จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา 100 ปี

รัฐบาลในพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชจดั พิมพท์ ลู เกล้าทลู กระหม่อมถวายสนองพระกรณุ าธคิ ุณในงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖

จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปีสมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖พิมพ์ครงั้ แรก พุทธศกั ราช ๒๕๕๘จำ�นวนพิมพ ์ ๑๑,๐๐๐ เลม่เลขมาตรฐานสากลประจ�ำ หนังสือ 978-616-283-184-3 ข้อมูลทางบรรณานุกรมของสำ�นักหอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร. สำ�นักหอจดหมายเหตุแหง่ ชาติ. จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖. -- กรุงเทพฯ : อมรินทร์พร้นิ ตง้ิ แอนดพ์ บั ลชิ ชิ่ง, ๒๕๕๘. ๕๐๔ หน้า. ๑. สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก (เจริญ สุวฑฺฒโน), ๒๔๕๖ - ๒๕๕๖. I. ชื่อเรื่อง. ๒๙๔.๓๐๙๒๒ ISBN 978-616-283-184-3พิมพ์ท่ีบริษทั อมรินทรพ์ รน้ิ ตงิ้ แอนด์พบั ลิชช่ิง จำ�กดั (มหาชน)๓๗๖ ถนนชยั พฤกษ์ แขวงตล่ิงชนั เขตตล่งิ ชนั กรุงเทพฯ ๑๐๑๗๐โทรศพั ท์ ๐-๒๔๒๒-๙๐๐๐, ๐-๒๘๘๒-๑๐๑๐ โทรสาร ๐-๒๔๓๓-๒๗๔๒, ๐-๒๔๓๔-๑๓๘๕E-mail : [email protected] Homepage : http://www.amarin.com 2

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖3

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ คำ�ปรารภ นางสาวยง่ิ ลักษณ์ ชินวตั ร นายกรฐั มนตรี ในโอกาสการจดั ท�ำ หนงั สือทร่ี ะลึก งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก พทุ ธศักราช ๒๕๕๖ เนื่องในโอกาสท่ีสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงเจริญ พระชันษา ๑๐๐ ปีบรบิ ูรณ์ ในวนั ท่ี ๓ ตุลาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖ นี้ นับว่าเป็นศภุ มงคลวาระอนั หาไดย้ ากยิง่ และมิได้เคยปรากฏมีแต่กาลก่อน เป็นปีที่ปีติโสมนัสของพุทธบริษัทท้ังปวง รัฐบาลพร้อมด้วยคณะสงฆ์ และประชาชนไทยผู้เป็นศาสนิกชนจึงได้ร่วมกันจัดงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ขนึ้ ระหว่างวนั ท่ี ๑ - ๗ ตุลาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ เมอ่ื ความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้รับงานฉลอง พระชนั ษาดังกลา่ วไว้ในพระบรมราชปู ถมั ภ์ นับเปน็ พระมหากรณุ าธิคณุ หาที่สดุ มไิ ด้ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ทรงเป็นพระมหาเถระผู้เพยี บพรอ้ มดว้ ยศลี และธรรม ไดท้ รงปฏบิ ตั บิ �ำ เพญ็ ศาสนกจิ นอ้ ยใหญเ่ กอื้ กลู แกพ่ ทุ ธศาสนกิ ชนทงั้ ในประเทศและตา่ งประเทศ มาช้านาน ได้ทรงพระเมตตาโปรดให้สร้างพุทธสถาน อาคารเรียน และสถานสาธารณประโยชน์ข้ึนไว้เป็น จำ�นวนมาก เพื่อเผยแพร่พระบวรพุทธศาสนา ส่งเสริมการศึกษา และอำ�นวยประโยชน์สุขแก่ชุมนุมชน ได้ทรงพระนิพนธ์หนังสือหลากหลายเร่ืองเกี่ยวเนื่องกับหลักธรรมคำ�สอนและเร่ืองน่ารู้ในพระบวรพระพุทธศาสนาไว้เปน็ จ�ำ นวนมาก หนงั สอื พระนพิ นธเ์ หลา่ นเี้ ปน็ ทย่ี กยอ่ งกนั วา่ ไดท้ รงเรยี บเรยี งดว้ ยพระปรชี าสามารถ ทรงสอดสอ่ ง เช่ียวชาญในอรรถและธรรม ได้ทรงนำ�พระธรรมคำ�สอนของสมเด็จพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้ามาแสดง ให้ปรากฏ เป็นประโยชน์แก่มหาชนที่จะได้ศึกษาและใคร่ครวญตรึกตรองปฏิบัติตาม นับว่าพระนิพนธ์เหล่าน้ี เปน็ เพชรน้าํ เอกที่ทรงคุณค่ายิง่ แก่การเผยแผพ่ ระศาสนา ในวาระงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายกนอกจากการจัดงานฉลองสมโภชและกิจกรรมเฉลิมพระเกียรติต่างๆ แล้ว คณะกรรมการอำ�นวยการจัดงาน ฉลองพระชันษา สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๑๐๐ ปี ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ 4

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖เห็นสมควรจัดพิมพ์หนังสือประมวลพระนิพนธ์ข้ึนชุดหนึ่งเรียกว่า “ญาณสังวรธรรม” เพื่อเป็นท่ีระลึก และเป็น ธรรมานสุ รณเ์ ฉลมิ พระเกยี รตคิ ณุ เจา้ ประคณุ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายกใหป้ รากฏยั่งยืนสบื ไป รัฐบาลในนามของพุทธศาสนิกชนท้ังปวง ขอเชิญชวนพุทธบริษัททุกฝ่ายพร้อมใจกันอธิษฐานจิตถวาย พระกศุ ลและน้อมเศยี รเกล้าถวายพระพรแด่ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายกขอจงทรงเจริญพระชันษายิ่งยืนนาน ทรงเบิกบานผ่องแผ้วเป็นหลักชัยและประทีปธรรมแก่คณะสงฆ์และพทุ ธศาสนกิ ชนทัง้ ไทยและเทศ ทรงเปน็ บุญเขตที่เคารพศรัทธาของมหาชนอยู่ตราบจริ ฐั ิติกาล (นางสาวยง่ิ ลักษณ์ ชินวัตร) นายกรัฐมนตรี ประธานกรรมการอำ�นวยการจดั งานฉลองพระชนั ษา สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๑๐๐ ปี ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ 5

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ ค�ำ น�ำ เน่ืองในวาระมหามงคลที่สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงเจรญิ พระชันษาครบ ๑๐๐ ปี ในวันพฤหัสบดี ที่ ๓ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๕๖ รัฐบาลและประชาชนชาวไทย มีความปล้ืมปีติและสำ�นึกในพระคุณูปการที่ทรงมีต่อพระพุทธศาสนาและประเทศชาติอย่างอเนกอนันต์ รัฐบาลในนามคณะกรรมการอำ�นวยการจัดงานฉลองพระชันษาสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๑๐๐ ปี ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ จงึ กำ�หนดจดั งานเฉลิมฉลองและมอบหมายให้คณะกรรมการฝ่ายจัดทำ�หนังสือที่ระลึกและจดหมายเหตุ พิจารณาและดำ�เนินการจัดทำ�หนังสือเพื่อเป็นอนุสรณ์รำ�ลึกถึง พระเมตตาคุณ และเชดิ ชพู ระเกยี รติคุณใหป้ รากฏสืบไป คณะกรรมการฝ่ายจัดทำ�หนังสือท่ีระลึกและจดหมายเหตุฯ พิจารณาเห็นชอบให้วัดบวรนิเวศวิหาร จัดพิมพ์หนังสือ ซึ่งมีเนื้อหาเก่ียวกับพระพุทธศาสนา พระโอวาท และพระนิพนธ์ท่ีมีสาระอันเป็นประโยชน์ ต่อพุทธศาสนิกชน รวม ๓๒ รายการ และมอบให้กรมศิลปากรจัดพิมพ์หนังสือจำ�นวน ๒ รายการ คือ ส�ำ นกั วรรณกรรมและประวตั ศิ าสตรจ์ ดั ท�ำ หนงั สอื “ศรศี ตวรรษมหาสงั ฆราชา” รอ้ ยกรองสรรเสรญิ พระเกยี รตคิ ณุสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก และสำ�นักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ จัดทำ�หนังสือจดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหา สังฆปริณายก นอกจากนี้ยังเชิญชวนหน่วยงานและภาคเอกชนต่าง ๆ ร่วมจัดทำ�หนังสือท่ีระลึกเพ่ือเผยแพร่ พระประวตั ิ พระศาสนกจิ และพระเกียรติคณุ ใหเ้ ปน็ ทีป่ ระจกั ษแ์ พรห่ ลายกว้างขวางย่ิงข้นึ การจัดพิมพ์หนังสือเนื่องในวาระสำ�คัญนี้ นับเป็นโอกาสพิเศษที่หน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน และ คณะสงฆ์ สมัครสมานสามัคคีพร้อมเพรียงกันสร้างทรัพย์สินทางปัญญาไว้เป็นมรดกของแผ่นดินเพ่ิมข้ึนอีก จำ�นวนหนึ่ง หนังสือต่างๆ ท่ีจัดพิมพ์เป็นที่ระลึกในโอกาสน้ีจะได้เผยแพร่ไปสู่สถาบันการศึกษา ห้องสมุด หน่วยงานต่างๆ และประชาชนท่ัวประเทศ อำ�นวยประโยชน์แก่ประชาชน นักศึกษา และนักเรียนทุกระดับ ความสมานฉันท์ร่วมสร้างสรรค์งานอันมีคุณค่า ก่อให้เกิดความรู้แก่คนในชาติ และความตระหนักในคุณค่า ของการสร้างสรรค์ทรัพย์สินทางปัญญาเพ่ือสาธารณชนคร้ังน้ี เป็นการแสดงกตเวทิตาสนองพระกรุณาธิคุณ ถวายเป็นเครือ่ งสักการะสว่ นหนง่ึ 6

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ คณะกรรมการฝ่ายจัดทำ�หนังสือที่ระลึกและจดหมายเหตุฯ ในนามของรัฐบาลและประชาชนชาวไทย ขอต้ังจิตอธิษฐานถวายพระพรสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ให้ทรง พระเกษมสำ�ราญ มีพระสุขพลานามัยสมบูรณ์ ทรงเจริญพระชนมายุย่ิงยืนนาน สถิตเสถียรเป็นธงชัยและ ประทปี แห่งธรรมของปวงพทุ ธศาสนกิ ชนสบื ไปตลอดกาลนาน (นายสนธยา คุณปลื้ม) รฐั มนตรีวา่ การกระทรวงวัฒนธรรม ประธานกรรมการฝ่ายจดั ทำ�หนังสอื ทร่ี ะลึกและจดหมายเหตุ งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ 7

จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ คำ�ช้ีแจง คณะกรรมการฝ่ายจัดทำ�หนังสือท่ีระลึกและหนังสือจดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ ได้มอบหมายให้กรมศิลปากร สำ�นักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ ทำ�หน้าที่รวบรวมเอกสาร ข้อมูลสิ่งพิมพ์ ภาพ และจดบันทึกเหตุการณ์งาน เฉลิมฉลองและบำ�เพ็ญกุศลถวายเนื่องในวันคล้ายวันประสูติที่ทรงเจริญพระชันษา ๑๐๐ ปี ในวันพฤหัสบดี ท่ี ๓ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๕๖ จัดเก็บเป็นเอกสารจดหมายเหตุเหตุการณ์สำ�คัญของชาติ และดำ�เนินการ เรยี บเรยี งจดั พมิ พเ์ ปน็ หนงั สอื จดหมายเหตงุ านฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก เพอื่ เปน็ หนงั สอื อา้ งองิ ทางประวตั ศิ าสตร์ บคุ คล และเหตกุ ารณส์ �ำ คญั ดา้ นพระพทุ ธศาสนาของโลก รวมทง้ั เพอื่ เปน็ การเผยแพรพ่ ระเกยี รตปิ ระวตั ิ ตลอดจนคณุ ปู การตอ่ การพทุ ธศาสนาและพระกรณุ าธคิ ณุตอ่ พทุ ธศาสนกิ ชนทั่วโลก ในฐานะทีท่ รงได้รับการทลู ถวายพระเกียรตยิ ศเป็นผนู้ �ำ สงู สุดแห่งโลกพระพทุ ธศาสนาจากผนู้ �ำ ชาวพทุ ธโลก ๓๒ ประเทศ เมอื่ วันเสาร์ ที่ ๑ กนั ยายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ในการประชมุ สุดยอดผู้น�ำ ชาวพุทธโลก ณ ประเทศญ่ีปุ่น กรมศิลปากร โดยสำ�นักหอจดหมายเหตุแห่งชาติ ได้ดำ�เนินการประมวลเหตุการณ์การจัดงานฉลอง พระชันษา ๑๐๐ ปี จากการเข้าสังเกตการณ์ จดบันทึกเหตุการณ์ พระราชพิธี พิธี และกิจกรรมการฉลอง พระชนั ษา ๑๐๐ ปี ทคี่ ณะกรรมการฯ องคก์ รของรฐั และวดั บวรนเิ วศวหิ าร จดั ขน้ึ ระหวา่ งเดอื นสงิ หาคม พทุ ธศกั ราช๒๕๕๖ ถงึ เดอื นเมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๗ รวมทงั้ ตดิ ตามขอรบั เอกสาร ภาพ และวดี ทิ ศั น์ การจดั กจิ กรรมฉลอง ของหน่วยงานทั้งภาครัฐ เอกชน และวัด จากทว่ั ประเทศ และการถวายพระพรของผูน้ ำ�พุทธศาสนานกิ ายตา่ งๆ ท้ังในประเทศและต่างประเทศ ซึ่งได้รับความอนุเคราะห์และสนับสนุนการรวบรวมเหตุการณ์สำ�คัญคร้ังน้ี เปน็ อยา่ งดี หนงั สือจดหมายเหตุเลม่ นี้ จงึ มคี วามสมบูรณ์ มีคุณค่า และเป็นประโยชน์ต่อการศกึ ษาและการศาสนาอย่างกว้างขวาง กรมศิลปากรในฐานะผู้จัดทำ�ขออนุโมทนาในบุญกุศลท่ีผู้มีส่วนเก่ียวข้องทุกภาคส่วนที่ได้ สนับสนุนในการจัดทำ�หนังสือเล่มนี้จนแล้วเสร็จสมบูรณ์ ขออำ�นาจบุญกุศลอันเกิดจากการกระทำ�ครั้งนี้ จงอำ�นวยใหท้ ุกท่าน เจริญอายุ วรรณ สุข พล ประสบสนั ติสุขและเจรญิ ในธรรมทวั่ กนั (นายเอนก สหี ามาตย์) อธบิ ดีกรมศิลปากร ๙ กรกฎาคม ๒๕๕๗ 8

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ สารบัญคำ�ปรารภ ๔คำ�นำ� ๖คำ�ชีแ้ จง ๘สารบัญ ๙ภาคท่ี ๑ พระประวตั ิ พระศาสนกิจ พระเกยี รติคณุ สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก (เจริญ สุวฑฒฺ นมหาเถร)พระประวัต ิ ๒๕ ทรงบรรพชา ๒๘ ๓๐ ทรงอุปสมบท ๓๒ ทรงศกึ ษาพระปริยตั ธิ รรมและภาษาต่างประเทศ ๓๔ สมณศกั ดิ์ สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ท่ี ๑๙ แหง่ กรุงรัตนโกสนิ ทร ์ ๓๕ ๓๖ หมายกําหนดการพระราชพธิ ีสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ๓๙ ณ พระอุโบสถวดั พระศรีรัตนศาสดาราม ๔๒ พระสพุ รรณบฏั ๔๔ ใบก�ำ กบั พระสพุ รรณบัฏ ๔๘ ประกาศพระบรมราชโองการใหญ่ ๔๙ พัดยศสมณศกั ดิ์สมเดจ็ พระสงั ฆราช พระตราต�ำ แหน่งสมเดจ็ พระสงั ฆราช 9

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี ๕๐ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ๕๐ ๕๒พระศาสนกจิ ๕๓ ๕๗ ตำ�แหน่งหน้าทใี่ นการคณะสงฆ์และการพระศาสนา ๕๙ ต�ำ แหน่งหนา้ ท่ีปัจจุบัน ๕๙ พระกรณยี กิจพเิ ศษ ๕๙ พระกรณียกิจด้านการพระศาสนาในต่างประเทศ ๖๐ พระกรณยี กิจดา้ นการก่อสรา้ งและบรู ณปฏสิ งั ขรณ์พระอาราม ๖๒ วัดบวรนิเวศวิหาร ๖๔ การกอ่ สรา้ งถาวรวตั ถอุ ืน่ ๆ ๖๔ การกอ่ สร้างวดั ในตา่ งประเทศ ๖๘ การก่อสร้าง “ตกึ สกลมหาสังฆปริณายก” ในโรงพยาบาลและโรงเรยี น ๖๙ พระนพิ นธ ์ ๗๐ ประเภทเรยี งความ ๗๐ ประเภทค�ำ บรรยายและโอวาท ประเภทเทศนา ๗๑ การจดั ท�ำ ปทานกุ รมบาลี - ไทย - องั กฤษ - สันสกฤต การรวบรวมและแปลหนังสอื เก่ยี วกับพระพุทธศาสนา ๗๑ ๗๒พระเกียรตคิ ุณ ผูน้ �ำ สูงสุดแหง่ พระพุทธศาสนาโลก ปรญิ ญาดษุ ฎีบัณฑติ กิตตมิ ศักดิ์ 10

จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ภาคท่ี ๒ การจดั เตรยี มงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร ๗๘ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ ๗๘ ๗๘การแต่งต้ังคณะกรรมการจดั งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปฯี ๗๘ ๗๙ การแต่งต้งั คณะกรรมการอำ�นวยการจัดงานฉลองพระชนั ษา ๗๙ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๑๐๐ ปี ๘๐ ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ของรัฐบาล คณะกรรมการอ�ำ นวยการจัดงานฉลองพระชนั ษา สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๑๐๐ ปี ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ คณะกรรมการฝา่ ยพธิ ี งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ คณะกรรมการฝ่ายจดั นทิ รรศการและกจิ กรรมทางพระพุทธศาสนา งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ คณะกรรมการฝ่ายประชาสัมพันธ์ งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ป ี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ คณะกรรมการฝา่ ยจัดท�ำ หนังสอื ทรี่ ะลกึ และจดหมายเหต ุ งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖11

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปีสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ การแตง่ ตัง้ คณะกรรมการอำ�นวยการงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี ๘๐ สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ของวดั บวรนิเวศวหิ าร คณะกรรมการอ�ำ นวยการงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ป ี ๘๐ สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก คณะอนุกรรมการฝา่ ยพระราชพธิ ีและบ�ำ เพ็ญพระกุศล ๘๑ คณะอนกุ รรมการฝา่ ยประชาสัมพันธ ์ ๘๒ คณะอนกุ รรมการฝา่ ยเผยแพร่พระประวัติ พระศาสนกิจ พระเกียรตคิ ุณ และผลงาน ๘๒ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก คณะอนุกรรมการฝ่ายจดั นิทรรศการและกิจกรรมฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี ๘๓ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก คณะอนุกรรมการฝา่ ยสถานท่ีและปฏคิ ม ๘๓ คณะอนกุ รรมการฝา่ ยดำ�เนนิ การและประสานงาน ๘๔ การกำ�หนดกรอบวงเงนิ งบประมาณเปน็ คา่ ใช้จ่ายในการดำ�เนนิ งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี ๘๔ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ ช่อื การจัดงานและกำ�หนดระยะเวลาของการจัดงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี ๘๕ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ ตราสัญลกั ษณ์งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช ๘๖ สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ลกั ษณะและความหมายของตราสัญลักษณ์งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปีฯ ๘๗ การพิจารณาค�ำ ขออนุญาตใช้ตราสัญลักษณ์งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปีฯ ๘๙ การประดับธงตราสญั ลกั ษณง์ านฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปฯี ๙๐ การประชาสัมพนั ธ์งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร ๙๐ สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ การจัดท�ำ หนังสือท่ีระลึกและจดหมายเหตงุ านฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี ๙๒ สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ 12

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖พระมหากรณุ าธิคณุ และพระกรุณาธิคณุ ๙๕ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณา ๙๕ โปรดเกลา้ โปรดกระหม่อมพระราชทานพระมหากรุณาใหก้ ารจัดงาน ฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช ๑๐๐ สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ อยู่ในพระบรมราชปู ถมั ภ์ สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจ้าฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร และสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า เจา้ ฟ้ามหาจักรสี ิรนิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี ทรงรับเป็นประธานทป่ี รกึ ษาการจัดงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ส่ิงของทร่ี ะลึกการจดั งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปีฯ ๑๑๐ พัดรองทีร่ ะลึกงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช ๑๑๐ สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ๑๑๒ ย่ามท่ีระลึกงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ เขม็ ท่รี ะลกึ งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช ๑๑๓ สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ ตราไปรษณยี ากรทร่ี ะลกึ งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร ๑๑๕ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ เหรยี ญพระรปู เหมือนสมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๑๒๐ ฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ เหรยี ญพระบรมรปู เหมอื นพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจ้าอยูห่ วั ๑๒๒ พธิ พี ทุ ธาภิเษก มังคลาภเิ ษก สิง่ มงคลสักการะทีร่ ะลึก ในโอกาสงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ป ี ๑๒๓ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ พธิ ีพุทธาภิเษก มงั คลาภิเษกพระพุทธชินสหี จ์ �ำ ลอง พระกริง่ ๑ ศตวรรษ พระไพรพี นิ าศ ๑๒๓ พระนิรันตราย ครอบน้าํ พระพุทธมนต์ ๑ ศตวรรษ เหรียญพระรูปเหมอื น13

จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปีสมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก สง่ิ มงคลสักการะฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ณ พระอุโบสถวัดบวรนิเวศวิหาร วนั พธุ ท่ี ๒๘ สงิ หาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๓ นาฬกิ า ๓๐ นาที พิธีมงั คลาภเิ ษกเข็มทรี่ ะลกึ งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร ๑๓๐ สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ และเหรยี ญ พระรูปเหมอื นฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ กับเหรยี ญพระบรมรปู พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจา้ อย่หู วั ณ พระอโุ บสถวัดบวรนิเวศวหิ าร วันจันทร์ ท่ี ๙ กนั ยายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๙ นาฬิกาภาคที่ ๓ งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ในพระบรมราชูปถัมภ์งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช ๑๕๑ สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ในพระบรมราชูปถมั ภ์วนั อังคาร ท่ี ๑ ถงึ วันจันทร์ ท่ี ๗ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖ วันอังคาร ที่ ๑ ตลุ าคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๖ ๑๕๗ พิธีทำ�บญุ ตกั บาตรพระสงฆ์ ๒๐๐ รปู ถวายพระกุศล แด่สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ณ ถนนพระสเุ มรุ หนา้ วดั บวรนเิ วศวิหาร วนั อังคาร ที่ ๑ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๕๖ เวลา ๗ นาฬิกา พธิ ีประทานยาและเวชภัณฑแ์ ก่ตำ�รวจตระเวนชายแดน ตามโครงการน้ําพระทัย ๑๖๓ สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ประทานอปุ ถมั ภ์ยาและเวชภณั ฑท์ ่ัวประเทศ ณ ต�ำ หนกั เพ็ชร วัดบวรนิเวศวิหาร วนั อังคาร ท่ี ๑ ตลุ าคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๗ นาฬิกา ๒๕ นาที นิทรรศการ “พระชันษา ๑๐๐ ปี สดุดพี ระสงั ฆบิดร” ๑๖๕ ณ อาคารมหาวทิ ยาลัยมหามกฏุ ราชวิทยาลยั วดั บวรนเิ วศวหิ าร วันองั คาร ท่ี ๑ ถึงวันจนั ทร์ ท่ี ๗ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖ 14

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ การประชุมเสวนาวชิ าการพระธรรมทตู ไทย ๔ ทวปี งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี ๑๖๘ สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ณ วัดบวรนิเวศวหิ าร และมหาวิทยาลยั มหามกุฏราชวิทยาลยั (ศาลายา) วนั องั คาร ที่ ๑ ถงึ วันพฤหสั บดี ที่ ๓ ตุลาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ คณะสงฆเ์ จริญพระพุทธมนต์ถวายพระกศุ ลและถวายพระพร สมเด็จพระญาณสงั วร ๑๘๙ สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ณ พระอโุ บสถวดั พระศรรี ัตนศาสดาราม วันองั คาร ท่ี ๑ ตลุ าคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๖ นาฬิกา วันพธุ ที่ ๒ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖ ๑๙๓ การทรงบ�ำ เพญ็ พระกุศลส่วนพระองค์ ทรงบาตรพระสงฆ์ ๑๙ รูป ณ ต�ำ หนักคอยทา่ ปราโมช และทรงปล่อยพันธส์ุ ัตวน์ ้าํ ณ ทา่ วาสุกรี วนั พธุ ที่ ๒ ตุลาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๖ นาฬิกา ๓๐ นาที พธิ ีบำ�เพ็ญพระกศุ ลทักษิณานปุ ทานถวายแดส่ มเดจ็ พระสงั ฆราชแห่งกรุงรัตนโกสนิ ทร ์ ๑๙๔ ท้ัง ๑๘ พระองค์ พระบรู พาจารย์ และพระบุพการี ณ พระอุโบสถวดั บวรนเิ วศวหิ าร วันพุธ ที่ ๒ ตุลาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๔ นาฬกิ า พธิ ีทอดผ้าป่าสามัคคีสมทบทนุ มูลนิธสิ มเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช ๒๐๙ วัดบวรนเิ วศวหิ าร ณ พระอโุ บสถวัดบวรนิเวศวิหาร วนั พุธ ที่ ๒ ตุลาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๘ นาฬิกา ๔๐ นาที วนั พฤหัสบดี ท่ี ๓ ตลุ าคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๖ ๒๑๑ สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ทรงปฏบิ ตั ิพระศาสนกจิ ในวันคล้ายวันประสูติ และโปรดให้ผูแ้ ทนพระองค์ ปฏบิ ัตศิ าสนกจิ แทนพระองค์ วนั พฤหสั บดี ที่ ๓ ตลุ าคม พุทธศักราช ๒๕๕๖ การทรงบ�ำ เพญ็ พระราชกุศลฉลองพระชนมายคุ รบ ๑๐๐ พรรษา ๒๑๒ สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก วันพฤหสั บดี ท่ี ๓ ตลุ าคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๖ การทรงบ�ำ เพญ็ พระราชกศุ ลฉลองพระชนมายุครบ ๑๐๐ พรรษา ๒๑๔ ณ พระอโุ บสถวดั บวรนิเวศวหิ าร วนั พฤหสั บดี ท่ี ๓ ตลุ าคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๐ นาฬกิ า ๓๐ นาที 15

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปีสมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ การทรงบ�ำ เพญ็ พระราชกุศลฉลองพระชนมายุครบ ๑๐๐ พรรษา ๒๒๒ ณ พระอุโบสถวดั พระศรีรัตนศาสดาราม วนั พฤหสั บดี ท่ี ๓ ตุลาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๗ นาฬกิ า ๓๐ นาที พธิ เี จรญิ พระพทุ ธมนต์นพเคราะห์ถวายพระกุศลเทิดพระเกยี รตเิ จา้ พระคุณ ๒๓๒ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก เนื่องในวันคล้ายวันประสตู ิ เจรญิ พระชนั ษา ๑๐๐ ปี ของคณะธรรมยุตกิ นกิ าย ณ พระอโุ บสถวดั พระศรีรตั นศาสดาราม วนั พฤหัสบดี ท่ี ๓ ตลุ าคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๓ นาฬกิ า สมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า เจา้ ฟ้ามหาจกั รีสริ นิ ธร สยามบรมราชกุมารี ๒๓๘ ทรงเป็นประธานในการทอดผา้ ป่าสามัคคี ๘๔,๐๐๐ กอง ณ อาคารวชริ ญาณ สามัคคพี ยาบาร โรงพยาบาลจฬุ าลงกรณ์ สภากาชาดไทย วนั พฤหสั บดี ที่ ๓ ตลุ าคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๕ นาฬกิ า วันศุกร์ ที่ ๔ ตุลาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ ๒๔๔ พระภิกษุสามเณรวดั บวรนเิ วศวิหาร เจรญิ พระพุทธมนต์ถวายพระกุศล และถวายพระพร สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ในโอกาสงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ณ พระอโุ บสถวัดบวรนิเวศวหิ าร วนั ศกุ ร์ ที่ ๔ ตุลาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๔ นาฬกิ า การส่งเสรมิ ปฏบิ ตั ธิ รรมสงั ฆราชบชู า ตลอดพรรษากาล ๒๕๕๖ ฉลองพระชันษา ๑๐๐ ป ี ๒๔๕ สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ ณ ลานหน้าอาคารมหาวิทยาลยั มหามกุฏราชวิทยาลัย วดั บวรนเิ วศวหิ าร วันศุกร์ ท่ี ๔ ตลุ าคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๗ นาฬิกา วันเสาร์ ที่ ๕ ตุลาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖ ๒๕๐ มหาวทิ ยาลยั มหามกฏุ ราชวิทยาลยั ทูลถวายปริญญาศาสนศาสตรดษุ ฎีบณั ฑติ กติ ตมิ ศกั ด์ิ สาขาวิชาพทุ ธศาสน์ศึกษา แดส่ มเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ณ พระอุโบสถวดั บวรนเิ วศวิหาร วนั เสาร์ ท่ี ๕ ตุลาคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๔ นาฬิกา 16

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ วันอาทิตย์ ท่ี ๖ ตลุ าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖ ๒๕๙ สถาบันแม่ชไี ทย มลู นธิ สิ ถาบนั แมช่ ีไทย ในพระบรมราชินูปถัมภ์ ชมรมศษิ ย์เก่า พอ. มมร. และพุทธศาสนิกชน เจรญิ พระพทุ ธมนต์ถวายพระกุศล ถวายพระพรแด่ สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ในโอกาสงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ณ พระอโุ บสถวดั บวรนเิ วศวหิ าร วนั อาทิตย์ ที่ ๖ ตุลาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๔ นาฬิกา วนั จันทร์ ท่ี ๗ ตลุ าคม พุทธศักราช ๒๕๕๖ ๒๖๒ มลู นธิ ิร่วมจติ ต์น้อมเกล้าฯ เพื่อเยาวชน ในพระบรมราชนิ ปู ถมั ภ์ มูลนิธหิ ม่อมงามจิตต์ บุรฉตั ร และพุทธศาสนิกชน บ�ำ เพ็ญกุศลเจริญพระพทุ ธมนต์ ถวายพระกศุ ล ถวายพระพรแด่สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ในโอกาสงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ณ พระอโุ บสถวดั บวรนเิ วศวหิ าร วันจันทร์ ท่ี ๗ ตุลาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๖ เวลา ๑๔ นาฬกิ าคณะสงฆ์ถวายพระกศุ ล ถวายพระพร ๒๖๗ ๒๖๗และการประทานพระบรมสารรี ิกธาตปุ ระจ�ำ อำ�เภอ ๒๖๘ มหาสงฺฆราชวรชยมงฺคลทานคาถา บทสวดถวายพระพรสมเดจ็ พระญาณสงั วร ๒๖๙ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ในมหามงคลสมัย ท่ีทรงเจริญพระชันษา ๑๐๐ ปี วันพฤหัสบดี ท่ี ๓ ตลุ าคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๖ มหาเถรสมาคมจดั กิจกรรมถวายพระกุศล ถวายพระพร และเทดิ พระเกียรติ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ประทานพระบรมสารีรกิ ธาตปุ ระจำ�อำ�เภอ เพ่ือเชิญไปประดษิ ฐาน ณ วัดสำ�คัญของแตล่ ะอ�ำ เภอ ทัว่ พระราชอาณาจกั ร 17

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปีสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก๓ ตุลาคม ๒๕๕๖สาส์นจากผู้น�ำ ชาวพุทธและผู้นำ�ศาสนาในตา่ งประเทศถวายพระพร ๒๘๗ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก เนอ่ื งในงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปฯี สมเดจ็ พระเทน ซนิ เกียตโซ ทะไลลามะแหง่ ทเิ บต ส�ำ นกั งานองคท์ ะไลลามะ ๒๘๗ เมอื งลาซา ทเิ บต ๒๘๙ ๒๙๒ สาธคุ ณุ ดร. คิวเซ เอ็นชนิ โจห์ ประธานสดุ ยอดผูน้ ำ�ชาวพุทธ การประชมุ สดุ ยอด พุทธศาสนกิ ชนแหง่ โลก ผกู้ ่อตง้ั นิกายพุทธศาสนาเนน็ บทุ ซึโชแห่งญปี่ นุ่ เอ็ส. เอน็ . โกเอน็ กา สถาบนั วิปสั สนานานาชาติ มุมไบ สาธารณรัฐอินเดีย ภาคท่ี ๔ การจดั กิจกรรมงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ในตา่ งประเทศ ในสว่ นกลาง และในส่วนภูมภิ าคการจัดกิจกรรมงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปีฯ ในตา่ งประเทศ ๒๙๗ สหรฐั อเมรกิ า ๒๙๘ วดั แคโรไลนาพทุ ธจกั รวนาราม เมอื งโบลเิ วยี รฐั นอรท์ แคโรไลนา ๒๙๘ วดั ธรรมประทปี วอชงิ ตนั ด.ี ซ.ี ๒๙๘ สาธารณรฐั อินเดยี ๒๙๙ การหมุ้ ทองค�ำ ฉตั รยอดพระมหาโพธเิ จดยี ์ ณ วดั มหาโพธมิ หาวหิ าร ๒๙๙ พทุ ธคยา สาธารณฐั อนิ เดยีการจดั กิจกรรมงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปฯี ในส่วนกลาง ๓๑๒ กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั กระทรวงมหาดไทย ๓๑๒ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ๓๑๒ มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์ ๓๑๓ มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั ๓๑๔ มหาวทิ ยาลยั รามคำ�แหง ๓๑๕ 18

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ สถาบันเทคโนโลยปี ทมุ วัน ๓๑๖ ส�ำ นักงานพระพทุ ธศาสนาแห่งชาติ ๓๑๖ วัดบวรนเิ วศวหิ าร ๓๑๖ สภากาชาดไทย และโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย ๓๒๙ กรุงเทพมหานคร ๓๓๑ สำ�นกั งานทรัพยส์ ินสว่ นพระมหากษัตรยิ ์ และมลู นิธิหอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปญั โญ ๓๓๔การจดั กจิ กรรมงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปีฯ ในสว่ นภมู ภิ าค ๓๓๖ จังหวดั กระบี่ ๓๓๖ จงั หวัดกาญจนบรุ ี ๓๓๖ จงั หวัดกำ�แพงเพชร ๓๓๗ จังหวัดขอนแก่น ๓๓๘ จงั หวัดจนั ทบุรี ๓๓๙ จงั หวดั ฉะเชงิ เทรา ๓๓๙ จังหวดั ชลบุรี ๓๔๑ จงั หวัดชยั นาท ๓๔๔ จงั หวดั ชัยภูมิ ๓๔๕ จังหวัดเชยี งราย ๓๕๐ จงั หวัดเชียงใหม่ ๓๕๕ จงั หวัดตรัง ๓๕๖ จงั หวัดตาก ๓๕๙ จงั หวัดนครนายก ๓๖๑ จังหวดั นครปฐม ๓๖๓ จงั หวัดนครราชสีมา ๓๗๑ จังหวัดนครสวรรค์ ๓๗๓ จังหวัดนนทบุรี ๓๗๓ จงั หวัดน่าน ๓๗๔ จงั หวดั บงึ กาฬ ๓๗๖ 19

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปีสมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ จังหวดั บรุ รี ัมย์ ๓๘๐ จังหวัดปัตตานี ๓๘๒ จงั หวัดพระนครศรีอยุธยา ๓๘๕ จงั หวดั พะเยา ๓๘๕ จงั หวัดพงั งา ๓๘๖ จงั หวัดพทั ลงุ ๓๘๘ จงั หวัดพจิ ิตร ๓๘๙ จังหวัดพิษณโุ ลก ๓๙๑ จงั หวดั เพชรบุรี ๓๙๔ จังหวัดเพชรบูรณ์ ๓๙๘ จังหวัดแพร่ ๔๐๐ จังหวดั ภเู ก็ต ๔๐๔ จังหวัดมหาสารคาม ๔๐๕ จังหวัดยโสธร ๔๑๑ จังหวัดระนอง ๔๑๒ จงั หวดั ลพบุรี ๔๑๓ จงั หวัดล�ำ ปาง ๔๑๔ จงั หวัดล�ำ พนู ๔๑๗ จงั หวัดเลย ๔๒๐ จังหวัดสกลนคร ๔๒๑ จังหวัดสตูล ๔๒๗ จงั หวดั สมทุ รปราการ ๔๓๐ จงั หวดั สมุทรสงคราม ๔๓๑ จงั หวัดสมทุ รสาคร ๔๓๑ จงั หวัดสระแก้ว ๔๓๒ จังหวดั สระบรุ ี ๔๓๓ จงั หวัดสิงหบ์ ุรี ๔๓๔ จังหวัดสโุ ขทยั ๔๓๖ 20

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ จงั หวดั สุราษฎร์ธานี ๔๓๙ จงั หวัดสุรินทร์ ๔๔๓ จงั หวดั อุตรดิตถ์ ๔๔๓ จังหวดั อุทยั ธานี ๔๔๘ จงั หวดั อบุ ลราชธานี ๔๕๐ภาคผนวก ๔๖๒ คณะกรรมการอำ�นวยการจัดงานฉลองพระชนั ษา ๔๖๖ สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๑๐๐ ปี ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ๔๖๙ คณะกรรมการฝา่ ยพธิ ี งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี ๔๗๒ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ ๔๗๗ คณะกรรมการฝา่ ยจดั นทิ รรศการและจดั กิจกรรมทางพระพทุ ธศาสนา ๔๗๙ งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช ๕๐๑ สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ คณะกรรมการฝ่ายประชาสัมพนั ธ์ งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ คณะกรรมการฝา่ ยจดั ทำ�หนังสอื ทร่ี ะลกึ และจดหมายเหต ุ งานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ คณะกรรมการอำ�นวยการงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก คณะอนกุ รรมการฝ่ายจดั ทำ�หนงั สอื ทีร่ ะลกึ และจดหมายเหตุ งานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ 21



๑ภาคที่ พระประวตั ิ พระศาสนกิจ พระเกียรติคุณ สมเดจ็ พระญาณสงั วรสมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก (เจรญิ สุวฑฒฺ นมหาเถร)



พระประวตั ิ พระศาสนกิจ พระเกยี รติคุณ สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก (เจริญ สวุ ฑฒฺ นมหาเถร) พระประวัติ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก (เจริญ สุวฑฺฒนมหาเถร)พระนามเดิม เจริญ คชวัตร ประสูติเม่ือวันศุกร์ ข้ึน ๔ ค่�ำ เดือน ๑๑ ปีฉลู เบญจศก จุลศักราช ๑๒๗๕ตรงกับวันที่ ๓ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๔๕๖ ณ ต�ำบลบ้านเหนือ อ�ำเภอเมืองกาญจนบุรี จังหวัดกาญจนบุรีพระชนกช่อื น้อย คชวัตร พระชนนี ชอื่ กมิ น้อย คชวตั ร ทรงเป็นบตุ รคนที่ ๑ ในจ�ำนวนพี่น้อง ๓ คน ในหนังสือ “พระประวัติ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก”(จัดพิมพ์โดยทุน ๒๑ เมษายน เนื่องในโอกาสเจ้าพระคุณสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปริณายก ทรงเจริญพระชันษา ๑๐๐ ปี วันท่ี ๓ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๕๖. พิมพ์ครั้งที่ ๓.กรงุ เทพฯ: บริษทั ผลึกไท จำ� กัด, ๒๕๕๖) กลา่ วถึงประวัตบิ รรพชนของสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราชสกลมหาสังฆปริณายก ว่า “บรรพชนของเจ้าพระคุณสมเด็จฯ มีประวัติความเป็นมาน่าสนใจ เพราะมาจาก ๔ ทิศทาง กล่าวคือ พระชนกมีเชื้อสายมาจากกรุงเก่าทางหน่ึง จากปักษ์ใต้ทางหน่ึง ส่วนพระชนนมี เี ชือ้ สายมาจากญวนทางหนงึ่ จากจีนทางหนง่ึ นายน้อย คชวัตร เป็นบุตรนายเล็กและนางแดงอิ่ม เป็นหลานปู่หลานย่าของ หลวงพิพิธภักดแี ละนางจีน หลวงพิพิธภักดีนั้นเป็นชาวกรงุ เกา่ เข้ามารับราชการในกรงุ เทพฯ ได้ ออกไปเปน็ ผชู้ ว่ ยราชการอยทู่ เี่ มืองไชยาคราวหนง่ึ และเปน็ ผหู้ นงึ่ ทพี่ ระบาทสมเดจ็ พระนง่ั เกลา้ เจา้ อย่หู วั รัชกาลท่ี ๓ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหไ้ ปคุมเชลยศึกท่ีเมืองพระตะบองคราวหนงึ่ หลวงพิพิธภักดีได้ภรรยาเป็นชาวไชยา ๒ คน ชื่อทับคนหน่ึง ชื่อนุ่นคนหน่ึง และได้ภรรยาเป็น ชาวพมุ เรยี งอกี คนหนงึ่ ช่ือแต้ม ต่อมาเมื่อครั้งพวกแขกยกเข้าตีเมืองตรัง เมืองสงขลาของไทย เมื่อ พ.ศ. ๒๓๘๑ พระบาทสมเด็จพระน่งั เกลา้ เจ้าอยูห่ ัวทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ ให้พระยา 25

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปีสมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ศรีพิพัฒน์ (ทัด ซ่ึงต่อมาได้เป็นที่ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ ในรัชกาลที่ ๔) เป็นแม่ทัพยกออกไปปราบปราม หลวงพิพิธภักดีได้ไปในราชการทัพครั้งนั้นด้วย และไปได้ภรรยาอีกคนหน่ึงช่ือจีน ซ่ึงเป็นธิดาของพระปลัดเมืองตะก่ัวทุ่ง (สน) เป็นหลานสาวของพระตะก่ัวทุ่งหรอื พระยาโลหภมู พิ สิ ัย (ขนุ ด�ำ ชาวเมืองนครศรธี รรมราช) ต่อมา หลวงพิพิธภกั ดไี ด้พาภรรยาชื่อจีนมาตั้งครอบครัวอยู่ในกรุงเทพฯ และได้รับภรรยาเดิมช่ือแต้มจากพุมเรียงมาอยู่ด้วย(ส่วนภรรยาอีก ๒ คนไดถ้ ึงแก่กรรมไปก่อน) เวลาน้ัน พี่ชายของหลวงพิพิธภักดี คือพระยาพิชัยสงครามเป็นเจ้าเมืองศรีสวัสดิ์กาญจนบุรี และมีอาช่ือพระยาประสิทธิสงคราม (ข�ำ) เป็นเจ้าเมืองกาญจนบุรี ต่อมาหลวงพพิ ิธภักดีลาออกจากราชการและได้พาภรรยาทั้ง ๒ คนมาต้ังครอบครวั อยู่ทเี่ มืองกาญจนบรุ ี กล่าวกันว่าหลวงพิพิธภักดีน้ันเป็นคนดุ เมื่อเป็นผู้ช่วยราชการอยู่ที่เมืองไชยาเคยเฆี่ยนนักโทษตาย เป็นเหตุให้หลวงพิพิธภักดีเกิดสลดใจลาออกจากราชการ แต่บางคนเล่าว่า เหตุท่ีท�ำให้หลวงพิพิธภักดีต้องลาออกจากราชการน้ัน ก็เพราะเกิดความเรื่องท่ีได้ธิดาพระปลัดเมอื งตะก่วั ทุ่งช่ือจีนมาเปน็ ภรรยาน่นั เอง เมื่อพ่ีชายคือพระยาพิชัยสงครามทราบว่าหลวงพิพิธภักดีอพยพครอบครัวมาอยู่ที่เมืองกาญจนบุรี ก็ได้ชักชวนให้เข้ารับราชการอีก แต่หลวงพิพิธภักดีไม่สมัครใจ และได้ท�ำนาเลย้ี งชพี ต่อมา นายน้อย คชวัตร ได้เรียนหนังสือตลอดจนได้อุปสมบทเป็นพระภิกษุ ๒ พรรษาอยู่ในส�ำนักของพระครูสิงคิบุรคณาจารย์ (สุด) เจ้าอาวาสวัดเทวสังฆาราม (วัดเหนือ) ซึ่งเป็นวัดใกล้บ้าน พระครูสิงคิบุรคณาจารย์นั้น เป็นบุตรคนเล็กของหลวงพิพิธภักดีกับนางจีนเป็นอาคนเล็กของนายน้อย เมื่อลาสิกขาแล้ว นายน้อยได้เข้ารับราชการเป็นเสมียนสังกัดกระทรวงมหาดไทยทเี่ มืองกาญจนบุรี และไดแ้ ต่งงานกับนางกิมนอ้ ยในเวลาตอ่ มา นางกิมน้อย คชวัตร มาจากบรรพชนสายญวนและจีน บรรพชนสายญวนน้ันได้อพยพเข้ามาเมืองไทยในสมัยรัชกาลท่ี ๓ เมื่อคร้ังเจ้าพระยาบดินทร์เดชา (สิงห์ ต้นตระกูลสิงหเสนี) ยกทัพไปปราบจลาจลเมืองญวน ได้ครอบครัวญวนส่งเข้ามาถวายพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พวกญวนท่ีนับถือพระพุทธศาสนาไปตั้งบ้านเรือนอยู่ที่กาญจนบุรีเมื่อปลายปี พ.ศ. ๒๓๗๒ เพ่ือท�ำหน้าที่รักษาป้อมเมืองส่วนพวกญวนที่นับถือศาสนาคริสต์ให้ไปตั้งบ้านเรือนอยู่กับพวกญวนเข้ารีตที่สามเสนในกรุงเทพฯ บรรพชนสายญวนของนางกิมน้อยเปน็ พวกญวนทเ่ี รยี กว่า “ญวนครัว” ส่วนบรรพบุรุษสายจีนนั้น ได้โดยสารส�ำเภามาจากเมืองจีนและได้ไปต้ังถิ่นฐานท�ำการคา้ อยู่ท่ีกาญจนบุรี 26

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖นายน้อย คชวตั ร พระชนก นางกมิ น้อย คชวตั ร พระชนนี นางกิมน้อยเป็นบุตรีนายทองค�ำ (สายญวน) กับนางเฮงเล็ก แซ่ตัน (สายจีน) เกิดท่ีต�ำบลบ้านเหนือ อ�ำเภอเมืองกาญจนบุรี เม่ือแต่งงานกับนายน้อยแล้วได้ใช้ช่ือว่าแดงแก้วแต่ตอ่ มากก็ ลบั ไปใชช้ ่ือเดมิ คอื กิมนอ้ ย หรอื นอ้ ย ตลอดมา นายน้อย คชวัตร เร่ิมรับราชการในต�ำแหน่งเสมียน แล้วเลื่อนข้ึนเป็นผู้ร้ังปลัดขวาแต่ต้องออกจากราชการเสียคราวหน่ึงเพราะป่วยหนัก หลังจากหายป่วยแล้วจึงกลับเข้ารับราชการใหม่เป็นปลัดขวาอ�ำเภอวังขนาย จังหวัดกาญจนบุรี ต่อมาได้ย้ายไปเป็นปลัดอ�ำเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม เกิดป่วยเป็นโรคเน้ือร้ายงอก จึงกลับมารักษาตัวทบ่ี ้านกาญจนบรุ ี และได้ถึงแกก่ รรมเมอื่ มีอายุเพียง ๓๘ ปี ได้ทิ้งบตุ รนอ้ ย ๆ ใหภ้ รรยาเลี้ยงดู๓ คน คอื ๑. เจ้าพระคณุ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช (เจรญิ คชวตั ร) ๒. นายจำ� เนยี ร คชวัตร (ถงึ แกก่ รรมแลว้ ) ๓. นายสมทุ ร คชวตั ร (ถึงแก่กรรมแลว้ ) 27

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ป้ากมิ เฮง ผู้อปุ การะเล้ียงดู เมอ่ื คร้งั สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ยงั ทรงพระเยาว์ ส�ำหรับเจ้าพระคุณสมเด็จฯ นั้น ป้ากิมเฮงหรือป้าเฮง ผู้เป็นพ่ีสาวของนางกิมน้อย ได้ขอมาเล้ียงต้ังแต่ยังทรงพระเยาว์ และทรงอยู่ในความเล้ียงดูของป้าเฮงมาตลอด จนกระท่ัง ทรงบรรพชาเป็นสามเณร ป้าเฮงได้เล้ียงดูเจ้าพระคุณสมเด็จฯ ด้วยความทะนุถนอมเอาใจ เป็นอยา่ งยิง่ จนพากนั เป็นห่วงว่าจะท�ำให้เสยี เดก็ เพราะเลยี้ งแบบตามใจเกนิ ไป” เม่อื ทรงพระเยาว์น้นั สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ทรงมีรา่ งกายอ่อนแอเจ็บป่วยอยู่เสมอ คราวหน่ึงทรงป่วยหนักจนผู้ใหญ่ถึงกับคิดว่าจะไม่หาย และบนว่าถ้าหายจะให้บวชแก้บน ข้อนี้เปน็ เหตหุ นง่ึ ทที่ ำ�ให้ทรงบรรพชาเปน็ สามเณรในเวลาต่อมา ตั้งแตท่ รงพระเยาว์มีพระนสิ ยั แสดงออกทางพระ ชอบเลน่ เป็นพระ ทำ�คัมภรี ์เทศนเ์ ล็ก ๆ พัดยศเลก็ ๆ เลน่ ทอดกฐินผา้ ปา่ เม่ือพระชนั ษาได้ ๘ ปี ทรงเขา้รบั การศกึ ษาในชน้ั ประถมศกึ ษาทโ่ี รงเรยี นประชาบาล วดั เทวสงั ฆาราม จงั หวดั กาญจนบรุ ี จนจบชนั้ ประถมศกึ ษาปที ี่ ๕ หรอื เทียบเท่ามัธยมศึกษาปที ่ี ๒ เมือ่ พทุ ธศกั ราช ๒๔๖๘ พระชนั ษา ๑๒ ป ีทรงบรรพชา พุทธศักราช ๒๔๖๙ น้าของสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายกจะบวชเป็นพระภิกษุที่วัดเทวสังฆาราม ๒ คน พระชนนีและป้าจึงชักชวนให้สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงบรรพชาเป็นสามเณรเพ่ือแก้บนดังกล่าวมาข้างต้น จึงตกลงพระทัยที่จะบรรพชา ในขณะนนั้ มพี ระชันษาได้ ๑๔ ปี ทรงบรรพชาเป็นสามเณร ณ วดั เทวสังฆาราม จงั หวดั กาญจนบุรีมีพระเทพมงคลรังสี (ดี พุทฺธโชติ) เม่ือครั้งยังเป็นที่ พระครูอดุลยสมณกิจ เจ้าอาวาสวัดเทวสังฆารามซึ่งคนทั่วไปเรียกว่า หลวงพ่อวัดเหนือ เป็นพระอุปัชฌาย์ และพระโสภณสมาจาร (เหรียญ สุวณฺณโชติ)เม่ือคร้ังยังเป็นท่ี พระครูนิวิฐสมาจาร เจ้าอาวาสวัดศรีอุปลาราม จังหวัดกาญจนบุรี ซ่ึงคนทั่วไปเรียกกันว่าหลวงพอ่ วดั หนองบวั เปน็ พระอาจารยใ์ หส้ รณะและศีล 28

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ พระครูอดุลยสมณกิจ (ดี พทุ ธฺ โชติ) พระอุปชั ฌาย์ (ขวา) และพระครนู ิวฐิ สมาจาร (เหรียญ สวุ ณณฺ โชต)ิ พระอาจารยใ์ ห้สรณะและศีล (ซา้ ย) เมอ่ื คร้ังทรงบรรพชา เมอื่ ทรงบรรพชาแล้ว สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ทรงจ�ำพรรษาอยู่ที่วัดเทวสังฆาราม คร้ันวันที่ ๒๐ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๐ หลวงพ่อวัดเหนือได้พามาฝากไว้กับพระครูสังวรวินัย (อาจ ชุตินฺธโร) เจ้าอาวาสวัดเสนหา จังหวัดนครปฐม และได้เร่ิมเรียนบาลีไวยากรณ์ ณ วัดเสนหาในพรรษาน้ัน อาจารย์ผู้สอนเป็นพระเปรียญมาจากวัดมกุฏกษัตริยาราม ชื่อพระมหาภักด์ิ ศักด์ิเฉลิม ต่อมาในพทุ ธศกั ราช ๒๔๗๒ หลวงพอ่ วดั เหนอื ไดพ้ ามาถวายตวั ตอ่ สมเดจ็ พระสงั ฆราชเจา้ กรมหลวงวชริ ญาณวงศ์(ในขณะนนั้ ยงั ทรงดำ� รงสมณศกั ดท์ิ ่ี สมเดจ็ พระวชริ ญาณวงศ)์ เจา้ อาวาสวดั บวรนเิ วศวหิ าร เมอื่ วนั ท่ี ๙ มถิ นุ ายนพุทธศักราช ๒๔๗๒ เพ่ืออยู่ศึกษาต่อ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร ได้รับพระเมตตาทรงรับไว้และทรงมอบให้อยู่ในความดูแลของพระครูพุทธมนต์ปรีชา (ปญฺาวุโร เฉลิม โรจนศิริ ป.ธ. ๓ ต่อมาลาสิกขา) และได้รับประทานฉายาแต่เม่ือยังทรงเป็นสามเณรว่า สุวฑฺฒโน ได้ทรงศึกษาพระปริยัติธรรม ณ วัดบวรนิเวศวิหาร ทรงสอบได้นักธรรมช้ันเอก และเปรยี ญธรรม ๔ ประโยค เมื่อยังทรงเปน็ สามเณร พุทธศักราช ๒๔๗๔ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำ�เนินไปถวายผ้าพระกฐินท่ีวัดบวรนิเวศวิหาร ได้พระราชทานผ้าไตรแก่พระภิกษุสามเณรเปรียญท้ังวัด สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ทรงเป็นสามเณรเปรียญองค์เดยี วในศกน้ัน ท่ไี ดเ้ ข้ารับพระราชทานผา้ ไตรจากพระหตั ถ์พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจ้าอย่หู ัว 29

จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก เม่อื ครั้งทรงบรรพชาเปน็ สามเณรทรงอปุ สมบท พุทธศักราช ๒๔๗๖ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก มีพระชนมายุครบอปุ สมบท เสดจ็ กลบั ไปทรงอปุ สมบทที่วดั เทวสังฆาราม จังหวดั กาญจนบรุ ี เมอื่ วันจนั ทร์ แรม ๕ ค่�ำ เดอื น๗ ปีระกา ตรงกับวันที่ ๑๒ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๖ พระครูอดุลยสมณกิจ (ดี พุทฺธโชติ) เจ้าอาวาสวัดเทวสังฆาราม เป็นพระอุปัชฌาย์ พระครูนิวิฐสมาจาร (เหรียญ สุวณฺณโชติ) เจ้าอาวาสวัดศรีอุปลารามเป็นพระกรรมวาจาจารย์ และพระปลัดหรุง เจ้าอาวาสวัดทุ่งสมอ เป็นพระอนุสาวนาจารย์ ทรงอุปสมบทแล้วจ�ำพรรษาที่วัดเทวสังฆารามอยู่ ๑ พรรษา แล้วกลับมาทรงท�ำทัฬหีกรรม (อุปสมบทซ�้ำ) ณ วัดบวรนิเวศวิหารเมอื่ วนั ที่ ๑๕ กมุ ภาพนั ธ์ พทุ ธศกั ราช ๒๔๗๖ (ขณะนนั้ ยงั นบั เดอื นเมษายนเป็นต้นปี) มีสมเด็จพระสังฆราชเจ้ากรมหลวงวชิรญาณวงศ์ ขณะทรงด�ำรงสมณศักดิ์ สมเด็จพระวชิรญาณวงศ์ เป็นพระอุปัชฌาย์ และพระรัตนธชั มุนี (จู อสิ สฺ ราโณ) ขณะด�ำรงสมณศกั ดทิ์ ี่ พระเทพเมธี เปน็ พระกรรมวาจาจารย์ เมือ่ ทรงอปุ สมบทอยู่ที่วัดบวรนิเวศวหิ ารแลว้ ยังเสด็จไปทรงสอนพระปริยตั ธิ รรมทวี่ ัดเทวสังฆารามอยอู่ ีก ๒ ปี 30

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖พระครอู ดุลยสมณกจิ (ดี พทุ ธฺ โชต)ิ พระครนู ิวฐิ สมาจาร (เหรียญ สุวณฺณโชต)ิ พระปลัดหรงุ พระอุปัชฌาย์ พระกรรมวาจาจารย์ พระอนสุ าวนาจารย์ เมื่อคร้งั ทรงอปุ สมบท เม่ือครง้ั ทรงอุปสมบท เม่อื คร้ังทรงอปุ สมบท ณ วดั เทวสงั ฆาราม ณ วัดเทวสังฆาราม ณ วดั เทวสังฆารามสมเด็จพระสงั ฆราชเจา้ กรมหลวงวชริ ญาณวงศ์ พระรตั นธชั มุนี (จู อิสฺสราโณ) ขณะทรงด�ำรงสมณศกั ดิ์ที่ พระกรรมวาจาจารย์ เมือ่ ครง้ั ทรงอุปสมบท สมเดจ็ พระวชิรญาณวงศ์ พระอุปัชฌาย์ ณ วัดบวรนเิ วศวหิ าร เมอื่ คร้ังทรงอปุ สมบท ณ วดั บวรนิเวศวหิ าร 31

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก เมอื่ ครง้ั เป็นพระเปรยี ญทรงศึกษาพระปริยัตธิ รรมและภาษาต่างประเทศ หลงั จากสมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ทรงอุปสมบทแลว้ ไดท้ รงศกึ ษาพระปริยัติธรรมกา้ วหนา้ ไปโดยล�ำดับ คือ  พทุ ธศกั ราช ๒๔๗๖ ทรงสอบได้เปรียญธรรม ๕ ประโยค  พทุ ธศักราช ๒๔๗๗ ทรงสอบได้เปรียญธรรม ๖ ประโยค  พุทธศักราช ๒๔๗๘ ทรงสอบได้เปรียญธรรม ๗ ประโยค  พทุ ธศักราช ๒๔๘๑ ทรงสอบได้เปรียญธรรม ๘ ประโยค  พุทธศักราช ๒๔๘๔ ทรงสอบไดเ้ ปรยี ญธรรม ๙ ประโยค สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงสนพระทัยในการศึกษาภาษาต่างประเทศด้วย ในระหว่างพุทธศักราช ๒๔๗๗ - ๒๔๗๘ ได้ทรงเรียนภาษาสันสกฤตและภาษาอังกฤษกับสวามี สัตยานันทปุรี นักบวชฮินดูซ่ึงเป็นผู้เชี่ยวชาญทางด้านศาสนาและปรัชญาของอินเดีย และเชี่ยวชาญทางภาษาสันสกฤตและภาษาอังกฤษด้วย ท่านสวามีได้ตั้งธรรมาศรมขึ้นที่ตึกหอสมุดมหามกุฏราชวิทยาลัยหนา้ วดั บวรนเิ วศวหิ าร กลา่ วไดว้ า่ ธรรมาศรมเปน็ ศนู ยก์ ลางการสงั สรรคเ์ สวนาของหมนู่ กั ปราชญร์ าชบณั ฑติ ไทยในขณะน้ัน ทรงเรยี นกับสวามี สตั ยานันทปรุ ี ได้ประมาณ ๒ ปี ก็ตอ้ งเลิกไปดว้ ยทรงมภี ารกจิ ดา้ นตา่ ง ๆ มากขน้ึ 32

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖แตก่ ็ยังทรงศึกษาภาษาอังกฤษดว้ ยพระองค์เองตอ่ ไป ดว้ ยการอา่ นหนังสอื พมิ พ์ภาษาอังกฤษ การฟังวิทยุภาคภาษาอังกฤษของบีบีซี และการอ่านหนังสือเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาเป็นภาษาอังกฤษ โดยเฉพาะหนังสือเกี่ยวกับพระพุทธศาสนาน้ัน หากมีข้อความส�ำคัญหรือท่ีทรงประทับใจ ก็จะทรงบันทึกไว้เป็นแบบอย่างหรือจดจ�ำน�ำมาใช้ในเวลาต้องการ จากการทรงศึกษาด้วยพระองค์เองอย่างต่อเนื่องน้ี ท�ำให้ทรงใช้ภาษาอังกฤษได้ดี ทั้งการพูด การอ่าน การเขียน นับว่ามีประโยชน์ต่อการปฏิบัติพระภารกิจของพระองค์ในเวลาต่อมาเปน็ อย่างมาก นอกจากน้ี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ยงั สนพระทยั ศกึ ษาภาษาเยอรมนั และภาษาฝรง่ั เศส โดยทรงศกึ ษากบั ครไู ทยทท่ี รงคนุ้ เคยใหม้ าสอนทก่ี ฏุ ใิ นเวลาคำ่� บา้ ง กลางคนื บา้ ง สดุ แต่สะดวก จนทรงสามารถอา่ นเขยี นได้ท้งั สองภาษา ส่วนภาษาจีน ทรงศึกษาจากพระผู้รู้ภาษาจีนที่มาอุปสมบทอยู่ในความปกครองของพระองค์ จนเมื่อพระรูปน้ันลาสิกขาแล้วก็ยังมาสอนภาษาจีนถวายอีกระยะหน่ึง จนครูภาษาจีนผู้นั้นถึงแก่กรรมก็มิได้ทรงศึกษาต่ออกี นอกจากความสนพระทยั ในการเรียนภาษาตา่ ง ๆ สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ยงั โปรดการแสวงหาความรูอ้ ยู่เสมอ ดว้ ยการอา่ นหนงั สอื ทั้งภาษาไทย ภาษาอังกฤษ ทั้งหนังสอืทางพระพุทธศาสนาและหนงั สือท่วั ไปอยเู่ ป็นนติ ย์ สมเดจ็ พระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชริ ญาณวงศ์ (ประทบั เก้าอ้ี) และสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ขณะเปน็ ท่พี ระโศภนคณาภรณ์ (แถวยืนแถวที่ ๒ รูปที่ ๑ จากซ้าย) ในการประสาทปริญญาบตั รศาสนศาสตรบัณฑิต รนุ่ ท่ี ๑ พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๕ 33

จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖สมณศกั ด์ิ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ทรงปฏบิ ตั ภิ าระหนา้ ทต่ี า่ ง ๆ ทงั้ ในสว่ นของวดั บวรนเิ วศวหิ ารและกจิ การคณะสงฆ์ จงึ ทรงไดร้ ับพระราชทานสมณศักดิโ์ ดยล�ำดบั ดังน้ี  พุทธศักราช ๒๔๙๐ ทรงได้รับพระราชทานสมณศักด์ิเป็น พระราชาคณะช้ันสามัญท่ี พระโศภนคณาภรณ์ ซ่ึงเป็น ราชทินนามท่ตี ้ังข้ึนใหม่และทรงไดร้ ับพระราชทานเป็นรูปแรก  พุทธศักราช ๒๔๙๕ ทรงได้รับพระราชทานเลื่อนสมณศักด์ิ เป็นพระราชาคณะช้นั ราช ในราชทินนามเดิม  พุทธศักราช ๒๔๙๘ ทรงได้รับพระราชทานเลื่อนสมณศักดิ์ เป็นพระราชาคณะชัน้ เทพ ในราชทนิ นามเดิม  พุทธศักราช ๒๔๙๙ ทรงได้รับพระราชทานเลื่อนสมณศักดิ์ เป็นพระราชาคณะช้ันธรรมที่ พระธรรมวราภรณ์ ซึ่งเป็น ราชทินนามทีต่ ง้ั ข้ึนใหมแ่ ละทรงไดร้ ับพระราชทานเป็นรปู แรก  พุทธศักราช ๒๕๐๔ ทรงได้รับพระราชทานสถาปนาเป็น พระราชาคณะชน้ั เจ้าคณะรองท่ี พระสาสนโสภณ  พุทธศักราช ๒๕๑๕ ทรงได้รับพระราชทานสถาปนาเป็น สมเด็จพระราชาคณะท่ี สมเด็จพระญาณสังวร นับเป็น สมเด็จพระญาณสังวร องค์ที่ ๒ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ องค์แรกคือ สมเด็จพระญาณสังวร (สุก) วัดราชสิทธาราม ซ่ึงต่อมาทรงพระกรุณาโปรดสถาปนาเป็น สมเด็จพระ อรยิ วงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช พระองคท์ ี่ ๔  พุทธศกั ราช ๒๕๓๒ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล อดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมสถาปนา เปน็ สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหา สงั ฆปริณายก พดั ยศสมณศักดิ์ สมเดจ็ พระสังฆราช 34

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ สมเด็จพระสงั ฆราชพระองค์ท่ี ๑๙ แห่งกรุงรตั นโกสนิ ทร์ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมสถาปนาสมเด็จพระญาณสังวร (เจริญ สุวฑฺฒนมหาเถร) เป็นสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก เม่ือวนั ศกุ ร์ แรม ๑ คา่ํ เดือน ๕ ปมี ะเส็ง เอกศก จุลศักราช ๑๓๕๑ ตรงกับวนั ท่ี ๒๑ เมษายน พทุ ธศักราช๒๕๓๒ ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม นับเป็นสมเด็จพระสงั ฆราชพระองคท์ ่ี ๑๙ แห่งกรงุ รัตนโกสินทร์และทรงเป็นเจา้ คณะใหญ่ คณะธรรมยุต หมายกำ�หนดการพระราชพิธีสถาปนา มีดงั นี้ พลเอก ชาตชิ าย ชุณหะวณั นายกรฐั มนตรี นำ�ดอกไมธ้ ปู เทียนแพไปถวายสกั การะสมเด็จพระญาณสังวร (เจรญิ สวุ ฑฒฺ นมหาเถร) ณ พระอุโบสถวดั บวรนิเวศวหิ าร พร้อมทงั้ ถวายฎกี าอาราธนาไปเข้ารับการสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช เมอื่ วนั พฤหสั บดี ที่ ๒๐ เมษายน พทุ ธศักราช ๒๕๓๒ 35

จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖หมายกําหนดการพระราชพิธีสถาปนาสมเดจ็ พระสงั ฆราชณ พระอโุ บสถวัดพระศรรี ัตนศาสดาราม ท่ี ๖/๒๕๓๒ หมายกําหนดการ พระราชพิธสี ถาปนาสมเดจ็ พระสงั ฆราช ณ พระอุโบสถวดั พระศรรี ัตนศาสดาราม เลขาธิการพระราชวัง รับพระบรมราชโองการเหนือเกล้าฯ สั่งว่า เนื่องจากตำ�แหน่งสมเด็จพระสังฆราชยังว่างอยู่ นายกรัฐมนตรีได้กราบบังคมทูลพระกรุณาขอให้ทรงสถาปนาสมเด็จพระราชาคณะ ซ่ึงคณะกรรมการมหาเถรสมาคมมีความเห็นชอบเป็นเอกฉันท์แล้วว่าเป็นผู้เหมาะสมที่จะได้รับพระราชทานสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาสมเด็จพระสังฆราชตามมติเอกฉันท์ของมหาเถรสมาคม และโดยที่ต�ำ แหนง่ สมเดจ็ พระสงั ฆราชเปน็ สกลมหาสงั ฆปรณิ ายกประธานาธบิ ดสี งฆ์ มคี วามสำ�คญั ยงิ่ ในพระบวรพทุ ธศาสนาแหง่ ราชอาณาจักรไทย อีกทัง้ ทรงเป็นทเ่ี คารพสักการะของพทุ ธศาสนิกชนทวั่ ไป ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ใหป้ ระกอบการพระราชพิธสี ถาปนาในท่ามกลางสังฆมณฑลซ่งึ พร้อมด้วยกรรมการมหาเถรสมาคม เจ้าคณะใหญ่ เจา้ คณะภาค และเจ้าคณะจังหวดั ต่าง ๆณ พระอโุ บสถวดั พระศรรี ตั นศาสดาราม เพอ่ื เปน็ การถวายพระเกยี รตใิ นต�ำ แหนง่ ทม่ี คี วามส�ำ คญัและเชิดชพู ระพุทธศาสนาสืบไป ดงั มรี ายการต่อไปน.ี้ - วันศุกร์ ท่ี ๒๑ เมษายน ๒๕๓๒ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หวั เสดจ็ พระราชด�ำ เนนิโดยรถยนต์พระท่ีน่ังจากพระตำ�หนักจิตรลดารโหฐาน พระราชวังดุสิต ไปยังวัดพระศรีรตั นศาสดารามในพระบรมมหาราชวงั เวลา ๑๖ นาฬิกา ๓๐ นาที เสดจ็ พระราชด�ำ เนนิ เขา้ ส่พู ระอโุ บสถ ทรงประเคนผ้าไตรแด่พระสงฆ์ซึ่งดำ�รงตำ�แหน่งกรรมการมหาเถรสมาคม เม่ือพระสงฆ์ออกไปครองผ้าเสร็จแล้วกลับเข้ามานั่งยังอาสนสงฆ์ตามลำ�ดับ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงจุดธูปเทียนเคร่ืองนมัสการบูชาพระรัตนตรัย ทรงศีล สมเด็จพระราชาคณะถวายศีล จบแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพนักงานอาลักษณ์อ่านประกาศกระแสพระบรมราชโองการสถาปนา 36

จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ สมเด็จพระสังฆราช จบ สมเด็จพระราชาคณะนำ�สวดคาถาสังฆานุโมทนา แล้วพระกรรมการ มหาเถรสมาคมรับอนุโมทนาสาธุการ แล้วสมเด็จพระสังฆราชเสด็จไปประทับที่อาสนสงฆ์ พร้อมดว้ ยกรรมการมหาเถรสมาคม ณ ทา่ มกลางสังฆมณฑล ซ่งึ มีเจา้ คณะใหญ่ เจ้าคณะภาค และเจา้ คณะจังหวดั พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จฯ ไปถวายน้ําพระมหาสังข์ทักษณิ าวฏั แด่สมเด็จพระสังฆราช และถวายพระสุพรรณบัฏ พระตราตำ�แหน่ง พัดยศ เคร่ืองสมณศักดิ์ ขณะนี้ พระสงฆ์ในสังฆมณฑลจะได้เจริญชัยมงคลคาถา โหรลั่นฆ้องชัย พราหมณ์เป่าสังข์ ภูษามาลาแกว่งบัณเฑาะว์ พนักงานประโคมสังข์แตร ดุริยางค์ พระสงฆ์ตามพระอาราม ทั่วราชอาณาจักร จะได้ชุมนุมในพระอุโบสถเจริญชัยมงคลคาถา และย่ําระฆัง เม่ือพระบาท สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวถวายเครื่องสมณศักด์ิแด่สมเด็จพระสังฆราชแล้ว จะได้ถวายจตุปัจจัย ไทยธรรมแด่พระสงฆ์ในสังฆมณฑลน้ัน ตามลำ�ดับ แล้วทรงหล่ังทักษิโณทก พระสงฆ์ถวาย อนุโมทนา ถวายอดิเรก จบแล้ว สมเด็จพระสังฆราชเสด็จไปประทับ ณ อาสนสงฆ์กลาง พระอุโบสถ พระมหาเถรผู้ใหญ่คณะธรรมยุต และพระมหาเถรผู้ใหญ่ฝ่ายมหานิกาย ผู้แทน พระบรมวงศานุวงศ์ ประธานองคมนตรี นายกรัฐมนตรี ประธานรัฐสภา ประธานศาลฎีกา จะได้ถวายเครื่องสักการะแด่สมเด็จพระสังฆราช แล้วสมเด็จพระสังฆราชเสด็จออกจาก พระอุโบสถทางพระทวารกลาง ทรงรับเครื่องสักการะของบรรพชิตญวนและจีน ส่วนพระสงฆ์ นอกน้ันกลับออกจากพระอุโบสถ เม่ือสมเด็จพระสังฆราชทรงรับเครื่องสักการะของบรรพชิต ญวนและจนี เสรจ็ แล้ว พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยู่หวั เสดจ็ พระราชด�ำ เนนิ กลบั การแตง่ กาย แตง่ เครือ่ งแบบเตม็ ยศ สายสะพายนพรตั นราชวราภรณ์ หรือสายสะพาย ช้างเผือก สำ�นกั พระราชวัง วันที่ ๑๒ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๓๒ 37

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปีสมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช ถวายน้าํ พระมหาสังขท์ กั ษิณาวัฏแด่ สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ในพระราชพธิ สี ถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ณ พระอโุ บสถวดั พระศรรี ัตนศาสดาราม เม่อื วนั ศุกร์ ท่ี ๒๑ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๓๒ พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช ถวายพัดยศแด่ สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ในพระราชพิธีสถาปนาสมเด็จพระสงั ฆราช ณ พระอโุ บสถวัดพระศรรี ัตนศาสดาราม เมือ่ วันศกุ ร์ ที่ ๒๑ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๓๒ 38

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ พระสพุ รรณบฏั สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก (รอยสขี าวคอื แป้งกระแจะท่ีพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ทรงเจมิ ) พระสพุ รรณบัฏ พระสพุ รรณบฏั ทำ�ดว้ ยทองคำ� ๙๐ เปอร์เซ็นต์ แผ่เป็นแผน่ สี่เหลีย่ มผนื ผ้า ขนาดกว้าง ๑๑ เซนตเิ มตรยาว ๒๐ เซนติเมตร นํ้าหนัก ๑๑๘.๒๐๐ กรัม กรมธนารักษ์เป็นผู้จัดทำ�พระสุพรรณบัฏ สำ�นักพระราชวังเป็นผจู้ ดั ทำ�ถงุ ตาดทองสวมพระสพุ รรณบฏั สำ�นกั เลขาธกิ ารคณะรฐั มนตรี โดยกองประกาศติ รา่ งคำ�จารกึ พระนามในพระสพุ รรณบฏั และประกาศพระบรมราชโองการสถาปนาสมเดจ็ พระสงั ฆราชหารอื ปรกึ ษากบั สำ�นกั ราชเลขาธกิ ารเพือ่ สดบั พระราชดำ�ริในการถวายพระนาม แลว้ จึงดำ�เนนิ การเขียนอกั ษรจารึกแผน่ พระสุพรรณบฏั พระนามท่ีทรงพระกรุณาโปรดถวายแด่สมเด็จพระญาณสังวร (สุวฑฺฒโน เจริญ คชวัตร ป.ธ.๙) เป็น“สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก” ปรากฏตามจารกึ ในพระสพุ รรณบัฏดงั นี้ สมเด็จพระญาณสังวร บรมนริศรธรรมนีติภิบาล อริยวงศาคตญาณวิมล สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ตรปี ฎิ กปรยิ ตั ตธิ าดา วสิ ทุ ธจรยิ าธสิ มบตั ิ สวุ ฑั ฒนภธิ านสงฆวสิ ตุ ปาวจนตุ ตมพสิ าร สขุ มุ ธรรมวธิ านธำ�รง วชริ ญาณวงศววิ ฒั พทุ ธบรษิ ทั คารวสถาน วจิ ติ ร ปฏภิ าณพฒั นคณุ วบิ ลุ สลี าจารวตั รสนุ ทร บวรธรรมบพติ ร สรรพคณศิ รมหาปธานาธบิ ดี คามวาสี อรัณยวาสี สมเด็จพระสังฆราช เสด็จสถิต ณ วัดบวรนิเวศ ราชวรวิหาร พระอารามหลวง ทรงเจรญิ พระชนมายุ วรรณ สขุ พล ปฏภิ าณ คณุ สารสริ สิ วสั ดิ์ จริ ฏั ฐติ ิ วริ ุฬหิไพบลู ย์ ในพระพุทธศาสนาเทอญ ๚ะ 39

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปีสมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ พระนาม คำ�แปล สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จ - พระผูม้ สี งั วรธรรม (ธรรมเปน็ เครื่องระวัง) อันประกอบด้วยพระปรีชาญาณ บรมนริศรธรรมนีตภิ ิบาล ทรงเป็นพระอภบิ าล (พระพเ่ี ล้ยี ง) ในการถวายแนะนำ� พระธรรม แด่พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั ผู้ทรงเป็นใหญอ่ ย่างยิ่งในหมู่นรชน อรยิ วงศาคตญาณวิมล ผูบ้ รสิ ุทธ์ิปราศจากมลทินดว้ ยพระญาณอันสบื มาแต่ วงศข์ องพระอรยิ เจ้า สกลมหาสังฆปรณิ ายก ทรงเปน็ ผู้นำ�พระสงฆห์ มใู่ หญ่ทัง้ ปวง ตรีปฎิ กปริยตั ติธาดา เปน็ ผูท้ รงไวซ้ ่ึงพระปริยตั ธิ รรมคอื พระไตรปฎิ ก วสิ ทุ ธจรยิ าธสิ มบัติ ทรงถึงพร้อมอย่างย่ิงดว้ ยพระจรยิ า (ความประพฤต)ิ อันบรสิ ุทธวิ์ ิเศษ สวุ ัฑฒนภธิ านสงฆวิสตุ ปรากฏพระนาม (พระฉายา) ในทางพระสงฆ์ว่าสวุ ฑั ฒนะ ปาวจนตุ ตมพิสาร ทรงพระปรีชากวา้ งขวางในพระอดุ มปาพจน์ (ค�ำ อนั เปน็ ประธานคือพระธรรมวินัยอันสูงสุด) สขุ มุ ธรรมวิธานธำ�รง เปน็ ผทู้ รงไวซ้ ง่ึ ธรรมวิธอี นั ละเอยี ดอ่อน วชริ ญาณวงศววิ ฒั ทรงเจริญรอยตามสมเดจ็ พระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชริ ญาณวงศ์ พทุ ธบริษทั คารวสถาน ทรงเป็นท่ีตงั้ แห่งความเคารพของพทุ ธบริษัท 40

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสงั วร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ พระนาม คำ�แปลวจิ ติ รปฏภิ าณพฒั นคณุ ทรงมพี ระคุณอันเจรญิ ด้วยพระปฏภิ าณอนั วิจิตรวิบุลสีลาจารวตั รสุนทร ทรงงดงามดว้ ยพระศีลาจารวตั รอันไพบูลย์บวรธรรมบพติ ร ทรงเปน็ บพติ ร (เปน็ เจ้า) ทางพระธรรมอันประเสริฐสรรพคณิศรมหาปธานาธิบดี ทรงเป็นประธานและอธบิ ดีผู้เปน็ ใหญเ่ ปน็ อสิ ระ ของคณะสงฆท์ ้งั ปวง ทง้ัคามวาสี อรัณยวาสี คามวาสี และอรณั ยวาสีสมเด็จพระสังฆราช ทรงดำ�รงตำ�แหนง่ สมเดจ็ พระสังฆราช เสดจ็ สถติ ณ วัดบวรนเิ วศ ราชวรวิหาร พระอารามหลวง ทรงเจริญพระชนมายุ วรรณ สขุ พล ปฏิภาณ คณุ สารสิรสิ วสั ดิ์ จิรัฏฐติ ิ วิรฬุ หไิ พบูลย์ ในพระพุทธศาสนา เทอญ. ผู้แปลความพระสุพรรณบัฏ นายสริ ิ เพช็ รไชย ป.ธ. ๙ นายสชุ ีพ ปญุ ญานุภาพ ป.ธ. ๙ ตรวจ นายแปลก สนธิรกั ษ์ ป.ธ. ๙ ตรวจ 41

จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ ใบก�ำ กับพระสุพรรณบฏั สำ�นักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี เป็นผู้จัดทำ�ใบกำ�กับพระสุพรรณบัฏ พลเอก ชาติชาย ชุณหะวัณนายกรัฐมนตรี ได้นำ�ข้ึนทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงลงพระปรมาภไิ ธย สมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช และประทบั พระราชลญั จกรแลว้ พลเอก ชาตชิ ายชุณหะวัณ นายกรัฐมนตรี ลงนามเป็นผู้รับสนองพระบรมราชโองการ สำ�นักพระราชวังเป็นผู้รับผิดชอบการจดั ทำ�ถงุ ตาดทองสวมใบกำ�กับพระสพุ รรณบัฏ ใบกำ�กับพระสุพรรณบัฏ เป็นแผ่นกระดาษ ขนาดกว้าง ๒๖ เซนติเมตร ยาว ๓๔ เซนติเมตร ประทับพระราชลัญจกรด้วยหมึกสีชาด รวม ๔ ดวง แถวบนสุด จากซ้ายไปขวา ประทับพระราชลัญจกรมหาโองการ(องค์กลาง) พระราชลัญจกรไอยราพต (องค์กลาง) และพระราชลัญจกรหงสพิมาน กลางแผ่นใบกำ�กับพระสุพรรณบฏั ประทับพระราชลญั จกรพระครฑุ พา่ หเ์ หนือพระปรมาภิไธย ความในใบกำ�กับพระสพุ รรณบัฏ มดี ังน้ี ให้สถาปนา สมเด็จพระญาณสังวรฯ ขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราช มีพระนามตามที่จารึกในพระสุพรรณบัฏ และให้ทรงมีพระราชาคณะและพระครูฐานานุกรมประดับพระอิสริยยศ ๑๕ รูป คือพระมหานายก พุทธปาพจนดิลกโลกยปสาทาภิบาล สกลสังฆประธานมหาเถรกิจการี คณาธิบดีศรีรตั นคมกาจารย์ พระราชาคณะปลัดขวา ๑ พระจุลนายก ธรรมนีตสิ าธกมหาเถราธิการ คณะกิจบรรหารธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์ พระราชาคณะปลัดซ้าย ๑ พระครูวิสุทธิธรรมภาณ ๑ พระครูพิศาลวินัยวาท ๑ พระครูประสาทพุทธปริต พระครูพระปริตร ๑ พระครูประสิทธิพุทธมนต์ พระครูพระปริตร ๑ พระครูวินัยธร ๑ พระครูธรรมธร ๑ พระครูสรภัญญประกาศ พระครูคู่สวด ๑ พระครูสรนาทวเิ ศษ พระครคู ่สู วด ๑ พระครูนเิ ทศธรรมจกั ร ๑ พระครพู ทิ กั ษ์ธุรกิจ ๑ พระครูสังฆสทิ ธิกร ๑พระครสู มุห ๑ พระครูใบฎีกา ๑ ขอใหพ้ ระคณุ ผไู้ ดร้ บั ต�ำ แหนง่ ทงั้ ปวงน้ี มคี วามสขุ สริ สิ วสั ดส์ิ ถาพรในพระบวรพทุ ธศาสนาเทอญ ประกาศ ณ วันท่ี ๒๑ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๓๒ เปน็ ปีที่ ๔๔ ในรัชกาลปัจจบุ ัน สมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช ผู้รับสนองพระบรมราชโองการ พลเอก ชาติชาย ชณุ หะวณั นายกรฐั มนตรี 42

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ใบกำ�กบั พระสพุ รรณบฏั 43

จดหมายเหตงุ านฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตลุ าคม ๒๕๕๖ ประก าศพระบรมราชโองการใหญ่ สำ�นักเลขาธกิ ารคณะรัฐมนตรี เป็นผู้จดั ทำ�ประกาศพระบรมราชโองการใหญ่ ลักษณะเป็นแผน่ กระดาษกว้าง ๔๗ เซนติเมตร ยาว ๕๙.๕ เซนติเมตร ประทับพระราชลัญจกรด้วยหมึกสีชาด รวม ๔ ดวง แถวบนสุดจากซ้ายไปขวา ประทับพระราชลัญจกรมหาโองการ (องค์กลาง) พระราชลัญจกรไอยราพต (องค์ใหญ่) และพระราชลญั จกรหงสพมิ าน กลางแผน่ ประกาศ ประทับพระราชลัญจกรพระครฑุ พา่ ห์ เหนือพระราชลัญจกรไอยราพต (องค์ใหญ่) พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงลงพระปรมาภิไธย ภูมิพลอดุลยเดช ปร. และ พลเอก ชาติชาย ชุณหะวัณ นายกรัฐมนตรี ลงนามเป็นผรู้ ับสนองพระบรมราชโองการ ความในประกาศพระบรมราชโองการใหญ่ มีดงั น้ี ภมู ิพลอดลุ ยเดช ปร. พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทรสยามนิ ทราธริ าช บรมนาถบพิตร มพี ระบรมราชโองการโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มใหป้ ระกาศวา่ โดยทต่ี �ำ แหนง่ สมเดจ็ พระสงั ฆราชสกลมหาสังฆปริณายก วา่ งลง สมควรทจี่ ะทรงสถาปนาสมเดจ็ พระราชาคณะขึ้นดำ�รงตำ�แหนง่ สมเดจ็พระสงั ฆราช เพอื่ จกั ไดบ้ รหิ ารการพระศาสนา ตามพระราชบญั ญตั คิ ณะสงฆ์ พทุ ธศกั ราช ๒๕๐๕ และตามระเบยี บราชประเพณี ใหส้ มบูรณ์สืบไป และโดยทีไ่ ด้ทรงสดับคำ�กราบบงั คมทลู ของคณะรฐั บาลกับท้งัสงั ฆทัศนะในมหาเถรสมาคมเป็นเอกฉันทมติ จงึ ทรงพระราชด�ำ รวิ า่ สมเดจ็ พระญาณสงั วรฯ เปน็ พระมหาเถระ เจรญิ ในสมณคณุ เนกขมั มปฏบิ ตั ิสมบูรณ์ด้วยศีลสมาจารวัตร รัตตัญญูมหาเถรกรณธรรม ดำ�รงสถาพรอยู่ในสมณพรหมจรรย์ตลอดมาเป็นเวลาช้านาน ได้ประกอบกรณียกิจเป็นหิตานุหิตประโยชน์ไพศาลแก่พุทธจักรและอาณาจักรดังมีอรรถจริยาปรากฏเกียรติสมภารตามความพิสดารในประกาศสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชาคณะมหาสังฆนายก เม่อื วนั ท่ี ๕ ธันวาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๕ นน้ั แลว้ ครนั้ ตอ่ มา สมเดจ็ พระญาณสงั วรฯ ยง่ิ เจรญิ ดว้ ยอตุ สาหวริ ยิ าธคิ ณุ สามารถรบั ภาระธรุ ะพระพทุ ธศาสนา เปน็ พาหลุ กจิ นติ ยสมาทานมไิ ดท้ อ้ ถอย ยงั การพระศาสนาใหเ้ รยี บรอ้ ยและเจรญิ มน่ั คงยงิ่ ขนึ้ เปน็ล�ำ ดบั มา ในการปกครองคณะสงฆต์ ามพระราชบญั ญตั คิ ณะสงฆพ์ ทุ ธศกั ราช ๒๕๐๕ สมเดจ็ พระญาณสงั วรฯไดด้ �ำ รงต�ำ แหนง่ กรรมการมหาเถรสมาคมมาแตเ่ รม่ิ แรก เปน็ เจา้ คณะกรงุ เทพมหานคร และสมทุ รปราการฝา่ ยธรรมยตุ เปน็ ประธานกรรมการคณะธรรมยตุ และเปน็ เจา้ คณะใหญค่ ณะธรรมยตุ ในการปรยิ ตั ศิ กึ ษา เปน็กรรมการปรับปรงุ หลกั สูตรศาสนศกึ ษาของคณะสงฆ์ เปน็ นายกกรรมการและนายกสภาการศกึ ษามหามกฏุ ราชวทิ ยาลยั เปน็ ผอู้ �ำ นวยการโรงเรยี นครปู รยิ ตั ตธิ รรมคณะธรรมยตุ ดา้ นการพระศาสนาในตา่ งประเทศได้เปน็ ประธานด�ำ เนนิ การ และประธานกรรมการอปุ ถมั ภ์ ในการสรา้ งวัดและอุโบสถในประเทศตา่ ง ๆหลายแหง่ คอื วดั พทุ ธรงั ษี ณ นครซดิ นยี ์ ประเทศออสเตรเลยี วดั จาการต์ าธรรมจกั รชยั ณ กรงุ จาการต์ า 44

จดหมายเหตุงานฉลองพระชนั ษา ๑๐๐ ปี สมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก ๓ ตุลาคม ๒๕๕๖ประเทศอินโดนีเซีย วัดแคโรไลนาพุทธจักรวนาราม ในรัฐแคโรไลนาเหนือ สหรัฐอเมริกา อุโบสถวัดนครมณฑปศรีกีรติวิหาร ณ เมืองกีรติปูร นครกาฏมัณฑุ ประเทศเนปาล ได้ไปดูการพระศาสนา ณประเทศออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ สงิ คโปร์ อนิ โดนีเซยี อนิ เดีย เนปาล หลายวาระ เป็นประธานสงฆจ์ ากประเทศไทย ไปประกอบพธิ ผี กู พทั ธสมี าอโุ บสถวดั จาการต์ าธรรมจกั รชยั ซง่ึ เปน็ การผกู พทั ธสมี าอโุ บสถเป็นครั้งแรกของวดั พระพุทธศาสนาเถรวาทในประเทศนน้ั ไปบรรพชากุลบตุ รชาวอินโดนเี ซีย ณ เมอื งสมารัง ตามคำ�อาราธนาของคณะสงฆ์สังฆเถรวาทอินโดนีเซีย ไปบรรพชากุลบุตรศากยะแห่งเนปาลตามคำ�อาราธนาของคณะสงฆ์เนปาล ไปร่วมประชุมสหพันธ์คีตาอาศรมสากลในฐานะแขกพิเศษ ณประเทศอนิ เดยี ดา้ นการแสดงและเผยแผธ่ รรม แสดงธรรมเปน็ ประจ�ำ ในวนั ธรรมสวนะและวนั อาทติ ย์ในพระอโุ บสถ วดั บวรนเิ วศวหิ าร บรรยายธรรมในการฝกึ อบรมการปฏบิ ตั ทิ างจติ ทกุ วนั พระและวนั หลงัวันพระ ณ ตึก สว. ธรรมนิเวศ บรรยายธรรมในรายการบริหารทางจิตสำ�หรับผู้ใหญ่ทางสถานีวิทยุ อ.ส.พระราชวงั ดสุ ิต เป็นประจ�ำ ทุกวันอาทิตย์ บรรยายธรรมแก่ชาวต่างประเทศในวนั จันทร์ วนั พุธ และวันศกุ ร์ นอกจากนั้นยงั ไดเ้ รยี บเรียงหนังสอื ทงั้ ท่ีเปน็ ตำ�ราประกอบการศกึ ษา ธรรมกถา ธรรมเทศนา และสารคดอี กี เปน็ อนั มาก เชน่ เรอื่ งหลกั พระพทุ ธศาสนา แนวปฏบิ ตั ใิ นสตปิ ฏั ฐาน สมั มาทฏิ ฐิ โสฬสปญั หาธรรมบรรยาย พระพทุ ธศาสนากับสงั คมไทย ต�ำ นานวัดบวรนเิ วศวหิ าร เลม่ ๒ เปน็ ตน้ ทง้ั ยังไดร้ เิ ร่มิ ให้แปลหนังสอื อธิบายธรรมะในพระพทุ ธศาสนาเป็นภาษาตา่ งประเทศ เพ่ือเปน็ การเผยแผ่และเป็นค่มู ือการศึกษาพระพุทธศาสนาสำ�หรับชาวต่างประเทศอีกทางหน่ึง ในด้านสาธารณูปการ ได้เป็นประธานกรรมการอุปการะฝา่ ยบรรพชิต ในการก่อสรา้ ง ตกึ ภปร. โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ ได้ร่วมกบั สภากาชาดไทยสร้างตึกวชิรญาณวงศ์และตึกวชิรญาณสามัคคีพยาบาร เป็นตึกสงฆ์และใช้ประโยชน์ทางการแพทย์ในการพระอารามนน้ั กไ็ ดเ้ อาใจใสค่ วบคมุ ดแู ลระวงั รกั ษาและบรู ณะปฏสิ งั ขรณป์ ชู นยี วตั ถสุ ถานตลอดจนสงิ่ กอ่ สรา้ งตา่ งๆ ซงึ่ ทรดุ โทรมเสยี หาย ทง้ั ในเขตพทุ ธาวาสและสงั ฆาวาส ใหด้ �ำ รงคงสภาพทม่ี น่ั คงถาวรและเรยี บร้อยงดงาม ท้งั ไดส้ ร้างอาคารขนึ้ ใหมอ่ ีกหลายหลัง อาทิ ตกึ สว. ธรรมนเิ วศ ในพระราชูปถัมภ์สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี นับว่าสมเด็จพระญาณสังวรฯ เป็นผู้มีปรีชาสามารถอย่างยิ่งในการปกครองทะนบุ ำ�รงุ พระอารามหลวงท่มี คี วามส�ำ คญั ให้เจรญิ ร่งุ เรอื งสมพระราชประสงค์ สมเดจ็ พระญาณสงั วรฯ ยงั ไดเ้ ปน็ ประธานอปุ ถมั ภก์ ารสรา้ งวดั ในตา่ งจงั หวดั อกี หลายแหง่ เชน่ วดัรชั ดาภเิ ษก วดั พมุ ดุ จงั หวดั กาญจนบรุ ี วดั วงั พไุ ทร จงั หวดั เพชรบรุ ี วดั ลา้ นนาสงั วราราม จงั หวดั เชยี งใหม่เปน็ ตน้ ทส่ี �ำ คญั ไดเ้ ปน็ ประธานสรา้ งวดั ญาณสงั วราราม ทตี่ �ำ บลหว้ ยใหญ่ อ�ำ เภอบางละมงุ จงั หวดั ชลบรุ ีในเนอื้ ที่ ๓๖๖ ไร่ ใหเ้ ปน็ ทบ่ี �ำ เพญ็ สมณธรรมของพระภกิ ษสุ ามเณร และเปน็ ประโยชนเ์ กื้อกลู การพฒั นาอาชีพของประชาชนในถิ่นน้ัน อุทิศถวายพระราชกุศลแด่พระอดีตมหาราชผู้ทรงกอบกู้ชาติไทยและสมเดจ็ พระมหากษตั รยิ าธริ าชทกุ พระองคใ์ นพระบรมราชจกั รวี งศ์ ซง่ึ ไดเ้ สดจ็ พระราชด�ำ เนนิ พรอ้ มดว้ ยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ และสมเด็จพระบรมราชโอรสธิดาทุกพระองค์ ไปทรงเป็นประธานในพธิ ผี ูกพทั ธสีมาพระอุโบสถ เมอื่ วนั ที่ ๓๐ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๕ อนงึ่ เมอื่ คราวทรงพระผนวชและประทบั ณวดั บวรนเิ วศวหิ ารสมเดจ็ พระญาณสงั วรฯไดร้ บั หนา้ ท่ีเปน็ พระอภบิ าลโดยตลอด และตอ่ มาไดเ้ ปน็ ผถู้ วายพระธรรมเทศนาพระมงคลวเิ สสกถา ในงานพระราชพธิ ี 45

จดหมายเหตุงานฉลองพระชันษา ๑๐๐ ปีสมเดจ็ พระญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก๓ ตุลาคม ๒๕๕๖เฉลิมพระชนมพรรษา ปพี ทุ ธศกั ราช ๒๕๑๗ และได้ถวายสบื ต่อจากสมเดจ็ พระสังฆราช วาสนมหาเถระต้ังแตป่ ีพทุ ธศกั ราช ๒๕๒๕ เปน็ ต้นมาจนถึงปัจจบุ ัน บัดน้ี กเ็ ปน็ ท่ปี ระจักษว์ ่า สมเด็จพระญาณสังวรฯ เปน็ ผู้เจริญยงิ่ ดว้ ยพรรษายุกาล รัตตญั ญมู หาสถาวรี ธรรม ยนิ ดใี นเนกขมั มปฏบิ ตั ิ เปน็ อจลพรหมจรยิ าภริ ตั ยง่ั ยนื ชา้ นานมา ด�ำ รงมน่ั ในศลี สมาธปิ ญั ญามไิ ดเ้ สอื่ มถอย มจี รยิ าวตั รส�ำ รวมเรยี บรอ้ ย ไมห่ วนั่ ไหวตอ่ โลกามสิ เปน็ พหลุ ศรตุ บณั ฑติ ผทู้ รงปรชี าญาณลกึ ซง้ึ แจม่ ใส รอบรใู้ นพระไตรปฎิ กธรรมวสิ ารท สามารถวจิ ยั วจิ ารณธ์ รรมน�ำ มาแสดงไดถ้ กู ตอ้ งเทย่ี งตรงบรสิ ทุ ธบิ์ รบิ รู ณ์ เกอ้ื กูลสงเคราะหพ์ ทุ ธบรษิ ทั โดยเสมอหนา้ เปน็ อเนกประการ ไดเ้ ปน็ ครแู ละอปุ ธั ยาจารย์ของมหาชนมากมาย มีศิษยานุศิษย์แพร่หลายไพศาล เป็นท่ีเคารพสักการแห่งมวลพุทธศาสนิกบริษัททั่วสงฆมณฑล ตลอดจนอาณาประชาราษฎรท่ัวไป สมควรจะได้สถาปนาขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสงั ฆปรณิ ายก ประธานาธบิ ดแี หง่ สงฆมณฑล เพอ่ื เปน็ ศรศี ภุ มงคลแดพ่ ระบวรพทุ ธศาสนาสบื ไป จงึ ทรงพระกรณุ าโปรดใหส้ ถาปนา สมเดจ็ พระญาณสงั วรฯ ขน้ึ เปน็ สมเดจ็ พระสงั ฆราช มพี ระนามตามทจี่ ารกึ ในพระสพุ รรณบฏั วา่ สมเดจ็ พระญาณสงั วร บรมนรศิ รธรรมนตี ภิ บิ าล อรยิ วงศาคตญาณวมิ ลสกลมหาสงั ฆปรณิ ายกตรปี ฎิ กปรยิ ตั ตธิ าดาวสิ ทุ ธจรยิ าธสิ มบตั ิสวุ ฑั ฒนภธิ านสงฆวสิ ตุ ปาวจนตุ ตมพสิ ารสขุ มุ ธรรมวธิ านธ�ำ รง วชริ ญาณวงศววิ ฒั พทุ ธบรษิ ทั คารวสถาน วจิ ติ รปฏภิ าณพฒั นคณุ วบิ ลุ สลี าจารวตั รสนุ ทร บวรธรรมบพติ ร สรรพคณศิ รมหาปธานาธบิ ดี คามวาสี อรณั ยวาสี สมเดจ็ พระสงั ฆราช เสดจ็ สถติณ วัดบวรนิเวศราชวรวหิ าร พระอารามหลวง เป็นประธานในสังฆมณฑลทั่วราชอาณาจกั ร ขออาราธนาใหท้ รงรบั ธรุ ะพระพทุ ธศาสนา เปน็ ภาระสงั่ สอน ชว่ ยระงบั อธกิ รณ์ และอนเุ คราะห์พระภกิ ษสุ ามเณรในสงฆมณฑลทวั่ ไปโดยสมควรแก่พระอสิ รยิ ยศซง่ึ พระราชทานนี้ทรงเจรญิ พระชนมายุวรรณ สขุ พล ปฏิภาณ คุณสารสิรสิ วสั ด์ิ จริ ฏั ฐติ วิ ริ ุฬหไิ พบูลย์ในพระพุทธศาสนาเทอญ ให้ทรงมีพระราชาคณะและพระครฐู านานกุ รมประดับพระอิสริยยศ ๑๕ รูป คือ พระมหานายกพุทธปาพจนดิลกโลกยปสาทาภิบาล สกลสังฆประธานมหาเถรกิจการี คณาธิบดีศรีรัตนคมกาจารย์พระราชาคณะปลดั ขวา ๑ พระจลุ นายก ธรรมนตี สิ าธกมหาเถราธิการ คณะกิจบรรหารธุรการี สมุหบดีศรีธรรมภาณกาจารย์ พระราชาคณะปลัดซา้ ย ๑ พระครวู ิสุทธธิ รรมภาณ ๑ พระครูพศิ าลวินัยวาท ๑พระครปู ระสาทพทุ ธปรติ พระครพู ระปรติ ร๑พระครปู ระสทิ ธพิ ทุ ธมนต์พระครพู ระปรติ ร๑พระครวู นิ ยั ธร๑พระครธู รรมธร ๑ พระครสู รภญั ญประกาศ พระครคู สู่ วด ๑ พระครสู รนาทวเิ ศษ พระครคู สู่ วด ๑ พระครูนเิ ทศธรรมจกั ร๑พระครพู ทิ กั ษธ์ รุ กิจ๑พระครสู งั ฆสทิ ธกิ ร๑พระครสู มหุ ๑พระครใู บฎกี า๑ขอใหพ้ ระคณุผไู้ ดร้ ับต�ำ แหน่งท้ังปวงน้ี มคี วามสขุ สริ ิสวัสดิส์ ถาพรในพระบวรพุทธศาสนา เทอญ ประกาศ ณ วันท่ี ๒๑ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๓๒ เป็นปที ี่ ๔๔ ในรชั กาลปัจจุบันผู้รับสนองพระบรมราชโองการ พลเอก ชาติชาย ชณุ หะวัณ นายกรฐั มนตรี 46