Қазақ тілінде түсіндірме сөздігі 1 том

250 ЖЫКТЫРУ— ЖЫЛКМШЫ Ж Ы Қ Т Ы Р У ж ы ғ у е т іс т іг іи ін ө з г е л ік е тіс Ж Ы ЛДА ҮСТ. Жыл сайыц. жылы күп емес. Жылда сендей бір жасарып. Жылда Ж ЫІіЛ)р' 1'зайтт. Он скі айлық мезгіл. Күн үііімде ашылса гүл (көктем) (Тоқма- ж ишып ай болды, он екі ай — жыл гамбетов). (Абай). > Жыл санын — унсмі, жыл* ЖЫЛДАҒЫ усг. Жылла болыч туратыи, ма-жыл. Жылын берді — өліктіц жыл сайии болатын Биыл қыс жылда- жылға толған күніи еске түсірді. гыдан ерте түсті (Омаров). ЖЫЛАМСЬІРАУ ет. Мұқаю, мүсәпірсіп ЖЫЛ ДАТ! сын. Ұзак мерзім. мезгіл. уа- көклі босау. Дэм тартса одам қайда кыт. Ж аз күпі жы-гдпй узақ ііи пыса- бармайды дейсіэ..., — деді келіниіек ды (Толстой). жыламсырай (Омаров). ЖЫ ЛДАМ үсг. Теч. іс^тнак, аскғыс, қас ЖЫЛАН зат. I. Бауырымен жылжып жү- какканша. Козді ауып жүмғанша, эп- рстін, уы бар жондік. Жылы-жылы сэтте. Жылдам егіп *гіе~і, Дурілдагіг. сөйлесең, жылан іннен іиығады (ма­ еңбекті... Тағы да тағы өсеміз... (Жам- кал). 2. Ауыс. Жауыз адам. Хан е.чес- был). сін ылаңсьщ, Кара шубар жылансың ЖЫЛДАМДАТУ ет. 1с.ті шапшандату. тездету, жеделдету Электр молотил- (Махамбет). + Жылан жайлағапдай косы, егін Оасиды жылдамдатады (Ко- — ешнәрсе жок, орнында ешнәрсе кімжанов). Ёлена ентіюеан бетінде қалдырмай алып коту. жылдамдата сөйлеп кетгі (Оразалнн). ЖЫЛАНУ ет. Қею, мою, мүцаю, жылам- ЖЫЛДДМДЫК зат. Белгілібір нәрседмі сырау, қиналу. Жыланып алганыц. дененіц жылдам орын ауыстыру да* бір-екі, үш мал екен ( Гоқмағамбетов). рсжссі, тездік, шапшандык. Бір ү*л- ЖЫЛАН-ШАЯН зат. Жылан снякты. ша- лыпты қозғалган дененің жүрген жо- кн снякты бауырымсн жылжып журс- лының шамасын соған өткізген уақыт тіп ұеак жәндіктер. Әлі кунге дейін тың шамаеына бөлгечде шығатын ша маны жшдамдық дейміз (Физика). қыс-уйқысына жатпаған тасбақо, жы- лан-шаян бул қумда емін-еркін өмір ЖЫЛДАН-ЖЫЛҒА үст. Бныл өтксн жил сүруде еді (Айші). ғыгл карағзида. жыл «.айып. Елімді ме ЖЫЛАП-СЫҚТАУ ет. Кайғыру, уайым- нің квркейтті, Жылдин-жылга есейтіп. дау, жылау. Кол көсір жылау-сықтау (Жамбыл). үйдің іші, неткен күй, күңіренген үл- ЖЫЛДАС сын. Ескі жыл канырү бойын ша бір жылда туған. бір мезгілде ту кен-кіші! (Аманжолов). глн күрдас. Әксмнің де, менің де хы ЖЫЛАРМАН дат. Жылауға жакын, жы- лауға таяу. Бүл сөзге зйелдер усы- лым сиыр еді, бізбен жылдас екен ғой лармен болып ашулаиды (Горький). ол кісі (іМүканов) ЖЫЛАС зат. Уайым. кайғы, касіретгің ЖЫЛДАУ ет. Жыл боны, жылдар боны жаспен булығып сыртқа шығуы. Аға- болу. жан келмесең, Кеп жылас болганы ЖЫЛДЫМ сын. Ыкшахіды. шапшаң, ши- (Токмағахібетов). рак, жылпос. Бір -жап-жас жылдым ЖЫЛАСУ жылау етістігінік ортак етіс хссуынгср шобирман келді (НурпеПі* түрі. сов). ЖЬІЛАТУ жылау отГстігінің өзгелік етіс ЖЫЛЖУ ст. 1. Бір жоіідсн екзнші жерге түрі. акырындап жүру, көшу. қозғалу. Кө- ЖЬІЛАУ ет. Кочден жас шығару, ксйғы- мір салған вагондар жылжып келе жй- тыр (Ерубаев). 2. Козғалып жүріп ко­ ру, ронжу. Үйге кірсек, қарт кемпір ту. Поезд қозғалды — жылжып бара­ жылсиі отыр (Квбеев). Еркежан бүгін ды (Ерубаев). 3. Ауыс. Уакнттын бұл зорлықтың түсында жылаған жоқ озуы, отуі. Заманнан заман жылжып (Әусзов). 6ГТІ (Керімбаев). 4. Ауыс. Бірте-бірте ЖЫЛЛУ-СЫҚТАУ к. жылап-сықтау. жетілу, даму. Орыс тілі оз дамуының ЖЫЛАУЫК сын. Козінен ж асы \"копией ішкі заңдары бойышиа алға жылжып, көп жылайтын, жылай беретіп. Оспан жетіле береді (Сталин). зкесі үрганда жыламаса да, шеіиесі үрган угщытта тіпті жылауық (Оуе­ ЖЫЛЖЫМАЛЫ сын. Кешпелі, козға.пма- нов). лы. Бір кезде біздің заводқа хылжы- ЖЫЛҒА зат. Қішкене және жіиішке бү- мо.гы аентилятормен суыту қолданыл- лак, Азенше. Жылғадан су да сарқы- ды (Мүкосов). рап, Толтырды сай-саланы (Қалауова). ЖЫЛЖЫТУ ет. 1. Жылжу етістігінін оз- ЖЫЛЬЫСКЫ зат 1 Жаца туған жас төл- гелік етіс турі. 2. Бір жердсн скінші дін жасық рт і. сырбаз. 2. Жылммкш* жерге козғау. Бас кііімін жіеіт кейін ған сасык. аіны тер, колаңса. Күндегі жылжытып, қайтс-қайта кеней берді дагдысым-ш Ботакөз Айбаланың ман­ тамағын (Ерғалиев). дайына қолын салсп. жылбысқы бір ЖЫЛҚЫ зат. Дөнгелек түякты ірі кара, суык тер іиыгыгг түу екен (Мүқанов). терт тулік мялдкн бірі. Көп кешікпей 3. Дәмсіз — татусыз. жылымшы. Ендігі бір үйір жылқымен Итбай до келіп сәтте эсіңішке колбадан түсі де, исі қалды (Көбеев). Жылқычың көркі қүй- де жоқ бір жылбыскы май созыла там- 1 рық (макал). шылай бостап еді (Шаймердеиов). ЖЫЛКЫШЫ зат. 1 Жылкы бағатыи

ЖЫЛК.ЫШЫ - ж ы л ы 251 злам. Ағын еэенді жйен теп тіккен жыл- ганша, жылпың көк жорғалап Оарады (Мустафнл). цышылардың Қ(.кы (Ж астар эстрада- сы). Ж Ы ЛТ: ж м лт ету. Жылт беру, тез ЖЫЛҚЫШЫ 1( лаг. I \\ нлс ушатыи, жу- кврнііп калу, елестеу, жарк ету. Оус/л гіруге ыпғанлы үзыи снракты бозгьслт ол елОің күздікке қүлагакьсн сеэіп, КҮС. жылт ете түскен Сейткамал сэуОегср ме ЖЬШІАҒАИ жмп-жылмагаіі. екен деп қалы п еді (Мүсірепов). Тал ЖЫЛМА-ЖЫЛ үст. ОпЛіо жылда, ж ы л с а ­ бойы толгсн баіілық, меруерт суын, мый. Мектебіне йои үрып, оқылшқіиы Симандар, күн окылт стсе, асыр салыа хылма-жыл (КорімОокои). ІінОі С эуле (Қуанышбаев). хайнаған гүл, Ш п .« к<><ып жүр жыл- Ж Ы ЛТЫ ЛДАУ ет. Жарықтыц жымык- ма-жыл (Токмағамбитов). дауы, ж аркылдауы. Әр жерден... ЖЫЛМАҢ зат. Қу, жылпос, спті, а пла­ Электр шамы жылтылдайды (Имаи* нер... Боны былгаң, сы.іі жылмиң. һім ді баева). Жылтылдап оты, желкені Ж ел- көрссм мен Сонин (Л баіі). + Ж ы лм ан кілдеп қызыл кеменің БасынОа даңғыл қақты — жаксъі кнріпді, пысмксынды. капитан, Төңквріс улы Ленин (Жансу- ЖЫЛМАНДЛТУ іт. Жылшалдатү. ж ал.ш - гіров). дату. шапшлн ко:*гапын жмлмсу. Ста- Ж Ы Л ТЫ Ң : жылтык ету ет. Плестен ьонты Оүргы жылмаңдитып гніп 6ар а ­ корініп ксту, ж ы лт етс түсу, көрініп ды жерге. Оны қпзгатин машина дяң- каГітып жок болу. <елегі ньз ілеітірмей иырлайОы (М ус­ Ж Ы Л ТЫ Ң -Ж Ы Л ТЫ Ң : жылтын-жылтын тафин). Байтил мінсе ксййіреу қыл- ету ет. Кайта-кайта жылтыңдау, әлсін- маңдатып. Ш екеанен ОаиіОы жылмаң- олсін сығалау. датып (Ж амбыл). Ж Ы ЛТЫ ҢДАУ ет. Бгрнорсекід жылт-жылт ЖЫЛМАҢДАУ ет. 1. Сыпсыкдаү, коше- СГІГІ. ә.тсін-әлі, жиг-жиі көрініп түруы... меттсу, асти-үстіно түсу, кутыісдау. Амантай сайлегендс тілі жылтыңдап 2. Жылпылдау, қол арасынан ж ил- түрады (Мустафин). пылдаіі сусып шиғу. Фролов саусақта- Ж Ы Л ТЫ Р сын. Тсп-тегіс жаркыраған, ры арасынан жылмаңОач шыга Осрге.н ; жалтыр. Ьегеніш күрегінің жылтыр са- бын қысып ұстаган... (Кербабаев). ішшерОі илақанымсн басты (НүриеЙІ-1 Ж ЬІЛТЫ РАҚ зач. Түсі жылтыр. жалтм- юв). .. рауык. •КЫЛТЫРАТУ жылтырау етістігіиің өзгс- АЫЛМИЮ ет. Кутыкдап езу тартып пу­ лу. Кірпігін қадай қойык, қарай қал- лік етіс түрі. ЧСЫЛТЫРАУ ет. I. Ж айкау, жаркырау, ды, Әзэзіл залымдықпен қүр жылмиып жарық болып көріму. Рахметтің каби­ ... (Бігйбітшілік даусы). нетіне жаеылган кэресін лсімпаның жа- лчЫЛМЫҚ зат. Кыста. квбінс, көктсмде' рығы алыстан жылтырады (Мүканов). Алтын жақса жарасар жылтыраған ку­ мүз-кардың еріп, куп и т шуактанып лиске (М ахамбет). 2. Луыс. Сырттлй сыпайысыму. жалпыллау, іші-бауыры- жылмиа Састачы. Біздің шаңды класқа тақертеңгі күншуақ пен жылмық... тү~ сіп тур (Беляеву. ЖЫЛМЫҚТАНУ ет. Кар еріп. куішік ж ы -, ка кфу. Жақыпбектің сырты, жылітыр- лы бола бастаүы. Алгаіиңы жауган чқ- ағаны болмаса, ішіндз .через бар екен ша қар таңертеңгілікте усыллшқтинып еріп. лезде. қатып, мүзга айналды (Иманжанов). >КЫЛТЫР.ЛУЬ.К зат. Жалтырап кврінетін (Омаров). нәрсе. буГіым, сән үшін тағылатын нар- АЫЛМЫҢДЛУ қ. жылмандау. селер, ойыншысс. Қуанарлық қы з емес, ЖЫЛП: жылп ету ет. Тайып кету, сыр- Жылтырауық таққанга (Абай). Жігіт таиап бір жерде турмау. жылпылдау. сырты жылтырауык қағазға оралған шоколад алы п, Сейітжанға үсынды ... шапшан «ту. жЫЛПОС сын. Жылпын. опті. ыкғайлы. (Ж асты к). ЖЫДУ I зит. Күнкеп, оттан бвлінетги кы- жүзіктін көзінсн өткекдсй. Ыбыштың 0 кезде жүзіктің көзінен отетін жылпоС зу. Шок, қайдан болса, жылу содан бо­ ысгы (Муканов). Астында жылпос көк лиды (м акал). Іші жылыды— сүй- .... байтал. Өзі де жылпос (М устафин). сінді. аяды. мүсіркеді. разы болды. 'М Л ПОСТЫҚ зат. Пптілск. ыкғайлылык, ЖЫЛУ II зст. Жордсм. көмек. Бірнеиіе кі- лысыктык. Ол ондай жылпостықпен ай- сі бір жетім-жесір қалған үйдің бала- .... н&лысуОы жаратпайтын (Ерүбаев)'. ларына жылу жиямыз де.п, бір кісінің 'М ЛПЫ ЛДАК сын. Ғ.пті. ділмәр. асты- үЛіне кслді (Акынжанов). ,, \\стіі*с түсетін, кошеметшіл. Ж Ы ЛШ Ы ЛЫ К зат. Мсзгілдік мөлшер. ^ЬІЛПЫЛДАТУ жылпылдаү стістіпніи жылдык. Екі көңіл арасы жылшылық ... « » л ік етіс түрі. жер. Оны қайтып қосады ол антүр- ^ЬІЛПЫЛДАУ ет. Ж ы лмзкдау. асты-үс- Ж ған (Абан). тіне түсу, кошсмсттеу. жағымпаздаиу. Ы ЛЫ сын. I. Күнкін, оттын әсеріпен &ой лбайғүсым десін* деп, Ш ақырып і жылыған, кызғаіг. Бүеін кун май тоң- Қымыз берсін деіг, Жарамсақсып, ж ы л-1 гысыз жылы (Сарымбаев)... Кішкене... -,г ,г*іА/?ап (АСай). мысық... жылы сүтке тойып алды... Л'ЫЛПЫҢ сын. Жүрісті. шлпшан. сп п .і (Қ алаүова). Уй аса жылы екен (Му- жылпос. Шипың торы орнынин қозгал- канов). 2. Луыс. Жағымды, үнамды

252 ЖЫЛЫ-ЖҮМСЛҚ - ЖЫМУ сүйкіыді, жайлы, жилы шырайлы. ЖЫЛЫТУ ет. I. Жылу етістігінін «згеліх <Сіз», <6Ь» — деген жылы сөэ, Агай- етіс түрі. 2. Ауыс. Жаныпа нэр беру, ынға жарасар (мақал). -+ Жылы үшы- баурау, бауырына тарту. Мүздай бо.г- рады — көзге қаиык, таішс болып шык- са жүрегі,' жылытып кор от болып, ты; + Жылы жүрек — кайырымды, Сырласып көр жанымен түн уйцысыч мейірімді. 4- Жилы шырайлы— жылы терт бөліп (Аманжолов). Селкілдеп жүзді, мёйрімді. кейін жығылды. Аяғына бас үра. Ка- ЖЫЛЫ-ЖҮМСАК зат. Жаксы тағам. піс- рағым. жылыт. тамақ Оер, Жаз шик- кен ас. Баласьш оқытқан қай уйге бар­ канша асыра (Абай). сам да. жылы-жүмсағы менің аузымда ЖЫМ зат. Із, ацның ізі, жолы. Бала кур­ (Муканов). се жымын білдірмейтін ацылды, ки. ЖЫЛЫЛЫҚ зат. I. Ауа мен дсненіц жы- епті (.Муканов). Коянның жыми лыған калпы. Болмедегі усарық жылы- (Радлов). лық, ауа тазалығы жаз жаратылысына ЖЫМ: жым болу ет. Тып-тыныш бо- теңелггн (Тілеков). 2. Ауыс. Мейрімді- лу. үндемеу, жағын ашпау. Аман- лік. баскага деген жайдары достык ка- тайдың бүл алғашқы қатыны Ажао тынас, уиамлылик, жаксылык. -.Сол жү- өлген соң а.гған тоқалы езі Ои кіс\\, ректсн жылылық достықпенен Булак,- қатыны жақтырмаган соң Амантай ша ағып ғаламға тарамақшы (Абай). жым болды (Квбеев). + ЖымдаГі ЖЫЛЫМ зат. 1. Өзеннік. көлдік музыкын қылды — үніи өиіірді. Гудоктық күшй ортасында катпай жататыи нрім жер... даусы шахты маңындағьі барлық ды- Алды-артынан атқан соң, Сасқалақгап бысты усымдай қылды (Мустафин)- солдаттар Ерсең-қарсаң жүгіріп. Жы- ЖЫМДАСТЫРУ ет. Затты үластыр-. лымға түсіп қырылды (Ііһшин). ^ Ж и ­ жалғастыру. киыстырү. Түнек теф лым адам — анлакер, ку кісі. бен аспан арасын Жымдастырып хі- ЖЫЛЫМДАУ ет. Жәй, ақырыидап жыл- берген екен (Чейшвили). жып ағу, таміііылагі ағу. Куаттың... кө- ЖЫМДАСУ ет. Қнюласу, үйлесу, такалу. зінен аққан жас жылымдап омырауы.н, түйісу. бірігу. Жіп-жиі кокте жүлдыз бет-аузын жуып жатыр (Сыланов). ымдасқандай. Күлімдер айга қарап ЖЫЛЫМСЫ сын. Сүркмя, жарамсыз. жымдасқандай (Торайгыров). Жақ- Ныо Яорк... жүрггы жылымсы ауыр пар-жақпар жартасы Жымдаса біткек лебімен шарпиды, сүреңінен үрей.іі, сол таудан ІІІығады екен шу басы обыр үн келеді (Бейбітшілік дауысьг). (Өмірбеков). ЖЫЛЫМШЫ зат. Сүйкімсіз дэм. ЖЫМ-ЖЫЛАС үст. Іа-түзсіз. зыч-зип. ЖЫЛЫМШЫЛАУ ет. Ақырын жылжып Жео беті жым-жһілае, басқа ештену ағу. Жайылым-жайылым көгалдарда, көрінбейді (Мұстафин). Жол бойын- Жайылып жүрген үлкен сиырлар, /Ка­ дағы күзетшілердіқ бғрі де жым-кы- галарда жылымшылап жылт-жылт ағып лас қайда кеткені бе.ггісіз (Оразалині жатқан бүлақ (Толстой). ЖЫМ Ж Ы РТ үст. Үн жок. түп жок, ку­ ЖЫЛЫҢДЫРУ жылу етістігінің өзгслік' етіс турі. лачка ұрған танадай тып-тыныш. Тс;< қойнауы жмм-жырт (ШаР.мсрдепов). ЖЫЛЫНУ жылу етістігінін өзіндік етіс Түн жым-жырт (Әуезов). ж ы Ж с эат. Көшу. босу. Себебі: Қазақ- ЖЬІМКЫРУ ет. I. Жымыру. жүму. ішкс та мацал болып қалған—жы.ган жылы карай бүктеу. кайыру. Ба.\\а астықгк жылыс Оолды, жылқы жылы үрыс бол- ернін жым^ырып сым» — деді (Бак- ды, қой жылы зеқгер тоғыс болды,— бергенов). 2. Ауыс. Жасырып алу. ур- дейді (Абай). лоп алу. Тері-герсек хы.чқырып үрлсч ЖЫЛЫСТАУ ет. Бір орыннан екініпі сатты, Сейтіп жүріп Вайбүлан малға орыыға акирындап көшу, козғалу. батты (Жамбыл). ЖЫМК.ЫРЫЛУ жымқыру етістігінііі жылжу. Мейрам қасындағыларды ырыксыз стіс түрі. влеусіэ тастап, Ардаққа қарай жылыс- ЖЬІМИТУ Кулагин кейін кайыру, айбат тады. Ардақ та коре сала қарсы жүр- ді (Мүсірепов). корсету. Бие Танашты қүлымға х у ы’ татын емес, күлагын жымитып дүрс>' ЖЫЛЫСТЫРУ. Ентелетіп жылжыту, шап- шак жүргізу, козралту. Сүлу ' күреқ қоя берді (Бақбергенов). тебел Оестіні жылыстыра аяңдатып. ЖЫМИЫСУ жымию етістігінін ортак етіс сылаң қақтырып, Назыкеш алда кетіп барады (Мүсірспов). түрі. ЖЫЛЫСУ ег. 1. Акырын жылжып, жаны- ЖЫМИЮ ет. Акырын езу тартып жылы мен козғалу, ығысу. тайып отыру. піырай беріп күлу. Аузы ауыр Ермек Біреуі көріп қолмаса екен, елемесе Жанэбілдің созінё жымия күліп. андс- екен деп тілеп. жылысьиі кіріп. жы- санда басын шаіқап түрады (Муста­ фин). мырайып қана босага жаққа отыра ЖЫМПИТУ. Теп-тегіс етіп жылмиту, ке- кетті (Мүсірепов). дір-будырын түзеу. ЖЫЛЫТҚЫШ зат. Жылытатын, жылу ЖЫМПИЮ ет. I. Тегістелу, эдемілену. 2. беретін. Валерий жылытқыиі пеіиті Жылиыстану, жимию. барынша аиіып, Карийды отырған жоқ ониш сасып (Тсккагаибетов). ЖЫМУ ет. Жұму. кусыру. кейін кайыру. Күла қасқа-бәсірем кешке мінген.

ж ы м ы ң — ЖЫПЫЛДАУ 253 К].щ жымса атыңдь: Сескендірген Ж Ы Н Д Ы Л Ы Қ зат. Ж арым сстік, есуас- іЖамбыл). делкулдылық. ЖЫМЫҢ: жымың кагү ст. Ж алт- Ж Ы ІіД Ы дА Н А зат Акылдан адаскан жұ.іт ету. күлімсірсу. оіінакшу. к \\л ЖЖЬЬЛ'1і -?СгАлДии ТтАд ІнI баа^.гаж'гыиин-шавУнГтУахпа.на- кышка белену. Колхоздарда цагып хымың, Жарқыраса элсктр шам. Мен- ЖЬ1Н*ШАЙ ГАН элт. Псрі, албасты, м\\н оның тартып сымын Багцкдирыһ шайтан, жын — барлығыиыц жнынтык оіыргыэган (Моуленои). 4- Ж ьіү. ыц аты. Күн күркіреп ясирқыраган кездг СТ7І — КүДІМСІрСДІ. славяндарға қудай арбасына мікіп, ас- лЫМЫҢДАСУ жымыидну стістігііііц ор ­ пансһг құйғытып ясүріп. жын-шайтан- ган етіс түрі. дарды оғымен атып түсіріп жүргендей а ЫМЫҢДЛТУ жымыцд;іу отіЧ тігіііі.ч оз- Оолып керінетін (Гончаров). гелж етіс турі. Ж Ы НЫ С 1 зат. 1. Адам мен жак-Жануар- лЫМЫҢДДУ ет. 1. К улиы тка болсніп л ы іі скі тобыныц бірі (ер, әЯел). Еркек хүлімсіреу. жымың қағу. кул.шип кү доген сөздің мэні екеу емес пе? Бірі лічлсу. Лрақ Оі-се жымыңдчр, Құ.іқы жынысқа байланысты. екіншісі іске иы цурын қылмыңдар, /шпесе басы байланысты. Кайсысы болса да маған ауирар (Жамбмл). Ол — қиЫр мемің лсяткен баға (Мустафин). Көңіліңіэге алдымда жымыңдип куліп түрган о, ы ауыр келмесіи қарындас, Әскер халқы .... ,0^ жорңын Ооі.і (Сорссіібагпі. эіісл жынысын сыйламлаз келеді, — ЖЫМЫҢ-ЖЫМЫҢ: жммыи-жымыц ету ОеОі комендант (Нурпсйісов). 2. Ац- ет- Езу тартып кулу, кулану. Селюі.. ыс. Кллыц иу ағаш орман жоие пайдн- жымың-жымың стсді, туртіп қалса лы казна баіілыктардык қабаты. Ка- лың хы ны с орманы, саялаған сан бұл- хЖиЫ\\.ЧарЫыРлЛыЮгг кесгт. стМіниж(Мыру.існт)а.фийнук).тслу, су- Оүл (Халық акындары). <Бүркеу> ита- мірсю. кішірсю. Бірсуі коріп қалмаса латын қыстауы: қарағайлы, қайыңы, е*0н- елемере ексн деп тілеп, жылысыч тсрегі аралас өскен қалың жыныс кіріп, жымыройып қана Оосага ж аққа (Мука нов). Ж ЬПіЫСК.АН сын. 1. Ну орман, нт тум- . °тыра кетті (Мүсірепов). сығы өтпейтін калын. Жынысқан тай- лЫ.ЧЫРУ ет. Бүктсу. кысу. кымқыру, жу* ганың арасымен батпақ өзендер арқы~ му. Даша қолгығына үлкен ақ жас- 'ықты жымыра қысып, ыіыитақтап қа- лы темір жол салды (Смирнова). 2. А у- на жатқан еді (БакСісргсіюа). Кемпір ыс. Араласып, кораласып сунек шатыс аузын усымырып, келіыіне мыз йақпай болтан. ЖЫНЫСТАС зат. Тектес, тукымдас, ұр- . Флоы {Өэбек онгімеасрі). ЛЫМЫРЫЛУ жымыру стістігінік ырык* пактас, жыцысы бір. ...озінс усыныстас- тардыц көмегімен өзінің тілегін орын- СЫЗ стіс түрі. дап Оақытты болуға болады, — деді АЫМЫСҚЫ сын. Арам, іш мсрез. сырын Жақып (Иманжзнов). біддірмейтін, сыртынан біртүр-іі көрі- ЖЫ НЫ СТЫҚ зат. Тектік, тукымдық. йіп, ішінен астыртын арамдык істей- Ж Ы Ң ҒЫ Л зат. ІІІөлде де, ылғалды жерде тіа. Әбуталыптық жымыскы қылығы дс ©суге бенім алкызыл немесс ак гул- ■’олатын (Мукаиов). Қызы.ідар жайын ді кылкаи жапыракты тобылғы тәрізді ЩКшия сұраганыма ол ж слпгңдемей өсімдік. Адыра қалған Нарынның Ж ың- эзіне таиелді жымысқы қылыгына і-ылы мен талы Оар (Махамбот). се*ды (Муканов). Ж Ы ҢҒЫ РЛАУ ет. Толып жату, мицғырап АЬІМЫСКЬІЛАУ ет. Білдірмей астыртын быкып жату... Колдің айналисы да, іші турткілеу, тілімен шағып итермелеу. дг жыңгырлаган мал екен,... (Алтынса- •абелеске туралап айдамағанмен ас­ рин). тыртын жымысқылап желіктіргенің бар Ж К Ң Ы Л Л А У ст. Ж ыц-жпн стіп дауыс ^•ЖькіігиіМ^I анзаотв.)- Ескі. Адам санасыіідағы шығару, шулау. шыкылдау. Согысып еріктен тыс күш, дню, пс*рі. шайтан майда гостар сумен о'ын, Жыңылдап л. м. Аруақтың арты жын болады (м а­ цабырғасы күйрескендей (Токмағамбе- кал). Голи тоуда. далада, Ж ы н, псрі- тов). *ен алысқан (Ж амбыл). 4- Ж ын как- Ж Ы П : жып ету ет. Жып беру, тсз өге ты—жарым ес болды, акылдан жаз- іьығу. жылдам козғалу, шапшак сөй- 4 Жын урды — акылдан адасты; леу. Маймыл юапшац қимылмен жып .... Т- Жын соккаи — онбаган д. м. етіп жогарыга карай шыға берді (Тол­ АЫ.н Ц зат. Күйіс малдарынын аузына стой). 4- Жып беру — лезде. көзді ашып-жүмгакша. кас какканша шығу, кайтаратын күсығы... АЫНДДНУ ет. Акылдан жззьш ауру, есі- тайып туру. Вера... бөлмеден жып бе- иен айрылу, жын уру. Егесте есі шық> ріп шықты да. есік слиты (Ацсл). Кач мылқаі/ боран Ала алмай завод ЖЫПЫЛДЛТУ жыпылдау етістігіиік взгс- Үйін кетеді одан. Жынданып электрдің лік стіс түрі. сымы.ч үзіп. Алма жур өті/і нәзік баға- Ж Ы ПЫ ЛДАУ ст. 1. Шапшаң қимылдяу. АччЫ.«Н??Д£вЫ* с(ыАнм. анАжкоыллодва)н. аласкан есуас, жылдам козғалу. колы-колыиа жүкпау, сумакдау. ...айнала үиіып жүрген қар- жарым сс. дслкулы. Бярі д е ссі шыуып лыгаипың жыпылдаған қанаттары су- * ьінаы болкпн... (Дбан).

254 Ж Ы ПЫ ЛЫ К ТА ТУ — Ж Ы Р Т Ы Ң Д А У сылдайды (Алтынсарнн). 2. Луыс. Тілі- ЖЫРЛАТУ жырлау егістіпнің өзге.іііч стіс түрі. тіліне, ерні-ерніне жүкпаіі суырылып ЖЬІРЛАУ ет. Халык жьгрын не өз өлен- шапшап сөйлеу. дерін әнгс К.ОГЫП халыққа жеткізу. ЖЫГІЫЛЫҚТАТУ 1 жыпылыктаү етістігі- Жырлауымды тіледі. ӨлеңОі сүйген нік взгелік егіс түрі ЖЫПЫЛЫКТАУ ет. Кірпікті әлсін-әлі, да- кемпір-шал (Халык акындары). Біреу- мыл-дамыл кіірып отыру, көзді Оір лер билеп, біреилер ясырлсп. қуаныш ашып, бір жүмып отыру. Егентайдың Оуманын қыздирып жійерді (Орна- кірпігі тез-тез жүмылып, көзі жыпы- нон). ЖЫРМАЛАУ ет. Бөліп-жару, жыры.м-жо- лықтап кетті (Ерубаев). рым ету. Ол бірнэрсені бвліп-жсриг. ЖЫПЫРЛАУ ет. Толып кету, каптап жа- жырмалап береді. ту, көз тундырарлыктай мол болу. Өзен зр жағында мая-мая швптер жыпыр- ЖЫРТА: жырта карыс зат. Кекдікіін мвлшері, толық мрыстай. Түңдіктіқ лайды (Бейбітшілік). бауына дейін... жалпақтығы *сыр7и Ж Ы Р зат. I. Үйкастырылып белгілі ыр- қирыс терме баулармен айқыш-үйциш ғэқпек жазылған әнге косып айтуға шандыған (Мүстафкн). мнғайлы влең. Төрт түліктің тіліне Малшылардан кім озбақ? Соны көріп, ЖЫРТАҚ злг. Орынсыз кулкі, қаджын. сыкақ. білдім де. Әп ишрқадым жыр қозғап (Жамбыл). Сендер қолқа салганда, ЖЫРТАҚТАУ ет. Орынсыз күлу, ыржах- тау. Бүлардың кейбірінің мінездері. Жырды аяйын несім мен (Жамбыл). Ешнэрсе көрмееенсіп, бүртақдаган; -ф- Жыр болды — уңгі.мс' балды, сад кейбірі жайдары. ашық боламын деп. баллы. орынсыз адамдармен жыртақтипіғ ЖЫРА зат. Жер бетіндегі жар кабакты (Абай). созағай тсрся сяй. Еқ терең жыралары алты-ақ саржын, — деді Бернер (Мү-! ЖЫРТАҢ-ЖЫРТАҢ үст. Ыржан ыржон, орынсыз ыржлқтау. Салақ, олақ... ке- сірепов). рім-кербез. жыртаң-жыртиң шыгады ЖЬіРА ЖЫКЛЫЛ зат. Жырклған, ой- ерек. (Абай). қыш-оГіқыш куыс жерлер. Кожақ штаб пен бақылау'пунктінің арасында жы- ЖЫРТАҢДАУ ет. Жыртактау, ыржақтиу. ыржанлап күле беру. Манадан бері ра-жықпшды жерде білдірмей теле­ жыртаңдап отырган адам. балша фон симына жалғанған бір сүйемдей жыртаңдап күле Снгстады (Панова). кендір лсіпті кврді (Нурпейіеой). ЖЫРДҚ заг. Кимр шет. кез жетпеГітін ЖЫРТУ ет. 1. Жука затгы күш жумсап бөлшектеу, айыру. Дунайдың жатс,- алыс, иіалғай, қашык. Сүрастырып сында «Соба соһ» деп қос өгіэбен жер кйрсем, Омбыныц вокзрлы мен қала- жыртып жүретін (Бордияров). 2. Ж«Р* сының «росы жырах; скен (Мүканов). ді тынайту, ие оган астык себу үшін ЖЫРАҚА зат. Жырылған жерлср. Жы- сокамсн айыру. Біреулері ясер жыр­ рақалардың сай-саласы қүлаган өн- тып, біреулері түқым іиаіиады (Анна- Ооаы элде қайда алысқа кетіп қайда- бекулы). 3. Ауис. Бет ажарып түсіру. ғы Оір баттауық саздарға барып уіи- Ч* Жыртысын жырту — біреудік на- гасады (Мұқанов). ЖЫРАКТАУ ет Ұз.іп хету. алыстау, қа- мысына ортяктасып сойыл соғу. ліыктап кету. Палықшылардыц үлкен ЖЫРТЫҚ зат. I. Тозығы жегіп жыргыл- қайығы... ЖағаОан жырақтап, езен ған норсе, тесік-тесік, шұрк-шурк бол­ ортасыни қирай тартти (Сәрсенбаев). тан нэрсе. Қалидың етігі тар,., алқымы ЖЫРАЛАУ ет. Жсрдің бетін жыру, сай- жыртық еді, сыймады (Ерубае»1- сай жасау, жаракаттау, жыра ету. Жыртық тесікке күледі (.макал). 2- /ркіліп жиналган супы айналасып жы- Луыс. Колей, мусәпір. каныршы. Ң р ралап, ағызып лсібердім. дорбаға онысын... салып жағалайды ЖЫРАЛЫ сын. Жкрасы көп жер. әркімді жыртық киім (Абай). ЖЫРЛУ зат. Халықтық өлең, жырды көп ЖЫРТЫҚ-ТЕСІК з«т. Жыртылған. тозғая біліп, оіш энге косы» айтатын жэне нарсе, бүтін емес, тұтынудан калган, жаныкак өлсң шығара білетін жыршы адам. Жамбыл жырау толғанса, Дом- біткен нәрсе. Кыс жағатын қиларыч қалап алу, мал қораның жыртық-те::- бырасын қолға алса, Пар келтірмес сшкімді (Жамбыл). гін бүтіндеу... науг^аны. Кыстық меке.чі бар елдердіқ бәрінің науқаны (Абайі. ЖЫРҒЛУ ет. Толтырү. толықтыру. ЖЫРТЫЛУ жырту етіс гігімін ырыксыі ЖЫРК-ЖЫРК: жырык-жырк ету ет етіс түрі. Жыркылдап, алсін-алі нуле бору. Оп- ЖЫРТЫНДЫ зат. Жыртылғагі кэрсеяік дабайға қарап жырқ-жырқ етіп күледі (Мүсірспов). бөліиектері, қалдығы. Борис хатгы жыртты да, жыртындысын күл сал- ЖЫРҚЫЛДАУ ет. Жырк-жырқ етіг күлу. ғышқа салып ортеп жіберді (Илкн- ЖЫРЛАНУ ет. Жьф болу, аңыз болу, ков). снгімелсу, ауызға іліну. Жырың таран ЖЫРТЫҢДАУ от. Жыртақтау. жыртан- окылды Барлық халық тілінде Жы- дау. кылжактау. Басқарманың әйелі- рыц ееяің жырланды Украина жерікде нің інісі болған соң. көкірегінг нан пі- (Сулсм саған Украина). седі гой, эттең меи Аңмо/іысгқ болсам.

ЖЫРТЫС — ЖІГЕР 255 хыртыңдатпай ауыздан қойып хсіберер локомобиль тур (Мустафян). едім (Иманжлиов). істе Ж Ы РЫ Н ДЫ сын. Квпті көрген, тажрибелі. ЖЫРГЫС зат. Қуапышта. игілік Жырынды нояндары байқоушы еОі Өрт улсстіретіи, бсрілстін кеідгмеиіи бө .иінез, аңғырт сді, батыр бірак, (Баіиа- лімдері, коде, ырым. Күнанбс.й қалың ков). малды, усыртысты бір ақ жіберді ЖЫТУ ет. Лып беріп жугіре жөнелү, к а ­ (Абгіі). Той тарқиды — тартыс тартыл- ды. жыртыс жыртылды тараған ел шу. Оспан есік алдында койқаңдап, се- кірғ-секіре түсіп. иигткі үйлср жиққа гартыс болатын ауылга қарий ағыла жвнелді (Сыл.чмоп). жыта зхөнелді (Әуезов). 4- Жытып о т ы р д ы к а ш ы п жок баллы. ЖЫРТКЫШ зпт I Ппсқа жпи-жпиуардың ЖЫТЫ сын. Сүыт, тсз. шапшаң. София етімен корсктспстіи .пулы яңдар мея жыты басып, жақындап түсті де, ма- тегеуріні мыкты вткіп тмрпакты кұс- наиікалариіа бас иді (Толстой). 4 - Ж ы ­ тяр. Аю. жолбарыс аіяқты жыртқыш ты м а й — өткір, шыны май. аңдар (Буам сайында) жүрсді екен.... Ж Ы ТЫ РУ ст. Ж огалту, жою. құрту — (Муқанов). 2. Ауыс. Олбыр, ж ауы з Жытыр мынау үрыны ауладан! — деп... клнішер. қлнлтшы. Согысушы елдердің айкай салды (Толстой). усыртқыш бурхсуаэнясы дүние жузін ЖЫЮ ст. 1. Үю, косү, жннап кою, топтау. қснды қыргынга кірістірлсніне бері үш Карлыгаш балаларына үя салуға шөп хы.ідай уақыт итті (Столпи). Кеиюгі жііып жүр (Акынжанов). 2. ЬІкшамды хсырткыш аңдар заманында, — Б із ес- отіп квторіп алү. Кос бүрымык жиып тік орын алып тар қшгостан (Ж ам- Іліп, төбесіне жиіп алды (Ерғалиев). был). ЖІПЕК зат. I. Тут ағашы жапрағымек ко- ЖЫРТҚЫШТЛЛУ >т Ауыс. Ж аум яды қка ррктенетін жібск күртыныц өрмегі жо­ •-ммііу. клніігорлічкс бойімделу, яПпд* пе сонан жасалатын мата. асыл токы- •IV. .'рйугшді/х чч <н*т буру. мл. Ж ібек ш элі •— қыздың сәні... (Ка- ЖЫРТҚЫШТЬІК зет. Ж ауыздык. зкянкес* I лауова). Басына жібек байлаған А ри­ тік. кпіі сорп.нпгык жауыздык. Балык лар кімнен қалмаған (Махамбет), аулаудан аумны, өзеормей жүріп кел- 2. Ауыс. Ж үмсак, бнязы, сүйкімді, әсем. ген хырткыи/тық (Оүезов). Тзжікстап түнеген желі жібек — күн ЖЫРУ ет. Ж ы рт\\\\ яныру. сыяу... Трак- шуақ (Ж ам бы л). Аймалады таң нұрын горлар жср айоап Жар қыртысын жыр- айлап всіп жібек жел (Қалауова). дм квп (Халык акындарм). Ж ІЬЕКТПЙ сын. Ж ібек сиякти. жібекке ЖЫРШЫ зат. Жыряү. хллыктын ллсн- уксаган. одспті, сүйкімді. биязы мінез- ^ырларыч әіігс қосып айтлтын а дам ді. длдилеген әнімді Жібектей тарап Біздің елде... Оралов дсген жыршы бол- өрейін (Ж ансаева). Оы (Көбеев). Оның үстіне корі ақын Ж ІБЕ РУ ет. I. Ж умсау, аттаняыру, босэ- ту, иіыгарып солу, жөнелту. ...тың ат снді мүның атагын «соя жүретін жыр- зісеккізіп дәрігерге жібсру ксрск, — де- иіысы болып қалып еді (М үсірепов). дім (Квбесв). Ер майданға мінсін деп... ЖЫРЫК сын. Ж иртмлғап. жырылғаіі. Біз Жіберіңдер сан жүйрік (Ж амбыл). *ырык остаудың жанында отырып 2. Ауыс. Ату, оқ тигізу. Арпалысқан қолған болар едік (Сталин). ІПоң жсл- жаі/ына жіберіп жатыр оқ қадап не, алақан көз, жырық ерін, Д енесі сл- (Ж амбыл). 3. Грам. Көсемше свзгс Қйм-еалқам бір дағара (Сами). тіркесіл мағна бсретіп көмекші етістік. ЖЫРЫЛУ ег. 1. Жыртылу, айырылу. Бар­ Денин күліп жіберді (Имәнжанов). ни* сайын жырылған «сер улкейіп бара- Оы (Хангелдин). 2. Ауыс. Ептеп бөлініп Ж ІБ Е Р ІЛ У жіберу етістігінің ырыксыз етіс түрі — жұмсалу, берілу. шыру. жеке шығу. Бір жас қы з богы- тын беткейге алып, топтан жырылып ЖТБУ ет. I. Нәрсенің жүмсаруы, сріп бо- сауы. Октябръде... Кызылорда облы- ™*кты (Шаймерденов). сының жврі тоңданып қатады да. ЖЫРЫМ I зат. I. Аиылдыц. тартпанын мартто гана жібиді (Мүканов). Тоңы ушына жалғанатын я ерге байланатын жібіген жердің миы шыққан... (М ука­ кішкепе кайыс. Ит бсласы жырымға пов). 2. Ауыс. Мвйірі түсу, көцілдепу, Корайды (қанхсыгаға) (у л к а л ). + Ж ы* каталлыктан тлю. сым жеді — жок нарседен үміт е т п » Ж ІБ ІТ Е Р Л ІК зат. Жүмсатарлық, кеиіл- , болмашы норсені пайдалаиды. ЖЫРЬ-М 11 сын. Ж ырылғэн. жыртык, дендірерлік. Ж үзіиде адам жүрегін &ырма Ж ееде-двмбал аксоңнан, жар- «сібітерлік бір жылы күлкі (Сорсен- ғоқ шалбар. Жырым балақ матамен баев). э&чтеген (Дбай). .. . Ж ІБІТУ қ. жумсарту. ырыксы» етіс ЖЫРЬ’М д д л У жырым дау етістігінік Ж ІБГП ЛУ жібу етістігінің ьр«ксь,з етіс түрі. турі. ., ЖЫРымдду ет. Жьррмалау. бвлшектсу. Ж ІГ Ғ Р зат. 1. Ынта, талап, ер;к күші ка- аздап тарткылау. Солам ба дсп қслта- ля.у, ыктияр, ырык, еждиһат. Гпрінші ла. Біпчяоссні жырыудоп... ала. Оер~ класто жүргізгенде баланың жігерін (Шипцп). тэрбиа.геп отыру міндет (Кобеев). - ^ЫРЫМ.ЖЫРІЛ.М: жыр*л*-»ырым Кажыр. кайрат. күш, куат. Шындыкқо Рг- Жыртылмп, жырылііп калу. Ж ы - ацған жүртымның жігср, қайрат жура- ы'!м-у:г.’гі: -г Сп с слды нда Үш г: (Ксрімбаев). 3. Ауыс. Ж пс жеткін-

2Г;6 Ж1ГЕРЛЕНУ — Ж Ш С У шск, үрпак. Жалындасын жас жігср- ЖІКТЕУ ет. Жігін ашу, бөлектеу. бір-бі- лер Бойда қайнап күш-қуат (Саин). рінен эжырэту. Бүгін зріптерді жік- •+ Жігер алу — күш-куаг алу, рух. теп... отырған қыздар енді аз жылда тірек алу. инженер, талым болады (Омаров). Ж ІГЕРЛЕНУ ет. Қажырлану, кзйрэттану. ЖІКШ ІЛ сын. Елдін бсрекетін кетіріп куш алу, ынталану, талаптану. Сол ыдыраткыш. жіктегіш, жікке бөлгііи, уақиғаны еске алсам-ақ көңілім кө- аздырғыш. екі бөлініп шатактасуга 'геріліп жігерлеке түсемін... (Бейбітші- бейім. Жікшіл ел жетпей мақтайды, лік даусы). Ж ел өкпелер шын деп ойлайды ЖІГЕРЛЕНУШІЛІК зат. Талаптанушы- (Абай). лық. ынталанушылык, ұмтылуіиылык, Ж ІКІШ ЛДІҚ зат. Елді екі бөліп булін- күш асып каКраттаиушылық. Канау- дірушілік. ишлардың бойын ала бастаған қос Ж ІЛІК зат. Іші куыс. ішіке маіі толған уреіілікпен совет адамының улы са- сүйек. Бір жілік пен Оір аяқ қымыэ бырлылықпен игілікті еңбекке жігер- берген — Дереу сені жүмсайды бір лснушілігі арясындагы айырмаиинлық жумыскз (Аблй). Ч- Жілік майы тау- айқын көзге түсудг (Кәкімжэнов). сылды — аурудан жүдеді. Ж1ГЕРЛ] сын. Ынталы. талапты, кажыр ЖІЛІКТЕУ ет. Мушелеу. бөлшектеу. Д'а- лы, кайратты. Кейбір бала... гшсык,. кенді көрген Шатик, шагидацыро>і өте шапшаң, жігерлі болады жэне қчмылдап, тоқтыны жімктеп бүза сезімтал келеді (Көбсев). бастады (Мұстафии). ЖІГЕРСІЗДІК зит. Ынтасыздық, кайрат Ж ІЛІНШ ІК зат Ортан жілік пен бакаГі- сыздық. жасьиаык. Талипсыздық, хсі- шак арэсындағы кыскаша жілік. Одан герсіздік, үятсыздық кедейлік — бэрі осыдан ишгады (Абал). зрі откенде Ксбырғамыэ қайысып. Омырылып омыргқа, Жіліншік сым- Ж ІП Т зат. Жасөспірім, азамат бозбала. дай майысып (Халык акындары). /Кайтасошдай сайланып. Жауға ат- ЖІҢІШ КҒ сын. I. Жуаннын керісінше. танды жас жігіт (Мауленов). Жігіт кес«*-көлаенені еисіз. нәэік, тзлдыр- бір сырлы сегіз қырлы Оолсын (ма­ мзш. Аралап бау-бақшачы жіңііихе кал). Лтыстың аз ба азабы Алты йсі- арық, Іһп-нәзік энге салып, сылаң гіт қазалы (Тілсков). қағып (Әбілсв). 2. Ауыс. Сызылган. ЖІГІТ-ЖЕЛСН зат. Жасөспірім, бозбала. тырқыраған жоғары үнді. Балаша ЖШт-желең қасымда, Бардым халды сықылықтап жіңішке үнін мол шыгар- иіолуга (Жамбыл). ды ШІаГімерденов). ЖІГІТСІНУ ет. Батылсып мақтаиу, кораз- ЖП (IШКЕРТУ ет. Жуан затти жонып. дану. не ыеып, не созып жукарту. Бул ка­ ЖІГ1ТТ1Қ зат. 1. Жастык. 2. Батылдык, ерлік. н а л ы пайдаланган уақытто ішіндегі ЖІГГПШЛІК эат. Желбастық, боэбала- ауа үнемі бірдей жылдамды\\пгн кү- шылык. қыдырымпаздык, серілік, сал- рІп отыруы үшін оның аяқ жағында дық. Әкесі де, үлкен агасы Казы-цо- аумагы 40x40 сантиметоге деііін жі- ңішкертіліп жасалады (Мүканов). жа да жШтшілік Қуші сері Ооп вскен ЖГШІПКГРУ ет. Жінішке бол\\' жіңішке- адамдар (Муканов). лену. енсіздену. Соқпақ жол бірте-бір- ЖІК зат. 1. Екі нәрсенін түЛіскен жсрі те жіқішкеріп жоғалды (Ахметов). аралык, жапсар. Ал машиналарды ЖІП зат. I. Жүнпеп, мактадан т зғы бас- тоқтатпаңдар, жігін щипай түйдек кадян тігу. току үшііі жінішке етіп жүргЫңдер... деді (Мүстафнн). 2 иірілген зат. Ине өгкен жерден жіп Ауыс. Шскара Астасқан. мацта егісі втер (макал). Үйдің көлеңкесінде... таяқ тостам отырган қалың колхаздың балолар екеу-екеу қатар түрып, үр• жігін аиітмрмайды (Казахстан). шықпен жіп иіріп тур (Айнн). 2 Бай- Жік салды — булдірді, лраздастырдк. лау үщін есіліп жасллған бірнеше •+ Жік туды — озара шатақтасты, ке- лгспсді. тіігді зят, бау, аркан. Қысқа жіп күр- меуге келмес. (макал). 4- Жіпеіз ар­ ЖІК-ЖІК: жікокік болу. ет. Жак-жак каня алаы — босқа әуре болды. ал* болып бөлектену, жікке бөліну. Бу­ рым қазақ халқы жік-жік болып даяды. -4- Жіпсіз байлаплы — босама- ру-руга бөлінген. (Қазақ ССР тари- ДЦ, күр боска уакыт өткізді; + Жіпке тізді — жокты-барды тізбектеді. хы ). ЖІП-ЖІҢІШ КЕ сын. Өте жіяішке, тіпті ЖІКТКЛУ ет. Бөлсктену, бөліну, ажырау. жіцішке... Бір узын қайшыны алып, Дінбасыларының арасында жіктелу конаерттіц шетінен ептеп қана пы- болды (Ефимов). Кырқылмаган қой- шақтың қырындай жіп-жіңіиіке етіп дың жүнім муқият қарасаңыз эрбір цырқып алды (Бейбітшілік яаусы). штапельдің арасы жіктеліп турады (Ермоков). ЖІПСУ ет. 1. Жібу. еру, босау. Жылы- нады жылтыр муздақ жіпсу қар, Ку- ЖІКТЕСУ ет. базара бөлінісу. өзәра жік- лақшыны қысқа тонда жагада (Ер- тслу. Үиі жүзге бө.гініп, озари жіктесе, галиев). 2. Ауыс. Аздап бусау. терлеу. жулқыса жүретін қазоц журты осы Сағит орамалын алды да маңдайын- араға келіп, ыктымағын цосқан тзріз- ді (Мұстафин). дагы жіпсіген терін сүртінді (Алда- бергенов).

Ж ІПСІТУ — ж іт і 257 ЖІПСІТУ ет. Жібіту. жүмсарту. босату. Ж ІПТІҚТЕЙ сын. Топ-тзуір, теп-тегіс ып- ыкшам. әп-әдімі, сымбатты. Түтіктің Тамац усіпсіту... керек еді (Сылапов). аузы дөп-дөңгелек, орта белінен хео- ЖШТЕСТІРУ ет. Жалғастыру. үластыру. гары жері жіптіктей түп-түзу қырлы жграстиру. келістіру. ептеу. әдемілеу. екен (Иманжанов). Арқауы оралмаган зңгімсні жіптесті- Ж ІТІ. Өткір, кырағы, батыл. Бүрышшн үй- рем деп ол қаншама жалынғанмвн, реніп қалған жіті көз түлкі екенім балалар тартыла сөилсп. сыр ш?рт- ссзе қойды (Хангслдин), + Жіті кез пей қоййы (Имапжаиов). — әткір кез.

ЗАБАСТОВКА зат. Ереуіл, өзіпщ саяси' коахозсыз ел естідің бз Олжеке'.3- ■ жоне экономнкалық максатын квздеп, Булт ала, жер июла емес пе. на< капитализмгс жүмыскерлердіц тілегін болмасык? — деді ол (Мустафин). Сь- еріксіз оршгдату үшіи өғіліріс орныи- зі мүлде қалған дерсің азайып, Огач да ұйымдаскан түрде жұмыс токтату зады артық айтқап сөз айып (Ерғз* аркылы жүргізілетіи иролетариаттын лиев). негізгі тап курестерініи, бір түр». Ки­ ЗАЕМ зат. Бслгілі шартнен алычатын ка- рыз акша, фине.ис ісі. Соғыстан кейін- сы,«ғо, қорлыңқа тозе алкай, Ленаньщ гі бесжылдықтың ішінде халыққа тп- 6 мың жумысшысы забастовка жаса- ратылған заем өткен бес жылға Ка­ ды (Ленин). раганда 164 миллион сом артык, болды ЗАБОИ зат. Шахтзда кен. тас кв?^ір копнратын орын. Зийойдыц ең тубінде ! (ҚКП V съезі). 5—6 адам отырды (Ерубаев). Жүр- . ЗАИТЬІН зат. Ағаштын бір түрі. генде жер астында забой айдап, тек- ЗАИЫП зат. Әйел, жамағат, жұбай. Сіз- діц кэдірлі зайыбыңызга сансыз сэлеи кснде қара жерге қуат-қайрат, Келеді алып келдім —деді ол (Омаров). құларыма даладағы, Дауысы Ооз-тор- гайдың уиіқан сайрап (Малдыбаев). ЗАЙЫР зат. Амық, ашык. күмзнсіз. Мек ЗАБОЙЛАУ ет. Қенді не тас көмірді үи- демагогикадан аулақпыя, — деді Жо- гіп қазу. Орындарынан баяу түрып, март, — мүмкіндік зайыр кврініп түр зрқайсысы өз жүмысыпа кірісті. За- (Мустафин). бойлап болып қалған. Ырақ забойдын ЗАЙҒЫ үсг. Зая, кұр, бос. Ер бойында уытын, Шығармаса қайғы етер Төкяе- тереңдігі қырық-ақ сантиметр (Мус­ тафин). се бзрін майданга. Ердің өмірі зайғы ЗАБОЙПІЫ зат. Забойда тас көмір не кен өтер (Айнабеков). қопаратын жұмысшы. Тамызып топы- ЗАКАЗ зат. 1. Істеуге тапсырылған іс, раққа тэннің нүрын, Тартады забой- жұмыс, керекті затты алдынала ап* шылар таудың сырын (Әлімқұлов). тып қою, ескерту. Жумысиш табы ЗАБЫР қ. зэбір. біздің заказымызды да қабылдайды-- ЗАВОД зат. 1. Шнкізаттарды өкдейтіи і деді Ліақтым аз тосылыеган кейгн ауьгр өндіріс орны. Жаңа жылмен ша- ' (Тілеков). быты НІарықтап Балхаш заводы Мы- і ЗАҚЫМ: Закым ке.ітіру — зияи. кесел, за­ сын қүйган өрге орлей (Жароков). 2.. дал келтіру. Орынсыз асыгыстщ асу- Асыл түқымды мал өсіретіп шаруашы- мысшыға зақым келтіруі мүмкін еке- лык (Жылкы заводы). нін ескертті (Ғабдуллин). Закым ЗАВХОЗ зат. Мекеменін, ұйымның шаруа- болу — зиян келу, залал келу. Зеңбі- шылык жумысьш меңгеруші. Мектеп ректі аріиып тазаламаса, қандай за- завхозы Петроградтың қарт жумысшы­ қым болғанын айыру қиын (Нүрпейі- сы болатын (Иманжаиов). соо). ЗАГС зат. Азамат хал-ахуалы туралы ЗАКЫМДАНУ зақымдау етістігінів ьгрык- жазылатыи актылар деген сездіц. сыз етіс т\\грі. қыскарған түрі (азаматтык халді тір-1 ЗАҚЫМДАУ ет. Жаралау. зпяч келтіру. кейтіи мекеме). Сен шоқынды қыз закым келтіру. ... Мина Нүржак мен мені неге алдайсың? Сүйемін де күйе- Есейдіц еш жерін зақымдатан жок, мін, күйемін де тиекін деп менімен (Нұрпейісоп). ЗАГС-ке бармақ болғаның қайда? — 3;\\Л зат. Көгшііліхтіц жиналуына арнал- деді ол (Әбішев). ған үлкек бөлме (концерт залы, сот ЗАДА зат. Тегі. шмғуы, туысы жақсы. -4- болатын зал; пассажирлер тосып оти- Асыл зада — тсгі’ асыл. Ханзада — ратын зал, т. б.). Алматыдагы мемле- хан тұқымы. Бекзада — нәсілг бек- кеттік филармонияның кең зшш халық- тек тарағаи. ^а лык, толм (Бакбортенов). ЗАДЫ үст. 1. Тегі, тегінде. сіро. — Зады, ЗАЛАЛ заг. Зиян, зарар. Мал баққан кол-

ЗАЛ А Л Д Ы — ЗАЛЫ РАН хозга цасқырдың залалы орасан (Му* I ген заматта екі басмаиіы жср сүзе капов). қүлады (Айнн). ЗАЛАЛДЫ сын. Зиянды, паидасыз. Е к ін -1ЗАМҒАУ ет. Ш арықтаіі жоғарылау, кал- ші—ғылымды үйренгонде иқиқат мақ- ( ку. канат кағу. Дариғай, шарықтаған сатпен білмек үшіи үйрениск керек, \\ қайран аспан, Сырлас ең талай рет бацасқа бола үйрснбе. азы роқ бақас ■ аңылдащ ан. Туйғьіндай түйілдіріп көңліқді пысықтандырмақ үшін за ла л- і кейдё іиуйгіп, Қарқындап замғаушы ды емес. көбірск боқас, адамды т*я<>- • едім тоқтамастан (Байзаков). мк түгіл бүзады (Лб.зГі). ЗАҢ заг. і. Объектиптік омірдің қаядай ЗАЛАЛСЬІЗ сын. Зтінін:*.. з.злалы ж о к ! бір болмазын кұбылысыкмк белгілі Д- м. Бір залалсыз момынды пиру қы-1 кальшта кврінетін о.зара баЛланыс- лып, қор қылады окон. К сй'пр үры, \\ тылығы, бір-бірінс тоуелділігі. Тілді зо.шмның деиін сау кылиОы екем және оның дам у зақдарын тек қоғам (АбаГі). тарихымен тыгыз байланысты турдв ЗАЛОГ зат. Уакытша зат боріп қары з зерттегенде гака... түсінуге Солады алу. немесе уакытша бостанльік алу. (Сталин). 2. Өкімет каулылары. ... Кө- Залогқа салатын ақш ани Солганат оз торган еңбек адамын — Советтік үлы ханынан қолма-қол бороізсен (Ә ус- заң біадің (Молдағалисв). Щербаков зов). Залог дсп — ийыпксрдің сотқа п Оүйте берсе, жумысшылардың проф- тергеушіге кслуінс сорт отіп... сотқа союэи, еңбек заңы бар (Мустафин). сцша я мүлік салып қоюды айтоды 3. Ж алпы ға міндетті жоба. ереже. (РСФСР кылммс істер жүргізу зпціг). Момлекеттік лсоспар деееніміз — зиң. ЗАЛП заг. Бір мсзгілде інығарған бірие* 4. Ауыс. Әдет-ғұрын. салт-сана. Кундг ше нылтмктык дүркіи атысы. Даңқты иуылдың коріп мүндай мал-жанын, встана — Москвада артиллериялық Тіршілігін, ел эдстін — ел заңын, Был- залптардан салют бсрді (ө.збек әцгі- тырғыдай жіптен жиі секірмей, Осы мелері). органа ості биыл Гүлжакым (Ерға- ЗАЛЫМ зат. 1. Арам, кара псиіл, ку.І лисп). За минына қарай заңы. Того Сы­ сұм. сүмыряй. Ол бүл маңдигы елдің 1 на қарай аңы (макал). Цыбыр-сыОырына дейін ацдып отыра- ; ЗАҢҒАР сын. Ьиік. .зоулім. Заңгир таудай 7ын залым (Эбішев). 2. Рақымсыз, | улін достыққа үэак, жол есеп емес (Омаров). жауы.ч. Жср бетінен қуртайық халы қ- 1 З А Н г ҰР-ЗҮҢҒЫ Р зат. Данғыр-дунгір. тың жауы — залымын (Ж ам б и л ). Конга • Бомбаның жарылуынан алаңдағы малмай тарт қолыңды, залы мдар/ Бүл ' —бөтен жер, сен билейтін жер емес! шойын плиталары заңғыр-эұңғыр етіп (Саин). Ракммсы.здық, м ей рім -1 ЗА кетті (Попов). ЗАЛЫЛІДЫК зст. НДЫ сын. Орыиды, занға сәйкес коле- сіздік. жауыддык. арам ниеттілік, кара ! тія. Совет халықтарының достығы заңды тарихи көріністің бірі (Акын- пейілділік, каскөнлік. Залы м ды қ — жанов). °дам баласының дүшпаны (А бай). ЗА Ң СЫ З сын. 1. Зангл кайшы. занга сай ЗАМАЗҚА зат. Ж арыкшакты, саклаулы емес. Заңсыз еніиі берді деп, Сөз к,ып~ ж«рді бор үгіндісі мен олифа майын . ты бізді мақала (ӘОілов). 2. Себепсіз, дәлелсіз. Ешбір заңсыз— законсыз араластырыл бітейтін ж абы сқақ зат. I Оіэго оқ атып біреуімізді өлтірген доді Екі қабат үйдің эр жерін замазкамен | Крузо (Дефо). хелімдеген мүнай түсті... көкш іл з й - 1 кектеріне қарап олар шолып отті I Ш АЛ зат. і. Ж ы лқы да және баска мал- (Федин). да болатын, өкпе ауруы (демікпе). 2. Тұтаидырғыш, оталдырғмш (жары- ЗАМАН зат. Дәуір, уакыт, кез, кезеч- латын затгарга от беретін тетік). Шын мэніндегі теңдік зам ан и туып, Көздеуіиілер кейін шегінді. Олар за­ советтік бейбітшШк дәуірі орнады пал шнурларын жинай үстап, тартып қа луга 'даяр тур (Степанов). (Көбеев). ШАС зат. 1. Кор, жинак. Жер жүзіиде ЗАМАНАКЫР зст. Е скі. Акыр зам ан, бір тас көмір сищты отындардың орасап кезде дүиие жузінде тіршілік токта- запасы жағылады (Тетюрев). 2. Әскер лады дсйтін діни уғым. Заман ақыр катарына жара.мды, ө.зі оскерлік мінде- *састары, Косылмас еиібір бастары. тін өтеген, ксрск уакытта кайта шакы- Біріне-бірі қастыққа Койнына тыққан рылура әзір туратын азамагтар. Фе­ дор ақырында агқыштар ротасының тастарды (Абай). командирі есебіндг запасқа шыққан еді ЗАМАНДДС заг. Тұстае, дэугрлес, за м а ­ (Гайдар). ни бір қатар вскен кұрбы. Әбіш... Ш Ы : запы болу — ығыр болу, журек Турлығул мен екеуі қатар өсіп, жас- тықты бірге өткізіп, бірінің-бірі, ым- шанылу. Запы болған (ақтардан) жас- ясымына түсінген аа-»(ая^ас (К ебесз). қаншақ жандар қояндай үрпиіп, үйден ЗАМАТ үст. Лезде, тсз. Б үл хабар жарил шыға қашгы (Омаров). бояды барлық елгг, Ой түгіл. қырдан Ш Ы РА И зат. 1. Ашы сарғылт тусті кұ-* всбігг жетті шөлге. Атаги А қбөпе м?н Омірханның. Ж айылды заматында та- сьгк. Ж үресі айнып, мүлдем майдай кіл- лай жерге (Байдаков). 2. Уакыт. мод* гіл. кед. Екі мылтықтың даусы есп л-

260 ЗЛПЫС — ЗЛУАЛ кіп, Айналып басы, көзден жсісын іркіп, ЗАРЛАУЫК сын. Жылауық, уайымшыл. — Білесіз Ое, Ибрагим, тым зарлаущ Сап-сары запыранды үсті-үстіне, Аузы- болу да пайдалы емес — деді Крима­ нан мезгіл-мезгіл төгіп лық-лық (жас- новский (Акынжанов). тар эстрадасы) 2. Ауыс. Муц-шср. кай­ ры. Касіретті ана кеудесіне толған за­ ЗАРЛЫ сын. Кайғылы. касіретті, мұады, шерлі. Шырылдаюн бала, куңіргнген пыранды бір лықсытып: — Ак,тср аямай кемпір-шалдың зарлы үні ғана естілді балам, — деді (Омаров). (Обдікадыров), Анықталған ақиқаг, ЗАПЫС: эапыс болу қ. запы болу. Бұрынғы зарлы зпман жоқ. Еріксізаиі- ЗАР зат. Кайғы, касірст, капа, мұн, шср Жаиына бащан түыде апа зары, Нал ясалаңаиі, Ғ.ңреп жүрген одам хоқ қытпай қыз жүрегіи тоқтамады, Кетсе (Кәрімбаев). де, отырса да орсыэ ажпл. Канжарын \\ ЗАРЛЫ Қ зат. Мүқтаждык, киындык. Ба- Күлзндаға оқтанады (Саин). -+ Зар сында эке айтпаса. ақыл жар.шц, Агай- болды — муктаж болды, ынтык болды ын табылмаса, ой саларлық. Кслжиң- Арпа жемес арғымақ. Ақ селеу отца Сассып өткізген қайран дэурен, Түбін- зао болар (Махамбет). -ф- Зар иіекті — де тартқызбай ма ол Оір зарлық? (Абай). қайғы касіреткс ушырады. Жапандо ЗАРУЛТ зат. Мұктаж, кажстті. жалғыз жүргсн бүл нетксп жан? Жал- ЗАРЫҚТЬІРУ зарыгу етістігінін өзгслік ғызынан айрылып, зар шеккен ани бо­ етіс турі. лар ма? (Омаров). Зар қылды — ті- ЗАРЫНУ ет. \\. Арман ету. ансау, күту.ын- леді, сурады, өтінді, жыланды. Зар цы- тығу. Адамның шамадан тыс шешіле лып тілеймін, Рахметін алланың. Елжі- сойлегісі, жүрек сырын цалдырмай ац- реп жылаймын, Қөңлін аш пенденің таргысы келетін бір кездері болады. (Абай). + Зар еңіреді — зар иледі. зар Осындайда а.шста жүрген досқа зары- жылады. + Зар урды— лар каксады. ғасың (И.манжанов). 2. Тарығу, мук­ безек какты, сарнады Ел түрды, ертең таж болу, сУа, данышпак сабаэым! Езіл- кемпір үйге кірді, бала жаэым Солға- еенді теңедіц, зарыққанды жебгдің нын іий білді. Зыо үоды. ойбай салды. Жср жүзіне шомшырақ С^чатамын! — не бпірсіч, түра гүо, огге жайын су- дчп едің (Жамбыл). рама енді (Абай). Зар қакгы — зар- ЗАСЕДАТЕЛЬ згт. Халык. соты іс кара- лады, зар каксады. ранда халых атынаи иатын„.-атын уокіл. ЗАРАР ц. задал. Заңда здейі көрсетілген р -ттгсде бол- ЗАРДЛП зот. 1. Кесір, кырсық. Қ ур га қш ы - миса, барлық соттарда іс халыц засе- лы .қ ж а гд а й ауылшаруашылығына еле- дательдерінің қотынасуымен қаралади улі за р д а б ы н т игізді (Кокімжанов). (Қазак. ССР Конституииясы). 2. Эсер, салдар. Бітеу жұтылган бидай ЗАСТАВА зйт. Иіекарэ саклнысы қызметін сияцты жүрегінің басына қадала түс- аткараіын оскерн бөлімше. Мара77ың кен ызаның зардабы ақырындап іиіін | аеасы шокарада, заставада цызме~кер ашыта түсті (Сыдыкбеков). Тунгі суыц еді (Данырбеков). тан кейін (қойлардың) денесі қалты- ЗАТ эат. 1. IІорсе. буймм. Үйдің Шндегі райды; соныц зардабынан суык, тиеді заттар да күн нүрымен жайнап түр (Ермеков). Аштық зардабы өтіп кетсг (Омаров). 2. Табиғаттағы жанды, жан- керек, ііиім тойса да, көзім тояр еме' сыз норселер: мішоралды, органикалык (Айни). шикізаттар. Комірден кокс, газ, қара ЗАРЖАК сын. I. Квніліндегісін тглмай ай- май, тағы толып жатқан пайдалы зат­ тып зарлайтин ділмар кісі. Октябрьден тар :иыгады (Мустафин). 3. Ауыс. Адам- бұрын мсн.Кеуіп қалган арка едім. Зар- нын шыккан руы. ата тегі, нәсілі. Бо- лаған заржақ іиал едім. Шашыма ак, риси: — Әкең кім? — дегенде, Еркіннің кіргенде, Бақыт көрдім көрмеген, Бас- дкесінің аты емгс. зитын білмек болды тауымен Ленипнің (Жамбыл). 2. Жы- (Мустафин). Он сегізде Камбар жас, лауық, зарлауық. — Ой тіліңе шоқ т)гс- кез болды Пазым қалам қас, Затымды сін, заржақ неме! — деді ол (Әуезов). зйгл демесең, Мсніменен ақыл қос ЗАР-ЗАР: Зар-зар ету ет. Екіреу, жылау. (Шашубай). зар етеді Қөздерінен ишн өкініш жІ Тас- ЗАТ ЕСІМ грам. За.гын (норсенік) »ш тары ағыл-тегіл шығады (Әуезов). білдіретін сөз табы. ЗАРЛАНУ .зарлау етістігініц өздік етіетүрі. ЗАТВОР зсг. Машкнада жоне мылтык си- иқты оқ атклатын эртүрлі куралдарда ЗАРЛАТТЫРУ зарлату етістігшіқ өзгелік етіе турі. жабылатин механизм. Новиков атома- ЗАРЛДТУ зарлау етістігінің өзгелік етіс тының затворын сүрте тусіп, жайла- түрі. нып сөйлсді (Оразалнн). ЗАРЛЛУ ет. Жылау, ыұкын, шерін шыға-! ЗАУАЛ I зат. Апат. өлім, бөгет, жаза. Не­ ру, зар илсу, кгнғыру. Мен келдім жғр- міске де сол зауал, Ажол жақын олар- дем қолын созайыя деп, Естіліп қүла- га (Жамбыл). Аңдысқан екі жағының гыма зарлағаның! (Саин). Лнасы била- біріне пана, біріне зауал сияқ7анып сын аяп зарлап-ақ түр, Көзден жас көл найзапың үишндай откір аран гастар дария парлап-ақ түр, Найзаныц сабы-1 түр (Мусірепов). менен иіүбырғин қан, Жауыздың иіын- , ЗАУАЛ N зат. Ыстык түс кезі. Күн тагынан сорғплап түр (Ахметбеков).1 екінділіккс барыгпы, зауал с.уып, кеш-

ЗЛУЗА — ЗӘРЕДЕП 261 кі самал да тусіп қалыпты (Ж арм а- тун және көк түсті Оояуды өзі жасай ғамбетов). алмағандықган. мүндай бояуға баяла- ЗАУЗА зат. Ескі. АГі аты, бесіпші ай (маГі іы н жіпті бопуш ы ларға беретін (Лй- нн) • а й ы ) . Он тоіызыниіы ғасырдың керуені щбап өткенде, жетпіс гогы з жыл жыл- 3 0 Л зат. Арапіла * з•» орлікің аталуы. Зәл, хып, сзуірдің булты серт ліп, эаумі- зэлли лік көрген со/;. Опирай бер тіл ның желі есквндг (ІПнінш). (АОан). ЗАУЗАМАН үст. Қаиіан биле а д а, оГпоуір ЗӘ Л И Л сын. Қ орлау, қорлық мағнасын- бір д. м. да. ЗАУЗАТ зэузат. ЗӘЛІ.М зат. қ. залым. ЗАУЛАТУ заслау сгіетғгініц «зголік отіс- ЗОНДЬАІ зат. I. Сүм, сұрқня, айлакер, турі. снқыр. 2. Ауыс. Барса кайтлайтын түи- ЗАУЛАУ ет. 1. Жүінтку. .шмырлу. те» жу* і сіз тұңғцық. Ж оқ, Ушаков кете бер- ру. ,4ргы.чал;гсш Гуркаіб, Ж еле-зыр- сін, зэндем түбіне кетсін (Мүсірепов), гып заулиды. Ж үк тиеп Караганды) а, ЗОМ ІДЛАҚ зат. Оңбаған, арамниет. Ыэгытып вагон айдады (Ж ам б ы л ). — Ә, ззнталак! Сен маган солем, бере 2. Лаулау. мл.ілап ж:шу. Алай-түлей келген иш ғарсы ң! деп, Ж ума/: бас- уйтцытып түтіп жамырап Шатмр-шү- тырма.іатош келді де, жауырык. орта- тыр ағашты отгсн счбчп. Іліп ила Оа- Оок или қам-мы сілтеді (Мүсірепов). йын ед Марина да. Зау лигам ог айка­ ЗӘ1>_зат. I. Адамның денесінен сыртқа ла с,іды цимап (Ьай.ча'коп) ■ 3. Мсзгіл* бүйрі-к арқылы бөлініп шығптын ке- дін жылдам. тез ні>і. Білем талий ая рексіз сүйық зат. 2. Ауыс. Кек. кас- жыддир заулап втер, Топырагымды тык. ж яуызды к. Кара жолдас, Оас қо- ушырып альт кетер (Ерғллкеп). сып, Халы цқи қара күн тосып, Сақта- 4. Үэілмсй, токта лмай бірпн:;і сои бі- ган зорін бойыка, Туғызбақ боп бізге рі үздіксіз сстіліи түр. Үй іш іиде I ылиң (Ж ам бы л). 3. Ауыс. Каһар. жі- АОайдыц усас ақындары оңдетіп ийт- : гер. айоат. Б ір юнкерс жөнки қашты... өлең зиулап түр (О усю в). Кара түтін қанмен шуОап. Таңдаиг- ЗАУЫҚ зат. Қөңіл-күп. шабыт. Қайролла қанда Ш олпан жасты Ж ау соңғы зәр Үйіне келді де: — Ешкәрсеге зауқы м уын шаіиты (Әбілоо). 4. Ауыс. Ызғар, жоц — деп житып қалды (Алдаберге- ызғирық. үскірік аяз. Түні Сойы қақап нов). Үйықтап жатқан жүректі эн оя- түрған қатты аяздың зэрі таң атқак- тар, Оның тэтті оралган мопі оятар ша сынбаған екен (Байтанаез). Зә- Кейі зауық, кейі мүң, дертін қоэғап. рі тамдьг — каііарын токті. Л ек-лек Жас балаша көңілді жақсы уатар оолып, қала толып, Ереуілге жиналды, (Абай). қсруланып, Зорі тамып, Полиция кеп ЗДУЫҚТАНДЫРУ зауы ктану етістігіиіп қалды (Қалауова). З әр шашты — өзгелік етіс түрі. катал, каһарлы болды. Жалбыраған қабағының әрбір түгі зор шашып ту- ЗАУЫҚТЛНУ ет. Қеніл көтеру, кұмарту, көқлі шабу. рапчн біреу екі .қолын желкесіне қо- йып, күйменің іийнде шалқасыная жа- ЗАҺАР эаг. і. у , зор. Сенің созің — тыр (Әбілев). + Зәрі сынды — жы- заһар у жыланның, Ш іміркекер жан лынды, ьізғары басылды д. м. Әлі қа- қаган қыс Оола түрса да, кейде кенет- біткен ыза кернеп (С анн). 2^ АПбат. тен аяздың зәрі сынып, жазгытүрым- айбар. каһар. Елімде болды батырлар кың февраль айының жилылыгы кіріп, көктем лебі ескендей болды (Ж урба). Карасай атты уранды, Асынып жау- жарағын, Еліме шапқан қалмаққа. ЗӘРДЕ: зордс болу, запы болу, жүрегі Орнатып түманды. Салатүғын ы лаң- шайылу, зарезан болу, беті кайту мағ- ды Заһарына шыдамай Калмақ кезген ■>м,~*Ганды (Ж амбыл). иасында. Себебі Байбол енді жүртқа 'іЛЧЕТ зат. Жоғары мектептерде сын, ем* нанбас, Н анбақ түрсын сөзіне қулақ тнхаииьзн бір турі. салнас. Алды ңғы партиядан зәрдебол- ЗАЯ үст, Қур. босқз. бекерге. Өткен ісхе ған, Жүрт океп башылықты берсе де өміріңе зая (м акал). ЗОЬІР зат. Азап, қорлык-зорлық, княнат алмас (Торайғыров). ЗӘ РД ЕЙ сын. Ашы, пірдін оғындай д. м. Ыреу ззбір етсе, сен сибыр ет (ма* - кал). Бүган шейін «лэм» деп жауаптаспай ЗОЫРЛҒ.НУ зэбірлеу етістігінік ырыксыз келген Камысбай енді га/іа тіл қатты. етіс түрі, Бірақ, тілі зәрдей еді (Әуезов). ЗОБІР.ТЕУ ет. Азаптау, езу, канау, кн- ЗОРЕ зат. Үрей. ру.х. — Кырқадан асып нау, зәбір. жапа көрссту. Түрік асси- түскенімде іиағын қой иіргендей жер миляторлары жүздеген ж ылдар ооиы қалың ш еңгел екен. Зорем зәр түбіне балцандық үлттарды аяусыэ зэбірлеіһ кетті — деді ол (Обдікадыров). Зә- каниіып келді (Сталин). .. . ресі ұшты — кятты корыктм. үреім ЗӘВІРЛІҚ зат. Азап. киянат. жәбірлн*. үшты. Б ақаға огіз таумен тең: Үіиып кетті зоресі (Абай). ~7 Ал егерде сізді қинап қыстап, з э - , ЗӘ РЕД ЕЙ сын. Аз, күрттан. тктплі. кни- дірлік көрсетстін болса қайтесіз. ш ы - кентай. Егер сен зэредей сүйе білсең <Ы алар ма екенсіз? — деді генерал оз үШң, өз жерінді, оз еліңді, тутқын- ч-\\гІ^йшаға (Ильенков). л .■ ; ға түс (Назым Хикмет). ЗЭИтүн заг. Бояудын түсі. Экем текзэи-•

262 ЗЭРЕЗАТ - ЗЕМБ1Л ЗӘРПЗАТ зарезеп. батыр, бірлесетін келді кезім (Байэа- ЗӘРБЗНП: зәрезел болу ст. Замы болу, қов). журсгі шайылу. Алдында ишанның ЗӘУЛІМ сын. Аспанмен таласкан бяік. Тілдескен зэулім иіыңы сспанменен. умалауынан зэрезеп болып қалгансор• Такаббар, иілмеиді қарап тө.нен (ЬаЛ- аы Камар, бақсы ойнайын весе, үя- дагы балапандай шырылдап, ойбайоан ззков). ойбай салды (Горайгыров). ЗОІіАР қ. заһар. ЗӘРЕСІЗ сын. Үрейсіэ, зэресі жок. кор­ ЗВЕНО зат. Шагын үйым (пноиерлерзве- носы). Звенога бір звено іргелес, Әйт- ку. Онысыз да бір қанды қыргын бас- седаты аралары бірге омес, Казыпхс- талып кете ме деп ээресіэ жүрген Көпей бэйбіше ол жайды Жүманга өзі тыр, қазып жатыр сонша адам, Кейік де айтқан жоқ (Мүсірепов). қапты бүгін тағы бір белес (Ергали- ЗӘР-ЗАБА: зәр-заба болу: обігсрлену. гв). Күр ауыз кетесіз-ау енді, — деп екеуі ЗЕИИЕТ зат. 1. Көрік, саи. сымбат. Зей- зғр-заба боп жатыр (Көпбаев). неті болып еңбектің, Алтын жүлдыз ЗӘРЛЕНУ ет. Ашулану. ызалану. Атаман таралды. Соилеті болып жер-көктің. зорлене қадалып, сэл кідірді де: —ссн Жарқыратты' жиһанди (Моуленов). кімсің? — деді зілденіп (Әбішев). Комсомолдар болашағым, зейнетІм.Үл ЗӘРЛІ сын. 1. Улы, ашы. Кастасқан па­ мен қызы Отанымның қымбатты (Са­ ра жүрек сүр осыландар Капыстаззр- ни). 2. Рахат. Бейнет, бейнет гүбі — лі тістің тигіэді уын (Жамбыл). зейнет (макал). 2. Катал, қаһарлы. Сақидың қаракер ЗЕЙНЕГТІ сын. Көрікті, әсе?л, керкем. табыАғандағы қуанышы, опы сергіт- Еркін алдындагы кіиікентай кірпіш үй~ пеген сықылды. тісін қаОрап, элдекім- ее жеткеншс, «Мэскеу> барагының зей- ге ызалы ашуын білдіргендей, зэрлі нстті көрінісіне қуанып ксле жатгы (Силанов), -ф- Зорлі тіл — улы, ащы (Мүстафин). тіл. Әкім емес, көне ме, Жылан баэл- ЗЕЙІЛ зат. Назар, көціл, ыкылас. Зейіл де, немене, Зэрлі тілді, у л и азу Аш адам санасынан қорытылып өтетін. Оүйірден жабысты (Жамбыл). барлық ойды аңғартатын адам жаны- ЗӘРРӘ сын. Кішкене. кішкентай д. м. Біз ның ғона тетігі болып табылады озіміздің бойымыздағы сегіз «зэррэ» (Ушинский). аттас сиіштымызды, ол алла таге.ла- ЗЕИ1Н зат. Ынта, көңіл, сана, наззр, ой. ның сегіз үлығы сипатынан бас бүр- Жас кеңіл, жігіт болдық той баста- гызып, азге жолға саллнщ бірлэн біз- ған, Күрбыға зейіні бао ой тастаған, дің атымыз мүсілім бола ала ма? Бал Жас өмір жсйлиуында иііркік квңіл, маса керек (Абай). Бэйгіден күнде келіп ойқастаған ЗӘРРЕДЕИ сын. к. зәредей. (Лманжолов). Касыма ерген жолдас- ЗӘРСІЗ сын. 1. Зәрі жок. 2. Ауыс. Зілсіз, тар, Лнтықды бузып аіірылма, Зейініқ- ашусыз. Шубардың ептілігі енді үлкен ді бермен сал (Маха»ибет). сөзді жайлсп бітіру, зэрсіз тарқату жөнінен байқа.ъды (Әусзоя). ЗЕЙІНДІ сын. Зерек, үғьімтал, кабілстті, ыкыласты, Зейінді, ықыласты шзкірт- ЗӘРУ ет. Мұктаж. қажет. — Тамақ, киімге тіц бірі боп, ауылдың барлық улкені- зэру емес, мына қайла қолда турған- не сүйікті көрінетін, қыр.ш мүрын да түрмыс уийымсыз, — деді Сойдақ Мағаіи та бүгін осында (Әуезов). тіс (Мустзфнн). ЗОРУЛІҚ зат. Мүктаждык, кзжеттілік. З Е К Е Т з а т . Ескі. И с л ә м д ін і бойыиизз. Ол өзінің творчестаолық командиров- жыл аяғиида, жазғытүрым кожа, ман­ каға зэрулігін, Ленинград архивінен да, ишандардың халыктың м а л мөл- біраз магериалдао қаратуға тура ке- ш е р і н е с а л а т ы н с з л ы ғ һ і , үлесі. Зг.хігг ліп отырғанын айтты (Шаймерденов). алса мплдалар, үжмаққа жүрттыжол• ЗӘРУШІЛІҚ зат. қ. зәрулік. 30УІДЕ үст. 1. Мүлдем, қайткенде. — З э -_ дайды ( Ж а м б ы л ) + З с к е т і к к ет е й ін — уіде баланың көңіаі Мажырага ауғап' сядағац кетейін (біреуді айналғанда, болса, қайтеміз қыстап — дсді Акүса-' т о л ғ а н ғ а п д а а й т ы л а т ы н с ө з ) . Енді ел­ мақ (Мұстафин). 2. Сонан кеЙін, со-, еем апманым жоқ! Бауырым, сэулем. Нан соц (Радлов). ■+ Ззуіде жол түс- І Ботам! Көзіңнен айналайың, жылаган се — кездейсок кездессе. Игі жердің жасыңнак зекеті кетейЫ! — деді өксі- гін басып Балгабай (Мүкзнов). боріне дуестенгіш жолаушым. Жолың' ЗЕКУ ет. Ұрсу. акыру. Мүноай эекудіБв- туссе зэуіде, Кім білед, бэлкім соғар-1 рібасар Сотжаннан өте сирек еститін сың (Әлімкүлов). (Бегаліш). Соуленің соэінде зеку бар ЗӘУЕДЕ үст. Жалпы. сірә. Жақып Жа- ! сияқты да, Өңінде қуаныштың күлкісі натқа: *3эуед? сен теңіңді, не дүрыс \\ түр (Обішев). жолыңды таппай ренжітсең, аталык,' ЗЕКІРУ к. зеку. ақымды кешу маған өтс қиын* — деді, ЗЕМБІЛ зат. 1. Токылған, врілгсн нәрсе (Мүстафин). (кол сумка). Екі колонист гүлмен бе- ЗӘУЗАТ зат. Тұкым, үрім-бүтак. туысқаи. ■ зелген зембілге салып бір қүшақ кітпп Күлдантн Қдпін, Кәбік зәузатымды,. алып келді (Макаренко). 2. Ауыр зэт- ІІІындыққа сыр беретін ке.чді кезім,' тарды н адамды салып бір жерден Іздейік Сарлык, кскті үіиеу болып, Аа ' екінші жерге таснтын екі кісілік кү-

ЗЕМСТВО — ЗИРАТ 263 рал (косилка). Эдоардты около жат өтТн)іреНпрл’яіі-иаіС.бг ұБЛйа-ыйтма«,сот«азРаудтсатна>усмкаүестмауіасил,ліыамлтешныенбнкеаүрн-, қсн зембіл теңіз үстіндегідей ш аи\\а- миске алтш ман нақыштар орнаткан лып келеді (Выгодская). ЗЕМСТВО зат. Революнинга дсЯінгі, ко- біне дворяндар бзеклратын селолыс жерлердеп бола р-болмао ир.чвоға но. Ча ҒиР ГиГ.кР Шл і уЧ РегСг‘.Р гОСюЛлҒа0уН. <еСо-неКк.т)е. у, өрнек вэін-е:»і часкаруділі /корплікті бір салу. ошскейлеу. Белдері бстегемен т^'рі. Шаруа.иі/» нлдеріш- \\чт.' копініш- желбеуленіп, Көлдері көбік бенен зер- гі земство ниче.лкниктерін. полігщик- герленіп. Қырлары қүіиақтаган көк ЗЕІІИГКААОЛзлТтІр. 0і Лсііпндлгм т;еф.иімхоыл)с.ттсрді орманды, Көр атып аңызақты келген лгашн Зсцбірск. Лтты біядің зенитки. Немістің қора қустирын. Тумсыққа. төшп (Шипни). к твскс, иыққи. ) рып бір бегч)і — Күш- З Ь Р Д Е зат. Акыл, сана. Компартия—сен- ғ тярым' (Эбілев). сің жаи, Санада, мыйда, зердеде. Се~ нің отың жатталган. М иллион жүрек, ЗЕНИТШ! зат. .'ичгиг :фтіі.ідсрііисмііда кеудеде (Халық акыядары). істсуші зсңбірскімі ;п'к«*р. Битареяда зекиииі қыздир да дар еді ( Грос­ ЗЕ Р Д К Л І сын. Акылды, салалы. Оқыту- сман). шының ең басты піндеті — баланың зерделі ойын, ықылас талабын, мінез- 31іі зог. Кнк. тук. Лппи қшіго з,-ц басып қулқы к коммунистах рухта тәрбиелеу квгсріп кетіпгі (I ІплснсиТ) 0олады (Қөбсев). ЗІҢБІРІіК зат. Л.іыі*к,і агылатын оң ул- ЗҒ.РҒ.К сын. Угымтал. зсйінді, кабілстті. пысык. Бірке сабаққа зерек, мінезі ксн сагыс кура.г.л. .-1.14.7« зеңбіректер \\ момын, шыниіыл жақсы бала болатын зіркілдей тусіп, үрейлі дпиыс естірте-1 (Көбссв). *' (Ор.палнм). Гитлер.'.- леи қойды' Кыруар .чһ.1ң зецпірек. Лзигшы <һ‘п ат' ЗПРҒҚТІК зат. Ұғымталдыгс. зеЛіпділік. Дулат Авайды ң угымтил зе.ректігіне қойды Сонда йізсе хсер меп к ө к (Л\\оу-1 леноп). иш н сүйінсді (Әуезов). •СҢБІРЕКІЧІ зат. Зецбірентси <*«; лткынг. • ЗЕРП К зит. Сырлы аяк тостами, үлкен Батарсяның Гнір зеңдірекиіісі осы жер- ар.'нн ыдыс. Сырлы зерең аяқпен. бел ургтаған ер едім (іМаламбет). -4 Зе­ Ъ ш ъ £ иналып тур с0і и іурн с.п сои ). Э й р * зашар. рен ж у з д і— дөнгелек хсузді. Жасы л -щ у от Ьас ліімалып мсц-лен болу. қырыңтон жаңа гана асқан, дөңгелек зерен скүзді, шоқиш сақалды ефрейтор Калбагай қинилды. Каши а іздесе дс ертсден бері халдасын қурып Оаппен книхг.асы да тпбылғии жоқ. Сандо,- отыр еді (Нурпейісов). •Чйп келіп, зеңсіг. кеткен Оасын жуып. сергімекіиі билды да, и.іаңның «Сең- ЗЕРЛ ЕУ ет. Окалау, зермев иақыштау. *}р* тусына коліп қо.ш н суга мала Тартылып жібек белбеу, шым зерлен- ,ГцМ і (Сылапоо). ген, А қ киіз сйм.ышталған күн корме- •} ҢГІ сын. Зор. ү.ікен. Қотерді көкке ген, Алтыпдап иіақырагыиа шоқ ор- мобнын, ЗереМ згңгі зсңбірек. Ка.ч натып, Шсңбері ишмқай күміс күм- хуьщ майдан қойнын Ж ер кстті иш- I безделен (Ахметбеков). ; ЗЕРТТНЛУ зерттеу етістігінін ырыксыз елхіреп (Әбілев). етіс турі. -^НГІБАБА зат. Ғ.скі. Діни ұгымдағы СКЬФ малыныц атасы. Тітіркеніп знң- ЗЕРТТЕУ ст. Текссру, аны.чтау, бакылау, сібаба, Ж елініне жара шығар, Кайдан іздену. Мейрам келгелі көбінесе завод білдің эалалды Ооп, Сау сиырға тагы 1 өмірін зерттеумен, танысумен болса, •асіЖ ғаР (Куанышбаев). кейінгі жумада қызу жиын, қауырт жумыстарга араласты (Мустафин). з а ң ғ а Р- I •^ҢҚИЮ ег. ц. Децкяю (көзге үлкен бо- | Туберкулезгс қарсы күресу мәсслеле- -іьіп көріяу). Алатаудың шоқтасы Кал- | рін зерттеу жүмыстары арнаулы гыл- ми-зерттеу институтында жүргізіледі оенең түрған көз алды , Б кі нардың иоқысы Зеңкиіп көззе түскендо, За (Көшербаев). тырдың бойын көргсндей Е зу тартып ЗЕРІГУ ет. Ж алы ғу, іш пысу. Зерігіпіш і ^ а к д ь с ( Ж амбь.<л). нысқанда, Эбітай ылги ыңылдап зн •’сггу ет. Шаршаканда. каж ы ғанда оас», салды (Омаров). мен-зен болуы. Батқандай қара ЗЕРІК ТІРУ зсрігу етістігінін взгелік етіс түнек туңғиыққа,' Сезімсіэ қарауытты түрі. -зГпзе^іп басы (Ж ароков). ЗИ РАТ зат. Бейіт, мола. Анатолий Конд- ’ сІат' Ж*бек жіппен тіккен кесте. о к а .; Ыдырап сөгілді бүлт, к&рінді окер ратьевич жерленген зираттағы қабыр- лардың бэріне де агаш егілгендмтен, Жаақандай алуан кілем төгілтті з е р 1 (Аманжолов). 4- Зср салды — көң іл , агаштары кутілгендіктен аз жылда ^ойды. иазар аударды. Сол балалар- қплың орманға айналып кеткен еоі ішінде Абайдың внер алғы р, тап- (М ұқанов). 4 Зират етті — каГітыс июлымды скенін кәміл аңғарган, болған адамнын зиратыиа барды. Да- Күнанбай оған ерекше эер салды \\ риядан артық ақылың, Гәбец бшк -^гп й лімкУлов). І сҒарыштан». Картайганда Оір көріп Зират етіп қайтуга. /КамОыл келді •^-РГПР зат. Оюшы. врнек салушы. Зер-

264 ЗИ РЕ К — ЗУЫЛДАУ алыстан (Жамбыл). ЗОР сын. Ірі, үлксп, кушті, мыкты. Кай- қиган зор денелі, бул егіздің мүйіэде- ЗИРЕК қ. зсрек. рі қызық (Муканов). + Зор тұтты — жоғары саиады, артык корді. Менсін- ЗИРЕКТІК N. зсректік. беуші ем наданды, Лқылсыз деп, кею ЗИЯЛЬІ сын. Қурмстгі, кадірлі. Кол қоя түтып, Тузетпек едім заманды, Өзімді ды шарттарга, Кэриямсып эиялы (Амакжолоз). гым-ақ зор түтып (Абай). + Зор кө- кірек (зор кеуде) — такаббар, мен- ЗИЯН зат. Залал, зарар, кесір. пандасы жоқ. «Д» оатамчні мөлшерден артық мен. ТэкаЬбар, зор көкіректі, Катере қолдакылса, ада.иға үлкен зияя кслті- алмай басылдым (Абай). реді (Дарканбаев). Кшкімге зияны ісім сксн ЗОРАЙТУ зораю етістігініц өзгелік егіс жок, өзім көрген, Бір турі. сум жалганда (Абай). -ф- Знян шекті — шығындар болды, лайда көрмеді ЗОРАЮ ет. 1. Үлкею, үлғаю, көбею, мо­ ла ю. Семейдегі кітапхана бүрынғысы- Кулық, сумдық, үрлықпек мал жипал- нан әлдеқайда зорайды (Акынжанов). мае. Сум нэпсің үйір болса тез тиыл- Анага өтініш зорайды. Кииналагал мае. Зилн шекпей қалмассың ондай іс- бізге қарап к&зіне жас алды ол (Иман- тен, Мал кетер, мазақ кетср, ар буй• жанов). 2. Күшею, үдеу. Бірте-бірте ырмас (Абай). зорайып, Боран қанат самғайды. Бутс, ЗИЯНДАЛУ зияндау егістігіиіц ырықсыз малдай қарайып, Үмітін де алдайды етіс турі. (Мәуленов). ЗИЯИДАИУ зияндау етістігініц ырыксыз ЗОРҒА үст. Әрсн. әзер. Атан түйедей жр­ етіс түрі. ан денелі Мүстапа Кожинтайдьщ үп- ЗИЯНДАУ ет. Залал кслгіру, знян келті- іиіктей үйіне зорга сияды (Муканов). ру. Шатырға соққанда ұшқыштың ті- зе сүйектері зияндакды (Полевой). ЗОРЛЛНУ зорлау стістігінік ырыадыз етіс түрі. ЗИЯНДЬ! сын. Пандасыз, залалды. кесір- лі. Текекі, арақ организмге өте зиян- ЗОРЛАУ ет. Куштсу, ерік бер.меу. күшм салу. Біреу малды урлайды, Біреу Оы (Көшербаев). Оасты қорлайды-. Болмаған соң, Жы- ЗИЯНҚЕС заг. 1. Дұшпан, нас, жау. 7ан­ гар турғанда, айналамызды капота- 1 лаиына зорлайды (Абай). листер қоршап отырғанда, зиянкестер | ЗОРЛЬІҚ зат. Княнат, зобір. Мен мақтан- кың қүлы емес, Шын ақылға зорды*; болды да, бар да (Сталин). 2. Луыл- шаруашылык өсімдіктерінің, егістің жоқ (АбаП). жауы. Тьииқандар ауыл шаруашылы- ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚ зат. Қияаат. за- ғының зиянкестері қатарына қосыла- бір. кыспак. бассыздык. Ол ел ішікдг- ды. гі байлардың, билердің бүқарага ЗИЯНКЕСПК зат. Дүшпандык, қастык усүргізген зорлық-зомбылыгын міне- Ғ.нді оган усумыс болды талай кеш- л:ей, шенемей отыра алмады (Олімк.у* тік, Бірі екен үкіметке мынау оштік, лов). — Деді да, зерттей келіп, ойыя салып, ЗОРЫҒУ ет. Шамадаи тыс күш жумса- ғандыктан олсіреу. шаршау. болдыру- «Жоспардап* тапты сызыц зиянкестік (Жароков). Аттар болдырып зорықса, одан жамая ЗИЯТ сын. Лртык, жаксы. Ерден зият! нэрсе жок, — деді шал Түрағүлға (Бак- әйелдер, дуелде болған жүмыскер I бергенов). Еңбек ері ежелден (Ксрімбеков). ЗӨРЕ зат. Товар коюға арналғак тактай. ЗНАЧОК зат. Әртурлі белгікі көрсстетін, Базар алаңын қоршай салынған. зөре- темірде» істслген, омырауға тагыла- сі дестелі тоеарға толы көшпелі көк тын зат. Пионер значогі. дүкендер (Жармағамбетов). ЗОНА зат. Геогр. I. Жер шары үстіяіи ЗУ: зу ету ет. Тез, богетсіз өте шығу. СоЛ скі параллель шенберінік арасындпғы кезде анқ баулы бір кішірек к,үс Жи- жер. Жемшвптің қандай түрін Оолса найдың алдынан зу ете түсті (Бега­ да вндіру ісін кеңейту мәселесі зона- ли»). пың топырсқ жзне ауа райи жағдай- ЗУ-ЗУ зат. Біраәрсе жылдам өте шыкканда ларына қарай шеіиілуге тиіс (Хру­ шмғатын дыбыс. Желдің екпіні ме. щев Н 2. Алаи, кеністік. злде жанап отіп жатқан оқтар на, ЗОНТИК заг. Қолиіатыр. Кыз қолындағы қүлақ түбінен злде не зу-зу етсді зонтигін сэл котерді де артыка қарай (Мука нов). бере сыбырлаңқырап: — үндеуші бол- ЗУЛАТУ зулау етістігінің өзгелЗк стіс маңыз - ■деді (Әбіиіев). түрі. ЗООЛОГИЯ зат. Жануарлардыц тіршілігі ЗУЛАУ қ. заулау. мен дене күрылысын зерттейтГн гы- ЗУЫЛ зат. Дыбыс, үн. Менің қүлвғыя лым. иіалған зуы л — қустың қүйылған да­ ЗООПАРК зат. Ануанаттар паркі. бысы екен (Әбдікадыров). ЗООТЕХНИК зат. Мал өеірудін маканы. ЗУЫЛДАТУ зуылдау етістігініц өзгеліь Колхоздың зоотсхнигі Бариіагүл де етіс түрі. мамиылардың пікірін қолдады (Сыла- ЗУЫЛДАУ ет. I. Зу етіп тез ету, тезжү- нов). ру. Желдетіп желмаядай поезд желді. ЗООТЕХНИКА зат. Мал есіру шаруашы-І Зуылдап коз үишнда двцгеленді лығы жөніндсгі гылым. (Жамбыл). Журттың бэрі тынымдаги.

ЗҮЛМАТ — ЗЫРКЫЛДАУ 265 Түн ортасы ауғанда, Машина тартты қалатын зьімиян. Әлібек Мейромды зуылдап. Бетті түзеп ауданға (Моу- көргснде кнп нэрсені бсгйқаса, кешеден ленов). 2. Гуілдсу, ыскыру. шулау, бері үцінде жатқсн Махметтің Оао қал- суылдау. Шуылдаса қарпгай, Кайдағы тасын ақгарган (Мұстафин). Қөптібі- оВды тербетіп. Зуылдайды ерке жел, летін зымиян Турсынбайға дзлелсіэбас- Бзсеқдетіп, желдетіп (С ы іды коз). Оң салуға У ш аков та іркіліп қалды (Му­ ииққа қайьіра салып алған қа қ со- аровой) . йы.ідар зуылдап, ысцырып қояОы (Мү- ЗЫ М ИЯНДЫ Қ заг. Жауыздык, қулық-сұм- сірепов). дық. Абайдың іс-әрекеті..үстем татар- ЗҮЛМАТ зат. Қарацгылык. кара түиск. аын зы хиянды қ ісше қарсы жүргізіл- Серпілср ғасыр түндері, Зул.иаг чпчк- > ген идеологиялы қ күрнс Оолды (Лқыи- жыр үзілер, Вас имеі3 жпига У пппи-1 ис.інов). на, Жерден басын когерер (Умр.тнна ЗЫ М І АУ ст. Алды-артыяа кг.рамастан, тез, жырлары). шапшац, асыгып жүру. Жұмсбсй ар- ЗҮЛПЫҚАР зат. Искі. Ііатырлар гч-шса* тына қорқақтай қарагг, ш а ю бүрылып, іыіі кылыш. Дэумгн наіізч ■•илыеқам. көз қиығын тастак еді...Бийтаста үн жок,, Дшоменен жарысқчн, З улп ы г\\и р ы :и іл- өз бетімен зымғап барады (Оуезов). тгген, Сілтесс қы.шш тас кесксн ЗЫ М ДЛП зат. Ж ердей терен етіи казыл- (Жэмбыл). ган каранғы уй. абакты Кариңгы, суык, ЗҮЛЫМ зат. Сум. суркіги. ;кауы ■». Уур тіл» зындапды, Жатақ қылды тзніміз. Км- кртпай партизан зулым ж аупі. Сурн* лыштың жузі, мылтықтың Аузында бал­ тисы кслмейОі жаудич сауга (Ліолдд- ды жаныліыз (Сейфуллин). /ш інде те­ ғзлксв). рец зындан осы абақгы, Адамның жас ЗҮЛЬІМДЫҚ зит. Жамл-.дііч. еүркчдлмк. леи қаны қоса ак,ты. ІЛыңдалган кек оты £р суйОің. сңіігх суіідіц. «м«>г <уЛ‘У.ң. мен шыкжыр торда Эр жанның кеуде- Куакбың ел қуанга. бірг, • кулб іц. Сүң- сінде қуса жатты (Ліәуленоэ). Чардай соргиладыц қч!и.р іиашын, ЗЫ Ң ҒЫ Р: зынгыр ету ет. Зат жсрге түсіп Жачларга, зүлічмОыцқа пқиш тидің I сыиғанда, не баска бір катты затк атн - (ЖауГіил). З у.ш м ды \\ түн зі.і жартис-1 генде шығатын дыбыс. Кесе зыңғыр •'3й сс.н гись-р. ЖіГУҚі;:, іу .ім қ бг>;і:и:-. етіп, быт-шыт болды (Ильенков). дп жоқ сезім дг (Токмлімчбетов). ЗЫҢҒЫІ-7ІАУ ет. Зыдгыр-зынгыр ету, зы- ЗЫҒЫР ] зат. 1. Иірілсгііі, арі маіі бсрс- нылдау. Кинды той тойлагандай журт тіа техникалмк всімдік. МайОын, за- пейілі, Зы ңғы рлап болот семсер діріл- г.асторы күнбағардың, зы пчрды ц ту- дейді (Украина жырлары). ч.имдарында мо.і (Тетюрев). ЗЫ П : зілп ету, зып беру ет. Л езде көзден ЗЬ.ҒҺІР И зат. Ы.іа, кох. ашу. Сол а й м с, ғаПып болу, тез өте шыку. Анда-санда бом солай ма Зыгырына Жам&ыл- алдан кеэдескен машиналар зып жа- дщ Тисец саган оңай ма! (Ж ам бы л). нап ете шығады (Сокпақбаев). •♦■Зығыры қаіінлды. не зы ғы рдаііи ЗЫ Р : зыр кагу ет. Дамыл таппау, зар қа- еу, бсзек к агу. Мамасынан ананың. Сүт кайкады — ызл кернеді. аш улапды. орнына қан ақты. ЖүреН ыршып бала- ызаланды. ...АбаТідың іші у.уздай су- кың, Ж ерге де түспей зыр қақты (Моу- . эыгыры цайнсп шықты (Э уезоя). леков). -ф- Зыр етті — а) баж с*те қал- ЗЬІҚЫ: зыкысы шыту ет. Мазасы кету, ды. — Ойбай, атай, корме, царағылі, тынышы кету. Будан екі ай бурым Оүлдіресің! — деп Нүрке зыр ете қал- зықысы дбден иш ққан ел, Боусейді са- ды (М үканов). б) лезде. көзді ашьш •*ыл» Күнанбайдан Майбасарды орны- жүмғаишә жетін келді (квбінесс маши­ түсір — деп тілеп еді (АбаЛ), зым-зия үст. Ізеіз ж ок болу, ха- на туралы ). Біркезде артынан зыретіп барсаз жоғалу. ...Володя сол кеткен- ясеңіл машина шыға келді (Алдаберго- зым-зия кете береді (О м аров). нсв). + Зы р жүгірді — тез журді, бе- «иМырату зымыраү етіетігінін өэгелік зіп котті. Кезеңі көп, жылдардың кеқ „ *гіс турі. қуіиағы, Таудай жүмыс. зор еңбекті қу- ■•ЫҮ,ЫРАУ ет. Шапшаи. тез ж уру. жул- иіады. К араиш , әнс Тұрсын бөбек так ^ьіздай ағу. змркьсрау. жүгіру. кеше Еңбектеуші сді, зыр жүгіріп уш и­ оралап машина зымырап келвді (Мұ* бы (Ш амкенов). өзгслік стіс каиов). ЗЫ РГЫ ТУ зырғу етістігінік адМЫсТАН зат. I. Кыс. аг.з. /К айраңдаі'.: түрі. ЗЫ РГУ ет. Ж ы лж у, эымырау. зыркырау. келгемде зьімыстан суықтан к ү й м ; иыққач мал сутті мол да, қүнарльі да Семафорды ашып қыз. Деді — зула, бастағин кез (Көпбаев). 2. А уы с.' угол ашық/ — зырғып поезд жөнелоі, уРге кездегі казак халкыньщ а у ы р : /Корді толқып ашу басып (Ьекхо- ‘ж.ағдайы, басыпа түскен кайғысы. ащы жии). _ ету. ЗЫ Р К : зырк-зырк сту ет. Солк-солк басы Лфыысы. Ертеде сондай зымыстан.Шьі- жатыр, Иван болтаны- соғып ащы түрмыстан, Кос ш екхс кеп ^ и ':~ тен. *Ак,сак, М'лак» делЫген, — Дом- зырк-зырқ етеді (Мұстафин). ЗЫ РК Ы Л Д Д У ет. Солкылдау, зырк-зырк Ььірсди күй қ а л ғс н ... АЛЫСТС.Н тслып етг Жексемнің басы мең-эең болып, ЗиЫі«М?ИЛЯ?Налгзоег\". (СЖүмар. ожкаоуоіі).Т. іад ы м . зырқылдап қулагы күңгірлсді (Ораза- бай^ап лин). <фач. Адамоы оіг> коргснос

266 ЗЫРҚЫРАТУ — З Я Б Ь ЗЫРКЫРАТУ зыркырау етісті гіпік езге- Төменде сылк,-сылқ күліп дария жа- лік етіс түрі. тыр Жап-жаңа қыз бақытын алақаіи- ЗЫРҚЫРАУ ет. Зуылдау, тез жүру. Ат- қан (Қайырбеков). қан оқтай поезы, Зырқырайды шап- ЗІЛДЕНУ ет. Ашулану, ызалану, кекте- ну. Атаман зэрлене қадалып, сэл кі- қанда ол (Жамбыл). 2. Ауыс. Тоқ- дірді де: — Сен кімсің? — деді зілде- таусыз, бөгетсіз замғап сөйлеу.Зырқы- ніп (Әбішез). рап Жамбыл сөйлесін, Өрге жүзяен қайықтай, Сынға түссін сөзіміз Осы ЗІЛ Д І сын. I. Салмакты, ауыр. Валгадай зілді, аяусыз соға Оілген, Талқандап отырған халщқй-ай (Жамбыл). тасты уатып, жерді тілген (Омаров). ЗЫРЛАТУ зырлау етістігінін өзгелік етіс турі. 2. Ызалы, ашулы, қатты. яуыр (сөз). Көлденең тілге еріп, кеңіл қамтш ЗЫРЛАУ ет. Зымырау, катты зымғау. зілді сөз айтпацыз жақынға (Иман- Станокты бүрғы жылмаңдатып еніп барады жерге. Оны қозғаған Машина жанов). дөңгелегі каз ілестірмей зырлайды ЗІЛ-ЗӘЛЕ зат. Поле, кырсық, бакытсыз- (Мустафин). дык. А пай түсті аспанды Бір зіл-зғм ЗЫРЫЛ зат. Зыр-зыр еткен дыбыс. Ко- басқандай. Үркер үрке қишқандай, іиеден машина зырылы естілді. + Зы- Күн мен ай түтылын (Тілсков). рыл қақты —тез өгті. Бар өмірдің вы­ ЗІЛКАРД сын. Ауыр зілхөтерем. рыл қағып окүрісі, Барлық бақыт жа- 31ЛМАНДАИ сын. Зілдеіі, ебдейсіз улкен д. м. Колька жамау-жамау зілмяндай. налғандай бір жерге (Саин). ЗЫРЫЛДАТУ зырылдау етістігіиіц өзгс- киіз байпақ киген сі.чқтары көктен ке- лік стіс түрі. ліп іиананың үстінс үиіып түсті (Гав­ ЗЫРЫЛДАУ ег. 1. Зыр-зыр ету. Самолет рилов). қараңгы түнде зырылдап келеді (Ора- ЗІЛМАУЫРДАИ сын. Өте ауыр, өтесзл- залин). 2. Тез айиалу, зымырау, тез макты. Оның қолындагы жүгі зілмау- жүру. Беленіп гетіктері таң нүрыка, ырдай екен. Зааодта станоктар зырылдаоы (Бер- ЗІЛ С ІЗ сын. Қексіз, ашусыз. Бозжанов динров). 3. Ауыс. Дуылдап зыркырап көптің осы бір зілсіз дзілін устартып ауру. Алақаны зырылдап калган, ду-ду жатыр (Шаймсрденов). етіп күрек сабын өзіне жолатпайды ЗІНҺЛР үст. Өте-мөтс, айрықша, калайіз (Шаймсрденов). Осы сөздің ок тоғызыншы бабында ЗЫТУ ег. Жалт бору, кашу, тез кету. Та­ жаэылған ақыл кеселі деген төртнғр- ры умтылған иесінен именіп, (Аққүс) се Оар... Соның ішінде уайымсыз сал- қүсқа қарай зытты (Әбдікадыров). ғырттық дегсн бірнғрсе бар, эінһар ЗІҚ ІР: зікір айту ет. Ескі. Бақсилардьш жаным соған сщ бол! (Абай). ауруды емдеймін деп жыя, перілерді | ЗІЦГІТТЕИ сын. Соктадай, еңгезердей. шакыруы. Молда емессің, соқырсың, і сомадай. Казір зіңгігтей жігіттер хсү- Зікір айтып зирлаған, Жаназа оқып мыс сүрап наза бермейді — деді ол олгснге, Лидия алып жалмагак (Жам­ Мустафоға (Нажми). был). Зікір салды— ушкірді, бак-1 ЗІРКІЛДЕТУ зіркілдсу етістігілің өзгелік сылык стті. Басына сэлде оран, зікірі етіе түрі. салып бір күнде сзпенді» бон келген ЗІРКІЛДЕУ ет. 1. Зыркылдау, тарсылдау, АОайды көрмейік — деді ол (Оусзов). соғу. ...Байгақ олкенің ұйқысын бү- ЗІЛ I зат. Салмак. Абылғазының урдіс зып, зеңбірек зіркілдейді (Омаров). урган қара шоқпарының зілінен бүл 2. Ауыс. Қатты ұрсу, акыру, ашулану- кезде үш жмлқыиіы үмар-жұмар түс- Бай ашуып баса алмай бірсыпыра зір- кен-ді (Әуезов). кілдеп отырып зрең көнаі (Қвбесв)- 31Л II зат. Кск, ыза, ашу. Қорғасындай Зіркіл салды — үрыстн, поле кыл- салмақты, көп қиыншылыкүты көрген, ды, қырсықты. Николайэіркіл салады, Лқтанның дэл осы сағатында жүрегі- Жақсыларым қайда дгп, ығай-сығай не тас Оолып қатқан бір зіл бар еді Оай, манап, Шақыртып бэрін алады (Сыланов). АОай мен Шзке Оспаняың (Жамбыл). қатты томырылған үнінде, үлкен бір ЗЯБЬ зат. Жыртылған күзгі егіндік жер. зіл барын байқады (Әуезов). + З іл 1 сүдігср. Озған жоқсың, ...алдағы пар. көтерем — тым ауыр. өте салмақты. зябь бдйгесінде көреміз тагы — деді Есік алдында жатқан қ,ара гақтай, Мажыра (Мұстафнн). Бгіннің іиыгым- _ тіпті, зіл көтерем екен озі (Бубеннов). дылыгын арттыру ісінде пар мен зябь- ЗІЛДНЙ сын. Өте ауыр, өте салмакты. ті мезгілінде аыдап, жаксы баптау- Катыгез зілдей тагдыр қара тастан, дың, егісті жақсы мерзімдерде егудің Алдында жерге қүлап барады аспан. маңызы аса зор (Хрущев).

*. I Алфааиттік тортіп ппіімііша п;і омііші (Маулсігов). Тсіуда өскек тагы Ооп эріп. Лтші алып арқарды. Жаратқан игі омірее жігітке ел таң қалды (Шипин). И И зат. I. Тсрінің иі. млдм.і. — Мынац — Лрдакты, каГімрымдк. Қім лсумыс- КОлдың тургштып ко р ггй й«» дс.ч.қа' иич тобының игі ісін орындаса, нағыз Ьл Сақал ^ арт илақамын жигОы. Аіцы жумысшы сол (Мустафин). Лцыл ой. н.ч істің барлығына қожаңдап кумпіл- £ 1іогты қайыстың ііт,-сені (Л\\у<‘т;і- дсдің Уоллстрит (Тоқмағамбетов). 4 г и- К « і г ? и — Г(»ц м і і і о і д і . Г»ір Мгі жаксы — I) /:схі. Үстем тапгыц оасгы аладідары, баіі меп билері. Кок- ” т- Ні Қатгы О.іХчисктің оиоын та- шстау мен Кызылжар оязынан мыңға жақын игі жиқсы жиналды (Мука- <5аг*« бір гана Ж амил еді ( М у с т а - кон). 2) Маңдай алды, ілхі адамдар. Басын қосып отырсаң — байтах, жат- фин). 4 Иі кан д м — I) жүмслрлм. қан елімнің игі жақси адамын (Жам- был). еаі цемент иі қонганы Столяр- о*ц дымқыл жаңқа жонганы (Срга- лиев), + И Гюллм — момыіі бо.пды. жуасып басьгллы. Бүрынғы Бейссн емес> и болып қалгап, кімге топырақ тшсыы (Мустафин). II гып л л д ы — Чи/МСЫ-НДЫ' М0,1,,ы,,‘| міиіп алды. И ГІЛІ сын. Паидалы, тяімді. Өтеигілі . ж-\"'а кылу ет. Уялу, оді'п сақтау, 13?т ету. Алғашқы кезде Роза менсн жоспар — деді, Есеналы мүртынан кү- Қылып жүрді (И м анж анов). 4 ліп (Гілсков). «оа түтты — сабырланып эдеп сакта- ИГІЛІК зат. I. Адам өмірі меи коғамға ііг ДН-, «ртіп сактады. лайда беріп, канағаттандыратын нәр- селер. Байлык. өнім, бақыт. Өндіріс і ) . сын Әделті. н.чабатты, ұятты. қүралдары материалдық игілік өнді- п Үл,я кісі бетічс карпа кзрг.ееен. иба- реді (Сталин). Ыбырай арм аны —жас ұрпақтарды оқытып, ғылым мен опер- атақты асыл Камары.иыз жоқ жер- оілімді өз х алқыкың игілігіне ий- . халага ушыраганина қайгыра- палдыру еді (Квбеез). 2. Кайырымды Цаигыра құр шыОыны бор еді (Горай- іс, жакеылык. *Игіліктің срт(' кеий ғуров). жоң* дегсн, эйтеуір келгендерің жақ- сы болды (Мустафин). 4 Игілікке БАЛЫҚ зат. Адамнын жүріс-түрыс. мі- устады — кажетіне жаратты. пайдага асыпчьг. Биы лғы су мол-ақ, — дейді нез құлқына тән әделтілік, ізеттілік. сыпайылык. Борэих Нүржпнчың иоа- Сырбай дарияны ң ағынына қарап ту­ р ка , — тек игілікке үсталсын, жары\\- түтып рахмет айтқанына болмай, тык, (Мұканов). 4 Игіліпмс киді — Хаңа баста.иан «•беломордон* үсы- рахатына хиді; Өа пайдасыиа киді.— Лл олай волса, қоіи болыңдар, игілі- НЫп> шырпысын шоғып еді (Нурпейі- гіңе ки.— деді де. ол... ақырын есікке Ғайшаның апасы бір-біріне ай- алмай ибалық цылып отырған сөзі °°лса. сөйлессін деп (Кож ош) екеуін оңаша тастап ауыз үйге шыгып түр- И г* ,Квб« в) қарай журе берді. 4ИгілІк кврді — бт. Белгілібір ғылымды. техника- рахаттанды, жаксылык кврді. Арман етпе, Ж ас күнің көп, Игілік көр, ерге ''*■ шаруашылыкты. я әдісті менгеру. Оасқару. Ыбырай техниканы игеруге бар (Абай). ИГІЛІКТІ сын. Пайдалы, маиызды. же- Ү*тылоыроды (Акыкжанов). М иллион Хылдар игеріссіэ кен байлығы. түнып у.істі. Оза шыққан ерлерім, игімкті *атыр (Молдағалисв). Ш ағын ша- еңбек ет. (Әзірбаев). Біріктірген кү- шіңмен игілікті ісіңмен. қуандырдың У/?Ны інім Алпысбай да игерс алады елім ді Ж ауы нгер жас пионер (Жан- 1-мукаііов). Мен арзфметиканы жақсы саевя). и г » ” * * кеттім (Блйгянлгв). ИДЕАЛ зат. Белгілібір ләрсеге жетудегі Сы,і- Ашык квнілді. ад ал ниетті жак- СУ Игі ниетті адамдарды Черчилльдер максат арман. Жан барма бүл дуние- йАа алмайды Октябрьден айырып

268 ИДЕАЛИЗМ - ИКЕМДЕУ де сүйіспендік Болмаған өмірде бір ете алмайтын, қанаушы тап болуыжо- идеалы (Саин), йылды (БК(б)П тарнхы). ИДЕАЛИЗМ зат. Санапын негізі идея, ИЕМДЕНУ ет. Жерді, мал-мүлікті т. 6. меншіктену, иелеиу, кожалык сту. Ен- рух дел еанаушы, материалиэмге кар* ді ол Доибастың бір үлкен шахтасын сы реакнияшьгл философиялык бағыт. иемденіп, ата-Оабасына бітпеген мол ИДЕАЛИСТ зат. 1. Идеалистік фнлосо- қазнага ие болу саудасында жүр (Әбі- фняиы жактаушы. 2. Акиқат болмыс- шев). ты идсалистік түррыда караушы, са- ИЕН сын. Үшы-кнь:рсыз кен, жазык. Иен ры уайымға салынушы. өлкені шулатып у с о с ы т ы п барады шап- ИДЕИ қ, еден. қыншы (Эуезов). Егер еліме тиетін ИДЕОЛОГИЯ зат. Белгілібір таптың дү- елідей. пайдасы бар іс кезіксе, иен да­ нисге көзкарасы, ой-пікфлерініц ясу- йесі. рияны малтып от десеңіз де конем -~ деді Ыбырай (Ақынжаноз). Ел қон- ИДЕОЛОГИЯЛЫК зат. Идеологи яға тэн. баган иен жазық қиырға өздерімеи ИДЕЯ зат. Адам санасыпдағы матернал- келді Спрее бар өмір (Бекхожин). дық дүннені ұғыиу туралы ой, пікір. ИДИОМА зат. Бір тілдің ішіндегі сөзбе- ИЕРОГЛИФ зат. Идеограммаға нсгіздел- сөз аударуға келментін, тұрақты сөз- ген, кытян, сгниет халыктармнын өр- дер тізбегі. некті жазуы. ИДІРУ ню етістігінін өзгсдік етіс турі. ИЕСІЗ сын. Ел мекендемеген, қожасыз, + Вас идірді — табындырды, бағьш- адамсыз. Аңның ойнағы болып к,алган дырды. Жалын жанып күйдіріп, жа- осы иесіз тауда ғана белгілер бар панда өлді жас қазақ. Бірақта бас (Мустафин). идіріп, ете алмады жау мазақ (Ши- ИЖДИҺАТ зат. Адзмцык кеңіл, ойы- іша). ныц сергектігі, ынта. жігері. Үшінші, ИЕ заг. 1. Бірнәрсеге үстемдіх жүргізу- әрбір хақиқатқа тырысып, иждиһс- ші, кожа. Талай тақты төңкеріп, ие- тыңмен көзің жетсе, саны тут, өлсең лерін қорқытқан Д ауы л күні ұштық айрылма, егер ондай білгендігің өзің- біз (Сейфуллик). Йссіне еркслейтін. ді жеңе алмаса, кімге түл болады иттей бүлаңдап жаңа келгепде ояздың (Абай). алдына барып бұлаң қақты (Обішев). ИЗЕЛУ изеу етістігінін крыксыз етіс түрі. Тзңірімнен келген бул жарлық, чем ИЗЕН зат. Исі мүрын жаратын. ащы дәм- сенсің өлгениіе (АбаГс). •+ Ие болды ді, майда гүлді келген швптің бір түрі. — иемденді, кожа болды. табыска қол і Ақ изен, баз жусанға нық семірген.тө- жетті. Кызыл Армия сопяс кезінде! зімі қысқа да артык, болар малдың... сошетыц мол тэлсірибесіне ие болды (Керімбеков). Лрқаның қызыл изені (Сталин). басы күрдек, түбі орал қыдырып ша­ ИЕҚ зат. Ауыздын, төменгі жағындағы лар аруана (Махамбет). ж ак сүйсктік сүйір ұшы. Шығысжақ- ■ИЗЕҢДҒ.У ет. Мүлгу, тенселу, ырғалу, шұл- Қа қараган терезеніқ алдында қос ті- ғу. Екі бала шаршап, жер іиоқыған та- зерлеп, екі шынтағын терезенің алды-1 уықтай изеңдеп, қалғып шүлги баста- на салып, иегін қолдарының үстіне қо- ‘ ды (Омаров). йып АОай отыр (Эуезов). -+■ Иск как-‘ ИЗЕУ ет. I. Бас шулғу. ию. 2. Бірнәрссиі т ы — I) жан тапеырар алдындағы' мсзгеу, нұскау. Петр қулана көзін сы- ғырайтып, ссстроға иығымен изеп қоя- ыкылық атып, белгі бору. 2) белгі, ымдау. Мынауық кім —деп иегінқақ- ды (Иұрпейісоа). •+ Бас изеді — макүл- ты ол Артем жаққа (Василенко — Ар- дады, рнзалык белгі білдірді. Екі оа- темка). 3) Амандасу, Сэтбала өз бвл- ласы екі жерде болыс, он екі мың жыл- месінен Мұхит бөлмесіне еніп қайны- қысы бар Игіліктің эдейі келуін үмхтет- сьшен иек қағысты да, Қоиырбекке пейтін елдер мүнысына қатты раза бо­ оқты көзін қадап, самауыр алыпсырт- лып бас изесіп қплысты (Мүсірепоа). қа іиықты (Сыланов). ИЗОЛЯТОР заг. Электр тогыи өткізбейтін ИЕЛЕНУ ет. Велгілібір нәрсені меншікте- зат. ну, еоған устемдік етіл кожа болу. ИЗОЛЯЦИЯ зат. Электрдің сммдары мен Шын-ақ ззір ешкім иеленбеген жаңа баска заттарын айыру. жекелеу. бір жердің кені болса, мүны аяқсыз ИЗОТЕРМА зат. Температура бірдей жер- қалдыруға болмас деп те ойлады (М у-! лерді географиялық карталарда көр- сірепов). Арғы жер бүрыннан үйгыр сетстін сызыктар. нғсілді халықтың орныгып иеленген жері бплып, онан эрі бара алмаптыі ИКЕМ сын. Бейім, піебер. Тілге аса икем (Абай). ЛОай орыс тілінде шьщқан кітаптарды ИЕЛЕНУІШ зат. Бірнәреені меншіктетг- • коп оқиды (Әлі.мкүлов). Өндіріске ике- мі аз, тым жайуат демексіз ғой. Ме- ші. өз карауында устаушы. Кейіннен ! қүл иеленушілер табы мен қүлдар то- 1 німиіе, бүл өте мықты адам (Муста­ бы келіп шыққоя (СССР тарихы). фин). ИЕЛІҚ зат. Бір мсмлекстхе яки жекеі ИҚЕМДЕЛУ Икемдеу етістігініц ырык* адамға тән қожалык. меншіктік. Ж ү -! сыз етіс түрг. мысшы табыньщ, капитализм түсьшда-’ ИКЕМДЕУ ет. Істің ынғайына карай бе- ғы сияқты ондіріс қүралдарына иелік > йімдеу, бағдарлау, ыкшамдау. Ахмет

ИКЕМДІ - ИМЕК 269 2ЯГЫН икемдеп ксліп Әбіипі ш а.ш п И . I Л Ю С Т Р А Ц И Я зат. 1. Көрнекті.чік ушін цслды (Н. Ғабдуллни). салынған сурет, кескіи келтірілген мы- ИКЕЛІДІ сын. БсГіімді. ьіигаіілы. ыкшам- еалдар. 2. К ітап суреттері. ды. Бөлмеге екі аОам ыірОі. (/.иір сон- И.ТП У ет. Икемге келу, бірнәрсеге бенім- &іі икемді. ықшам жанбар <•<)«' (Сок- дслу, ыңғайлану. Омекең сияқты кәні- пакбаев). Жеті жасар ба.іа үзпқ .ягу- гіленген домбырашының спусақтары ріске шаршамайбы, Оугіч қцмы.иһіры болмаса, тасаң саусацтар ол тартыс- дүрыс, қолдоры икемАі келеОі (Кмбе-! тарга иліге алар емес (Л^ұканоо). «81 ИЛ1АМ зат. Д іна. I. Мүсыл.маядардын дін ИКЕМДІЛІК эаг. Пірнлрсічіі ігтс\\д еіі ш с -1 басы. 2. Мешітті жане намазды баскз- бсрлік. ыкшамдмлык. омтілік ін-іі бо- ) ратын мүсылмандардын діни басшысы, бімділік. (Жорқыи) (ліпиргіин көрі Ог | намаз окығакда алдында түфатын вхемділік, сптілік кһреетін. м еңі.і *>«- адам Әкесі Өзбекстанга көшіп барыг., терміп, лезде тпс бисына ытқып шық- у.іһсн бір қыіилақтың меіиітіне имам 7н (Иманжамов). боп орналасқанда Ж аиқоха он жаста ЩМСІЗ сын. Всіігмсі«. ыіігаГюл. епсіз. еді (Муканов). дуе үрысына икемсһ бпмбарОирпа- ИМАН зат. Д іни. Ислам дікінін үГфотуІ щшстерін атикпдан қоргпп қиреыласса боныкша күдайға қүлшылык ету тура- царсылосар бес мш сершмш) биікгеп лы дүға. сенім. Мусылман болу иіар- умып алга гусіп албы 0 ІурщТіиои) ты. Үят өзі имакның Оір мүшеёі екен. Канаты цатпаган, иксмсіз Аеиесі. Д а­ (Абаіі). 2. Ескі үгым бойынша, сауагт тчан байүусгыц, қайОи екен енесі... адалдык. ар д. м. КуОай тагала дрбір (Ахметов). сқылы бар кісіее иман парыз деген, ПЛАНУ ет. Іііріюрссгі* ічміу. наісу. Петька зрбір иманы бар кісіге ғибадат парыз Кожақ сәзіне иланын қи.аан екен Оееен екен (Дбай). 3. Ауыс. Ізгілік, уждан. Онымен бойыңа иман, дзулет (НурлеГіісов). *Жоқ» бееенее плану бітер ме... Адалды сатсаң арамғп, қү- ,.пКір*к №й (МүкаіювІ. Оай қабыл етер ме... (Абай). Үятың \"ЛЕКТОНУ ет. ііірлорссшц т а р а ж а б ы -• мен арыңды сатып, үятсызда иман суы, түйдсктслу». суга інмллішп ка- жоқ, тупке жетер (Абай). 4 Иманын луы. Асқардың іиілшыққи был1ангин айтты—діни адамдзрдык елер алдыяда су шалбары шөптің )\\т.’/<)•• илектеніп еек5 діни шарнғат бойынша дұга окуы: хетты (Байтаііасп). Ж ан тансыруы. Көз жүмғаниш дүние- “\"ЕНУ Илеу етістігінің ырықсыз етіс _ ден им.аныи айтып кегкені-ай. «Пей­ КЯЕНТУ Илеу етістісінің өзеелік стіс I сембі ме бүгін» дсп Жүмага қирсы іүрі. өткен-ай (Абай); 4 Иман келтірді — ислам дініиің дастүрі бойынша дінді ‘ЫЕУ I зог Турлі агаш. жапырпк кикым- • кабылдау. күдайға шексіз сеніл кұл* 1 шылык стуі... КүОай тағаланы ғайыбы ^рынан уйілген т»»мі!Сіиік к<‘лгсн ку- жоқ, міні жоқ. өзі зділ деп иман кел- «ырсқанин үнсы. Плеуіне шөп сүйре- гіріп едік, енді қүдай тагала бір ан- түрганга, еңбексізге мал береді екен іе* қүмырсцадай сапырылысқан адам. (Абай); 4 Иман жүзді — үяты бар, (Әбдіқздырові. Күзшрсцг.да илеуін, ары бар кіиіі пейілді д. м. ИМАНСЫЗ сын. Діни. I. Уждансыз. кү- шегірткеде жырасын іздемей ме жайлы дайсыз. 2. Ұятсыз. арсыз. Мектепті өр• ОКамСыл». . тегсн мына бала екен. Копір, эүлым, И ег | Теріні жумсарту үнпн и имансыз (Акынжанов). жағып, укалау. Муның өзін ит терісі- ИМАНСЫ ЗЛЫ К зат. Омасыэлык. үждан- Щ конынаң илеген жу.келл’ жаргпқпсн си-здык. үятскздык. Имансыздык, на- мазда қызылбастың салған жол. аол ғ£ча с)’ртіп үстсйтын көрінеді (.Мүсірб- шуылдақ не табар, билемесе бір кемел п°в). Ж.ылқы терісінсн илеген қайыс• г<ік тіккен стік, ултаны қалың сірі (Муқанов). 2. Нанды. камырды, бз.т шьікты т. б. арзластьфып былғау. 11‘н ^ндыру. /Қумыртқага членіп. майга \\(НАТбаАйР).АЗЫ сын. Әжептэуір, кодімгі- пісірілген шелпек тым-ақ дэмді екен (Сорсенбаеа). Колхозшы ғйелдер нан-1 деГг, жөмі түзу. КеудесЫе оқ тиін стол илеп жатыр (Н. Ғабдуллпн). 3. А у -; үстінде жатқан Машаның бейнесі осы ь'с- Пзіп-жякиіу. дркімді заман суйре- ' гкініиі елестің қасында көмескі тартып, ме*>ЗаманОы қай жан би.гемек, замач- • көзее ымантараэы кврінді (НурпеГііеов). хаман нүйлемек Заман оны илемек >ИРЬ зат. Турлі дорі-дәрмеккс колда- (Абай). 4. Ауыс. Талкандау. Потша- *аР. бийлар, мырзалар, көп усыл бізоі нылатын, тропикалык иіөптес всімдік. ««иегел, Шіреніп усатып сқ үиде Таоа- кыяен илеген (СсГіфулліпі). 5. ІЗыт-изы- | :К сын. Д оға тәрізяі ішке иглген, ими- гси. Кари көз, имек қас, Караса жан- 7уч шыгару. Көптің куш і илегенаеа тасты ел қснагын қоқты қустаа • гоймас. Лузың бал, қызыл гүл. Ак, ті- сермей тым. (Жарокоз^ -4- Злр илс- сің кір шалмас (Абай). Ауы р ойды Ді —екіреді. ботілдеді. Басым мал ооп 'сотеріп ауырған жан. қайғы қасірег *Ңрегенде Кезден оққач. ыстық \\ ‘ІН- жүзіңе белгі салған, Дэпі толық, басы чина оолмай сшдір панде зар илеген зуыр егіндей-ақ, сенің де басың имек хылаған (Саия). жерге таман (Абяй). 2. Луыс. Қисық, (ір, нрек. Өмір жолы тар сиқпақ, Оір

270 И М Е К Т Е У - ИНЖЕНЕР иген жақ. Иілтіп, екі басын үстаған ИНАБАТ заг. а. Адлмгсршілік сезім, а\\ хақ. Имек тсолда тиянақ, тегістік жоқ, уят. алел, ізет.Ар инабатқа сенсеңде; қүлап кстпе тура шық, көзіңв бақ Лйболдың жасы биыл 17-ден 18-г., <А6ай). шыгады (Әбішев). ИМЕКТЕУ I сын. Ецкіш, бүкірлеу. Ол ор- ИЫАБАТТЫ сын. 1. Әдспті, тәртіпті, уят тадан жогары бойлы, имектеу ашаң де- ты. ізетгі. Инабатты бала екенсің.шк- нелі, сопақ бетті, әдемі қыр мүрынды рагым, эрі Жортуылымнық жолдасы жігіт (Муканов). боп ишқтың (Омаров). ИМЕКТЕУ II ет. Бір заттыц ұшын дога тэ- ИНАБАТТЫЛЫҚ зат. Әдептілік. тартіпті- різдендіріл ию бүгу. лік, ұяттылык, ізеттік. Ос.іресе, про­ ИМЕНДІРУ ет. Имену етістігінің взгелік фессор үстазын анобогтыл^қлен ескь етіс түрі. алып, оған мың мзртебе алғыс айггы ИМЕНУ ет. 1. Адамнан. баска нэрседен (Иманжаиов). жаскану, корку, тайсалу. Вір сөзге ИНАБАТСЫЗ сын. Ұятсыз, арсыз, аброіі- тиянақты болмай палуан Имендің бе оыз, тортіпсіз. іздекген өнерпоздан (Жамбыл). Ва­ ИНВЕНТАРЬ зат. I. Белгілібір мекеме- тырды батыр демей мс. Жауға кірсе дегі мүліктіц қурамына енетін кәрсе- именбей (Дінисламов). 2. Үрку, жүрек- лер мен заттар. 2. Сондай заттардшс сіну. Коя түр күлкіні, мал именеді да- тізімі. уыстан, — деді Бабақ (Мустафин). Ка- ИНДУКЦИЯ зат. 1. Жеке фактілерде. эіргі сәтте Людмиланың жүрегі қанша жалпы кортынды шығарудың тзсілі тулағанмен, Болатовтың үйіне ене қою- Дсдукцняға қарама-қарсы. 2. Электр ғ'а именіп келеді (Гілеков). тогының магнит жолында яки провод- ИМЕНШЕК сын. Жасканшақ, батылы ннкте козғалуы. жетпейтін, қорқак. ИНДУСТРИЯ зат. Машина-тсхникалы ИМЕҢДЕУ ст. Енкецдсп жүру. Имең-нмек фпбрик-завод өндірісі. етіп жүру, маймаңдау. Қаміиымен ИНДУСТРИЯЛАНДЫРУ ет. Еліміздіц х» тартып-тартып жібергенде, мэстек жер лык шаруашылыгыиа ірі млшиналь бауырлап имең қағады (Толстой). техниканы ендіру, өндірісті дамыту. ИМИТУ нмию етісгігіпіц өзгелік етіс ИНДУСТРИЯЛЫ сын. Өидірісті, нидуст- им ® ет. Бірнәрссніц дога тәрізді майы- риялы ел. суи, иілуі. бүгілуі. Ендеиіе шалға гу-і ИНЕ заг. Металдан істелгеи. жіп сабах- сіндіріңіз деп, генерал Айбаршаға Дон- , тап іс тігетін ұшы үшкір қүрал. Һн: ның имиіп кеп Еділге таянып барып; өткен жерден жіпөтср (мзкзл). Жүрт- қайқаятын орта бслініц түсында жау- : та бір козі сынған ине жатыр екеч дыц тагы қоршалгалы жатцанын айт- 1 (Алтынсарин). >- Икенің жасуындай — кішкентай, болмашы. ты (Муканов).. Ортасы дүңкиген не ушы имиген алуан-алуан үлкеп мүрын- { ИНЕДЕИ сын. Ине сиякты. жінішке, өт кір. Аздан соң Үлбосынды қамоп ал- дар «мен Қавказдық» деп түр (Муста­ фин). ган ой нигдей іианышцылап отырғыз- бады (Әбішев). ИММИГРАНТ зат. Бір мемлекегтен екініпі мемлекетке арнаулы рұқсатпен көшіп ИНЕ-ЖІП заг. 1. Ұсак-туйек зат. У-шу, эсіресе, ине-жіп сататын қатарда көп ксліп орналаскан адам. (Толстой). 2. Жаңадан тігілген, ине ИММИГРАЦИЯ зат. I. Шетел адамдары- жіптсн жана шыккан киім. Ерте бас- ныц екініиі бір мемлекетке туру үшін тан жағылып, коңірсіп түрған монша- көшіп келуі. 2. Жср аудару. ға түсіп, ине-жіптен жаңа шыққан ИМПЕРАТОР зат. 1. Патша. 2. Ертедегі римнің жорары әскери басшысы. Кей- киім киіп, еркін тамак,танып, балалар бір монархтардың ек жогарғы аты. Оір жасап қалды (Омаров). ИМПЕРИАЛИЗМ заг. Капитализмпің жо- ғаргы жәие соңгы стадиясы. ИНЕЛІК заг. Канаттарындл анқыш-ұй- ИМПЕРИАЛИСТ зат. Империализмпіц кыін торланған сызыктары бар, өте саясатын жүргізуші, демократия мек жіңішке жоне ұзыншак денелі, төрт прогрестіц жауы, ірі капиталист. ұзын молдір канатты ірі нэсеком. Бс- ИМПЕРИЯ зат. 1. Император билеген мо- лапандарын инелік, кобелек си.яқты кархнялык мемлекет. 2. Бағыныиіты үшпалы жэндіктермен асырайтын халықтарды катан қанайтын жэке аг- қарлығаиі дзуітке тимейді (Мукаиов). рессиялык саясаггы куаттайтыи ірі ИНЕРЦИЯ зат. 1. Заттардыц бастапкн күйдегі тыныштық калпын якн бірбет- колонпялы империалиста мемлекет. кейлік қозғалысып сактаудағы касие- ИМПРОВИЗАТОР зат. Суырып салма ті. акын. Өткір сөзді яки олсцді табан ас-, тында ойдаи шыгарып айтушы адам. ИМПРОВИЗАЦИЯ зат. Күні бурый оЙ- ИНЖЕНЕР зат. Жоғары дәрежелі тех- ланбастак, кслма-кол өлен я куй шы- пикалык білімі бар маман. Түсті ме­ тпру, иакыл создер айту. талл инженері, завод инженері. 2. Ау- ИМПУЛЬС зат. Нерв жүйёлерінің козға- ыс. Совет жаэушылары туралы. Жа- лысына байланисты ішкі эрекеттер. Та- зушы адам жанының ияжаяері (Ста­ мырдыц соғуы, лықылдау сияқтылар лин).

и н ж у — нт 271 ІИЖУиг. к. іижу. Әйтеуір ирек ш убалы п, Асыққамда ум ­ ИһлІЛ зат. к. інжіл. ляут қалыпта жатыр жогалып (Ерға- ИНИЦИАТИВА зат. I. Істіи түріие ычм- ; лнев). Ирек жол.иен жылжып өзі кс- их тудырагик баетамл. 2. Ііслгілібір астік қыстағы о л жолаушы емес иш~ жхтпгі бас рол».. чо.ш (Ерғалисо). И Р Ы \\4 ІР 1 .Қ зат. Белес-белес, кнсық-ки- ШВИЗИЦИЯ лаг. Католик іиірксуіік- ирсы кезкарастагы адимдлрли каган смк. аіікүш-үГікыш. Спңгы аттылар Кү- жзмлайтын жлне соларм. а п агіи д кү -, ианбші жеткенде, үлкен күн алыстш ы рк«гн католик шіркігуіпіц гиг. и-рл-ч ирқпт^ тауының ирек-ирек жотасыяя «*кты үйымлари. : І1ін та>1 ед і (Әуезов). ПИСАЛ зет. /Хлам, а.тлми-рілілік. /Кич- ,, ІІІМ К ІЕ У от. I. Толкынлатып, ирек-ирск сііп силу, кисык-юісык еызу. шнмаГі* I'«о харатқангічрнні.ч, .ч,..о •: \\ йпдардан п а А й ч.и чн а т ъ • ы н Л*үмлі і ы и :і* •‘•чу. «Д» пы жазды әуелі, дөңгелектеп га«)ы харатыпты (Л<»:ш). * ып ай, н и жазды иректеп, Ба- ІНСПГ.К70Р лог. Гп-лп.и ии;:.ір мои і .іч /;олһ» қы зы қ-иқ (Шипнн). К өлде «режслгрдін ж.шо ;күчьиііщ ч р и к .м - •тая бзкмлап. гі|!.се;и:і м:ир..і.міі к»: л-у:»Л'« үйрентой сүңгіп қалам сиятп, .\\.о<;зга и>іи ирентой, тартты хеырдчн ЧСГАСр. ИНСТИТУТ 1 лат. Қоглмлмч ;;.*ги о м р <'■-ніго (Ж ароков). ІІРІ-ЦДІМУ прелсңдеу етістігпііц өзгелік мара тортіикс салил іүр.іплі п р и м 5 ст іс түрі. жхынтығы. ІІРІ -ІІ.Ц Д І.У ет. Бірмәрсенің нрецдеуі, ИПСГИГУТ II эзг. Гилчн •.«-рггіҮ мл* сүйретілуі. бұрандауы. кнсык*киир бо­ кмлері мсн жогарім оку и; лу»:» Кпртада сақшшланган қалыңдау н«і агы. оір Оөңеелск түр екен де оның батыс ЯНШІЛІІГПНШІЯ ляг ЛЬд.-ми.г П.-.І жагында соган үқсап ирелеңдеген люл- ПіЛЫМНЫН ортурлі т :>ра\\ і.ІНД.іГМ Жі>* д а у бір січзьіқ жатыр екен (Муканов). *ары білімі бар .и.ыл-иіі іц ч ч іи і.і Жіңіигке жол жыландай ирелеқдепжа- кюметксрлсрі. тыр (Мусірспов). И РЕ Т ІЛ У ет. Ш иратыла бұралып өеу. яЯТЕНДАНТ лат. Лрмнялл оскори б«»ліч- Ж үннің Қай түрлі қылшыгы болсадс., лерді жоис мокгміморлі к:нг.-жа|м>;. ирсті.хіп өседі (Ермеков). аэыктулік, кніммси ж а б д и м .ш іүі>л* ПРЕІЦІПУ от. Біркалы кта емес, сумзң тын аллм. ЬіНРВДЛ заг. I. Оч’кгр к.ч г.чрлариник кагып бүрандау. ирек-ирең сту. кнрск- дсу. Лжааһадай иреңдеп, }Коргалап. зра кашыктығи 2. Му.іыкадл екі түр- кейде киреңдеп, сумаңдап, кейде_ сүн- пі үншің арасы. рсңдеп, Экспресс зырлайды (СсмДфул* ИНТЕРВЕНТ зат. Интервенция үйимдсг. .„.тырушы. соііы жактлушм. И РРЛИИГІАі).Ц И Я зат. Сусыз жерді түрл: ИНТЕРВЕНЦИЯ лат. Г».р яки бірцс :д' адістермен суғару. ием.текепің өтара бірігіп. ''и ска б.р ПГРІЛУ ет. I. Ьір жсрге үймелеу. жияа- «пілоксттіц жоріпс м.:оі:ч ьіріп. лу, топталу. Маңайындасы колхозоар- „й и е кол СҮҒЫП- үсгоу.лііііі жүрп*»і< дан көмір алцга келген колхозшылпр- “лГЕРҢДТ заг. Оху «.-рындариныц ж.ч- да. өтіп баратқан бірсн-сарач аттылар дабурылып қонақтардың маңына иріл- Еиндағы окушылэр ж а г .сын ж отак* ИН•хТаЕнаР-НАЦИОНАЛ заг. Буржуаэиялык ді (Мұстафин). «1. іК/аер„к^евы„ пея-*еррП,. 2. Ш. ,с- ИСКУССТВО заг. когамды киратыгт. жср жүзіилс ком- кунизм орнатудағы продстарнаттын И С ЛбхАеарМмлмікоз.адт.нн ееVггIііIззіін..ғ. араб пайғамбары Мү- саяған^ дЫ. ішіЙ?.ы*аР*льік бірлестігі. '•ІЛСНАЦИЯ зат. Дауыс ырғагыкыи б«* діяі. Ислам д ін і қазақ ......, ___ жоғарылап. бірссе боссидоп түр- муыма богет ж асады (Ақынжанов), хүбылуы. Дауыс ьзрғггы. ИСПОЛКОМ зат. А ткару комитет». ^~<ЦИЯ зат. Жүкг.алы ауруды коз- И С ТР Е БИ ТЕ Л Ь зат. О. 1. Ж аудыц кора- блін аткылаЛтмн ике.мді кеме. 2. Ж з у илоляаия зат. экоч. К ағзз акш знын самолстін аткылайтын самолет. ®амадан тыс көп шиғыл. бағасьшьш >И С ІН Д ІР У исіну етістігінік өзгелік етіс келуі. Щ зст. Квилектін жауырын жағынз И С ШтүУрі. ет. Бие, сиыр т. б. сауын мад- ил^лыиран екінші кабат. дарынын уақытша сүт бермей коюм. ^ 307 1. Трніз түпбалярынан алыиа- Касындпгы айлаш ы л ала аяк, биелер Тыи хиниялык элемент. 2. Сол эле* Опазбайға есміне, исіне қарап қапты ион^екттерден істелген дорі. атом (зӘауте. зо1в. ).Сүткорокті жжыыррттккыышшттаарр се- 30т- физ. Электр заряды бар ИТ мьясына жжаатгзігт,ыіМн,. у/йй ххааййууаанныы.. Иг \" \" Ч О Д Р о Г ^ - д т жлрыглтьш жср. ат- асырасаң сырттан асыра, қасқырга қой бсрмес қ о р а д а н (Кошкарбаев). Күшік ИрРV?,аб(ыілсн °РШНЫичай. айкһ::-,-үГ:гЛі::і. асырап ит еттім, ол балтырымды қа- 2 :^ * 0 аяқ ирек >:~>лу н :*т-ары.*ай мергсн қарсгаГ.бч кггті жлпып нстгы (АбаГі). К анга боялып қаңсы- лап қалгаи қара-ала ит. Иесіне қарап ’‘^ібаеа). <7* детсоі г!Н* Оолып,

272 И Т А Р Б А — ИТТІК қыңсылап қояды (Мусірепов). 2. Ауыс. суга итермеледі (Әбдікадыров). (Дос- Қолынян іс келментін надан топас бол) итермелеген өзіңсің, жинап бер адам. Қулық саумақ, кәз сүэіп, тіле- жемісіңді (Акынжанов). ніп, адам саумац — өнерсіз иттің ісі ИТЕРУ ет. 1. Бірнәрсені коэгау, орнынан (Абай). + Ит кор адам — өмірден жылжыту. құлату. Күнді уацыт итеріп, яуыртпалык көріп, каПғы шегіп, жа- Көк жиектен асырса. Көлеңке бссып па шсккен кісі. Кабыл көрсең, кеңілім көтеріп, Алысты көзден жасырса жай, тастап кетсең япырмай, ит қор (Абай). Калықбай Теқгені тереңге ите- адам болар ма, бул жалғанда сорлың- ріп жіберіп, өзі сытылып шыгып, оны дай (Абай); + Иттұисығы (мұрыньі) тайыздан күтпекиіі еді (Сыланов). втпейтін — адам өтс алмайтын калын^ 2. Араидату максатымен теріс жолға бітік Ит тумсығы отпейтін орман іші буру, жолдан тайдыру. Бірі Дарвиннің жым-жырт (Оразалик); + Итжаиды «аналық түр» дегеніне сүйеніп. диссер- — сірі жапды, мыкты, төзімді. Итжач- тацияны мүлдем жоққа, жалгандыцца ды жау сонша өлермен п&х жүлын боп итерді (Шаймерденов). 3. Ауыс. Бөлек- дымы қүрыды (Әбілоө); + Ит салпак- теу, екшеу, сыру. Шонжарлар болды та жүргсн — азап корлыкта жүрген. ханга қиқарсымақ, елді итеріп, төреге Әттең, сорлы баланың өзіммен бірге итаршы боп (Ахметбеков). боқтық естіп, өзіммен қатар ит салпақ- ИТЖУА зат. Саздау жерде өсстін жабайы та жүргенін кзрмей өлсем ясен,—десен ІІИЯЗ. (Мүсірепов); + Ит өлімі—жиренішті, ИТЖЫҒЫС зат. Куресксн, айтысқан не кадірсіэ өлім. Жусатып. жср қүштыр- андыскан адамдардын бірін-Оірі анық ды ит өліммен, тізілген неміс тобын жеке алмай тартысуы, алма кезек жы- мыңнан жүзден (Ж ансаева). ғуы, тон тусуі. Орыс-қазақ байларыннң ИТАРБА зат. Жанадан жүре бастаған ба- арасындағы ырың-жырық ит жығыста- лаға армалған кол арба. Итарбаның ры аяқталғанша айлар өтіп кетіп еді астында меңдейтүғын бұлтақты, еңбегі (Мүсірепов). Өлім мен өмірдің мүндай жоқ, ебі Оар, кеудесін қаққан жаржақ- арпалысқан ауыр шағында қорқыныш ты (Куанышбасв). пен қуанышгың итжығыс түсетіні ^ан- ИТАРКА зат. Көшіи-конып жүргеиде скі дай тагыда пл агып өткен жүлдыздай керегенің басын косып жасаған баспа- өте тез (Әбішен). на. Екі керегеден жасаган итарқаның ИТКӨЙЛЕК зат. Жанз туғак балаға ал- ғашкы кигізетін, тігісі сыртка қараған ішінде, екі қолы екі жақта, шалқасы- көйлек. Суырмада кіндік орайтын бинт- нан түсіп Олжабек қор-к,ор уйықтап тер, баланың иткөйлектері жатыр екен. жатыр (Мустафин). ИТАРШЫ сын. Жағымчаз, куйыршык. і ИТ-ҚҮС зат. 1. Ауыс. Каскыр. Камар, ау Камар. Малдарың ит-қүстан аман ба Өсіп келе жатқан револнщиялык, қоз- — деді Пайзабск (Жастар эстр.). Әнді- галысқа патиіанық итаршылары төтеп бере алмады (Сталин). Екі мырзаның I жан иг-қусқа да бүл баққан қойын итаршылары шаналарына мінді де ат-! бермейді, қойы қысыр қалмайды (Мұ- рауга қарай тартты (Сәрсснбаев). канов). ИТАЯК зат. Итке тамақ беру үшін жасал- ] ИТМҮРЫН зат. Таулы жерде всегін, ба- сында бас бармактан жемісГ бар гі- ған. іші куыс ыдыс. Катыныңньіқ қа- сынин бірмезгіл ишқсаңшы бір. Нтая- келді өсімдік. «С» витамині игмурында гын қорыған Дөрегей усагг сілейесің де көп болады (Дарканбаев). жатамысың сен. — деді (Мусірепов). ИТПЕКТЕУ ет. Шабан атты тебіну, итші- ИТБАЛЫҚ зат. 1. Тенізде жүретін жарғак леу. Ай, Әмеке, ай! кедей болса ары- табанды кос мекенді айуанат (Тюлень). гын көтке түртіп итпектер еді, «ана Итбалық тісін ырситып айбат көрсетті қарашы бүрқыратып келе жатқанын, (Сәрсенбасв). 2. Кара суларда кезде- — деп Итбай қырдан қүлаған қара сетін үсак бака басты балық. жолға қарап қ о а ы н шошайтты (Кв- ИТЕЛГІ зат. Ұсак айуавдар мен кустарды беев). аулауга пайдаланатын, аспанда құстар- ИТСИГЕК зат. Жусан сиякты жерге тыр- ды аяғымен теуіп күлататын, жырт- биып шыгатыи, жуан тамырлы өсім- кыш кус. Лл бүркіт, қаршыға, шэулі, дік. Күл қақты далада жусан, мия, түйғын ителгі сияқты аң аулайтын ^ус- итсигек сияқты жуан тамырлы шөптер тар томагалап қоймаса турмайды (Әб. ?ана қалыпты (Мустафин). дікадыров). Сэтжан ителгі балапаны-1 ИТТЕНУ ет. Жаны кор болу, кытымырла- ның даусы иіыққан уссрін аңдып көп і ну, какактау. Картайғанша қақақтап, отырды (Бегалин). бүл тэңірі атқан талмай ма. Иттеніп ИТЕРМЕЛЕУ ет. 1. Турған нәрсеиі орны- I жүріп өлмей ме, олсе бэрі қалмай ма нан козғап, жылжыту, күшпен итеру.) (Абай). Мейрамның жүрееі қобалжып, буында- ' ИТТІК зат. I. Адам мінезіне жат оцба- ры босаңсып, арттан біреу итермеле• і ғандык. аэғынлык, адамгершілігі жок* еендей денесі алга, аягы кейін тартып, ; тық. Дүниеде өэіңнің көрген цорлыгың сатыны басуга ззер үлгірді (М уста-1 аз болды ма? Өэіңнің қылган иттігің фин). 2. Ауыс. Дем беру, түрткі салу. аз болады ма? (Абай). Еіибір қазақ Бастықтың свзі еңбекті еңсвріп істёп! көрмедім: малды иттікпен табады. жүрген Темірбекті екіний еңбекке ауы-1 адамшылықпен жүмсаған, Оэрі де ит-

И Н Н У — И1Р 273 шен табады, иттікпғн айрылады, бсй- -4- Иыктап алды — иектеді, мсцдеді. \\п кейінгі ызасы үшсуінчн баска ічи- Біршің артынан бірі тізбек-тізбек кел- ггн оилар омм мүлде иықтап алды пгрсе бойында ца.іміиоіы ГЛй.ііі). Тяг ( г а о д у л л и н ). П Ы Қ ІЫ сын. 1. Дснелі, жаурынды. Күдіс- доен адамның вз бойындагы адалины- и-у кең иық7 ы, алып денелі адамның лыгыя, иттігіңОі іыіцмчн н.< могіныңп ааусы оа зор, салмақты шықты (Мус­ тафин). 2. Луыс. Биік, зор. улкен д. м. *а.:ыл. сөгіп қылгсп қы< аты Пұрлы кун. мейірімді күн. сүйікті күн, (Абай). І!І1НУ *т. I. Алга карам у.п и л у . 2. ІЗі- реудеі дамету. ліи коідону. .'•7ІНШЕКТПУ і-т. Длг.і кар.ііі ж ю .к у . ум- Бвтсрс, көңілдеие иықты күн (Тоқма- тылу. Итішиектеп кеп /істр .Ъ'>шсон~ ғамбетов). ш чатарласқин жс[чі,- лчііпчниптың И ІЛ Д ІРУ лілу стістігілід өэгслік стіс харлсы \\’а.иш, аі/ыр «*.««•. /;•• г/.»/» <•)•/>«/• түрі. ды шоцша сацал (Н \\ртііісп ц ). ИІЛУ ег. 1. Бірнәрсеніц ыайысуы, бүгілуі. !]\\САН зат. Адлмга і.ш і ;плік \\ : кміот. һесск-кесек Сулисық ет, шымырдан лдамгершілік. кайирим.-ыдик. Ө.іл-.иу- Оойіи түйілгсн, балғасынық күшінен дің ихсанинч сүш-нбск дурнс <ч.‘С қурсау темір иілгем (Қаляуова). Сау- (Абзй). Адамга қа.гінп:.- ихсанды Гны* />ық мыққан басынан, кок иіыбықтай *>|\\ қариз іс (ЛГіаіц. иіліп, ерлік қылған жасынан (Жам- Сыл). 2. Бас ию, кішірсю, еңкею. Бірі- ШОАНзаг. Діни. Дінблси. діи адамм. Пул кі? иілмейеің, қарамайсың. Лспанда-ау, зсмамның ишанОарыпи Оек м :\\ бо.імң- сенің коқлің күн мои айда (Ссйфул- Л>Р (Абай). лин). «ШАРА заг. Сел ліітпаіі ойды ілчмсн Піл- ИІН зат. 1. Өзеннің бурила аққан жерлері, Дірген бглгі, шіілрлт. АшШіар члді хамданып, гауга қарагі талиынды. нілісі. Картинаның қарсысинда, к,аптал шапанын қарына бос гас.тап, жартасқа Ишлрамен білдіріп, Өтчччнді ыіақырды кеудчсін сүйеп арнаш кең, алып Еділ- ОКамбыл). С.карино/і Яуйрықты тГ/>*’* түрып тыңЛагцц Зильбсрмапга Оің алыс иіндеріне ойлы көздің наза- рып тастап гүрған Горькийді корді <огыра бер» дсгенОсй ишири стті (Пур- (Ж армағамбстон). Оси иінді бітірмей ... пейісов). қайтпаймыз (Сзрсенбаев). 2. Ауыс. Я РАт V ишара. Жентүп, нық. Ж ақай пішуін пішіп, иі- '•лАдвт. 1. Мойыішліі блотліі. м м жілл»- нін қондыра алмайтын Оіздің Жанбике чн басына денінп дгж-міц бір Сөлімі. қусап журмесе (Ақьінжанов). Иінінде Иыгымда сіздің и.аіи, Лйқаласып тай- дорбаси бар изрсе салган, — жинаған 1ш с, Лэззат алсақ бо.іхай лш. Коз ескі-қүсқы жүрттан алған (Сейфуллиіі). хүмулы көңіл мае (Дб.ій) Зсйнур онн 3. Ауыс. Істін ынғайы, регі. Бір кіиіке- иыгинан тартып қийта жстқызды (ӘДі* нс істің иіні келгенде они істеп бе.руді “**)• 2. Луыс. Бірнзрітнш кмнгсн. бу- Ремгзовтан сұрағанбыз (Толстой). Рмған, бүрылған жсрі. жисгі. ИінОі Иін тіресті — сіресті, қатарласты. үіикүмбездің шыгыс жақ иығын Кабаттастырыла тігілгеи үйлер иін ті- қиялай тартады екен (Обішсп). реседі (Мустафин). 4- Иін қандырды Аунс. Таудын кыры. асуы. Кулани- — жүмсарды. -4 Иіиіпеи дем а;іды — ** Ъыстық \\үба таңы атып, кун тау- апгыкты, тығылды. Казекең бурылып ^Рбың иыгынан усаңа исып... (Гок.мл* қараганіиа болган жоқ, екі иінінен де­ г2мбетов). 4- Иык комдады — чуш >ки- лим алып Шалтай кіріп келді (Обішев). ИзАы. Домбыраға қол са.шп. иығымоы ИІНАҒДШ зат. Екі үшында шелск ілетін ілгегі бар, иыкка салып су таситын Фхдаймын (Жамбмл). + Пығы жяу* имен ағаш. Котсрген иінағашыидағы болдц — азаптанды. кажмды. Ек' шслектері суса шып толып илайқалып “ьіғккан дся алды — I) ентігкі. аптык- Ту- Мен екі иыгымиан Лмііх.ді а.ш п. тур екен (Иманжанов). ғктігіц жетксн Оойда... жолдас майор... ИІНДЕУ ет. 1. Суда жүзген адамнын ке- нірдсктеуі, ныктауы. Жүзс келс аздап Тс^*а^(нлшы деп Оезгктгдім (Пмгн/ио- иікдей түсуге тура келді (Иманжанов). 2. Ауыс. Ыдыстағы сүйык загтын бс;м- нс шыга шылылдауы, толы болуы. Екі • \" “ ■'иі/м, — агиі скгуі оч г« холхоэдан иіндеп келген екі үлкен ка­ •іРісгг, Ефремнің аты.ч ба а.іып кетіпті ра саба, таңқы қүіірық, былқыл жои екі марқа бетксйдің бетіке апарылып ИЫ^к:мАЛСУаноевт).- И кктау стістігіиін оргак бүлар да түсірілді (Мустафин.) ИШ ДІ зат. Мзлдын сонгы сауылған сүті, й * * Прі. сонғы сауыны. Әдетте, сиырдың соңгы 'КГАу ! Біриорсені ныкпсн сүйкеу, иіндісінің сүті өтс майлы келеоі (лчу- , аиасУ- 2. Затгы иылқа салмп көгеру. қаііов). 2. Л ыка толы, иіи тірслгеіг. ■лты-хеіі кісі \\а п . қоржындарын иыҚ- Иінді қара сабамнан қайсының оар •зл Оренбургтың кчрі/.-н «орайынс ксш- қанбаган (Куанышбаев). Пп к*Ріп кс.іді {0:'»л‘Кадыров). 3 АУ\\ И ІР сын. Қисикі ирек. Поршеншң о ір іш - . 5 - Кағысу. с о г ы с ү . Бө.іг.^нің ііиіндегі сы иір белдікке шегтдеум болады ‘•пч^и/е шойын тсгериііктер бірін-бірі (Мустафин). 1в зырық урып тур (Обдікадыров). 1 ■159$

274 ИІРТУ — и ю н ь ИІРГУ иіру етістігінің өзгелік стіс турі. Оілінбеген соц жөніне тартып кетті ИІРУ ег. I. Жіпгі есу, шпрату. Бір топ (Алтынсарнн). 2. Тіміскілеу. — Обыр қыз-келіншек иірілген жіпті сымдар- екен ағылшын Обаларды иіскелеп Ка­ мен, ырпщтармен тоқып отыр (Тіле­ ра жерді ақтарды Тебелерді тістелеп ков). 2. Лсыхты тәйке. алшы тұрғьізу (халық ақьшы). ушін ніріп тастау. Темір жер бетін ИІСКПТУ ет. Иіскеу етістігінін өзгслік етіс түрі. қанга бояп, оііды қырға теңсп, жон- нан жол салып, жер іиарын асыцтай ИІСКЕУ ет. Мұрын аркылы баска бірзаг- ты сезіну, сол заттын демін. иісіи иіргісі келген адам (Мусірепов). т. б. білу. Жэкең соңғы кездерге дл­ 3. Бір жеріе тоитау, жинау. Жаулар- им мұрнына насыбай иіскеген адам ды үстап жырадан, Бірін ұстсш мола­ (Мұқанов). 2. Ауыс. Аймалау. Сен (>ір дан, қанды ауызды қасцыроы, қы- лышпенен иірді (Обдікадыров). Қу- шоқ қызыл гүл, Конғак кеп мен бүл- рама жарассын-ақ— деді базардың бүл. Тарқамас қүмарым Сені иіскеп бес бір шетінде иіріліп отырған бір топ- лшң жыл (Сенфуллпн). Кезек өз ше- қа келген Төлеуіш (Сыланов). Кой- шесіне келгенде ол (Абайды) сүйгем шомар отар-отар қойды иіріп. жер усоқ, қатты бір цысып, Оиурыка басыи ошак, қазып, Сайырғы түз тіршілігіне түрды да маңдайинан иіскеді (Әуе- бег қойды (Сыланоз). 4. Ауыс. Айтыс- зов). та сөзбем жеңу. уиіріп алу. Иірсм сс- ИІСМАИ зат. Бетке жагатии хоиі иісті ні сөзбен Досмағамбет аягың тисін май. Сұрасаң біздің ақ бет қасык жерге анда-санда (Жамбыл). керген, Шаштарын он кун тарам, бес ИРІЛТУ иірілу етістігінің өзгелік егіс кун өрген. Иісмай, одсколонды 6і[х)еі'і турі. жағып, Айнасы жүз теқгелік жузіп ИІРІЛУ ет. 1. Бір жерге жнналу, топыр- керген (Халық өлеңі). лау. Барлығы тағы иіріле тоқтап, ақыл ИІССУ зат. Жуиар иісті сүйық зат. ціс қосты (Әуезов). Суат маңы топыр кө- су. әтір. Кеіикі сәпді киімдерін киіп, рінеді. Мал, адам, бөшкслі арбалар иіссу, иісмай жағынғин НІамсия дөң- иіріліп қа.шпты (Мустзфнп). 2. Бір гелек кішкене алацда қонақтарды қар- жердс* турмай шыр айналу, ширгты- сы алып жур екен (Ибрягихіоні. лу. Кыздың дені сау. цайратты болар- ИІСТЕНУ ст. Иісі шығу. бүліну, сасый лық г?еке«' бар. Кеудесі кең, бойисүң- кету. Иістенген, жаман су тоқтыниң гақ, булшық еттері шыгыңқы үриіық- ішін бузып, тыиіқаққа уриндырады тай иіріліп, элекедей жаланады (Мус (Ермеков). тафкн). ИІСШІЛ сын. Иіс сезгіш, сезімтал. Ойын- ИІРІМ зат. Өзеннің дөнгелене иіріліп ак- шыл, өте иісиііл ит усүгіргенде оқтай кан терск жері. Кенен Оүл кезде қа- атылады (Хангелдіш). мыстың ішімен еңбекткп, иірі.ч суға ИЮ ет. 1. Бірнәрсені майыстыру, бугу. беттеп бара жатты (Сағымбаев). Ұста таганы иіп балды да шелектегі ИІС зат. Адамның сезім мущесіне эсер суға тастай салды (Сокиакбаев). 2. ететін нәрселердіц қасиеті. Бақыг гүлі Табыцды[>у, бағындыру. Көктегі сансыі қаулаған Шгшек атып вткір иіс аң- сэулені Кара жерге иаік біз (Сейфул- қыған Қоңіліцді аіиңан (Жамбыл). лин). 3. Малдың сауар алдында нюі. Даладап көгал жас исін, Жіберді ма­ сүтініц урпі.чс жиылуы. Казак, ауылын- гам желменен (Сейфуллин). Керосин- да сиырды бүзаумен идіріп сауады нің исі бвлменің ішін алып кеткен (Муканов). 4. Ауыс. Көцілдену. бал­ (Мұканов). + Иіс тиді — ыс тиді. Ка- ку, масайрау. Жас яахаббат отымем йың отынан иіс тиіп өліп кету де қи- жүрегің жаныл күйгенде, сылқьидап ын емес. ең мае болып, Еріп тэнің игенде (Сей­ ИІСКЬЛЕУ ст. I. Заттың, норсеніи исін ф у ллин). білуде мурын арқклы сезіну, қайга- ИЮЛЬ зат. Жыл санауынын жетінші ?.Яы. кайта иісксу. Аю бүл жатқан жігіттің ИЕОНЬ зат. Жыл санауыкык алтыіішы қасына келіп, иіскелеп, дыбысы, демі аны.

КАБЛРДЛЛЫК лог К.іблрдии ЛОСР-дл- жско суреттерінік бір бөлегі. гм нггһгі жсргілімі. чүргып \\ллі.ск- КАДР II зат. I . Бейбітшілік кездегі әс.чери тык аты. белімдердін турақты күрамы. 2. Мекс- КАБЕЛЬ зат. Жор ч су логмы.чп жургі <і мо мен өмдірістің саласыцдағы кызмет- ■ТОГІII элоктр сымы. • хсрлср курамы. КАБГЛЫОВ ляг. Т«о н и лығы І8Л.2 метрго к н. V Iпн, у .м :|- КАЗАК зат. 1. Москва Русьта, ертеде Ук­ раинада мемлексттіц шсткі ауданында КАБИНА ляг. Маіиииачиң. ечмолегтіц ию- сркімен көшкон, мемлекет шекарасьш хорғауға жэис кенейтуге белсене ка- ферга. үііікыімк.і арналган .і.-ідыцгы тыскли зсксри — жер кауымьшыц мү- мшкеис бн.іміч-і. Кабин-іпі к п і отм- 1>ыі хатып тацірггіис Ггургі.іып қпро- иіесі. 2. Шг.руа; Дон, Кубань. Теректе ;зч Жақсы.шқ п и нг ташгаи Бариіа- түратын, сол казактардыцұрпағы жоне , ^'«Зі көрді (Смланоа). солардан қүралғаи әсксрн бөлімкіц КАБИНЕТ I зат. Мекемг орнылдағы ісыз- жауынгері. 'тст бөлмесТ. Иазарын томен салып, КАЗАРМА зат. Әсксрн бвлімдерді орггз- кабинет ортасынПц стгңтіреп турып- ласгыратын грнаулы жатак үй. Ц'рыл Сатқын айОырсп шыгып кетті КАЗЕШ І зат. Сүттс болатып белоктік зат. (Свдаиов). КАЗЕМАТ зат. Артиллерия оғы мои авна- КАБИНЕТ II зет. Қенбір мсмлекеттеряегі бомбадан сактану үшін тобесі бетон- укімстке енетін мипистрлср күрамы. дялған қорғаныс орны. КАБЛОГРДМЛАЛ зат. Кабель аркылы бе- КАЗНАЧЕЙ зит. Мекемелерде акша сак- рілген телеграмма. таушы, кассир. КАБОТАЖ эат. Су жлғае ыидагы (жие- КАЗУИСТ зат. Ьакасшы, жалған, кисын- ‘індегі) кемо катынасы. шы. тсріс пікірді схоластякалык әдіс- КАлВтблЖеоКыэ*яаунАукааЗмынкіДкенаАлн.веаУркржбкгаееаозезтрбдтдгаеао.аежснгтмлиОаКаеаітнтвжлуыүт.екмнуекінжб.фес.нефтол,лелроЛілКо-тнг.Кртыыедс.қ.рен,»ыагасдпОсзб-ааықаоипытл;атазүшрықтыкыа,лүрркақзі«аиалпароаынтпа----е.1■. ККААКЗтЖбнмспУАыехаееОИралонниллдлСкіыадтзкжТасаро.рИнттслоуик,е.Ко,келиАаКтд1коИе.ааруСкзлДішЫатжсытьоН»әкши.нпшіаыепіадкығеIаіан.крғжмшуда.здрі.шлОаупГо2др.ыжкітәшоалСолыелдоаллыолддғыг.асмкас2ужғаы.гағасшрЛасәдаудташлыіыяғсайесцыі---.- хар жорыц-журқ еткен (Б айзаков). дәнінің үгіндісі және содак жасалған КАГОР зат. Кызыл шараптыи бір тур>- кою шай тәрізді ішуге қолданылаты.і Жосаудан кейін Іітбай ыдыс пен арақ . зат. Койған шкафтың ішіп ашса: портвейн, , КАЛАЧ эат. Нанньщ бір түрі. коньяк, кагор, ақ арақтардың эртүрле- КАЛЕНДАРЬ зат. I. Жыл ішіндегі кун- Рі лық толып түр екен (М үканов). дерді тартібімен санап, ондағы болған ^'■•лГл 1 зат. Революиикға дейінгі Россия- түрлі оқиғаларды корсететін таблица ~агы орта білім берстін әскери ок- я кітал. 2. Кунге, айға жоспарлан 6ө- сриыиыц окушысы. лінген жүмыс. КАДЕТ И эат. 1. Революшгядан бүрынғы КАЛИБР зат. 1. Мылтыктың, зецбіректін Рассияда өмір сүрген б урж уази яш ь. , үңғысының кскдігі, диаметрі. 2. Өнді- ^онархиялык багыттағы конституция- рісте өндірілстін заттын көлемгн, мол- ты-демократнялык партийный к ы с к а р -. шерін дал белгілеу үшін колданылатыи Ға« аты. Бүл партия 1917 х.чыллан о а '-' өлшеуіш. 'Іап коитррево.іютіялык козғалыч. • КАЛИИ зат. Химиялык элемент, күміс си- якты жумсак акшыл металл. ^аскаоган. 2. Осы партияныіс мүшесі. ‘‘•АДР ( злГ Клноплеиклиыи сиснадағ- КАЛОРИЯ зат. Ж ылылык мөлшерін анык-

270 КАЛОШ — КАРТЕЛЬ тзйтын өлшеу бірлігі (жылылыкты бір КАПИЛЛЯР зат. I. Тар түтік. 2. Лнат. Өте жікішке қан тамырлары. градус арттырарлык шама). КАЛОШ зат. Аяк кнімнің сыртынан таза- КАПИТАЛ зат. 1. Жумысшылардьщ екбе- гін канау жолымеи үстсме күн табу лық үшін кнетіи рсзинадан жасалгян және иемдену уиіін, капиталист ко- киім (кебіс). Төрге калошыцды иісшіп лында курал болып түратын күнпың ишқ. жинағы. 2. Мол акша. сумма. 3. Ауыс. КАЛУЕН зат. Шырмауик шөптіц бір түр». Дүнис жүзінде ең бағалы, ск күнды. КАЛЬКА I зат. I. Чертеж я суретті дэл квшірстін жылтыр кағаз немесе селдір асыл зат. мата. 2. Кағаз я мата яркылы түсіріл- КАПИТАЛИЗМ зат. Капиталист^ өндіріс тәсілі жэне соған сәйкес капиталиста ген көшірме. когам күрылысы. КАЛЬКА II зат. Лингв. Бір тілдсгі сөздер- ді, я сөз тіркесін баска тілге дәл ау- КАПИТАЛИСТ зат. Буржуазиялық коғач- дағы капитал иесі, жалдамалы жумыс- дарып алу. шыларды канаушы. Жеке меишік ре- КАЛЬЦИИ зат. Хнмнялык элемент, күміс тінде өндіріс күралдарына кожа бо­ сиякти акшыл. жарқырауык металл. лып, коғамдык күш болып көріпген КАМБИИ зат. Өсімдіктің сырткы қэбығы адамдар; тап ссебіндегі капнталистер. меті ішкі өзегінін арасындагы кабагы. КАМЕРА I зат. 1. Кейбір кұралдарда. ас- буржуазия. иаптарда болатын жабық бос кеністік. КАПИТАН зат. 1. Армиядағы жэне флот- 2. Ішіне ауа толтырылатын резнтіа кап- тағы офицерлік шсн және атак. 2. Ке- П1ЫК. ме комапднрі. 3. Спорт командзсын КАМЕРА II зат. 1. Түрмеде кісі камайтын баскарушы. жеке бөлме. 2. Багаж сакталатын орын. КАПИТУЛЯНТ зат. Киыншылыктан ка- КАМЕРТОН зат. Үн мұкамын көрсететін шып тез берілетін жүрексіз адам. айыр тэрізді асыл аспап. музыкалык КАПИТУЛЯЦИЯ зат. Тізс бүгу, еріксіз, аспап. музьікалык аспаптардық бүряу- амалсыз берілу. ын келтірудс, хордағы дауысты мұкам- КАПРОН зат. Жасанды талшык жэие сол дауда қолданылады. жасанды талшыктан жасалатын тока- КАМИЛ сын. Толык, немел. Каф. ка- ма. мил ақылың мол асыл затым (Абай). КАПСУЛА зат. 1. Лнат. Кейбір дәрілерді КАМПАНИЯ зат. 1. Біреуге қарсы кұрыгг- орайтын кабык. 2. Дене мүшелерікін ған одак. жорық. соғыс 2. Наукан пемесе олардьщ бөлімшесінің қабығы- (сайлау науками, егіс науканы, астык ныи аты. жинау науканы). КАПУСТА заг. Бакшада дөңгелене өсетін КАМФАРА зат. Меднцинада, тсхникада көк өсімдік. колданылатші кісті акшыл кристалл КАПЮШОН зат. Сыртқы киімніц жағаси- зат. хтен бірге тігілгеп қайырмалы бас киім. КАНАЛИЗАЦИЯ лат. Түрлі суларды ағы- КАРАБИН зат. Көбіне атты әскерге арнал- зып окететін жер астындакы трубзллр ған кыска стволды винтовка. системасы, су трубалары. | КАРАКУЛЬ зат. Бұйра елтірі. КАНДИДАТ лаг. 1. Сяйлауға я бір іскеі КАРАМЕЛЬ зат. Конфеттіц бір турі. көпшіліктің үсынган адамы. Депутат­ КАРАНТИН зат. Жүкпалы аурумен ауыр- ка кандидат, Жатқандығын үсынып, ғапдарды бөліп тастайтын уакытша ти- Үйдің ішін жинап ап, Беріп жатыр ту- ым. сінік (Муканов). 2. Кіші рылми дареже. КАРБОНАТ зат. Қвмір кышкмлынмц тұзы. атақ. Инсгитутты бітірген оқытушының КАРИКАТУРА зат. Келемеж сурет. он бірі ғ ы л ы ш і ы ң кандидаты, екеуі КАРИКАТУРАЛЫҚ сын. Бірсуді әдейі кс- доктор (Мүканов). лемеждеп көрсету. КАНДИДАТУРА зат. Бір орынға, кызмет- КАРНАВАЛ зат. Күлдіргі киім және мас­ ке тағайындалу якк сайлану пүрсаты. ка киіп вткізілетін сэулетті мереке. КАНИКУЛ зат. Киста, жазда оқу орында- КАРНИЗ заг. 1. Үй кабырғасынын. дуал- ринда болатын демалыс уакыты. Во- дың, терсзенің сырт срнеуі. 2. Перде, жатыйымыз қысқы каникулды қалай ілгіш. өткізудің жоспарымен тапыстырды КАРС заг. Жылтылдаған жібек араласкан (Ьайтанаев). мата. Абайдың белінде кісе белдік КАНТАТА зат. Кобінесс хор түрінде орык- емес, асасыл түсті каре белбеу (Әуе- далатын салтанатты әи. зов). КАНТИАНШЫЛ зат. Кантшыллыкты жак- КАРТА зат. I. Жер бетінін кішірсйтідіп тауиіы. кағазға түсірілген бедері. сызуы. КАНТИАНШЫЛДЫК зат. XVIII гасырда- 2. Ойын картасы (ойнауга арналғзн ғы неміс философы Кант жале онын түрлі суретті кағаз). жолын куушмлардык екі жакты, ен- КАРТЕЛЬ заг. Кгпиталистік монополия- жарлык ілімі. Бүны реакцияшыл бур- ныц бір түрі: әрбір өндіріс саласын- жуазияпын идеологтары және олардии дағы ірі косіп нелерініц ркнокке үс- социал-демократиялык жағымпаздары темдігін және келісушілердің товарға марксизм-лснилкзмге карсы қолданды. бірынғай нарық қойып, пайда түсіруді КАНЦЛЕР зат. Кейбір слдердегі жоғаргы камтамасыз ету үшін жаеалған келісі- дәрежслі атақ. мі, бірлестігі.

КАРТЕЧЬ — КӘЗЗЛП 277 КАРТЕЧЬ заг. 1. Жауды жакмп жердей КАУТСКИЙШ ҒЛДІҚ зст. Марксизм-леші- киру үшін битыра коргасмннан жлсал- ммзмгс, пролетар революцлясынн жоне газ артиллерия она. 2. Ірі бытыра <Ж- пролетариат дпктатурасына ашықтая- .ШОГРАММА зат. Саман м.кіімотін кор- аиіык ж аулы қ корсеткой скімщі ннтср- некті етіп көрсстотіи сиіү.тлр. нашіоналдық социал-демократ партия- КАРТОГРАФИЯ зчт. Гоогрлфмм.іык кар- с ы іід я т центрист!* ағым. шарды сызу жонс о.шр.сы күрасгы ру КАУЧУК заг. Сдтүстікте өсетін кейбір өеімдіктердін шырынынан резинка бү- гылымы. ііым ж асау үшік смғып альінатын к а ­ КАРТОН зат. Калык. катмрма к.н л рам ий тустес сүГіык зат. КАРТОП V картошка. КАРТОТЕКА зат. Түрлі хлбарл.ір. милі- КАУҺАР N. іауһар. мепер. матсриалдар иркічичмі кар- КАФЕ зат. Түрлі сусыи. жекіл тамақ бе- ретін асхана. точкалар жшіагы. КАФЕДРА зат. Бг.якдама, лекция жасау- КАРТОЧКА зат. I. Тгк бүрмігіт.тп қлы лгал шыларғл, сөз сөйлеушілерге жасалгап кішкене кағаз. 2. I І.цч-.- алуга а риал- биік сірым, .міибе. 2. Жоғгры оқу ган талондц кағаі. И. (лрічч орыидлрымда белгілібір ғылым сала* КАРТОШКА зат. Ьакіііа нсічдіпиіц Сір ту- іындагм профессорлар мен окытушы- *. ларлын біріккеи то бы. КАРУСЕЛЬ заг. Дт. піл. клім.ік г. б. түрлі КАФТАП зыт. Орыс еркектеріпііі ертеде іорчалы отырғышы Ллр аГім,члмлл:»і кіичш ксл етекті еырт кнімі. якеншек. КДШПЛіИР зат. Ж ум сақ жүя мата. КАСАТКА зог. Баликтыи бір түрі. КАСКА зсг. Согыс улкытыпда блсқа кме- і КАШТАН зат. 1. Бук ағаишиыц бір түрі. 2. Сил агудітик’ жсиісі. тін эсксри тсмір кллплк. МССА зат. 1. Акша сакгаитып томір сап- К Л Ю ГЛ эл г. Ксмодеп’ жоке бөдмо. лык нсмссс мскемс ории. 2. Оріитирді КОДЕ заг. Ыиы.м, жея-жора. салг. Әсіре- гйыркп, салып қонтым. үилы жагнік | ср б\\\\'іпзідей белгілі. кзделі күндері (Басчаханада). жаі/ а\\шіысын таг/ып бір қимыл жасап ^'ССИР заг. Клсса кьпмстксрі. калі/ы <)а ықтима.г еді (Нурпсйісов). КАСТАзет. I. Қоглмлык том іПиднидл.! Келіпсіз бүгін алгс здей іздеп, Мей- ^ығыстиң ксйОір слдорінлс- - тогіис,1 манды қүрметтсіігін кзд^міз ед (Жам- Оыл). > Кадсге жарады — лайдаға ас- ЛоОежесінс карай баскллардам ерскіи с срың үстайтыи қоғамдык том). 2. ты. Арман не үйқы көрмей өткен түн- Ачм. Оншыл соііиал--д«,мократиялык дер, Халқымның кәдесіне тек усарасз _ һяшмрлыи сатылғыш тобы. (Олімкүлов). МСТОРКА зат ]ш тазартатьж дйрі. КӘДЕСІЗ сын. Ж орасыз. жөнсіз. Айжан КАС1РЮЛЯ заг. Металлам жасалғіиі г;*- создатторта сиыр етін қоса, мойын- ~ п і с і р ү г е аріізлғли ыдыс. і сойын деген кодесіз ет асты ( т у к а ­ А-іАЛАЖҚА заг. Түтхьш үіі. аблқты. нов). шүбә. ИТАЛИЗ зсг. Қатализатордыи әссріяон КӘДЕУЕЛГІ қ. кәдімл. КОДІК зат. I. Кауіп-катср. күмән. х*миялык реакцняісыи шапшаидауы я бчяулауы. Панасың не сйтса да амалың ^со^, ААтАЛИЗАТОР эаг. Химмялык реакиия- Тусінде бір кздік жоқ салдар> аеген шапшакдататын я баяулзтатыіі (Абай). КӘДІМГІ сын. 1. Нағыз, дәл Піюнерлер ^АТ.АЛОГ зат. Бірыкғай заттардык белгі- * чэртіппсн жасалған тізімі (кггап. кэдімгі мейрам күніндегідей жас™ *п '. б(Оап’м /тсәуи.і,р/ п2..к..иӘ'.чімд- ^ед-тегттреліггніі. кЛАисіснққіаапрр ккзедліміптпл п•“Л-5Е2Г1ОоРнИатЯт-за<т*•.)• ]. Шындыктын жалпы аров). үйреншікті ісіне кірісті (Муқанов). ҚА7ж—РэРк'не- ек мқиажтеутст•ііи.ікк.*уб*2»ы. лД1ыә-с-рт-е-а-жр- ые,н кк1/өаЯртТсЯаеПр- «л К Ә Д ІМ П Д ЕИ үс. I. Әдеттегідей. Негізін- К-АТғт жЗ—зааатгIғ.'ыКнТІыІііЛкиңікОтеінүкерыбсшүуртдьыншоі.үш-ж--а-с-ба'-мүЛ»*рт\"г.ыыі_гшмц ть,Л^іі:хнпк) де де кэдімгідей Жүре аламын алшаң іг.^бырғасы. басып (Мэуленов). 2. Ауыс. Әжептауір. жап-жақсы. Толқыта эп шырқаса А&~ сүлуың, Туган жер күлімдейсің, кэдімгі- ш - МҰ3 айдыны. сырганак. дей (Аманжолов). СТОЛИК з«г Католик ділін устаушы К О Д ІР зат. Белгілібір адамға тән бедел, VА.А- зТдЛОаамМЛ.И- ҚТік заг. Католик дініке ТӘІІ. қадір. Өзі үлыққа, Кәдірі жоққа Кари­ мой оз халқы на (Абай).-ф- Кәдір тут­ мт0РГА^ •з’аитг. Жер аударылған. . соттал- ти — сыйаады, беткс* үстады. Женен айтсо — айтад деп, халық сөзін кэдір « «Ммыстылорм жұмыс істететіи түтқан. Сізсіз гой қариямыз (Диііыр- оіЙ‘С.лр Дсыл. мөлдірсген таза су, беков). «язэм. Дүниені дулатцан А ? Р у' ' г ‘ г, КӘДІРЛЕУ қ. қадірлеу. ?'\"ы-~К уб а н ь, Дон. Суы каусор. \"У ™ Туган Кубань, туган ^Д о-і. ККӘӘЗДЗІАРПЛ І зақт. .кЖадаірғлыім. сыз мінезімен журтка жзкппрзн сүм, ала-аяк. Троцкийшіл-зи- * кен сйясынк Ү(ӘӘбілсв). -У--л-о--'.рсген -> нсвьевш іл, белсенді қаііраткерлер сая- Зб!^ а« бір сүйгізсең. Ішкендей каусар г!/“ к мейрім қанар ( Т о р л й ғ ы р о в )

278 КӘЗІР — КӘТЕЛ ЕШ КЕ си кзззаптар. саяси екі жүзділер болып қолына тигенде, Асқар жүтып-жүтыл шықты (ЬК(б)П тарихы). жібеі?ді (Муканов). КӘЗІР N. казір. КӘРЗЕІІКЕ зат. Турлі заттар салу үшіи К О ЗІРП N. казіргі. токып жасалган зат. КӘКІР-ШҮКІР хат. Ұсақ-түйек, анау-мы- КОРИЯ зат. Жасы үлкен кісіге кұркет корсету, сыйлэу мағнасыида айтыладн. нау. Кокір-шүкір, көр-жерді Пайда ке­ КӘРЛІ сын. Қаһарлы. зорлі. ызбарлы. КзР- рш ептеймін (Абай). лі ояздық КүнанОай жсғын сүйейтікі КӘМЕЛЕТ зат. Жетіскендік, толықкандык. тағы мәлім (Әусзов). + Кэмелсттік аттестат — он жылдық мсктепті бітіргсн окушыларға берілс- КӘРТЕҢ N. картам. КӘРТЕШ зат. I. Жакыи жердегі кездес- тіи куәлік. кендерді талқандаитын, артиллесня КӘМПИТ зат. Түрлі жемістерден әртүрлі снаряды. 2. Жан-жақка шашылып аты- етіп жасалған тәттініц бір түрі. Ша- латын ірі бытыралар. шуын шашты. Лақтырғаны бір табақ КӘРІ сын. 1. Жасы жеткен карт, үлкеа. өрік, мейіз, кэмпит (Әусдов). Л енинді сүйді бала, кзрі, жас та Сүй- КӘМШАТ зат. Кеміргіштер отрядыиа жэ- ді адамның Оарлығы, жаудин басқа татын, тсрісі бағалы ан. + Кәмшат бө- (Санн). 2. Пскі, ежелгі. Алатаудық рік — кэмшаттын терісікен жасалған бисынан нзрі қар неге кетпейді (Озір- бөрік. Қэмшат бөрік, с.қ тамақ, қара баен). Ькі кғрі достың пікір таласын қасты, Сұлу қыздың көріппең мұндай түрін (Абай). Сарқыт найдаланып қалгысы келді К.ӘМІЛ сын. Әбден, шын, акккат. Бзм се- (Тілеков). Дем алысы үскірік, аяз Оен гіз сипит затиялары не деген сез, кэ- қар. К зрі қүдаң қыс келіп злек салды міл үйрен (Абай). Тагы да жайың мы- (Лбаіі). Қәрі күлак — коігті хөргеи. надай: Жасын кэміл толтырып, Кызды көп жасаған. Естімеген сөзің жоц, кз- өсірдің бүладай (Жамбыл). Қэп емес. рі қулақты өзің ең (Әуезов). оның бэрі бір, Бүйірден кэміл түртті КӘ РІЛ ІҚ зат. Карттык. жлсы асканды^- Жігіттік өтті, көрдің йе? Кэрілікхе ғой (Ерғалиез). КӘНЕ шыл. Сүраулык шылау. Елімнің со­ көндің бе? (Дбай). циалиста асы болдың. Шығаршы, тағы КӘРІП зат. Көз! көрмеГітін соқир. кемтар- нең бар, коне, қымыз (Жамбыл). мүсәпір адам. Кэріп-кзсер, бишаршм КОНПЕСКНЛЕУ ст. Мемлекет үкімі бо- сыйлайын десең, жатқан түйеге міне йьшша, байлар меи помещиктердің мал- алмоса ди, ол момындыцқа есеп ехес ыүлкін, жеріп еріксіз мемлекет караул­ (Абай). ка елу. Мүнан былайғы жерде боль- К О РШ Ш ІЛ ІҚ зат. Мүқтаждык, княна: шевиктер «отрезоктарды» қайтару ту- хөрушілік, жоқтық. Өздерінде үЗйҚ ралы талаптық орнына помещиктердің жоқиіЫАық изабынак туған кғріпшілік- жерлерін кэнпсскслеу туралы талап п'{ ізі бир (Бейбітшілік дауысы). қойды (БК(б)П тарихы). КӘРІС гат. Жібех тустес өрнекті мата. КӨНІГУ ет. Қанығу, дәнігу. Ішімнен: та- Абийдың Оелінде кісе белдік смес, рыққанда дем берерлік мундай ақыл- жасыл тусті кэріс белбеу (Әуезов). еөйім барда мен лсалғызсынбаймын, КӘРІ-КҰРТАҢ сын. Лрық-турак. кэрі мад соғыстыц сырын алып кзнікксн зккі Байдың уйінің езі болса да, цысқа дүшпанға түрткі болмаймын (Бек). әлсіз болар-аи>— деген кзрі-цүртаңды Ч ' Кәнігі етті — канағаттандырды. <Жа- соиды (Оуозов). рып шыңқан» арқылы Тайбөріні қы- КӘСЕК зат. Теразсніи, есіктік рамасышлі зыл балықпен кэнігі ететін теңіз осы, сыртыкан салагын жактауы. Асқароаи мына алдымыздағы (Силанов). КӘНІПЛЕНУ ет. Машықтану, шеберлену. есіктін, касееін жасап болды да үйге зкеп орнатты (Әбдіқадыров). Омекең сияқты. кғнігіленген домбыра- К Ә С І П эат. 1. Ө н д і р і с с а л а с ы н д а ғ ы яки шының саусақтары болмаса, тосац сау- кәсіпоры ндары мен ауыл шаруашыли сақтао ол тартыстарғи илігс алар емес гыіідйғы белгілібір мамандык- (Муқаиов). внімділігі эсіресе мал өсіру кзсійімен ҚӘП: коп емес. Түкке тұрыайды түк емес. Қзп емес, онмң б&рі бір, Бүйір- аііналысқаннан кейін квп артты (СССР Коне.). Өнерпаздыц ой, та.гач, ден кэміл түртті ғой (Ерғалнев). КӘР зат. Зәр, ызбар, қаһар. Катал, қай- іс болмай, сүйген кэсібімнің күниіуа* шыңыни өрлеймін деп ойлаган да жш- сар жүрегі Кийтпас боран корінен. Кымбат елдің намысы Партияға бәрі- е.неспіи (Иманжанов). 2. Ауыс. Ша- р у а ш ы л ы к , т ір ш іл і к . Б ул шал аңиіьі- нек (Саин). 4- Кәрін төкті — каһарык төкті. Қәрі Сібір ақ көрпесің айқара лықты кзсіп ететін сді (Мүқанов). Байларында злі ауыл мінезі мыцты жамылып, анда-санда бір кэрін төгіп Қоліктерін, сауындарын тар хсрдгқс,- қояды (Омаров). -4- Қәріне ұшырады сарыса устап, квлденең кэсіпті де көз- — каһарына хездесті. Тәңірінің кәріне деп отырған көрінеді ( М у с т а ф и н ) . ұшырамай түрғанда кетелікші теэірек КӘСІПОДАК зат. кэсіпшілер одағы. (Сәрсенбаев). ҚӘРДЕМ: кәрден ыдыс зат. Нағыз КӘСІПОРЫН зат. Өндіріс мекемелері. форфордан істелгеіі таза ыдис. Кою КӘС1Г1ШІЛ1К зат. Шаруашылык. сиры қымызды толтырған кәрден кесс КӘТПЛҒІІІҚЕ зат. Жазалы адамды ка-

КӘТЕП - КҒ.ДЕПЛІК 279 иайтын туткыіі орлы. Кэтелешке кө- І ^ Г К ю д нрар, Ешкіні кебенск азды - бейді, сесіз естіп. төзді ажар (АбаА). „ .? Р?Р (м акал). КӘГЕП зат. Ескі. Ж үк арт\\' ушін нардын ет. 1. Қурғау, дсгду, сорғу. Ойпат- үстіне салынғли ағлиі. ІІ.ірдыц өркеші тар аегаіп, қыраттар кебе бастады кэтептін арасында турады д а , өркешті (Мустафин). 2 . Заттын күиніц көзінс жук баспаиды. Голирсчқпш саз кеиііп, не отқа какталуынан каудырлап қа- Тоцтамой тартып ш ы гущ , К чс у лок­ туы. Кепкен итмүрын шиесін қыс боны те* туган, котепті. Кари нор кгрок біз- шайра салып, қайнатып ішіп отырси, діңбүл іске (М.тх.чмГкт). абом діңгенв ауруына шалдықпачды КӘГЕР ц. қагер. (Д аркан баев). 3. Ауыс. Шөлдеу, сусы- .VI:Е сын. Үлксн. мо.і. ечін-сркік. жаГі*! рау. қурғау. Болса да қаниіа мықты, баракат. Қэтте кенесш отырғчн Итоо.й: Қанша берік, Шөлдету іиыдатпайды мен ауылнайлардың турган ирынОары- ■ таңдай кеуіп (Токмагамбетов). -4- Көні кспті — катты шөлдеді, сусады. Лгады Я{1\"1 шөбі жаңа ганч ж чпырылып, аСі- К оүлды р қагы п, ыур балбырап, Е р хелгп К нұр кзусары н к,анып іиіті Ежелгі к о н і *<ШСЫ тік тур окон (М уқ.ш ш і). кепкек қ у топырақ (Қсрімбеков). ШСАР зат. Қьімбаг. ііагалы чат. Уа. - 4 Іші кепті — іші улкейді, кампиды. Ішті кептіріп жібере турса да, біз 61- іліркін үзык а\\қан сырдыц ср ы . омір- раз уақытқа дсйін шүйілімді қосымша & семи қымваг Оар ма м енде. ІПар- қорек етіп келдік (Сәрсолбаев). 4 Ау- зы кеппеді — дамылсыз жей бсрді. бақтым. абаятым. клугар срым, С үй- І5Ш зат. Өлген адамды ораПтын а к кез- сініц қаным тисқаи сіміргснОе (Обді- Деме, ақырет. Қебін киго.н келмейді, к е ­ кадыров). Е бенск киген келеді (макал). КВАДРАТ зат. 1. Маг. Тек клбм рғалм Г Б ! НД ЕЛ У кебіндеу стістігінің ы ры ксиз Тікбурыш, шаршы. 2. саіі/ім онн р^іне кабсіітудон кглін иш г.іты л ко- бснтінді. Й Й Й 1ТАУ *г Екі іччмсу. етіс түрі. ко- КВАДРАТУРА эат. Доңгслскті іллршмға К Е В ІН Д Е У ет. Кебінге орау. К Е Б ІН У о.т. Ісініп-қабынып мақтану, айналдыруга болмаЛ гыл. :іпім инчніл* мейтін мэсслс. лынан келмеске у.мтылу. ісіндің, кебін- КЗАРТЕТ зет. 1. Төрт музыка а г п а б м ! 6 і», Спнда да не пайда. Түрі жат ө гіз- мен төрт турлі длуіл гык косылуы а р - 1 дің, Сен қайда, ол қаида? (Абай). кили оГшллатыіі музыкалык и ш гар м з. • К Е Б 1 Р зат. Бетіне тузы іігыгып, катпай Іөрг адамнли куралгаи музы кант-- тар. жататын сортаң жер. Каспий мацы те- гістігінің қүм қаттауы арасында кебір- зат. Наішак, жіміе я ж кдсктен іс - ' л і жэне түз сөлдері жатыр (СССР та- •’М-іііИішН’ГГЕСТН Сз>аСтЫ!І- Псс длуыспон оГшаліі- К Е Б ІрРнЛхыЕ)Н. У ет. Ж ердін бетіне тұз шығып V*,™\" мулыкалык шыгармл. сортакданып тоза бастауы. КВИТАНЦИЯ зат. Дкша я б аск а кәрссмі' К Е Б ІР С У ет. Кебу. курғау, кату. А санны ң алганы туралы бсрілгон рес.чм кағаз. кебірсігсн ерні дірілдеп, тіпті сыбыр- •■)ЕЖЕ зат. Ескі. Ағаштан сы рлап істел-! лип сөйледі (Муканов). ^ч, ішіне турлі затгар оалатыи ыдыс. 1 'Е Б ІР Т Е Н сын. Қсбіртек, кутірлск. К ебір- тең қумды жерлерге оскеп тоғайлар Ьүрыиітағы қара кебоженің сыры кетс | ьсстапты (Әбішов). К ебежс карын | жиі кездеседі (Ботаника). 7**>уан. шортік кзрыл. мес карын. херде терт-бесге.ч оңаша сөйлесіп СЕПІС зат. Мәсінгц сыртыяан киюге ар- калған былғарыдан тігілгем галош тә- отыргсн ылги кейемо қары н, буқа шубар тәстерді коргеннен-ақ різді аяк КИІМ. Әркім артында хсатқан қамшыларына қолын созш жумсақ мэ- Мүсэпірдің жүрггі мүздап са л а Оерді сініц іиіінен бақайларын жыбыр-жыбыр (Әбішсв). еткізіп кебістерін орең сугып киіп жа­ }':-Ь.ЕҚ заг. Үрпақ. күрпік. үиды елегснде. тыр (Мүсірепов). куріогті, тарыны т. б. донді дакы лдар* түйгенде тусетін кауыз. А уы рған СЕГЛИ заг. Бслгілі кагиыктыкта қойыл- Щықтарга куріштің кебезі немесе та- ған ағаш кадаларды ағаш доппен кұ- ■^РтыАмаган күрііи берілсе, олар бір- '^ірте жазылып кететіні дайқалады латып ойнайтыя ойын. і.Дзрқанбаев). СЕДЕЙ зат. Ж арлы . батирак. кун корі- сіне, өмір турмысына кажетті карж ы , ^Ғ\"г_г-НпЕҚ Iмазаят- . Т. М алшылардмн жауын- қаражаты тапшы. лашар міаруа. Ее- шашыянан қорғану үшін кнетін кіііз* дейдің өзі жүрер малды Оагып Оты- ден жасалған сырт киім Тон кебенек риға отын жоқ үзбей жагып (А баи). *иі*іл, түз мекендей мал б аққан ; /Ксл 'Щылмен Оір жүріп, Күн сары лы л, тун СЕДЁИЛЕМДІРУ кедейлену етістігжін «з- х&тцан (Сагтарғлллев). 2 . А уы с. Тфі кетУ. тірі. Кебін киген кслмойдс. квбс- гелік етіс түрі. кек хиген келеді (м акал ;. Е р д і кебв' СЕДЕЙ ЛЕНУ ет. Мал-мулкі. караж аты К Рі,пЕгЙ1ЕгкЙ I*I^ затта.ньПі ш(мкіакааулр)у.ы. Ж ьілқы ны азаю, әл-лауукмаиты.. т--ө-м- сидеу. Е Й Л ІК зат. Жарлылык, ж акш ы лы к, апшылык. ӘОіш жасынан кедейлік ;■өрмегенмен де, пар ат жсгіп көрм е-

280 КЕДЕИШІЛІК — КПЗЕКШІ ген шама.ш шаруаның бірі еді (Көбе- шегі. Цайықнан жонған көг, ок,тың, Ке- зін терең ойдырған (Алтынсарнн). ев). төмепдеу- КЕЗ III зат. Мерзім, уакыт. Адамның сол КЕДЕЙШІЛІҚ эат. Әл-ауқаты қызыцты нғрсесін іздеген кез, Өмірінің шілік. КЕДЕРГІ зат. 1. Бөгет, тоскауыл, киин- ең қыэықты уиқыгы болып ойында кр- шылык. Нүрхан ротасы жолындағы ке- лады (Абгй). + Кезі келді — реті кел- дергілерді бүзип-жарып біріниіі боп ді, жвні келді. Кезі келсе, ке.тпсн шап, жетсе де жел диірменге бекінген неміс- Майырылмаса, қайрылсын (макал). тер цатты қаршласты (Нурпсйісов). ■+• Кез болды —кездесті, жолыкты. Халқымның Үлы Октябрь үлы күні, Біз де зркімді Оайқаймыз, Тап Сергея- Үіиқан күн паііиа, байдың көкке күлі, не.н тайқаймыз, Сіздей асыл кез болса Дзуірлеп дэуреніміз барған сайын, Ке- Кайтып басты шайқаймыз (Абай). леміз кесіп өтіп кедергіні (Айиабек- КЕЗБЕ зат. Ел аралаушы. канғыбас, сл кыдырушы. Ойлап-ойлап қарасам, улы). 2. Луыс. Зиян. кырсык. Тап жау- лары түрлі айлаларды қолданып, кол­ Осындай шал қайда жок,. Козғау са- хоз қүрылысыт кедергі жасауга ты- лып коздырсам, Қсзбе шалдан пайда рысты (Дауылбаев). жоқ (Абай). КЕДЕРГІЛІК қ. кедергі. КЕЗБЕЛЕНУ кезу етістігінік ырыксыз КЕДЕРПСІЗ сын. Бөгетеіз. тоскауылсыз. етіс түрі. Тіл бірлігі жэне оның кедергісіз да- КПЗДҒ.ИСОҚ сын. Кенег, ойламаған жер­ муи халықтың таптарға еркін жіктелуі- дей, күтпсгсн жерден. Кітапқа арнал- нің аса маңизды шарттарының бірі ған зейінге кездейсок, қосылған бөіде болып табылады (Сталин). ой кесірін тигізіп көңілді беймазалай КЕДІР-БҰДЫР сын. Онкыш-ойкыш, ойлы- бастады (Имапжанов). кырлы тсгіс смес. Су тереңдей түседі, КЕЗДЕМЕ зат. Мата, бұл. Жүн өнеркэсі- тайыз жерлер мен кедір-бүдырлар жо- бінде кездеме ток,у үшін мал жүнінсн ғалады (Кэкімжанов). басқа іиикіэаттар да пайдалснылады КЕДІРҒ.ҢДЕУ ет. Басып жоғары үстау. (Ермеков). Кедіреңдгп кер тазы сүқталады (Аб- КЕЗДЕСТІРУ кездесу етістігінін өзгелік дырахманов). етіс түрі. КЕЖЕГЕ зат. Желкс, шүйдс. + Кежегесі КЕЗДЕСУ ет. Ұшырау, жолығу, кезігу. Со­ кейін тартты —мойны жар бермейді, вет адамдарының кейбір арпа қытан іштеме істегісі келмейді. болегінің арасында ғлі де кездесетіч КЕЖЕУІЛ зат. Тоскауыл, бөгет, кедергі. капитализм қалдықтарына қарсы ку- Үйқыны үмытып кежеуілде жүрген Ер­ ресті күшейту керек (ҚКП V съезі). мак, шаіису шыққан жылк;ыларды қай- КПЗДІК заг. Ескі. Кішірск пышак. Аман- тирып, мазасыз айғырларды сауырлап тай қындағы кездігін алды да қарсақ- қойып, сойылын өқгеріп алып, өте сақ- тың оң жақ бауырының терісін іргп. тықта жүр (Орманбаев). төсін сөгіп, жылыдай жүрегі мен бауы- КЕЖІМДЕУ ет. Ер токымнык немссе бас­ рын бүркітіне жүтқызды (Муканов). ка заттың жиегін ернектеу, оюлзу, КЕЗДІРУ кезу етістігінік озгелік етіс тү- әшекенлеу. ...Кежімдеп ерттелген сүлу рі. күрең төбел бестіиі жылыетыра аяң- КЕЗЕК зат. Адамдардкн рстпен бірінен сон дагып, сылаң қақтырып, Назыкеш ал- бірініц алмасуы. Лддьорч* бөлмеде ке- да кетіп барсды (Мусірепов). зек кутіп бір талай адам отыр (Мус­ КЕЖ1Р заг. Кергартпа, киныр, жалкау, тафин). еріншек. Ол (Өтеш) кежір, ксрітартпа, КЕЗЕКСІЗ сын. Ретсіз. жөнсіз. Жакрига жсиқау, антүрган адам (Орканбаез). біткен агайын өз үйіндс кезексіз, Ше- Жайдары, жақсы болмай кесірленео, шен келер сартылдап. Біреу білер жср Не дейміз снді мүны кежір демей (Ша- келсе, Сөз таСа алмас қалтылдап шубай). (Абай). КЕЖІРЛЕПУ ет. Қыцыраю, касару.— Әй КЕЗЕКТЕСТІРУ кезсктесу етістігінін озге- сен бала кежірлене бермеиіі! — деді лік етіс түрі. Жүмаділ (Есбатыров). КЕЗЕКТЕСУ ет. Алмасу, ауысу. Оқытушы- КЕЖІРЛІК заг. Кер7артиалык, кыцирлнк, лар кезектесіп күзетке түрады (Кебс- қиясгык. Еңбекпен табылады барлык, ев). дэулет, Еңбексіз еиікім қолға бермес КЕЗҒКТІ сын. Кедесі, алдағи. Өнімді мол <гмғ> деп, Еріншек, кежірлік пен тү- беретін қой туқымдарын өсіру колхоз рсқсыздық, Жалңаулық жан сүймейтік бен совхоздардың кезекгі міндеті бо­ жаман ғдет (Шашубай). Қеіие кешке лып саналады (Ермсков). Сабақ біт- Акилвайды өзгн жагосына жібергенде. кеннен кейін балалар кезекті демалыс- Нүрғаным Оспанды ғдейі бір кехсірлік, қа, дамылга шыцты (Көбеев). қиястықпен ззілдеп сынамак, еді (Әуе- КЕЗЕКІІІІ зат. 1. Кызмет бабьшан тапсы- зов). рылған міндетіи кезегін аткарушы КПЗ I зат. Метрден кіші өлшсуіш. Қең адам, нәубстші. Темір жолды бақылау- маңдсй, қо.жң шаш, Я бір кез, я қу- шы арнаулы кезекші болиды (Габдул­ лаиі. Ак, тамиқ, қызыл жүз, Кирағым, бетіңді аш! (Абай). лин). 2. Мектептсрде әрбір класта, са- КПЗ II зат. Ескі. Садақ оғыниц бір бөл- бактан үзіліс кезінде класс ауасын та­ за ұстап, тыныштык сактау үшін бел-

КЕЗЕЛ У — КЕИІПСІЗДЕНУ 28 Г -ен окуш ы . м елсрі шындықтан гері ертегіге уқ- саиды (М уканов). ет. О ймы ш тау. о р к е к гел у , әдем і- Қ өш пелі скифтердің өмірІн көрсс- К Е И Д Е усг. Кей уақытта, кей кезде, ан- суретпен кезелген тамшиа күміс д а-с аи д а . Ә бден иш м байы на Оатқан табылған (СССР тари хы ). .ІРУ кезену етістігінің өзгелік стіс ж үмысшылар алғаіиқы ерғуіл кезіндв кейде м и іииналар сындыритын (БК (б)П тарихы). - кезеу етістігінің ы ры ксы з етіс К .Е И -К Е Й Д Е үст. Қей уақы тта, анда-сан- сын. Каракш ы, уры-кары, сайкал. д а. З у -з у уш қ а н оқтар барлауигы лар- тбайдың зорлы гы на тірі боп кон- ды ң о ж ер, бү жерін ж алап өтіп, кей- мін, әуселесін көріп алам, қарақ- кей д е ж уан теректің аш а бүтагына тиіп үзіп түседі (Н у р п ей ісо з). кезеп тің — деді Балт абек А сқ а р ға .қанов). КЕЙ КИ ТУ кейкию стістігінің өзгелік етіс турі. - ет. ІІІөлдеи ауы з қ у р ға п еріннің ім-тілім болып ж арылуы . К ы зуы кү- К Е И К И Ю ет. I. Басты ж оғары катеру, 'іп , ср індер і кезеріп, қ а р а й ы п кет- ш алкаю . 2. Ауыс. Менсіибеу, катарына ж аралы жігіт а ла сү р ы п жатыр теңгермеу. /с ір е п о в ). Қ ЕЙ Қ І сын. Қайкы. Ол кейкі түмсығын ет. О қтау, . көздсу. — Артымнан аспан ға көтеріп журетін Оірсу екеп нтоөкасын кезеп солдат к а л е жатты іұ стаф и н ). (Ә біш ев). Қ ЕЙ У Л Н А зат. Қемпір, ж асы үлкен ана. 1 зат- Д әу ір . і/езгіл. С о ц и а л и зм — м унизм нің біріниіі кезсңі. Ж и й ы лы п төсксйдс жүр торт түлік ‘ П зат. Белес, асу. Т а у ксзеңсіэ мал, Бүкш иіп үйде отырмай кемпір мен шал. Кария қаз-үйректі оріске ‘мас, Ө лке өзвнсіз болм ас (м ак ал ). а йдап, «К ейуана» деііді толді босата с а л '» (Ш атты қ ж ыры). іД І сын. Ыңғайлы, қолайлы . Оязбвн К ЕЙ ІГІШ сын. Реижігіш, ашугиан, ыза- плдасы п сөз қорытқан, А ңлы п хсо- кор. К ы з дегендср қыоьсқ халы қ. Жү- гуигының жолын жортқан. Күзеткен регіне сүйіспеншіліктің уш қы ны түссе ярык, солдатпен болы с екен, К езеңді б о лд ы , кейігіш боп шыға келетіні Оар ?рінен кеп жолын тосқан (Қерім- (И м ан ж ан ов). ак о в ) . КЕЕПН үст. Сок, соцынян. Патиіалық Рос­ 5СУ ег. Қысылу, қы зару. Бір жақсы сия капиталисты даму жолыиа басқа *нім д еп . К ы зы қпен сө йлесіп, Арты- ел д е р д ен кей ін түсті ( Б К ( б ) І І тар и ­ гн о л нем — дсп, Ү ялы п кезнесіп хы). ібай). К Е И ІН П сын. Арттағы, сонғьг. Ерте тиген ет. Е л ар алау , ж е р ш а р л а у , қыды- адам қолының ескі іздері инайы кү- НиОэалиры ж арқылдап, қылыиі- йін д е д ө р екі түссе, кейінгі үрпақ оны іры сартылдап, жендеттер ауы лды өиііріп өз өрнегін салган (М үсірепов). \"-зіп ж үр (О м аров). К Е И ІН Д Е У ет. Ілгсрі баспау. ар тта калу, 1111 зат. Л ралауш ы , ш арлауш ы . улгермеу. Жақсылык, басқарган аудан- !'У ет. К ездесу. кез болу, ж олы ғу. да ш ируасы күйзелген жер жоқ. Кеііін- узы н д а тар өткелдің кезікті ж ау деп бара жатқин артель болса, қыра- ау тінтіп, сарбазды ізд еп са лга н ой- ғы, білгіиі емшідей даруы н тиуып, ан (Л Ъ улснов). айықтыруға шебер еді (Сыяанов). КЕИ1НШ ЕКТЕУ ег. Шегіну. кейін жүру. К: к е зік -а я қ зат. Тыпым таппайты н, чмыл көрмейтіц д. м. Б ү л атақты ар тқ а та рту. С әду кейіншектеп тоа :н үрысы, Кезік аяқ қанды қол, Түн ортасынан иіығып, үйіне қарай бет ал- іқ ы с ы н тортке бо ліп , Ж е ң с ік асын | ды (Ерубаен). деген ол (Теміржанов). К Е Й Ш ІР Е К сын. Сонынан, кейіинен. Төрт тарантас тіакелесн көк арба кейінірек КТІРУ кезігу етістігінің өзгеліх етіс келді (М үсірспов). КЕЙІГІ зат. Бейне, кескіи, піш ін, түр. .Ұ Й Р Ы К зат. Д а л а қүсы ны ң бір түрі. Қарасаң сабырлы адам кейпі елестей- р ж ерде суыр: тарақ қуйры қ іні қа- ді, Үшқынды қара мойыл, қара козде 7ілган томпелер, сағымен толқындан- (Ж ароков). ін а қ селеуд ің үстінде түсі сол се- К Е И 1П К Е Р зат. Ш ы ғарм адағы герой, хз- һарман. — Өмір — үиіқыр көлеңке — еуге үқсаған ақ кезқүйрықтар қалық- деген гой Шекспирдің бір кейіпкері — т жүр (Отан үшін). деді ол (Имаяжанов). К ейбір. К сй адам өте үғымтал келе- і. К Е Й ІП С ІЗ қ. кескінсіз. >ІР ес. К айсы бір, езге, б аск а, к е й .; К Е Й ІГ 1С ІЗД Е 1ІД ІР У кейіпсіздону етісті- гінің өзгелік стіс түрі. іздің кейбір жолдастардың үлттық; ;л ж алған нзрсе... д еген қорт ы нды ға; К П И ІП С ІЗ Д Е Н У ет. Түсі каш у, вңі ка- елуі таңданарлык, іс (С талин). шу, кұгы кашу. Бүзау ауырып қалса. >ІРЕУ ес. Қайсыбір, кейбір адам. і Таняны ң іш і аяп кетеді де мүндай 'ейбіреуге таяғым Т иіп те кетті бар-1 күндері ренжіп, кейіпсізденіп жүреді ылдап (А бай). К ей б ір еу ле р ін ің эцгі-< (Соғыс жылдарында).

262 КЕПІПСІЗДІК— ҚЕКІРЕЮ ҚЕИІПСІЗДІК зат. Кедбетсіздік, пішін- үзді, Кылмитып қызыл-жасыл киіндіріп, сіздік. Жіберді епті қатын, кексе қызды (Ах- КЕРППТЕНУ кейіптеу стістігінін. өздік метбсков). 3. Ауыс. Ежелгі, баныргы. стіс турі. Мамакдыгы балташы, колхозйың кексе КЕЙІП7ЕУ ет. Бейнелеу, суроттсу. мүиіесі Федот Петроьич Макогон сөз ҚЕЙІС зат. Реніш, ыза, наразылык, өкініш. алды (Қаз. соғыс жылдарында). Кімге достық көп еттім, Түбіболдыбір КЕКСЕЛІК зат. і. Үлкен адамның сөзі?г сөилеу. — Сүйтіп отырып қайтып жа- кейіс. Ж а \\ш өмірім зуре еттің. Жар зылсын! Өзінен ғойі— деп екі қыз то- таба алмай бір тегіс (Абай). пас түрдегі бір кекселік айтып жстыр КЕПІСТІК зат. Ашу, реніш. Манаты бір (Әуезов). 2. Қулық, зэлімдік. ксйісгік үстінде айтылған сөзіне Тіле- КЕКСІЗ сын. Зілсіз, кек сақтамау. ген ішінен күледі (Иманжанов). КЕЙІСУ кою етістігінік ортақ етіс түрі. КЕК7ЕНУ ет. Ызалану, өштесу. Зүлым КЕЙІТУ ксю етістігінін взгелік етіс түрі. жауды қанша.шк жирене жек көрумен КЕК зат. 1. Өш, өшпеиділік, жамандық, ғана, оған қарсы қаншалық мықтап кастық. Агайында өкпе бар да кек ызаланумен, кектенумен ғана жеңіске жоқ (макал). Тугалы қапас көрмеген, жетуге болмайды (С. Қ.). Кекіректе кетер кернеген (Сейфуллии). ҚЕКТЕСУ кектеу етістігініц ортақ етіс 2. Намыс, ар. Жауга семсер сермеді, • түрі. ызалы сүлу ер жүрек Ж ауға кегін бер- КЕКТЕУ ет. Кск түту, кск сақтау. Көрген меді Жараланды келіншек (Қалауова). қанды азапты Кектеп қорлық мазақты ->■ Кск алды — өшін алды, каруын Жүмыаиылар зудесіп, Октябрьді ор- кайтарды. Неміс-фашист басқыншшя- натты (Малдыбаеа). рынан кек алып оларды құртайық КЕКТІ сын. Ызалы, ашулы. Кекті кәкірек, (Сталия). Кек сактадм — біреуге атты скүрек, Бүгін от боп лаулайды. кастсрін, қаһарын тігім, вш алды. Ашынған ер, болат білек, Кайратқа КЕКЕҚ7ЁУ ет. Мазактау. кексту. Қүлмең- қайрат жалғайды (Малдыбаев). деп келер көздері. Калжың бас келер КЕКТІЛІК зат. Өшпенділік, кек сактау- шылық. оздері, Қекектеп, секек етсм деп, IIIоиі- қа туар сөздері (Абай). КЕКШИТУ кекишю етістігінін езгелік етіс ҚЕКЕРУ от. Кекею. кекеу. Үйренбейді кі- Л'рі. сіден, Кіржіқдеп жүріп кгкерді, Әр- КЕКШИЮ ет. Кекжшо. менменсііту. Шікі- жерден-ақ көбейер, Ажарлықыз, мал• рею, кекірею, кейкню. Колонисгер дыңыз (Абай). скамьялар мен барьсрлгрде кекшгап КЕКЕСІН зат. Мазақ. келеке, ажуа. Іс отыр (ЛАакаренко). бітпесе жігіт қасып шекесін, Ертең КЕКШ1Л сын. Кек сақтағыш. өшікксн оған қызы айтады кекесін, Графикті адамнан кек алушы. Кекаііл болжа, сыйлямаса бүл жігіт, Сол қыз мұның копшіл бол (макал). танытар да көкесін (Ерғалиев). ҚЕКШ ІЛДІК злг. Кек сактагыштык. КЕКЕТУ ет. Мазактау, кслсмеждеу, мука­ КЕКІЛ зат. Баланын нсмесе жылкының зу. — Кекетпессң дг усетеді ғой — деді мандайьзндағы бір шоқ кыл, немесе Лиза академикке (Ерубаев). шаш. Шоқпардай кекілі бар, қамыс ку­ КЕКЕТІНДІ сын. Мыскылды. сыкакты.— лак Кой мойынды қоян жақ бөкен ка­ Той болатын бопты — деді Аскар кекс- бак Аузы омыртқа и/ыгыңқы майда тінді дауыспен (Муканов). жалды. Ой желкелі үңірейген болса КЕКЕШ қ. тутыкпа. сагцқ (Абай). Жігіт қырын қарап, КЕКЕШТЕНУ ет. Тутығу. Ықлас тілі күр- атының кекілін сыйпап түрды (Өзбск меліп, кекештеніп қалды (Ерубаев). әңгімелері). Кекіл түй д і— смбаньіп, КЕКЕЮ қ. кекірсю. бел байлап кірісті. Екі аудан үдай бол- КЕКЕҢДЕУ ет. Секектеу, тумсығап кете- май екі жақ боп, Айтысқа кекіл түйіп ГУ. «зін жогары устау. түстік жеке (Кебдіков). КЕКЖИТУ кекжию стістігінің взгелік етіс КЕКІЛІК зат. Жабайы кұс. Алыстағы түрі. тау жакта үлардық шулаған үні кү- КЕКЖИЮ ет. Кекшню. кекірего, кайкию. лаққа келеді. Кекіліктер де шықылық Мэжит қызметі үлкейгеннен Сері кек- қаққандай (Сыланов). жиіп ешкімге амандаспайды. КЕКІР сын. Қырсық, кесірлі, кесеиатты, КЕКИТУ кекшо етістігінік взгелік етіс тү- мен-меи адам. рі. КЕКІРЕ зат. Биол. Бойьг 20—60 сантиметр КЕКМІО ет. Орынсыз шалкаю, мен-менсу. болады; КЫЗЫЛ бас гүлді, тікен жапырак- Ауылымның қонған жері <гСүлутөбв», ты. Тәлімі егіндерде көп кездесетін кә- Іңқар-ау кекиесің сонша него? Үш жүз дімгі арам швптің (кургй) бірі. Қүзде де елу алты еңбегім бар, Ақшам да, біэ малымызбен бірге қырда мекендейміз йстыгым да тобе-тобе (Токмагамбе- тов). Бүл жерлерде қүм болғанымен ащы сортаң. жантақ, кекіре гүл шөптер бі- КЕКСЕ сын. 1. Орта жастан асқап адзм. тік ишгады (С. Қ.). Ашаң, салқын жүзді Каражан, бүл КЕКІРЕИТУ кекірею етістігініц өзгелік күнде кексе тартқон (Оуезов). 2. Ай- етіс түрі. такср, ку. зәлім. Ойтеуір свз жүбатып, КЕКІРПЮ ет. Балдсиу. әлдекандай болу. күн өткізді, Кейбірі бір жанпан үміт. мен-мен. Кеңсе барсаң кекірейген, 7*-

к ғ к іР ш о іш л ік — кслу 283 к иошы і і \\ : р К > :>чри: л іі- оі'істарымыздың барлығын тіпті душ- рйген. (бюрократ) /Һ\\:һ»у К : г г ш і Г*г.‘- п андарш ш з да а.исмг.ыз моііышіач ярейген (Қ\\-.иі!л::'':і«іП отир (Сталии). ШІІРЕШІЛІК л .т Л«. Н1І.1ІК. КС. П м ғ ж \\ . келеке. КІ--Д !; '*И-ЖДЕУ ң. келскслеу. коюиік. і: С)К‘ КІиІССЛ уст. Сндігі. койіигі. Әбіш биыл ЛІКІРТУ кокір;. тагк да П ет ербургу барып келс.у >ГхІрУ ет. Ішт. м і а:і ,г .пі!Д УпЫЛ °Щ Ын тамамдап қайтатыныы Деркенйийга айгты (Әусзов). (газ) зуыід.ш шыі.ір'. /.’. ;•>*< 7>(<*і( КЕЛПШГ.К з<іг. Болаш ак, алдагы уақыг. хгіш д е .--д е д і м.гцднйы териіігсн Ленин бабам бастаган, Келешектер сгнікі Тез адам бол, қарақтар. Сендер Векен. кекіре і нйлеп (Мединой). олсм көрікті (Муқамов). Тықға Оаи- ланысты оркім өз кедешегін оэіниіе КЕКІРІК зат. Лі К.п .іііімм »*>■».і і .» :пьп қургысы келеді (Қвктрм лсбі). ЖОЛиМСІІ ШіДКҢ.ЛІ г.а:» 4- К скі- КГЛСА11 зат. Кслінін туйгіші, үнтагиш. ?'ігі з.иы • • .і. н.і ;.ш м м .ім и ц И и;* Тсрісі тоэган тулақгай, кескіні келте келсап спакты, ат жақты тілмар қара см коргм.ім;»імн;:ипк!ім:« » і.: і|м.!іі.пі | 'Чтіиіп ЮМККЛМ ІІІ. II .І\\.1 1:і>I' I ; 1 I> Кекірісі о.іып купті і ...г шпцжчр- < Щ кекірнт. мслпіы. іч )\\ пиің иіал сді (Тәжібаео). К1:Л’11\\ сын. Қ ысқа, шолақ. Кеңеспен кес- кірпі ііімц» кеы тпн келте болмас (мақал). Копан­ КГЛ6ЕТ зот I. Ги і -.міл і . ш- іні. іур. тү.і- га. кескіи. мүуін 1\\м.і *мгл і . д.ч/.нт- ных, торсық шеке, келте мурны да ха­ ке, Дзулет бігил ммб.тк.*. /йі.гы.исыз м е ін турган жоқ (Ваязктов). \\імыц тойыміыя. Цп.хды (іи.һпі жор- : КГЛТҒіК қ. колте стістігіпің ирык- н*ге (Дбай). */*гч)і>г гур Ж а.нінбее тің КііЛТІ.ЛЕНУ келтелеу й^згындоц /І^м.ішм хчн пі.һчіи Оіша-1 К П сыз стіс турі. Кыскалау. Маришлдың сукдай Кариеиқ қир. «лды /ш и кел- \\ ЛТЕЛЕУ ет. Лт'не Ср.йктің ерсн ч.л<* •) ір,о сг.чдиЛ кслтелеу келген қыр мүрнының астын- (Тілсков). 2 Л»к.‘ !»«г іо бу* Оспч бармах, басындай қою х;ара мур- №* сезімнеп (?/§'•• іг: оміп ке.іб.чі, тын көргенде Гозороатық тап өзі еке- Кергеч дэім кояімксн ТеміргауОың нін Есей анық білді (Нүраейісов). <$р*гі (Жарокоп). .. КПЛТПЛЕУ гт. Кыскалау. Маршалдың КЕЛБЕТСІЗ сын. Қнрік«‘і*. сіі'.. *. •'І/Кіір* ;ыз д м. — Охың '»! '•< п .\\ жизыгы Серғазыдан сыр жасырған жоқ, Гай- СҺГ< у.п ' Л . - н . - ч . А.М шаны көргеннеп гашық болып, айтты- ся, харымлич[ оол ■\\П туси усақсы райын десе, тонынық хслте.йгіне жа- зып жүргендігіне дейін айтып қамы- *хен гой> — <>. < о.і <!!\\ г': ғыңкырады (Квбесв). рЕЛ5ЕТТ1 сын. ! К « ; і» ’ пр . квр КЕЛТИТУ келтию етістігініц взгелік стіс **ы. сымбатіи .*м«үУ«‘ !\\-::дЛіі.. К1 у\\ уд.еуг'д‘л қ>.і.:ң КЕЛтТүГрЛі.О ет. ІІІолтню, кыскару. яаіиты, Ң.ІМС ГГі'.-1'.. і. '. КЛ‘ог. ңуі>а- лайдай Сір кгліб егпи м і.! н» і) .. /К и ы р ха КЕЛТІРТУ келтіру етістігінін өлгелік стіс <*еке ел ЖСТГІ, Бір ' 'ІТТ,* і’П * К Е Л:П;-іР: У кслу отістінін езгелік етіс турі. Ьатыр.иірдай шУ'.ю'н.! ЛрыСіаіОак \\-с£&Регті (Банг.ш гиі. К ЕЛ ТІРІЛ У келтіру етістігінік ырыксыз к- іБЕТТіл іК зит. К«піяті.і:к. сымОзгты* К ЕЛсТтіІсРІтНүЛрі?. сын. Ж анама, ауыспа (мяғ- ЛЫ*- на). Қейбір мағнасы Оар соз сөйлемде \"^Л Е эат. Обл. Ғіао. — .1 \\ қойОың кгл- ббаассққаа ккееллттііррііннсдпі ммаиғтниауд«а қолданыла- қара қойдо.ң к ,\\ю .\\ і. мгн кудай- тын б5олгғап (Сауракибаеснв). ЛУ ет. 1. Көзлеген лсерге бендесі — дсгенОі о,- н а г а з деп К Е жс*УтГу\\/. бккббаеерлеелдллдуі хүрміз ғой. ■— г)іч); Егбо.: луйк мсн Б ір куні біздің үйге Ддмелі хҺ^ІгДЕ^ Қогзаат^. с0з.5о.1в, »3.. Мзс.-іК - Кз.чгап. ксптірш ағл^гин ж;.сяг.;і*. чыска шск- (Ерубаеа). 2. Ддамнын жасьшың пар. .г.і..л.іібсіррге мтволпшусир, ге лт..о,.л.,у.ы. . Мжэегуі. Ма­ рриияямм ЖЖ паггоорр аегсн орыс қызы. ПОнн ал- *•’ЛЕ заг Ортд. ел а расы. Бөхсей оул ттыы,, оонн Сжжөеейтп/іісгесемдакосеолъг—т»еу-нрп. ыикПпезітгпо(ллХыыакклыкммаа©кшлнеаа- 1<*ртысты гуе-.и қ-хігсч ім.*і’г. ж о.іхек ,:і). 3. бастап көргонді хиқу.і дмі білгсн. ло.і- КСтбіе-ер,рр-кееесіалпллммааа./ііііііттттьыһышінлл,,ыыгп,обпа^ксеыөккмаа оскшше__тіі_ліс_ікт_і_кктсьрізммсеен- с'а* келсе, 6>м хо.гм Күгг.ибайОы •іегг сс.шп гп.чегг'.ин. поп а.юы нол тіи аткара!ттыынн ееттістіктер турі. Е кпія дгііннліңЧ үү,.дй..іі ккөәррііккттіі ке%слоем—доілг™т(мг.ЙасМнкала).сыьіСрэа ь-гпіНтек ^ып сл.*іл\\ іЛчсмов). лМеемніміңдідеайутшақйыымн, ке_._хе__д_і,_ ЛАллшшыы ммеешні ^ДЕҚЕ лдг. Л\\азак. күлкі. келемгж. *Г* касыңа (Сыздыков). 4. Мсрзімі, уакы- ■и**, тубі — қор.іе..л Оап, Бо.тпмыз қуР V^-•Чп£Е‘УҚЕКЛе Е(У «;т1V.-:*>МЫЛа)ч.ақтлу. күлчі гту. ты ж---с-т--у, ЯОлоллааттыыии ккуунніі бттеуундд*ыық*а\"»рлдд, ..ККмаэ-­. лемеждеу Лсбазич-: ГІотр^ <>?м кес' Де.и алысы — үскірік, аяз нініч кем'кслеп қы зкқ қа.іжыңга пи ре қудаң қыс келіп, длек солды . „\"олдырады іНүрпокіс »а). (АбгП). + Жеуге кследі — жетілді, к ^КҒ.ШІЛЛІК <лг. С • ч-.. :лйлмк. »э*л * игсті. 4- Кемеліие келді — әбден толыи КОЙЛЫК. жетілді, квздеген мақсатка жетті, му- Г’-\"1ЕЛІ сыы Курлолі. млл. Ка.іе.іі ?■\"-

284 КЕЛІ — КЕЛІСІМ ратка жсггі. — Кемеліңізге келіп, капиталистерінің өкілдерімен алдын- багымыз асып түрғанда, ескі жүртқа ала біраз келіссөздер жүргіздік қайта қонбайық дегенің шеккі емес, (Сталин). шалым — деді Дэмелі (Омаров). + ҚЕЛІССІЗ сын. 1. Қелбетсіз, түрсіз. суй- Қолдал келді — іскер, жұмыска кабі- кімсіз. 2. Ланыксыз, орынсыз, сәйкес- леттілік. Ко.гынан келген қонышынан сіз. ОасаОы (макал). •+ Ойға келмеді — К ЕЛ ІС СІЗДІК зат. 1. Сүйкімсіздік, кед- умытылды, еске түспеді. Лғаш соқа, бстсіздік. Түрімніц кемссіздігіне эуел- желқом ер, ашамайлар, Күн болар қа- де үялып журдім (Дефо). 2. Лайык- латүғын ойға квлмей (Қуанышбаев). сыздық, сәйкессіздік. үйлеспеушілік. + Кезі келді — керек болғанда, ка­ КЕЛІСТІ сын. 1. Келбетгі. сы.мбатты. Ояз- жет болды. Мансагі жоқ өлеңімде жал- дың қасында сүлу көк козді, келісті, ғыз қуған, Таймайды кезі келсе оттан, толык, денелі, аппак, етті мадам бар Судан, Жанындай совет халқы н *сы- (Әуезов). 2. Сай, сәйкес, лайыкты, рым сүйген, Ғ.ржетксн соған еріп, со- жарамды. Бүл ғаламды кордің. елше- нан туған (Саин). + Келісімге келді уіне ақылың жетпейді, келісті көрімді- — келісті, сөз байласты, шарттасты + гіне жэне қандай лайықты жарастық- Іс оңына келді — бір жүмыстыц ой- ты закүні мен хсаратылып, оның еш- дағыдай орындалуы, жолы болды, сәті бірінің бүзылмайтүғынын көргсі^ түсті. + Шамасы келмеді — олі жет- (Абай). педі, әлсіреді, калжырады. + Айтқа- КЕЛ ІС ТІЛ ІК заг. 1. Келбеттілік. 2. Үй- нык келсін — тілегіы қабыл болеын. — лесімділік, сәйкестілік. Жеңгей, — деді Нүржан козін Назгүл- КЕЛІСТІРУ келісу етістігінің озгслік етіс ден алмастан, — Мына валаң тек тірі түрі. болсын, бақытты ешкімнен сүрамас. — Айтқаның келсін, қарагым — деді КЕЛІСТІРУШ І зат. Келісуге себепкер адам. ол (Әбішсв). КЕЛІ зат. Тары, бидай т. б. донді дакыл- КПЛІСТІРІЛУ келістіру етістігінін ырык- да-рды түнетін, ұнтайтьш катты ағаш- сыз етіс түрі. тан я шоныннан жасалатьш кұрал. ҚЕЛІСУ ет. 1. Бітімге келу. Ж еня бірге Үіи жерге үлкен ағаш келіні орнатып дайындалуға келістік қой, кетіп қалма алып жүмыскер қатындар келі соғып, (Шаймердеиов). 2. Сөз байласу, уэ- бидай түйіп жатыр (Әуезов). дслесу. Әмірхан сездірмеді ііикі сы- КЕЛІМ: келім-кетім кісі эат. Келіа-кету- рын, Қеліскен Ақбөпемен күпі бүрын. шілер. Естіді ел иіетіне келісімен, Келед деп ҚЕЛІМПАЗ сын. Қслгіш, көп келгіш, ксле Ақбөпеніц күйеуі үрын (Байзаков). 3. беруші. Жылқы алыстаңқырап кегкен Ж арасу, үйлесу, қону. Тау тасып, ең- кезде, қос.тың маңайына қасқыр келім- кеигенде теріскейге, Шалдырды атты паз болады (Мука нов). бір тегіс жерде (жауынгер) Жарына К Е Л ІМ С П К сын. Шеттен келген. консы. өз киімін киіндірді: — Карашы. ер Осы күнде де қазақтың торе нәсілде- киімі келіспей ме?! (Орманов). 4. Рн- рі озін <біз татармыз» деп айтысады. залык білдіру, көну. — Сен елкақды Онысы: біз келімсек емес, түпсіз емес, бүзба — деді. — Әрине, енді бүзбай* таза түқымбыз деген орьінға айтыла- мын, — деді Райхан. Осыған келісіп, ды (Абай). олар мектептегі елкага кстті (Баязи­ КПЛІН зат. 1. Баласының әйелі атя-ана- тов). 5. Акылдасу, пікір алысу. Нүр- сына кслін болады. Кызым саған ай- жан ойын аиш қ айтып салды — Мет- там, келінім сен тыңда (макал). 2. мен келіспеді деп ертең Максимге күң- Күйеуге тигел әйел (өз туыскаидары- кілдеп жүрме — деді (Әбішсв). 6. нан баска) күйеуінен үлкен әйелдер Луыс. Ретін табу, жөнін келтіру, бабы мен еркектерге келін болады. табылу. Сақтау жагдайы кёліспесе, К П Л ІН Б А Р М А К зат- Тәтті жем істің бір қырқылған жүннің нықтылығы томен- түрі. Жапырацтардың астынан келін- деп кетеді (Ермеков). Азықтандыру, Оирмиқтық, тербаштың, қара жүзім- бағу-күту жағдайы келіссв, қоиды жы- нің қою күрең, жадра жасыл түске. лына екі рет немесе екі жылда үиі рег боялған іиоқтары төгіле са.гйырайды қоздатуга да болады (Ермеков). + (Кербабаев). Көкілі келіспеді — көңілі жараенады, КЕЛІН-КЕПІШК зат. Жас әйелдер, келін-і үнатпады. іпектер. Ага-іні, қүрбы, қурдас, квлін-1 КІЛІСУШ ІЛІК зяг. Келісімге келушілік. кепшік, Лйналдым аузьщдагы ақ ті- КЕЛІСІЛУ келісу етістігінін ырықсыз етіс леуден. Битырга бак, тілепсің, орле \\ түрі. депсін (Бскет батыр). КЕЛІСІМ зат. 1. Шарт, бітім, келіссөз. КПЛІНШКК зат. Жас ойол. Жақсы болсаң\\ Коңіл бірлігі кемсіммен болмайды, келіниіек, Бола кврме ерішиек (Қуа-1 өэінен-өзі қосылады. Өзінен-өзі айы- нышбаев). рылысады — деді Жанат Жомартқа КЕЛІССӨЗ зат. Келісім, мемлекеттер ар а-! (Мұстафин). >- Келісімге келді — ке- сында мацызды мәселе жаиында пі-; лісті, уәделесті. Келісім берді — ри- кір алысу. Осы жуырда біз герман. зашылық білдірді.

КЕЛІСІМ ДІ — КЕЛІСІНУ 285 КЕЛІСІМДі сын. Жарасымды, үйлесімді емес шалым, — деді Дэмелі (Ома­ ров) . Ш ісімді тзтті ой. әр іиеберлік, Куант- пас ойын қозғап пэлен дерлік Өя КЕМСНГКР ксмсңгср. кеудесін &зі аңдып, бой салдырмпй. ККМКҢІ І2Р зат. Данышлан, дана. Түлғи- Тоқымдшы бусанбас неткен ерлік• (Лбай). сы түтае түрған бір талант Аиған жок КЕЛІСІМПАЗ сын. Келісімшіл, ымыра- Денин кемеңгер созі (Бсйбігшілік жа- шыл. Меньшевиктерге тек реформисты сасып). үйымдык, жағынан цалыптаспаған, II КЕМЕР зат. Өзсннін, көлдік жисгі. айиа- интернационалдық оппортунистік пар- ласы, жағасы, жағалауы. Лвгустың ор­ тиялары турпиттис келісімпаз уйым *сна керек еді (КПСС уставы). та кезінде де бір тасып қоятын Сыр- оария, Сырбай жағасына келгенде.ке- КЕЛІСІМПЛЗДЫК зат. Ымырашылдык, мероі толтыра екпіндей ағып жатыр келісімшілік. Меныирвиктер өэдсрінің екен (Муканов). Кемер белб<;у — келісімпаздық тактикасы арқылы зснпелснген қайыс белбеу. Бексүлтан түрып, оқыс ы рқш дап күліп жіберді волюцияға бөгет жаеады, жүмыаиы- де, окуан белдің жоғары жағынан тарт- лардың едзуір бөлегін шатастырды қан жалпақ кемер Селдігін алып, үс- (БК(б)П тарііхы). тіндегі иіапанын желпінді (Сыланоө). КЕМ сын. I. .Аз. жстпсу, холма у. — Кем КЕМЕРДЕТУ кемсрлеу етістігінін өзгел(к кушпен тең түскенімнің өзі озғанға етіс түрі. есеп — дсді Мажыра Койіиыбайга КЕМЕРЛ І-;НУ кемерлеу етістігінік оздік (Мустафин). 2. Жаман. наш ар, сапасы стіс турі. төмен. осал. Ең кем болғанда эр пут КЕМЕРЛЕУ ет. Жнектоу, судын жерді мақтада жиырма вес түйін болганда каэыц жан-жағына жайылүы. Далада совхозда жиналатын усеті миллиард майда-иіуақ көктем айы, Қар еріп, су бес окүз миллион түйін бар (ӘбдіКа­ кемерлеп кетті сайды (Молдагалиев). дыров). 3. Мүсэпір, кәріп, мүгедек, КЕМЕШ сын. Ішті, кең (ыдыс т. 6.). кемтар. Ол бір кем адам. + Ком бол- ККМЕШІ эат. Су жол кызметкері. Бізке- мады — кор болмады. Қең болсаң, кем мешілсрдің қасына келгенде күн д>> болмайсың (макал). батты. >с.МБАҒ.АЛ сын. Мүсәлір. Ж үрмісің есен- ҚЕМЗАЛ қ. камзол. аман кең саңлақтар, Көк мұзда тага- КЕМИЕҚ сын. Кайкы иек. Ол кейкі түм- сызат тайғанақтар, Сарыжак Сайма- сыгын аспанға көтеріп жүретін кемчек саймен аманбысың, Аіи-арық кемба- біреу скен. (Әбішев). /Д 'і мен сізді жақтар (Ш ашубай). КЕМ-КЕТІК зат. Жок-жітік, жеті.чсіздік, КЕМДЕ-КНМ. Өте снрек, ілудс-бірсу. Ду- кемшілік. Сексенее кслген шағымда, ние жүзінде қазацтан үзпқ амандаса- Домбырамды кблбетіп, Мен жыр.гамай тын ел кемде-кем-ац болады (Мусіре- кім жырлар, Бақыт цүсы басымда Ту- лов). генделді кем-кетік (Байғаннн). КЕМД1К эат. 1. Жетіспегендік, яздыіс КЕМПІР зат. Ж асы үлғайған. қартайғая ойел. Қемпір командирді қүшақтапөк- Һілгалдын, кемдігі салдарынан ауыл- сіп жылай бсрді (Омаров). Шриашылық дақылдарының өнімі тү- рақты емес (Кэкімжлнов). 2. Жоқшы- КЕМПІРЛУЫЗ эат. Лтауыз. тістеуік. Ко- лында балғасы мен кемпірауызы. бар, лық, тапшылык. кіріптарлык. Кемдік- жэиііктердің қасында Баянды уста аз ~ІҢ кссіп бүғауын Енді азаттың қүсы бөгелді (Мүсірепов). боп, Халцым, кірді берекең! (Жам- КЕМПІР-ШЛЛ зат. Қартайган адамдар был). 3. Қемістік. Есейдің қазіргі кем- (әйел-еркек). Түн болса-оқ, қатын-қа- дМ — қүлағы (Нүрпейісов). лаш, кемпір-шал топ-тобымен әр үйге КЕМДІҚҮН Дз кун. Кемдікүн қызық дәу- жиналып, түн күзетсді (Омаров). рен тагу өткіз, Жетпесе біріңдікін бі- КЕМИІРҚОСАК зат. Күн нүрымсн жак- рің жеткіз! Күніиіліксіз тату бол шын бырдаі! кұбылып шашырал төгілген көңілмен Киянатшыл болмақты естен турлі түсті дога торізді, жарык. Са- кеткіз! (Абай). маладай жап-жарық, Кемпірқосақ тар- КЬМЕ зат. С\\' жолымен жүретін кэтыкас тылды, Кок жүзіне нүрланып (Эзір- күралы. 1/окаттшІ қарайған кемелер- баев). . дің тутінді мүржалары биіктеп, шаты- КЕМСЕҢ: ксмсен кагу ет. Өксіп жылау. рьг көтеріле түсті (Бакбергенов). ҚЕМСЕҢДЕУ ст. Ест аузын кисандатып КЕАІЕЛ зат. К^хер жерінс жсту. әбден қүбылтып жылауга ыцғайлаиу. Кария толыи, жстілгендік (шек, өлшеу). Ж «-| на дүние жайнады, Толысып бүгінке- ; аппақ қудаіі сақал шашы, Сүиеніп мелге, Алтын кун көкте ойнады, Нүр таяғына кемсеңдейді, Көзінен шықпа- төгіп байтах, кең елге (Сәрсснбаев). Алматының өнбойындағы қалы қ в а .о -, ған соң сораң жасы (Көшімов).—Мы- дік кемеМліне ке.лгре мәиуленіп тұур (.Му.- капов). + Қемеліне келді— көздеген на селоданмын — деп колхознаяөртен- мақсатыпа жетті. мұратқа жетті, әб- ден тольт жетілді. — Кемелімізге ке- . ген селоға бетін бурды да. иегі кем- ліп, бағымыз асып түрғанда, ескі жуот­ ца қайта қонбайық дегенің шсккі сеңдеп қоя берді (Әбдікадмрон)- КЕМСІНУ ет. Көңілгс ток санамау, кем кору. Жамалдың көңілінде нс не басқаны кемсіну оеген хсоқ (Мус­ тафин).

286 КЕМСІТУ— КЕНДЕ КЕМС1ТУ ет. Қорлау, кеміту, төмендегу. зен сиякты сүт корскті жячүарларто- Тарбиеиіі есебінде Мэдинз озін кем- бы, кеміргіштер деп аталалы. 2. ІІІай- сіткен. емес (Шанмерденов). иағыш насекомдардыц шайиап кеміре* КЕМТАР зат. 1. Езілген, каналғак адам. тііх ауыз бөлімі. Таракаышн. болмаса Күнсіздерге күн болган Жер жүзіне шегірткенін ауыздарында болатын ау­ нур болган Ақылдың кені даныитан ыз бөлімдерін шаннағыш не ксміргіш Езілгенге қол берген Қемтарларға жол деп атайды. Үйткені насекомдар она- берген Заманның ері арыстан (Жам- мен шайиап, кемірсді. <5ыл). 2. Жеткіліксіз, аз, тапшы. Бро- КЕМІРТУ ксміру етістігінің өзгелік етіс түрі. эняің мал-жаны таланып бітіп, өзі қа- тын баласымен қашып шығыпты. Со- ҚЕМІРУ ет. 1. Суйектіц кемігін тіске салад нымен ііиерге-жеуге, ки/оге де кемтар шайнал майын сору, мужу. Сол манда соғып бір қилада жүрген уақыгта қа- \\ тықырлата суйек кеміріп тун сақшыси — иттер жүр (Длдабергснов). 2. Ауыс. ланың жімі бүйрық шшиты (Алтынса- рин). 3. Жарымжан. мүгедек. Кемтар- Жср-жебіріне жету. ларға жол берггн, Заманның ері арыс- КЕМІРУШІ зат. зоол. Алдынгы куроктіс- тан (Жаыбыл). + Кемтар сокты — тері ұзын әрі өгкір келген сүт коректі жетіспеді, мүқтаж болды, ділгер бол- жануарлар (тиын, коян, суыр, күзен). ды. Кемірушілероен тайгада таралганы ақ тиын., қыс агарып кететін йа; қоян, ор КЕМТАРЛЫК зат. 1. Мұктаждык, тапшы- лык. жетімсіздік, жоқтык. О.і бала, қопн тек Европалық бөлімінде ара.иіс кі.к біледі, кемтарлықтан құсты сату­ орман жүлдесінде гана болиды (ССС15 ра жүргенді-ау? оеп еді бала іиешесі геогр). тұрып, менде солай ойлаіімын дсді ҚЕМІС зат. I. Кемшілік, жетіспеушілік. (Алгынсарин). 2. Мугедектік, жарым- Каралас, эркімдерге болар кеміс Ша­ жандык. Үзілген топшы ұшу қабіле- га ма барлық жерде бірдей лсс.«іс, тінен айырылып, қаз өмір б о й қанат \\ Мейлі махаббат па. атақ, бақ па Үі- қсгып кекке көтсріле алмастол кем- \\ лейді батылдықты бәрі тегіс (Есев- тарлыцца ушырады (Дінислампз). берлнн). 2. Мүгедек, жарымжан ( а ^ - КЕМТІК сын. 1. Қемістік, кемшіАік. же- лы, болмаса, баска бір мүшесі кем). тіспегендік. Сынықтың сынып Оігті 3. Аз, кем. Егісте кеміс болгандык, мертіктері, Жетілді кет-.лгеннін кем- { Асырып өнім бермесе. Арланамыз жол- тіктері (Керімбеков). 2. Мүсасіо, би­ дастар, Сенің ісің кем десе (АіһіаОек- шара. Б ірі— оқсақ, бірі — сокып. бірі ұлы). — кемтік, Киімі — жүз қүраиш жем- КЕМІСТІҚ зат. Қеміиілік, жетімсіздік тік-ясемтік (Абай}. кемдік. КЕМТІЛУ кемту етістігініц ьірыхсызетіс ҚЕМІТУ ет. I. Азайту, кішірейту, кыскар- түрі. ту. Социалисты революция тілдердіц КЕМТУ ет. Опыру, шетінеи сыядыру, ке-1 санын кемітпеді, қайта кобейтіп отыр- міту. ды (Сталин). Социалисты жарыстың КЕМУ ет. Азаю, кішірею, кыскарч*. Өткі?н негізгі міндеті енімнің езіндЫ бағасын үрыстардан есеңгіреп ңалған немістер! кеміту (ҚКП V съезі). 2. Корлау.кем- кейікнен тың күіитерін экеп кеміген сіту, тен керыеу. Менімекен айтысгм, қатарын толықтырып алды да, »о жер­ Кемітесің кедей деп, Васқа сөзді тап- дей алмалап контратаки/ и шы/ а бас- пайсың (Жамбыл). Беделін кемітті гады (Нүрпейісон). — беделін түсірді, қадірін кетірдз. КЕМIIIАТ қ. кэмшят. КЕМІТІЛУ кеміту етістігінін ырықсызетіс КЕМІШЛІҚ зат. !. Олқылық, ксмістск, турі. жсэімсгадік. Ыбрай өмірдегі кемиіілік- КЕМ зат. 1. Жер астынан казып алыіш- терді көріп қана қоймады, оған нара- тын көмір. темір, алтын, күміс сііяктгі зылық білдірді (Акынжанон). Совет казбялм заттар. Таулардың қойнык мамандары бертін келе мазай қойы- ақтарып, Тагы да кекді тобамыз. Жа- ның кемийліктершің бәгнн де жойды. \\ дағай жатқан далаға Жагалай шамоы (Ермеков). 2. Ауыс. Жокшылық,тап- жағимыз (Шнпян). 2. Ауыс. Мол ка- шыльгқ. Әкетті тілден-тілл' е.г тара- зьзпа, банлык. Ленин шалқар асыл ке- тыл, Жырыңның қадір тутып орэірәр- ні, Ленин а\\ы л кемеңгері, Үлы өмірге пін. Таріиылық, кемшіліктің бзрін кө-\\ тартқан желі, Өркендеген совет е.іі ріп, Айырып эр дэуірдің білдік пар- ' (Қалауова). к,ын (Айнабекүлы). КЕНГУРУ зат. зоол. Австралияда бола­ КЕМІҚ зат. Малдыц кеміруге болатын* тын сут коректі, кал га карынды арт- жумсак майлы сүйегі. Кемік сүйек, кы аяқтары үзын ан. сорпа-су тимеген соң, Үйде иг жоқ. ! КЕНДЕ сын. Кысқа, кем, аз. Тәңірі сорлы тыи/қан аулап, қайда кі-рсең (Абай).. етсе бонде, Не бітірер қүр жылап, Жі- Байдың багы жер еді, Канвайгуғын | еері жоқ, ақылы кенде, Жанбасыңнан зкерігі. Қолында бо.гып қунжиды, Май- жат сүлап (Абай). 2. Мүктаж. тапшы. лы басы кемігі (Әбдікадһіров). Жердей біз ел кенде емес, жерде бар ҚЕМІЛУ кому етістггікің ырықсыз егіс (Жароков). + Кенде каллы (болдыI түрі. — кеш калды, кейін каллы, кур кал­ ҚЕМІРГІШ зат. Биол. І.Тиык, қоян, ку-» л ы .— Карағым осыныц .. кыл. Ішкен

К Е Н Д ІР — КЕҢДІК 287 менен жегенге моз бон, мойны басы да сөйлей жөнслді (Алдабергенов). былқылдап, ақылдан да, онерден де бас киімін жігіт кейін жылжытып, кенде боп жүрген бай баласы аз ба? Каита-қаііта кеней Оерді тамағыи (По- Осы ала кигазыңнан айрылма — деді ғалиев), Зерг Абайға (Оусзов). КЕІШ УЛІ сын. Күшті, тегеурінді. Кснеулі КЕНД1Р зат. 1. Луьілшпруаиіылығына қара бултпын, Каба хсаумай аиіылмап лайдаланагыи глб.чкты осімдіх, тал- (Алтынсарин). шығынам (сабағмнлк) аркам, жсп есі- КЕНЖН сын. 1. Баланын ск кішісі, сцсо- леді дс дәиіисн м.ій алыііады. Агро­ ц.ынан туғам бала. Торт-бес үлдың ар- ном Темір де Уақыттан кеиін қа.тмап- тынан сүт к е н х с боа тугаи соң, атын ты. Кендір е*у жөыіндс Диссертация Балсары қоіПаи скен (Мүкамов). коргапты (Олімбасв). 2. Қсндір өсім- 2. Кеш туған тел. Жүгірді артти кен~ дігінен жасалғаи аркам, жіп. Ж ұмыр- же козы, Оаласа үқсап жалбаң-жал- лап өрген кендір жіптің түрі, гүсі те­ баң (Әлімкүлов). Кенже туган қүлын- лефон сымыпич ажыратирлық смес дар болдырып жүруге жарамады (Мү- (НұрпсПісов). Кинардың аузы н согіл- каяов). -4- Қснже калды — артта кал­ мейтін стіп жіцішкс кендірмен нсмесе лы, кейін қаллы. Кенясе каАҒон ха- туда лсіппсн тіседі (Ерм еков). 4~ Ксн- лықты алдықғы орыс кздснистіне ка­ дірі кесілді — ашгыктан олі қүрым рай үндеу, сөз жоқ, ү.іы. уақаға еді жүдеді, арыктзды. (Олімкұлов). КЕНЕ зат. Үсақ б\\ыи пакты паразит жаи-I К ЕНЖ ЕЛЕУ ет. Кейіндеу, катардан ксйіа Калу. Колхозды ауылымыэ алга қүлши дік. Койды қатыр қылатын, жай көз- сермеп кетіпті де мсктебіміэ бүрынгы ге көрінбсйтін усоқ кенслер (І:рме- орнынан қозғолмай кенже,іеа калыпты ков). Сонда Оо.гат қанатын, Кақты ңы- (Иманжанов). ран сермеді. Жылинныц са.ігин жара- сын Шаққаидай кекс көрмеді (Сор* КЕНТ зат. Ескі. Қала (кект халқы — кала Шібасв). халкы). Шымкент, Ташкент, Жаркент. КЕНҒ.ЗЕ зат. Ыпдым. жер клбаты. Күяр Маикент. арна Оолмаса. Күралар ма айдык көл? КЕНИИ зат. Молдык. молшылык. Колхоз- Кенезесі тоймаси, Кулпыра ма оида * дың түбі кеніш тірлігінің, Сайраған ең- бекіиінің бүлбүлымын (Халык акимда- *ер (Жамбыл). ҚННЕИ зат. Қішкогіс жсціл асык. Корга- ры> ■ КЕЦ сын. 1. Үлксн, мол, квлемді. Тау-кен сынды мен сақа Үшырамын кенейін. ииститутының кең залының іші толгап Жүртым үшің мсн қүрбап Жазисын студенттер СЁрубаев). 2. Үлгайтылгам, „ усаудың берейін (Ж амбыл). үлғайкан, байтак. Жасыл киді кең ба­ КЕПЕЛДІРУ кенелу етістігінін езгслік лам, ырыс, Оақыт Оір келді (Эзірбаев). етіс түрі. 8. Толык, тем. Соаегтік конституция КЕНЕЛТУ кеислу етістігіиіц өзгелік етіс совет азаматтарының демократиялык КЕНІЙУ ет. 1. Карык болу. рахатқа 6а- кец праволарын баянбы етті. 4. Ауыс. ту, молығу, баю. Отау болып үй тіктік Адал ниетті, кіші п ей іл Л ^ болсаң.кем Ен дэулетке кенелдік (Халык ақьмгда- ры). — Тау өзенін ескі аркасына.ч бұ- \\ болмайсың (макал). 4 Коң маидай — ж азы к мандай. Кең маңдай, қалың шаиі, рып дкетіп, сорапқа аунатып жі- Я бір кез, я қүлаш, Лқ тамак. қызыл жуз, Карағым Оетіңді аіи! (Абай). бгріп бөгет салса, суға кенелеміз —- 4- Кец х<ауырынды —ж аллак жаүы- рынды, кеуделі. Кең жауырын, білегі беді Ліочыт (Имакжанов). 2. Көшлі бүлиіық етті. Үйренген жан секілді қыз- толу, ырза болу. Кызыгын көріп ксне- лем, Луылдың да қалакыц (халық мет істеп (Абай). 4 Кен «ріс алды — акындары). кеп таралды, жайылды. -4 Аркасыя КьНЕП зйт. Дөрскі мата. Ж еңсіз кенеп ксцге салып — емін-еркін, жайбаракат жүру. 4- Кен пейілді — кіші пснілді, көйлек кисеи он шақты жас қыэ бала- лар, баска қуыршақтары болмаған қарлпайым. Кең пейілді кем Сюлмас саң. Акбүйраттың ұсақ тастарынан үй (м акал). 4- К Кеи толгады — тереи ой- лады, акылды. Әкем ақылды, терец ой- калап ойнап отыр (Мүсірспоп). КЕНЕР қ. кенере. лап, кең толғайтын кісі еді. 2. Кец тол- КЕНЕР1- лот. Ернеу, кыр, жиек, заттын гиеті. Қенереден орын тимеген жас ^ тады — түмтсн тарта сөйледі. АлаГши еармонымды тағы. қолга, Кызыл тіл қозының талайы астау іийнде хсүр сен де кеңінен толға (Халык акымда- (Коктем лебі). і ры). 4 \" Кен байтак—улан байтақ, үл- КЕНЕТ үст. қ. кенеттея. кен. Корғайтын елді, Кең байтак жер­ КЕНЕТТҒ.ІІ үст. Абайсызда, ьүтпсгсмі ж ер-і дь. Үмытар кім бар сізді (Токмағам- дек. омда жок жердсн. аяк астинән. і капслімдс. Телегей тецізіне көштіңі б(*тов). малтып, Халмқгың қаііпарынан Д іэр -1КСҺЩІК зат. 1. Жср аумағыныц улксндігі, бет іиітім, Сокдықтан мүдірмейді тіл | көлемділік. Жерінің асты да бай, үсті де бай Кеңдігі жаткаи сонау Европа- мен жагым, Кенеттен тез қамдакып дай (Тәжібаев). 2. Ауыс. Пшнәрссн» елсмеушілік, бейғамдык мінез. Баяғм ой, қиялым (Ж амбыл). бір кеңдік, еишэрсені елемеушілік, кец КЕНЕУ: тамак кенеу ет. Тамак кыру, мац-| ғаздану. Сағит ' тамағын кенеп алаы

238 КЕҢЕЙТУ — КЕПҚІЗУ қолтық бейғамдық сияқты белгілі қа- кеқщілік қыл (Абай). 3. Ауыс. Жох- лыптан басқа тук із жоқ (Мүсірепов). шылық, тапшылык. Әкстті тілден-тілге КЕҢЕЙТУ кеңею етістігіиіц өзгелік етіс ел таратып, Жырыңның қадір түтып орбір әрпін. Таршылық, кемшШктің КЕҢЕЙТІЛУ кецею стістігішк ырыксыз бэрін көріп, Айырып эр дзуірдің біл- етіс түрі. дік парқын (Айнабекұлы). КЕҢЕС 1 зат. Мэжіліс. Бүлар жастарынық. КЕҢІРДЕҚ зат. Көмейден твмеп карай орындарының әрқилы екеніне қарамас- кететін ткныс түтігі. Тыныс мүшелері тин, қалжыңдаса, қаі-ыса отырып, үлкен тыныс алатын түтіктерінен, кеңірдек- істі кеңсспен шешті (Мүстафин). -+■ Ки­ тсн қуралады (Цузмер). Әзірге олхах ксе бсрді — акыл айтты. өті мен кеңірдегі, мүнысы бауыр қурі КЕҢКС П зат. ист. СССР-дін мемлекеттік пен қыАтаміщца ем болады (Әбдіка- өкімет орны. Төңкеріс. е.чдің жанжа- дыров). Кеиірдсктек келді — 1) та- лын, Ақтыцты, кеңес заңдарын, Оқы- макты тоя ішті. 2) бір заттын үзыв* 0ы%, көрдік, уйрендік. Кеңестің газет- дығы. тереңдігі, биіктігі кеңірдскке журналын (Дөнентаев). жотті. Өзеннің орта шенінде су кгңір- ІЧЕҢЕСУ ет. Бірнәрсені ортаға салыпақыл- дектен келеді (Бек). -4- Кеніряекге.1 дасу, сөйлесу.Майданна кетпек боп об- тою — лыка тою. комға арыз Сергеи Байжанды кабине- К ЕҢІРДЕКБА РҚЫ Т зат. Ши баркыт. Біздіц елде ол кезде кеңірдек-барқыг- тіыде қабылдаған обкомпың секретари тан ^алізал шалбар киетін кісі жоқ оніямен үзақ кеқесті (Муканов). КЕҢЕСШІ зат. Акылшы, кепсс беруші. (Мука нов). КЕҢЕСШІЛ сын. Кенесімпаз, кенесуге, әң- КЕҢІРДЕКТЕНУ кскірдектсу етістігінін гімелесуге кұмар д. м. Қорабай өте ке- өздік етіс түрі. ңесшіл (Мүканов).). КЕҢІРДЕҚТЕУ ет. 1. Суды кекірдегінен КЕҢЬЮ ет. I. Үлкею. ұлгаю, көбею. Күиіей- келтіріп жүзу. Всей өзі де дғл кгзір, ді бұрынғыдан совет елі, Кеңейді бү- теңіз суына кеңірдектей жүзіп борып рышыдин совет жері (Әзірбаев).2. Да­ ең бір тынық таза жерінде іиомылып му, өркендеу, өсу. Теңдесі жоқ ерлік- тұрған секілді (Нурпейісов). 2. Ауыс. пен Ел өрісін кеңейткен, Таңғажайып Кокірехтеу, өксіізтсу. еңбекпен, Ел ырысын көбейткен (Қөші- КЕҢІС зат. Еркіндік, жайлылык. Рахат- тың түбі кеңіс, еңбектің түбі жеміс мов). + Аркасы кецейді — еркіндік ти- ді. Ел арқасы кеңейді Кудық қуды — (макал). өгейді (байларды). Сорган сүлік ол ҚЕҢІСТІК зат. 1. Аумакпен және көлем- іште! (Орманов). мсн бслгілекетін материяның емір су­ КЕҢКЕЛЕС сын. Жарым, жарымсс, бүзық. ру формасы. 2. Жер аумағы. Төңірек- Кеңкелес мінездің керегі не деп окақ- тің бэрі иіар айнадай жалтыраған тырмаган түр білдірді Әиіім. ушы-қиырсыэ бір кеңістік (Сэрсенба­ КЕҢКІЛДЕУ ет. Күлгснде, я жыларанда ев). үзіліп-үзіліп дауыстык катты шығуы. КЕҢІТУ кену етістігінің өзгелік етіс турі. — Әуелі уііге басын сүқтырсоцшы, тым ҚЕП зат. Сөз, ірі оңгіме. Біздің кеп айта болмаса — деп, Игілік ақкөңілдене кең- \\ берсе толып жатыр, Бірі көшіп біреуі цонып жатыр (Жамбыл). -4- Кебі кел- кілдвй күлді (Мүсірепов). КЕҢСЕ зат. 1. Мехеме. Колхоздын, йз кү- ді — сондай болды, дегенкін дэл »31 шімен клуб, кеңсе, оқу үйі, мектеп, ин­ болды. тернат, мал қоралары жене астық са- КЕПЕ I зат. Үй, баспаиа (кішкепе үй.ла- шык). Жел улеп борандатцан кешхі райлары салыныпты (Мұканов). 2. Ме- іңірде, Жер кепе мыжырайған біртүк- кемс бөлімі (іс баскару оркы). Колхоз кеңсесінің маңайында СССР гербі ор- пірде (Сатыбалдин). натылған қызыл жалау желбірейді ҚЕПЕ II эат. Марка козы. Мал мен бақ- тың кепесі үя бүзар, Паруардчгэржао (Омаров). КЕИСЕШІЛДІК эат. Жүмыс баскаруда я атқан несін жан ғып! (Абай). істеуле мазмунынан көрі сырткы фор- КЕПЕ III зат. Тезекгін бір түрі. иасын қуушмлмк. ҚЕГШЛЕНУ ет. Кептеу, бір заттыкбірішц ҚЕҢСІРІК зат. Мандай мсн мүрышгыцжо- үстіне бірі үйіліп, тығызданды. Сазан, ғарғы жағьін жалғастырыл тұрған ойыс торталар қабыршацталып, қақпасын еүнск. — Кеңсірігіңді бүзып жіберейін кепеленіп жагты (Сыланов). бе? — деді Бекен, маган жумырығын 1 ҚЕІІИЕТ сын. I. Артык. — Тек — деді Ит- оқтанып (Мүқанов). Оай — кепиет свз айтпа (Мүкаиов). КЕҢУ қ. кснею. 2. Діни ұғымдағы бір жануардыц не КҒ.ҢШІЛІҚ зат. 1. Ғрік, еркіншіліх, бос- і заттын иссі. тандық. Бақытын жасап адамның КЕПКА зат. Бас кяімпід бір түрі. Үэартты қолын қысқаның Қеншілік КЕП-КЕСЕК сын. Ірі. улке». Оның қап- заңын кеңейггі Конституция нүсқяуы \\ сағай жуан денесі ылғи бір кеп-кесек, (Халык акындары). Шыдамадым қа -1 келецсіз көрінетін-ді. паста. Қеңіиілікке мвк қаштым (Сей-! КЕП-ҚЕШЕ үст. Қүні-ксше, жакында. фуллив).2. Ауыс. Жаксылык. рақым-' шылық. Сүйеген, сенген дәурен — жал-! Кайда еді кеп-кеше бүл жаның Жүріп пе ең жүректен үсынбай (Ерғалиев). ған болса, Жалғаны жоқ, бір тэңірім, КЕГІҚІЗУ кебу стістігінің өзгелік етістүрі.

КЕПСЕР— КҒ.РДЕҢДІК 289 КЕПСЕР заг. Майшолиы, кәпкір, тссік қа (Қырғыз жырлары). 2. Паң. кер- ожау. без. кердец, кнсык. Кербеэденгенде: осындай кер, кердең немеден безіңдер КЕПТЕЛУ кептеу етістігінік ырыксыз етіс КЕПТІР зат. Сұр-көкшіл. ак түсті кішілеу ■ деген созге үқсатамыи (Абай). ± Кср күс. Үй қүстары — қаз, үйрск, тауық, | миық — кербез, сопкой. Кер миық кем- шат ңыздың көрдік көркін. Қондыр- кептер, кейде үкіні де асырайды (Об-{ ган шекесіне аүндыз боркін (Жам- дікадырпв). Бейбітшілік кептері — был). + Кср кстксн — мандымаған. бейбітшілік белгісі, брйнесі (символ). өспеген, әнбегсн. •+• Кор зама» — кер КҒПТЕРХАНА зат. Ксптсрдіц уясы, немс- тартпа ауыр доуір. Елестеп отсд кө- сс келтерлерге арналған уй. зімнен сонау өткен кер заман (Халык КЕПТЕС сын. Сырлас, мұцдас. Каратау ақындары). басы биік мунар кетпес, Сырласып КЕР III зат. Ашу, ыза, каһар. — ДосОол- Сүлгтарменен болған кепте.с, Түрлі аң- дан келген керді коре усатармыз — д е­ дар мскен етіп, өніп-осіп, Ж үреді бір- де Шоңмүрын (Акыкжаков). бірімен боп тілекгес (Ж амбыл). КЕРАЙЫЛ зат. Қөліктіи белін тартатын КЕПТЕУ ет. Нығыздау. тыгындау. Өэі көмскші тартпа. тоқ, қызықмасы жиынды қымызбен ҚЕРАУЫЗДЫҚ зат. Талас, тартыс, жан- қыздырып, етпен кептей түс демейді жал. Екі-үш болыс елдің ырың-ясы- (Әуезов). рыңы мен керауыздылыгын басып КЕПИРПШ зат. Бір затты кептіруге ар- қайттым (Мүсірепов). налған курал (аппарат). Қептіргіш, К ЕРБЕЗ сын. Кср. совкой, сылкым. Сәу- бау-бақіиа сарайы сияқтыларды осы- дегердің толық ақ денелі кепвез ке- нау қа.іа қаңқасы сәнді түрге еніп бол- ліншегі самауырды бір жігітке көтер- ғанда. ең соңынин саласыз (Сыланов). тіп, өзі тастарқан желе, жатыр (Әус- КЕПТІРТУ кептіру етістіпнің өзгелік стіс зов). КПРБЕЗДЕІІУ ет. Сәнкойлану. Сырғанап, КептТр у ет. Кұрғату, дегдіту, сорыкты 1 қаратауга сзулет беріп, Шашырап күн ру. Кыз күнге кептіру үшін үлксн ши- иіығады кербезденіп (Әлімкулов). бің үстіне өрік жайып түр (Ерубаев). К ЕРБЕЗД ІК зат. Сәнқойлык, менсінбеу- КЕПТІРІЛУ кептіру етістігінің ырыксыз шіліх. Бір-екі қарс тапса, малға боге етіс түрі. қалған кісімсіп, маған мал жоқ па?І КЕП1Л зат. 1. Куэ, уақиғаның айғағы. і — дсгсндесі ерініиектік, жалқау, сал- Тыңда. майдан, — ұмтыл алга. Біз же- ғыргтық, кербездікке салынады (Абай). ңеміэ сенім күшті, Өмір аіігақ, халык, КЕРБЕЗСУ қ. кербездену. кепіл Жау бүза алмайд эділ істі КЕРБҒЗСІИУ ет. Сәнкоіісыну. Тек осы арктика келбетіне. Тур, шырай берген (Адамбеков). Советтік Россия артта сынды кербезсініп (Токыағамбетов). қалгцн езілген Шыгыс еңбекиіілерінің ерікті өмірге жетуінщ кепілі болып КҒ.РГУ ет. Квкке өрлсу, көніл көтерглу. ссрпілу. Үрсаң, сүйсең иланар ма аза• отыр (Акынжанов). 2. Долел. Кенет бың, Д ейді кергіп, қанатымды жаза- қолым тиді барып, Кеудемдсгі партби- летке. Көрсетердей сырык алып, Кс-1 у.ын. Көкейіне қүйса өлімді адамның Корықканынан саргаймас па, солмас піл қылып үстап бетке (Молдағалиев). па? (Мактымқұлы). + Кепілге алдьі— соттялкан адамды жа- уапкеріиілікке алды. куалікке алды ҚЕРГІШ эат. Затты керуге арналғяи ку­ Ыбекем келгенше кспілге алхгм деді рал. Болат длгінде атып алған қоянды Айғсныс (Ақынжанов). сойды да, терісін кергіш ағаіипен ка­ КЕПІЛДЕМҒ. заг. 1. Бір істі орыкда\\' рт к,ойды (Соқоақбаев). ушін бсрілетін куэлік. Ойласам еноі ҚЕРДЕҢ сын. Менмен, пан. кср. өр. Бойы- толгана, Жаңарту үиіін көнені. Алып- на жан теңгермей кердең тартқан, Бу- пын онда бір ғана Алгашқы кепілде- рылып жан-жағына қарамайды (Куа* мені (Ерғалиев). 2. Партинга я баска нышбаев). Нүрлы аспанга тырысып уйымға мушелікке өтерде берілетін мі- өскенсің сен, Мен-мен, кердең, қайғы- нездеме. Түсірдіц үлы жолға — комму- 1 сыз, ер көңлімен (Дбай). Ксрдсн ниспін. Сенімді сенің берген кепілде- } басты — мацғазданып, шіреніп басгы. мең (Молдағалисв). • алшан басты. Кусан өскен ортади ак, КЕПІЛДІЛІК заг. Ж яуапксрішлік; Д а с -. боз сарай, Үймслегсн көп халык, соған тандар тыңнан туар ма, Кспілдік емсс қарай. Кердең басьиг кербезсіп Күсан айтарым. Егіэ әлде сыңар ма, Әйтеуір, өзі, Бисқарыи түр барлығы қате ңыл- бірақ тартамын (Әлімкулоэ). I май (Байзаков). КНР I сын. Малдыц түсі. Бота тірсек, (>үи- КПРДГ.ҢДЕУ ет. Шалкактау, манғаздану. Сойған кой. берген қымыз қүрмгтіне, ра жал болдырмийтыч ксңбісін? Сым-1 Байлар да кердендейді, алшаң басып батты сүлу кер марал Бр м\"'і*н*е*р\" л,г сенбісің? (Саин). Кос қулағы н қай- \\ (Торайғыров). қырланып, шылап, Кер қулын кейде Мөлдіреп і К ЕРД ЕҢ Д ІК оат. Шалкақтык, мангаз ІИиыришқ атып, ойын сап. дык. Бүгінгі аман болама. үнемі аман5 Кердеңдікпен деп түрсың не бар ма көзі түр жанып (М алкаров). ған. Шалқақтыц иілмейтін кімге жак, КЕР Н с ы н . 1. Токапиар, менменіиіл. Кер мінезден пайда жоқ, көзіңді сал алыс- 19-1596

250 К Е Р Е — КЕРНЕИ қан, Екпінге ерегессең катер саган КЕРЕНАУ-ЖАЛҚАУ с ы н . Кертартпа.жал- (Абай). кау, енжар. Керенау-жалқау тузел- КЕРЕ I зат. Атау (біреуді лагаиаттаған- мейд, сынга түсіп қайнамай (Қуаныш- да .айтылады). — Кергсін ішіп жатыр баев). — деді Лйқын далада жатқан серікте- КЕРЕНАУЛЫК зат. Кертартпалык, ен- ріне күле дауыстап (Әбішсв). жарлык. Абай діннен туатыя керенау- ҚЕРЕ II зат. Толық бір қарыстың ұзын- лы.% әдеттерге қерсы күресті (Акын- дыгындан өлшем. -ф- Кере карые — жанов). кен, жазық. Іиіінде оси ауылдың ел ҚЕРЕҢ сын. 1. Сакырау, күлақтык ауру- аңғарар, Маңдайы кере қарыс бір бе­ дан естімей қалуы. Бақсам, ғлгі хігіт ли бар. Кақпақтаіі жауырыни сала қулағы біржола бітіп цалған кер?ң қулаш, Көзінің қарашығы от бон же­ екен де. сол себепті тілі шықпай нал­ нар (Керімбекон). + Керс кұлаш — ган екен (Мүканов). 2. Ауыс. Меяі- адамның екі колын (күлашын) жаз- реу, тіршіліксіз д. м. — Бзрекелде 6і- ғаидағы ұзындығыпа тен өлшем. рі жақсы керемет! Баба қоныс бах- ҚЕРЕГЕ здг. Торкөзделініп ағаштан істе гыдан керең ед... Енді оның да капы- лінген кніз үйдің қабырғасы. Он екі рагын жайнатып, Жолиушига деітін қанет үйдің зр кере.гасін төрт жігіт болдық, көре кет (Ерғалиев). қолдасып ғрең көгеріп, зрең хсайды КЕРЕҢҚҰЛАҚ зат. бот. Саңырау күлах (Мүсірепов). + Ксрсге жал — жалы (өсімдіктің бір түрі). биік, тік. Кераге жал қара айғырды ҚЕРЖИІО ет. Кекню. ашуланғанда екпе- жетелеп, он қой, Оес ешкіні айдапшал леп кырсығу. —Шотаяк, ишқгы (Мұстафкн). + Кс- КЕРЗАМАН зат. Кертартпа, ксрі хеткен регесіне қаратты — күйзелтті, жутатты. заман. Табынган тебиғатқа керзамн- КЕРЕГНҚӨЗ зет. Айқүш-ұикыш, төртбү- ның, Гайыл бон көз үшында көлгцхе- рышты тор. Бөрік астынан қоңир ке- сі (Әлімкүлов). регекөз мәнерлі шыт орамалды бос КЕРЗІ зат. Ылғал жібермейтін айрыкиа салыпты (Косыбаев). состав сіңірілген қалын тығыз мата. ҚЕРҒТЕЛЕИ сын. Жағалай, бойлай. Жол- + Керзі етік — су өтпсйтіи табанм дың екі жағын карегелей оскен ағаіи- тер (Ерүбасв). қалын етік. Баян керзі етік киген кіш- кене аяқтарын тыпың-тыпың басыпжа­ ҚЕРЕГІНШЕ үст. Қажетінпіе, керегінека ралылордың артынан кетіп баради рай. Ғылымның тунық іиарбиқ дария- (Нұрпейісов). сыпан Эр бале керегінше гоуһар те­ К Е РқІЛ зат. Жаажал, дзу. талас.— рт (Халык ақындары). бүл не керкіл, балелар? — деді Шага- КЕРЕҒАР үст. 1. Алшак, қашық. шалғай. нақ Амактайға (Мустафин). Жыртцыштык; пен жазықсыздық ара- КЕРҚІЛДПСУ ет. Жанжалдасу, таласт, сы.ндай керегар (Әуезов). 2. Жолы басқа. дауласу. Ортисы ойысқан гоп бірім- бірі наразы, керілдесе бастады (Муя* КЕРЕҚ. Қажет, муктаж. Керек тастың репов). ауырлығы жоқ (макал). КЕРМАРАЛ зат. Тггы жануардын бФ КЕРТЕ'К\\\\иС1КНлУ ет. Кажет деп сан-а•у. —мұк- түрі. өсіп отыр (Сталин). __ керексіну рілгон аркан. Көп кермелерде бесггк- КЕРЕКТ1 сын. Қажетті, муқтажды. Д - оинан тізілген ерттеулі аттар түр (Әу^ зов). 2. Ауыс. Қныншылык. ауырлых. хан керекті қүралдарын жинастырып, Жерім шыққан кернеден Өлеңде №■ жолга шыгуға дайындалып отыр (Эб- ша цасиет (Жамбыл). дікадыров). КЕРЕМЕТ сын. Өте жакеы, тамаша. үл- КЕРМСҚ оат. 1. Өсімджтіи тамыры, бо-лу- 2. Ащы дәм. Бетпақтың шөбі тым си- кен. зор. — Біздің осы қаланыц өзінің рек те, көп жердегі суы кермек (И(Ь $Органы керемет екен ғой! — Оеді Но- рагнмоп). Каргаіідық қайгы ой№ оаубек (Мустафин). Керемет, күіиті дық, уйқы сергек, Ашуың аишғак V. жасаушы. Тур, жалшылар, ал аттані (Сейфуллин). ойың кермек: Мүңдасарға кісі *°А КЕРЕМЕТТІ сыл. Такғаларлық, ражгп сөзді уғарлық Кім к&ңііді көгера, д.. м.отБыарз. аГр‘Егғгг-аі-н.. керГемет-т- •і ~бір диқанПкСе-- і болды ермек (Абай). әсем, . мп егіп алтын шығарады , * екең (Әбдіқадыров). V ------------' ке.ікіИД* КЕРМИЫҚ сын. Кслбетті, КЕРЕКАР к. керегар. Д. м. Арыстаным, көп болды-ау, Сатан КЕРЕҚАРЫС сын. Ұзындыгы я көлдекеці бе менің арманым! Кермиығым. хср- оезім! Қеріскендей шандозым (Махам- толык бір кар. ие. ьЕззууі керекқаорыс сиу- ' бет). зшшн қаяды көбігін бүры^бурық ет-, КЕРНЕЙ лпг. I. Ауызбен үолоп тартзтыа киеоі (обішев). Касқырдың қыэарған ‘м' • у/ -з- ы■ лкиа «аИспі іап би гыа .. К ө кп еф к -т--е---м--іГр % іиоқтай саяақтаған тіаі кереқарыс бо­ лот иіығып кетіпті (Әбдікадырс-в). г е н Щ к ей батыр. Терттырып хөхе-№ КЕРЕНАУ зат. Кертартпа. еижар. жал- с ы р н а й -к е р к е й (Абап). М ен кернсйащ қау. Кере.нау-хсалқау түзелмейд, д о у с ы п а н ш ош ы п о ян д ы м (Өзбек аК- Сынға мүсін қайнамай (Куанышбаев). іімслері). 2. Түтін муржасы (пешяк. самовардиц түтінік тартзтин мур*а)-

ҚЕРНЕИЛЕТУ — КЕРІКҰБА 291 Ер~г түргак Елекең екі пештің кер- ■КНРТЕИІ зат. Ж артастьщ басқыш тәрі?.- нейін оңдап қойыпты (Ибрагимов). Денген ксмсрі. Бір қияныц кертеиііне КЕРНЕИЛЕТУ ст. Қернеіі тарту. Как бирғанда, мылтығын хсоғары қаратып іиіер жауыз Ерден слді шауып, Бей Кайырбек дүңк еткізді (Сыланов). күко момындардон олжа тауып Лепі- КЕРТПЕ зат. Қсртік, тілік, кесік. Егер егіз ріп корнейлетіп қайтты еліне М ардам I туғая қозының енесінің әзі де егіздін сып. энін салып ауық-ауық (Шипин) ! сыңары болса, онда сол қулағының КЕРНЕШШ зат. Корней тартушы. Корней- ші ксрнейінің ацзын жоғары қаратыг, '■ үшына салынатын кертпенің бір жақ тілігі шорт кесіледі (Ермеков). сқъртқснда, Регистснды басына котерд; КЕРіГІЕШ сын. Кслте немесе кертіп алғаи- (ЛГіш і) . дай кішкенс тәминген мурын д. м. Іиіін- де узын бойлы, ат жақты, кертпеш му­ КЕРНЕТУ керису стістігініц өзгслік етіс ; турі. рын бір көмірдей қара жігіт.қара бурыл ҚЕРНЕУ I от 1. Судыц шсгінсн асып толуы сақалы бар, қасқа бас біреуге бір ?асуы. Кавказдан шықты жайнап, қы ғазды беоіп жагыр (Мука нов). лып у-шу. Түзу жердсн жол керноп \\ КЕРТУ ет. Кесу. тілу. ағашкз ойык. салу, үлгайды су (Абай). 2. -1уыс. Көціл та таңбялау. Қожантай берген мөрді Аман- су. толу, иізттяпу.Жарқырап түла бой Оы шаттық кернеп, Ажарым шырайлан- тай алақаныпа салып қарап гурды. Ол кезде мор Оіреуден біреуге ауысса ше- дм бетімдосі (Ж амбыл). -ф- Күш кер тін кертетін одет бар еді (Мұканов). исді — күшіартты. жігсрі лртты. Ашын- ҚҒРТІК қ. кертпе. ган ананың бойын жалынды куш корне КЕРТӨБЕЛ сын. Жылқынык түсі. Делбе- ді (Импнжпкон). іиі қсгмшыны окиыра үстап, шегіншех- КЕРНЕУ II зат. Заттык жнсгі. шеті. Ж м | теп келс жатқан кертобелді қатты са­ Остін іналган жау оқтары Петр бұгыг, лып қалды (Бакбергенов). яситқан окоптың хернеуікдегі қылтанак ҚЕРУ ет. Затты жазу, тарту, созу. Мен шөптсрді қырқып түсіп, ұшырып жа- мыканы қуы п жіберейін, — деді ол ая- .... Т*Р (НурпеЯісов). ғын керіп салып, алқымын жерге то- КЕРОГАЗ :шт. Ксросиимси ж акаты н кыз- сей тұрған Лққүсқа көзін қадап (Әб- Аырғызи күрлл. аспап. дікадыров). Көкірек керді — маи- КйРОСИі*I эаг. Нсфтьдои яйырлатын жан- . меіісіді, ксудссін көтерді, манғаздан- ды. Военный қызмбт іздеме, Оқалы ғыііі суііык май. — Ж ақа шамының ке­ росины мслайт — дебі Ыбырай (Ақын- киім кшоге, Бос мақтанға салынып, жапов). Бекер кокірек керуге (Абай). КЕРОСИНКА зат. Тамақ пісіруге арнал КЕРУЕМ зат. Ж үк артылғам (тиелген) бірнсшс көлік тізбсгі. Керуен тартты .....білтслі куралдыц бір турі. ДІ.РС1ІН зет. Тегсш, тегене, ш ара. Кайна- 1 шүбалып, /1стык, тиеп күндіз-гүн, Ка- рады элем таң қалып, Күдіретіне кол- ды ңсзан бүлкілдеп, Отырды бай ақ үй- хоздың (Саин). Астықты қызыл керу­ ое, АлСыидсгы керсенде Сары қымыг ен қалага лек-лек ағылды (Мәмбе* кі.гкі,ідеп (Ж амбыл). ККРТ зат. 1. Ол. куат, ш аиа. Ш апқаным і тов). -4- Керуен басы — керуенді бас- тэушы адам. Ссргек шофер бір жол- К...МЗЛІМ Шапыраиіты, Үстасар мекіме- дасы Киіп-жарып окота белді, Бір жол- нен кертің бар ха ? (Ж ам бы л). 2. Әл- дасы керуен басы — Карт Оақгашы Ді. куатты. Атагелді (Бекхожнн). -4- Керуен-са- КЕРТАРТПА элг. Өсу. өркеидеу, дам у жо- рай — жолаушы тусіл егетін ариаулы лыкдзғы корі кетушілік, кикарлык, кыр- орын. Алты-жеті кісі қоп,қоржындаръш сыктық. Осы ауылға кертартпа жал- иықтай Оренбургтың керуен-саоайыиа қаулыгымен танылғон Ж абагы дейтін, кештетіп келіп кірді (Әбдікадыров). Үзын бойлы, аіи оңді, шикі сары кісі бо- КЕРУЕНІІІІ зат. Керуеи тартып бара ж ар­ \\гс~?аТьіН (Сьіланов). кан адамдар. Керуекиплер мэз-майрам ЛЕРТАР7ПДЛАНУ от. Кертартпалык жо- боп күліп жатыр (Мустафин). “ына түсу. кері кету. КЕРУЕТ зат. Үсгінс көрпе-твсек салып КсРТДРТПАЛЫК зат. Кері кетушілік, өт- жатуға арпалғап зат. Ойдан қалжы- -еиді ансаушылык./1<5а« діннен туатын раған бала меншікті керуетіне қи сай­ кеотсртпслык, вдеттерге қарсы күресті ды (Мука нов). (Ақынжаноа). КЕі- ГАрТУ ет. Алға бзспзү, кері кету. — КЕРШ ПУЛ ЕУ ет. Тура у. казу, үцгу. Сгін егіп, Кенін қазып кершеулеп Байлы- Толап улкен, табыстарда үлкен. Кер- гына кенелді (Куанышбаев). -йртг.ақ түгілі жеткен жерде тұрып қа- луға прсвомыэ усок,, алға, алга баса- К ЕРІ үст. I. Кейіл, кайта, артка. Делбе- — деді Щербаков (Мустафин) • ші бала аттың басын кері бурды КЕРТДКЫС сын. Қиякгсы. кисык. кесір, ша- (Иманжанов). 2. КаГшіы. карама-кар* Дыр міксз. Кияңқы — қиық. бітеу түй• сіы. Егерде скс санныц кобейтіндісі бір- Ь'Қ. Кертақыс, шадыр мінез, Салт-сана, ее тең болса, кері сандар деп атала­ шірігон эдет-ғұрып. Ол біэдің жау (Кс- ды, -ф- Ксрі кстті — ілгсрі баспады, ламымады. Өседі өмір, орлейді, Бш- ^рімбекев). норсе жоқ кер кетер (Әбдікадыров). Ь.ЕРТЕ зат. Барана, тірсу ағап/. Ж эне бар 4 - Кері келді — кезі кслді. сг байлсйтын агаиг корте, Шамасы тай КЕРІКҮБА сын. Ақ пен кокыр араласкаі? шаптырым жс.н бауырдан (Ахметбеков).

292 К Е Р І Л Д Е С У — Қ Е С К Е К тус. Төрее төселген қарала шрмацтың тагы бір бурышта шам зкарығынан үстіндг ақ таңдац керқүба арқардың түтанып кеткендей жарқылдап қирщ терісі жатыр (Әбішев). пүттық кесек мыс жатыр (Мүсірепов). КЕРІЛДЕСУ ет. Дауласу, керісу, урсысу. 3. Луыс. Ірі, зор. Орлов жан-хағыч Төраға мен хатшы керілдесіп алды жете байыптап болғсн соң, кесек ке- (Әбдіқадыров). мірді астына қояотырды (Мустафин). КЕРІЛУ 1 ет. 1. Бой жазу, созылу, денс* 4. Ауыс. Тиянақты, салмақты. Ана су- нін құрыс-тырысыи жазу. Қеріліп қо- ті аузынан кетпеген он жасар бала- лын көтеріп, бірнеше дене іиыны\\ты- ның сөзі сайдық тасындай кесек ха- ру қимилдарын жасады (Бакбергс- тыр (Омаров). иов). 2. Ауыс. Созылу, шексіздену. ҚЕСЕ-КӨЛДЕНҒ.Ң үст. Қарсы алдынзн, Асылып айы Алтайға Қеріліп жатқан ұзынынан д. м. Элеватор түсынан ди- кең дала (Аманжолов).З. Ауыс. Ман- ған кесе көлденең айқыш-уйқыиі темір ғаздану, кербездену. Шалқыбай е.нес жолдар үшырасгы (Муканов). баяғы ІІІолаққа мініп керілген! Ец- КИСЕЛ I зат. 1. Ауру, сыркат. дерт. Кі- бекті сонша меқгергеи Бірлескен бе­ дейі ер, кеселі зор, Малды байдан сор- лек бір жердені (Орманов). лы жоқ (Абай. 2. Ауыс. Қайғы-қасі- КЕРІЛУ II керу етістігінің ырықсыз етіс рет, муң. Ж.алғанда маған деген г^з- турі. ғана көп, Кайтесің атын сүрап кгсе- ҚЕРІМ I сын. обл. 1. Тамаша, көрком. лімнің (Ахмстбекоз). 3. Ауыс. Жам*»- таныркарлық д. м. Шыбындай талай дык, арам ой. Абай мынадан хирея, керім атгар келет Бос мойын бога тір- деп қоғамның кеселді жақтарын гшг- сек, қамыс қүлақ. Ермінер ертегінің реледі (Әлімкүлов). Кесел тартти көк саңлағы Болмайма шіркіндерді де­ — ауруға шалдьзкты, кеселденді. сен, пырақ (Санн). 2. Пан, кср, кер- КЕСЕЛ II зат. Зиян, кесір, кедергі. Абай дең. Керенау кердең, бір керім, Жа'қ- мынадан жирен, деп қоғамньщ кесел пайды маган сол жерің (Абай). жақтарын эшкереледі (Әлімқүлоэ). ҚЕРІМ П үст. Аса, тым, өте. тіпті, ксрс- КЕСЕЛДЕНУ ет. Кеселге ұшырау, зуруғз мет. Жүмыскер.яер қозғалысы кэзір шалдыру, зияндану. Ол екеуі өйтіпкг­ керім күшейіп кетті (Мұқанов). селденетін болса, мен ағама тергіші ҚЕРІМСАЛ зат. Лнызак, ыстық жел, ап- әйел эперемін, — деді Найхцсра у г ттгап' . ^ і (Ақынжанов). КЬРІС зат. Үрыс, жанжал, егес. Мүстапа- КЕСЕЛДІ сын. I. Дерггі, сыркатты, ау- ни ыи иқ абі. пр Лбал л. ла/с\" »ы. маған таіп кетсе-ақ........................I _р_у__л_ _ы_. г2, . пП_ай* д__а__сы жоқ, _з_и__янК адмыи. ­ Кесы- Муқан шарылдай қалады. Керіс осы- ді жалқау қылжақпас, Озір тамақ,гз>Р дан басталып кетеді. (Муканов). ас, Сыртың пысық, ііиің нас, Артнн КЕРІСТІРУ керісу етістігінін өэгелік стіс ойлап уялмас (Абай). түрі. КЕСЕЛЕП: кесслсп өту ет. Кесіп өту.тзх КЕРІСУ ет. Жанжалдасу, урысу, сгссу,, өту. Қеселеп өтіп келемін, Тебе тех- дауласу. Күркіреп бүлт аспанда тебіс- і пеш_тубінен (Қерімбеков). кендей, Өзара келісе алмай керіскен-1 КЕСЕЛЕУ ет. Кесе-көлденеқ. ‘ дей. Жүлқысыл, соқтығысып, ойран-1 жолдан бүрыла ишғып, Тойовиоиң^ т(Әопб-•ыілрс,в*)Т.аласып тауға бэрі келіскендей, КПС4дГПыПнАаТ кезастел. ей•1. тҚ*гүерсді*ыр, (кӘесбідрілкіа,ды\"к*ри'оҒвіь-,Кі КЕРІСІНШЕ үст. Қарама-карсы.баскаша, пәле. Қерініп, көзге түссе, оск хития, кайта д. м. Кейінірек ол оқиға кері- «Оқыды* деген бар ед менің аты.и- сініие болып іиықты (Тілеков). Кызды оқытпа, оқыгсаң мынау ғой КЕРІТАРТПА қ . кертартпа. деп, Кейінгіге тимей ме кесепатых ҚЕРІТАРТПАЛЫК н, кертартлалық. КЕРІТАРТУ қ. ксртарту. (Торайғыров). Казақтың малын саг.ы- КЕСЕ I зат. Шай ішуге арналғаи ыдыс, рып, Қөп пәлеге иштилып, Кесепсгқс шыны. шіяла. Отырдым корсеу, — же- жолықты, Өзіне.н ишққан жақғмАС.о. кіп тастарма деп, Ш ал айтты: еҚөрі- Түзей алмай эорықты (Абай). 2. Гі* жал, қас жау. Кенет бір көтерілдіке- ңіздер, жасқанва деп, Қесені қ о а ы м о сенат куш, иіошыды жер тітіркеп, тзу алып қарай бердім, һиінде чақақ көз- ден жас барма деп (Торайғьіров). ____ түнжырап (АманжОуіов). КЕСЕПАТТЫ сын. Кесірлі, знянкес, кзс- ҚЕСЕ II уст. Келденец. Ж огарыда қаплы- күнем. Бақыт тацы, өмір шыңы Ү** ғаш уишп жур. Аузында кесе тістеген Отанымызға, кесепатгы жау хенеіте* игө„б‘і ,б7ар' ((ААллттьы«ннссаарриинн)).. > Кесс кар соғыс ашты (Бһдік Мәлік). КҮ£І.,К қЛ р- > Кесе сөй- ҚЕСЕРТКЕ зог. Төрт аяғымен жер бау лсді — батыл, бётін бар, жузік б ар. дсместеп сөйлеу. -ф- Кесе тұрды — бір | ыРлз,і жорғалайтын, кұйрығы ұзын. іске немссе жолға келденең түрып і усті ұ с ақ кабырш акпен жабылғанжән- бөгет болды. Д|К- Улы тілдің зардабын аіиу кернея ҚЕСЕК зат. 1. Иленіп кеуіп қалған бал- сезбеді. Камап алған жауларын, хг- шык. кірпіш. Амантай кетпенін анадай I к ғ ҚүрАЫ көРмеді (Сәрсенбаев). апарьм цадап қояды да, кесскпри лт\\ за7- I. Мал кұрттағапда моАпы- қылаи бастайды (Мустафин) 2 Үлк™ НЫ^Ң екі жағынан бҰР“ ла алмайгын- оір бвлшек, түйіршік, тугЪпV- ыҒги/г, ж^ аІқ.і 2. Ауыест.шБөкгесРт«, пксдбеарйглі.анТаатрытнылсаағааізл.-

К Е С К Е К Т Е У - КҒХУ 203 димыздан тағы кескек А қ үйдің аз- лың жаудың ішінде ер Кұбылай, Кес­ ғындары бермек жауап (Бейбітшілік пелтек дснссіне күші де сай {БаГіза- лауысы). ков). КЕСК.'КТЕУ ет. Аскпктлу. кутыру. Калу- КЕСТЕ зат. 1. М атаға пемесе баска бір егтіқ уысына Отанның махавбатының затка түрлі түсті жіппен тігілген «р- кескектеген ха и ы осы араОа емін-ер- кск. Биік төсектің бас жағында жер кін бір түсті (Сыланоп). тосек бар екен. Соның үстінде Бөжей- КЕСКЕКТ1 сын. 1. МоГии.тл ксскок Г>лГі- дің екі бойжеткен қызы кесте. тігіп ланғаі». ксскегі блр. 2. Аі/ыс. ҚаЛрат- отыр (Әуезов). Кябсйту ксстссі— ты. кажырлы. КүйҚы.іжыган қү.ш жи­ жүзге дейінгі сяндардык квбейтілуін рен ат мінген. Кұйрық. жалын шорт кврсетстін длйык таблішя. Бүл маңай- Ц'йген, Мен кескекті срдің сойымын дың жер жағдайын Досан көбейту Кескілеспей бір басылмпн (Мпхпмбст). кегтесіндей жатқа біледі (Сокпақба- КЕС-КЕСТЕУ ет. ІЗягсу. токтату. Осы са- ев). парго басишлық жасип жүрген Ж еня КЕСТЕЛЕНУ кестелсу етістігінін өздік кейіндеп қалғпн Галияіш ң илдын кес- етіс турі. _ кегтей берді ПІІлмморлсііоіО. КЕСТЕЛЕУ ет. Кесте тігу. түрлі түсті КЕСКІЗУ косу стігтігінің «ігелік стістүрі жіптопмсн ярнек салу, әінекейлеу. КПСКІЛПНУ коскілеу оіістігікіц ырықсыл Өлеңдетіп жас келіпшек, Есіне алды етіс тург. сүйген жаоын. Жарына орнап жібс- КЕСКІЛЕСУ ст. 1. Ксскілгу ОГІСТІГІІІІЛ ор- рсм дгп. Кестелебді орамалын (Хахі.м- тзч етіс түрі. 2. Ауыс. Г.кі жақты и жанова). Каримов қалтасынон жан- кычу кярсыллсуы. еогмеу. үрысу. Ке- жаеын кестелеген орамоя алып, маң- нст килігіп куні боиіі ке.скілесканмен дайын сүртті (Өзбек оңгімелсрі). хаудыц дсгсні болмады (Обішов). ҚЕСТЕЛІ сын. Кссте тігілген. ернекті. т а і л Е У ет. Кссу. турлу. боршолау- әшсксйлі. Нағаиш м шешемнің бетіне —Жауыздар экёмді ‘кескілеп өлтіроі кестелі іиымылдық жауып, жолга - деді Володя (Омлроп}. ишқты (Айни). Есетүғын қырынан Ко­ дЕСКІМ зат. I. Пет-алпот. пінігіі, түр. ныр салқын кеш лсбі. Жүретүғын қүр- Мзумн кескінінде аянышты Оір қүды- былар, Көйлектері кестелі (Мәуленов). лнс пайда волды (Ш аймордсиов). КЕСТЕШІ зат. Кесте тігуге шебер адам. кссте маманы. Тіеінші, ксстеші сді кі- Кеыін-кейпі де өзің гой (М үқанов). 'і.СКІНДЕС сын. Ксскіііі үксос д. м. ші інісі (Абай). КПСТІРГУ кесу стістігінік взгелік етіс ыи?-н манағы қаО' ан кескі'нО' ес жекісү- I' түрі. бүлтқа қарадым (Сорсеибасв). . лЕСҚІНДІ сын. Сымбатты. кслбстті. ПІ- ! КПСТІРУ кесу етістігіпіи взгелік етістүрі. '•ііінлі. Ысмоғулға орысині киінген, ақ- КЕСТІРІЛУ кестіру етістігінін ырыксыз ЧҮуа коркем кескінді 25 шамасындагы аггг«> еріп квлді (Мука нов). етіс түр». ДЬСҚІНСІЗ сын. Түрсіз. пішінсіз, кслбет- СУ Ғ ет. З а гтн өткір кұралмен қию. тілу, кырку. Бар әл-қуаты қарсы қа- °Ь. бейсиык. Кораіитау. денслі, н е с-1 йырып желкесінен кескен қалың қара кінсіздеу, қара бужыр вү л жігітті мен шашында қалған сияқты (әнелдердіиі ітгігриынан білем {Мүканов). ^Мустафин). Кай қолыңды кессең де Ді-СҚІР сын. Өткір. Қескір қылыш, өткір Жанто батуы бірдей (макал). 3. Ту- р-Д 4*3 ынтыға қпрады (Саиіі). рау. Дагтарқанға келген етті де кесе ^СҚІРЛІҚ зот. Қасарғыштык, кыиыр- алмай Дормен мсн Кжітайлар қай- кыреыктык. Іштегі өшпендік уы оузш асиса төгілердей, қолы бірдеме- та-қайта күліседі (Әуезов). 4. Ауыс. г? тисе бүлдірердей өзін-өзі бөрін үс- Жою, өиііру. кұрту. — Келешегімді тыі. мелише қарап кескірлікпен шы- кеспек болғай кеселді, бақытымнан ай- ъ о (Әлібек) (Мустафин). , ДС.СПЕ зат. Ұнды нлеп, жайып, жішшкс- ырган сорды өлтірдім деді Телйр (Обі- Л«и кесіп істелінетін тамак. сзлма шев). Кссіп айтты — анык, ашык Кешікпей алдымызға жайган дастар- тура айтты. айкын, ток етерін айтты. Қанның үстіне, кішірек иіөгенге асқан — Мен ойтеуір кешке барамын сізге, — деп жігіт кесіп айтты (Өзбек эңгі- кғгпс^ Фйьмды (Мүканов). мелері). -Ф- Б аға коеті — баға койды. '•-иіЕК зат. Ағаштан я темірдся істел- баға белгілед!. Қі.чдік кескея жер *'ея бүйірлі ылыс. ЛІақга арасындагы — туғаи жер. Көрмей жүріп коп Жңішке жолда жортып келс жатқан жылдан, Болсыншы деп жоралғым. Юс атты арба бір топ кетпсніиінің жо- Кіндік кесіп. кір жуған Оралға биыл нына келді де тоқтады. тоқтады да оралдым (Ж ароков). + 1. Кесіп втті *рба үстіндееі ақ кеспектің бетін аш- — квлденец басып « п і. Петр Денисов гас жолды кесіп отті (Нұрпейісов). >• (Әбдікадыров). , 2. Кос.ггг отледі — сыйлап кадыр түтты ^'СПЕЛТЕК сын. 1. Қыска, шолак. Ко-. Аыңдйғы кеспелтек қайыңын ұстсгин1 д. м. Төқірегінің борі де оны қадыр тутып, сыйлап, алдын кесіп өтпейді кҮйі жүмысшы ту.ікі тымағын қ о л ы н а . (Сыланов). + Пыіиак кескекдей тн- Үстаган кісіге жақындай түсті (Әбді-1 ылды — жым болды, сал болды. тез ^здыроэ). 2. Аласа боПльг. жалпах^ тынды. Бақай сөзін пышақ кескендей Жауырынды, тапал денелі адам. Ко-

294 КПСУ — КЕТУ тиып, котелдің үстіне жүгіре шықты ) кет.пей түрып алды (Әусзов). 2. Нсгі:- (Мустафин). гі стістіктен кейін койылатын кө.мекагі КЕСУ П ет. Сот тарапынан үйғару, үкім шыгару. Қандай кәрмен жаза кессс етістік. Орысқа қараған соң да орыс- дс, бүл үлықпен (Абай жандаралмен) салысып қалмақ (Әуезов). тың өнерінен бізден олар көп үйренй КЕСІК зит. Қетік, ксртік, жырық. Сағит кегті (Абай). 3. Өлу. Қемпір гр фбыр- отхен согыста оқ жырып кесік болған о/{ қүлағын бір сыйпап қойды (Алда- ға нүскай балп балп сөйледі: — Экгх- бергенов). нің қабыры, көкірек ауруынан к е п і- КЕСІЛУ кесу етісгігінің ырықсыз стістүрі. КЕСІМ зат. Үкім, ұйғарым. Келте айтыл- деді (Мустафин). -4- Лғат кстті —ал- ған Дина кесіміне орынды жауап ай- ды-артын ойламай іс істеді, сөйладі. та алмай Түрагүл қипақтай бероі (Бакбергенов). 4\" Кесім кылды — Жамбыл жан танымайсың мен баяғы, үкім етті, үкім шығарды. Нүсіпке ла- Колында Асай-Мүсай ишл таяты Лгс: йықты сенің балаң, Ілінген етігіне бір шөп-шалаң. Күдаңыз Мал.иақ болса, кеткен сөзім жоқ, отырган көп, Тең га­ жақсы білеи, Сыртынан кесім қылып, біте салим (Қерімбеков). ер өлеңімнің торт аяғы (Жамбьыі). КЕСІМДІ сын. Лшык, аиык. дурыс, дәл. 4-Елемей кетті — менсінбей кетті, па­ Оа кесіхді жауап айтпады (Әусзов). за р аудармады. Кетейін деп осыны, А'?- ҚЕСІМҒІАЗ зат. Ксскіш, кесуге шебер.ту- рағыш. Ап-пақ май, сиры қыртыс, тер едім елемей. Елемеске болмады, уылжыған қазыны қиялай кескен ке- сімпаздар жапырақтай түсіріп жатыр Жабысқан соң кенедей! (Жамбыл). (МуствЛнн). + Әлі кеггі — алі қүрыды. Каусаған КЕСІНДІ зат. Заттьгң кесілген бір бөлегі, тілімі, түйірі. Сюзанна Бенедиктовна отыз тісім ңайта иіықты, Боланда қи- бүл кезде қарбыздың екі-үш кесіндісін зыл иск олім кетіп (Жамбыл). -ф- Зз- жеп тауысып, сусыиы қанып қалган еді (Муқанов). ресі ушып кегті — қорыкты, зарссі кал- КЕС1Р зат. 1. Знян, залал, кырсык. А.Күл- мады. Бақаға өгіз таумен тең ¥шып мамвет, Күлмамбет, Ағып жатқан су­ мей кет! Онда да кесірің тиеді, Кыза- кетті зэрссі (Абан). + Кәдірі кетіі- рып батқан күнмен кет! (Жамбыл). абыроііы төгілді, кәдірі калмады, жск- Бейвіт еқбектегі елдіқ игілікті Ісіне ке- көрінішті болды. Лт арықтар, тон то­ сірін тигізген неміс фашистерінс халық айтатын қарғысты Александр кекті вар, кодір кетер, Қүлкіні оніиа күйлеп. ашумен баса айтты (Әбдікадыров). шуламалық (Абан). Қисыныхегп— 2. Кедсргі, бөгет. Садюлег көтерілді мың мстр, Суықтық он градус ол да кесірі жоні болмады. Кызығы кгткгн ел бс- ғып, Кисыны кеткен сөз Сағып, ЕшНгі атқа мінгендср Кунде ертеңге тоймадн (Абай). А^азасы кетті —мазасш- даиды, тиышсыздаиды. Зиян шеклей қалмйссың ондай істсн, Мал кетер, ла­ за кетер, ар бұйырмас (Абай). + Ники­ тан кетті — көз ілді. мызғыдьі. Ол үйықтап кеткенін сезбей ңалды. 4- Ки- »оы кстті— тозығы жетті. Немістердіқ барлық үлгідегі маишналсры — кеткен кебеже сияқгы. -ф- Апа с^і ау- зынан кетнеген — уылжығаи *аС- Ана суті аузынан кетпеген он хя- сар баланың сөзі сайдың тасындай кг- КЕСІРЛЕНУ ет. Қырсығу, ксжірлену. Жай- сек жатыр (Омаров). 4- Зая кетледі- дары жақсы Оолмай кесірленед, Не пайдаға асты д.\" м. 4- Үыі кстпес— дейміз енді мүны кежір демей (Шашү- мәңгі есте калу. Үнің кетпес қүлақтсх. бай). Агыны күиіті бүлақтан, Тау суындоч КНСІРЛІ қ. кырсыкты. тасқыны, Талқандай қүзды. қүлат^ КЕСІРЛІК зат. 1. Қырсықтық, кедергілік. (Ж амбыл). 4 - Көксйінен кетпеді — ^ 1'. Бүл оқиғаны аяқтауға 1916 жылдың нен шықпады, ескс сактады. 4- Лз^- дүрбелең кбсірлік жасады (Мұқанов). кстпсс — узақ сакталады. мэдгі өшпе-• КЕСІРТҚЕ N. кесертке. тін д м. Ғылым деген дэмі кетпес, Ал­ КЕТЕЮ ет. Заттын шстінің сынуы, кемуі. да піскен ас інім (Иманбаева). 4 Бүгін тусте, қой жусаіітын шақта, көк рекссі кетті — берскесізденді, береясс; ұшты, берекееі кашты. Кылышы 6з? азбан да сүзісіп муйізі кетсйіп қал- ры — деді июпян (Қөпбаев). адам көрсе, қалаға келсе, берекесі ке­ КЕТОН зат. Хим. Органикалық химиялық те қалатын ауыл адамдары тіл қагьк- заттың бір турі. пай, тыныш қана отыр (Мүсірепоэ'- КЕТПЕН зат. Жер қазу, шабу үшін пай* ■4- Екі кеменіц қуйрығыи үстаған даланылатып қол куралы. Қезі келсе, кетер (макал) —• бірнәрсені тиянак^а- кетпен шап, Майрылмаса, қайрылсын (макал). май. скінші нәрсегс жугірме Д. 4- Мүлт кетті — сынды, есебінен ҚЕТПҒ.НШІ зат. Кетпснмен жүмыс істеу-і ңылды. Бірге отейік кел, достым! Си- нар жерім осы жер, Тая шауып, хүМ ші. Осы каналдың бойындағы барлык, '■ кету, Жыгар жсрім осы жер (Сз- кетпеншінің он үш мың жарымы әйел' еді (Муканов). ин). 4 “ Кері кетті — ілгері баслздУ- КЕТУ ет. 1. Жүру, козғалу аркылы белгі- кертартты, шегінді. -4 - Нсі кетті — ес' шықты, ссінек айрылды, есекгіреді. ВіР лібір орыпнан кашықтау, түрған ор-і жағынан сен қыстың Бір жағынан иыи калдыру. Жандарал Абай қасында' партизан. Есі кетті фашистің Ел

К Е Т І К — КЕШ 295 К. І.П.о*кгкІ4гмл•пКілп*еымы!мт1-нл>птрм■Ж-аспі«.и*ү:і.Г«г::т\"і•,.-*нп.м.:.ри:іпгГі'»Һ..•1м(*1гСк»Ч-.Гіі.--ріи!мгыт.ячгтгімк)чіі..(.түч'і.»лЧ^д•ч;>.«гмм«4\"мм1...іО..--:.ні,\\ңіо:4,:((.м-'Сі)ііңГ!і.іі-нд'іг!.н:иліп'<гценп/:нм)ід.цмтпнсн-г.н4ыіы\\оуогиммз;тіо,ығдйкеичадыеиписіріІ-,.-,КмККнГһжУіДгсымк0кД(с1оМгчГсІ.лілні-иг-мг.уадхлпШокаюысакқиадйЕаң.н-иОмқл.окажпКдзивШғыаа)і,аүтм.,мшнза..едалтнгагККәбс.кіоетасаМӘуссагбктдоуыпебеамеюнеанптгрмрметбсеқктыаадкаіккұңуа.рисрабаюакпгеаіақ.шамглкнтиеаіеімы.сискаіс,аттеқн—рп(уүтқЛнкдраааакИ\\ссенубпеатмшгс-уЗаіісддалрароіеіқаесрыкх---,,. ІІОПІ чіемді кидім де сыртқа іиықтым (Сок- плкблов). КЕТЫДІ?\\\\ к>ч:.і\\‘ і-ііі гіі ілің о ;іч\\і»к огіс ПГ'; КПУЛ1РЕУ қ. клудырау. КЕТІ. 1\\ -т. ‘ Кжчтч. г::і(і скку. огчирылу К: УІЖ I аат. і. Қояи паналайтыи жер. Тү.і.у^и-ыч 7<>т %•/•/. игкір жу:іі ке- уңгір, ім. ұя. Д алада кім жүреді сон- дсй қунде, Лң журер аю, қаскьір а/> ТІА'і’4. Л;'М .1 Г.Л/. Ж )‘Оі'П сдің кут :чү.і{ >| Оір түнде, Копн да қалың қардан кг- \\ ’’,у ч .11.1* •чи-.мк огіе түрі. кек қазып, Түлкі де. паналайды жатып ҺііТІРіЛV хічч <:і. піш іц ирикүкч спс інде (Халык ақындары). 2. Луыс. Қу- ыо, бос. ішінде ештеме жок д. м. түрі Олардың мына жері кеуек болмасын |'Г.І<Д »-Т\\’ «-ТІі ЗіМііІП І>|М.'1Ц еііо түрі. — деп ол х.аңдайьш нүқып көрсетті ҚЕУ: ко\\ і.!м::к сын. Л[> -т г.чмяк д. м (Г>ех). Бс.ъ'\\Ті’.' і';ііі !;»■) 'Аылжыңдирды КІ:УЕҚТПНУ ст. Үгітілу, уңгірлену. Жаз- іскі' п.: Жчлцаи.иірды кеу тамақ гытурым кез еді. қһр асгы кеуектеніп Шыч^иіііыча багыеа Ка.ымыммен шан- еріп жатқан (Сағымбаев). шапмын {( >р\\!')ІІіі||). КПУЖ1РЛИК сын. Кеудірлек. сынғыш, КЕУГІЛІ іг-:н. пб.і. ПІыгмрчлн. Г.ссйлер күн уатмлғыш. ШөптердІң басына түрған ?Т'\" Кпңкп КіЧі.-і 'і пгцш арисымғн кеужірлек мүздар жаңбыр суына қу~ журіп * пат «ммкдчі жаңи шықты ри еріп, күлдір етіп, же.рге уатылып Шү;*.:«-Гс:» м іи . гүсіп жатыр (Нүрпейісоя). КПУ.ІЕ ,шт 1 Ломонін Гюлдон жоғаріл бе­ ҚЕУЗЕУ ет. Дәнді дакылды сырткьз лей. Іг.чуЛч.ч. іі.імлл; кеуде, жалпақ ч^збығыман ажырату. тазарту, кауыз- сауыр. /Корты» жүр жвн.'е журмвй, дау. Бидайды келіге сап туй, теэірек «өк» V,- кочог/і (Токмагамбетов). Сто.г- кеузеп жібер деді Балқия (Ахмстбе- га Т\"1:ч•'у : к е н кеудесі, басын гіре- ков). сс.ч ы /с н . жүнді білегі отырса да, де- КЕУ-КЕУЛЕУ ет. Ентелеу, кеуделеу, кө- Кіч:чіч п >р.:ы'ын бі.ідіріп гур (Щ ерба­ кіректеу. Коридорға шыққан Возжа- ков! л'Лү'т.-г|»;ін). 2. Лі/ыс. Менмек, ноеты жүрт кеу-кеулеп кетті ('ШаГ:- такзс/ :'і і Сергма дегеннің взі мерденов). ту г \\! \" о:п негде (О к п а к б аез). 3. Ау- КЕУЛЁУ ет. I. Жердің аетын ала үлгір- леу. куыстау, үигу. Трибаның іиіімен />.'Л Кніііл. кекен. о,і. одна. Жайылды жер астымен өзен суы қүба белді ер- Ше.шибе.й ігшп х/ч ің атым, К^удемде лей ақты. Жер кеулеген мың сан қай- сврдыр.иг: тур жСіЭган хатым (Ж зм- ла бглдің түбіне жеткеи (Мустафин). б».-*). -і .-Ь/чт. Тан. доио. боГг. Сақтай- 2. Жол соүу. үру. Вағака олар дала- мыз От.-н^ы. Мікчвс.ны. Калган- да, кейлекгеріи 'жел кеулеп (Молда- шс. >'ір қасық ксн! (Токма- ғалиев). 3. Ауыс. Өрлеу. дүрілдеу. Тантайлаган қырғиды бөкселеген. Бая- ғгүботоп'. 4 - Ксудого кайғьг толды — кайғк.-.глдк. муидачды. Ем тоба ал- ғыдай кеулеген замакың жоқ (Жам- мігі\\ С<т усзлнндаг Толды қайғы кеу- был). д? *•> Л\\бд9). + Өр кеуде — мсвмен, так.чббар. Кеудо керсетті — кьзр көр- ҚЕУРЕК сын. Келкен, қураған. Қалада концлагерь өте үлкен себілген қиыр- сетгі. . ’гднияз эхір.іічін «қыр жігігі» шық тас, кеурек шлак (Беббітшілік дсп ксиді’ көрс/туінде д? өзіне пайда- жасасын). лы /іір у.іксн Х9н усстып (Сорсенбаев). КЕУСҒ.Н эат. Астык жинау кезіндегі кыр- + Қсүде к»тсрді — цяцданды. ме-нмон- ман басмна барған адамға беретін сіді. білгішсінді. -4- Куыс кеуде — ко- ырым. Сыр — десте адам осыны Аит- лынам іс колмойтіи. опсһ. қабглетсіз. ■4 Ке\\дс корді — чандаплм. менменсіді. тырмай-ақ білмес пс! Қеисенім деп Кецдё керіп псңдснып. Тау толқыны тарыдан Берсе қайтср бір десте (Жам- лепірген, Днепр. Волхов асауды, Ву~ ( был). КЕУІЛ обл. қ. көніл. галык сап уйретіп, Көндіргсн де біздің КЕУІЛЖ ІР заг. Кенсірік куысыяын жо- о.і /Адамбгкпр). - 4 Коудо р:агчты ландлйсыды. Енбегі жок,. ебі бар, Кеу- гарғы жағында болатыы жұмсак піе- десін қаққан ларжсқты ^Куалышбасв). міршек. Кеңсірік қуысының жоғарғы -4 Күт> коуло — к\\ыс коуде. бос кеуде. жағында кеуілжірлер болады, Олар- КЕУЛҒЛЕУ қ. гнтолеч-. | КЕУЛГЛІ сыч. 1. Соч доиелі. қяр\\*лы. Ша-\\ дың беті шырын цабықшамен астар- Оіт- йын кеуделі, аю жоталы. бүруге ланған (Цузмер). жабылып, каракғы КЕШ I зат. 1. Ымырт

296 КЕШ — КЕЮ тускен уақыт. Кас қарайды, күн кеш кешеміз бе, жалаң аяцтанамыэ ба?— болды, төнді ымырт. Жүрт жұмыста, деді Калақай. Сырбай отыра кетіпаі- элі қырман басында (Жароков). 2. Са* гіп сыпыра бастады (Мүкаиов).2.Жү- уық жиыны. Жексемоі күннің кешікде зу, тсңізде сапар шегу. Үқсаттыммек. мекгеп балаларыныц сауык, кеиіі бол­ сеиі сонда, Кешіп жүрген, океаном ды (Баязитов). 3. Луыс. Ұзақ, бос. Отты жүрек капитанға (Сәрсенбаев). Ғ.ңбегі ештің күні кеш (м акал).4 - Кеш 3. Ауыс. Дәурендеу, молшылық, бак жарык — кешкі амандасу. — Кеш жа- түрмыс. Колында әжесінің ерке өсіп, рық — деп Ахмет үйге кіріп келді Жасынан ен д эулепі жүрді кешіп (Мустафин). -4- Ксш батты — каранғы | (Кабыіи) (Торанғыров). + Кан кеа: түсті, ы.мырт жабылды. Кеіи батқан! ті — кыргын майданда арпалысты. соң немістер үй-үйді тіміскілеп өз-өзі- • Адамзаттың абзалы, Ленинге ссрік мен болды (Оразалин). Ооп, Квнды кешкен майданда Тобық- КЕШ II үст. Сон, кейіи, кешігу. Ертежа- \\ ды сен Оастадың (Аманжолов). т тып, кеш түрған вңшең сабаз, Ішкені Бастан ксшті — бастан өткізді, өзем!* шай бүлардың, жегені май (Жамбыл). рінде болған жағдай. Осы ой үстінде КЕШЕ үст. 1. Бүгінгі күпнсн бір күн бу­ Есей өз Оасынан кешкен жастыц ш- рым өткен кун. Кеше бүкіл мектеп ғын еске алды (Нурпейісов). + Күн коллектизі болып сізге көмектесуді кешті — куислтті, күн көрді, кун ет- үйгарып едік — деді ол (Эбдікады- кізді. Ой кіргелі тимсді ерік езіме. ров).2. Ауыс. Бастаи кешкен, өткен Сандалмомен күн кешкен түспе ізіха кундер. Басыма келді бүл шагтық, (Абай). Бостандық кәрдік қуандық, Кешегі өт- \\ КЕШУ II ет. I. Кеіиіру. ғапу ету, айып кен күндерді, Ойлап көңілім жасыма етпеу. Кеш, жаным,' Зере абзалым, Мен (Иманбаева). кіндлі мэңгілік махиббатқа өрт түтсн- КЕШЕЛДЕТУ ксшелдеу етістігінің өзгс- ды, Әділдік сара жолы сені ғлемге, лік етіс түрі. Танытты қанды иіайқас тартыстары КЕШЕЛДЕУ ег. Ксшігу, кідіру. Бір са- (Қалауова). 2. Рзкымы, мсйірімі тү- ғаттық кешелдеу өмір бойы өкініш (Әбдікадыров). су. — Зәуеде сен теңіңді, не дүрыс х о- лыңды таппай ренжітсең аталык, ақыл- КЕШСҢДЕУ к,. кещсуілдеу. ды кеіиу маган өте қиын (Мустафин). КЕШЕУ ет. Ксш. соц, Ерлер еді туғанай-I 3. Адамның өлердсгі сөзі, ксшірімі. ғ а қ о л с о з ғ а н , К ү з г е к е ш е у қ а л ғ а н д а - КЕШІГУ ет. Кідіру, уакытыиан кеш кз- рын қимаймын (Жароков). лу. Топтан озған б д а ғ ы жүйрік болса, КЕШЕУІЛДЕТУ кешеуілдеу етістігікіііөэ- К е ш ік п е й ш апш а ңы р а қ иіаңыр яүкда лік етіс турі. (Ж амбыл). Хатымды к ө р ің із , көіулді КЕШЕУІЛДҒ.У ет. Кешігу, кеш калу. — | б ө А ің із . Қ уат ы ң е р ік С ерее, кешікпей Өзіміз кеиіеуілдеп отырып, өзгеге тұ- к е л ің і з (Абай). ра түр деп айта аламыэ ба деді (Мү-| КЕШ1КТ1РУ ксшігу етістігінін өзгелікетіс сР іІ рП еРпп оп явІ). СГ'іі-зг ееккіі лоійіллыы шығарі і і м в л п Лдел па к.-ео-- шеуілдеп едік (Жармағамбетов). КЕШ ІКТІРІЛУ ксшіктіру стістігінік ырык* КПШКЕ үст. Қешкі уакыт, кешкатұрым. сыз етіс түрі. Кешке Сейтен келді (Ерубасв). КЕШІЛУ кешу сгістігінін ырыксыз етіс ҚЕШКІКҰРЬІМ үст. Кешке таман, ксшкі- лік. к е ш Ур у кешу стістігікіц өзгелік етістурі. КЕШКІЛ: ксшкіл түмсык сын. Танкы му- ҚЕШ ІРІЛУ кешіру етістігініқ ирыхсыз рым. Күл табан, кеиікіл түмсык,. Бөс- етіс тү-рі. текбайым, Кісіге бос берермін бір мін тапқан (Абай). КЕШІРІЛ\\ зат. Жоғарғы орыввын кь> мысты адамды сот кескен жазадан ак- ҚЕШ КІЛІК үст. Кешхе жакын, кешкі- тауы. Казақ ССР-кің баеқару орык- тұрым. кешхе таман. Кетеді кешкілік- дарының қарауына жататын жүлыс- те көкке орлеп, Косылып егіншінің тар: Казак, ССР-нің сот орындары сот- ондері де (Молдағалнев). таган азаматтарға амнистия ҚЕШКІРУ ет. Кеш бату, қапаңғы тусу. Күн кешкіріп қалғанын Жүман жүрт жзнс кешірім беру (Казак ЕС! Кокет.). 4- Кешірім сүрады —айыбн» тарай бастағон соң сезді (Мүсірепов). КЕШТЕТУ ет. Қүи баткан сон, түнделету, мойнына алып,. кінәсін квтерді.— темді кейін аңғарып, командирденкг- кеідірек. Кештете келіп бір ауылға қондық (Көбсев). шірім сүрадым — деді ол (Муканов)- КЕШТІК зат. Кешхілік, ксшкі уакыттых. КЕШ ІРІМ Ді сын. Ксшірерлік. кешірУге болатын. Ж ҒЫ* ертенп ойла Д- м. | КЕІЦЕ см«.\" Топас, мсніреу, т\\’к түсінбей- Енді оган жүмыс болды талай кеш- тін, сумырай. Сабағын үлгіре алма* 7 ^ ^ ***,*>>үкшегке 'М ш ау өштік. — і жүрген балаларға үдайы үрсу — кеше- Деді де, зерттей келіп, оиын салып ссіінң.. ммеенңііпроеупсгі/ңи, гс-еониеони ттъү-ке шшымқкппааййддыы Жоспардан тапты сызық зиянкестік і (Жароков). Түстік өмірің болса. кеш- — деген сөздерді айтып, баланы кер- тис мал жина (мақал). тарту зиянды эдістердің бірі (Квбсев). ҚЕШ.ЕЛІК зат. Тодастык. меціреулік. тү'к КЕШУ 1 е.т. 1. Судыц ішімен жүріп. скін- түсінбеушілік. ціі жағына өтіп шығу. Суды етікпен КЕЮ ет. Решку. Кемпір шэшкесін крл**~

К И П З — КИНОРЕЖИССЕР 297 нан түсіріп алганда соз басталды. — мындық жөні бір бссқа (Қырғыз жыр- Колы цүрғыр неге жиди қалды — Ос- 31 кемпір кейіп (Мустафин). лары ).— Йемене? — деді Торғай оның КИПЗ ү киіз. орта усолдан киліккенін унатпай қалып КИГІЗУ кню етісгігінің взгелік етіс түрі. (Баязитов). 2. Тиісу, соқтығу, шабуыл КИГІЗІЛУ кигһу стістігіііін ырыксыз етіс жасау. Екпін мен ентелеп келіп килік- турі. кен жауға түтқиылдан берілген Оір соққының оэі естен кетпестей болып, КИД1РМЕЛЕТУ кндірмелеу етістігініцез- \\ жауды есінен тандыра жаздайтын гелік стіс түрі. (Бақбергеиов). 3. Ауыс. Бөгет болу, КИДІРМЕЛЕУ ет. Итсрмолсп алға ұыты- кедсргі болу. Көңілдегі арманга соғыс КИДІРУ д. кягізу. колденеқдеп кедіп килікті (Оразалин). : КИМЕ: кмме свз зат. жел беру, көлденең. КИЕ зат. Ескі. Арупқ. ис, бірдсненін кесе- Өзі қызу Баймақанды киме сөздер жел паты тисді дсіітіи діни түсіиік. Ж ан көріктей қыздырды (Мустафин). смен сайқалдыцтың соңына ерген, КИМЕЛЕТУ кимелеу етістігінің езгелік Жалдыга жалбарынып күнін көрген, етіс турі. Анамның ақ сүтінің киссі атсын Шық- ҚИМЕЛЕУ ет. 1. Топтын арасьгнәғі итер- пасам екі дайда күткен жерден (Сей- мелсп алға умтылу. дншінің дидарын тсн) (Байіанни). жақынырақ барып көргісі келген ха- КИЕЛ1 сын. Сскі. Каснетті. Жалтырап лықтың арасынан бірін-бірі кимелеп, эр царт мұнараң а \\и ш л басы, Қиелі жердск: — кеудем ҚЫсылып барады, өл- Кремльдіқ ишарасы, Секілді, уа, қу-1 тірсмісіңдер! — деген дауыстар да ес- дірет маңғаэ қимал, Азудай муқалма- тіліп жатты (Жармағамбетов). 2. Оц- ган асыл тасы (Ерғалиев). А нау си- гімелесуші адамкык свзін бөліп алдын* ыр бузиу бере мс енді? Обал-ай мал- \\ ала сөнлеу. дың киесіне жолығар бұлар, — деді КИМЕШЕК зит. Әйелдердік ақ матадан бе- Олжабек (Мустафин). Ойяады ол «,ол- ті дөнгелекіп ойылып істелінетін бас дамиды цалайша деп, Киелі ата-бабам киімі. Баласьшың жүзінен коз алхай аруагы (Сами). + Кие жапты — ки- імді жағасын жогары келтіре, кигізе отырган Айиш апай, кірпігіндегі ясасын кимеіиегінің ушымен суртті дс күрсіне жапты. бір дем алып, бізге ^ариды (Сәрсен- КИЕ: кие-жара ет. Омыраулау, иьіқтау, кимелеү. баев). КИМОГРАФ зат. 1. Денедегі лроцестерді КИКІЛЖІҢ зат. Үрыс, кейіс, керіс. Таң ат- сызьіп көрсететін аспаи. 2. Лингв. Соз қанша тағы бір кикілусің боларын сезі- дыбыстарын жазатын аспзп. не қалған Қөпей Талтаяққа қатал да- КИМОНО зог. Жаиондзрдын еркектср мен уыспен зекіп қойды (Мүсірепов). әйелдерге арналған шапан гарізді көй- КИЛО қ. килограмм. лсгі. КИЛОВАТТ зат. Фаз. 1000 ватка тек электр КИНЕМАТОГРАФ заг. 1. Пскі. Экраида тогы куатының бірлігі. Казақстанда кинофильмдер көрсетстіаі театр. 2. Ки­ жалпы қуаты бірнеше ондаған мың нотеатр. киловатт болитын бір мыңдай селолық КИНЕМАТОГРАФИЯ заг. Фильмдер шы- электр станциялары бар (Дауылбаев). ғару жэне оларды экранда корсету КИЛОВАТТЫК зат. Киловатка тек, кило­ өнері. ватт бола тын. Еліміздің мыңжарым үл- КИНЕТИКА заг. Фаз. Күштің козғалыска тигізетін әсерін текссретін дннамика- кен взендерінің 300 миллион килоаат- тыц, ал кіші өзендердің 45 млн. кило- ішн бөлімі. КИНО заг. Фильмді экран аркылы керсе- ваттық қуаты бар (Кәкімжанов). КИЛОГРАММ зат. 1000 грамга тек өлшеу- тетік театр. іш мөлшері. Бір килограмм бидаііда оес КИНОАКТЕР заг. Кипода ойнайтыи ар­ миллиграмм витамин бар (Дарқанба- тист. ев). КИНОАКТРИСА зат. Кинода ойнайтын ар> тист ойел. КИЛОМЕТР зат. 1000 метрге тек кашык- КИНОЖУРНАЛ зат. 1. Көрсетілетіи кар- , тық мөлшері. Километр шамасы. тинанын алдынан жүргізілетін кино. КИЛОМЬТРДЕП сын. 2. Бслгілі тақырыпка арналған киска Мустафа аулына Оір километрдей қал- кино. ғанда бір кісіні ңуып жетті (1 оқма- КИНОИСКУССТВО заг. Кино өнері. КИЛОМЕТРЛІК зат. Километрге тек. Ко- КИНОКАРТИНА зат. Керкем фильм. лемі 20 мыңнан астам шаршы /сало- КИНОЛАНДЫРУ ет. Кикомен қамтамасыэ ету. метрлік Куйбышев теңізі пайда болаы (Кокімжанов). КИНОПЛЕНКА заг. Кино түсірілетін лен­ КИЛ1ПСУ килігу етістігініц ортак етіс та. „ түрі. КИНООПЕРАТОР зат. Киноға түсіруші КИЛІККІШ зат. Төбелескіш, бузакы. маман. КИЛІКТІРУ килігу етістігінік езгелік стіс| қ ^ ң о П Л Е Н К А зат. Кино түсірілетін КИ.ИГУ ет. 1. Біреудія ^зп вв кірі- КИи о р р ж И С С Е Р зат. Кинематография- су, араласу. Болмас іске килиспе, мо

29В КИНОСЕАНС - К Л И Н И К А лык ойыкды басқарушы, үйымдастыру- ауыліиаруаіиыдық салығы түспейді, ты . сол малдың күшін, сүтін күнбе-күн КИНОСЕАНС зет. Кинонык көрсстілетін сатып, киім-ксшекке тарықпайды уакыт. мерзімі. (Мүстафнн). КИНОСТУДИЯ зат. Кинокартина шьгга- КИІАШІЕҢ сын: Киіммен (шешіибей) ~ раткн фабрика. Шешінбегенде киімшең ясатар деп пе КИНОСЦЕНАРИИ зат. Кииоға түсірілетіи едің, — деп Фаруза г.ысықтык, көрсете оқираның жазылған желісі. Сергеи танысына намыстана сөИіеді КИНОТЕАТР зат. Кинофильм көрсетілетін (Иманжанов). театр. КИГНДІРУ кніну етістігінің өзгелік етіс КИНОФЕСТИВАЛЬ зат. Бір елдіи кино- КИІнЛіРІЛУ киіндіру етістігшіц ирыксыз картииаларын арканы корсету. КИНОФИЛЬМ зат. Кинокартина. етіс түрі КИНОХРОНИКА зат. Кииохабар, когам ҚИІНУ ет. Қиім кию. — Түрашжан, мүнда өмірінен түсіпілген кинокартина. кел, киін, — деді Нүрдгулет (Иманжа­ КИОСК зат. I. Газет, кітап сатылатын нов). дүкенше. 2. Корме павильоны. КИІП-ЖАРУ ет. Тог.тың арасығс жарып КИПАРИС зат. Өмірбойы көгеріп түратын кнмелеу. ағаштың бір турі. КИІС киіс беру зат. Матерпалдыц шыаам- КИРЗЛ зат. Терінщ және резииканын ор- дылығы, мыкты, төзімді болуы, Өндіріе- нына жұмсалатьш зат, товар. те жүннің үзындыгы да маңызы ө:е КИСЕТ зат. Темекі салатын дорба, қалта. зор. Тоқылатын материалдың бір кел- КИСТЬ зат. Кішкене буда қылға ағаштан кі жазық болуы усғне көп киіс бгріп жінішке сап жасап’ бір затты бояуға, мықгы болуы жүннің ұзындығымен желім жағу-а т. б. қоддаиатын зат, байланысты (Ғ.рмеков). кұрал. I КИІСУ кию етістігінін ортақ етіс түрі. КИТ зат. Зоол. Теқіздегі ең ірі сүт қоректі КЛАВИШ зат. Басып калғанда механизм жануар (балыхтыц бір түрі). тетігін қимылға келтіретін пластинка КИТЕЛЬ зат. Тік жағалы формалы беш- (роялда, жазу машинкасында. телег­ пет. рафта болатыи). Инеш пианино алды- КИТІНДЕУ ет. Аттыц аяц жүріске салыя і на стол әкеп қойды да, отыра қалып, нсмесе журе алмай кібіртіктеуі. саусақтарын сыпылдата қимылдатип КИІО ег. !. Адамныц үстін киіммен кап-| клавиш бойымен жүгергіп өтті (Шай- тау, бүркеу, жабу. Калия палытоны мерденов). киіп, айна алдына тонді (Имапжанов).! КЛАПАН зат. 1. Тех. Қақпак. 2. Л Аңбас инженер Орлов шахтадан іиық-' Кап жолы тетігі. қан соң оқиіауырақ қалган пенсінесін КЛАРНЕТ зат. Үріп тартатин му..ь.-. сүртіп киіп, кейінде.й келді бүлардық аспабы. қасына (Мустафин). — Әжем үш кө- \\ КЛАСС I зат. Қоғамдык тап. зілдірік кисе де айыра алмас, — дгп | ҚЛАСС II зат. 1. Мекгептегі балалар ок-- Саттар Ерусанды сендіре сөйледі (Бая­ тыи бөлме. 2. Оқу жылмнык басыяай зитов). 3. Луыс. Құлпырды. гүлденді. бірге окитыіі окушылар тобы. 3. Биол. Жасыл киді кең далам, Ырыс, бақыт Түр, топ. бір келді (Әзірбаев). -ф- Апасыныц кн- КЛАССИК зат. I. Ецбсктері өзінін маңы- ген тонын сіилісі де кнер — біреудік зын ғасьгрлар боны жоймайтын. жүрт* басына келгек іс екіиші адамға да ке- інылық таныған, атакты ғалым; оде- леді. Киіп кету — бас салды, ырық биет, искусство кайраткері. 2. Квркем- бсрмеді, бон берыеді. Ойда жоқ ауру өнердегі ескі классицизм бағытынжак- киіп кетпесе алдьшнан қой оліп көрген таушы. 3. Ескі грек, латын тілдерін, е.кес — деді шопан (Муканов). әдебиетін зерттеуші маман (ғалыи ту* КИІЗ зат. Малдын жүкінеи басылғаи ка­ ралы). дык, тығыз, едекге төсеуге арналған КЛАССИКАЛЫК зат. I. Классиктердін зат. Еденге киіз бен алаша аралас тө- селіп, оның үстіне карпе жайылыпты шығармасы. 2. Ескі грек, рим мәденне* (СорсенбаевК 4 Кніз мй— тлтт «т™ Л ,егІзделген мадениет нускалары. жасалғак үй. Киіз үүйидоііңң Шишнн кқыыззддыы-I1 КЛАт9.лСдИсрЦінИ, ЗМәдсбзиатет. ін1. уйЕрсекніугегренке,пздревлм- рып, тоқсыра салған сексеуілдің тома- ген ағарту системасы. 2. Ист. XVII- ры маздап жанып тұр (Әбдіқадыров). КИ1К зат. Тау сшкісінің бір түрі. Мен а у ііі ғасырдағы есхі грек, рим адс- биетіне еліктеуші искусстводағы бз- көрдім ойнап жүрген қызыл киік, Кеу- К,гИг .I,дпе.с.ін-ке-и--юмыелтт•.іыс—тқ•.-тіг.ыікң.-т о ғ ы тиіп (Абай). КЛЕЕНКА зат. Су өткізбейтін зат. ырыксыз етіс түрі. КЛЕТКА здг. Биол. Организм кұрылысыи- ҚИЬ \\ зат. Адам үстжс кнюге арналып; лағы ең төменгІ бвлім, бөлшек. тігілген з а п а д жныіітыры. Жаңа КЛИЗМА зат. Мед. I. Артқы жактан, ре; ксихдер Есейді жасартып, жаңа дү- зина түтікпен жылы су жіберіп шекті ниеге келтіргендей ахсар берді (Нұр- тазарту. 2. Осындай ішті тазалауга «■итіУігйіісіг . ы • г арналған аспап. КИІМ-КЕШЕК 3(іТ■ Кн!м- Вастықпаған өн- КЛИНИКА дог. Ғылми жанс оку жүмы- іріс бүларга тіпті пайдалы: малыңа си катар жургізілетін емдеу мекемесі.

КЛУБ — КОМБАИНШЫ 299 КЛУБ лдг. I. .Млдонггет яғарту орны 2. гандист, коллективтік үгітші гсгиа емес ктіпгі* Г ««■«№ үйшіынмц үйі. сонымен қатар коллективтік уйымдас- > п , Я/Л У К;,Г11ЛЫ- ««таны катты тыруиш. (Ленин). .Р '•,ТҚ ;1 бсмтугс арнллгаи басыпын калпакшлсы Сар юшкспе шегс. 2. КОЛЛЕКТОР I лзаатт.. II.. Қаналнзациялағм Л.*«‘!\\Тр 1'|,ГМЛ‘!рЫ11ЛЛГ» токты түЛісті- сұйык зат пен газды шыгарып тура- .... Р/‘7‘и| жч.-ккым.члы тунмс. тын коц труба. 2. Тех. Ауыспалы токтм турактандыратын динамо .машинанын пот I- 1>үрығны Р у сы е эскер бір бвлигегі. ■Мп,: у‘ 1:,1‘ олке бпскарушы. 2. КОЛЛЕКТОР [I зат. I. Белгілі нәрсені 11лп-»;» у.-кч ш ил.мы я-.іие. блласына. беліи беріп туратьш мекеме. 2. Ауыс. .••г.кыи.-. ІГМ не. ііо.мересііге берілгек Бслгілі мамандыгы немесе тәжірибесі атак Гп:т\\‘л ). бар өзідірістін саласы боиынша ткісті кісіге, мекемсгс коллекция жинауга КЬ'М1>Д1К лаг. Кия:?, кожальпс отетік көмек керсетуші адам. л«г*.іак Иган Кампании, куштШН сон- КОЛЛЕКЦИЯ зат. Жунелспген ту-рлі зат- тардың жинагы. (‘<нии\\ бпл/'ан. ал ел князьдігіно бел - ;:м' тлртіп оркатып кеткен КОЛЛОДИЙ зат. Хам. Медицина мен гахч) (СССР та- ! фотографияда қолданылатын кою >ка- К-МЛЛҢПЯ опт. Ж алим бір максятка жгт\\- уіггся м**млсч'егтср мен партия-! быскак эфир аралас срітікді. ллрямң ж,'им га и бірлігі, одагы. КОЛЛОИД зат. Хим. Жан-жануардыц как КОБАЛЬТ лаг. хи.и. Хнмнялык элемент, етінен жоне өсімдіктердіи кабыгинаи темірдп! каттм рак кыакылттанып ту* атпейтін, кристалданбайтьгн химия- патым күміс түеті як металл. лык зат. КМҺУР \\ лаг. Револьвер салуга аркалған КОЛМОГОР зат. Сиыр тукымы. былг ф ы килта. КОЛОНИЯ зат. 1. Отар ел. имперзлистік КОВІ-РҚГУГ лат. Т ығыз токылган жун ма- мемлекет басы» алған, езіліп, каналып та. отырғак сл. 2. Баска елдерден келіп, КОВШ лат. обл. 1. Ожау. шөміш. 2. Турлі өмір суріп отырғаи адамдар жиыны, мехч-тг ш дегі улкеи ылмс. 3. ІЗір максатқа топталған адамдар • ОЛКПИИ лат. Жөтелді басугл колдана- ТЫН дэр?, тобы (мылқаулар колониясы). КОДЕКС лат. 1. Зан жикагм. 2. Филол. КОЛОННА зат. Адамдардың не заттардын Туптсулі сскі колжазба. 3. Луис. (танк, трактор) араларьш бірдей ка- Крея:одер, г.гкірлер. шыктықта ұстап катар түзеп жүрген- дегі тізбсгі. КОЗЫРЕК зат. Млндайдык үстікен кө- легейлеп ж а\\м п туратьш фуражка* КОЛХОЗ зат. Біплескен шаруашылык. түрі. иык. картуздың кунқағары — калканы. КОЛХОЗДАСТЫРУ колхоздасу етістігініи КОЗЫРЬ :ют. Карта оПынында ең үлкекі азгелік етіс түрі. болып сапялатын карта тусі. КОЛХОЗДАСУ ет. Колхозға айналу, кол- КОПКА зат. Квбіне аурухакадағы, жа- хозға уйымдасу, колхоз күру, ортякта- такхлнадяғы керует. КОЛХОЗЛЫК зат. Колхсзга тиісті. колхоз* ға арналған. Колхоздық меншік жалпы к о к с зат. Тех. Тле көмірдеи не торфтан алын.чтын металлургия пештеріне хальщтыц меншік болып табылмайды отмнға колланылятыч зат. дегеннен еиібір жағдайда да колхоз- КОКСТАЛУ кокетау етістігіігік ырыксыз дык; мешиік соииалистік мешиік емгс с-тіс тур*. деген үгым тумайды (Сталин). КОКСТАУ ет. Тас көмірді кохсқа айнал* КОЛХОЗШЫ зат. Колхоз мүшесі. дыр\\г. КОКСТАУШЫ зат. Тас көмірді коксқа ай- КОМАНДА зат. 1. Буйрык. әмір. 2. Әскер болімі. 3. Ксменін адамдар курамы- иалдыратын пеш маманы. 4. Спорт коллектив!. КОЛБА зет. Хнмнялык тэжірибе жу- КОМ АНДАШ Ы зат. Армия колбаешысы. мысында колланатки ұзын мойынды Бүл келе жатқанда бүрынная білетін изыму сз\\-ыт. (адмннистрацкя- таные адам болмаса Разумовты гене­ КОЛЛСГИЯ'лаг. 1. Алка рал-лейтенант, екпінді Армия команда- лых. буныру немесе кеңесу мекемеле шы екен дсп ойлай қоятын емес (Нур- рін баекар’.та рееми бекітглгеи адам ­ пейісов). дар тобы).* 2. Ист. XVIII гасырд* КОМАНДИР зат. Әскерк болімнін басты- Россиял а I Петр курган оргалы к бае кару мекемелері. ^ КОМАНДИРОВКА зат. Кызмет боиынша КОЛЛЕКТИВ зат. Бір мекемеде бірлесіг тапсырылгаи істі орындау үшіи бір жумыс істентін. көздеген мақсаттары жакка бару. КОМБАЙН зат. I. Астыкты орып. өзі жи- „ бір. ЯЛЭМДЗр тобы. нап. өзі бастыратын ауылгиаруашылык КОЛЛЕКТИВТЕНДІРУ ет. Шаруашылык* машинасы. 2. Тех. Жүйелі процеетерді орындайтыи күрделі машина (көмф ты еңбекті бірлестіру, колхоздастыру.. комбайны). Л уш шаруашылыпян жаппай коллек- КОМБАИНШЫ зат. Комбайн жүргізуші. тнвт-’нділи ирқм.іы бай-кул актар око-, айдаушы. йылды (Ғпмеков). .1 КОЛЛЕКТИВТІК лат. Бірлестік. копил-: ЛІК7И.. Гал т тек коллект ивах проча- ‘