С. Муқанов-Сырдария 4 том

— Ж ан жоддасым, разымып, рязьшын» ден, Жылады Алтай Кайсарды куп'я^к.тап кс-п. — Ренж!р, калса калсык доп ойлап йм. CepiKTi неге эйтпесе корей'ш жек. Сендей сенер сырласы бар жшттш, Арманынан шыруын кылмаймын щек. Не елерм1з' , кейжп улп адар. Не кайтар, куштшердеи алатын кек!» Bip атты кылан erri сол арада. Кайсар карап: — «Верден рой, эне кара! Алдап колга туа'ртпек болып жуг-геп, Деп Туткыш яйтыя ед!-ау, Кайсар. мана». — «Ие, солай. Эйткенмен кау!п кылмай. Калайша бул сескелбей келзп дара?» — «Суркыялык сазайып тартайып деп Келед! гой, сыйына сыйын ала!» Сыпыртып 6ip жиренмен келд! жстш. Жылкьшы кайыррац боп агкп от!п, Атынын басып тартьш, сар-аякдап, Ат аякмен Алтайга келд! ж е т т . Тук нэрееи! сезбеген адамымеып, Кул!мелреп. баятап елендет in. Калжындап: — «Коска неге келмейстдер, Журсйддер без1п журттаи неге кок!п!» Агаулы Алтай шап берд1 xisniiinen, — «Сыйкырлаиба бузьтлган... б!лем... б'лем...!» Верден сасып: — «Ой, жапым, не аитясьгц? Ойы-пыц бя, тыкни ба, мьтчгуын. иен?!» — «Аш кез1НД1, суркыя, к!мд! ялдайснн, Кулырьщды бшмейтш шыгармьш мен. — «Аш кяз'Д’н бт«е:гпп шырармын мен. — «Ею-уш жил жнлкы багып болдик дэмдсс, Алып керген кушм жок бетйшеи ей. Мети жяуга пенде ры п берета деуге, Негып кыйдкц? — Бул жерш сен езщ гоеш! Бш, б и те !... Каз!р сечпр каныцдьт урттап, Семен бяетап жауымнан кайтарам еш!..» — 152

Д ед! де, Жагасниа колмн салып, 031 не «ярай аттан тартып алып, С ол кезде жардалдяган алмас канжар, Cyfiipfn кос екпеден тнд! барып, Коркырап, кап-кара кан кокке шапшып, Атынаи угаты Верден домаланып. Б !р кепм кайтты бглем дегсн жанша, Шырадай Алтай коз! кет-ri жакыл. — «Жур, Кдйсар, ж аудан бурьт елге барам В ал а с ьт ак.тык суйсш атл-анам. Сопаи шытып, жярым менен Ермепмдк Ж ер шет.'не котсе де гздеп табам. Егер бу.ч ннет.'ме багет болея, K im болея ля Бердендей к.лига мялам» в зеш н н оц жя1 II! И1р!Лгсн 6ip г« тко.з гкагасында, Жяпырагы cap; у, саласыпда, гяу туе! клипсаи, Шок-шок калы- лдярлыц арасыкда, Kynm-ц коз! туг ея ауып ке-пп, Батые жлкка к к жьграеында. Алтай, Кайсяр Огырысты сол / Tipuiin жарка г.огьгп кеб1к ойпап, :плес,in толкмнлк то ’!г:.и,- лГгдап, р-сь'р, тылп иг«пп wipirr доигеленш, тмырллп элясург.гп ж ктмр каймам, нглц ет!п, шаблктар канта cynrin. H.’if орлей бгткетг жасыл курок, Вулгапдайды уicfcj. гул-гул ж а й т г. ь ю акгсу ак кумпезден, суда жузм. C vukiлллап, кяпптымен cv;1Ы сызып, И?р!л:ген коз мойным созы я барып, Кок ксурактыц ташарьгн ллады уз1п. Ш убь гркекан уйпектш, бал япяны. Марж аи т летай етк’зге;гт лcirnce Ti3in. Эн, к>,’Й, МУ!! Жир. Кйр кем;\"ПК бDpi сом Козд) epiKcia тартады турл! кызык.

Шу erri 6ip уакытта барлык кустар, Епесше тырылды балапандар. Алтай, Кайсар жан-жакка карай калды Дегендей боп: «Не болды, нендей ic бар?» Кэре калды: булттан темей карай Куйылган dip караиы, нокаттай дэл, Bip кек кус жудырыктай aFbtn кел1П, Екшшмен камыстык iuiiHe енш, Кайта шыркап acnaiiFa шыкканында, Туягына 6ip уйрек кегп Laerin. Суксырдык баласы екен, сорлы анасы Бакыллап кала берд1 декгеленш. KaflcapFa бурылып 6ip к арадк да, Ышкына курсн1д! Алтай оны Kepin. — «Кус — екеш куста: ы баласы ушш, Аягысы келген жок барлык кушш. Зл келмедк Журеп ойран шыгар Ала уйректщ караса жарып iiuiH. Ермек жанга калайша елж!ремес, Ата, енемшк журеп, мен!н iiuiM...» Дегеи кезде б)рдеме сыбдыр erri, Алтай да, Кайсар даты шошып кстт':. Аттарына жупрш барран кезде. Тал сындырып б'фталай туйе erri. — «Экем де келген шыгар, мен таныймын. Мына 6ipey тапалтак кара лекп». Деп Алтай, атын ерттеп Minin жылдам, Туйеш'ц арт жагана койды бегл. Б:р дауыс ызын етт: Кулагина: — «Tanipi-ay... Жетюзбедщ мурадыма!.. Ермек жан-ау!.. Каскырра жемт!к болдып... ¥ксап бейне ешкМн лагына!.. Алтай жан-ау... Кайдасын?... TipimiciH?.. Ж ау елнрш, жетп ме, кумарына. Eneyi ле шыршадай ешйр eai, ©cin жетпей ксз келдьау сынарына!.. Тэшр-ау... Неге алмайсын... казан кайда? Шаккызбзй Tiai улы жыланына!» —

Экес! екен Алтай ер б1дд'1 аник, Ж у р е п талкан болып K erri жанып. Тортебелд1 борбайта 6 ip койды да, Алдьшан куйындатып шауып барып, — «Эке!!» — дед!. Шунак та таный кетш, Т усе калды туйедеи до^аланып. Бассалды адсап жургеп балапаиын. Кезшен кап аралас ж асы aFbin. Ш ерл1 журек шер те п п босапуга, Ж арай алмай, сорлы ш ал кетп' талып. Ыпырсып б|‘раз жатып жыйып eciH. Кулыныныд тес!не такап тесш. — «Сен жогалдын. Ермеп'м колда кетт:.. Одан жаман айрылды ш ала eciM... Экетерде шырьгддап ж алтыз баурыд, Д е п Kerri: «— Кекем келсга, келс'ш, келсш!..» Кулыным-ау, елгем ж ок, Tipi журмш, Б!лмеймш, аяды екен, аж ял Hecin!» Ш унактыд ыстыд жаспсн бетш жуып, Ж уп р ш денете кап, муздай суык. Буы'мыи тэлл’рсктеп б аса алмай, Кайгыдан бар денео’н алып уыт. Еп'лш ет'регеп Алтай ердд Токтатты Кайсар келiп жайып-шуып IV Кайды, мудныд курдасы болтан кара уй. С е т болтан квз жасьша толтан кара уй, Албастыдай кайрьшыц кара булты, Y ctih баса орныгып контан кара уй, Ж ердед каздан зынданллй бой жаздырмай, Пана кылтан ку пгоптсй с.олган кара уй, ©м!рд!а ycKipiKTi ызгары ормап, Б а с суккандар Д1'р1лдеп топтан кара уй,— Куггдепдей ко? жасын т<экк!зген жок, Ш ерлш щ жург !ие у сепк]зген жок. Ауыл-аймак уйкыта к!р!скенде.

Жылт-жылт етш кер!нд1 бул уйден от. От басында шокыйган ек» адам, Елепзш б1рдеме куткендей боп. Кункилдеседк Шунад пен Тезек кои бул, Куаиышты, Алтайы келед! дел. К а р а ю т тун, булт жауып жерге тенген, Ай жулдыз жок, жарык, жок. тугел сенген. Дыбыс б асар н сы л д а п ескен жел бар, Жер устш белуардан шык кемген. Куз алды, журт токазьщ, шырт уйкыда. Тук нэрсе сезшбейтш. cera-wi олген. Сол кезде ауылра Алтай журдт тура, Сен!скеп шын жолдасы Кайсар ермен Аттыларды корсетпей шык жапты, Манк е т т гаабаланбай йт те жатты. Сезд1рмей1к ад ата дегеидей-ак, Сыйыр, туйе мурыньш ьщыраитты. Ат д у б 1рп1 жел жактап ест1мес!и Дегендей, булар орап густ i ык, жакты. К ар а та уйдщ тубше кел!п Tycin, Сак бол деп Кайсарга Алтай ат устятты. Уйше Kipin ке.ад ес!к ашып, Уй iтиI ец эуел! калды с.асып. Таный сала Тезек кеп cyfiiri беттен, Кулынып аймалады кушактасып, Айгай салмп кайгысып еркш текпей, Солкылдады твс'ше басын басып. Неше жылдай тас болтан кос емшектен. Саулап aFa женелд! ак сут тасып. Тезектщ ойы айгай сап жылау еди Барлык мунын жыр кылыл курау едг. Лакылдатып, актарып, niepiH кусып. Ыстык жаспеп Алтайды булау едп Кеше кулынын сагьшып журген'шде, Оныц ойы осыпай шьтдау ма ед)? — «Bipey ecTin калады — деп шалы келш— Дыбыеынды шыгярма, гаыда!» — дедь Уй сол калпы, жалрызак Ермеп жок. Блестели буркетн жаткаядай боп.

Dip дорба асык,... талдан ат... 1лул1 тур, Х ерде жатыр ойнайтын сыйыр жун доп. Орынын шскея Алтай етпетшен Ж а та Kerri тесекке eitfpen кеп. А т а -eneci кушактап eKi жактам, Ж а с сел болып, муц баскам такалды бет YMir кейде тураксыз -ушкан бу той, О й дегешк куйд1рг! ол 6ip у рой. К©зд1н, жасы, журекте жаиган отты С в н д 1рет'ш себелеп, жай 6ip су рой. Ж арр а экелш жыкканын бктпзбептш, Сыйкьгры мол, тулюдей тагдыр ку рой. С ол ку/щкка алданган Алтай ердщ, Т усе кетп кедяше 6ip кезде ой. Ж улы п ап шошынрандай басын жерден, — «Ж1г’|т, Ж1пт болмайды кайгы жецген! М ен бул icri эуелде бает аганда, И ек артып кайратка ган а сснгем. Ермек, Сулу сол куймен кете барса. T ipi болып жургенпен, артык. елгем. А п а, эке, кур жылап богемендер, Бакылдык ап кетпек боп жолым келген. — «Ак сутрцдр еркелеп емген аиа, Т уп уйкынды торт мезг!Л болген аиа, Ж аты п жастык, шлш тосек болып, М ен ушж талай бейпет керген апа, Кульшым жетсе, кодымды жылы сура Маламын деп культы ца сенгеп апа. — «Денене кулдык тацба баскан эке, Налет камыт иырыпнан жаньгшкан эке, B ip ey ymiii ецбек кып, рацатын ©зщ кер.мей, бай найза шанышкан эке, ©м!р1цде бойын 6ip жадыратпай, Кун/п'з кулю, тунде уйкыи. кашкан эке, E ki кулыным ержетсе, колым жетед Д е п алдынпан ракатты тоскан эке.— — «Жарылкайды дейтугын соидагы улыц, Ш мрп я.тмады бейяотке болып тырын.

Пайда ориына 396ipre Оелден батып, Соктыктырды 6ipeyre мурындырын. С ау басына сакыйна тклеп алып, Мойнына eKi адамнын артты кунын. Сорлы улыд бэйгеге басын т й т , Сол кундарды алура Mine буп'н. — «Сорлы анам, ак супщ й борыш кылма: Сорлы эке, каррыс айтып кезд‘1 жумба! Мен сендергс жокпын,— бул шьш кеткешм. EKi талай келу1м кайтып мунда. Юм бьлсш кандай кузгын жем кыларын, Ойда, кырда, жазыкта, элде шыпда?! Ым кагып, кузге карай айтып втер, Кайда влд!М? — Акку, каз, кайткан тырна!» «Кетпе!» деп жалыиысты eKi сорлы, — «Кетпеуге мумкшдш жок, болмайды орны. Жан-жагым жау, арандап аузын ашып, Квз'1 шалса устамак жайып торды. ¥стамасын... аламын арашалап Мен уипн eKi адам болган колды» — Деп орнынан турегеп амандасып, Белш буып Алтай ер кетпек болды. Сорлылардыц квз жасы агып сел боп, Тезок келдк— «кулыным, кайтем мен?» деп Кушактасып, шырарып eni емшегш, Усынды, «мэ, жан сэулем, шске», деп Анасынын сез1нс бойы балкып, Алтай ер ацсары ауып, K erri швлдеп. Аймалап ана емшегш cyTi аккан, Июкелеп жутып-жутып сорды дендеп, Суйгп де акеамен кушактасып Айрылды. — Кош! Ата-ана, Бакыл бол!» — деп. Ulemeci бет!п тырнап, шашын жулды. Экеа ез мандайын ез! урды. Жалрыздан Tipi лйрылар емес eni,

KipniKTepi кыймылдап талып тывды А л тай да акылынан адасып кап, А л актап сыкылданып бейне жывды, Н е болранын бмген ж ок , суйретшп Келл! ле есаз. тусаз атка мшдь V Е л кешш кыскы мекен етер жакка, Е ю -уш кун жаппа TiKTi 6ip булакка. Шалрын орып, малдардык Oyftipi шыгып, Тыпыкты шаршап келген козы, лак та. К еш тес ел кезектесш кон ак болып, К еш байсалды, батысты ракатка. Мэз-мэйрам боп кулклп бой кетерд1, Б елш ш эрк(м e3i тенД1 сапка. Б ул кеште Сулушаш-ак кайгы баскан, С олган шептей к'|лбиген, енд кашкан. 0цеш шен 6ip нэрсе т1регендей, К алды уйкыдан жэне д е iiuep астан, Ж ер жутардай KepiHin, басатындай Керш ед! тебеден бшк аспан. Алтайды ертелекеш ойлай беред, B ip орында отырып козгалмастап. Ермек т е — койшы — деген нолет win, К ой багады табанын uiorip тшп, Ш ун ак кул деп туртк!леп, кезге шукып, Мазактайды сорлыга, эрк1м кулш. О йы кургыр: Сулуга, Ермекке де, Ж урекке кеп кадалган к ара сулж. Ж айылды ел шлне бала баксы, Ж урттын св31 — «баксынык алды жаксы», «K epin кел, айтканы 6ip, Tepic кетпейдк Кобызшы, жауырыншьг, кумалакшы ! К ур т ауру болды деп жорып койган, Байбосын да, елi де Сулушашты. С ол баксы кангалактап ©3i келд'[, Байбосын боп жургенде алдырмлкшм.

Ж аланбас, жалацаяк, уст: ер!м, Жырым-жырыы ж.бкпген балак, жепш Жауырыкы кякдаки.;\"- тосгаран квз, Карыс мацдай, кыр ыурын, жука ерш... Ж урт шулаеты: «цпркшшц зулрасьшай. Неткеи баксы ккяпат бггкен Kepi;-.:! Коршкел emwiri рас шы?ар, Мыла турмен бул баксы болмас тени!» ©3ine не аруаеьщ бар дегенде, Айтатыны «жолдасым кара пер!м, Мен дауасык таппайтын ауру жок, Каидай дерт! бслса да табам. еы!н!» Бай кешке мскс.'з кара кошкар со?:ды, Лаулатып отты отаута жагьш койды, Анда-санда акырыг: арыстаидай, К,ыймылдатып кояды баксы бонды. Ымыртта ж'ийпсрд: жыйып алын, Ак отауда басталды баксы ойыны, Sip жаурьшды баксы эуол отка сальш, Ж ан-ж агьта алара карай альот, Жылдамдата кобыздыц кылын ысып, Сарнады, кущренд: ыиырапып, Б1р кезде кыннан пишак еуырып ап, Турегаад!, саикна жанып-жапьт, Жаркылдатып пышакты сыр жупртт, Соктыкты не кез келсе соган барып, Bip уакытта кериип алак-булак, Ж атты, гурды, аунады, домалапып, С уйтп дары кебызды канта устан. Сарнап ала женелд! Tcpi агып: - - «Сен ку кобыз, ку кобыз, Зарлыга даусыд у кобыз! Юрлеген кони бар болса, Тазалап Kipiii жу кобыз. Шерл1ге шемеи орнаткаи, Шайтанныц колын бу кобыз. Сен сак кобыз, сак кобыз! Шерлппн шерш тап кобыз. Шерл ini шерл! кылранды.

Ж ыланиан жаман шак. кобыз Айы , Kyni батканра, Ш ы рак кып ша.м ж ак кобыз. Куйщнен кобыз жанылма. С ар на кобыз, дарылда. М ы нау Kymri екен деп, Кушп'лсрге жалынба. К уш т1менен курессен Сорлылар журсш жаныцда. Елден жалгыз бейбакпын, Ер-токымсыз жайдакпын. Ененш сутш ембеген, Ж епм ек , арык тайлакпын. Мен! мшсец, кобызым, 0 лм еу1мд1 ойлап мш. Д успапга мсш мерт кылма, ©зег1мд1 дерт кылма. Ж олыма жусаи 6iTipin, Алдымды жанган ерт кылма. Ж ауымды жецш мешмен B ip re аттан, серт кыл да. Мынадан суду шерлшк Солдырран пале белил i. С ол палет, куысу, М ш детщ eeiiin, eiiAiri. Сешмеи мен болмас.ам, ©зген‘1Н жок ejwiri. (К,ызынып) Сауле басуын! Алтын кун нурын шашуын! А н а 6ip сорлы элденш, А н а жаудыц кашуын! А н а 6ip сорлы кеш’лдщ, К ете р ш п тасуын!! О сы балым келер-ак, Кайрыныц оты сенер-ак, Сулуды баскам пэлекет, Коресшш керер-ак, (Акырып) Суду камыкпа! Жазыласын туей’ сэт!»

Саркнын аяктады, баксы суйдеп. Кобы злы азынатты пакта куйлел, Б!р кезде тагы ушьш гурегсл’чп, Жупрчп уй imiK.je Kerri билеп, Тагы дары сариады, сез артынан, Сэз шубырды агылып туйдек-туйдек. Уйдепнч'ц бэрin де кукп шыцты, «Пышакпен елтрем» — деп «тегю туйреп». Боксыиы кергенаеи-ак бар депесч, iiJi..»:b:p.ian Сулушаштыц кстксн eci. Mi ia .. Овны отырган он,— Я at . . 61ijjiii Алтай емес пе осы?! Ereр .е A.iTaii бо.тса жыилантан ба, Fji акта;;, бакс:ы Сэ.1Ы!1 журген rieci?» Жург кашып иuurun сырпса. баксы екеуч Ка-н лнда. куд!-с ийдыи бар нердеа, Ашы.тип, 0;р1«;■5:pi кушактай ап. /Кабысч 1.1 epitii■ горча, твскс Toci VI Буркырап, yiiiptain жердей шандак l>ip топ салг кыйку салып келед! андап. Ат лурс1л 1 бсйнс жср алюнгсндей, Салгап айгай шуылдап, ж ау мундалап! Астарында жарач-ан 6ip-6ip жуйр'чк, 1\\олда иайза, карында члген садак. Зымырап жердей аршыа кетеркчпч, Топчан шыкты 6ip кезде eni боз ат. Бул ксзде торт сергелден басын косып, Куч тугандан жадырап коцчлч acin. Бойлары [email protected], кулш-ошчап, ©гкендеГч uieTcis, нчекш судан Keuiin, Отырысты аттарыц койып отк,а, Кай жакка кетелйз 6i3 дсп кенесш. Кун кул'чмдеп кузгi сур булт жадырап, Тенд1 аспан тебеден торрьш бесчк. Булардык мэжч.тс'чн шандак болдь Шандакка кезчн cy3in Алтай твндч. 162

К ос боэдыиы керд1 де «ж ау келедь Сулуш аш , Ермекпеиен аттан енд!, Б уд а н ©леем е?.нрде армаиым жок, Ж а н аямай кыймылдар кез!м келдь К ан е, Кайсар, отырма, атты окелш, YcTiHc мыктап турып ертте ерд1».— Д е д ! де, Алтай ерттеп ат к а мшд1, «Н еде болса тэуекел — коздг жумды. С улуш аш Ермекпеиен ж онелд! де, К ай сар , Алтай жауларра карсы журдк К арсы шкккаи кос адам квршген сои К ос бэз атты атыныц басын бурды. С ададпен Алтай 6ipin тарты п калды, О к жацыямай атка ига ту р а барды. К еудесш е flip е т т кадалып ок B ip боз атты атыиан домаланды. «К езек, кезек, кезек!!» — деп айгай салды. О л калганы сол елдщ баты ры скен, Ж олдасы п кеп Алтайдаи кезек алды. — «Оцбаган кул мулш ама неге тастыц? Корыкпай, урЕкпсй жср1мд1 калай бастыи! Т ал тусте кеп тебемс а т ойнатып, К алайш а жес1р!мд1 г.льгр каштыц? Каиыи пикап иатырмьш, талай сендей ©лер жерш б'ишейпн ееуастьвд. Ш у к а к кул KiMfli тец боп басьгнасын, С ен 6 ip iuoncin, ысн катты таскан таекын!» — «Мен де ега'мдей ж И т ш и озатурак, Т ал а й кешirr ©ткемш от пен судам. А л га и ойга жетпеген ж|'п'т смес, Д е п , бул :ске бекем р ы п бслд1 буган, Сендей талай тасыран ipi кеуде, ©з канымен ©зпнц 6cTin жуган. Э з к л д сст туруга уакытым жок, С ейлем е, ксзепцд1 ал, к ан с жылдам!» Сог-ыскд ск! батыр буды белд!, К айрат тасып кыздырды А л тай ердь Ty.aKi алатын буркптей T y c i суып, 163

Арыстандай акырып жауга тендь Найзасын сштеп ед1. аиау карып, Ортасынаи омырып ек: б&лд!. Мандайынан шубирып тер соргалан, Буркыракан шац кылды майдан жердп Кайсар карап, 1шшен плек плен. Ер Алтайга дарыган пушке севдь Sip кезде Ллтай оппедеп[ канжар кадап, ©Kipin ж ау ат•ынан тустi кулан Булар ат койг'анша, кей;itiri жау Келin калды, созылып 5■ оак-шубак, Мыйдай дала кып-кызыд; майдан болып, Оннактап усп босап шык тк коп ат. Жаудыц бетш кайырып жеиел1сп, Кун батуга та янгаи мезплде нак. Куган жау coi дарьншн is.ЙЛЫСП8ДЫ. Жакын коп 6iр?г; сойыл карыспады. Дус'ф-дуар буркьтлдап У;сердец шаядак, Жер козгалга!! СЫКЫДДЫ шабыстары. Жес-ip кетin жone де бач иры ©лin, Жаудыц коздь4 кеудеде памыстары. Кун батута та ппып барпан кезде, Булар жаудан кара узш алыстады. ©венде Сулушаш пен к утт Ермек, Тур.екен талек тктсп «жэрдем бер» леи, Кутан жау топ-топ болып келе жатыр. Кайтпады, женгенмен алдын дендеп. Енднд icieo бар айда, жузш судан, Аржапьгна, амал жок ету керек. Гурйщеп долы овен жатыр агып, Konipuiin шршен таскьгн суда. Боржтсй тас барады домалапып бткел жок, терендш малiM емес, Жау кыйкулап келед1 уран салып Торт сорлыны камады esi жактан, Dipi жанды, 6ipeyi жансыз тамык. «Кел втешк, тоуекел!» деси 6api, Кэп жау га етаегенмен келе ые алг

К у п бер!ст1, боЭламай а т йяры , Кушактап ап жваелд! взепкэрй Двдгслетп» терт агот, т!лс!з жаудыа Сарыддггн tcyiaeSfn. у дед! s a l Арсылдап долы толкып нтгей кяуьш, А т уСПН ЖЫПЫ!I шашып коб'.к: жауып. Судары сорлыл ардыч кем,!л iне К 1рд( сура кетем!з дегеп кау! п, К ур ка рай-сан уст!вде Kiel кал к л А т кулагы кем!.л'п ауьщ-ауык. А р ж ак ка тура белнбурры зба дм, Тол КМИДЫ толкып куьш кезек B ip кезде элс(з Ермек тялыи ;кетш, К уп борд! ат устiпея голкмш- а ауып. Ж.ыиды толкыв жкндааьтп сы лк-сыдк к у л т . Д омалатып сзб1ад5 окстт! Uiln, Т>лс\\з ж ау жас сабид! а ярен ;КОК, О д а ;1 жаыаи т<:■ ЛКЫДЫ код in 'ririn. ¥стаймын дсп <р Алтай умтд»лсапда. Ш оп 6cpin жен i Е рм ек су:са Kipin, Твртеунпи б!nayi сура кетш . Yuieyi шыктн-а;J судам дымы курып. С ол кезде кур. еба гы п бор а >капы, Молл!о су сил! кыянл к ап бог; акты. Кы зы л квб:к кутыптлтт и'ин'.ттг. К.ып-кмзыл боп ТОЛК.ЫНДЬТ тол1кын жапты С аб и Ермок бо1ни:!я кызыл с) О зеш пп туб:!! кауип, мекай та пты. Кызарран куп, к:ы'-*ыл су, кан дЫ ТОЛККЯ. К!мд! аясьм; т!л- Апдаган жау кабакта каллы т урып, «К ап, балем’» д<’п TicTeitin cam1,41 уоып. «Влумрым!» деп Алтай со кун! селль К езш еи кап аралас ж ас шубырып. Б a y ьтр iuipKin f)?eri.i ©рттей жалап, Ж ер бауырлап мотты Алтай ал! кург К,айгыпьщ туманымьтк .чогендей-ак- В!р чезде кйя-каря бои хсабылды ым.

IV бвлЫ КУЙ Кеп таудык арасында аркадакы Атакты 6ip сулуы Каркаралы; Керкем KecKiit, Кербез та у адам тупл, Бултты аспапдагы тарта алады. Ол кезде мекеидеген ел аз гана, Тайсалмай таучы кезш жортады аны. KopinaFaH Каокярялы корганыныи, Бугылы тау отауы ортадагы... • Мезп'л куз, бар еа'мдпс тарткан саррылт. Тау теб еа испекла буды барлык 0 зше тартыи алып туиерш тау Тургандай тукде туп'л к\\’нд!3 казгып, Сол кезде Сулушаш пен Алтай, Кайсао Бурыльжа тыгылды, жаулар андьтп Баса алмг.й аяктарыч кыя жайлап, Турмыстан соккы жедь корд! тарлык. Аттарыи келгеи кезде аидар жарды, Ая« артар ко.и'кс!я жаяу калды, Оры б тсеи салак б1р сояу таяк, KypFai< долга кожа боп я зул ы ап. Узакка opicTCTnefi мазаны алды, Eir.iiri табар тамак тузак курып, ¥стау болды жымынан копкдарды. Кылышын суйреп ертец келгепде кыс, Cypyi кынь’п тауда мундан турмыс. Таудан тайып 6ip жакка кетер сд!, Андып ж ау аттатнайдь? бор’ гей тьтные. Акыл, айда таусыплп. кажып кяйрат. Кекке толып каяапдай паГтады iur, Осындай дагдарыстич 6ip куишде, «Тстелж — дед! Алтай — мыкадай ic: «Cnpe.ni альт жоПт!н андар ypitin. Кар жауып орточ га:’'га толса курлк. Шацри к-ш аякка, ач аулайтыч Колымызда жок салак, яки мылтык.

Б 1ЗД1 бул кыск.ан кыстан коргайтуган, К олга туссе кырагы алгыр бурки. B ip бурки мына турран «самурык» та К у н сайыи Kopiuiii ж ур тулей туртш. Ж еуш е даяр турып ет пен майлар, BypKirri ершкеннен сал са байлар, Byriiiri б:зд!ц турмыс уппн бурки 9 p i тамак, aaiapra эр! айбар. Егерде са п Tycin у с т а т п а с а , Сипе катар кез болдк барм ак шайиар. Б у л yMiT ннкпесе, суы к туссе, Д е й алмаймын ел!мнея баска жай бар». «ЕтпеЙ1К — дед! Кайсар текке уайым, «Самурык» ты шолгамык, б!лом жайын, Егерде шwryга сен журексшс.ен, Етекте кал, бшкке ыаи шырайын. Б ер жары куз болганмек, апгы 6eTi Саусактыц саласьшдан жм! кайьщ. Тэуекел! в з in айтшы: калайшп кун K©peciH? Жаудан тан ы п , тауда:-; тайып!!.. Уайымда, уайымдама аж а л 6 ipey, Керек жок б!згс омы ойлэп жудеу, Уайым — дауыл, ядам — уй, соккянда ол ЖыккызбяГныч игычд.а акыл Tiecy. Н е г е Tip-'нк 1зленм13 б у г'ш отмой, Егерде аллымызта б:тсе тГпоу? Б ул ойлама соз!мдк сет у, Miney, «Келгсндс осы тауга кеадескся шал, Битге бергсн 6ip топ мел б|р аркан бар, А ркан ты белге байляп мен гонгайвн Б !р ушын уста да сс.ч етекте кал. Арканды баЯлагасыч к ул а са да Т ук кылмайды кандай куз, болганмсн жар. Кокекей осы камга KipicefiiK , К ур оймсн басымызды кьтлмайык дал» «Онысы рас — лед-! Оулушяш та,— К ун керели< буркится ам ал баска Таусылды. Тэс1л' тауып аила курып,

Шыру керек кайткенмен кыя таска. Егерде сырты кою орыан болса, Емес пе тастын ез1 тауга баспа!» Кайсар, Алтай макулдап Сулушашкз Д е д !,— «Б!рак, сен буран араласпа' hern Kayin квн!л!ке келмесш ой, , Акылын тапса тауга жетед1 бой, Bi3 кеткесш маната тузакпенен ¥стап алган жаксылап коянды сой. Б13 аса KemiKnec6i3. Оралранша Жадырап !шетш 6ip ас кылып кой Сот! кеп, бурк!т колга леге калса Тары 6ip коян асып жасаймыз той!» I! Умггш т!рш!л!клн жуктеп аура, Тырбыйып тасты тесеп омыраура, Кейде устап кайыниан, кейде тастак, Асылып ней мезл'лде аркан 6ayFa. 0Kneci куйin кейде, дем ала алмай, Жакындап таудан томен домалауга,- Кайсар мен Алтай узак бейнет шег!п Алкынып 6ip мезплде мтыд! тауга Дурсьлдеп шапкан аттай сокты журек Терлеген кескшдер! кара тунек. Шынтак, т|'зе, TeciHin теригерш Арызып канын тастар тускен ipen. Bip таска огырысты дамылдауга, Bip тасты демеу кылып арка тзреп. Булардын бул бш'кке шырулары Bip емес осымеиен eKiirnri рот. Карамай денесше тастар жырган, Бейнетнеи асып нелер кыя, кырдап, «Самурыктьщ» opKemi — «Сандык тастыи» Тебесшде уялы кайыц rypFan. Сол уягя ермелеп Кайсар барып, Вурк!'тке бутакти орлей т п р и ч кургяв

«Сандык тас» терт бурышты бгр би!,к куз, Т асы бейве сырганак жып-жылтыр муз. А я к басар, кол устар жерлер: жок, Басына шыра алмайды баеяалдаксыз Н е заманнан буркггке конак уй бол, Басьшдагы ак кайьщ ескеп жалгыз. Кайывдагы уяра колы жетпей, Талайлардыи ж1гер! кайнаран кыж. Арж агы «Сандык тастын.» туцрыйык жар. Кайын ескен сол куздьщ жарьшя дэл. Ж ар кабак сырранак, Туру кыйын, Б елiне аркан байлап шьщпаса crop Ж ар тасынык кырынын этк1'рл1г1, Кайралран, кыпылдаган пышакгай бар, «Сандык тастын» еибойы ерлегендс Аранын ашып турган даж ал,— ажал. «Ж ан керек батырра да» дегендсйн!. Е ю дос ундеместен копке шейш. О ты ры сты . Алтайдын аулы квн,:л! Кайтура кейш карай белый беШм. «Сандык таска» шкгура олай-былай Ойлап, онда таусылды акыл-зсйЫ. «К,ане, Алтай, турайык» дед! Кайсар Отырып дем алганнан б)раз кейк EKeyi турегелд: косымепен. « B irri ме дегендей — к осыменен?» Bip-6 ipine Tenicin, Кез карауь; Аркылы урысты дос досьшенеи. Окысты коздершен жазуларды «©лер, я л'рнгер жер осы» деген. Толкыран ой т!релд| деген жарга: «Корыкканда кун коре;и нес!менен!» «Лэм десш 6ip-6ipi!ie келмей сеяге, «Кайтайык» басынкырап тургаи кезде, Bip нэрсе далбаидараи «Сандык тастын.» т »бес!нде уэдыряй кет\"; «оче:

«Алакай!... Бурит, буркгг, бурш, бурит!..» Дегеннен т1л келмед! ©зге созге. Шумакталран арканды «Сандык тастан» Ылактырып тустд! Алтай лезде. — «Дане, Кайсар,— дедт ол — ушын уста! ©рмелейш тузакка tvckgh куска» — Жок, Алтай, сен бармайсын, мен барамын! — «Меи барамын!..» — «Мен барамын!.,» — Ол дурыс па? «Егердс б'зде дсстык рас болса, Кезектест кшслпз не жумыска!» Нрепст!ц уст!нле екеу! де Оклады, деп: «ккреык па, элде ырыс па?» Алтайдап калап Кайсар кезек алды, ©омелсп «Саилык таска» кыйнап жанды, Тер куйылып. плкынын, елд'м-талдым Дегенле тебес!не зорра барды. Шянкылдатын шекпекге open, темен, Ж!бергсн fivoKiri домаланды. Сол кезде баскан бутан сыиып кст!п, Асылып кузта. Кайсар тура каллы. Домялап бупкн жерге rvcTi аман, Кайсарга б!рак Алтай болып-алгн. Айрай салды етекте: «Бар ма Кайсар,— Дсп оран — 6epi снпрнп тусеп шаман?» Алтайга талусырап келд! дыбыс: «Кош бол, ажал таянды — деген, — маран!..» Козiпен жас Алтай,тын Kerri ьггып, Inline ava емес. жалын ж^тып, Арканды Kaparailra тыпмай тастап. Тас та Tinen ксудолдн яг1беруга. Тос тер;е!и айипнп tvcti сытып, Тобего шытып томен коз-н сялса Кь'йь'к аркан тур дссьга зорга тутып. Ецкейд!. созлы коши, жетлед! кол, Кыя тас кол жетуге бермед! жол.

«Кайсар-ау, енд'1 кайттым?!» — деп зарланган А л тай га талусырап карадьз ол. Арканны ц содгы кылы кыйьтларда А й т к а н CG3i: «Жан досым, аман бол! М ен ушш елме, С улуш аш ты ескер, B ip re жасагт жетшдеп бакы тца зор!..» Кыйьглып аркан, К айсар Kerri кулап, Тимед! тас та аяп ж ол да 6 ipaK. К узрьга мен каргаларга шокытпайын Д егендей кушакка алды долы булак. К е м у ге колге яягын жопелгенде Ж олы нда жабыркаццьт ж асы л курак. Н е кьглапыи бите ятмзй, Алтай жарда Б ул а ктай жасы саулап турды жылап. Ш «С ай тан кел» Бурылыныц кыр басында, • С ал а д ай карагайдыц арасыида. С о л карагай iiiiinae imi пысып, З а р болыл козге iairsp каряс.ынря, Ж ан-жарьшя жаутаидгп, урейлеиш E ki бипс кабяктьш. арасгл гда, — С ул у ш а ш узак терец о н ря icerin, Турдьр келдш, Gin бшк ж агасында. А й н ала ш|нлген таула р ж алгас, К у зд а р бip к бясына бурклт бармас. O cip ece «Самурык» кузы и керш, Д е п оклады Сулушаш «бара плмас». Ж ур е п ' KCTc.ii энный Караган да, Ш ьткканы ескс тус!п т а у г а алгаш. Ю=>3!ие молт!л,-сгон ж а сы н ipi<in «О, жаеарпн,— дгд; ол — ак-сарыбас!» Сулуш аш пен косыла б 'р ге жылап, Т астардаи бойне фонтан а т ь т булак. Д о м а л ан тасган томен коз жясындай 1р к 1лмой «Сайтан келге» жатьго кулан. «УЬ» деггн дебите тау желдешп. Б елдерш букп' келде ж асы л курак. 171

Шел басы ккбмылдаса Сулушаштып YpefSi ушып орзв да туря! кулак. ЗораЙтьв! б1раздан сод ж ел де куш!». Урлед! вршелсие тартьш /ш!н, TopFbiH аспап Tynepin MefiipiMcia, Бетше б:те калды сургылт пкиш. Кундагы кабан туй!п, 6eriu буркеп, Квз!и жумды алде;ом кайеысы уш!н. Кайткап к,аз «етт< дел жаз» Сулушашка Амаидасты «кердш дея куздеп кыеыи». Сулушаш дед! казга: — «Э, кайткап каз! BiTTi деп бул мяцайдан барасыц жаз. Б1*зге де бул мак се-иаей суык карал Не анда, не адаяда досымыз аз. Аз емес., жок тешрек толган араи. Б!з тускек жол емес, сыз, батпак, саз Сондыктан каз, мен сен! досьш карт Кулак салсад азырак айтамыи наз». — «Келге кеп кон, асыгкс канат кзкиа! CepiKTepre сендерд! дёйш « атп аЬ Тым болмаса токырап женшд! айт, Бараши бегл бурып какдай жаккэ! Эл! де барар жер!н жаркыратан Мэнг!л!к жгзы тугап тугел шат па? Ондай.жер болса б!зге жен! ид! айт. Жегей!к !здеп барып 61?. дс банка» — «Ол жерде муидай емес тузу зад ба? Сатпай ма адамлары арды малиа. Малы жокка малы кал зорлык кылып, Баспай ма мандабына кулдык тацбз Малы кегт'н журен кара тас па? Сала ма олзр кулак кайгы-зарга? Болмаса жадырай ма, жылаганда Итер1п ес'фкемсй jkwvuh жарга- - «Онда -.л Суйгендер 'уЯгеяд-р cv

<Ол бузьмс», дегса атак жайыла маг К а р а м ай кгрсылыкка малы кептер, С уй м естщ басын малмсн кайы ра ма? Ш ы гара ала ма онда суймегендер «Суймеймш» деген сезш жарыяга?» — «Болмаса нектара бас сугы на ма? Н октаны бостандык деп угы и а ма? Е герд е сугынбаса соры кайиап, Ж у р т тугел дуспапдыкка жумыла ма? Ж ум ы л са журт «жазыкты» атангандар Б|'здей таура бас KopFan ты гыла ма? Ты гы лса таура, 1шер га м а к таппай Тор аркалап тогайта ш убы ра ма?..» Квз1не осы кезде алган ipKin, С ул уш а ш орамалысн ж асьш cypria, К а р а е т ушкан KS3FB кеткем жырак, К еп гурды карал Суду к ак п ай tcipnix. Квзппц караты! ы ;;адалганда A r e a crop кетпестей болды молтпё К аз д ар га лип болтанда Сулушаштыя. Ecine i3,aen кеткеп густ! бурк)т. К арады кезш cysin «Сам уры кка*. «Сам уры к» ушао басын сугы п бултка Тур екеп, Тебеешдс С|рдомслер К озгалы п кыбырлады ук с а я куртка. «Ж з са га н ,— дед: Суду,— жолын 6epin, З ар ы кк ан жолаушыныц ж узи! жьфтпа!» С ол кезде таудан темей уш ып rycii Hip порее зорга елестеп, у к с ап муртка. С улуды н ж уреп.су ете калды... K ecxini 6ip сурланды, б!рде жанды... B ipaK «жокты жорамал кылмайыи» деп Ойын богеп, аяндап коска барды. Етуге ермек. кепи кетеруге, Колы на 6ip ыезплдс кобыз алды. К ул аги н бурап, пернс б а с к а н кезде Ж ангырткг.н тгуды лсб1з шыкты зарлы.

Сарнады кобыз, тауды куй кернедк Орлеген куй, тауды асып кокке орледк врлеген куй жаралай жорткан анчын, Аятьша тусау бон жол берыедк Косына кайткан Алтай кутей ociin, Б|'рак коз!, булдырап тук кермедк Жуткан haya TyTin тэр!здешп, Инедсй бон кадалды желдкч лебк Сулудын бармактары кылды басты, Басса кылдан куй шыдты зарлы, ащы, Ащы куйге шымырлап балдып боны Ыррьиьш кара кезден теки' жасты. Сол кезде cci.K алды буалдыр бон, Даланы кою кара тутш басты. «Бул по?» деп сулу сыртда шырып ед!, 0рт еке!1, Тасыр-тусыр андар кашты. Ерсш-карсыл жупрдк жанталасты. врт косты камагаида, памалады Бтчмед! кс кыларып сулу састы. «Сайтан кол» жарасында ол жартасты: Шарпылган, куйгеи яки урейленген, Жан-жагыида i.Trepi андар кашты. Б!р кезде кез'1 шалды Сулушаштын Жолбарысты жар тастан сукдан басты. Ырсьшып жолбарыстыц найза Tici, Жылтыядап iiuTca Кызыл тьтдщ ушы. Жымыйып мукыл кулак ьщыранып Кулпырын ала бергн-тарркл Tyci, Белдсме бук!рейш, ccKipyre К,ызынып алабуртып бойда куш!, Умтылы'П 6ipiiesuc рет Сулушаштын, Кслд! онын алма басьш ricT c rici. Жолбарыс жеиыи ыргай, баска шапты, Маидайга кобызбенеи сулу какты, Б5р шепн'ш, ouiire тары умтылып Тары урган кобызды барыс дапты. Сулушаш ышкына 6ip ун шырарды,— • «Алтай, Алтай!.. Кдндасын?..» дегеп катты. 174

Кутылмасын бьпгеисоц т1стетпейш Д ед! д е сулу кардан сура атты. С улуш аш кушактады к ул а п келд], С у д агы кушактады, децгсленд!. А л тай да сол ыинутте ж ар га жеткен, Ацырран жолбарысты рана кердй Ж олбары с бул келгешн сезш гсн жок, Анырып т1лш жалап cyFa твндй Туг'1н д 1 квзге тыккан жынды жел кеп А л тай га сыбырлады: «ж арыц элдН..» Ж олбары с дапелшС1з ж ар да xypFan Алтайды ацдамай кап к ан ж ар урган, К ары пга шрмей канжар сай та Kipin, Ж а л т карап деиесш дс бурд ы жылдам. «Эп-бэлсм кол!-a туспц!» дегеи ойин /Колбарыстыa. 6i.i,ji Алтай ырылыиан. Т ебедеп 6ypin ticIh тнг!збед1 К арам ай денесше туяк жырган. Састы рды алыскап ад б 'р а з 6ypin, Bip кезде шсм!ршектен кан ж ар Kipin, С ы лк етш кулагакда, уш т! канжар Ж ур сгш как айырьт xycxi тынп! Элс!реген жолбарыс аузын 6ipaK Аш ты да, кулай Kerri бел in бупп. Ж аиталасьш аягын серпксн кезде, К еудесш с аттай гып ал ды Minin. Ж урск тсн Kcfliii тартып ап канжарды, Bip ж утты толтыра урт, аткан канды. Ж олбарысты жскгсш пего керск Сулуш аш ты сактауга бел май калды... Сол кезде ма.чаным от ораГг жаиып, Д уние кара TyriH, туманданды. Т ау iniin KyuipenTin ол зарланды. Ш ы г ь т ел, сорлы Алтай б е з т елдеп, ©зше сержтерд! eprin сенгеи. Табармын деп оклада б аск а паяа, Ж ауынын колы жетпес жырак, жерден. «Аркадагы кунарлы орын осы» —

Деи тауы мынау rypFaa 1здеа келген Бауырына кшктей паналаса, Осы ма, карсы алып сыйы берген!.. — «Жирен сакал дейтурьш эулие бар иеред1 улсызга ул, малеызга мал. Кабыры Каркаралы тауынын 6ip Бшгшде, 1здешп барсан егер. «Сактайды» деп сещйрген ед:, оларды Осы тауда жолыккан 6ip койшы шал. ЭдеГп -зден барды эулиеш, Дсгендей «сугз кеткен кармайды тал» . Кыядан 1здеп сны:; тапты керш, Моласы бейие тасгаи ерген epiM. Тау басыпда тостаган сек!лденгеи «Жылы журт» дейд1 екен онын колin. «Жылы журть» «суыц журт» боЛЫП OFail Аггарына жумсады борияер'ш. «Жылы ж'уртка» цопганнын ертеншде Уш аттыц тапты пушпац терйлерш. Жаньша балап жургек Торы тебел Дегеи жокты «Жылы журт» басында елер. 0 лд1 аты, кыйылды, кос канаты. Жирен сакал эулие болса егер. HcipKep орны осы емес пе ед1, Жарьшкар, оиы суйер, демер, жебер? Жебсмедк 1здед'1 тары аруак, Кысылса жэрдем кутер, колдар, сенер. «Конин кеп «Жылы журт»тын ырымына, «Сантан кол» бар дегеяге Бурыныда, «Адамга сайтан дуспан» деген елдш, Карамай сщш калган укымына, О дары б1здей кашкын, ecipnep деп, Барды ол «Сайтан кол»ге тыкылура. Барлыгы анык болса, ол сумнын да Ж уреп оларды аяп жылыды ма? Жыльшады «онык» да журег1 тас, Боп шыкты алла да кас, сайтан да кас, Кастык емей немене, кыршыньшан

Кыйыдды жандай досы Кайсар жолдас. Кайсармен 6ipre елер ед1, 6ipan ©лт!рмеген панасыз 6ip Сулушаш, Сол жанынын жарыхы Сулушашы Ол улпрмей, теренге ур ды кулаш!.. Болашахын болжаса. жалмайьш дсп Алдына келе дапты аж ал рас. Зарланды сонда Алтай кобкзьщ ап, «Kyitipenin, — деп добызы м,— 6ipre сыр аш!» — «Сум QMip сеней радат хабам деп ем! К ек теп анды дол созыи алам деп ем! Т улпар больга бэйгеш’п алдын бермел, Юм де болса шалдырмай шабам деп ем!- — «Сум e.Mip сепен радах табам деп ем! Турм ыс тоныи 931мше гпшем деп ем. Мен мыдтыны мудатам, меш мыдты Мук,атпайды алдына тус.см деп пе ем. ... «Махай дупле туп-тугел дос дейтш ем, Б айха дупие туп-тугел ош дейтш ем. [д ер махай дос ойлар тлбыдмаса Мен тешзге булайша туспейтш ем. — «0 м ip iiiipKin алдады-а, мен алдандым, А.тдады емip, себсп пе? М ен тан далдым! Жо.\\пс ,-испей ауызга туспейт5иin Б!лд1м. rtiji.ai.vi, тус'шдш, снд1 адгардым. «Кош бол жер-Konri керген ама! Кушакта-тентспм жат! — дсп дс апа; П анасыз ем, жалгыз ем ©з1це аяп. «Ж огалгыр жогалды гой» деме апа. «Дупнегс менден т.-май тентек келер Ада м есер, кеш кошер, веер, опер, Пул кундс байлар хапа иеленсе, Bip кезде дул ис боп cyriim i емер! — «Кош бол кок. кекшш ту ей ж!бск горхын С аяц да ж!гп- болып есш-ещим. Кеше хана дойныдда еркелен ем, Ж ал ын суй in акырда койныцда олд!м.

— «Сььлдыр су, сыбырлак ж ел. жылтыр квк Алтын кун, сурлаш'ан булт, ну кара агаш. К,ош болыцдар шыкпасын естершнен Квздерщше мен квзден арызгаи жас. — «©лмеймш деп ем!рмен арпалысгым, Арпалысьш талайдыц канын (итм . Э лде болса TipmLiiK стер е д 'ш , Ол болмайды... кацпанка мыктап туснм! Озше элемд1 Алтай жау деп укты, Таппады eMipiHe ойлап жупты. Ойы кеп сол туйыкка камалганда, TyTiHiH врт те орап кезге тыкты. 9pi ой, opi тугш туишыктырып, Кысылды Алтай, езш-ез1 умытты. «Дуние кепсшгенщ осы болса», — Дед! де журегше канжар сукты. Журектен кап шурылдап кокке атты, Ол каиды жалп-жалп Кызыл жалын капты. «Сулушаш!.. Кайсар-ау!..» деп денбекнпген Алтайдыц денссш от шыжылдатты. Жел урлеп кобыз кылым баяулатыи, «Кокей кесп» дейтугын куйд| тартты. От суйш бозак тарткан кара коздщ Алдынап талай сурет от'т жатты. Алтайдыц ciuipaepi тыртысканда Ышкынды да nerin жалгаз какты. 1920—1928

ЛЕНИН Ел емес, б!зге елдщ табы кымбат, Ецбекцплдж бет алран ж ары кымбат. Ек'гталай жерлерде кезгс ушырап, Ж ол тапкан ер сьшбатты жаны кымбат. О т журен, 6i3re таптыц epi кымбат, Е рдщ тап деп ант еткен к е п кымбат. Bi3re кымбат, енбеютц иелерк С ол иенщ таянган бел1 кымбат. Ер аскан, б!зге жердщ кыры кымбат, Е рд щ тап деп жырлаган жыры кымбат. Еибекпп елден еиреп адал тугаи, Т ар кунде тулра болган ул ы кымбат. Т ари х ез баскан жсрш жацылмайды, Ш ег1нбейд1, iarepi адымдайды. Т ари х кешш бастаура 6ipen-capan Волмаса, бастаушы оцай табылмайды. Э а'ресе тапшылдык тугаи кезде, ©зшше эр тап максат к уган кезде. Ж ер коркак боп бьлпштщ Ko6i букпак, Ер боп туган от журек ул дап озге. Ленин — ол ер, адал ул. О л кемепгер — ¥л емес, оны айтканда, у л дегендер. Keineri зор майданда айкын кердк Окшен сорлы улы жок, «кул!» дегендер. 17Я

Kimac Ki.MHiH icreren ici кымбат, Kici емес, ол жумсаган куш! цымбаг. Енбекип ел дарштеп кутпек емес, К!мде ic жок, сез!мен журсе курган. Ленин керек кылган жок атак, банты. Ол табына жумыспен, icnen жакты. EicniHi жер козталткан таудай атты, Карасак коз ж1берш былай тапты: 0цшец «сумырай» мал, жан жок кара таким, Жуз жылдап жуктеп келд| кулдык атын. Аш, жаланаш, акы, пул, ж окка тандык Ерте-кеш ецбсгше жалыиатын. Купд1з-туп K©Mip менеи жутып тут!», Баттаскап карамайлар алып кутын. вз! тукке жарымай аштан катып, Бай емес беретутын адал супн . Бай байыды, малаймен санаспайды, К,алта толды малайга караспайды. Ецбек ecTi, тан ocri, намыс ecTi, Тарих ез журюшен адаспайды. Турмыс ол 6ip тслегей дарня той, Жасырьж емес ici, жария той. Адам oMipin табсктсп тарих отыр, Тарих KQiiTi кеилрген кария той. Дария жел толкытса толкып таспак, Датданып толкып усгш толкын баспак. Ортасы курецде1Йн uiptain Ke6iriH KonipraiTin кокке шашпак. Tyncpin кэкпецбек бои турса кемер, Толкьшды бстке урыи кайтарса егер, Байлаулы арыстандан кур булкынып, Кыжылдап каинамак, кой бонда жйер. ЛБнеки срдщ epi сонда керек, Толкынта жер.-н жарып берсе кемек. Буркылдап шыйыршыгы аспанта атын Алдыпа толкып кушш кайта тогед.

Турмыс-дария, енбешш— толкын едк Соктыкты тялай жарра кайнап кеп. BipaK оны капитал (кекке карап) Ш опак курлы кврмед!, менсшбеда Талай-талай булкынды, 6eTi кайтты, Вар тапканы ем!рге к.аргыс айтты. Ер боп кешin бастайтын ул жоктыры Серпшген енбекшнй кеп мунайтты. Ленин — ол пайгамбар ма, куран келген.- Волмаса енжал, таурат, тусш е енген? Болмаса Мусама ол аса алып, Кудайлыц хор тауьшда ж узш кергеи. Болмаса Мухамет пе мшген прак. Ллдында ашык деген с еп з жумак. Ж з, болмаса Айса ма, жердей безш. Т ер т кабат кок жузшен кылгаа дурак3 Лениншн. «оларга» уксас ryri де жок, О ндай куррак кыялдыц 6ipi де жок. О л 6ip жалын журектен толдып шыккаи, Ол кайрыдан от больш ж анган 6ip шок. Л снинд1 тап турызды, Ленин емес, Тап кез жасы uneai, теп н емес. Bipan, сол канды жасты кургатудыи К еп жанга ierep ici женит емес. Ленин Ki.vi? — Зарыккапда кершгсп ул. К есем ге улы тойда ж еплген ул. Кди майданда куреске таймай тусш. T an iciiie бор1мен берктген ул. Ол майданда белшеи кеш in канды. Мандайдаи тер агызып к,ыйнап жапды. Тар кунде еибекшппн, кеш in баста а Ш ам устап кош Tiaritm: колына алды. Ж олшыбай арба сынып, eri-з елд!. Ж ер кап сасып .торга алды пике демдь К,ан;рыртпай, жарга жыкпай, жаудан букг Таныня Октябрьдш алып кеддй

Октябрь! — Ол тарихтыц улы бет!. Капиталдыц таласып келген шеть Ж ар кабактан толкыиныц екп!н!' айдап Шалп ете туст! сура сасык eri. Октябрь! — Ж ана дуние eciri ол. Ецбекш|'н!ц мэнп'л!к 6eciri ол. Moyeci тамылжыган гулд1 бакша. МэнН азык, таусылмас Heci6i ол. Октябрь! — Ж ер жузшщ шырагы ол. Тап курессе колга алар куралы ол. Адамзаттын кексегеи кслсшег!. Tan 6iTce к!ретугын жуматы ол Октябрь! — Ж ер жузйнц кураны ол. Талыкса м!нетурын пырагы ол. Куресте енбекш! тап талыксыса Сусынын кандыратын булагы ол. Октябрь! — Жылы жузд1 жазымыз ол. Оюм кып табыпатын казымыз1 ол. Журектег! колкамыз, жулынымыз, TipuiLiiK етстугын жанымыз ол. Октябрь! — Батпайтурыи куп апамыз, Ападай оны epKin еме аламыз. Кун сенбесе аласпак емес жолдан. Тура тартып максатты таба аламыз Октябрь! — Коммунизм босагасы. Ленин — коммунизмтн кос аиась!1. Кун сенгенше Лениннщ аты елмейд!. Дэр!птейд1 миллион кедей жасы Эл1л деген магналп оку ксрек. Жол басшисы дегсн магнади

К,ул болнан алпауытка карашекпен, Токымдай жерге тырнап епн еккен. Е пн ш erin, орып, жыйнап согып Алпауыт сарайына барып токкен. Ж андар ма, терелерден жеген камшы, Ддрдектеп аркадаи кан аккан тамшы. С ол турмыстан тснджке алып келген Ленинд! кэне оларга умыткыза алшы! Корлыкты тастаранда одан apFbi, К©з корд1 торызыпшы рииуарды. Патшадан жэрдем куткеи жумыскерд1 «Жордсмш!» 3en6ipeKnon отап салды. К1м ед1 сол уакытта оны керген? Кансырап жатканыида колын бсрген? — Ол Ленин, сол куши жумыскерлер ©лт!рсен без!нер ме ондай ердеп! Ленанын жумыскер1 кыррын тапты, Kenipuiin теплген дан судай акты. Тары да MbiiwaFan кол жаралы боп, Ынырсып иттей улып, шулап жатты. С ол кезде жумысшыны бастап Ленин, О лтед! «Анау гой деп барар жерщ!» Т ар кунде KotuiH бастап косом болтан, ©лее де умытар ма оидай epiii. Бурьшгы Рессйд!н, он мен солы, Кунбатыс, куншьиысы, оны, солы, Керсеткеп колiне океп текд ж такын, Ел курып, жер тозгаиша умытар ма оны. М ы нау казак, олбек, ан ау калмак, Мардван, жеб!-рен жер ж уяш отп шарлал. Баш курт, татар, xypiKnen украли, шуаш. Б а р и т е патса уюмел кои гап каргап. Кулдыктын ei<i шет! Кытай, К,ырым, Солтустж ел текджтеп кордГме ырым? Туйедей жетекке epin тарта берд! Мурыны неше жердей больтп жырьгм;

Коз ашып алшысынан кид! 6epi<iн. Кэксау боп oMipinae еткен кеуде, Екбегш коп жыл еткен умыта ма, Ленянв!н сыйламай-ак койсын кершн! Капитал майлы аякпеи тепкен кеуде. Коз1рде 6opi азат, 6api ерюн, Кысылып дем1Н iiui<e зорга алып, Icim'n суррылттанып кепкен кеуде. Журектен кан соргалап аккан кеуде. Ынырсып жэрдем кермей жаткан кеуде. Неше жыл елш-ешш, арып-талып. Октябрь танын зорга тапкан кеуде. Сол кеуде умытар ма Ленин ердн Дорйи жарасына Ленин бердь Ленишнн атыи айтса капы кызып. Басыиа котермей ме шулап жерди Миллион сан балапандар, ж ас уландар. Бойьшда Ленин таккан бойтумар бар. «Лениннщ есиетш орындаймыз. Жер ж узж гул кыламы-з!» деп урандар! Ецбекш'1 эйсл табы корта i кундж, Ленинд1 деп шулайды «6i3 де бйийк!» Корсеткеи кезше океп тешик танын Устар ма елin кетсе жолын Kip рып. Куарыи капиталдын кашып туе!, Ашытып у жуткандай болып iiui. Лсииннin атын айтса куты KCTin, Таусылмак куннен кунгс KeMin Kyuii. Капиталра Лениншн аты айбын. Коркады: «0лем1з деп одан кай кун?» Bip куш сатырлатып туспек барып. Ленинизм орындай болып жайдын. Жер ж уз'1 каш а элл талай батпак, Kenipiiiin кан сайллрдьт ерлеп акпак.

Тар кунде енбегаш тап жолдан жазса Лениннщ шырак кылып шамыи жакпак. Сол шамды колына устап белп кылып, Баяры жазган жолын кайта таппак. Ж ер жузшде козгалса ул ы курес, Элемд! Ленин аты кетпек каптал. Табаны тайганактар, тая бермек, Баспана кылмак ьглрый саяны ерлеп. BipaK, тап кажымайды, жалыдпайды. Кун санап кулашып кен ж ая бермек Ленин елд!, аты оных халды мэнп, 03i елд!, 61'рак оиык жолы калды. Сол жолмен 6ip бултармай кел журейж, Жумыскер, жалгаы. малшы. койшы, жарлы. 1927

ОКТЯБРЬ 0ТКЕЛДЕР1 (Казак жумысшиларыиьщ турмысынан алыныи, Октябрь тенксрюшц 10 жылдык мерекссжг арналып жазылган поэма) Б у л в л е цI мд i Жас орнына цан аццан, Кап жылаган, зар цсщцан. Сол квп к,анын Октябрь ЕркЫд1к bepin цуртатцан, EpiKTi ецбек устасы, Ер niiuindi нуск,асы, Казахстан елшщ, Нег1зе)1 riрек, тутцасы— Казак, жумыскерлерше арнайиын. TCUIFAy К,оламым саган риза емен, Октан болып акпасан. Сыям саган риза емен, Осы жаты мол кылып Кагазга кара жакпасац. Мыйым саган риза емен, Мултказ сездер таппасац. Колым саган риза емен, Жуйр5ктей жуйткш шаппасак.

Октябрь тан.ы атпаса. Октябрь шырак жакпаса, Bapinai де керер ем. Курск алып колына, Кулшылыктык сонында, Сорац aFbm ж урер ей. Октябрь мешц анам да. Октябрь таны аткан сон Ие болган каламга, Октябрь кезд1 ашпаса, Н ак осындай болам ба? Октябрьден турам мен. Октябрь анам он жьмра Аттаганда аярын Свйлемеген т1л курсы н. ©trip калам колга алып «Октябрь!» деп зарланып, Жырланбаган жыр курсыи. Октябрь куш\" шырактар Шыкпай калган ун курсы! Октябрь куж козгалмай 1ште жаткан мун курсын. Олай болса каламым, CeHi колра аламын, Кэш маран epin кер. Сыям сен де кагазга Бояуынды топп кор. Колым сен де шаршама: Ж азу кыйьш болса да; Калам менен сыяга Катарласып серж бол.I II Жауырыиы кзкиактай, Жудырыры токпактай, Кересш бе апапы? Колында кызыл гугл бар. Артында калын нуы бар. Куш ренте;.'i каланы.

Д енет куйган теьирдей, Tepid кара кеьйрдей, Аттап баскан адымьг. Кара булггын желшдей, Жерднквкп кунррентш, Неге уран саладьт? Мойиьша кызыл байлаган, Кызыл гулдей жайцаган, Кврдйг бе анау баланы. Болган мынау улы той, Адамга нендей салмайды ой; Бул тойдьщ туын сол кара Колына неге алады? Ill Октябрь сцай олжа еыес, Онда талай еткел бар. Табамын деп еткелдь Талай cyFa кеткеи бар. Арып-талып кыйналып — 6 ткелд1 тауып еткен бар. Сол еткелден exin ап, Т1легше жеткен бар. Караныц аты Тенпртай Ецбектщ epi жумыскср. Кыйын-кыйыл еткелден Кыйсыиьш тауып откеп ер... Кыл кэш'рден edn ап. Телепне жеткен ер. Той кызыгы кейш рой. Eimiri кун ойыи гой. Оны кейш сейлертн, Тем!ртайдын ец эуол ©ткелд! калай еткенш Вастан-аяк айтып бер.

I еткЕл Буранасы катяаран, Ойынды рана ж аттаган, 6м1рдщ ащы уларын, 1шпек тупл татпаран. Те м!ртаидын dip кезде Дэл он жасар кез'1 еде Судан шыккан суйржтей, Муз бел шыраи жуйржтей, Eiri 6eii томпыйран, Доп-домалак, буйректей. Ерюменен ойнайтыи, Ерюн журген уйректей. Асау арда сыдылды, Когага берген уйретпей. Жабысарын бшмеген, Bip кезде турмыс туйнсктсй. Над егйрдш osi едк II Те\\йртайдыц экесл, Алпыс деген шал едг, Жетшске жасы такалган, Bip кылтан кара калмаган. Шаштан, мурттаи, сацалдан, Жасап келгеи to p i елi- Алпыста керген Т ем 1'ртай, Tipi болса ол ш ал бай. Гомгртай ушш ол сорлы Шаршаса да шаршамай, Bip баладан каршадай 0 сед'1 деп дэмелк Тем!ртайды елгрткен, Осы шалдыц аркасы: Те Miртай десе ол шалдыц, Узьяед1 колкасы. №

Лсаандаш жу.чдызы, Маидайдагы кундызы, TeMipraii журсе алдында. Журтен жftpi ол шалдын, Ец дэулеттщ ортасы, TeMipraii шалдын жаны eai ill Тен1зд1 бетке уратыи, Сап-сары боп туратын, Каспидщ 6ip жары едк Жар кабакта шоп-шошак, Yiiin KoiiFaH шепке усап, Тжкен костар быжыиаран, Yiiin койгаи балыктар, К,актаран жэне туздаган, Уылдырык сап-сары, Бешке-бешке тары бар. Кагылгаи када, толган ау, Балык ушш .шыккан жау, Сол ауменен усталган Мынау балык тау, тау, тау. Жылтырагаи кум1стей, Кубылып турган бул1стей Балыктыц кабык, кары бар.IV IV Иревдеп тен1з арады, Толкынды толк,ын жабады. Сол толкынды кемелер Пышактай как жарады. TyTiHi бурк-бурк буркылдап, Шаршагандай ынкылдап, ¥рттап тегт толкьжды, Аузынан су буркылдап Тешзге ойран салады. Сол жынданран кемеш, Сол «бузакы» немен1, Жумыскерлер багады. YiimreH мая балыкты 190

Тен^зден солар алады . Жуздегеи осы ецбекыл, Ш амасы келсе турмысты Колданбакшы, ж ецбекш !, Ж еде алмаса егер де , ©лмешшщ кундерш Ептеп журш кермекшь Тетис байда турганда, Б ай ушш енбек кылганды, Б а р ецбегш жумыскер, Байга рака бермекшй Кыбырларан сол ж уздер С ол кыбырмен елм екш ь ©Mip деген кьгйын рой, Ауы н курып кунелткен, Олар 6ip журген ермекин. О сы кептщ шйнде Балыкшы б13д'ш. А л п ы с ша;. Домалайды двнбекше. Толкынды тешз ирендеп, Агады толкын суйрендеп, Кун кешед! кайыкта Аксакал шал куйбендеп. Макында кебж буркылдап, Астында кайык, бултылдап, Куй ылура келедц Кайыкта су жылтылдаи, Е се алмай шал ескегш , Букшендейд! ыикылдап, Кешке шейш ж уред! С ол букшекмен а ур е боп. Т ак атса онда д а мыл сок, Теюздщ жузш ерлейдк Bip ауды салып, 6ipiH ап T im i дамыл кврмейдк К а с карайып кун батып. Болранынша уйше Bip мезгкл де енбейдй Шалдыц малы балыры.

Куч кврер еол-ак азыгы. Одан баска туг! жок. Ешш, сыйыр, кой, жылкы, Туйе, есектш 6ipi жок- Когажайдан уй/ бар, Куцдепсш кукле йиер Fana оныц куй! бар. Балык жок болса, — куш жок. VI Шр куш сорлы бую р шал, Кайыгында ауы бар, — Тешзд! ерлеп женелд!. Адпые Kerri кабактап, Толкыды толкын жан-жактаи: Сонда да корыкпай балыкты. Шытырлатып кснелд'и Кеш бола 6ip кара булт, А лдьщры жары с у п с.ургыл;, Жер жаргандай кур!лдеп, Найзагай жылт, жылт, жылт Етксннен коркып кайтты журт Алмады шал ойыиа, — «0 лем!н ау!> дегенд!. Бip кезде шал караса. С у тау-тау болып ушлген. Козin Tirin тешзге. Кабары булттын туйьлген. Толкыниан толкын ceKipiii. Кур-кур erin ©Kipin. Кокке атып Ko6iriH, Аузынан жыньш Kexipin Коле жатыр алыста. Балыктарды тастады, Кашкзнмен кайда барады? Кашканы оныч сасканы. Таудай толкын бассалса, Оныч аты ел1М Foii: Жетгис жаска жетк^зш, 6 л1мнщ койнын ашканы, Уршыктай жел/u уШрген, 192

Таудай тодкын дим&лаи, Dipin 6ipi сабала», Кiviin калды жзкьшгл. Астында су туласа, Кайык тоыдар баты р ма. Таудай голкьш келмей-ак, Тулаган жылаи сыкылды, Шоршан-шоршац бултыидап Туриады кайык, такымга. О т пеней су т!лс13 ж ау, Деыед'1 шал «сорлы болдым-ау». Кайыкты толцыц аударды, Сумей вскен сорлы шал Су га кетт! акырда. VII ly.ic каранып кун батты, !щ'|> билды журт жатты. Алпыс ол! колген жок. Келедк дсп коп купи. Палыш бар деи кути. Сондадагы кслмед i. Тутмен шамы сенгеа жок. Таи атып журт оянды. Кун шыгар ксз тяянды, Сс.:йк Kipin кем niprc Бул жнлаган к93 жасы Кулагина то.’tin. енгеи жок. Асырайтьш жамы жок, Суйенетш малыг ЖОК, Бала мы.чау 10 жаста, KeMiripiUH спд1* ЭЛ1 жок,, Бэр'шсн кыРып тдчлер — О тар кала!; ку и яэрмек? Ж тс балдырглн1 Т е к iртай, Экеннс жогын ('л'лген сои Аулауга туст! балыкты.

Аулайшны шабак кои. 5 шабак алгян балапми Ею кунп жыйгапы - - Bip-ак кунге гамак кой, Валара олц\\ туст! ой, Салмагьш туряыс. сллмп ел. Балалыдтан жекелсп Кушагьша альт ед, Енд1 бала талыкты. Осылай o.Mip кешумен, Турмнешн кыйыя жумбагын Ж ан таласып «шешу» мен. ©\\прд!ц ушан тешзш Калтылдап журш кешумен 8— 9 жыл eni. БулДфген бет1 бо?ш1ДЫ, Кып-кызыл е:л арды, Мойнына ык:ге кшыл Басына евлды бала р д ы . Жалры-з сер!к шее; Шыдаман i.mi an из■ калдь Тойдыра имей1 кыйпалдь Кулкыи деген 'гажа.'1ДЫ. Турыыс эбден >кудет УстЬбасы курим бои, Етек, жен! жырым бон, Жарынаи eri еуалып, Бет-аузы жалрыз мурын бон, Кеудесшеи Kip арып Осылай сорлы кунелтт].IV VIII r»ip K\\Hi Т. м:рт;.й Терец пнга комin,ii. <1 •\" !ГРМ1 £ГМ Ж угк-.i ж- ге ' -гнд|. Y.MiiriU K!U ары.: Ылгм!

Луыр кайгы арылмай. 0Mip боны осылай 0тет!нден KSpnytf. Кешке кдйтыл балык-гай Бейнеттеп збдеа талыккян, Тешртай уйге келд! де, Ж ата Keni дыйсайып Ойлап, ойлап вм’фдГ Сойтш кел\\п жатка ида Bipey келд5 касыда, «Ауырды ма басын» дел К,олын салды басьша. «Таныйсын ба, EciMMin. Сурастырып манадаи Жайыца збдсн тусшдЫ. Турине солай болады, Bipau, жассын, жасыма!» Шаршап хелген Тслпртай, Елец erri кулаты. ©TipiK айтла, жаным, дел Кайта-кайта сурады. Аныгын эбден бш-ен сои. вткен кунга сурсттен, Кушактап турып жылады. Туысцан-тутан бола ма, Гук малы жок жарлыда. Туыиданы — ецбеп Малы да сол салатыд Кун корей дед аллыпа. Бул арадан хетпейтш Кыймайтыны калды ма? ЕсЕммснен ермек бон, Ко дс болса кермек бод, Нашарлыкты курескед Оксатыд турып жецбек бон. Тац атса Minin поезда Котпек болып Омбыга.

JTKF.JI IcMiprad Minrcii охарб.ч Шыцты р а к сапарга, Жслдей ecin зырлатгы, Тынык кунде жел кылын. Кездщ жасын парлатты. Кара айрыр жындаиып. Арыстандай enipin, Айдакардай жею'рш. Кара майды тойрандай. Бурюп-буршп KCKipin, Будак-будак тут!нд1 Будагымсн KSKKO ятты. Keftuip жсрдс ирендеп. Койбйр жерде куйбендеп, Кезге i.'iecnefi доцгалак Буркылдатты шандакты. Вагондяр т1згег« коштей бои Bipineii 6ipi калыспай, Журген жолын шацдатты. Белес-белес бел ед!, Белестен ©Tin келедд Коз ушында турранга Казд! ашып жумгаиша. Салып урып келедк Каидай аскяр тобелер lilinipefiren немелер, Бегемей жол бередь Жязнц дала, бетпак шил. \"Онк жары» салрац жол. Артыида калды талайы Буралгаи езен шалкар кол Аскар-аскар таулардан, Терем.-терец сайлардан, Тодтамай агып етеди Корыкпайтурын неткен ер. Осы жуйрж арбамен Алыска тартдан Тсм)ртай, Талай жерд! кередд Вагонный irai толран жан.

Толганда да мык-мыа cat Поездар соидай кездес-п Талай-талай алдынаи. «Барады екен кай жакка Не деген жан осьтиша? Е рс1л-кареыл агылран!?» Сол коп жанныц Оipi бои, Турап Hcepin ойлаеа kui-бауыр елж1реп Бара жатыр Теккртай. Тсм'фтайды кангырткан. Кукле тойыи жейти! паи. OchiFan турмые конлЛрдк Hip адаскап болл и пн. II Тактай каккан астарлап, Керт1к-керт‘1к баспалдак. Кокке карай ерлсгеи Шулаган жан кыбырлаи Етед! шан-шук двусы. «Эпер, лактыр, бер!» деген Сыкырланды к арам и, ©лерше карамай, 8 путтык каптарды. Кушактагаи баладай. Тастагаида иырьшан Ж1бсред| анадай, Колыиан капшык, тусксн г >Kyripeai томсиге, Жогарыдаи ломалай. Bapi дагы терлеген. Логалары сыкырлап. Тагалары тыкылдап, Танаулары желшллеп, Жал-куйрыры желк ряден, К,ашай салып туярын Букек-букен енкеддеи, Жуздегем аттар келед!. Арбасыча к ати м кты Таудай кылып тендегеи. Кпища капшык уйсе ло.

Dip толмайды сарайы Тарам-тарам TeMip жол. Жол устшде т!ркелген, Избек-п'збек в’агондар Тунде, куиде да мыл жок. Ерсш-карсыл агылып Ылгый у-шу макайы. 1здеп кейген Темгртай, Осы топтын шшде, Мундай жерд! кермегеи Oui тупл тусшде. Казак, ногай, орыс, езбек Бауырмал-ак жакын-ак, Dapi дс 6ip шшшде, Жэрдемдссе кетедь Bipeymiu 6ipeyi 1стелмей жаткаи iciHc. TeitipraB ол алып кой, Ецбект'щ жайы канык кой, КШрмеЙ-ак тус'шд!. Осылай ем!р нешумен, Осылай кайык есумен, 0м1рд!н ауыр жумбагын Жан таласып шешумен Тагы да 4—5 жыл eiTi, Денес! де толыкты, Kvmi дагы молыкты. 25-Ti алкымдап Катарга Kip'ai, ержетт'к Тендеп салган капшыкты, Уошыктай кып утр д ь Жолдастардын 6ip журген. Kvuiine кенл! сушняк Жастыи жалын жалындап. Дсмш алмай дамылдап, Макяайдан теп куйылды. Бар сенгеш ici Fofi. Бар тапкачы жакыны — кучи гой. Куинне рана сыйынды. Жолдагы коп. уайым жок. Гибок кылып кун корген. Гр жМттеп алып жок. 'Коллапса болды сыйчмш

¥лы апатка кез келд'1, Ксз кедгеиде тез келд'.. Куинне сенгеи Темфтак. Куш! epKiii болтян сон, Mepriryre карамай 20 буттык. бгр ж ук п Керсстем деп, епер;и Катере кел1П женс-ии, Орта кезге барганда, Тайыа кетш кулады: Кап-мабымеп дом алаи- ¥стаганша болмады, Turin кетт1 бет-аузын, К,ырли-керт'1к карагай. Мурньшан кай д'фдектеп KeKcipiri бузылып, Болып калды дал адан. IZiuiri куи «бар» болды, Ycri-басы кап болды, Кулагашган болшш Жумыстан калды жарямай. Dip ай жарьш дегендс Жазылдк торга жараен. Dip тыйын жэрдсм осргпн Зарыкканып коргсн жок, Мсртжксн омыц жаэасы. ЖЫЛ КЬМ:!рац ciiOerin, (>жилдаи ксушin бершии, Жумысы yiIliSl-T б 1рсудй1, Ай* жарым бейнст карге!!!!!, Beenкс де <алмалы Одбаган ба1ЙДЫИ баласы. Жолдастары колдады. Жумыска бай алмоды. Ал легенде болмады. ©тт! олг-рга ызасы.