С. Муқанов-Сырдария 4 том

©ткеи куши жыр кылсак. Жыры оный узак жыр, Ар жагымнан меш айт ai-i Лыкылдап бор! келш тур. Ол кун еши еш кен кун, Басымыздан кешкен куп Шыратын пайда аз, Жырларанмен оны кур. EcKi доу!р елгенге, Колдан оны кемгеиге, Mine 6yrin дал он жыл. ОкТЯбрьД! TyFM3FaH, Куреске бел.ш бурызрдн, Лениншн салран ураиы. Сол уранныц ж ем 1'а', Ленин еккен erici, Октябрь жерд!н шырягн Екбекип тап адаеса, Устш кара тун б асса Соны жарык кы.тады. Екбекип елдщ Meftipin Кандырар кеусер буллгы. Талыккапда mihgtIh, Талмайтын тулпар пырагы Кайкы тумсык, кайлы коз. Ею' аттатпай б уретж , Жауга карсы кыраны, Алмас кылыш, ульт ок. Тырсылдаган пулемет Тозбайтурым кур алы. Тап курсе! б|ткеиле, Адамзаттык Октябрь Ю'ретурын жумагы, Капнталдын байлынын, Октябрь жерге таптады. Кулш кокке ушырды. Тобеден жай туа'рди KecxeKTi аю капитал, Жыгылып мойыи ускпды Алып, coFbin майдаида Ycrine 6ip-ai< аттады. Жер жузйпн байлары, Каскырдай TiciH кайралы.

Жэрдем берд1 актарра, Кулатпак йiзлi ойлары. TiaeKTepi жел болып, Бармактарын шайиады, Улы TiciH кадап ед1, Сонда дары батпады. Аранын ашып аштык, журт Аиталады камалап Тешздей терен кедерг! Кездессе де жолшыбай, Жеддж бэр!н жаралап, Аранын ашкан тажалдап, «Шок, шок» дед1 табалап Ешюм кемек бермед|\\ 1лгер1 кенес врлед), Журер бетш жобалап, Талай кунд1 кет!рд!, Akfhu Mine квалдг Кыл кот'рд! аралап. Октябрьдщ арыны, Лапылдап жаиган жалыиа, Кедейдеи байды нем кылды. Казак, noFaft, ©збек, Тур!нпен, калмак жопе еетск, Мардван, жеб!рей, тарысын... Epii<Ti, ерк!и ел кылды. Шаруа лаулап ©ркендеп, Ipi Kocin ашылды, Ел шяруасы удед1 Октябрьдщ жем!С.!, Oflpa-KupFa шашылды. Карашаруа жумыскер Кушойтш ед| одагыц, Барлык жауы бас урды. Социалдык доу!рге Кенес ел! беттед|, KopmaFair калы ц ж аулардып Кылран эдей кастыгы, Тук те задал етпед1 ©секке кастык янналып Дуспаниын тйч! байланып, Кадаса да найзасын Енбекий елге ©тпсд|\\

Эдени тйщ! «мырзалар» Ойлаумен басы болды дал, С утке тиген кушнстей, Корталады, шетгедь Токкерктщ дауылы, Карамады одариа Кеп ед1 дуспан, 6 ipi де Дегенше жетпед'1. Октябрьдщ олжасы, Онын, шашкан казнасы, Жырлагапмен бггпейдк Заман зырлап барады, Ермеген жолда кал ады, Тенкеркгпч eKniHi, Шаршаранды кутпейдк Он жылдык мынау улы той, Кощлге талай салады ой, Бугшп той б^здерге, Мынадай уран жуктейдк Кдрашаруа, жумыскер, Кушейтсш ез оданын! Шаруа бггкен еркендеп Y ctIh жапсыи электр Созылып жаткан даланын. Жакындассыг! ар асы, Ауыл менсн каланьш, Социалдык отанды BipiMi3 калмай коркайык, TycipMecin колынап Енбекш1 кару-жарагып. Жер жузше кесем боп, Капиталра кесел бон . Енбекин елдщ бэр!пе Окытайьщ укьштап Октябрьдщ сабарьш. Европада капитал, Тыйышталып 6yftTin турмасын Бар жумыскер бас косып, Майданды канмен булгасын, Капиталды аудармай, YcTCM.TiKTi колга алмай, Жумьгскерлср тынбасын. Жумыскер тугел коргасып

СССР-дай ордасын. Америкадзры жумыскер, Кешеп куши умытпасын Сакко мен Ванцетт!, Естерщнен шыкпасын Арын сатып алтынга, Капиталдык жыртысын Алданып енд1 жыртпасын. Куреске белд1 буынсын, Кылышты жаура суырсын, Кушактасын капитал Электрд!н кышкасын. Американыд байлырын, Колдарына жумыскер Ие болып устасын. Кытай, арап, упд!, мысир... Куншыгыс ел! оянсын. Отаршылмен xypectn Майдан кайра боялсын Кун шыгыста енбекш! Калиталды отаршыл, Осылай етсе енбекш!, Осы болсын ураны Аянса байы аянсын. Кытайдагы канды атыс, Кызыл жаткаи тап тартис, Енбекш! жекбей 6iTncciii. Енбекннс! кытайдын Шаикайшы жанжалыиаи Тук жаксылык кутпео'н. А рылшын, Жапон, Америка. Байларымен Кытайдын Байын кабат бу1стес1я, Октябрьд!н сабарын, Естершен шыгармай Тапсын сонын нуктесш!» Тем1ртай CG3i 61'ткенде, Сарт-сурт erri шапалак Пионерлер шулады «Жаса-жаса эта» лап. Музыка дауысы сынкылдап Torri куйлер былкылдап, Осы ойнауы баллы шат

©31Н ©31 умытып, ¥лы той бойды Hci6iTin. Ж ас домалаи кезшен Куанраниан жылады Басалмай коилin солкылдап. Кулынындай куланнык, Баласындай кыраины», Туын устап алдында Гулдей жайнап Т ендж тур. Колына ту устады. Он жыл бурын Tj'FaH ул. Кызыл TyFa кан теккен Тем!ртай елее ие бул. Тарсылдады барабан, Квю'ректе калмады Жазылмаран ж арадан. Жерд! жарран айгай, шу, Каптаган жан, толтан ту, Айналасыи ораран, Текпртайды билед1 Музыканыц куйлер1, Ун коскап уран т о т п жыр. Козшде жасы м елт1лдеп, Сакалы желкен желгплдеп, Кадала карап айнала, Ойра бачты Тем iрта й Квщлге сыймай куаныш Жишешп дем алые, ©з кезше сенбед1, Ka3ipri барлык кергеш Сыкылданып корген туе. (Нак осыпдай болтаны Рас па екен апырай!!..*) — «Жасасын ¥лы Октябрь Осы тудын астыиз. Gipin калмай жыйыл пул! Капитал тугел бггкенше, Жер жузш каиды майдан кыл! Канатынды еркш жай, Жаса... жаса... ж а с а СССР!..» Деп Темлртай салды айгай. 1927 гкш, август, К,изыларда.

кан ды кел ТАКЫР к о я н Б1р жылы жаз басынан болды аныз, Унелп сыкылданып шарша тамыз. Кун куГйп, ауа айналып жерге тус'ш: Леб1з! жанган орттей болды нагыз. Кун шырэ шыжылдатып шашты жалын, Кадалып кара жерге теки кэрш. Ыстык лсп топырактын дымын сорып, Куратты шептщ тарам тамырларын. Айиадай кекп шок1м булт шалмады, Жанбыр да домаланып 6ip тамбады. Тун болса туюр'жтсн шык туспсй, Meflipi еамджтш б'ф канбады. ЦПлдеде шел бикеннщ дэш ушты, Кек толд1 cinipe алман кайта кусты. Июльде ойда, кырда шандак болып, Щоп бггксн ерт шалгандай сынып тусть Анызак 6ip жсл шыкты леб! оттай, Куи-Tyni азынады токтау жоктай. Шоп тугКл агаштардын жапырагын Т уард! гу-гу кылып тускен шоктай. Кеп келдщ суы Kevin, орпы калды, Курактык сыйдыйган кур формы калды, Мал шолдеп, адам шолдеп курдым болып, Кудыктан сусындары зорга канды

Туйешн. тырбыйып терт саны калды, Ж ылкыда жун жок, куйрык-жалы калды. Сыйырлар кузге карай квтерем боп, Койдын да каз-каз басар халы калды. Сауыннын желш1‘нен ак тамбады, Козыдан козы, ылактан ы лак калмады. Кулын, бота, бузаулар квтерем боп, М алдардын ini тастауы токталмады. Айгырлар Mauri болды yflip алмай, Б ук алар мэжш болды жынды жандай. К орек кып топыранты кемгргенмен Аш ыкты карны тоймай, Mefiipi канбай. Ж ылкылар 6ip 6ipimn ж алын жедк Кой, сыйыр да езшде бэр!и жедк EuiKi, туйе KeMipin теректердг; Агаш ты н Tici отетш дэнш жедк О л жылка 49 жыл, аты коян, «Такыр коян» деген еоз ел ге аян. Сол коянды осылай елестетш, Корген 6ip карт дат етш кылды баян. 1926 кел канданды Аргы нда ол уй барда заты калмак, Атасызды ipre.ii ел олжаланбак. Ж ер -су жок, таянатугын Tiperi жок, Сыкылды да желге ушар б ос туп канбак. «Кулдардыц» кун кергеш «квндл» белin Кеп енбекке бай асын «тепн» 6epin. Нешелер жыл осылай QMip cypin, Мойындары бекци жегш Kepin. Коянда «кещл» деген калды адыра, Байлар жем таба алмады вз малына. Муканов. IV том. 257



Illy. :T K».!l ц кнрха л-. Кип но...;- ■ > 1 ( 1i ' -. бойы, -К\\ .... Ы • . ci: U Ша1 . . . : : ы .! ж .ТК.Ч1 »cpi. Кол емес, «и lu i .'.u , к<ал д с ц п -Гм. М алдыбав conaj1агы берме: силе, '. у •••да олс-л-енде. г 1. :i болмяса Д егеи созге на*.Л л г Г к о н б е т а е * Он уйдш еи байында 2— 3 кара. >KVP сл1 К > ТОП C.-.1ITUH. • А л сп.ч •■ 2К' ИЬ •. М ■W . «Нс б.').н‘<:, О» бос COJ Ayu-ir.an и а-1-м .•••■ Ж16ср.-л <-< 1ш:нде Ми

KejiiMiu неге басып шабасындар, Журсшдер ойнайтукып к!м деп мен!. «Корт ем бул корлыкты кайла ойбай! Бэрш де устап-устап байла ойбай, Умытпаспын бул корлыкты ©м!р!мде, BipiniH кара каныи уртгап тоймайП» Сойылдар бытыр, бытыр, бытыр e rri, Кулдардыц eci шыкты, куты K erri. Каскырдай Малдыбайдын азулары Ticrenin кытыр, кытыр, кытыр e rr i. Он Ж1г:т шалгысымен кылды кзйрат. Ем-уш ат ycTi босап шыкты ойиап. Эл!мнщ ei<i жерден басын жарып, Д1рдектеп жып-жилы кап акты саулап. Q.iiMKiii ек! !<eai толды KaiiFa, Жауларын жуытпады орай маш-а, Ke3ii!e елестед! ажал огы Коштасты умit ysin шыбын жанга. Баласы Малдыбайдын Алтынсары. Суп-сур боп бет-аузыиап кашып каны. Сойылып котерш ап еж'фе'ап, Эл1мд| берейш дсп жакыидады. Уруга Алтынсары жетш келдк Эл1мд1 бул уакытта ашу жевдк «Ей елгенше б1ржола елейш» деп Шалгымен Эл1м шалып тастай берд!. Желкесш отюр шалры туст! кыйып, Кулады басын жерге карай иш. Баласын кврген кезде жан таласкан, Кан жутып Малдыбай да Kerri куйш. Енднч icTin жайы мэл1м болды Малдыбай бала олгенш коз! кердк 9л1мге eci шыккан 4— 5 ж!г!т, Сойылып онтайланып келгп тенди

Ж ар к erri терт-бес сойыл б!рак жоля, Кулады Элiмдзгы жерд! оба. Донгслеп кара кусы ушып Kerin, Мыйы да 6ipre туст! домалана. К ун батты кып-кызыл бон капын шашып, Ж ел жылады, жер ж уз;н кайгьт басып, Байлап ап Tipi «кулды» Малдыбайлар, ©лисп ап елге шапты ж ан таласып. ТОКЛЛА Эл1мд> ел жыйылып коме салды. Алтынсары жумысы сотка барды. «Кулдардык» он 6ipine айып тусш; ©ю'мет барлыгьнг да турм еге алды. Эл!.мшц катаны бар Ж а ныл деген. 3 и;acap б*р улы бар ЭСЧл деген. М ал жок, жалгыз сенген Эл!м елд1, \"Прмплж кып кун кэрмек олар немея. Ел босты йалдарына азы к таппай, Ж ерс!здер ocipsce болды какбай, B ip лсерге Токала атты башкурттагы Боскандар убак-шубак к о п т каптай. B ip eyre сауглшяы боп Ж ” н ы л Kerri; Ж лиылга epin 3 жасяр Эб1л Kerri. Эл1м калды 6ip уыс тогтырак боп, Такы р коям такырлап т у п к е ж с г п . ЛК ДАМ Б А Л 1 Эбит быйыд елуд;к екеулпде; Бейнеттси коз агакаи ж ок элi кумге. М ял легенде б!р сьтймп, б*г» кок шолак 0 л i д е кул, байлярга эл> к*рме.

Bip сезбен Кулагина тигеы суык, «Экек влген ез канын канмен жуын!» Д ейд1 эрк!м, 6ipaK кек ал у уняв Куш!ктен аспандагы булыт жуык. К уш ж ол Малдыбайдын кенже ули Ала бклсе, Эл1мжн сонда куны. Эб1лге кун алудын ауылы алые. К уи л к тт ата пулы, жалшы кулы II Д унк eTTi 6ip уакытта елдщ fшi. Ауылда болады-мыс жер белил. Кедейге жер беруге келпгп адей, Губернядан «ак дамбал» деген Kici. Тым такыр болмаганмен быйыл кояч, Кояннын жут болуы елге аяи. Молда, бай, би, аксакал, аткамшер, Ж ерд1 эздер1 шаппак та еншен ноян. Жайылды «ак дамбалдын» келгенд!п, «Ак дамбал» болды кенес елде ешнп. Епндж , шабындыкты келген жерде, Тен кылып кедейлерге б ел г е н д т. Ы р ы с т ы sap eci ушып бай м е н молда, Азгырып кедейлерд! аллы кол га. Бул жагын ныгыздаган болтанымеп Коркыныш, кеп катердт кеб! алла. Ill Танертен бне байлап жаткам кезде, KepiiuU 6ip арбалы Tyci езге. К,арадьг Куилк oFau Tecipefiin, Алаканын коленке кылып кезге. Bip Ж1п т жеп'п келд1 сарша беттг Ак KniMfli, басына киген KenKi.

Ш ертит Кушш жолда кала берд(, С ур жМт сэлемдеспей eTin кетп. Т1релд1 алтын басы тердеп уйге, «Мынау уй KymiK yfti деген уй ме?} Дед]' де сарша ж!пт каргып Tycin, ' «Жасаймын жыйылысты осы уйде. Ауылдын nicUepiii тепе шакыр, Уй басы 6ip адамнан келу макул. 9cipece кедейлер тепе келс!н, Калмасын еркек, эйел icKe татырЬ IV Кун efli бу;нлты бар коныр жайлы, Ж урт ортага ап ак дамбал, ауылнайды. Ден. басында коздырды сез дукенш, Ешк1'мнщ бет, жузже карамайды. Эуел1' туешбей журт шеп'нгенмен, Ж ер керекс1з адамдай кержгенмен, Артынан Tycinin ап шуылдасты, Создер]' — «жер жан басы бвлшеш тек!» Жалгыз-ак «жер керекс!з» Эбкд екен. «Мал болея жер жетед! бол in нетем. KyuiiK меш кврген жок жерден кагып Вайды тастап, жерд|' алып кайда кетем?» Д еп кун бойы карысып отырды 96i.n, Dip кезде бурык-сарык етш Kipni Жаныл, — Айтатугын 6ip св31'м — мунымды айтам; Карагым ак дамбал ж а н урыксат кыл!» А к дамбал свйле дед]' карай калып, — «Калаган тезег!мд1‘ койдын жагып, Д е п KyiuiKTiH катыны к е л т жана, Т1‘лдед1 yfiiMe кеп дабыл кагып. Ол ез! мырзамыздкн 6ofi6itueci, > B»fl6iuie болгачмен бар менде нес!.

Аузымды мешн неге кышытады, Булардьщ MaFaii кылган аз ба ici. Байымнын осы уйде канын 1ш' кен, ©лт1рген 15 ж1пт урып кушпен, Уш жасар мына Эбитд! ертш алып, Кангырып Токядам карай кешкемЬ — Кой апа,— деп ед1 Эд!л, Жацыл тагы, Долданып оршеленд1 одан api. Ак дамбалга айт, экеншн кунын твлет. Аузымды кышытканы не кылганы». Кунн'ктщ салбырады е й лыпл, Ж елкей 9б]'л змее Жаньгл кыйды, Кемп1рге келген вйл козш кадап, Ашуын, айткан сезш кнке туйд1. КАНДЫ К0ЛДЩ Б6Л1М1 Топтанып кедей келд1 Канды келг? Тусасып арыктарын куба денге; Кудалап К0ЛД1Н жасыл шабындыгыи, Созылта ала арканды тартты жерге Арканнын 6ip жак ушын 961л алды, Bip ушын кой багатын Кэр1м алды. Бэрше би — созылган ала аркан, Bip адам шыгармады дау-жанжалды. Кулпк еро'л-карсыл е й ©rri, Е й етт! куйшд!, келмей кетп. Кушжсгз-ак бвл1стч еншек кедей, Канды кел 15 уйге ерйн жетп. II Сырылдап канды келле ойналы орак, Денгелеп жалып-жалып erri жасыл курак; Казкатар 15 ж1пт тЬбектелш, Кыйратып Канды кэлд! барады опап

Т арткан жол жатыр сулап астау жондай, Ш ем еле жыпыр-жыпыр жайраи койдай, Шакрырлап алтегенде как жанрырып, К е к ycTi айгай, елец бейне тойдай! B ip eyi сол 15 п'ц белг1л1 Эбйп, Ш еп шауып кыймылдап ж ур кермей дамыл. Онын c©3i: «шыккан сои ертец шепген. Коммунэске кедейлср бэр in жазыл!» Э б ш д щ жауырыны ырралацдап, Алды нан шеп жырылып булралаидап. «Экемнщ куныи жака алдым гой» деп К ояды октан-тектен ыржяландап. Ы р ас ол экеспйч куныи алды, Косымша 10 жыл енбек булын алды. О ктябрьдщ 10 жылы болган жылы KyiuiKTi шалкасынан ж ыгып алды. Куйген кел, Элшд! ал ган К,анды келде. К ан ды кэл екенд|'г! мэл!м д е елге. B ip кезде канды квлде к у л шалынса, И е жок, бугшде огам к улдан виге. Сентябрь, 1927

К^ЛАНЫН, К,¥НЫ Сулудай Кызыл шырай 6iTin таяга, Алтынды ну сэулеан шашып манга, Ойнап жан Heci бар макулык, Жерде курт, Келде кустар. Тогайда ан да, Маржандай мелд1р ышык устш баса У-шу боп женелгенде epin мал да, Болмаса жатып iiuep арам карып Енбектщ Heaepi ойнаганда. Bip атты сыландатып журд( б!реу, Ауылдын манайында, Ti3riH тарта. Ат кула, ч Кун нурына шагылыскан Kepiiuu алтындай боп туп алыстан Коргенде сол куланы, Абай жазган: Ат гынын дерлж емес жанылыскан. Котере шулгып тастап оран басын, Ж1б' ек жал — Желпш тастап ж)бек шашын. Кезекпен кайшыланып камыс кулак, Кврсет-ri келбен кагып жур!с нашын. Кей кезде ойнактады аспанга атып Воп бейнс куй! тускен алгыр лапши

С ол кезде жетектеген ж1Нт1 де Сем1рд1 «так жануар!»— Д е п куласын О куш ы бул ю'м? — десе, — Е д 1 Болат, Ж асы нан жен! кыска, Тоны шолак Боп ycTi. Жауыр атка уймелеген Ш ыбындай ку кедейд!ц калмады оран Д онгелек кара кез! ж анган шамдай; К ай ратк а карсы болып бггкен мандай С ур ш а бет, калын кабак, cyfiip иек, Ж уз ш д е даулап жанган оты бардай Е ю ныгы ек( Kici ш'нпзерлж, Т у т л г е н булшыктары бейне 6epiK. Ж уйрж тей салынкы тос, Балтыры сом Д ен есш щ 6ipine-6ipi cepiK. Ж асы н ан к у кедейл|'к к а л м а с а да. У стш ен бейнет жуп'н а л м а с а да, С е п з д е н Kici ecirin т озды р гам м ен Енбег! еш уакытта ж ан б а са да. B ip eya in бакса дагы козы, кобын, К исе де налет арткан к ам ы т мойын, Т ал а й жыл ипелжтей аш тан катып. К ары ны кермесе де 6ip кун тойым. К абагы н ашпаса да 6ip кун жайнап. Т урм ы ска кастанса да TiciH кайрап, Тон кыска, жею шолак, оралымсыз. Ж ур се де ею колын бейнет байлап Иыгы |'лмесе де буп'н кейлек, Ti[л бауын ашпаса да ж ур тк а свйлеп, З ар дабы жокшылыктын 6 ip арылмай Д ауы лд ап жанса да от iurre кеулеп Осыныц жен.шрмед1 6ipeyiHe, Ж асты к боп cyfieHepi, T ipeyi ле.

«Сау болса дсшм, адал сцбек етсем» Жетемш деп ойлады тЬтеуше. Жасынан болды жалкы агайыкды, Т©кпед1 жалгкзбын деп уайымды. Bip сертт!, gj'p-ак, сэз.ц', б.'р-зк бела, Аузынан шыккан сезге тйгайынды. Bip атты жок болса да мшд1 бачт.-.'-. YcTine шырзрмэды ботещп аттап. Б 1ркатар кшмдерш сынайь; гкп, Канша жоктык корседе кмер сактпп. Жалгыз-ан шешес] бар жаи легенде, Bip сыйыр, бгр аты бар мал дзгеаде. 6з!идей 6io гседейд1н жлс сулуын Айттырды, Сонда'сулу бар дегеи!- «Акжуиыстан ад деке —- Кар» дегенде, «Ei<i 6eTi алмадай кап» дегенде — Ол кызга пар келет!н 6ip де кыз жок Сол мацайда отырган барды;; елде. Сулудьш аты Алтын. Жасы он бесте. Деп ойлап «epp.i талды ©спей кесчо'- Кут'ш жур Болат epicin толыгуын, Мэз болып кергеише е р те , кетпте Эз'грге б ар энпме к у л а д а foS, (Барады баска ж а к ц а б у р я лы п o?i‘i О л кула тай куншде Жллшылыктан. Болатка тиген сцбек — Сыбага рой. Тайыннан умптсшп, кут'т, барьт, Кулакка сырра, Ксмлге yi;i тагып, ©с:ргп; «Купан бойгеде» дегендепде Келот!н октай зыгтап алдып альт

Бул таила жетектеу1 куланы онын, Bip а с к а шакырганда Б ол а т елш, Осы ул ы дубфге куланы д а Сынам ак, косып, кептен ал ган тер!н. Окта уда й жарау atKa карап койып, Ж арауы , мушесше кэщл тойып, Гшшен дед! Болат: «Жолы болып, Бэйгесш осы астыц алсам ойып». Ат шабар!.. Уа, ат шабар! А т ш абар!» Лар, Bip ж т т уйд|‘ айнала К а нса н, зарлап, Ж онелд! ту кетерш, Ауылдары, Тоншылар |ле артыная тартты андаи. Кун ыстык, А спая айна, Ж ер де баркыт, Б аркы т жердщ жупардай nci аакып. Кымызгл кызьп курс:; тартк ан журтты. Мае кылды маужыратып одан да артык. Кайысып жерди; жуз; ж э н й л д 1 журт, К уста ii бои дарняда ж узген калкып, А уы лда кедей-куртац, бала-ш ака, К'алысты журтта калган im in саркыт. Б ел ш д 1 тойшылар оз уруымен, Eicire ж ур т белinin туруымен, Андады бойге аттарыл, Б аска ойын, Басталды балуаипыц шыруымен. Мандайдан жонсдерде сыйпап атыи, Атка ш абар балара бар айтатын, Акылын айтып. Атын айдап Болат Балуан шыгар жерге келд! жакын. Б1реулер Болятка кеп: «Шешш» дед:'. — Ю м балуан?

— БелИл! Eci.M! — дед!. — ©й тэшр-afi, Еа'ммен KiM куресс!н, Одан баска 6ipeyi кесш» деде — «Олай деме, шеилн тез, о да ж!г1т, Б ул сезщ болар жаным Kecip» деде Ж ал акаш денесше киш шекпен, Кайратынан сыртына туп тепкен, Манданта шыкты Болат, Отан карсы, Б ip дэу келд!, Денелi, в н к е н еткен. Барыстай 6ip-6ipiHe тап (Sepicri, Tan 6epicri, колдары шап 6epicri, Ж улкыса женелгенде екеу'1 де, Шекпендерш жарадан как 6eflicri. Белбеуден кайта умтылып устап Болат, Ананын ею колын матап, орап, Жамбаска ала келin а'лтеп едь Б урк еткен жер топырары кетн' борап. Мавдайдан курешткен агып repi, Танаудан делделендеп шырып дем1, Кайтты топка, Алдынан шулады журт, «Кеп жаса, даражаннан тайма дедИ» КиШД!. Ат Kepinfli ту кыядан. А т туеш айырура бермейд! шан, Аттардын алдында 6ip жалрыз кара Буркырап .шак ушады туярынан. Жалрызды «жерд1 калкып ушты» дерлж «Ат емес керш турмын кусты» дерлж. Д y6ipi жерд1 баскан, Кекп жарып, Туягы жерге Тастан KyuiTi дерлш 270

Жакындады. Кула екен. Шагггы Болат. Лйгайды есп'п, жулдыздай акты куда ат, Топты жара шалдырмай атш алып, Шабысын бэсендетш тартты кула ат. ТГзпннен Болат тары алды келш, Успн де аппак болып ойнап кебж, Ойнакшып, елепзш турмады ат, Айкайга кулак Typin елеуреш'п. Ahfuh эсемдене серпе басып, К улагы кайшыланып ecin, тасып, Макпалдай кара куйрык булан кагып, Ш окты ры езге аттан журд1 асып. Б ул т шыкты келенкелеп ыстык куннен, Сыйпады кокыр салкыи сам ал мен дем, Бозторрай кошеметтеп энге салды lU biFbin ап шарык урып аспанра ен. К ула ат демш алып болиан кезде, К ерш д1 топ-тобымен аттар езге, К ула ат пен Болаттын кенесшен С ол кезде аумады журт баска сезге. Ж у р т шулап «нбпт екен, пэлП» дед1, «Бар екен суйепнде, д э т » , дедк «М ынау ат канаты жок куспенен тен. Мундай ат дуниенщ малы!» дед!. Е ртш ап сайдауыттай те р т ж И тл А к куба, талпак мурын, кырбак муртты, Bip Ж1'п'т — Кула аттык мацайынан Кадалып олай-булай eKi-уш erri. К о сш ы рэ мынауын kim дед! Болат, — Б ул болыстын баласы мырза Жамак. — Ол неге торыйды екен? — C e6e6i онын, К ула атгы н сынап ж ур TypiH карап 271

— Сыны оныц не керек? — Ойы бар да, Алура кула атты калап, сур ап. — Кдларанга берем бе? Дэме етпестен, Даме еткен ол @з! неткен дорак. II Сэскеде жылкы келе epicineH, • Жылкыдан кула тулпар кел1с!мен, Жем сурап Болатка кеп окыранып, Денесш 6ip шскейтш TericincH. Bip мешок сулыны win, Болат онын, Сыйпайтын ж1бек жуюн тер!с!яен. Bip куш жылкы алдынан шырып Болат, Ж.ылкыны олай орап, Булай орап, Карап едк кез!не ушырамай Жылкымен келмеген боп шыкты кула ат... Болганын б!р сумдыктыц iuii сездк Кыдырып бар жылкыны тугел кездк Булдырап алыста 6ip мал квршсе Талдырды карай, журе аяк, кездк Таба алмай Болат 1здеп мшД1 атка, Кангырды сурау салып сан тарапка. Куланы керген де жок, бшген де жок,: Кездесп' бул не деген галаматка. Bip уйге сусындаура туеп аттан, Сейленд! жол мэш'с! келе жаткан. Болаттын сезш тындап уй neci; — «Жаркыным атын колды осы жактан» — «KiM дегеннен?!» — «Кэд1мп Кара болыс. Кашаниан Кара болыс ici — Кол ic. 272

К а р а болыс алдын:; сш уакытта 1\\арсы келш керген жок. К азак, орыс. Болыстыц баласына атын yuan, Бермепсш ж1бергенде ариап сурап, К арсы келген адамга Карекецнщ Еж елден 6epeTiHi осы ж убап!» Б олатты к куан, тартты сур ш а Tyci, Ж ур екк е октан тид! байды ц куш!. «Н е макан, не болыска аж а л шыгар, Деда — оныц бул зорлык, кылаан id *. Кьамызын суйеп жерге к оя салып, Л ау л а ныл iiui оттай куй in, жанып. Ж онелд1, 6ip ауылра жакындады, KapaHiKi осы ауыл, OwiAi танып. Т е р т ак уй, кумоездей бога К онран торге, EKi уйдан арасынан тарткан керме. К улан ы сол кермеге койран байлап, Т ур екен басын берап к ул а желге. MiniiaTi. Устане тер — К а т к а н кеба к. О ркы р ап коя берда м у н ы K opin. Ы з ага шыдан алмай келген Болат, Жаберд1 eni кезден жасын тегап. Кврмеген ер жасынан ж аннан ьн-ып, ©кпена ашуды ®цешке экеп тыгып. KepMeni лышакпелеи ш орт KecTi де Уст1не шыкты аттын ыргып Minin. Ш у e rri K03i кэрген «мыааау ки'м?!» деп, К а р а шыкты «бозбала, ат к а г-iih!» деп. К аш пай Болат, анадай туры п алып, К а р а га мыпа свгц\\ айтты тктеп... «Экещп'к куны бар ма, атымдьг урлап, Ж у а н ит басынасын ка'мда корлап.

Сем!ргеи арамдыкпен арам кары», Сен мене» ат аласын калай зорлап!» Легенде терт 6е.с жнгг спады =.аг...»'* Сойыл ап ат койысгы т у с-тус жзкган. Бэрш де, Батат тосып, урыл жыкты, Сойылмен тобыгынан 6ip-6ip каккан. Аттардын уел босап шыгып ойнаи, Ke6iHin базы кап боп калды жайрап, Келген ceri3 6irri гой деген кезде, Кулага «шуу!» дед1 де женелд1 айдап Буркырап уй!р?лд| жерден шандак, Жануар кустай ушып тартты зарлап. Карасын кугапдардан заматта узд|‘, Шапкан сайын шабыска шабыс жалгап 111 © згерт жаздыц нуры айдай жарки», Куз келш сур KecKiuai коцыр салки». Жайлауда» ел куздшсе кешin кел!п, Бозбала шелке тусп кызу каркын. Болат та, 6ipeyre Gip колын жалдап, Bip колымен малына азык камдап, Bip езекте шел шауып, Кула атты Кунд13 тусап, устады да тунде аркандзп. Bip куш\" тан сорщеп турып Батат, Ж ол тартып жонишкага салып орак Ж ур ели Коз уши['да ушырасты Шандаткан, коцыраулы жеккен пар ат, — Бул питкек ертс журген коныраулы ат? Деп Болят аи-тан, болыгт турды карал. Аттылар жакындады. Bipey отыр, Тастаган ycri-басан еарк алалап.

Жаыында Элен деген шабарман бар. Болаттын кел;п даты тусыиа .дал. Акырды сая-сары ала, «.Арб^а мш! Б1збенеи кала! а жур жумысын бар? — Не жумыс? — Онын саган кереп не? — Бул пырыстоп, сейлеме, улксн тере! — Тере алдын керетш жумысым жок, Ж умы с тастап жайдан-жай барам неге? Болмады. Кшнд1рд1 келген тере, Б а р беретш жауабы: «тук ундеме!» Б олат кендг Куланы к осак к а ап. К ала Fa тере сарлап тартты желе. Жолшыбай Болат терец ofiFa батты. : Н еге екеш'н бйшедд басы катты. Б есш де каладагы 6ip сарайяа, Б олатты енпзд! де, еспс жапгы. Тацертец сылдыр crri сырттан кулын, А н а у п таныс торе келд| Kipiii; «Коне бол, беретугын ж ауабы н бар, Ж ыйиалды тергоитугын coni улык». Н е «улык» eKeniue тусш ген жок, Б ейне 6ip кескектеп аю дай боп. «Улыктардык» yfliiie Kipin келд| Квзш ен ушдьшлаиып шашырап оты. Б асы Кара, Yfi imi толган жуаи. Bapi де шат етед! куац-куаи. Б улар, неге келд1 сиен деген, жанша, Bip шолды да, Болат ер болды ан-тан Б олатка баяндады сот «куноаи»: Пэленшц жылкыларыи урлагансьш. «Ел тыйыштыгын бузргш каракшысын. Байланды сол себептен сотка басын!»



;; 5 fV:< I a : '■ i l - :: 7 ~ mШ wit un .i?6 :u: Ш ЦУ =■- ill УН JIM II

К ар а да терезеден вте берд1, Ж ан уар барады екен окыранып. Болаттык furl муз богт ж уре берд!. С он да да босамады, к ай р а т жекдй К арасы узигснше к ар а п турып, ЬГшкынып зорра рана алды демд!. IV А бакты — азан орны, ж анды жейд!, О улж тей сорыгг, жан мен канды жейд!. С уз ек болран адамдай сулд е курып, Бойда куат, баста акы л, элд! жейд!. А б ак ты адамды естен тандырады. © зект1 вртеп, журект< кан кылады, Туншыктырып сасык Hie, дем алрызбай. B ip жутым таза ауага зар кылады. А л а кыс сол тамыкта В о л ат жатыр, У л ы ой кок'оеп'н кунде атып, Кескектеп долданран арыстандай, К ан жок. сел жок, бозарып калды катып. Блсынан жатса, турса шыкпайды ой! ILTeiueci, калыцдыгы, к ул а аты гой. TUemeciHiH дпуысы куларына К ен тургзндай, зар илеп. Дегеп «ойбой!» Ананын ызынлайды жылараны, Ж алрызга кыйын ана шьшамары. Б олады да турадьг кясына кеп KicinereH сыкылды к у л а дары. Алтыны не жайда екен, о д а тынык, Олдего'м 0шт|'к кылып койды ма альт? Болм аса, ерк! езшде, С ез ш сактап, Болаттыи пгыгар кунin жуп ме 6aFbm?

Бар cepiK кунд1з-туш уйкы, тамак, Наны шиш, шайы ак су, Сориа шалап, Ашыкканда адамзат не жемейдь Болат inrri оларды балга балап. Rip орыс Болаттын бар cepiri едй Болат кенде imi пыснп epire.ai. Эуелде «орыс кой» дел ж ат керсе де. Артынан орыс Toyip кершедь Сейлёсш, кенестерден тауып кеиес! Кейде тыидау сездеш', Кейде егес. EKeyim'k токтарлык жалгыз свз!, Уш'мет те, байлар да адал емес. Bipa.anan кеГпн орыс ашты сырьш: — .«Мен байга кас ем дед1 — мунан бурын. Мен большевик. Максаты больш евикт Кедей менен жумыскердщ жоктау куныи Б!зге кас, 6i3fli жсупн байдын табы, Патсаитыл уюмст те соиын жагы. Байдын малый, пятеяныи таггли билеп, Енбекшш'щ кулденер жакыи шары — «Босянсан сол куреске косылар ма ен?» — «Кясык капы» ^\"лгаиша осылармен Алпаоысы.п птер еч!» — «Онда ж т т Болдыц сен, ж|г!тсш деп бас урам мен!» — «Сен вз!ц абакзътга неге тусп'н?» — «Бкдшт сыры байга кастык ictih Bip жалга» лес ялазлпнн сатуымен Жыл болды абактыга кел!п туст;м». Тан ертец тугечдетге турганинэн, Орыстыц т.штпаР Ба-т.-т «Жумбарынаи» «Большевик бодыл бзйды ойран кылып, Байлярдьш ку-гылоям деп - - тырнарынан!»

Не керек так аткэнмен eciK Устш ен албястыдай баск.ан EciKTiH туткасына колын еа К узетпп тугендеуш турды G ; KyaeTiui 6ip кеэ Тугендеп туткьг

Аз кунде ©Hi Kerin жудеп калган, Енкейш бел! имшп, rycin енсе. Бассаллы кулыным дсп кушак жайып, — «Аяплн неяен калкям xerri тяйып. Ж улпьпым, бясымаягы бякьтт кусым, Кай жакка меш тастап болдын гайып. Ботам-av. бозааттын рой соплы ананды 0зеН сорлы анаяныи опт боп жаялы. Уоы деп ак басынлы карялаура Иттердш батылдары калай барды Топтяй рып жоктылыкты тепкен калкам, К яй тпярян б т бет ял ррн беттен кялкам. Жок болсам ля Kirinen ком болмяймын, Деп басыка кайратын жсткен калкам. Жапык шэмдяй жапкылдяп жянрян кялкам. Жылы сура колымлы м я л ря н кялкам. Rin болса да 6iрегей болып туып, Сыртымда аскар пана болрзн калкам. Калкам-ау. cpncia kvhIm копдрй екен. Бяпыкла кялюшп! бОтмейд! е«ем. Апсыз жаным тыкпагян опиьгала, Жыларанмен Tipi адам олмейд! скен. Копем деген кызырътм Алтынымпы: ('Айляй толып нуплянрян жяркынымльО Кяоа болыс ялыпты токяллыкка. Bip урып коймай ranipi, артык уодыЬ Ау зы н я н анясьшын тньтккаи жялын, Kvftnipni алпыс ек? тямыплапын. Солкылдап кушарынла кулак салды Шер баскап сорлы янаныц тындап зарын, б!ас[.ис уй зарлы унге KVHineHni, Зар илсген лауыска тас та eni.ai. «Тэрттаздж кылмандао. жыламандар!» Деп акырып б!ркезде солдат келдь 280

Мун-зарды кулагы естш каиган солдат. Айрылган аяушылык ар дан солдат, Ш ерлш щ шерл1 сырын е ст1генде lIIiMipiKtieft кызара ж анган солдат. Не кылсым сорлылардын муцды куйш, «Бул сети. айкайлайтын ем ес уйщ!» Д еп дшендеп, кабагын кары с жауыи, Аузы нан сейлегенде сокты куйын. С орлы ана, езеп' ерт боп баскан кайгы, Айрылмай кайта-кайта к ан ат жайды. T ech ie тесin басып кайта-кайта, Болаттын ыстык жаспен 6eTiH шайды. — «Ж ыла ма,— дед1 Б о л а т анасьша, Кылмыс.сыз куйд1м байдык жаласына. Ер Ж1Г1тке еткелдеи е ту керек, Н е келш, не кетпеГш ер басына. Ж ьглама жалгыз ботан ж атпас модг., К ен болса енд1 6ip жыл татар дэмд1, О сы куйге салармын Tipi болсам, Bi3Ai булай жылаткан мупдарларды. Ж асы м а, бел!нд! бу, шыйра пысып, Тым жасып ауыр ойга кетпе Tycin. Ер ж т т к е бул жара, ж ар а емес, Б ул ершге байдаусыз ш ыккан ушык,», Ж убаны п зарлы аиа турганымеи Ж асы май кайраттылык кылгапымеи, Д енеде кайрат пенен кажьгрсыздык, Б оп турды сол уакытта н ак тенбе-тен. К ак таган сыкылданып куш 'с жамбы, Б уралган елестетш но31‘к талды. Кадалтып кара козш, к а б а к шытып. Алты н да карсы алдына келе калды. К еле сала кушактай алгандай боп, K esi ж ас, леб|\" оттай жангандай боп, «Мен жазыксыз, Болатжан, MCHi куткар!» Д еп кез жасы мелтшдеп тамгандай боп.

«Мен! куткар, Болатжан!» дегендей боп. Эр 6ip сез! журекке кадалкан ок, — Сыкылдакып: Болаттын езегг'яе Тагы тусл куда аттан молырак шок. Карауыл Болатты алып жеме-жемге: «Уакыт Cirri, жур!» дед! кайкылы ерге. Азалы ана баласып кушактай ап, Калкам-ау, барам дед! мен де бгрге. Карауыл Болатты айдап алып Kerri. Анасы шыдай алмай талып кетл. Болатгын да кескМ кукылданып, Тялыксып кан тамыры зорка тептг. V Кекте булт коюланды, жулдыз свнд1, Аслан жерге жанаса келin тендй Ызыллакаи жалкыз-ак желден баска, Жанды, жансыз дыбыс жок тугел «влд!» Талай ай абзктыда жаткан Болат, Кыс бойы кутылудыд жолын карал, Журетш де, ретш келт!ре алмай, Осы тун сыртта калкан жапасалап. Bip минут тарыкканда жылдан узак, Айнала тастан KopFan шыкпас тузак. Какпаларда кузетил. Коркан бшк, Калай ашар, Корганды калай бузат? Куба-куп, Кутыла алса тым-ак жяксы. Егер де долга туссе не болмакшы? «Кашак» боп куна устше куна жамар, ЖаЗага коса тагы жаза алмакшы. Колыпла кузетш’шц кылыш, мылтык, Оларлан алмак калай оны жулкып?

Атпасын сол арада kim бшед) Не керш , не болмаса тапса TiHTin. 4 ш амды терт бурышка дойран жашп: Туп каракты болранмен, К ор ран жарык. 4 буры ш та 4 солдат мылтык устап, Жан-жарына алактап отыр барып. Асты нда 6ip кокымнын у(“fin койрзн Сыралап жатыр Болат шыкпай ойдан. М анында кузетиплер кергеншде, Ж урег1 дур-дур С01ЫП болды ойран. Басына онын ауыр туст1 6 ip сын. Ер ж ум са кыйыига кез, солай жумсыи; «Кутылмай!», «елем!» ойда алпарысып, Журегл ат шапкандай канты дурсш!. Бол ган да тун ортасы гурды ептеп, К асына какпасынын, келл! енбектеп. Ш ап бер!п капылыста енешшен Алкымын алкыидырыя кешрдектеп. Уысьгн Ж(бергенде к ап ы кысып, А байласа eiiemin узш апты. Калтасынан жалмажан к!лтш алып К антоны ашып шигып, к ай та ж аты . Бурышта карауылдар керш калып. Токтатпак, болды ovoai айкай салып. Токтамад!,!. Тус-тусыиан ок жаудырды, Ж аны нан erri оиык октар а г ы п . Енкей(п кеудес'меи жерл! куптып, 0кпес!н колыня ала ж упрд} ушып. Кугылып аман-есен ж эуеян сита и Bip сайга домалана кегп тусш . Дем алып армады сайды орлей, М андайлан тср куйыллм болып селдей. Кал ад а н узач шырып алган кезде Токтялы пч vaaiHP esi сенбей

Сагаигаи ен ауаны жугып еркш, К®з тойып. табираттып. Kepiл керкш. YcTine жасыл шепт!к еркш жатып. Сершлтп imreri ауыр улы дертш. Кеп жатып абактыла кеткеи эл|, Жыйналды яенесше тары дагы. Жор де. как те, жулдыз да аспяндлгы «Жаса Болат!» дегекдей жамырады. Bip нарсе осы кезде e rri каран, Караса арба жеккен жолаушы адам. Жолаушыда дьгбыс жок, Аты жолмеп Келе жатыр, Болат тур ран жерге таман. Тарантас кургак жолла салзыоады, Салдыоына тымык тун жангьтоады. Ат уркпесш дегендей турды Болат, Колыма алтыатарын алды дары. Ат касынан аянлай жел\\п ®тш, Жолаупты арбадагы бейне елin, Дыбыс жок. Арбаныц арт жарынан Асыла Болат дары мнш келш. Божыны ей, зуея1 колкиа алып, ¥йкылы жолаушыны т у р т т калып. О ятты да, «Турегел. и м с т !» дед!. Жолаушы K93IH auiTbi ыныранып. Арбадан жат адамды к©рш кезь Сескенш ол ядамнач шошып ез1, «Сен KiMCia. Туе арбамиан. Неге з.яндщ? Туе кэпе, калжындама!» БОЛДЫ СОЗ!. Саспастан «езЫ к!мс!ц?» дед! Болат, — «Мен Каранын оптанты улы Орак»— Дегенде кесктше те н т болат. Кадалтып отты кяз!я турды карал.

Мен KiwMiH? дед! Б о л а т таныймысын — «Жок». — «Мен ceni танымаймын. Жарып iicin Мурнымды барады!» — «Т уе атьшнан Сен урысын. С ети де канык и ст» . Болахты, Оран карап таиымады, — «Танымасан мен Болат жаиындагы, Абакты га сал ьт ен, одан шыктым Бар м а icTepiH «мырзаеке» тары даты. «К,олыма тустщ» бэлем аж а л айдап. Таусылып e;i,i тгалн Mopi кайрап» — Дед! д е алтыатармен тартып калды, «АЫ» дед! де, сумырай туехт жайрап. Кезш е кокбецбек он ж арк еткенде, Ж ы ландай пысылдак, он с а р т еткенде, Kem eri кун жазынсыз ж ара салган К,ас дуспаны алдында жалп еткенде. Копте и 6epi журекте наткан кусык, Айрылрандай бол Kerri кусып-кусып. Ж елкеден копген 6epi баскан салман, Кеткендей болды naeip о дары ушып. Оранты кыр-кыр етш ©лмей жаткан, Итерш сылк CTKi3jn тус1рд! аттан. M inreu аты нс ексн корейin деп Атна барды елipin жерд1‘ тарпкан. «К.ур-курлап» .мацына ол келген кезде, Ti3riHie колып сала бергоп кезде, Kicinen коя берд! ат таиыгандай, А т T yci жылы ушырап Kerri козге. К уда екеп. Ек! кез'1 жапды шамдай, Ер б олат ол кезше оз! нанбай. Уш лш карап еа\\, Нагыз ©31, « Ж ан уар!»— дед1 Болат шыдай алмай.

Ai ытпай кулак бауды кыйды Болат. Сайманды тез сыпырып уид! Болат. Кушацтаи жЮек жалыи, жасын тепл. Аймалап каиды атьгн су Ат' Болат. — Жануар! — дед! менмш суйген иен. Сен yuiiii налеткамыт киген иен. Турме Kepin, кандала, битке жем боп. Ку тактайта жамбасы тиген иен. Зарырып кара суды татты иен, Кара тунык кайрыга батты иен. Адам затта мун шагар жан таба алмай. Каларан таска зарыл игакты иен. Ан болып канжыгага байланды иен, Байлаудан кутылуды ойлады иен. EciK, KiceH, терезе, тем!рдеи тор Айналмадай кангырып айналды иен. Сол тамуктзи азат боп боса иды йен, Сонын 6opin хетергсн осал ма иен. KiM эзше озбырлык кылса, соны 0 з iидей нылмай конлш басар ма. иен. Сен де азат, мен де азатпын; Алтын кайда? О да туткыц адамдай зар кылмай ма? Ушеу|'.м|'зд|'н басымыз тугелденбей Муратка жетга тугел туру кайда? Олай болса, мен ертгел мжем сен1, Журектщ таркап болмай тугел ксг!, YcTimien ер алмаймын, Шабысынды Керсет сен, маган енд| бзйлдеп!» Дед1 де, кулп атка мшд|‘ каррып, *Шуу!» — дед. Тартты кула желдей гыргьи

Ш абыстан карсы алдынам турман желд! 1ш1не Болат балдай ж утты сыцгып К в р с е п ; таи белгкш Ш олкан ымдан. К арсы алды таиды аспанда торгай шырлап. Бусаныи кетерь-цп жердей шык, Ж асы л Ж1бек каланы тугел дымдоп 1928— 29 асыл.

ЖУЙ1ТК1 КАРА АЙРЫРЫМ 31-жылдыи I-январында Туркснб teMip жолы злыныл 6iiin мемлекегтз'к кызмет агкаруга KipicyiHe ариалды). MeRipey. мылкау, кыймылсыз Калгыгап моип даланын, Адыр, белес, кулдыр куз, Сангал тау, сай, саланык, Нелер мын жыл уйктап, Сур карпесзн туйыктап, Ен аяры,— ит, кус та, Басыиып опы ныктап, Жаздырмагаи кабакын.I II Сулдер1 курып, суалып. Жаты, Tyci куарып, Сыйыксыз тупн ш ак басып, Басына туып кара кун

Турган кезде, Турксиб Журектеи калай к.ан лыксып Эл берсе талган денеге, Нак сондай кан — ж ан бердк Tiptafli, гурды дала, кум !1 III «Талыктым, эл1м таусылды, Кушактап ажал, телпрдей Курсауымсн каусырды, ©ЛД1М, бгтм!»— дегеи зар, Xacperri ащы мун Токталып, ойнап оркестр, Туыскандык, TipmLiiK, Ерлш, шаттык куйлерш; Даланы шаттык билед! ун!VI IV Шала жансар сорлыны Шагып, арбап, езплеи, «Которер басын ш ам а жок, 10-С. 4 vk*,«-=, iS9

Не 1стесем тездЬ деп Куаныскан куылды: Жылан шаян, nepi, жын, Бул сумдардыц шын аты. Отаршыл, ултшыл, бай, молда. Баккумар, КУ. пысык, сум. V Кажымас кара айгырым. Урпагын мол жайгызам! Tepici TeMip, cyfleri Болат, meri сым, дем1 От айгырым барында, ГОмвен кем м ент байлыгым!.. Айгырымнык касында. Шоуыдеген купп'ктш Ургеш'ндей юэремш, Ертеп гып сойлейтш Арыстаннын айбынын. Сол трпарым «ЩууЬ «Шуу!» дед! де.

Табаны таска тимед). Тер шыккак сийын ьрлсд!. рекорды кез! K&pMoai... Белее-белес беля! erri, Белестен асып ела! erri, Айдын шалкар келд1 erri... Баялышты, кумайтты, Булд1ргенд'1 шыцайтты, КерЬлген кен ш ел д1 отт>... Аскар-аекар, а ск ар тау, Сарт кумаиы,— 1\\ашкар тау. Туlie мойын n ip та у ,1 Кыземшекп cyiiip тау... Етеп жаз, басы кыс, • сыйраяы су, шашы муз, Асусыз, бшк, кыйын тау.. Соныд бэрш Тулпарым Басып orri аркырап, Алты кун ж урш айлыгын!.. VI! YfiipceK жас c ay ip iriM , Жазылгэнын бауыры, Кызрандыгын табаны. К«сшеп ед» ecripre, Калидон дала селк erri, Кара-буйра калын жал, Жзлында кызыл ж алын бар. 1Будан жо-аргы оч бее жил влек «Кобланды батыр» лагы Тай бурылдын шабысын сь.П.иП.-у^нас ялынды. С. М

Кекиге ихген Шапканда желп-желп, желп ел'п!.. VIII Жануар боска шаппады. Ояткаига мэз болып А рыл етпей, жолшыбай Ел тастамай токтады Жаяу, атты, туйелк Ecirri Kopi-жас Teric Аркырауды ecinr... «Ecrice кулак, кез квред» — Деген осы екен-ау!» — Деп халайык туе тустап. Коруге ош каптады. IX «Ертепшн атында, Bip мадтаулы дулдш ед, Канша ардактап айтса да, Екеу мшее кьгр аспас, Б1реулж капа курпдр ед. Мынау тулпар (лржола Мыц ldcifii мтпд!редП.. Олай болса, дулдшден 592

Мыц есе мынау артык!..» Жыйылран ж ур т мактады. X Танданран топты чзше Тарту, кезге керсету Б!л1Мн:ц данд а й екеши Б1лд1руд! ж ан у ар . Се -С е -Се -Р -д ы ч сарайын Аттап сапар шеккеа.тс 03!не мыкты серт erri XI Хиядшыл, ~ еасык ойшылдяр. ВаЯбаламшыл блйп'ылдар Беп'н тырняп бакырди. Бак.ыргаида не дед:: «Сарыарка,— сары белймнси, Балпак б?скан байлпрым. Мындап жылкы айдагям Ата-чексп,— жср[‘м.'|-ен, TeMip жол атты ©рт етт|...» XII Шындалгап болат,— туикка CypiiiciH деп таста га н

Сасык нэж1с бэгеу ме? Байганл туги байлардын Келе к? ал), тулпардып. Социалист жорыкта — Жолын тосып бегеугс?.. Бвгеуд! (Илией жас тулпар. Жау кастыгьш табанга Таитий басып, ламылсыз Жубткн шауып куш-тун, YBipiH бнстаи жвиеуде. Imi куйгеи сумрайдар. Топырак шагаты, жер тепл XIII Осы улы шабыста, Жаяулыктыц зары откен Жумысшы. карашаруяны еибпкпен куч елткен М!нг!зд!. барар жер!нс Апарды. Шапса, желсе до Шокытса да журю Деиеге майда, oBFa шат!. Мейл! аядда, мейл| шап. Мейл! жел... тайлалрэн

Bip жорка жэйл!, Мжге»ш Шаттандырды, кулггзд!. XIV Кыркын Miнее кыр аспас, Кыркыш жоллы мэстектш Миллионына тулгсардын Таткйгынын 6ipeyi, Жорткан жерге жануар Аз-ак кунде б1лг!зд1. Туйе, ат, есек,‘ вп зд !, Алыска арык, жакынга— рана журдек.— сем 1зд1, «ЖеН1Л жукпк. деп, елде енбекш‘1 Бордарына тургызды. XV Аз-ак жылда тулпардын Тукымы ecTi, кябейд?, Bip уста соккан бэрш де.

Жолра шыкса, жуйтктп BipiHeH-6ipi удейдр Bipi кут1п корасын, Bipi журер жобасын Тазалап, 6ipi суарып, Bipi жемдеп, Т13ГШШ Bipi устап, жэн тартып Кыйыр шетке кыярэ, Демей,— «жанбыр, борасыи». Мэз-мэйрам кылды жануар, Жумысшы, орта кедейд! XVI KyHHiH жацбыр, бораныи Ойлап, аяп шоларын Шыгарла жолра жылайтын. Батрак пен кедейлер Турксибтей тулпарды Астьша бер!'к мшген сон. «Жуп'м калар далада» Деп, уайымды жемейдк Hecine жесш уайымды: Осы кара айгырмен. Осы кушт! айбынмен, Жумыскермен колдасып. Енбеким кшен шаруа, Коммунизм opine Аршьшдай аттап женейдМ

XVII Жуйти, кара айрырым! Жарысып Т1зе кагы сса, Жарадан алып сйпкемш, Ызасы еткен бай улын!.. Мшсе аррымак,— бнш м!.. Шапса дауыл,— куйыным!.. Ерсш-карсыл алдымда Шапканда, топ боп уй|'рдш. Квике тебем такылдап, Шырэды шоктык,— ИЫРЫМ. Сен колымда барында, Юмнеп кем, м ен т байлырым! XVIII Бул байлытым байлык. па... «Красный Путилов»1 Тармагын жайса жан-жакка, Кумырскадан кем ормес, Тулпарымнык соньшаи. Куш\" ертен тай, кулын!.. Екбекип т лен ш аруя, ©cj'imii тары да Т1лейд1 жэне сенедк Мен де сенем, сондыктан Умыттык бэр1и кайрынын. Заводтын г 297

XIX Элденеше рулы, Социалист!к ем1'рд|, Kyuiin косып курульа. Tuieri 6ipre, 6ip тулы Се-Се-Се-Р-д! арала, Алты басып айлыгаш!.. Сен баскан жер Жасырынеаи байльгрын. Kerneri елж даляда, вркендетш eiw p ic, Казыдып: алтын, Каланы, коргасып. жез, KyMin, •Артель, колхоз, совхозга Сцбекш! шаруа Плесе косып куга, мол трактор, Машина-сайман, Комбайн, Бэрш жетгаз!.. Кулпырсын!.. Жайцасын гулдей 9нер тасы, кен дала!. жай б ш м !.. 31-декабрь, 1930.

АК. АЮ К.азаксггп Yk!m»ti 1935 жьглы жариялатаа («Социалиста Казакстан», 1 июнь 1935 жил. № 12-1 1-АТТАНЫС И ю л ь д т жыйырма 6ip к у ш Б алтык1 Л е т р д ! элдеиеге тасыгг, пталкып. «Арыстаинын жалындай буйра толкын АйдаЬардай толтаиды» cyurin , калкып BipiaiH бел!И базты, 6ipi ыргып, Араньш эшты, 6ipin 6ipi кылгып, Буктетй'бп, тЫ карты:!. шалкасынан Ж ытылды, лрыны усгап, кейш стлргып У-ш у боп сапырылды, аралясты. Kefii кулд|, кеШшн коз! жасты, Ынкылдап, сариап, зарлап, ек!' шншен Демш алды, кысылды, жанталасты. Тан сэрщен лек-лек боп ж ар та бетп Тузедк «Ура!» лады, урды, тептк