1Папай тура.ішы гауысты (һрга-; Алексей ш аңи аспонга Оүрқыраган хөшемен жүріп отырш поликлиникам лиез). БҰРҚ I. бүрк-бурқ од. Сарқ-сарк.. заітын ! кс.хді (Ерубаев). Д о л и дауыл бүрқы- рап, Котерілді аспанға (Жансасва). қзтты каймауы. Жер оіиақта бір тай 3. Аңқу, иісі шығу. Ол цозысын көк қазан қүрт бүрқ-бүрқ қайнап жатыр. шө.ч, жусан иісі бүрқыраган жерге БҮРҚ II. бурк лту ет. I. Агу, гөгілу, қуйы- әлеп салып түр (Сағымбзев). 4. Ашу лу. Колымды кесіп алып едім цаны бұрқ ете түсті. 2. Ауыс. Қенет, күтпеген кксу, долдану, ызалану. 5. Ағылу.сау- жерде, капылыста пайда болу. 1905 лау. СүйінОай деп сөйлесем, Сөз ке- жылдың июнінде Кара теңіз флотының леаі бүрқырап (Жамбыл). *Потемкин» агты Сроиды кемссінде кө- БҮРЛЫГУ ет. Ашығу, кұртысу, талықсу, улі кету. Әлдеқайда келе жатқан жаяу- теріліс бүрқ ете түсті (БК{б)ГІ тари фы). >- Бурқ-сарк, болды — қаны қы- лар қыбыр-қыбыр егеді. Шарчіал бүр- зып бүліве аиіулзнды, тулады. лығып созылып келеді (Мүсірепов). БҮРҚАҚТАУ ет. Борасындау, бүркасыл- БҮРМА зат. Қалтарьіс, бүрылыс, жад- дау. борандату. Қар жауып, жацбыр тарыс. Мсн онымен көшенің бір бүр- жауып бурқақтаған. масында кезіктім. БҮРҚАН: бүрқан-талкзн қ. астан-кестен. БҮРМАЛАНУ бурмалау стістілнің ырык- БҮРҚАНДАУ ет. 1. Ллай-түлей болу, ту- сыз етіс түрі. лау, сапырылысу. Бүрк,анып, тулап БҰРМАЛАУ ет. Шындығші айтпай басқа усаттың сен, А қ көбіеің жарқырап багытқа бұру, адастыру, буркемелеу. (Санн). Жатқан Амур қалелімде Колхоз уставын бүрмалап, өз уста- бүрцанып, Толқыныңа жүзіп жұл- выңды іиыгарып барасың. — дсді Бай- дыз шомылды. (Тоқмағамбетов). Бүр- мақан (Мүстафнн). қаиган майдан іиіінде, Ерлікпен жүм- БҮРМАЛАУШЬІ зат. Бүрупты, теріс жолға ды ол көзін. Жас қазақ деп он шыр- багыттаушы. қап, Ерлікпен. айтти ол созін (Шипин). БҮРМАЛАУШЫЛЫК зат. Бүрушылық, БҰРКАСЫН зат. 1. Қиыршықтап, ұсақтап теріс и<олға бағыттаушылык. борап жауған қар. Түтеген Оүрқасын БҰРМАЛАҒЫШ сын. Бұрмалауға мама» ішінен бір мылтықты жауынгер кескі- (адам). нін кврді (Бубеннов). Жолшыбай тү- БҮРЬІНҒЫ зат. Бұрынгы, алдынғы, арғы тейді бүрқасин Қымтай түсе қыадар- күн, жыл. Өндірісі жок, бурынғы Ал- дың арцасын (Ергалиев). Бурқасын бо- матыда түратын халықтың негізгі та- ранды күні, шатынагак сары апзда Ра- \\ бысы — жеміс сату (Мұкаиов). Бүлық- хымның эхесі КарымОай келді (Ә5- . діқадыров). сып жүрген ерлерден, Бүрынғы бақыт БҮРКАСЫНДЫ сын. Боранли. жауын- тайған күп. Катарланган қара нар, Арқаннан қиып алған күн (Махамбет). иізшынды (күн). Бірақ, оныц есесіне, БҮРСЛНУ ет. Ызалану, кектену, карула- қысы бүрқасынды, суық болды (Ча- ну. Төңкерілтіп тоңірегін Бүрсанды кей КО&СКЯ#І) • батыр улан (Аманжолов). БҰРК.ЫЛДАТУ ет. 1. Срнтік, балқитьж, БҮРТАҢ сын. Қикац. ашушаң, міиезі ма- буланатыи заттардиң. катты кайнауи. шар. Жас цыздардай бүртац ете түсіп, ...Шойын қуманның ішінде бурқылдап Василий Васильевич шатынай /(Ойды қайнаган судың дыбыстарынан басқа \\ (А. Толстой). е.шнэрсе. сстілмейтін еді (Айнн). БҮРТАҢДАУ ег. Өкпелеу, күбіжіктеп үр- 2. Катгы дауклдау. зүтсу. Ок,гын-оц- ! сису. Маған сүзіле қарап Оүртаңдамай- тын бүрқылдаган борах болъих ту ра ды (Әбдікядиров). Кызыл иіүнақ аяз, иц қой (Ажаев). ашу шақыру, рен- БҮРТИІО ет. Өкпелеу, бүрқылдаған борандар сиреп, марттың үзақ күні Сары. Арқаиы сауырынан и;у. Бүртиып түрған Төкен мырс епі. сипап турған ксз (Мустафин). 3. Ау- Жомарт алақанын согып күліп жібер- ді (Мұстафкн). ыс. Шаңнын жогары котеріліп ұшуы. БҮРУ <?г. Ботіи. багытын взгертуг, аумсты- Жотасын беріп, жан төсеп. Түңғиық ру,^ алмастыру. Ғ.сенбек аттың ' басын кейін бурды (Иманжанов). Ленин жү- жаггы тың-тыңдап. Топылдап құлап тон, кесек, Тозаңы үіиты бүрқылдап (Мэу- мысшмі табын патша өкіметіне қарсы... левов). саяси күрестен бүрып зкету... жумыс- БҮРКЫРАТУ бурқырау етістігінің өзголік шыларды моңеі қүлдықка үшырату бо етіс түрі. лып табылатындыгын кьрсетті (БК(б)ГІ БҰРКЫРАУ ет. I. Шашылу, кобырау, квтт- тарихы). 2. Іш Тарту, жактау, куат- су, жайылу. Бүрқырап күлі қалган де- тау, болысу. жэрдемдееу. Карыкдасқа
БҰРШ АҚ — БҰТА 135 бүрмаганныц қары сынсын (макал). ды бул жерге дәл биылгыдай боп мақ- 3. Дүрыс айтпау. Қалжыцға, озілге та бітік иіығып көрген емес-ті (Әбді- айналдыру. Бүра свйлеген күлуге жақ- қадырои). сы деп, цалжыңдап жатырмын (Мұ- БҰРЫНҒЫ сын. Өткендегі, сртедсгі. Адам қанов). әп-сзтте өзгереді екен. Бүрынғы имен- БҮРШАҚ I заг. Д ом алақ муз. Арты бур- шек Жэмида бүгін батыл (Мустафин). сшц, алды шаң жсл қутырды, Ш ілік Кэріпжанның бүрынғы эйеді өлген еоі жерге бас урып емен түрды (Абай). (Әбішев). Торғай жаңбыр жауса. баласым қор- БҮРЫНҒЫДАИ сын. Өткондсгідей, срте- гир, Бүріиақ жауса, басын қоргар (м а дегідей, бурынгыша. Су ш-ысы бүрын- кал). + Бүрш ақтай жауды — бір зат ғыдай емес, гоқтай бастады (Хангел- күшті қарқынмсн біріыің устіне бірі дин). Ері ашу айтса, эйелі басу айтып, толырлап ксліп түсті. Лт түщтарынан Отырса Оүрыпгыдай жау вола ма? іиашыраган қатты қардың қабыршіщ (Абай). ушқындары Зубозтың төбесіне бур- БҰРЬІНҒЫША уст. Ертедегіаіс, өсксндсгі- мақтай жауды (Закруткин). ше. Бүршац толастамай бурынғыша БҮРШАК Н зст. Дәнді дакылдык бір гүрі. сатырлап үрып түр (Сағынбаев). КолхозОар мен совхоздар баклажан, БҰРЫНЫРАҚ сын. Ертерск, ілгерірек. бурый/, кэді, помидор, жасыл бүріиақ Жар басына жолдасынан бурыныоақ сияңты багалы овоіц дақылдарын өте жетіп тура қалды (Мустафин). аз сгіп келеді. (Хрущев). Ойланып- БҮРЫС і ын. Теріс, кисык. ағат. өтірік. Жа- ойданып қарнымыз ашқан соң, төңірек- қай, осы сілтегенің бурые кеткенінкөр- тен Оүршақ жинап оны тузды суға медім, ЬІбеке (Акьгнжаиов). асып жейтін едік (АЛии). БҮРЫСУ бүру етістігінің ортақ етіс түрі. БҮРШАҚ II! зат. Көгенге ©ткізілген әрбір БҮРЫШ I эат. 1. Мүйіс. Үйдің қабыога- козының мойішна тағатын кыскарақ ж і і і . Қогеннің бір бұршағы үзіліп қа- дарыныц түйіскен жері. Есікке карсы лыпты. екі бурышта үлкеп тумбочка, *та- БУРШАҚТАТУ бүрпіактау стісгігіиін өзге- жеркалар түр (Шаймерденов). Бөлме- лік етіс түрі. нің бүрышында тумсығын жастыққа БҮРШАҚТАУ ет. I. Жлуу, соғу, төпеу, бас- көме, денесі бәкідей бүктетіліп... (Му- алдырмау. Боранда, дулей соцқан да- канов). 2. Нкі сызыктьш түйіскеи >Ке- уылдарда Карлы муз, буршақгағаи жа- рі. Тік бұрышты үш бұрыш. К ^- зыл бурыш — газет, журнал кітяпт.чр- уындарда Секілді алғыр цыран, алға ды елге окуға беріи отыратын модс- үмтылып, Ж алғы з жау жібсржейміз, ни-агарту орны. /Іүниенін төрт б \\- үлы Отанга/ (Токмагамбетов). 2. Ау- рышы — жср жүзі, күллі әлем. Бул ыс. Ағу, домалау. Мойныңнан шыра- .товар дүнченің тьрт Оүрышына кзлім гым деп қүшақтайды Көзінің агып жа- болды. сы буріиақтай/Ьл (Абай). БҮРЫШ II зот. Тамзкты домдеіідіру үшін БҰРЫЛДЫРУ бурылу стістігінік «згелік колдаиылаткн ащы дачді «сімдік. — етіс түрі. Лс алыңыз, бурвии мінс, түз әне, Д о л БҮРЫЛЫС заг. 1. Каға беріс, ка.тгарыс, гин сйтты: — Бүдан дэмді түэ кэні жалгарыс. Е нді бір бүрылыста И нем (Ергалиев). машина айнасына қсрап еді, қила | БҰРЫШТАМА зат. Ресми кілзметкердік мүлде көрінбей ксткеп (Ша&мерденоз). докумеитке коятын белгісі, колы. Әмір 2. Жана бағыт, бег бұрыс. Сонымен түскен арыздарды қарап шыгып, согыс біздің е.гдің өткен жылғы да- біреулеріне үкім. кейбір арыздардың муындағы бүрылыс кезеңі болды (Ста , сыртыка бүрыштама жсзатын (АПни). лин). Буқара арасында үгіт жүргізу і БҰРЫШТАУ I ет. Бір ііаікенік іііетіие бу жатына царай жасалған бүл бурылыс- рыш шыгару. Жаппаның тббесін гік тың... маңызы өте зор болады (Б К (б)ІІ Сүрымтап күмбездеп салып, аіиыцбо- тярцхы). яумен діиекейлеп тастапты (Айин). БҮРЫМ зст. Әйелдін өрген шашы. Әрі {БҮРЫШТу\\У П ет. Тамакка бурьнн салу. үзын, зрі тол/чқ бурым кнкірегін жа Мэруаш Оүрыштап, пилздап Оір табиқ рып кетті (Сорсенбаев). Білектей ар- етті қаішқтирдың алдына қойды. цасында орген бурым, Шплпысы сыл- ! БУТ I заг. Салмағы 1(і килограмма тең дыр цагып жүрсе ацырын (Абай). ауырлык өліиеуіш. Г>сізардан бір буг БҮРЫН үст. Ғ.ртеде. ілгс-ріде, ескі улқыт- астыц экелдім. та. Бүрынғы Торгаа облысы Николай БҮГ П зат. Аяк. борбай. Хайуанаттын уезі, Обаган болысы, цазіргі Костаяай а|>Тқы скі аяғыныи а]>асы. Үзындыгы облысының Меңдіқара ауданы (К«бе- есік пен төрдай, биіктігі жылцыдай, ев). Бүрынгы дала, да.га ма? Жайна- тутам емшек аліиақ бүт жиырма бес сиыр жусап гүрған (Мустафиіі). Боз доі. міне иүо Оітті (Жамбил). 2. Ад- орданы тіктім деп, Боз ағашты жык,- лимен. ертс-рск. Тойға барсаң бүрын тым деп, Ханым-ханым дегснге, Көте- бар, Бүрын барсаң орын Сар (макал). ре берме Оүтыңды (Махамбет). 2. Лу- — Та/ы да Попов алдымызды орап ыс. Ошактык аягы Ошақтың үш бүты- кетті, Казыцты бізден бүрын қагып- на берсік! ты... (Мүсірепов). + Бүрынды-сонды — өткенде де, козірде де. Бүрын-соң- БҮТД зат. I. Ж ер бетікдегі кылтнып шы-
136 БҮ Т А Қ — БҮШ ғып турған тырбык ағаштар. Буталар БҮГЖЕНДЕУ Қ. бүгежектеу. да жел скпінінен қалтақ қагып, ты- БҮГЖИЮ ет. Бүкірею. Пелле бүкиіиіп.ңа- ным-тыныіигығыкан айырылған (Әуе- зов). Бір мезгіл қалың бүтаиың ішіне зір енді қартайып қажыған адам си- лқты болып көрініп отыр (Андре Нех* кіріп, иалалор жосырынбақ та ойнайды сс)- . БҮГУ ет. 1. Бір нәрсекің шетін қайыру. (Баязитов). 2. Бутак Кызыл ағаштың сидиған бутаяарындигы қоңырқай 2. Ауыс. Ж асыру. Купил, бір үлкеч буршіктері жарылып, мамық игашып, үрпиіп, күмістей хылтыршіды (Ж урба). сырды бүккісі келгендей асқар тау те- БҮТАҚ зат. 1. Агаштьт гүл шашатын жі- бірснбестен мелшие түседі (Әбішев). нішкс жағы. Лгаштардың сарғайған жиг.ырақтары түсіп, бүтоқтары арса- Тізе б үкті— 1) тізесінніп отырдм. лануға айналған (Л\\уканов). Килың тізерледі. Лақтар тізесінбүгіп жіоеріп ормап сы.гдыр.гап Жел тербеген бүта- енелерін еміп жатты (Бегалин). Ах- метжан сдріден түрғалы элі тізе бүх- кен жок, (Мустафин). 2) бағынды, бас ғын, Алтын арай айнала Таң да жай- иді. ды қушағын (Калауова). 2. Ауыс. Та- БҮПЛДІРУ бүгілу етістігініц езгелік епс түрі. рау, тармақ, болім, сала. -ф- Үрім бұ- БҮПЛГУ бүгілу етістіпніц өзгелік етіс т й к — кейшгі үрлак, носіл. БҰТАҚТАУ ет. Бутагыи кесіп тастау, ке- БҮГіНу ет. Иілу, майысу, енксю. Сайрай дір-будырып жону, түзулеу. бер тілім, Сайраған соң бүл дерттен, БҰТАЛАНУ бүталау етістігінін ырыксыз Бүгі.іді белім. Ж ар тайған соң эр серт- стіс турі. тен (Абай). БҰТАЛАУ ет. Ағашты т. б. затты үсяк- тау, шабу, кесу, турау. Гүлсараның БҮПН үст. Бұл кун, осыкүн. Ағылда те- гіл айтпр соз Ағыттық бүгін ар.чадан аилада ағаиі бутап хсатқанын көріп қасына бардым (Има.чжанов). (Аманжолов). Мүстафа бүгін оқуынан БҮТАЛУ бутау етістігіміц ырықсыз етіс кеш шықты (Токмағамбетов). т>-рі. БҮГІІТГІ сын. Қазіргі, үстіміздегі. Бүгінгі- БҰТАЛЫ сын. Бұтасы кеп жер. Кақпаның күн елеусіз қалғанменен Ертеңгі кү* төменгі жағы қалың буталы терец сий шаужайдан алар ақыр (Жамбыл). Кү- (Әбііиев). ні бүгінге дейін оған ауылын жайлау- БҮТАНАҚ Бүтлк. дан квиііргенін де айтқан жоц (Мүсі- БҰТАРЛАУ ет. Бөлшектеу. белу, туте-туте репов). кылу. Елекең мсн Ііһрбан жеңгей дуа- БҮГІНГІДЕИ сын. Казіргідой, оеы күнгі- дақтарды бүтарлауға кірісті (Көктем дей. Жүз жасап, жүз жаз көрген бүл лебі). Муса қойды аяғынан қораның Жамбылды Ешбір жаз СүгЫгідей ғ,а- есігіне іліп, бүтарлай бастады (Ибраги мов). ратпаған (Жа.мбыл). БҮПСУ бүгу етістігінін ортак стіс түрі- БҮТАУ ет. Лгашты т. б. затты усактау, БҮИЕН зат. Шоктсн жуан, қарынкаи жі- иізбу, кесу, турау. Гүлсараның аулада кішке ас журетін ігикі мүше, кішкене ағаш бүтап жатқанын көріп қасына карин. Маиіинаға май тартқанда Вү- Оардым (Иманжаков). йенге сап ішке тыгар (Куанышбаев). БҮТАСЫЗ сын. Ағаш өсггсйтін швлейт БҮИРЕК зат. Адам мен омырткалы жану- жалаңаиг (жер). Бүл слдің өмірі ат I арлардағы зәр түзстін іиікі мүше. Рег- байлайтын дередей, мэуесіз де, пана- сіз к т іиікен су, шай гағы басца сү- сыз да, бұтасыз да, жапырацсыз (Му йық астар жүрекке, буйпекке зиянды. дреное). БҮГЕ зат. Аеықтың дөцес жагкі. Кой бағ- + Бүйрек бет — беті томпактзу квл- гсн адам. — Екі әйелдің Оірі Бейсеныің лан қол батырмай сүбесіне, Топайдың бүйрек бетті, түрік ерін тоқалы Үрция үқсап сырты бүгесіне (Токмағамбетов). БҮГЕЖЕК сын. Енкіш, тік емес. болатын (Мүстафин). + Бүйрек бүра- д ы — жаны ашиды, жакын тар7ади. БҮГЕЖГіКТБУ ет. 1. Бүкшшо, бугжию, болысады. — Әне, мал десе, бүйрегің еикіштсну. 2. Коргалактау. жаекан- буроды да түрады, — деді Дмитрий иіактау. Енді бүгежсктеп кірбіктейтін Андреевич (Тілеков). БүГірекҮенсл- ешнэрсе жоқ (Ді-фо). Ол аздап есең- рак шығарды — болмашы норседен гіреген одам тэрізді бүгежектей берді (Тургенев). шатак шыгарды. Ч- Без бүйрек —кат- ты. мейрімсіз, канырымсыз, ракымсыз. БҮГЕЛЕҚ зат. Жылкыны шағатын екі к а БҮЙТУ ет. Былай ету, ссылай стіп істеу. — Ой, бүйткен байлығы бср болсьиД нат™ зияпды жолдік. Жылқыны б у гелей аздырар, ешкіні кебенек аздырар — деді Ахмет (Мустафин). (макал). • БҮЙІ зат. 1. Құррақта болатын өрмекші БҮГЕЛЕКIЕУ от. Бүгелсктен коргаиу. шы- тектес зиянды, зорлі жэндік. Жоы- лып: жылаи, оүйі, тасбақасы Дуадақ. бындау. Ахметтің лла биссі бүгелек- ортасында түр мүңдасып (Токмағзм- теп усанын қояр жер таппады (Мус тафин). '* бетов). Қетті ызыңдап бит, бурге Бүйі, и/аян, өрмекиіі (Амалжолов). 2.Ауыс, ВҮГЖЕҢ-БҮГЖЕҢ үст. Бүкең-букец. Екі баланың көзі алақтап, сасып-салбы- Қанаушы. жауыз, жексүрын. Жэряеы- кеге жиылған өңшең бүйі, Момындар- рап бүгжең-бүгжең етті (Көпбаев). ға осы ма тартқан сыйы? (Әбілев).
Б Ү Й ІМ Т А И — Б Ү Л Д ІР Г ІШ 137 + Бүйгдей тиді — әлек салды, мазалады. ...— Инженер Кулевакин телеграмма- БҮЙІМТАИ N. Бұйымтай. ны бүктеп қалтасына салды (Ерубаев). БҮЙІР зат. 1. Бір ж ақ жаны, бір ж ақ БҮКТЕУЛІ сын. Ораулы, кабаттаулы. кат- таулы. Хатшы тос қалтасынан алып кабырғасы. Бір буйірден балиияқтан іс- торт бүктеулі бір қағазды үсынды (Ко- теген күркеден түтін бүрқ ете қалды беев). (Әбдікадыров). 2. Луыс. Көлдененікен, твтесінеи. Кішкене машина колхоэдың БҮКПРУ бүгу етістігіиің езгелік етіс түрі. кең көшесіне келгенде, бірнеше бала- БҮКТҮСУ ег. Жиырылып. күргьісып, тым ыңғайсыл жату. Ж ас қүлын орнынан лар бүйірден қосыла кетті (Сағынба- тура алмай, бук түсіп жатыр екен ев). 3. Бүрыс, мүйіс, бүрыщ. Бірбүйір- (Бакбергеиов). де қазандық оған жалғас темір псиі БҮКШЕҢДЕТУ бүкшендеу етістігінін взге- (Қөктем лсбі). Ж о л бір бүйіпге қа- лік түрі. рий бүоылған еді (Житков). Бүйірі шыкты — тойды, іаіі шыкты. қамлиды. БУКШИТУ бүкшию етістігііііц өзгслік етіс түрі. Ат, айғырлар, биелер Бүйірі шыгып БҮКШИЮ ег. Бүкірею, бой жаза алмай ыңцылдап (Абай). сорлы еңкею. ецхіштену. Сауықиіыл бо.гды БҮЙІРЛЕУ ет. Шеткерілеу, сыртгау, ка- бүкшиді, Тым-ақ қиын іс шэктау. Маган соқпай, бір бүйірлеп Дүние бара жатқан түрі бар (Сәрсенбаев). (АбаЛ). БҮКІЛ ес. Барлық, тегіс, түгёл. БҮЙІРЛІ сын. БүГгірі шығынкы, жуан, бүкіл двңгелеп, Көзімнің келді алдына кең. Сашка Сір ағашты сілкіп еді, ту- Торгайдан Аманкелді битыр ишқты 6І шабылған жерге сарғылт бүйірлі (Аманжолов). Шақырған бүкіл жұрт- қыэғылттанған он шақты алмұрт түсе ты ереуілге (Бекхожин). қалды (Ж урба). БҮКІЛОДАҚТЫҚ сын. Бүкіл мемлексттік, БУҚ I зат. Мал, кең. Міне, аю жаңғақ бір елдік. Бүкілодақтық лениншіл агашының қалың бүгінің ішіне кіріп коммунисты жастар Одағын қургаи. келе хсагқан адамды көрді ('Ильен элпештеп өсірген коммунисты партия- ков). сы еқбекшілердің үлы көсемдері 8. И. Ленин мен Сталин (Смирнова). ЬҮК II зат. Асықтың іаіге жағыма кара- БҮКІР сын. 1. Енкіш, күиыс. Богет үстін- ма кзрсы жагы. Асықтың бүк жағы томпак, келеді. дегі бүкір талдарды жел екіге бүктеп БҮҚКШІ сын. Жасырғыш. күпияшыл, ку. тур (Шолохов). Бүккіш-ақ қой қыз бірац, Білдіре ме БҮКІРЕИТУ бүкірею стістігінің өзгелік сырларын. етіс турі. БҮКПЕ зат. I. Бір нәрсені бекіту үшін иіп БҮКІРЕЮ ет. Енкею, мыкшию, бүгілу. Бел омыртқа туберкулезікен адамның істеген ағаш, темір. 2. Луыс. Кұпия белі бүкірейіп мүгедек болып қалуы сыр. свз; өтірік. Ол тура сойлеп, бүк- мүмкін (Қошербаев). Су жайылған пе, қалтқысыз, өз үлтының тура мінез- жер ісініп, темір жолды да бүкірейте, дігіке барып, орынды сөзін айтты бүлдіре бастаған (Мустафин). (Шайнерденов). Кулыц, сүмдык,тан ау- БҮКІШ сын. Енкіш, бүкір. Үстем болды лақ. оз ісін ғана білетін бірбет Әмір- мерейім, Бүкіш белім жазылып, Ж.і<-іт бек ойын бүкпесіэ айтып тұр (Муста болдым кок орім (Халык акындары). фин). БҮЛДЕ зат. Жаксы жібск мата. Өмір мы- БҮҚПЕЛІ сын. Ж иы рыл малы. Мазан қо- : нау ғшекей, Оранған жібек бүлдемен лын қойнына тығып, бүкпелі садақ (Жаибыл). -ф- Үлде мен бүлдеге оран- суырып алды (Осеева). ды. — Не кием, не ішемін демеді, тарт БҮКПЕЛҒ.У ет. Қалткылау, жасыру, тық- түлігі сай болды. ырыска кенелді, та Кыштау. Обкомның секретеры жолдас, за ккімге малынды. мен де бүкпелемей, турасына көшуді , БҮЛДІРГЕ зат. Қамшының, тағы сол си- үнатып отырмын деп кесіп айтты (Ча- | якты норсеніц сабына тағатын кысқл былғары бау. Карына бүлдіргесінен КОВСККЙ). Іліп қысқа шокпарын қолына көтеріп БҮҚСУ ет. Сасу, жаман иіс шығу. алды (Мұқаиов). Бір қолында бүлдір- БҮКСҒТУ бүксу етістігінің өзгелік етіс түрі. гесінен ілінген ыргий сапты сегіз ор~ ме қамшы СКөпбаев). БҮКгЕЛУ бүктеу етістігінік ырыксыз етіс түрі. БҮЛДІРГЕЛІ сын. Бау тағылран, баулы. Бүлдіргелі шаппа пышағын қоныиіы- БҮКТЕМЕЛІ сын. Жиырылмалы. жинама- нан суырып алды (Короленко). лы. Глеб шофер астындағы бүктемелі кереуетті, тагы бір матрацты алып ка БҮЛДІРГЕН зат. Шөптін сабағына шыға- тыл кішірек кызыл шүбар шырынды луге жэрдемдесіп алады (Перфилье ва). жеыіс: Елден үміт үзген бала бүлдір- гсн, жуа теріп жеп күнелтіпті (Бсга- БҮҚТЕСІН зат. Бір иәрсенің кабатталған, лин). бүктелген жері, бір бөлегі. Төр алды сіресксн көрпе, жастық, текеметтің дс БҮЛДІРГІШ сын. 1. Кипатушн. булдіру- ші. талкандаушы. Еңоек пен бейбітші- бірер бүктесіндері көрінеді (Көктем ліктің күштері бүлдіргіш қара^шылар жслі). күшін жеқді (Михайлов). 2. Бүлікшіл, БҮҚТЕУ ет. 1. Қабаттау, жинау, каттау.
1 >8 Б Ү Л Д ІР Т У — БҮРКЕУЛI бузақы, даукес. Россияның барлық са- усазғытүрғыдай бір жап-жасаң, жяқсы наліл пролетарлары Оұл қылмысты иіспен аңқып түр (Бубеннов). 2. Ка- бүлдіргіш соғысқа қарсылык, білдіру- рынныц ішкі жағында болзтын түк лері тиіс (Мстиславек). сияқты бүртігі. 3. Галоштыц, етіктіц, БҮЛДІРТУ бүлдіру етістігінік өзгелік етіс батннканың, табанында болатым бұ- түрі. жыр. Галоштың Оүрі таусылса, той- БҮЛДІРУ ет. I. Қирату, бұзу, талкандау. ганақ келеді. Шірік шірітеді, Бұзық бүлдіреді (ма БҮРГП зат. Қанатсыз, сскіріц журетінкіш- кал). Луыр машина, жукті темір та- кеяе қ а я сорғыш паразит жәидік (на- Оан арбалар жүргенде жолды бүлдіріп секом). ...II/ым үйОің қабыргасынан кететін түрі бар (Мұстафин). үйір-үйірімен үшқин баданадай цызы БҮЛДІРШ ІН зат. Бөдене. күрең бүреелер еркін сайрандап, аснр БҮЛДІРШ ІНДЕИ сын. Қескінді. пішшді, салып жүр (Жармағамбетов). сүйкімді, әдемі. Оньщ көз алдында са БҮРГЕН зат. Тікенекті кызыл тусті өсім- мой шашы бурыл тсртқан ана мен діх, бүтаның бір түрі. бүлдіриііндей бөбек гұр (Бақберге- БҮРПШТНУ ет. Жинау, жиыру, буру.Біз иов). саган негылдық? — деді манадан бері БҮЛК: булк ету ет. Окыс кпмылдау, жы- бүйра шашты бүргіштеп жатқан ере- быр ете тусу. Кайнады бүлк-бүлк қор- сектеу деген қора сирақ бала орнынал ғасын, Шыдар ма ақын жыр етпей үиіып түрып (Иманжзнов). (Әбілез). Кар аппақ} бүркіт қара, түл- БҮРКЕК сын. Бүлынғыр, жауын-шашынды кі қ ы зы а , Үқсайды қаса сүлу шоммл- күн. ғанға. Кара іиаиіын котеріп екі шын- БҮРКНЛЕУ буркеу етістігінін ырыксыз гиқ О да бүлк-бүлк етпей ме сипаған- етіс турі. га (Абай). !Я‘гі бүлк етиеді— ұял- БҮРКЕМЕЛЕНУ бүркемслеу етістігікіз мады, шімірікпеді. ырыксыз етіс турі. БҮЛКІЛ зат. Аттың желісген ж ай, аяң- БҮРҚЕМЕЛЕУ ет. Тасалау, кврсегпсу. нап көрі шапшакырақ жүрісі. жаба-сіргелеу, білдірмеуге тырысу. БУЛКІЛДЕТУ бүлкілдеу етістігінін өзге- лік стіс түрі. Мишикалар как жапирақтармек бүр- БҮЛКІЛДЕУ ет. 3. Аяннан корі шапша- кемелснсін, де.п буйрық берді жасақ- нырақ жүру. Жолбарыс... қамысты қо- шылар теп-тегіс экулыс^а кірісті (Иль енков). г.асына қарай бүлкіядей жөкелді (К.ы- БҮРҚЕМЕЛІ сын. Жасырулы, жабулн. тайдың халы к ертегі). 2. Козғалу, к.и- тнгулы. О л суырлардың қулықпен іс- мылдау, тарту, кыбырлау, Козы ' сұлқ теп қойган бүркемелі, қосалцы Ыдері жатыр, ауық-ауиқ Оүйірі бүлкілдейді еді (Хангелдин). (Алдабергенов). Оң к&здіц астыңғы қа- БҮРҚЕНДІРУ буркену етістігінін взгелік багы бүлкілдей бастады (Мүсірепов). етіс түрі. БҮЛІК зат. Ж аижал. ылаң, сойқан. Ж ау БҮРКЕНШІК зат. 1. Жергілгкті. Сзмауыр- келді де, салды бүлік, Кара орманды дың отын сөндіретін такия сияқты кал- жандырды Карагай м р . н қайыңдардың Күлін ғана қалдырды (Мәулецов). Ха- пак. 2. 'Гүманды, бултты күн. Жсбы- дишаны өзінв аламын деп бүлік сала сып алба-жүлба булт бүркеншік. Сил- ма деп қорқам деді — Доброходов матын сала түсті бүл да едоуір (Гок- (Акынжанов). + Бүлік салды — ылаң мағамбетов). салды. Жанжалшыл, сойкан БҮЛІҚШІЛ сын. !БҮРКЕНІШ зат. Бүркенетін, жамылатык иорсе. Соғыс бүркеніштің бғрін юығарғыиі. Горькийлік колонистердің тастап. барлы қ қарым-цатыстардық бүлікші бір тобы Пирогов жігіттері- м.гн жаңжалдасты (Макаренко). иіын бейнесін кәрсетті (Сталин). І>у.ЧіКШ1Л қ,. бүлікші. БҮРКЕУ ет. ). Ж абу, кымтау. орау. БҮЛІНДІРУ бүліііу етістігініи озгелік етіс ша... оң қолымен орамалын басыға түрі. буркеп тура қалды (Ильенков). Б^ЛШ У ст. I. Қирау, бұзылу, талкан бо бетін үлпілдек ақ матамен бүркей сал- лу, каусау. Ахмет дем алмастан бү- ғи.ч (Айніі). 2. Бұлттың. туманный і калтауы, тумапдату. Бүгін жүлдыздар лЫгсн сайманды қолға ала бастады (Мустафин). ...Көпірден бір километр- да қара көк бүлтпен беттерін бүрк#1 жабырқап қалыпты (Омаров). 3. оей жерде рельс бүлініпті, — деді Д э- сыру, білдірмеу, нему. Партия ішіноегі Р‘{іСК (Омаров). 2. Ауыс. Оурелену, алекке тусу. Морген... шала бүлініп қайіиылықтарды үэац уақыт 6үр&У оаянып окатыр (Андре Нексе). мүмкін емес (Сталин). Кыздың мацпал беті ішіндееі алай-түлей толцынын ЬЪЛІИУШІЛІК зат. Кираушылық, бүзы- сыртқа ишғармай бүркеп түр (Сылз- лушмлык. Калалар гитлеріиілердіц бү- иов). ліншіліеінен ке.йін жаңартылып калпы- БҮРҚЕУЛОНУ ет. Бүлынғырлану. булдьр- ... . ич к<’л п р у д з (.Михайлов). лау, мүнарлану. Күн бүркеуленіп ез- дап жеа лебі шығып турды (Бегалин)- іЛ заг. I. Дгаштып жапырактьің кылка- ны. кішкситай бүршігі. Бүрінең айры.л- БҮРКЕУЛІ сын. Жабулы, кымтаулы. гин тобылғы да қуқыл реңді (Әусзов). ме тоқтайтын... жапыроғы солғын ҚУ /Ааңбыр алдында қарағай бүрлері бүгақтардың астында бүркеулі псро- ходгар түр (Гроссман).
Б Ү Р К Е У С ІЗ — Б Ү Т ІН Д Е У 139 ЬҮРКЕУСІЗ сын. Жабусыз, кыытаусыз. Мен түрмын қызыл алаңда (Жа ро Есей Кымбаттың буркеусіэ аиш қ бето ков). ...Ешкілер оүрссңдеп үйіріліп бір- не аянышты көзбен қадалып узақ қа- біріке ыцтай топтала берді (Бегалин). рады (Нүрпейісов). БҮРСИЮ қ. бүрссндеу. 5ҮРКУ ет. I. Себу, шашырату. Ордабай БҮРСІГҮНІ уст. Бүгін мен ертецнен кенія- лузындағы шайын дастарқанға бүркіп гі үшіпші күн. «Бүгін ерте! Бүрсігүн жіберді (Мустафин). 2. Себслеп жауу. кеші Ертсң дәл! » — деді Ленин! Лйкас Таңортең басталған сылбыр жақбыр күткен как пен ар (Обілев). гынбай бүрке жауып түр (Сағынба- БҮРТІК. зат. 1. Нәрсенің бетіндегі сәл бұ- св). Сүрғылт туман дым бүркіп, Бар- дырмак. бужыр. Гіе.глагра ауруынан қыт бешпент су лайды (Абай). адамнық у.ойнына, қолының сыртына ЬҮРКІТ зат. 1. Қ арақұс тсктсс түрлі аң ус- қызарып буртік іиығады (Дарканбаез). тайтыи жырткыш кус. Биікге қалық- 2. Ағаштын жаца шыгып келе жаткан таган цара бүркіт төмендегі, сүлу та- түрі, бүртігі. Ағаіитар жапырақ жайып биғагқа тәкәппарлық сезіммен көз гул. бүртігін жарғалы түр (Бақбергс- циығын тастайды (Жармакамбетов). ноа). Жиде, шеңгел сияқгы тікенді Кыран бүргсіт не алмайды салса бап- агаштар бүртігін жарып, сүл шатырын тап, Жүрт жүр ғой күйкрнгаймен цар жаяды (Әбдікадыров). га сацгап (Л баіі). 2. Ауыс. Кыран, кө- БҮРТІНУ ст. Ісіну, ксбіиу, қдбыму. Өз-өзі- регск. алғыр. Бүркіт қып бізді баулы- нен бір бақа күшснді де бүртінді■Ку- ран Ленин-Сталин, мың алғыс! (Аман- анғаннан бүртініп Бір кірді жолов). өзіне (Абан). БҮРҚІТШІ заг. Бүркіт салып, ак аулай- БҮРУ ет. 1. Жиыру, бурме жасау. Бүл қүс тык. бүркіттіц бабыи жаксы бГлегін үлксн емес тас үстінде ащтарымен ши• кұсбсгі (адам). Кан-сонарда буркігші кі етті бүріп отыр (Житков). 2. К и шығады оңга Тастан тулкі тибылар аң- су, езу. Бүркіт итті, баланы бүріа тас дыгаига. Жақсы ат пен титу ясолдас тайды (Әбдіқадыров). бір ганибег, Ы ңғайлы, ыціиах. киімаң- БҮРУЛІ сын. Жиырулы, бүрмслеулі. Кең шы адамға (Абай). балағы бүрулі жүқа иіалбарының қа- ҒҮРЛНЫДІРУ бүрлену етістігініц өзгелік йырма бүгісі кішкене қызыл туфлиін _стіс түрі. түгел жауып кеткен (Шаймерденов). БҮРЛЕНУ ет. Гулдену, өсу. бүр біту. Мэ- БҮРШІҚ зат. Өсімдіктін гүд шаніатын деяиеті моуелгп, Гүлденді слім, гул- бүрі. Куыстағы элдекім жиіп кет денді, Бзйіиешектей жасацтап Халқым кен қу агаиі түбірлері меи шырша бүгін бүрленді (Халык ақыидары). бүршіктерінің жалыны төстікті тез пі- ЗҮРМЕ зат. I. Қатарыи, жннап тікхеи ті- сірді (Сыланов). Лқ қайың, ақ олібе- гіс. Көйлектің сөгіп бүрмесін, қайта гім цы.иқай киіп, Жас бүтац жапырац 7ік7і Тамара (Әлімбаев). 2. Сын. Бүр- атып Оүршік түйіп (Әбілев). гіш. жзбысқыш. Б із келгсн жылдарда БҮРШІКТЕНУ ст. Гүлдсиу, п л шашу. бул жерде Оүрме тікеч. арамшөптен квктеү, бүрлеиу. бссца еиінзрсе бОАмайтыи (Өзбск әцгі- БҮРІСТІРУ бүрісу етістігінін өзгелік стіс ыслері). түрі. ЬҮРМЕ-БҮРМЕ сын. Қатлар-катпар, тыр- БҮРІСУ I. Тырысып калу, жиырьілу. кү- тыс. Шашы, ссіқалы аппақ, ауэында тіс ' рысу. Бір мезгілде ксріліп һиі ауы- некен-саяц, бет терісі бүрме-бүрме, ор- ' рыгі, бүрісе бастапты (Алтынсарин). Бүрісіп отырған бала жылап, уссңімек га боіілы ызбарлы шал, көріп ал де- гендеіI аз кідірді дг, үндсместсн тар- көзін сүргуі (Омаров). БҮТІН сын. I. Сыныгы жок, түтас. Бүтін тып гүрды (Мұстафнн). ВҮРМЕЛЕНУ бүрмслеү етістігінін ырык- ■ рсльс г-сп кеміиілігі бар рельстің бая сь; екі басқа (Мүканов). 2. Ауыс. Бү- сиз етіс турі. БҮРМЕЛЕТУ бүрмелеу етістігінін өзгелік • кіл, барлык. *тутас, күллі. Бүтін дүнне тағдырын. іиешкен слді қараиш (Кир , «тіс түрі. гиз жмры). Екі с.үлу цыз отыр төрдг- гі үйде Ондай сүлу көрген жоц Оүтік БҮРМҒ.ЛПУ ет. Бірнәрсені қатарлап, іші- ■ не қярлй жымырыл тігу. Потан көй- \\ слде (Абай). 3. Болшсксіэ, түтас сак. лекті бүрмелемейді (Обдіхадыроп). Бір бүтін ссуды бірнеше у(Щ бөлшек- БҮРгМЕЛ! сын. Қ атазрлм , бүрілген. Бүрме- тергс болуге болады. яі қынамал қара гон, қара қүлақшын киген сдам қар астынан іиыга келді БҮТІІІДЕИ үст. Түгелден. түтасымсн бір- жола, басы-бүтіп. Малдь; асыядандыру (Мүсірепов). жумысын бүтіндей жақсарту ісі басты БҮРСЕКТЕУ бүрсендеу. міндет до.п саналсыи (С. К ). Демек, ЬҮРСЕҢ: бүрсец кағу ет. Гону, жаурау. Оүл жүмыс бастапқы бағытына бүтін- дсй қарама-қарсы нэтчжеге илып кея- Балалари бүрсең қағып: тОй тоңмп ді (Ленин). кетгік» деп мазалай бастады (Длда- БҮТІНДЕЛУ бүііидеу етістігіяін ырықсыз бергснов). сгістігінің өзге- етіс түрі. БҮРСЕКДЕТУ бүрсс/сдсу БҮТІНДЕУ ст. Ж амау, жамап-жаскау, лік етіс түрі. қайтадан іске жарату, жөндеу, ремонт- БҮРСПНДЕУ ет. Бүрісіп жүру, току. Жас тау. АрОа-саймачдарының бүзылганда- кезімдв бүрссңдеп Кой Оагып ессем даламда, Таңғалсын злем, көрсін кеп
140 БҮТІ НД1К - Б Ы Л Ж Ы РА У ры болса, трест бүтіндеп те береді БЫЛАМЫК’ зат. Ұннан, үнтактан істеге? кою тамак. Бай быламыкты қоюли^т (Мустафин). БҮТІНДІҚ зат. Тозбагапдық, бүлінбе- көріп Ризоингүлді сөге бастады (Ай- гендік. ни). Быламық бетінен суиды (мақал). ІІЫЖ: быж-быж каГшау ет. Көпіршу. куж- БЫЛАУДАИ сын. Кеп жылағаннан квздін куж сту. Көбігі Днепрдің быж-быж ісініп томпаюы. Раушан шиіесінің хг* ң а й н а п Ж а ң а істің бастамасы жатыр зіне қарап еді, оның да екі көзі бы- қайнап, Күні ертең Днепрдің алыптары лаудай екен (Сәрсенбаев). Жүйріктей жүлдс бермес, шығар ой- БЫЛҒАНЫШ сын. Ылас, кір д. м. Кайар иш былғаныіи қапіиыққа тыццан зЖ нип (Шипіш). нелерін нықтап, есік-терезеден хиа- БЫЖЫЛДАТУ быжылдау етістігіпіц өзге- жалт қарай түсіп келе жатты (Әбіг- лік стіс турі. кадыров). БЫЖЫЛДАУ ет. Ыза болу, күйіп-піеу. Жйпондық бір нэрселерді быжылдап БЫЛҒАРЫ зат. Завод, фабрикадан «• йьшдалып, внд^лін шыккан тері. Бш- сөйлей бастады (Маковский). ғарымен қапталған қалың цара ескіес< БЫЖЬІНАУ ет. Бір иэрсеніц бір жсргс топ- жылдам ашылып кетті (Шаймерденсв). тануы, үймелеуі, кұжынау. Аспандагы жүлдыз Оіткен электр иш ққан жерлер- БЫЛҒАҒ^ІШ Ы зат. Былғары жгса>т ге келіп қонып қалгандай, Оыжыпап, былғары жасап кәсіп етуші. жымыңдаган шоқ-іиоқ көздер көрінеді БЫЛГАТУ былгау етістігінік өзгслік еті: (Сыланов). түрі. БЫҚБЫРТ: бъікбырт тию ет. БүйідеГі тню, БЫЛҒАУ ет. 1. Араластыру, козғау. ея- талканын шығару. Петр Вилеге бая- кау. Б ір күні Кері.иге қожасы бір (*■ ғмда Александр бықбырт тигендей қыл- яуды былғап қой депті (АлтынсаріеІ. ғаны қайда? — деді (Мүстафнн). 2. Л астау, кірлету. Кара майға уяія- БЫҚСУ ет. Түтіндетіп, коксып жаиу. Бық- ді былғап алдым. Бөтен сөзбен Скл- сиды улап көзді жүректі жеп, Жан- ғанса сөз арасы. Ол — а^ынның бііі* баііды үрлесе де дымқыл тезек (Бекхо- сіэ бишарасы (Абай). 3. Ауыс. Орыз- ж н н ). сыз кінә гағу, сөз келтіру, тіл тнгізу. ЬЫКСЫК зат. 1. Кокырсығаи иіс. Осы >- Қ ол былғады — шақырды. Г№' бықсықты өзім де үргілеп келіп отыр- дала ш алқар көл Кол былгады № мын — деді Сарқыт (Тілеков). 2. Арам нып, қолқалап жеңгіиі иені (Жамбьч)- пиет, кара лист адам. Күндестік деген БЫЛҒАУЬПП зат. Ескі. Ыстык казз?я сүм мінездің ыргаіы гой! Қүңке мен Айгыздан сондай бықсық, іиықпай жү- астык куырылг'анда күйіп кстпесүсін. оны ылғи араластырын тұруға аряал- пе ме?— деді Үлжан (Әуезов). ран, таякш а сабы бар, жүка такіай- БЫҚСЫТУ бықсу стістігіиің өзгелік стіс лаи істслген, тесеге ұксас кұрал. түрі. БЫЛҒЛҚТАУ к,. бұлғақтау. БЫКУ ет. Қаптау. самсу, быжьшау. 7Ү- БЫРЖУ Қ. быршу. тіні бүрқырап. қой қозысын шубыртып, \\ БЫ ЛДЫ РЛАУ бықып жатыр (Оуезов). ле ж аткан ет. Тілі жана шығып баланын түсініксіз сөйлеуі- іш іл л и үст. і. ш с і, идаша, дара. о ы м шыга Жомарт атының басын тарты Балиның сүйкімді бет-Оейнесіне н<рм салып былдырлаган қызықгы гіи^ аяңмен келеді (Мустафин). Әй, ора, Қүлақ қойып гурды (Бакбергенов)- шылар. тоқта былай (Әуезов). 2. Е дігәрі, мұнан кейін. Мүнан былай үза БЫ ЛДЫ РЛАУ балдырлау. пай Бцындырам мен сені! Бір шыга, БЫ ЛЖ ЬІР сын. 1. Саз, езілген балшы^- Саздық жер көрінеді бүлдыр-бүл^’ май үніңді Желкеңнен түскен дүза; Жаңбырмен лайланған жері былтеь1? тай (Ж амбыл). Тіпті алыс баяғын (Токмағамбетов). Іске жарамайг^ былай қояйық (Әуеров). 3. Дүры жігіт-жслеңіңіз болса, қырман У* аііык аГіткаида. Олир... бірімен-бірі ті былжыр басу сияцты жүмысқа тесіп житып. Совет Росеиясын ссксі реміз (Әуезов). 2. Ауыс. Түккс П? меді, былайша айтқанда, олардың оғс майтын бос, шірік, ынжық. бүрылуға мүршалары келмеді (Ст лип) 4. Ғске алмаганда, антпағанд БЫ Л Ж Ы РА Қ сын. 1. Суы көп шала иле; шотке койғанда. — Үиібүршылар ме ген, иі канбаған түрлі заттың каси«^ қалийыіиылар былай тұрсын, мыс л;і /Соменданттың кішкентай үлы аг№ рытстын пештердің өзі қазақ жүмы< түбінде кардан жүмпаздап адам шыларының қолында (Мүсірепов самақ Оолып жатыр. бірах, Қ&Р ^ 5. Осы турғыда. со дәрежеде. ...Марі быАлсырақ емес (Нажми). 2. систер былай деп жауап бсрді. Тариз Былшыл, оттау. Шоңмүрын хажы ** ты ерлер хсасамайды, тарих ерлері Найзиқараның былжырағына туғызады... (БК(б)ГІ тарихы). _ , . аспаңдар (Ақынжанов). , ПЫЛЛПГЫ былаП. БЫ ЛЖ Ы РЛУ ст. 1. Босау, езілу. тылкь^т БЫЛЛИШЛ үст. ОсылаГіша. дұрысышііі Дау. су болу. I. Тізелерінен су ксші^ аныгыииіа айтканда. Бүл — былайш үсті-бастары малмандай былжырапХ^' айтқоида, біздің мсктспке кірген улке ле жатыр (Герман). 2. Тангу. бийлы \\ (Хангелдші). иу. кеку. Ақы лсыз өзін мақтаг. °ыА** райды Бойыңа әлшеп сөйлесең
БМЛК-СЫЛҚ — БЫТ 141 цүрайды (АбаЛ). 3. Былжырама шір- БЫ ЛЫ Қ: былык-былык сту ет. Грік-ірік кін-ау Былжырама жар-жар Миың ке- ету. Шартақ қарын былық-былық ет тіп басыңнан Ка^гжырама жар-жар (Длламыс). кен Басқа дене сылыц-сылық еткен БЫЛҚ-СЫЛҚ сын. Дәрменсіз, әлсіз, куш- ортаңызда бар болса, қауым болып аз Тутцынның былқ-сылк, еткен қур сілыстдг. (Қ. Ә.). + Былк етпеді —үн- сулдесін жендеттер сүйрегендей итер- демсді, тырып стпсді, ссскенбеді. жыл- мелеп келеді (Айнн). жымады. Жартастай толқын үрса бы БЫЛҚЫЛДАҚ сын. С олкы ллак, жұмсзк. лк, етпеген Бүтақтай көктен бомбы Былцылдац жумсақ орында артта Се қүйып түрса Сескеніп ер жүрегі булік етпеген (Аннабеков). режа мен Болат цатар отыр (Сокпак- БЫЛЫКТЫРУ былығу стістігінін өзгелік баев). етіс түрі. БЫЛКЫЛДАУ ет. Ж үмсару. босау. Кун БЫРДАП сын. Комакты, ірі. толык. Егін ге балқып бы лқы лдап жатқан троту- орнында топ-гобымен бырдаіі болып арғс аяктарын тік қадап жеңіл басып жайылып жатқан қаздар... Сэтжанды келеді (Ш аймердеиов). көре салып үша бастады (Бегалнн). БЫЛТЫР уст. Өткен жыл, бір жыл бу БЫРЖИТУ быржию етістігініңөзгелік етіс рый. Еңбек өнімінің саласың алсақ та, саны мен сапасы былтырғыдан биыл БЬІРЖИЮ қ. Быртию. гхі есе сртык, (Мустафин). БЬІРЖЬІК Қ- Быртык. БЫЛТЫРҒЫДАй сын. Өткеп жылдағы- БЫРҚЫЛДАУ N. Бүркылдзу. дай. бір жыл бурынғыдай. БЫРТ-БЫРТ ел. 1. Тырс-тырс. сырт-сырт. БЫЛЫШБЫЛЫШ Судын таскз соғыл- Кара жердің қыртысы бырт-бырт сөгі- ғапдағы дыбысы. Күдай мықты жа- ліп, шымдар қолмен жатқызгандай жы- ратцан үлкен жартас, Былыш-бы- ғылып жатты (Мустафин). 2 Қатты лыіи еткен бет бүрып сидин кайтпас емес шыл-шып шығу. Аяғымның сол (Абай). тілімденген жерінен бырт-бырт қан БЫЛШИЮ ет. Ж айылу, жуандау. өте се- шығатын (Айни). міру Жүмысқа барса метел баладай БЫРТИЮ ет. Келтию. шолтию. жиырылу, бырысу. Быртиған денесі партағо шақ- былшиып подъемный машинаның үсті- нен бір түспейді (Әбішсв). қа дегекде сыйып. ырыс-ырыс етіп бе- БЫЛШЫК зат ауырған кезде яки мігіп отыратын, сабақты да хсак,сы ұйыктаған кезде көздіц алдына жи- білмейтін <Көбеев). налатын сарғмш ірің. «...Бымиыц бас БЫ РТЫ К сын. Қыска. жуач. Заһдарт ков көзіміз. тарлан таргқан кезіміз» быртық қолдарын сермеп к,ойып, жа- дегендей, бүлтағы көп бүлыңғыр зама- саураған көзін ейелдің жузінен алмас- ныңды шала алмай қаламыз... — деп, тан бір зңгіме айтып отыр (Лацис). Боздақ би өз оііында жүрген бір тү- БЫ РШ У ет I Кзтты терлеу. Дзержнн- йіншекті де аңғарта кетті (Мүсірепов). скийдін бетін быршып тер баскан. жу БЫЛШЫКТАНУ ет Көздін ірінлсуі. Ғ а - рен дурс-дүрс етеді (Гсрман). 2. Ко- зизбайдың еті қ ы з ы л . кіш ірек қара к в- піріпш кэггь! ашыған айран. Тегенеге 31 үчем і ж а с а у р а п ж и е гі б ы л ш ы к т а - қуйған айран быршып кетіпті. нып х ү р е д і (Муканов). БЫРЫ.ПДАУ ү корылдау. БЫЛШЫЛ зат. Оттау. бос мылжын сөз. БЫРЬІС.У ет. Тырысу. жиырылу. Аңбіт- Былшылды қою керек — дедім мен кендер босып кетті, Жер бырысып жат қатты кеп, — не оттап түрсың өзің са- ты күйген (Әбілев). қалды Оасыңмен (Муқанов). БЫТПЫЛДЬ'К ааг. I. Бодеиеніц сайраған- БЫЛШЫЛДАУ ет. Қалай болса солай, да шығаратын үні. даусы. Қубылжы- бетімен л-^ғып сөйлеу. оттау. көку, ган ғн салып, Саяди бүлбүл сайрап мыжу. Надандар былиіылдайды, цүп түр. Бөдене салып бытпылдық Шага ла, қызғыш топ-топ иііл (Халык акын- алмайды, Үлкен жанның қиялын үға дары). 2 Ауыс. Бедене, Беймаза быт- олмайды (Абай). пылдык,тың жағы тынбай. Даурығып БЫЛЫҒУ ег. Л астану, іиатасу. буліну, кең далада бебеу (Саин). милаЛіп араласып кету. Оның не. кә- 3. Сайранлап уакитты боска өткізу. рі байғүс-ау! — деп көңілсіздене уса- Бөдененің үйі іясоқ, Кайда барса быт- уап қатты үсті-басы үнға былганған пылдық (макал). Горпина! (Гайдар). Бөтен сөэбен был- БЫТПЫРАКТАУ ет. Коюлану. Қүріш вте ғанса сөз арасы Ол ақынның білімсіз үйірімді келеді, аз салмпса, бытпырақ- бишарасы. Айтушы мен тыңдаушы кө- тап кетеді. бі надан Бүл жүрттың с&з танымас бір БЫТТИЮ ет. Торсию, дүмпию. жуандау. парасы (Абай). Конвой начальнигініқ быттиган молак, БЫЛЫҚ зат. 1. Салак, нас. Жасыңда са- сауссқты қолы револьвердің ағытулы лаК болсаң, Бара-бара бы,шқ болар- қабына Оарып қалды (Герман). Асыл- СЫИ (макал). 2. Луыс. Арачдык. жа- бек быттиып семірген екен. маидык Шілше тозып кетіпсің Шашы- БЫТ: быт-иіыт кылү ет 1. Қурту, жою. Ки- ск,ыр шапкан қойдайын, Быт-шыт қы- лып жүр сынығың Бір басыца жетер- лік Бьслығың мвн ишлыгың (Жам- , лып арасын, Канат сілтеп самғайын, был). Күртуга жау арасын (Жа.чбыл). 2. Ша-
142 Б Ь П Ы Қ — БІЛЕКТЕЙ ншрагт тозып жүру. Тауыққа шашқан гатын каруы. Ара адамды. ииіққандо тарыдай, IIIаишраққы ед, бит-шыг бізін сүғып сілады. ауылым (Гокмағамбетов). 3. Жырті.і- БІЗ II Ж іктеу есімдігінік бірінші жак көпше түрі. Біздің Совет Одагын- лу. Киімдері быт-шыт, денесі ісік да шығарылган жаңа туқымды 6ип:ш (Толстой). Быт-шыты шык^сн орамил- жүнді қойларди іиайыры сапали келе- ды Петр тагы тісте.геп отыр (Толстой). ді (Ермекоз). БЫТЫҚ сын. Толык, соміз. Бытық бет, се- міз қара жігіт Ордабайға здейі үттыр- ЫЗДІҢШЕ үст. Біздід ойыыызша. Сай- ғысы келітг, оңсй күйіп кетіп отыр кауымызша. озімізше. БІЗШЕ к;. біздіцше. (Мустафии). БЫТЫРЛ зат. Коргасыннаи домалактап БІЛГЕНДІК зат. Бір нзрсенік аиығын же- те түсіну, сезіну. Біреудің білгепдігіне • жасалған майда ок. Икоам аңиіылар- білместігін таластырып, біреудің бати Оан аздаған қорғасын сүрап алып, бы- на, милына күндсстік қш ы п, .<? кврсе- тыра жас.ады (Айнн). БЫТЫРАНДЫ сын. Шашыранди. Быты- қызсрлық қылып көз алартпақ лайыц ранды елдер де, токайласти, жолықты па? (Абай). (Әлімбаев). БІЛГЕНСУ қ. білгішсіну. БЫТЫРАНДЫЛЫК зит. Шашылып. то- БІЛПЗУ білу етістігінің өзгелік етіс түрі. ?.ып жүрушілік. Капитализм іииққан- БІЛГІР сын. Білімплз, коп білстін. Ол (Баймағамбет) мыналардан әаіІеқайда нан кейін феодалдық бытыранОы.лык, дарынды, Оілеір (Оуезоо). жойылып, улттық рынок қүралғаннан айналды (Ста БІЛГІІІ! білгір. кейіи халықтар БІЛГІШСІНУ ет. Өзін-өзі көп білетіи етіп лин). БЫТЫРЛТУ бытырау еҮістігішц өзгслік; көрсету. Меп саган көрсетемін,—дейді етіс түрі. ол білгішсініп, — мен оның қайда тү- БЫТЫРАУ <?т. Таряу, шашырау. Цветухин- ; ратынын жақсы білемін (Анд. Нексе). ның ойы ағаиітың Оүтағындай зржак,- БІЛГІШТҒНУ қ. білгішсіну. қа бытырады (Федин). Малшы бала- БІЛГІШТІК заг. Білгендік. акылдьглык, білімділік. Сен білгіштікке еалма, кө- лари малдардың бытырпуларына мүм- кіндік бермей, түс-түстан иіріп жүр зіңме.н көрген шындық,ты ғанп аЛт. (АГши). БІЛДЁИ сын. Үлкен. зор. Кызгандай-ақ БЫТЫРЛДУ ег. Шырт-шырг етіп дыбыс астында мінген тайи Білдей кісі мін- шырару, шытырлау. Стойкалар дытыр- генде қозгалмайды (Қерімбекоп). лап сынып топырақпен көміліп жатты БІЛ/(ІРТУ білу етідтігінің озгелік егіс (Ерубаев). Отқа іүскен оц-дәрі бытыр- лап қарақошқыл жалын ишшты (Ома БІЛДІРУ ет. ). Хабарлау. акту, жеткізу. ров). мәлімдеу. Бух.кйи-ақ қой қыз бірақ, БЫТЫРАНҚЫ сын. Басы қосылмяйтын, Білдіре ме сырларын! (Қайырбекоо). (Жакаттыц) зкесі талас пікірді талда:: шаіиыраңқы. Революциями жақтайтын 32 мың үйымишл большевиктер бар іиешіп бермесе дс, аржагын *өз бойы- жоне көпшілігі революцияны сатып мен жорып келіп бегін білдірді (Мус ксткен 3 мың б/чтыраңқы. меньшевик- тафии). 2. Сездіру, көрсету. Коңілдегі тгр бар (Сталин). Бірінші май колхо сырды көз білдіреді (макал). /зін зы, басы бірікпейтін, бытыраңқы, фор- білдірмеді — жүргеп-турғаяһчі, не іст мае/,із нэрседей болып кӨрінуші еді тегеиіи байкатпады, сездірмеді. (Николаева). БІЛПЗІК зат. Сәндік үшін әнелдер б!ле- ПЫТЫРАЦҚЫЛ ЫҚ зяг. Шашыльзп жүру- гіне салатып күмістен, алтмипаи жа- шілік, іиащыранкылык. Буржуазия е.алғяк зат. Зы лика жсс кезінде сегіз феодализме жоне феодалдық Оытыра/’- білезік салатын. сэнқай эйел болагын қылықты қирата отырып, ултты бір- (Мустафин). тутас стіп қүрастырыа Оіріктіредіі БІЛЁЗІҚТЕУ ет. Белгілібір згтгы (арба- (Сталин). 11ын шелін) білезік пішіндес тсмгрмен БЫТЫРЛУ с-г. Тарау, бөліку. Бетксйде \\ айналлыри бекіту. бытыраи, аралас жайылып түйв жыл- ' БІЛНК зат. Шыитак пен білезіктің арасы, Ки бүзаулы сиыр, қой-сиікілер жүр (Мустафин). Шаңғышылсгр қобды топ- \\ адампъгц корі жілігі. Жалаңаш Іп.гек- тері отка күйгендей қантолал кчіз тап бытиритпаіі, қойшы айтңан жойа-': га Огттгтін алып жүрді (Бсгалии). басқан зйелдср коз алдына келді (Му- БЫТЫСТЫРУ Сытысу стістігініц озгслік’ сіропоп). 2. А уыс. Енбек, жумыс. Киіз стіс турі. кімдіхі болса, білек сонікі (мэісал).-+- Білск сыбанып кіріеті — белсене кіріс- БЫТЬІСУ ет. Шатысу, миласу, былығу. ті. Кыз-келіншех үй тігер, Бурала ба Б13 I ляг. 1. Бір иарсені тесін.жіп, тара-: сим былқылдап. А қ білсгін сыбанып, мыс «ткі.зу үоіін арилй жасалған сабы I Әзілдгс.іп сыАқылдап (Абай). Білегін бар жінішкс үіикір курзл, зат. Бейсен-\\ сыбанып, қайнцуан жүмысииллар мсі- »‘Ң қолында біз, қайис ат-түрмапда- ' <ііина қандай екпіндесе. олар да сон- рымди зксу.оп огир (Мустафин). Өт- ‘ дай екпіндеп еңбек еті/де (ӘГщікады- кірдің жүзі, Кестешң бізі, Өркегін сен- і ров). 1 дей сала алмас (АбзГі). 2. Луыс. Ара | БІЛЕҚТЕИ сын. Пілекке үксас. жумыр. , сиякты жәндсктін куГірығындағы ша*‘ жуан. Балдырғоны білектей, Баттауи-
БІЛЕКТЕСУ — БІЛІ.МСІЗ 143 .— ■ ғы жүргктсй (Махамбет). Білектей кайта калылка келгіру. Хұп біленіп. врқасында өргсн бүрым, ІИолпысы сізге жақпас, Ескі жара білтелеу, сы.гдыр қағып, жүрсе ақырын (Лбай) жүрегің енді үнатпас, Меэгілі жоқ БІЛЕҚТПСУ ет. Таласу, арпалысу, алысу. кай медеу (Абай). 3. Жасыру, бүркеу. Энші ортада, халы қ сол шақ, Білек- Дітіңді білтелемей білдіре айтиш, Си тесіп ам)м қоршап. Полиция аласұр- ласың қандай цолқи гегі маған (Жам- еын Кара күннің сагы сынсын (Әлім- был). йягв). БІЛТЕЛІ сын. 1. Білтслеулі, білтеленгеи. ЫЛЕКТІ сын. Кушті, мықты. Қзркиден білте эткізулі. Оң жак, боссгадшы ке- пілдеД қуатты, Тағы арыстан жүректі, беже үстіндегі білтелі май шам элсі- Аплатой, Сократ ақылды, Каһарман реп соніп барады (Мүкзнов). 2. Білте- Ғали білекті (Абай). Білекті бірді жы- мсн атылатьш мылтыктыц есхі турі. гар. білімді мыңды жығар (мақал). Беркініп сада/( асынбий, Біріндеп жео БІЛҒ.М сын. Сала-сала болып кесІлген ды. қашырмай, Білтеліге а.оп сслмай, майдың т. б. заттардьік мөлшсрі. Тэж- Ерлердіқ ісі бітер ме? (Махамбет). рибелі шапқыншылар хират зсақца са- БІЛУ ет. !. Үғу, тусіку, ссзу. Тіл — адам- пар шеккенде, әрОір екі-үиі сағаттык, нық білу жүмысының табыстарын сн'- жолға 5ір жерді белгілеп, білем-білем, дер арқылы, сөздердің сөйлемдерее майлы қуйры қ көміп кететін еді қүпасуы аркылы тіркеп, баянды етеді (ЛГгни). (Сталин). Терт түліктің тіліне Мал- БІЛЕМДЕУ ет. I. Белек-белек, сала-сала шшардан кім озбақ? Соны көріп. Оіл- сгіп тілу, белу. Қойдың қүйрытын бі- дім де, дн шырқадым жыл қоэғап лсмдеп кеседі. 2. Бір затгы кол тол- (Жамбыл). 2. Тану. Тіпті ол кісіні тырып устау. — Сөзіңді біліп айт, — сыргтай білетінім дс шексіз еді (Коп- деп Назарбай қаміиысын білемдеп ұс- баев). 4- Тілін білді — бабын тапты. гап, Xайдардың жанына жегіп келді малды кім бакса, тілін сол біледі (Бе- (Айни). галнн). 4 Жөнін білді —бағытын, ретік Б1ЛЕНУ ег. Сыбану, тілену, бағыгталу. тапты. жағданын білді. Бүл топта на Миллион қолдар завоотан согысңа ган айтар кісі барма, Дауылбай мен қарсы білснді (Бейбітшілік даусы). қызоардың хенін білген (Абай). 4 Не БІЛОСУ білеу етістігінің ортақ етіс турі. істерін Оілмеді — сасын корыкты. БІЛЕУДЕИ сын. Үлкен. жуан, шодырлй- Болаттың жүэіндегі суықтықты сезіч ған. Шеке тамыры білеудей болып кс.т- Мэлік не Істейтінін білмей түр. тек кен Владимир Вася Сизовтың сыбыр- көздерін жыпылықтатып, қайта-қайта лаған созін есіткен де жок, (Ильен мүрнын тарта береді (Сағынбаев). ков). Қасының үстінен көк таиыры Оі- БІЛІК здг. I. Жуян жұмыр темір. Ми- леудей боп маңдайын бөліп тур {Ни ғауия, езің тіпті «хатта». *сэттс> деп колаева). білігі тозған арбаның дөңгелегі қүсап БІЛЕУЛЕІІДІРУ білеулсну етістігінік ез- тілің не қып бүралаңдап кеткен гелік етіс турі. (Әуезов). 2. Білім. БІЛЕУЛЕНУ <?г. Тамыры шығу, біліну, Б1Л1КТ1 сын. Білімді, окыған. Енді білікті адамнық өзін Нүртаэинді көргешие бултню, одыраго. Алып түдғали жігіт- тің иіекс тамыры білеуленіп, қара кө- асықтым (Мустафин). зінен от үиіқыны жарық ете цалгин : БІЛІМ зит. 1. Лкыл. тусінік, хабар. Бөтен еді, салмақты жұдырықтарын да түйіп сезбен былғанса сөз арасы, Ол ақыннын алған ексн (Сәрсенбасз). бі.имсіз Оишарасы (Абай). Кына таски БІЛЕУЛЕУ ет. Жұмырлап созу. Адамдар бітеді, Білім басқа бітеді (макал). 2. қамырды білеулеп үзыниіа етіп ссзбы Тиісті оку орны аркылы берілстін ғыл- (Айин). мн мәлімет. Түбінде баянды еңбек егін БІЛТЕ заг. 1. Ш амньщ шілтері аркылы Іміі- салган, Жасынан оқу оқып, білім а.г- нс вткізетін мактадан тоқыдғаи зат. ған. Би болған. болыс болган өнер Кіиікене столдың бір басындағы шпм- емес, Еңбектің бүдан езге бәрі жалт-зн нық Оілтесі қып-қызыл шоққа айна- (Абай). Біздің заманның жасына орта лыц. болмашы сығырайып тур (Пур* білім жеткіліксіз, ол жогары дэрежелі пенісов). Ж арыгы мол дөңгелек біл- білім алуға гиісті (Мүкаиоа). телі аспилы шам бар (Мустафин). 2 БІЛІМДІ сын. Акылды, әрнәрседеи хаба ры бар, сезгіш, танығыш. Білімдіден Ерте ксэде мылтыкты от алдыру үшіи шыққан сөз Талаптыға болсын кез колданган нәрсе. Деді дв оқ білтсні (Абай). Білімдіге дүние жарық, Білім- жалғап тезден, Морген қыз қүралай- ды атцаи көзден (Жансасва). сізге түбі ғарық (макал). БІЛТЕЛЕНУ ет. І.ҮЯпалактану, үйысу. БІЛІМДІЛІК зат. Көп білушілік, акылды- Койды суга то*ытпаса жүні білтгленіп лык. үйысып қа/іады. 2. Бітелу, всу. ж оқ іБІЛІМПАЗ зат. Окымысты. Бүл орыс білімпазы Попов ерсн, Шоқтыги биік болу. Келген ізімен Ушаков кетср еді де жіцішкв жол көр білтеленіп барып талай физиктерден (Жароков). еийп кетер еді (Мүсірепов). БІЛІМГІДЗДЫК зат. Оқымыстылык, ти- БІЛТЕЛЕУ ет. 1. Бір заттын арасыка біл- лымга сүйскушілік. те өткізу, мылтыкты атуға дайындау БІЛІМСІЗ сын. Білімі жоқ, окмиагак. 2. Жалғау, үзіліп кетксн жағдайды тояас, иадак. Оқытпадық, отпл бала
144 Б 1 Л І М С І З Д І К — БІРБЕТ директор, Білімсіз де боладыга тос әлі бір түйір арпа алған жоқ, (Айнк). үрып (Ерғалиев). Өмірдің әрін тауы- 2. Дән. Ы р түйір бидайдан, бір туп сып, Білімсізбен алысып Шықтық міне бидай өсіп іиығады. + Бір кыдиру — белее енді (Лбэй). бір аз. бір талай. едЭуір. Біз іиыққалы БІЛІМСІЗДІК зат. Надандык, топастык. үш сағаттан асып кетті, Бір қыдыру *Менімен сен тец бе» деп мақтана- усерге келіп те қалдық (Бегалин). 4 сеа^, Білімсіздік белгісі оЛ баяғы Бір жылдык — он екі айлык. Бір жыл- (Абай). дыққа егістігіміэдегі өсімдіхтердің көп- БШІИУ ет. 1. Қөріну, банкалу, ссзілу. іиілігі жатады: тары, жүгері, қара- Буркіттей емес екені кешікпей-ақ оі- мық, бүршақ, күнбағар, зыгыр.. (Тетю- ліпді, Жабагыга тырнагы шықпастай рев) + Бір ауык—бір мелет, бір сзт. Солып ілінді (Лбай). Жерден қазып Секретары обкомның Қетгедағы түн ісгелген күркгніқ денемізді тоңазы- ауып, Кабинетте элі отыр. Домылдамай тып тастаганы білінді (Әйдікадыро»). бір ауық (Мәулеиов). Бір талдады— + Таи білінді — таң бозарып ата біртіндеп. жалғыз-жалғыздап аршк- басталы. Койдьщ күзетіне гүрган Әнді- ды. тазалады. жұлды. Бүл мақганы ха н екеуміз, таң білінееніие кірпік Оір талдап, өз қолыммен, мына кплым- қакқамыз жок, (Муканов). мен влшегем, — деді кемпір (Айни). БІЛІСУ білу етістігініц ортак етіс түрі. Бір мезет — бір ыезгіл. бір уакыг. БІР сан. Есептік сан. Жалғыз, сыңяр. Бір мезет ол ө^ішң зл:і қулағын то- Сегіз қырлы жалгыз сырлы, Кайоа сып, тыңдап отырған нэрсенің квкіре- кореец бір мінез, Лртын байцап, терең гінен таба алмай отыр деп ойлауга ойлап, Мағыолы сойлеп сөз (Иман- болар еді — Петр (Короленко). 4- Бір баевэ). 2. Бір-бірлеп. жеке. лара-лара. калыпты — біркелкі, бірсыдырғы. бір жалгмэ-жалғыздан Үйге бір-бірлеп жағдайда. Теңіз бір қалыпгы шулак кайтты (Гайдар). 4^ Бір атмм — бел- жатты (Чаковсхий). -4 Бір жапырак гілі мелшерлі, өлшем ...Шернияз біо — аэ. кішкентай нәрсе. 4- Бір табав атым насыбайды тілінің астына тастап жакын — бір шама. бір аз жакын. кеп жіберді (Әбішев) 4^ Бір тайны 4- Бір мімер ат — той жнынға мінегін ел — бір ру ел. бір кауы.м адам, бір журі.-ті. жаксы ат. 4- Бір өнкей —бір- арыс ел. Өзін-өзі бір гайпы елдің та- ынғай, бір тегіс. 4- Бір сарыиды—бір бынар тәңірісіндей көретін ол мүндай калыпты, бір манді, Г*ір саэды. 4 Ь)Р қорлықца шыдаган жоқ. Сіздер де бір мінез — өз айтканы болм-са көнбейтін тайпы елсіздер, сол асуга ие болды- катал мінезді. сабырлм. сячмакты, ңыздар (Әбішев). + Бір үзім — кіш- манғғз. 4- Бір тегіс — бірыдғам. біо ксне белек зат, үзінді Жеп отырған енкей. бір келкі. 4- Бір текті —запас, ианыңнаң мына балага бір үзім берип жыныстас. тұкымдас. 4\" Сір тутас — (сөйлеу тілінен). + Бір сабак жіи — біріккем. бүтін. бөлінбейтін. жігі ай* инсге өткізген азырак жіп. Уста-қожа рылмайтыи. 4- Бір зуызды—уйымшыл. жиңагы терінің шетіне бір сабақ жіп ынтымакшыл. 4- БІр аз —шамалы. өткізді (Айни). 4; Бір аттэм ж е р —бір аэғантай. біркыдыру. біроыпыра. 4 кадам жср. + Бір асым ет — бір рет сапар-- бір жолы. Бір сапар менбақ- асуға келетін еггін мелшері. иіамасы. та. белгілі забордың жанынан етіп 4- Оір жеті — бір жумз. бір апта. Бір бара жатып, Зинаиданы көрдім (Тур океті өткеннен кейін, көктемгі күн нү- генев). -4 Бір жамбастады —бір жаК рымен жерден қылтиған кокқулақтар жамбасымеи кисайып отырды КемпіР қаулады (Кербабаев). + Бір жеңнеіі тамақ қамдауға түрды. Ардақ ғкесіюн кол. бір ауыздан сел шығнру — ауыз қэсына бір жамбастай атырып, дғптеО- бірлік, ынтымақтылык. бірлік. уйым- лерін көрсетті (Мустафин)- дылық. Кыргыз-цаэик, гйгіленді егізің, БІРАҚ шыл. Дегенмен. алайда. сонда да. Бірге шықгы балбүлақтай лебізің, Бір Аудан есікті кең ашты. Бірак,. олгаш- жеңнен қол, бір ауыздан сөз иіықты, қы бетте-ақ Жомарт аудан басшЫ’ Бірге а гш д ы қ табыстың сел теңізін ларының кейбіреулерініқ хөқіліне ыл- (Шипим). 4- Бір көрген адам —жүзі ғал салоы (Мустафин). Біриқ ара-түря таныс кісі. + Бірді екі етті — Сөзге- бирғаным болмаса, мен туган ауылым- сөз косып айтты. Ерік берсе.бірді екеу нан шетте өстім (Мукзнов). ка- етіп жіберетін сендерсіңдер —деді Еро БІРАУЫЗДАН уст. Түгелдей колдау. фей эйеліне (Бубеннов). 2. Үйлегі злт- былдау. Бүдцн бір жүма буры* партия ты өге ұқыпты устяу. Бекқожаның үйіндегі келін өте пьісық, бірді екі ете- бюросыныц сайлауы болып вткен. ха7- шылыцца бірауыздан Мейрам сайлам- тін адам. -4- Бір кушак отын — күшак. ған (Мустафин). толарлыктай -V Б ірбірлел— біртін- леи. біріндеп. Жүрт бір-бірлеп кетіп БІРАУЫЗДЫЛЫК зат. Ұйымшылдык. жатыр -4- Бір уыс — шағын, кішкем- тымакшылдык. тай Вере алмаспын алтынына Сенің БІРӘДАР зат. Дінге беріліп. сонын жо асыл бір уыс топырагыңды (Саин). 2. лын куушы адам. сопы. Ьір коллын алаканы толы зат. Бір уыс Б1РБЕТ сын. Айтканынан кайтпайтын, бидий алып тауыцқа сил. 4 Бір гүйір кайсдр. Кулачков өэінің дееенінен қайт- — 1. Кішкентай. ец аз. Хайдардың өз. ппйтын бірбетпін деп синайтьи* ^Ильенков).
БІРБЕТКЕИ — БІРҚАТАР 145 БІРҒҒ.ТКЕП сын. Пігжелкі, бірыңғай, бір Б ІРЕГБИ сын. Таңдаулы, бірдеген, мак- едкой. Ж үнді биязылау ліақсатыме* дай алды. Ыбрай қазақтыц адил туған сүрыптау ясұмысы. Оірбеткей сана жүр гізілді (Ермеков). оқымысты, бірегей азаматы, халык, қамын ойлайды (Кебееп). БІРБРТКЕПЛЕУ сын. Біржақтылау, оіш г БІРЕЗУ сын. Кьшыр, кисык. сынареэу, өл »піл емес, үстірттеу. Сіз өзіңізше бір- дегенінен баскаға көнбейтін. беткейлеу, тым қатты кетіп, Новинг БІРЕЗУЛІК зат. Қыцырлык, кисыктык. кіні іске алгысыз етіп тастадыңы- сыкарезулік. (Ажасв). БІР-ЕКІ сан. Қеп емес. шамалы. аз, ша* БІРБЕТТІЛІК зат. Біржактьілық, кайсар- ғын. саиамалы. Мейрам мен Щербаков лык, айтканынан қайтпаушылык бәрін көріп- келеді. Канаудық алдыңгы Оларға Сашканың бірбеттілігі, батыл жатында көп еркектердің ішінде біп- дығы, жүмысты істей білуі, иіапишңды- екі зйел де жүр (Мұстафин). гы үнайтын бо.іды (Журба). БІРЕН : бірен-саран үст. Бірлі-жарым. аз* БІРГЕ үст. 1. Қоса істеу, жүру. әзірлеү даған. сирек. Біржақта түрагын ескі кету. Сабацты бірігіп әзірлеп, кино жүмысшылардың бірен-саран сыбыры театрға барса бірге барып жүрді Бо бел асып, өрістеп барады (Мұстафив). лот пен М элік (Сагьшбаев). Б ІР Е Р сын. Бірлі-жарым. азғаитай, там- БІРГЕЛКІ к,- біркелкі. тұмдаған, ептеген, снрек, аз мөлшер- ЫРДЕ үст. Кейде, кем уақытта, кей кезде де. Шыдар ем күйіп мен жанып, Айын- Мінезі экв мен іиешенің аралығынағ да бірвр көрсем де (Абай). иіщқан. Бірде қатты, бірде рақым БІРЕСЕ шыл. Кезектес мәнді шылау, бір- де-кейде Көктем, жер зл і кепкен жоқ, шыл, Сезімді кьбінесе а^ылға усецд>' біресе қатқақ. біоесе былқылдақ (.Мус рстін ойлы қыз (Мүстафнк). тафин). БІРДЕ-БІР ешбір, ешкандай. Халык БІРЕУ I сан. Жалғыз. Мыңчан біреу тек бүцарасы арасына Оірде-бір партия қана атқа мінген, Бастап келген өр ел- біздің болыиеаиктік партиядай беде* ді болып көреен емес (Сталин). дің бір серкесі (Керімбеков). БІРДЕЙ сын. 1. Тең, үксас, парапар. Со- БІРЕУ II ес. 1. Белгісіз. Ойда, көеа.гды ост азаматының үлты немесе нәсілі қуалай қонған қараша ауылдар отыр. қандай болса да. олардың правосы Біреулер жаңа келіп жүгін түсіріп, богца барлық азаматтардың праволо • біреулер шаңырақтарын котеріп жа- рымен бірдей тең (СССР Конст.). тыо (Мүстафнн). 2. Кім екені белпс'.з 2. Тегіс, теңбе-тоң, ортак. ...Коғамдағы — жат, бутен, бөгде. — Балам, сен сак,- адамдардың цатынас құралы ретінде тан. дейді ақылшым маған, бетіңмен тіл қоғамның барлык, таптарына бір- жүрме, біреу-міреу өлтіріп тастар деді дей қызмет етеді (Сталин). (Мүканов). БІРЖАИЛЫ сын. Бірыцғай. бірбеткей, бір БІРДПЙЛІК зат. Біокелкілік, тсң болушь» жағдайға кеду. Бүл жүмілсқа дем лык, гендік. алысқа борып келген соң. бір жайлы БІРДЕМЕ е.с. Бірнәрсе, бірдеке, бір зат болған соқ кіріспекіиімін. Үзіліс болғанда басқа кластың били- БІРЖОЛА ң. біржолата. лары Сидыр туралы күбір-күбір бір I БІРЖОЛАТА усг. Бүтіндей, түгелімен, те- гіс, басы-бүтін. зоотехниктер өздеріне демені аСіТып жүрді (Сағыибаев). Кү тапсырган жүмысқа жауапты қараса, ні-түні дамылы жок, арпалысып зауыт •қотырды біржолата жоюға толык, мүм- салып жатқандай.. Сл жерден бірдем* кіншіМк бар (Ермеков). шықпай қоймайды (Мүсірелов). БІРКЕЛКІ сын. Бірынғай. бір қалыпты, ЫРДЕН үст. Тез, лүғыл. кенет, жедел. Ряэановтың кербездігі де, күлкісі де біртектес, бір сыдыргы. Екі-үш қабат- ты болып біркелкі салынган бүл кө- бірден тиылды (Мүсірелов). Сүрлен- шедегі қарағай хсэне тас үйлероің та ген сзықты қои алғаиіқы кезде Оірдсн бесе маған көкті тіреп түрған сияқты усей крймайдм (Ермеков).+ Бірден-бір (Мүканов). . — жалгыз езі. тек езі. нағыэ ©зі. нак БІРК И ьР сын. Біржакка шыккаида, кы- дырғанда киетін тәуір киім. взі. Казак, ССР Жағаргы Совете — Казак, ССР-нің заң шығаратын бірден- БІРКӨРМЕ сын. Бір көруге жаксы. бір орны (К аз ССР конст.). Бүдан бы лой марксизмнің бірден-бір пинасы БІРКАЗАН зат. Суда жүретіи тырна тек- тес күс. мен тірегі коммунизм болып отыр (Сталин). Ф- Бірден бірге — біріисн- БІРҚАЛЫПТЫ сын. Өзгеріссіз, бүрынгы- ша, калпынша. бастапкы күйінде, тұ- екікіиісіне. бірсуіисн баскасына. зорая- рзкты. ...Планеттер жымыңдамай. бірқа- зорая, ұлғая-ұлғая т. б. лыпты жарық беріп түрады (Бабаев). БІРДОҒА қ. бірбеткей. Денсаулықца үйдің температурасы Оір- БІРДІ-ЕКІЛІ сын. Шагын. аз, саиамалы. қалыпты болғаны жөн (Көшербаев). аэын-аулақ. ептеген. Жасасқан иіарты- БІРҚАТАР үст. Бірсыпыра. бірталай, бір- мыз жоқ. Бізге қыр үстінен хсеңіл-жел- неше, біраз. едэуір. Малдың сапасын пі хүмыс берсе бірді-екШ малымызды жақсарту жонінде де бірқатар жұмыс- багып отыра береміз ғой (Мустафин). тар істелді. (ҚҚП V съезі). Жацыпбек Ю -1596
146 Б 1 Р Қ Ы Д Ы Р У — БІТУ музыка аспаптары жайында басқа да көбею. А уы лдан оқшауырақ тақыр бірқатар мәселелерді игешпек болып Когалда екі адам отырган. Біртіндел колхоз басшьыарына кетті (Имапжа- қосыла-қосыла оннан асты (Муста нов). фин). Су үнемі өзеннің оң жағасын БІРҚЫ ДЫ РУ ес. Біряз, бірнеше, сдәуір. шоғып, біртіндеп оны жуып-шайыг. Жолдастык, сотца дагдыша бірқы- отырады (Б аев). дыру бригаданың мүшелері қатысты БІРІГУ ет. Қосылу, уйымдасу, бірлесу ынтимақтасу. Біріккен күшті немлем (ЧсІішоилн). Салыстырмалы — тарихи методты қолдануга байланысты прак- бейбітшілікті қимтамисыз етті (СССР тыкалық мэні бар бірқыдыру мәселе- тарихы). Кәп біріксе —ел болшр Кяг. лер туады (Виноградов). тілегі — көл болар (макал). + Бірік- БІРКИЛЫ сын. Біргүрлі, ерокше. төтенше. кен сөз — екі, кейде одан да көп с«а Ы РЛЕСТІҚ зат. Ұйымшылдык, бірлік, ын- бірігіп, бір ұғымды білдіретін саздер. тымактылық. Олар уацытша және Б1Р1ГУШ1ЛІК зат. Косылушылик. уйим- баянсыз эскери экімшілік бірлсстіктер дасушылык, бір ортаға Оағынушилык. болды (Сталин). БІРІКГІРУ бірігу етістігінін өзгелік етіс БІРЛҒ.СТІРУ бірлесу етістігііііц өзгелік турі. етіс турі. БІРІКГІРІЛУ бірігу етістіпнін ырыксы^ БІРЛКСТІРІЛУ бірлесу стістігініц ырык- стіс турі. еыэ етіс турі. БІРІНДКУ ет. Бір-бірлеу, жекелеу. Экска БіРЛЕСУ ет. Ұйымдасу, косылу, бірігу. ватор күрілдеп, 'Гасты шайнап түсірм ьнітымактасу. Бар ниеті ауыл боп бір- Ьіриіытып житыр біріндеп (Калауова). лесіп кеп, бағына наразылыц айтып ек БІРІНИІІ сын. Реттік сан есімнік. ск ал- (Оуезов). ғашкысы, бастапкысы. Күатувр мгч БІРЛІ-Ж ЛРЫ М заг. Бірлі-екіяі, жалғыз- Домелі бірінш і цатарда отыр (Ома ч жарым. Жүманның иістке шыққан бір- ров). + Бірінші рет — алғашки рғт. лі-жарымдысы болса. қағып кетіп жит- тунғыш рет. Расында мснің хауды 6і- қандары раг. еді (Мүсірепов). У-шу- ріни/і рет бетпе-бет стқаным осы гана дың арасынан даурыққан жвке дауыс- еді (Л^уқанов). тар, Сірлі-жарым. сөздер естілсді БІТЕЛУ бітсу етісгігінік ыриқсы» егіс ту- (Айни). оі. БІРЛІҚ сын. 1. Бірден тоғызға дсйінгі ко- БІТЕУ I сын. Туйык, жабық. Барлықхагы сымшасыз аЯтылатыв сандар. 2. ын- тымакшылык, бірауыздылык. Өнер ал- бірдец бітеу үйге кірдік (Лини). Г»і- ды бірлік, ырыс алды тірлік (м акал). теу ж а р а — аузы жок жара. 4 - Бітеу Лдамдықты айт, ерлік айт, батырлық- ты айт, Ел бірлігін сақтаган татулықты буын — дауыссыз дыбыстан басгалып, дауыссыз дыбыспен тынған буын. айт (Ж амбыл). БІТЕУ II ет. I. Ж абу, тығындау, буркеу. бу* тіндеу. Кісі бойы күртік қар холды ВІРЛІКІІЛЛ сын. Үйымшмл, ынтымакшьіл Бірлікшіл, қажырлы қолдарда стакан- басып, бітсй берді (Журба). Суылба- дар сыңғырласты (Алдабергенов). ған жел Бегвніштің 'қулагын бпгп тастады (Қербабаев). Біте кайна- БІРНЕШЕ ес. Белгісіздік, мөлшерлік сгім- ды — біргс «сті, бірге болды. дік, біркьідыру. бірсыпыра. Бірнеиіғ жыл думанды Москвада түрып үйрен БІТЕУДҒЙ сын. Жарылмаған, кауызы ген Мейрамның кыңілі бүл көріністерге. алынбаған түрлі даннін (дЬкыддин' толган жок, (Мустафин). сырткы көрінісі, тусі. Сүлы ірі БІРТАЛАИ. Ьірсыпыра, біркатар, бірнешс. ларға сол қалггында бітеудей беріледі көптеген. Лрада бірталай уақыт отті. (Ермеков). Айиіа жаңа ғана мектептен қайтып еді БІТУ е т . 1. Таусылу. кұру, тугесілу, суа- (Бакбсогеноні. лу. Жөке мен қайың жапырацтари БІРТЕ-БІРТЕ үст. Аз-аздап, акырыидап, ә.ідеқашан-ақ түсіп біткен (Лацис). біріншіден. Баспалдақ секілді бірінен- Тас жол бітіп, жэй холмен белеске біоі биік белестер елеусіз көтеріп, бір- шыга келгенде, аяқ астындл цымыз те-бірте өрлетіп барады (Әбішсв). Жай фермасы көрінеді (Мустафин). 2. Аяк- Оасгллып толықсып шыққсн нәзік үн тау. дайын болу. Ынталының ісі лез^ бірге-бірте көтеріліп, көсіле түс.ті бітеді. Енжарлардың ісі кейін кетеді (Бзкбсргенов). (Айнабекұлы). Үстамен жақсы болсаҢ БІРТСГІС сын. Бірыкгай, бірөкксй, бірксл- ісің бітсді (м ақал). 3. Жараныіі жаэы- кі. луы. тоуір болуы, тенелу. жетігу. БІРГҒ.КТЕС сын. Заттас, жыныстас, тү- Оның (буркіттін) тепкі тьсрнагынын кымдас, бірыцғай. түбінде тізесіне шейін тыртық болып БІРТЕКТІЛІК зат. Заттастык. тұқы м дас-, біткен ақтаңдақтанып турган сый- тык. бірнегізділік. рагын көрді (Әбдіракманов). 4. Шы- БІРТОҒА сын. Момын, жуас. бір мінезді ғу. өсу, вну. Әр жсрде сиректеу адам. Саран сөйлейтің біртоға адам — | біткен сексеуіл — өртенгсн гомырдын ананың шеіиіле свйлегенін көрдіч түбіріндей болып көрінеді (Айни). * (Кппбаев). | Пайда болу, куралу. Тотыққан бег- Б1РТШДЕУ, ет. Аздап, акырындап, даму, тсрге өзгеше бір нүр біткен (Омаров). Бурынғы дала, дала ма? Жайнады.
БІТІҚ — БЮРО 147 хіне, нүр бітті (Ж амбыл). 4 - Кулак БІТІРУ ет. Аяктап шигу. дайын қылу. бітті — естімсй калды. ... Темірдің ызы- әзірлсу. Мейрам интернаттаи бистап қынан цүлагы біткен Маши ийналасы- институты бітіріп шықты (Муетафшг). на алацтап қарады (Ильенков). -4 1с Мен иуылдапл жеті жылдық, мектепті бітті — болды, аякталды; данын болды «беспечен» бітірген едім (Ғабдуллин). Біткен істің м іні жоқ бітірген ердің Жанат алдагы жиналыста жасайтын кемі жоц (м акал). баяндамасын жазып бітірді (Муста БІТІК сын. 1. Ж иі, тығыз, калың, ну. Би- фин). 2. Түгесу, таүысу, курту. Күздік- ы.і егін бітік шықты. Даламды бітік ті кей жесОе КУрт жеп бітірдс, кей жспқан егін ж аты. Таусылмас өнім жерде қыриу үрып кетті (Гончаров). берді байтақ жерім (Эзірбаев).-2. Кы- БІТІРІСУ бітіру етістігінің ортак стіс түрі. сык, сығыранған. Мы на бітік кәз қара балаң кім? БІТІСУ ет. Қслісу, ж арасу, татуласу, келі- БІТГМ зат. 1. Келісу, ьштыыак жасау. Бі- еімге келу. — Е р егеспей бітіспес — 7Ы туралы декрстті Ленин бар.шқ со- деп ақырды Рузи (Айнц). гысушк елдердің халықтары мен үкі- БЮДЖЕТ зат. Мемлекеттіц, мекеменіц я жеке адамиыц белгілі мерзімге белгі- меттеріне үндеу турінде жазған (Смир нов). 2. Өііім, шығыы. Егістің жалпы лонген кіріс-шығыс, ақшасынын сме- бітімі жақсы (Лйнн). 3. Тулға, тур- тасы. пат. бснне. пішін. Ашылса алдындпгы БЮЛЛЕТЕНЬ зат. 1. Саяси мэні бао оки- көк мүнардак, Қорсрсің жер бітімін ға туралы кыскаиіа мэлімдеме. 2. Кей- слисн-алуан. Кысқасы бет бітімі ерек- бір журнал т. б. атауы. 3. Сайлау ка- ше сдам (Б а ж о в ). ғазы. 4. Ауру себспті уакытша еибекке БІТІР зат. Ескі. О раза айынын ішінде жан жарамаған ксзде берілстін кағаз. басынан алынатын дінн садака. БІТІРТУ бітіру стістігініц өзгелік етіс гү -'1БЮ РО зат. Жетекішлік ететін партия уйы- рі. мыныц органы, Мскеме.
в. НАГОН зат. Рельспеп жүруге лайықталып ВАРВАР зат. I. Ежелгі гректер мен рии- жасалған. донғалакты, жолаушы және лянда рд ын тусіиіпндсгі шетсл адамы. жүк таситын жол катынас қүралы. 2. Ауыс. Мәдениеттің жзуы, Жабайы, ВАГОНЕТКА зат. Жакын жергс жүк таси тағы, айуан мінезді рақымсиз, каш тын, төбесі ашык кішксис вагоя-арба. адахғ. ВАГОНОВОЖАТЫЙ зат. Трамвай жүргі- ВАРВАРИЗМ зат. Баска тілдің сөзік я зуші. сейлемшесін орынсыз колдану аркылы ВАЗА зат. Жеміс, тәтті тзғам. гүл салуға тіл тазалығын бузушылык. тілді шу арналғаи сауыт, ыдыс. барла у. ВАЗЕЛИН зат. Медицинада, техникада, ВАРВАРЛЫК зат. Мэдснметсіздік. катал- дык, ракыысыздык, мэдениет казиала- косметикад а колданылатын май. рыиа айуаыдыкпек карау. ВАКАНСИЯ зат. Мскеме я оку орында- ВАРЕНЬЕ зат. Жидскке. алмаға, я баска рындағы бос тұрған қызмет орны. жеыіеке кант я бал косып кайнатыл, ВАКСА зат. Аяк киімді тазартатын, жил- дакындалған татті. тмрататын кара май, бояу. ВАКУУМ зат. Сыртқы ауа, шац кіре ал- ВАРИАНТ зат. 1. Бір заттың екінші түрі- Техиикалык жобаиың ек! варианты. майтын резервуар ішіндегі сиретілген 2. Эдоби шығармаиші негізгі текстінсн газдыц күйі. ВАКХАНАЛИЯ зат. I. 'ист. Ертедег! Гре айырмашылыгы бар баска бір түрі ция, Рим халыктарыныц салтындары Мысалы: «Козы Көрпсш-Баян сулу> арак, шараптып және көңіл котерудін поэмасының бірнсше варианты бар. күдайы — Вакхнын күрметіне бола- 1АРИАЦИЯ зат. I. Вариант. 2. Муз. Бел- тыи мейрам. 2. Ауыс. Бассыздык, жү- гілібір музыкально такырылты түрлен- гснсіздік, шектен тыс дырду. ВАКЦИНА зат. Жүклалы ауруларға кар ліру аркылы келіл ідыккзн шығарма. ты аллынала егу үніін колданылатын препарат. ВАССАЛ зат. 1. Орта ғасырдағы езінен ВАЛ 1 зат. Әртүрлі механнзмдегі айиалып туратын цилиндр. ірі феодалга тоуелді жер иесі —фео ВАЛ II зат. Ең күшті толкын. дал. 2. Ауыс. Баска бір мемлекеткс кі* ВАЛ III зат. Тоныракты атжалдап үйіп, ріптарлык. тәуелділік. узын етіп жасаған багет, жертөсек ЗАТЕРПАС зат. тех. Жазыктыктағы три- (дамба). зонтал тузуді тсксерогіп аспап. ВАЛЕРЬЯНА зат. Медицинада тамырынан ВАТИН зат. Ж ылылық үшіи сырт киімнін дарі жасайтын, күлгін роза түсті өсім- лік. гысы мен астарыньщ арасына салыиа* тын трикотаж зат. ВАЛЕРЬЯНКА зат. Жүрек ауруына кол- ВАіТ зат. Электр қуатыиыи елшеу бірліл- ВАФЛЯ зат. Үсті торланыл жасалатын жу ка, катты печенье. данылатын сүйык дәрі. ВАХТА зат. 1. Қемс экипажи бөлімінік не- ВАЛЬС зат. Бндін аты жане сол бидің му- зекшісі. 2. Ауыс. Бір нәрссге арналған зыкасы. жаккнярлык, енімділікті мол беретін ВАЛЮТА зат. Бір мемлекетте кабылдан- срскше ецбек. ғ.зіі акш а еистемасы. Мысалы: сом, ВАХТЕР зат. Мекемедегі күзетші. доллар, м.арка, франк. ВЕДОМОСТЬ зат. 1. Белгілібір мәліметтін ВАНДАЛ зат. Модениет мүраларын тал- тізімі. 2. Кейбір мекемелердіц хабар- кандаушы, варвар. іиы газет-журналдзрының аты. ВАНДАЛИЗМ зат. Мэдениет мураларын ВЕЕР зат. Қустыи канаты тәрізді жиыры- лып, керілстін шағын желпуіш. орынсыз бүлдірушілік, киратушылык, айуандык. ВЕЙСМАНИЗМ зат. Дарвиинің іліміне ВАНИЛЬ зат. Тропикте есетін өсімдік ж ә - ! кареы биологиядағы реакцияшыл ндеа- не сол өсімдіктіц узы», жікішке, хо ш ! лнстік ағым. ИІСТІ ЖОМІСІ, ДОИІ. ВЕКСЕЛЬ эат. Алған карыз акшаны бел- ВАННА зат. 1. Кісі шомылатын узы нш а: гілі мерзімде төлеуге берілегін міндет* тсреи астау. 2. Сол астауға түсіп емде- ■ теме кағаз. лу, булану. 3. Мед. Ашык ау ада Күя-1 нің көзікс отырып емделу процедура- ВЕЛОСИПЕД зат. Екі дөңгелекті (кейде үш дөкгелекті де болады) аякпеи жүр* сы. Күн ваннасын кабылдау. 'I гізілетін машинанын түрі.
ВЕЛЬВЕТ — ВУЛЬГАРИЗМ 149 * ВЕЛЬВЕТ зат. Кешрдек, ши баркыт. ВИСТ зат. I. Преферанс ойынында парт- ВЕЛЮР зат. Баркыттың, плюштің, еқ жо- нерден алған алммдардың ессбі. ғары, жаксы түрі. 2. Карта ойынынын бір түрі. ВЕНА зат. Жүрекке карай кап жургізетін ВИТАЛИЗМ зат. Биология ғылымында куре тамыр. өмір процесі, организмдегі «өмірлік ВЕНГЕРКА зат. Бидін аты. күш» аркылы болып түрады дейтін ВЕНЕРОЛОГ зат. Жыныстық жүқпалы идсалистік, реакцияшыл іліы. ауруларды емдейтін дәрігер. ВИТАМИН заг. Мед. Дене тіршілігіне аса ВЕНЕРОЛОГИЯ зат. Медицина ғылымы- пайдалы. органикалык зат- және сол нық жыныстык жұқпалы ауруларды заттан жасалған препарат. эерттсйтін тарауы. ВИТРИНА зат. Товар жэнс баска заттар- ВЕНОК зат. Түрлі гүлдсрдсн өрілген шсң- дын үлгілерін кврсетуге арналған орын. бер. ВИЦЕ зат. «Орынбасар. жәрдемші» деген ВЕНТИЛЯТОР зат. Үйдегі ауаны тазар- үғымды білдіру үшін қолданылатын тып. жзңғыртып тұруға арналған ас- күрделі сөздін алдына косылып айты- пап. латын косымша сөз. ВЕНТИЛЯЦИЯ зат. 1. Үйдін ауасып түр- ВИЦЕ-АДМИРАЛ зат. Адмиралдиң орыи- лі аспаг.тармеи тазарту. 2. Сол сиякты басары. аспаптар системасы, жүйесі. ВИЦЕ-ПРЕЗИДЕНТ зат. Президенгтіа ВЕРАНДА зат. Үйге жапсыра С2лынған орынбасары. ашык я эйнектелген балкон, терраса. ВОДЕВИЛЬ заг. Ән араласатын, шагын ВЕРМИШЕЛЬ зат. Фабрнкада істслген жі- күлкілі пьеса. нішке кептірілгем кеспе. ВОДОПРОВОД зат. Үй-үйге трубалар ар ВЕРФЬ заг. Ксмслер жасайгын жәке жөн- кылы су келтіріп туратын жабдык, су- дейтік орьж. тарткыш. ВЕСТИЬЮЛЬ зат. Қөпшілік орындардыи ВОЕНКОМ заг. Согыс комиссары. алдындағы ауыз уй, үйдіц кіреберісін- ВОЕНКОМАТ заг. Согыс комиссариаты. ВОКЗАЛ заг. Темір жпл гтянпиягм үЛІ. дсгі зал. ВЕТЕРИНАРИЯ зат. Мал аурулары жэне ВОЛЕЙБОЛ зат. Керіп койғаи тордан сони емдеу жолдары туралы ғылым. асыра колмен ұрып оннантын доп ойы- ВЕТРЯНКА зат. Шешектің жеңіл түрі, ны. ВОЛОНТЕР зат. өзі Тіленіп аскерге бару- бөртпе. ВЕТЧИНА зат. Шошқаның сүрленгсн са шы. ны. В О Л Ы I заг. Электр тогі күшін өлшей- тін өлшеуіш аспап. ВЕЯЛҚА заг. Бидай суыратын ушырғыш машина. ВОЛЬТ И заг. I. Салт ат спортыныч түрі. ВЗВОД зет. Р ота, эскадрон я батарея бө- 2. Кылмштасканд а соккыдан жалтару. лімшссі. ВОРОНКА I зат. Снаряд жарылып ойып ВИКТОРИЯ зат. Бүлдіргенніц бір түрі. кеткен жер. ВОРОНКА II заг. Суйык затты мокны же* ВИНЕГРЕТ зат. Әртүрлі овоштан ұсақ ту- нішке ыдыска кұю үшін жасзлған зат. ралып жасалған салкын тамак. ВОСТОКОВЕД зат. Шыгысты зерттеу ғы- ВИНО зат. Кызыл арак, шарап. лымынын ыамаиы. ВИНТОВКА заг. Сүмбісіиің іші бураида- ВОСТОКОВЕДЕНИЕ заг. Шыгысты зерт теу, тану ғылымы. лы мылтыктык бір түрі. бесатар. ВОТУМ заг. Буржуазия елдерінде дауыс- ВИНЬЕТҚА заг. Кітаптын басила я сокы- ка койылып кабыл алыиатын токтам. на немесе бөлімдерінік басы я аяғына койылатын ортүрлі әшскейлі өрнек, су- карар. ВОТЧИНА зат. Ежелгі Русьта ірі жер рет. леріне рулык мұра есебінде бсрілген ВИОЛОНЧЕЛЬ зат. Скрипкадап көрі үл- кен, кылмен ысып тартатын шекті му* имение. 1. Үлбіреген жука кездеме. ВУАЛЬ зат. зыкалык аспап. 2. Әйеллердің бетін жабатын үлбіре- ВИСКИ зат. Агылшыннын күшті ак арағы, ген перде, тор. ВИСКОЗА зат. I. Ж асанды жібек жасау ВУЛЬГАРИЗМ зат. лине. Одеби тілдс кол- данылған турпайы сөз немесе сөйлем- үшін жұмсалатын кагаз техті зат. ше. 2. Жасанды жібек.
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
- 284
- 285
- 286
- 287
- 288
- 289
- 290
- 291
- 292
- 293
- 294
- 295
- 296
- 297
- 298
- 299
- 300
- 301
- 302
- 303
- 304
- 305
- 306
- 307
- 308
- 309
- 310
- 311
- 312
- 313
- 314
- 315
- 316
- 317
- 318
- 319
- 320
- 321
- 322
- 323
- 324
- 325
- 326
- 327
- 328
- 329
- 330
- 331
- 332
- 333
- 334
- 335
- 336
- 337
- 338
- 339
- 340
- 341
- 342
- 343
- 344
- 345
- 346
