จดหมายเหตุงานพระศพ เล่ม ๒

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระราชทานเพลงิ พระบุพโพ สมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพัณณวดี ณ เมรหุ ลวงหนา้ พลับพลาอศิ รยิ าภรณ์ วดั เทพศริ นิ ทราวาส กรุงเทพมหานคร ..........................................................เวลา ๐๙.๑๕ น. - พลเรือเอก หม่อมเจ้าปสุ าณ สวัสดวิ ัตน์ ผูแ้ ทนพระองค์ เสดจ็ ถึงเมรหุ ลวง หนา้ พลบั พลาอศิ รยิ าภรณ์ วดั เทพศิรินทราวาส - เสด็จเข้าศาลาภาณรุ ังษี - ประทบั พระเกา้ อี้ - ขบวนเชญิ พระบุพโพเทยี บทบ่ี ันไดเมรหุ ลวงหน้าพลบั พลาอศิ รยิ าภรณ์ทางดา้ นหลงั เจ้าพนักงานภูษามาลาเข้าถวายพระกลด แล้วเชิญหีบเครื่องพระบุพโพและ ถ้ำ� พระบพุ โพขึน้ เมรุ แลว้ ปิดม่าน (ระหวา่ งนัน้ เจา้ พนกั งานภูษามาลาเชญิ พระบุพโพบรรจใุ นหบี ส�ำหรับถวายพระเพลิง แลว้ เชิญหีบเครื่องพระบพุ โพใสใ่ นเตา ตั้งโต๊ะทหี่ นา้ เตาและลาดพระภูษาโยง แลว้ เปิดม่าน) - พลเรอื เอก หม่อมเจา้ ปสุ าณ สวสั ดวิ ตั น์ เสดจ็ ข้นึ เมรทุ รงทอดผา้ ไตรทห่ี น้าเตาเผา ๒ เทยี่ ว เทย่ี วละ ๑๐ ไตร (พระสงฆส์ ดบั ปกรณ์จนครบ ๒๐ รปู แลว้ เจา้ พนักงานเก็บพระภูษาโยง และถอนโตะ๊ ออก) - พลเรอื เอก หมอ่ มเจา้ ปุสาณ สวัสดวิ ตั น์ ทรงหยบิ ธปู เทยี นดอกไม้จันทน์ จากเจา้ พนักงานพระราชพธิ จี ุดไฟท่โี คมต�ำรวจวังชถู วาย แล้ววางใต้หีบพระบุพโพ - เสดจ็ ลงจากเมรุไปประทับพระเกา้ อที้ เ่ี ดิม - จากน้ัน พระราชวงศ์ พระประยรู ญาติ และข้าราชบริพาร ขนึ้ เมรุ 659

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี แผนผงั การพระราชทานเพลงิ พระบุพโพ สมเด็จพระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี ณ เมรหุ ลวงหน้าพลบั พลาอศิ ริยาภรณ์ วดั เทพศริ ินทราวาสศาลาภาณุรงั ษี ๒ ๒๒๒ ๑๓๕ ๖๗ ๙ เมรุหลวง พลับพลาอิศรยิ าภรณ์ ๔ ๘ศาลาดำ� รงธรรม ศาลาสุวรรณวนชิ กจิ ๑. ผู้แทนพระองค ์ ๖. โคมเทยี นเลี้ยงเพลงิ ๒. พระบรมวงศานุวงศแ์ ละข้าราชบริพารเฝ้าฯ ๗. ธูป เทียน ดอกไมจ้ นั ทน์ ๓. เตาสุมเพลงิ พระบพุ โพ ๘. ผา้ ไตรพร้อมปัจจยั ๒๐ ไตร ๔. หีบส�ำหรบั พระราชทานเพลงิ พระบพุ โพ ๙. จิตกาธาน ๕. โตะ๊ สำ� หรับทรงทอดผ้าไตร ณ วันพุธ ที่ ๔ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ เวลา ๘ นาฬิกา เจ้าพนักงานปิดพระทวารพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ห้ามข้ึนลงท่ัวไปเว้นแต่เจ้าหนา้ ท่ผี ู้ปฏิบตั งิ าน เวลา ๘ นาฬกิ า ๓๐ นาที รอ้ ยโท หมอ่ มเจ้านวพรรษ์ ยคุ ล เสด็จขึ้นพระที่น่งั ดุสิตมหาปราสาททรงจดุ ธปู เทยี นเครอ่ื งทองนอ้ ยทหี่ นา้ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ทรงกราบ ทรงจดุ ธปู เทยี นเครอื่ งนมสั การบชู าพระพทุ ธรปู ประจำ� พระชนมวารทห่ี นา้ พระแทน่ ราชบลั ลงั กภ์ ายใตพ้ ระนพปฎลมหาเศวตฉตั ร แลว้ ประทบัพระเกา้ อข้ี า้ งพระราชอาสน์ จากนน้ั เจา้ พนกั งานสนมพลเรอื นถวายบงั คมพระศพหนา้ ทป่ี ระดษิ ฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพแลว้ ขน้ึ ยงั เกยรา้ นมา้ ดา้ นหลงั พระแทน่ สวุ รรณเบญจดล ถอดพมุ่ ดอกไมเ้ พชร ดอกไมฝ้ า ดอกไมเ้ อวถอดยอดและฝาพระโกศทองใหญ่ แล้วเปล้ืองพระโกศทองใหญ่ออก เชิญไปพักไว้ท่ีหอเปล้ือง เจ้าพนักงานเขา้ ท�ำความสะอาดพระโกศทองใหญ่ที่หอเปล้อื ง ขณะเดียวกันเจา้ พนกั งานภูษามาลาขน้ึ บนร้านม้านำ� ผ้าขาว 660

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีชุบน้�ำอุ่นเช็ดช�ำระโดยรอบพระลองทรงพระศพ ขูดขี้ผึ้งยาฝาและฐานพระลองทรงพระศพออก ยกเชิญพระลองลอยขนึ้ จากฐานเลก็ นอ้ ย เพอื่ นำ� กระดาษฟางเขา้ ชำ� ระพระบพุ โพใตพ้ ระลองใหห้ มดจด แลว้ ประดษิ ฐานพระลองไว้ดังเดิม พรอ้ มยาขผี้ ง้ึ ทฝี่ าและฐานพระลองใหม่ เรียบร้อยแลว้ เชญิ ข้ึนประกอบดงั เดมิ อนึ่ง ขณะเชิญพระโกศทองใหญ่ลงไปท�ำความสะอาด เจ้าพนักงานได้เชิญเบญจปฎลเศวตฉัตรลงด้วยวิธีหย่อนรอกสายสลิงจากเพดานพระที่น่ังดุสิตมหาปราสาทลง มีเจ้าพนักงานคอยรับแล้วปลดเบญจปฎลเศวตฉตั รออกจากขอลวดสลงิ แลว้ เชญิ สปั ตปฎลเศวตรฉตั รสวมขอลวดสลงิ แทน จากนนั้ เจา้ พนกั งานให้สัญญาณทางวิทยุสื่อสารให้ผู้ควบคุมรอกสลิงในเพดานพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทกว้านรอกขึ้นกางก้ันสัปตปฎลเศวตฉตั รถวายพระศพตามพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ ม เมือ่ ประกอบพระโกศแลว้ ร้อยโท หม่อมเจา้ นวพรรษ์ ยุคล เสด็จไปทรงกราบพระพุทธรปู ประจ�ำพระชนมวารท่ีหน้าพระแท่นราชบัลลังก์ภายใต้พระนพปฎลมหาเศวตฉัตรและทรงกราบท่ีหน้าพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ แลว้ เสดจ็ ลงจากพระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาททางพระทวารทศิ เหนอื ออกไปยงั ประตกู �ำแพงแกว้ ดา้ นตะวนั ตก เพอ่ื ประทบั รถยนตห์ ลวงตามพระบุพโพ จากนั้น เจ้าพนักงานภูษามาลาเชิญถ้�ำพระบุพโพหุ้มเศวตพัสตร์มีคลุมปักกรวยหุ้มตาดทองถวายคลมุ ลงจากพระทน่ี ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาททางบนั ไดมขุ ตะวนั ตก เมอื่ ถงึ พระลานหนา้ บนั ได เจา้ พนกั งานภษู ามาลาถวายพระกลดขาวลายทองกางก้ันถ�้ำพระบุพโพ แล้วเชิญออกทางประตูก�ำแพงแก้วด้านตะวันตก ไปขึ้นเกยประดิษฐานถ�้ำพระบุพโพบนพระวอวิมานซึ่งเทียบอยู่แล้ว ปิดพระวิสูตรท้ังสี่ด้าน ส่วนหีบเครื่องพระบุพโพถวายคลมุ ดว้ ยเยยี รบับ เชญิ โดยรถยนตพ์ ระทนี่ ่งั เขา้ ขบวน เชิญออกจากพระบรมมหาราชวัง ไปยงั เมรหุ ลวงหน้าพลับพลาอศิ รยิ าภรณ์ วดั เทพศิรินทราวาส ระหวา่ งทางทรี่ ถพระวอวมิ านผา่ นตามถนนบ�ำรงุ เมอื ง มสี ายไฟฟา้ ขวางเสน้ ทางตดั ยอดพระวอวมิ านเจา้ หนา้ ทกี่ ารไฟฟา้ นครหลวงซงึ่ ปฏบิ ตั ใิ นขบวน ไดล้ งไปใชไ้ มค้ ำ�้ ยนั สายไฟฟา้ ใหย้ อดพระวอวมิ านผา่ นเสน้ ทางไดเ้ ปน็ ระยะ ๆ อนึ่ง ขณะขบวนพระบุพโพผ่านศาลาว่าการกระทรวงกลาโหม ทหารกองรักษาการณ์ถวายความเคารพ เปา่ แตรเดยี่ วสญั ญาณเคารพ ๒ จบ ณ วดั เทพศริ ินทราวาส เวลา ๙ นาฬกิ า ๑๕ นาที พลเรอื เอก หม่อมเจ้าปสุ าณ สวัสดวิ ตั น์ ผแู้ ทนพระองค์ เสดจ็ ถงึ เมรหุ ลวงหนา้ พลบั พลาอศิ รยิ าภรณ์ วดั เทพศริ นิ ทราวาส แลว้ เสดจ็ เขา้ ศาลาภาณรุ งั ษี ประทบัพระเก้าอี้ เวลา ๙ นาฬิกา ๒๔ นาที ขบวนเชิญพระบุพโพเทียบที่บันไดทางข้ึนพระเมรุทางด้านหลังเจ้าพนักงานภูษามาลาเขา้ ถวายพระกลด แล้วเชญิ ถำ�้ พระบุพโพและหบี เครอ่ื งพระบพุ โพขน้ึ พระเมรดุ ้านหลงัแลว้ ปดิ พระวสิ ตู ร เจา้ พนกั งานภษู ามาลาเชญิ พระบพุ โพบรรจใุ นหบี เครอื่ งพระบพุ โพส�ำหรบั พระราชทานเพลงิพร้อมเชิญพระเกศาและพระนขาซ่ึงจ�ำเริญไว้นับแต่ยังทรงพระชนม์และข้าราชบริพารประมวลเก็บรักษาไว้เชญิ ลงสู่หบี เครือ่ งพระบุพโพดว้ ย เรียบรอ้ ยแล้ว เปิดพระวสิ ูตร เวลา ๙ นาฬิกา ๓๙ นาที เจ้าพนักงานเชิญหีบเคร่ืองพระบุพโพวางในเตาสุมเพลิง ต้ังโต๊ะทอดผา้ ไตรแล้วลาดพระภษู าโยงจากโต๊ะทอดผ้าไตรไปยังหีบเครอื่ งพระบพุ โพ 661

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๙ นาฬิกา ๔๑ นาที พลเรือเอก หม่อมเจ้าปุสาณ สวัสดิวัตน์ ผู้แทนพระองค์เสด็จขึ้นเมรุทรงทอดผา้ ไตรหนา้ เตาสมุ เพลงิ พระสงฆ์ ๒๐ รปู จากวดั บวรนเิ วศวหิ าร วดั เทพศริ นิ ทราวาส วดั ราชบพธิ สถติมหาสมี ารามและวัดพระปฐมเจดยี ์ จังหวดั นครปฐม ขึน้ สดับปกรณ์ โดยแบง่ เป็น ๒ เท่ยี ว เทีย่ วละ ๑๐ รปูเมอื่ พระสงฆส์ ดบั ปกรณค์ รบ ๒๐ รปู แลว้ เจา้ พนกั งานถอนพระภษู าโยงและถอนโตะ๊ ออก พลเรอื เอก หมอ่ มเจา้ปุสาณ สวัสดิวัตน์ ทรงหยิบธูปเทียนดอกไม้จันทน์จุดเพลิงจากโคมไฟหลวง แล้ววางถวายเคร่ืองพระบุพโพเป็นการพระราชทานเพลิง จากนนั้ เสด็จลงจากเมรุ ไปประทบั พระเกา้ อท้ี ี่เดิม พระราชวงศ์ พระประยรู ญาติและขา้ ราชบริพาร ขึ้นถวายพระเพลงิ พระบุพโพ โดยวางธปู เทียนดอกไม้จันทนท์ ่ีหน้าหบี เคร่ืองพระบพุ โพพลเรอื เอก หมอ่ มเจ้าปุสาณ สวสั ดิวตั น์ ทรงทอดผา้ ไตร พลเรือเอก หม่อมเจ้าปสุ าณ สวสั ดวิ ัตน์ หนา้ เตาสมุ เพลิงพระบพุ โพ ทรงหยิบดอกไม้จนั ทนจ์ ุดเพลิงจากโคมไฟหลวง แล้ววางถวายที่หน้าหบี เครื่องพระบุพโพ เวลา ๑๐ นาฬิกา ๕ นาที พลโท หม่อมเจ้าเฉลิมศึก ยุคล และพระประยูรญาติ ทรงหยิบและหยบิ ดอกไมจ้ นั ทนจ์ ุดเพลงิ จากโคมไฟหลวง แล้ววางถวายท่ีหน้าหบี เครื่องพระบพุ โพ (เผาจรงิ ) เจา้ พนักงานภษู ามาลาปิดเตาสมุ เพลงิ เป็นเสร็จพิธพี ระราชทานเพลิงพระบุพโพ ผู้แทนพระองค์เสด็จกลับ เวลา ๑๐ นาฬกิ า ๑๐ นาที เจ้าพนกั งานเปดิ เครื่องไฟฟา้ พระราชทานเพลิงพระบพุ โพ ซงึ่ ใชเ้ วลา๑ ชั่วโมง ๓๐ นาที อน่ึง ในวันน้ี เจ้าพนักงานได้จัดสัปตปฎลเศวตฉัตรกางกั้นพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ตามท่ีพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานเปน็ เครือ่ งเพมิ่ เติมพระเกยี รตยิ ศ เมือ่ วนั พธุ ท่ี ๒๘ มนี าคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๕การเตรียมความพร้อมในการพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้คณะกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี จัดเตรียมการพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี โดยคณะกรรมการคณะอนกุ รรมการ หนว่ ยงานตา่ ง ๆ ทเี่ กย่ี วขอ้ ง ตลอดจนหนว่ ยงานภาคเอกชนและประชาชน รว่ มกนั จดั เตรยี มการพระราชพธิ พี ระราชทานเพลิงพระศพฯ ให้สมพระเกียรติ ณ สถานทต่ี า่ ง ๆ ดงั นี้ 662

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ ทอ้ งสนามหลวง แบง่ พนื้ ทก่ี ารจดั เตรยี มงานออกเปน็ ๓ สว่ น คอื บรเิ วณพน้ื ทด่ี า้ นทศิ ใตท้ อ้ งสนามหลวง บรเิ วณพน้ื ที่ถนนกลางท้องสนามหลวง และบริเวณพน้ื ทดี่ ้านทศิ เหนือท้องสนามหลวง บรเิ วณพน้ื ทด่ี า้ นทศิ ใตท้ อ้ งสนามหลวง เปน็ มณฑลพธิ ใี นการประกอบพระราชพธิ พี ระราชทานเพลงิพระศพฯ สิ่งก่อสร้างในมณฑลพิธีประกอบด้วยพระเมรุ พระท่ีน่ังทรงธรรม หอเปลื้อง ซ่างหรือสำ� ส้างทับเกษตร ศาลาลูกขุน ทมิ ราชวัติ และใกล้ประตูทางเขา้ มณฑลพิธที างด้านทิศเหนอื เป็นพลับพลายก บรเิ วณพน้ื ทถ่ี นนกลางทอ้ งสนามหลวง จดั เปน็ จดุ ตงั้ กองทหารเกยี รตยิ ศ และเปน็ ถนนส�ำหรบั เคลอ่ื นรวิ้ ขบวนพระอสิ ริยยศ ร้ิวที่ ๒ เชญิ พระโกศทองใหญ่ทรงพระศพสู่พระเมรุ และรวิ้ ท่ี ๓ เชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพเวยี นพระเมรุในวนั จนั ทร์ท่ี๙เมษายนพทุ ธศกั ราช๒๕๕๕นอกจากน้ียงั จดั เปน็ ถนนสำ� หรบั เคลอ่ื นรว้ิขบวนพระอสิ รยิ ยศรว้ิ ที่๔เชญิ พระโกศพระอฐั แิ ละพระผอบพระสรรี างคารจากพระเมรไุ ปยงั พระบรมมหาราชวงัในวันอังคาร ที่ ๑๐ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ บรเิ วณพนื้ ทดี่ า้ นทศิ เหนอื ทอ้ งสนามหลวง จดั เปน็ พนื้ ทกี่ ารแสดงมหรสพ จำ� นวน ๓ เวที ประกอบดว้ ยเวทที ี่ ๑ เวทดี ้านสะพานสมเด็จพระป่นิ เกลา้ จดั แสดงหนังใหญ่และโขนหน้าจอ เรอ่ื ง รามเกยี รติ์ เวทที ี่ ๒เวทีด้านศาลฎีกา จดั แสดงหุ่นกระบอก เรือ่ ง พระอภยั มณี ตอนศกึ เก้าทพั - พบนางละเวง การแสดงละครพระราชนพิ นธ์ในรชั กาลท่ี ๖ เร่ือง ศกนุ ตลา ตอนท้าวทุษยันตพ์ บนางศกุนตลา และการแสดงละครนอก เร่ืองสงั ขท์ อง ตอนพระสงั ขห์ นนี างพนั ธรุ ตั - พระสงั ขพ์ บพระมารดา และเวทที ี่ ๓ เวทดี า้ นมหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์เป็นการบรรเลงขับร้องโดยวงดนตรีสากล ๓ วง ได้แก่ วงดนตรีสากลสโมสรนิสิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยคณะนักร้องประสานเสียงสันติราษฎร ในพระอุปถัมภ์สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสิรโิ สภาพณั ณวดี และวงดนตรีกรมประชาสัมพนั ธ์ ในพื้นที่เดยี วกนั จดั เปน็ จุดวางปนื ใหญ่ ๔ กระบอก เพอ่ื ยงิถวายพระเกียรติพระศพของกองพนั ทหารปืนใหญท่ ี่ ๑ รกั ษาพระองค์ ซุ้มถวายดอกไมจ้ ันทน์ จ�ำนวน ๓ ซุ้มซึง่ ตั้งอยู่ฝ่งั ตรงขา้ มมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ๒ ซ้มุ ตั้งอย่ฝู งั่ ตรงขา้ มศาลฎีกาจำ� นวน ๑ ซมุ้ บริเวณถนนทางเท้ารอบท้องสนามหลวง ด้านทิศเหนือตั้งตู้คอนเทนเนอร์ของหน่วยแพทย์โรงพยาบาลต�ำรวจ ปะร�ำโรงพยาบาลเจริญกรงุ ประชารักษ์ ปะร�ำเจ้าหนา้ ท่ปี ฏิบัติงานพิธถี วายดอกไม้จนั ทน์ปะร�ำศูนย์ปฏิบตั กิ ารน้อมถวายความปลอดภัย รกั ษาความสงบเรยี บร้อยและอำ� นวยความสะดวกการจราจร(ศปก.ถปภ.จร.) ปะร�ำหน่วยปฐมพยาบาลเคลอ่ื นท่ี ศูนยบ์ รกิ ารสาธารณสขุ ๙ ประชาธิปไตย สำ� นกั อนามยักรงุ เทพมหานคร ปะร�ำกองอ�ำนวยการของกรุงเทพมหานคร ปะร�ำหนว่ ยปฐมพยาบาลเคลือ่ นท่ี ศนู ย์บริการสาธารณสุข สะพานมอญ ส�ำนักอนามยั กรงุ เทพมหานคร ปะร�ำโรงทานคณะศษิ ยห์ ลวงปูเ่ จีย๊ ะ จนุ ฺโท ปะรำ�หน่วยปฐมพยาบาล ศนู ย์บรกิ ารสาธารณสขุ ๒๐ บรษิ ัท ธนาคารนครหลวงไทย มหาชน (จำ� กัด) สำ� นกั อนามยักรุงเทพมหานคร ปะร�ำโรงทานของกรุงเทพมหานคร ปะรำ� โรงทานหมู่บ้านรินทร์ทอง คลองสอง ลำ� ลูกกาจังหวัดปทุมธานี ปะร�ำโรงทานสถาบันแม่ชีไทยวัดยานนาวา ปะร�ำโรงทานมูลนิธิร่วมกตัญญู ปะร�ำโรงทานสมาคมผ้บู ำ� เพญ็ ประโยชน์แหง่ ประเทศไทยในพระบรมราชินปู ถัมภ์ ปะรำ� โรงทานมลู นธิ ิอาพันปีมารศรี ปะร�ำโรงทานคณะศิษย์หลวงตามหาบัว ปะรำ� โรงทานวิทยาลัยเทคโนโลยีพณิชยการสยาม ในพระอุปถัมภ์สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี และซุ้มน�้ำด่ืม บริษัท ไทยเบฟเวอเรจ จ�ำกัด(มหาชน) 663

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี การตกแต่งบริเวณรอบท้องสนาม โทรทศั นจ์ อ LCD ขนาดใหญท่ ีต่ ดิ ต้ังบรเิ วณทอ้ งสนามหลวงหลวง เจ้าหน้าที่กรุงเทพมหานครน�ำดอกกล้วยไม้มาประดับตกแต่งตามต้นไม้อย่างสวยงาม อีกท้ังยังวางแผงเหล็กก้ันทางเดินริมบาทวิถีรอบมณฑลพิธีเป็นส่วนส�ำหรับประชาชนเฝ้าฯ รอรับเสด็จ นอกจากนี้เจา้ หนา้ ทยี่ งั ตดิ ตงั้ โทรทศั นจ์ อ LCD ขนาดใหญ่หลายจุดตั้งแต่บริเวณถนนราชด�ำเนินกลางถนนราชด�ำเนินใน และพื้นที่โดยรอบเพื่อถา่ ยทอดสดงานพระราชพธิ ใี หป้ ระชาชนทมี่ ารว่ มงานไดร้ ับชมกนั อยา่ งทวั่ ถึงด้วย โรงเก็บราชรถ ราชยาน ณ พิพธิ ภณั ฑสถานแห่งชาติ พระนคร เป็นสถานท่ีตั้งโรงเก็บราชรถและราชยานท่ีใช้ในพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ประกอบด้วย พระมหาพิชยั ราชรถ ราชรถนอ้ ย พระยานมาศสามลำ� คาน พระที่นง่ั ราเชนทรยาน พระวอสีวกิ ากาญจน์และพระเสลยี่ งกลีบบัว ณ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ท่าพระจนั ทร์ จดั พน้ื ทหี่ อประชมุ ศรบี รู พา (หอประชมุ เลก็ ) เปน็ ศนู ยส์ อ่ื มวลชน (Main Press Center – MPC) เปดิ ให้บรกิ ารตงั้ แตว่ นั อาทติ ย์ ท่ี ๘ ถงึ วนั พฤหสั บดี ท่ี ๑๒ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ตง้ั แตเ่ วลา ๘ นาฬกิ า ๓๐ นาที ถงึเวลา ๒๒ นาฬกิ า สว่ นในวนั จนั ทร์ ท่ี ๙ เมษายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ซงึ่ มพี ระราชพธิ เีิ ชญิ พระศพออกพระเมรแุ ละพระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพฯ เปิดด�ำเนินการในเวลา ๕ นาฬกิ า ๓๐ นาที ถงึ ๒๔ นาฬิกา จัดหอประชุมใหญ่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เป็นท่ีพักรับรองคณะส่ือมวลชน และเจ้าหน้าที่จากหนว่ ยงานต่าง ๆ อาทิ โรงเรยี นนายร้อยต�ำรวจ กองพันทหารสารวตั รท่ี ๑๑ และกองทหารปืนใหญ่ยิงสลตุเปน็ ต้น 664

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีแผนผังแสดงการจัดเตรียมการพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ ท้องสนามหลวง 665

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ วดั มหาธาตุยวุ ราชรงั สฤษฎ์ิ บริเวณแนวรั้วหน้าวัดติดถนนหน้าพระธาตุ ประดับผ้าสีขาวและสีด�ำ ภายในบริเวณวัดหลังตึกถาวรวัตถุ ตั้งปะร�ำกองอำ� นวยการของเจ้าหน้าทส่ี ำ� นกั พระราชวัง ณ กรมศิลปากร บริเวณแนวร้ัวด้านหน้าประดับผ้าสีขาวและสีด�ำ หน้าป้ายหน่วยงาน ต้ังโต๊ะหมู่บูชาประดิษฐานพระฉายาลกั ษณส์ มเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ภายในอาคารกรมศลิ ปากรเจา้ หนา้ ทกี่ รมศลิ ปากรไดจ้ ดั อาหารและนำ้� ดม่ื ไวใ้ หบ้ รกิ ารแกข่ า้ ราชการและเจา้ หนา้ ทที่ ม่ี ารว่ มงานพระราชพธิ ีดา้ นหลงั อาคารกรมศลิ ปากรในพนื้ ทขี่ องมหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากรจดั เปน็ ทต่ี ง้ั แถวรวมพลของกองทหารเกยี รตยิ ศ ณ ท่าชา้ ง บรเิ วณดา้ นหนา้ ตดิ ถนนมหาราชตงั้ ซมุ้ ถวายดอกไมจ้ นั ทน์ ๑ ซมุ้ ดา้ นหลงั ซมุ้ ตงั้ ปะร�ำกองบงั คบั การต�ำรวจตระเวนชายแดน ภาค ๒ และเจ้าหน้าที่ปฏิบัติงานพิธีถวายดอกไม้จันทน์ของกองลูกเสือ ส�ำนักงานลกู เสอื แห่งชาติ วทิ ยาลยั พณิชยการธนบรุ ี และวทิ ยาลยั พณชิ ยการบางนา ถดั มาบริเวณสโมสรราชนาวี มีรถกรมทหารปืนใหญ่ท่ี ๑ รักษาพระองค์ ๒ คัน รถพยาบาลของมูลนิธิโรงพยาบาลพระมงกุฎเกล้า๑ คัน รถพยาบาลของโรงพยาบาลบางโพ ๑ คนั รถสุขาเคลอ่ื นทขี่ องกรุงเทพมหานคร ๒ คัน บริเวณทางเท้าด้านหน้าราชนาวีสโมสรตั้งปะร�ำต�ำรวจนครบาลคอยอ�ำนวยความสะดวก ๑ ปะร�ำ และบริเวณทางเท้าตรงขา้ มประตเู ทวาภิรมยต์ ัง้ อัฒจันทรส์ ำ� หรบั ชา่ งภาพส่อื มวลชน ๑ อัฒจนั ทร์ ณ ท่าเตยี น บริเวณสวนนาคราภิรมย์ ตั้งโต๊ะหมู่บูชาประดิษฐานพระฉายาลักษณ์สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ด้านหน้าประดับผ้าสีขาวและสีด�ำ เครื่องสักการะ กระถางดอกกุหลาบสแี ดง ๒ กระถาง พร้อมกระถางธปู เทยี นไวส้ �ำหรบั ปักธปู เทียนท่ปี ระชาชนจดุ ถวายสกั การะขณะเชิญพระศพผ่าน บริเวณถนนท้ายวัง ฝั่งทางด้านวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ช่วงระหว่างประตู ๑ เป็นท่ีจอดรถถ่ายทอดงานพระราชพิธีฯ ของกรมประชาสัมพันธ์ ๑ คัน ฝั่งพระบรมมหาราชวังข้างประตูวิจิตรบรรจงตั้งอัฒจนั ทร์ส�ำหรบั ชา่ งภาพสอ่ื มวลชน ๑ อฒั จันทร์ ณ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม บรเิ วณหนา้ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม รมิ ถนนสนามไชย ตรงขา้ มหนว่ ยบญั ชาการรกั ษาดนิ แดนสร้างพลับพลายกส�ำหรับเป็นท่ีประทับของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร และสมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกุมารี ซ่งึ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เสด็จพระราชด�ำเนินแทนพระองคใ์ นร้วิ ขบวนพระอสิ ริยยศเชิญพระโกศพระศพจากพระที่นง่ั ดุสติ มหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวังไปยงั พระเมรุ ทอ้ งสนามหลวง 666

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ พระทนี่ ่งั สทุ ไธสวรรยป์ ราสาท บรเิ วณดา้ นหนา้ พระทนี่ งั่ สทุ ไธสวรรยป์ ราสาทรมิ ถนนสนามไชย สรา้ งพลบั พลายกจดั เปน็ ทป่ี ระทบัของพระบรมวงศานวุ งศ์ฝ่ายในเฝ้าขบวนพระอิสรยิ ยศเชญิ พระโกศพระศพ พลับพลายก หนา้ วดั พระเชตุพนวิมลมงั คลาราม พลบั พลายก หน้าพระทนี่ ่งั สทุ ไธสวรรย์ปราสาท ณ ถนนรอบอนุสาวรียอ์ ุทกทาน รูปนางพระธรณบี ิดมวยผม ตง้ั ซมุ้ ถวายดอกไมจ้ นั ทน์ ๑ ซมุ้ ตดิ ตงั้ โทรทศั นจ์ อ LCD ๑ จดุ สำ� หรบั ถา่ ยทอดสดสญั ญาณภาพและเสียงงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ตั้งปะร�ำส�ำหรับเจ้าหน้าท่ีปฏิบัติงานพิธีถวายดอกไม้จันทน์ของกรุงเทพมหานคร ปะร�ำส�ำหรับเจ้าหน้าที่พยาบาลของโรงพยาบาลต�ำรวจ มีรถของหน่วยแพทย์กู้ชีวิตวชริ พยาบาลประจำ� อยู่ ๑ คัน ถัดมามรี ถสขุ าเคลือ่ นท่ขี องกรงุ เทพมหานครประจำ� อยู่ ๑๐ คนั เพื่อให้บรกิ ารประชาชนทีม่ ารว่ มงาน ณ โรงแรมรัตนโกสินทร์ บริเวณทางเท้าดา้ นหน้าโรงแรมรตั นโกสินทร์ตงั้ ปะร�ำกองอำ� นวยการเทศกจิ กรงุ เทพมหานคร 667

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี อัฒจันทร์ถ่ายภาพของสื่อมวลชน ในระหวา่ งวนั จนั ทร์ ท่ี ๙ ถงึ วันพฤหสั บดี ที่ ๑๒ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ คณะกรรมการฝา่ ยประชาสมั พันธ์การจัดงานพระราชพธิ ีพระราชทานเพลงิ พระศพสมเด็จพระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ได้อ�ำนวยความสะดวกในการถ่ายภาพของส่ือมวลชนทงั้ ชาวไทยและชาวต่างประเทศในสถานทปี่ ระกอบพระราชพธิ ี โดยกำ� หนดจดุ ตง้ั อฒั จนั ทรถ์ า่ ยภาพจำ� นวนทง้ั สนิ้ ๑๓ จดุ ไดแ้ ก่ ทที่ า่ ราชวรดฐิตรงขา้ มประตเู ทวาภริ มย์ ๑ จดุ รมิ ถนนทา้ ยวงั ขา้ งประตวู จิ ติ รบรรจง ๑ จดุ รมิ ถนนสนามไชยขา้ งพลบั พลายกหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ๑ จุด หน้าหน่วยบัญชาการรักษาดินแดน ๑ จุด หน้าพระราชอุทยานสราญรมย์ ๑ จุด หน้าท�ำเนียบองคมนตรี ๑ จุด หน้ากระทรวงกลาโหม ๑ จุด ริมถนนราชด�ำเนินในหน้าศาลหลักเมอื ง ๑ จดุ หนา้ ศาลฎกี า ๑ จุด หน้าศาลฎกี าตรงข้ามถนนกลางสนามหลวง ๑ จุด ริมถนนกลางสนามหลวงตรงขา้ มประตทู างเขา้ พระเมรุ ๑ จดุ รมิ ถนนกลางสนามหลวงดา้ นทศิ เหนอื ๑ จดุ และรมิ ถนนหนา้ พระลานตรงข้ามประตวู เิ ศษไชยศรี ๑ จดุ แผนผังแสดงจุดต้งั อัฒจันทรข์ องส่ือมวลชน การท�ำเคร่ืองสดประดับตกแต่งพระจิตกาธาน พระจติ กาธาน เปน็ ทป่ี ระดษิ ฐานพระบรมศพหรอื พระศพทจ่ี ะถวายพระเพลงิ หรอื พระราชทานเพลงิบนพระเมรุท่ปี ระดบั ตกแตง่ ด้วยงานประณตี ศิลป์อนั มคี วามวิจติ รบรรจงยิง่ พระจติ กาธานจงึ เปน็ ท่ีรวมสรรพวชิ าชา่ งในราชส�ำนกั ถงึ ๓ แขนง คอื งานช่างแทงหยวก งานแกะสลักของอ่อน และงานประดษิ ฐ์ดอกไม้สดศิลปะการจัดท�ำเคร่ืองสดส�ำหรับการตกแต่งพระจิตกาธานล้วนมีรูปแบบและกฎเกณฑ์ในราชสำ� นักท่ียึดถือเป็นขนบธรรมเนียมประเพณีตลอดมา 668

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พธิ บี วงสรวงสง่ิ ศกั ดส์ิ ทิ ธแ์ิ ละพธิ ไี หวค้ รกู อ่ นการท�ำเครอ่ื งสดประดบั ตกแตง่ พระจติ กาธาน พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี ครง้ั นี้ คณะชา่ งทำ� เครอื่ งสดประดบั ตกแตง่ พระจติ กาธานจากสำ� นกั พระราชวงั กรมศลิ ปากร โรงเรยี นชา่ งฝมี อื ในวงั (ชาย) โรงเรยี นพระตำ� หนกั สวนกหุ ลาบ โรงเรยี นจติ รลดา และวทิ ยาลยั อาชวี ศกึ ษา ตา่ งพรอ้ มใจกนั จัดทำ� ถวาย และได้ประกอบพิธบี วงสรวงสิง่ ศกั ดส์ิ ิทธ์ิและครชู ่างกอ่ นเริม่ ปฏิบตั ิงาน ดงั น้ี ณ วันพฤหัสบดี ที่ ๕ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ ฝ่ายพัฒนาบุคลากรด้านงานช่างฝีมือ กองศิลปกรรม ส�ำนักพระราชวัง จัดพิธีบวงสรวงสงิ่ ศกั ดส์ิ ทิ ธใิ์ นพระบรมมหาราชวงั กอ่ นการท�ำเครอื่ งสดประดบั ตกแตง่ พระจติ กาธาน ณ โรงเรยี นชา่ งฝมี อื ในวงั(ชาย) พระบรมมหาราชวัง ตามขนบธรรมเนยี มประเพณีในราชส�ำนกั เพอ่ื สร้างขวญั และก�ำลงั ใจแก่ผูป้ ฏบิ ตั ิงานทกุ คนให้สามารถปฏิบตั งิ านด้วยความราบรนื่ ไม่มีอุปสรรคอันใด 669

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี นายแก้วขวัญ วัชโรทัย เลขาธกิ ารพระราชวงั ประกอบพธิ ี บวงสรวงสงิ่ ศักดิ์สทิ ธิ์ ในพระบรมมหาราชวงั เครอื่ งบวงสรวงสงั เวยประกอบดว้ ย บายศรตี น้ ๕ ชน้ั ๑ คู่ บายศรปี ากชาม ๑ คู่ กระทงขมา ๒ กระทงเหล้าขาว ๒ ขวด หมากพลูจีบ ๒ ส�ำรับ แจกนั ดอกไม้ ๑ คู่ กระถางธูป เทียนหนกั ๕ บาท ไส้ ๓๒ ๑ คู่ น้ำ� เปลา่๒ แกว้ เหลา้ ๒ แก้ว เคร่ืองคาวมี ไก่ต้ม (พร้อมเครอื่ งใน และนำ้� จม้ิ ) เป็ดพะโล้ (พรอ้ มเครื่องใน และน้ำ� จิ้ม)หัวหมตู ม้ (๔ เทา้ ๑ หาง) ปลาชอ่ นนงึ่ กงุ้ น่ึง ปูทะเลน่ึง ขา้ วสวย ข้าวเหนียวนง่ึ หมทู อด หมูต้มพร้อมนำ�้ จ้มิไขต่ ม้ ปอกเปลอื ก นำ�้ พรกิ ปลารา้ พรอ้ มผกั สด เครอ่ื งหวานมี มะตมู เชอื่ ม ทองหยบิ ทองหยอด ฝอยทอง ทองเอกจา่ มงกฎุ อาลวั วนุ้ กรอบ เสนห่ จ์ นั ทร์ ขนมชนั้ ขนมหชู า้ ง ขนมคนั หลาว ขนมตม้ แดง ขนมตม้ ขาว พรอ้ มเครอื่ งกระยาบวช ถัว่ ทอง นม เนย ขา้ วตอกและดอกไม้ ผลไม้มี กลว้ ยน�ำ้ วา้ แอปเปลิ มะพร้าวอ่อน สาล่ี ส้มโอลกู พลบั ขนนุ องนุ่ สบั ปะรด สม้ เขยี วหวาน เครอ่ื งมอื แกะสลกั ประกอบดว้ ย พมิ พท์ องเหลอื งส�ำหรบั กดมะละกอมีดแกะสลัก เครื่องประดบั พระจิตกาธานมี เฟ่ือง อุบะ ชอ่ ดอกพุด เกสร หุน่ รูปทา้ วจตโุ ลกบาลท้งั ๔ องค์ เวลา ๑๐ นาฬิกา ๔ นาที นายแกว้ ขวัญ วัชโรทยั เลขาธิการพระราชวัง ประธานพธิ ี มาถงึ มณฑลพธิ ีจุดธปู เทยี นทโี่ ตะ๊ เครือ่ งบวงสรวงสงั เวย นายบุญชัย ทองเจรญิ บัวงาม นกั จดั การงานในพระองค์ ชำ� นาญการอา่ นโองการบวงสรวงสกั การะสงิ่ ศกั ดสิ์ ทิ ธใ์ิ นพระบรมมหาราชวงั นายแกว้ ขวญั วชั โรทยั ปกั ธปู ทเ่ี ครอ่ื งบวงสรวงสังเวย พรมน้�ำพระพุทธมนตท์ ่ีเครือ่ งมอื แกะสลกั และหุน่ รปู ท้าวจตุโลกบาลท้งั ๔ องค์ เสรจ็ พิธเี วลา ๑๐ นาฬกิ า ๒๔ นาที เวลา ๑๑ นาฬกิ า นายวิริยะ สสุ ุทธิ หัวหนา้ คณะชา่ งแทงหยวกจากจงั หวัดเพชรบรุ ี พรอ้ มคณะชา่ งประมาณ ๓๐ คน ประกอบพธิ บี ูชาครูพระเพชรฉลกู รรมทหี่ อประติมากรรมต้นแบบ กรมศิลปากร เคร่ืองบูชาครูประกอบด้วยสมุดบันทึกงานสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสริ โิ สภาพณั ณวดี รปู พระเพชรฉลกู รรม รปู พระวษิ ณุ และรปู ถา่ ยนายประสม สสุ ทุ ธิ บดิ าของนายวริ ยิ ะ สสุ ทุ ธิและเป็นครชู า่ งดา้ นแทงหยวก บายศรปี ากชาม พานดอกไม้ ประกอบด้วย ดอกดาวเรือง ๙ กำ� มะลิเสียบไม้๒ กา้ น เคร่ืองคาวมี หัวหมู ไกต่ ้ม เคร่ืองหวานมี ขนมถ่ัวตดั ขนมงา ขนมตม้ แดง ขนมต้มขาว กลว้ ยบวชชีผลไม้มี กล้วยน้�ำวา้ ส้มโอ มะพรา้ ว พานขา้ วตอก ๒ พาน เหลา้ ๑ ขวด เครอื่ งมอื ชา่ งปกั บนหยวกกลว้ ย ตอก๑ มัด มดี คลอ้ งมาลยั ๑ ดา้ ม ใบเงนิ ใบนาค ใบทอง ดา้ นลา่ งหน้าโตะ๊ เครอื่ งบูชาครวู างหยวกกลว้ ย 670

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๑ นาฬิกา ๑๕ นาที นายวริ ิยะ สุสุทธิ จดุ ธูปเทียน กลา่ วค�ำบูชาครู แลว้ ปักธูปทหี่ ยวกกลว้ ยตอ่ จากนนั้ คณะชา่ งแทงหยวกจดุ ธูปบูชาครู นายวินยั บัวประดิษฐ์ ผู้วา่ ราชการจงั หวดั เพชรบรุ ี นางโสมสดุ าลียะวณิช อธิบดีกรมศิลปากร และผู้ร่วมพิธี ปักธูปที่เครื่องบูชาครู นายวินัย บัวประดิษฐ์ พรมน�้ำพระพุทธมนต์ที่โต๊ะเคร่ืองบูชาครูและคณะช่างแทงหยวกเป็นเสร็จพิธี จากน้ัน นายวิริยะ สุสุทธิ สาธิตการแทงลายจากหยวกกล้วยใหผ้ รู้ ่วมพธิ ีได้ชม นางพฒั นา เกตุกาญจโน ผู้อำ� นวยการ โรงเรียนพระต�ำหนกั สวนกุหลาบ จุดธปู เทียน ณ วันศุกร์ ท่ี ๖ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ เวลา ๙ นาฬิกา ๑๔ นาที ส�ำนักพระราชวังประกอบพิธีบวงสรวงสิ่งศักดิ์สิทธ์ิและไหว้ครูช่างเครอ่ื งสดประกอบพระจติ กาธาน โดยมตี วั แทนจากคณะครู นกั เรยี น ศษิ ยเ์ กา่ จากโรงเรยี นชา่ งฝมี อื ในวงั (ชาย)และโรงเรยี นชา่ งฝมี อื ในวงั (หญิง) โรงเรียนพระต�ำหนักสวนกหุ ลาบ โรงเรียนจิตรลดา วทิ ยาลัยอาชีวศกึ ษา๘ สถาบันจากท่ัวประเทศ และข้าราชบริพารร่วมพิธี ณ โรงโขน โรงเรียนพระต�ำหนักสวนกุหลาบ ภายในพระบรมมหาราชวงั เครอื่ งบวงสรวงสังเวยประกอบดว้ ย บายศรีต้น ๓ ช้นั ๑ คู่ บายศรีปากชาม ๑ คู่ หมากพลู นมข้นเนย น้�ำเปล่า เหล้าขาว กระถางธูป เชิงเทียนปักเทียนทอง เงิน แจกันปักดอกไม้สด เคร่ืองคาวมี หัวหมูเปด็ พะโล้ ไกต่ ม้ ปตู ม้ กงุ้ ตม้ ปลาชอ่ นนง่ึ ไขต่ ม้ หมกี่ รอบ เครอ่ื งหวานมี ขนมชน้ั ฝอยทอง เมด็ ขนนุ ทองหยอดทองหยิบ มะพร้าวแก้ว ขนมคันหลาว หูช้าง ขนมต้มแดง ขนมต้มขาว ผลไม้มี กล้วยหอม กล้วยนำ�้ ว้ามะพรา้ วอ่อน ขนุน มะม่วง สับปะรด สาลี่ สม้ แก้วมงั กร แอปเปิล เงาะ เผอื กตม้ มันตม้ พานวางเฟือ่ งอุบะประดับพระจติ กาธาน และพานวางเคร่ืองมอื ชา่ งแกะสลักเครอื่ งสด เวลา ๙ นาฬกิ า ๑๔ นาที นางพฒั นา เกตุกาญจโน ผอู้ ำ� นวยการโรงเรียนพระต�ำหนักสวนกหุ ลาบประธานในพิธี จุดธูปเทียนท่ีโต๊ะเครื่องบวงสรวงสังเวย นายบุญชัย ทองเจริญบัวงาม อ่านโองการ จบแล้วนางพัฒนา เกตุกาญจโน ปักธูปท่ีเครื่องบวงสรวงสังเวย นายบุญชัย ทองเจริญบัวงาม กล่าวน�ำค�ำถวายเครื่องสดประดับตกแต่งพระจิตกาธานบนพระเมรุของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสิรโิ สภาพัณณวดี เสรจ็ พธิ ี เวลา ๙ นาฬกิ า ๒๑ นาที 671

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี จากนั้น นายบุญชัย ทองเจริญบัวงาม ท�ำหน้าท่ีหัวหน้าผู้ดูแลการจัดท�ำเครื่องสดประดับพระจติ กาธานถวายงานพระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดีได้แบง่ กลมุ่ ชา่ งฝมี อื เพอื่ ปฏิบตั งิ าน ดงั น้ี คณะครนู กั เรียนประกอบเครอ่ื งสด การแกะสลกั ดอกพุดตาน แกะสลักจากเน้ือมะละกอดิบสีขาว ย้อมสีชมพูอ่อน (สีประจ�ำวันอังคารอันเป็นวันประสูติ) แนวคดิ ในการแกะสลกั ของออ่ นเปน็ ดอกพดุ ตาน เนอ่ื งมาจากดอกพดุ ตานที่บานประตูพระวหิ ารวดั สทุ ศั นเทพวราราม อนั เปน็ ฝพี ระหตั ถก์ ารแกะสลกั ของพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธเลศิ หลา้ นภาลยั รชั กาลท่ี ๒เปน็ ดอกไมท้ ม่ี ลี กั ษณะสอดคลอ้ งกบั พระจรยิ วตั รในสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ที่โปรดความเปน็ ไทย ตลอดจนขนบธรรมเนยี มแบบไทย ดอกพดุ ตานที่ประดษิ ฐ์ขนึ้ มที ้ังดอกบานดอกตมู และดอกแยม้ จำ� นวน ๔๕ ดอก ใบพดุ ตานแกะสลักจากเปลือกมะละกอดิบสีเขยี ว ปกั ประดบั หน้าหยวกประดิษฐานพระโกศจันทน์ นอกจากน้ี ยังมีเคร่ืองสดที่แกะสลักจากผักและผลไม้คือ ฟักทอง แกะสลักเป็นตัวอักษรพระนามพ.ร. ภายใต้พระชฎามหากฐินรัชกาลท่ี ๖ และอุณาโลมเลียนลักษณะเลข ๖ หัวเผือก แกะสลักเป็นรูปโค(ปฉี ลู ปีประสูติ) เนื้อมะละกอดิบ แกะสลกั เป็นดอกจอกซ้อนชนั้ ใชป้ ระดบั บรเิ วณหนา้ หยวกช้นั รดั เกลา้ การประดิษฐ์ดอกไม้เฟื่อง พู่ และดอกทดั หู การจัดทำ� เฟื่อง พู่ และดอกทดั หู ซงึ่ ตวั แบบส�ำหรับติดท�ำดว้ ยแผ่นปะเกน็ ฉลลุ ายด้านหลงั แบบดามด้วยลวดและโรยด้วยผงก�ำมะหย่ีสีเขียว ด้านหน้าติดกลีบดอกบานไม่รู้โรย ยกดอกติดด้วยเมล็ดธัญพืช เช่นเมล็ดขา้ วโพด ขา้ วเปลือก ถ่วั เขียว และปกี แมลงทบั การประดษิ ฐด์ อกไมด้ ้วยกลีบกลว้ ยไม้และดอกพทุ ธชาด ดอกไมป้ ระดษิ ฐด์ ว้ ยกลบี ดอกกลว้ ยไม้ มจี ำ� นวน ๑๒๐ ดอก เรม่ิ จากพนั กา้ นเกสรดว้ ยสำ� ลี พน่ ดว้ ยสีอะครลิ ิกสีชมพู ไล่โทนสจี ากชมพูออ่ นไปหาชมพูเข้ม ทิ้งไว้ใหส้ แี หง้ ตดิ ดว้ ยเม็ดแกว้ เจียระไนเสน้ ผา่ ศนู ยก์ ลาง 672

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี๔ มิลลิเมตร นำ� เกสรพันโดยรอบกา้ นเกสร ร้อยแกว้ เจยี ระไนขนาด ๓ และ ๕ มิลลิเมตร ดว้ ยเสน้ ลวด ปลายสดุ ของเส้นเกสรแก้วเจียระไนแตล่ ะเส้นใช้เมด็ แก้วเจยี ระไนขนาด ๕ มิลลิเมตร จ�ำนวน ๑ เมด็ ถัดมาร้อยด้วยเม็ดแก้วเจยี ระไน ๑ เสน้ จะมีแกว้ เจียระไนทั้งหมด ๑๒ เมด็ ดอกไม้หน่งึ ดอกใชเ้ กสรแก้วเจยี ระไน ๗ เสน้ เมือ่นบั รวมแก้วเจยี ระไนขนาด ๔ มิลลิเมตร ท่ีก้านเกสร รวมเปน็ จำ� นวนทง้ั หมด ๘๕ เมด็ เทา่ กบั พระชันษาของสมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สิรโิ สภาพัณณวดี ที่มีพระชนั ษา ๘๕ ปี การเข้ากลีบดอกไม้ประดิษฐ์ เตรียมสีผสมอาหารสีชมพู น�ำ เจ้าหนา้ ท่ีเข้ากลีบดอกไมป้ ระดิษฐ์ดอกกล้วยไม้สีขาวมาดูดสีชมพู แล้วแยกกลีบกล้วยไม้ออกเป็นส่วนเพ่ือเตรียมเขา้ กลีบดอกไม้ตามแบบที่ก�ำหนด โดยถดั จากสว่ นเกสรเปน็ กลีบดอกกล้วยไม้สีชมพูล้อมเป็นแนวรัศมีทรงกลม กลีบดอกไม้แต่ละกลีบเปรยี บเสมอื นขา้ ราชบรพิ าร ขา้ ราชสำ� นกั และประชาชนชาวไทยทนี่ อ้ มใจร่วมส่งเสด็จสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี อน่ึง ดอกไม้ประดิษฐ์นี้ช่างดอกไม้ได้ร่วมกันขนามนามว่า“ชมพูเพชรรัตน์” การประดิษฐด์ อกพุทธชาด เป็นดอกไม้ท่ีสร้างสรรค์ขึ้นตามบทเห่กล่อมพระบรรทมพระราชนพิ นธใ์ นพระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั ประดษิ ฐจ์ ากแกน่ โสน นำ� มาประกอบเปน็ ชอ่ ดอกไมม้ เี กสรทปี่ ระดบั ดว้ ยแกว้ เจยี ระไนดจุ ดง่ั เพชร ปกั ประดบั กบั ดอกไมป้ ระดษิ ฐส์ ชี มพปู ระกอบเปน็ พมุ่ ดอกไม้ท่สี ร้างสรรค์จากชา่ งฝมี ือทวั่ ประเทศ หุ่นทา้ วจตุโลกบาล ใช้ไม้ทองหลางแกะสลักเป็นโครงสร้าง จากน้ันใช้ขี้เลื่อยผสมกาวปั้นข้ึนรูป หุ่นท้าวจตุโลกบาลทัง้ ๔ องค์ เขียนลวดลายดว้ ยสีและประดับกระจก น�ำมาประดบั ตกแต่งแบกฐานพระโกศจนั ทน์ที่บรเิ วณชนั้ปากฐานเรอื นไฟพระจิตกาธานทงั้ ๔ ทศิ มีลักษณะดังนี้ ท้าวธตรฐ ผู้รักษาทิศตะวันออก พระหตั ถท์ รงถอื พระขรรค์ ทา้ ววริ ฬุ หก (พระยม) ผรู้ ักษาทศิ ใต้ พระหตั ถ์ทรงถอื หอก ทา้ ววริ ูปักษ์ ผูร้ กั ษาทิศตะวันตก พระหตั ถท์ รงถอื คนั ศรนาค ทา้ วกเุ วร (ทา้ วเวสสวุ ณั ) ผู้รักษาทิศเหนือ พระหัตถ์ทรงถอื กระบอง เทพท้ัง ๔ ท่สี รา้ งขึน้ ประดับทฐี่ านพระโกศจนั ทนเ์ ปรยี บเสมอื นด่ังเทพอารกั ษ์ รว่ มส่งเสด็จสมเด็จพระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สสู่ รวงสวรรค์ ท้ังน้ีเคร่ืองสดประเภทแทงหยวกและแกะสลัก นายวิริยะ สุสุทธิ ช่างแทงหยวกพื้นบ้านจังหวัดเพชรบุรแี ละคณะเป็นผู้รบั ผิดชอบการปฏิบตั ิงาน เครือ่ งสดประเภทการร้อยกรองดอกไม้ (ตาข่ายดอกไมส้ ด)คุณเพ็ญศรี เขยี วมสี ่วน หวั หน้าแผนกพระราชฐานชนั้ ใน ส�ำนกั พระราชวัง เป็นผ้รู ับผิดชอบ เครอ่ื งสดประดับพระจติ กาธาน นายบุญชยั ทองเจรญิ บัวงาม ควบคุมการปฏบิ ตั งิ าน 673

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ วนั อาทิตย์ ที่ ๘ เมษายน พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ เวลา ๒๑ นาฬิกา คณะชา่ งจดั ทำ� เครื่องสดประดับพระจิตกาธาน ได้น�ำเครื่องสดมาประดับตกแต่งพระจิตกาธานซึ่งมีลักษณะเป็นทรงบุษบก มีช้ันเรือนยอดลดหลั่น ๗ ชนั้ เรยี กว่า “รัดเกลา้ ” การประดับตกแต่งชั้นรัดเกล้า ๗ ช้ัน หรือสัปตปฎล ประดับตาข่ายดอกไม้สด ช้ันที่ ๑ ถักด้วยดอกมะลสิ ดลายสก่ี า้ นสดี่ อกประดบั ดอกเขม็ สแี ดง ตรงมมุ ตดิ พกู่ ลน่ิ ทงั้ ๔ มมุ ชน้ั ที่ ๒ ถงึ ชน้ั ท่ี ๗ ถกั ดว้ ยดอกรกัลายสีก่ า้ นส่ดี อก ตดิ เลือ่ มสที องทุกชนั้ ตรงกลางเพดานประดบั ดว้ ยพวงกลางดอกไมส้ ด ๑ พวง ทุกเส้นขอบของแตล่ ะช้ันรดั เกล้าประดบั ดว้ ยหยวก (หยวกหนบี ) รดั ด้วยกระจังติดกลบี ดอกบานไม่รโู้ รยยอ้ มสีชมพู สว่ นยอดพระจิตกาธานประดบั พมุ่ บานไมร่ โู้ รยสชี มพขู นาด ๑๐ นวิ้ ตง้ั อยู่บนพานกะไหลท่ อง เสาพระจติ กาธานประดบั มา่ นแหวกถกั ดว้ ยดอกมะลลิ ายสกี่ า้ นสดี่ อก รดั ดว้ ยมาลยั รดั มา่ นตรงกลางเสา ชนั้ รดั เอวทปี่ ระดษิ ฐานพระโกศจนั ทนป์ ระดบั ดว้ ยลายกลบี บวั ซอ้ นชนั้ ลายฟนั ปลา และลายบวั เกสรประดับหน้าหยวกด้วยมะละกอดบิ กดพมิ พ์ลายดอกจอกซ้อนชัน้ บรเิ วณด้านหน้าประดบั ด้วยอกั ษรพระนามพ.ร. ภายใตพ้ ระชฎามหากฐินรัชกาลท่ี ๖ และอุณาโลมเลียนลักษณะเลข ๖ แกะสลักดว้ ยฟกั ทองสาบดว้ ยกระดาษทององั กฤษสนี ำ้� เงนิ ประดษิ ฐานเหนอื โคแกะสลกั ดว้ ยหวั เผอื ก ดา้ นขา้ งประดบั ดอกพดุ ตานแกะสลกัจากมะละกอดิบสีขาวย้อมสชี มพอู ่อน ประดบั ดว้ ยใบแกะสลักจากเปลอื กมะละกอดิบ ชนั้ เรอื นไฟประดบั ดว้ ยหยวกปากฐาน (หยวกหนบี ) ลายฟนั หา้ สาบดว้ ยกระดาษทององั กฤษ ประดบัหน้าหยวกด้วยมะละกอกดพิมพ์ลายเกร็ดซ้อนชั้น บริเวณด้านล่างของเรือนไฟ (ปากฐานเขียง) ประดับด้วยเฟอ่ื งประดษิ ฐจ์ ากแผน่ ประเกน็ หนงั เทยี มฉลลุ าย ดา้ นหนา้ ตดิ กลบี ดอกบานไมร่ โู้ รย ยกดอกตดิ ดว้ ยเมลด็ ธญั พชืได้แก่ ข้าวโพด เมล็ดข้าวเปลอื ก ข้าวเหนียวขาว เมลด็ ถัว่ เขียว และปกี แมลงทบั ดา้ นหลังแบบดามดว้ ยลวดโรยด้วยผงก�ำมะหย่สี ีเขยี ว ทีพ่ ้ืนฐานรองพระโกศจนั ทน์ประดับดว้ ยหุ่นท้าวจตุโลกบาลท้ังส่ี แกะด้วยไมท้ องหลาง ลงพนื้ เขยี นสปี ระดับกระจกและเลือ่ ม พน้ื พระจติ กาธานประดบั ดว้ ยดอกไมส้ ชี มพูเกสรแกว้ เจียระไนสีขาว และดอกพทุ ธชาดประดษิ ฐ์จากแกน่ โสน ประกอบกันเป็นพมุ่ วางไวท้ ง้ั สมี่ มุ และวางฉตั รดอกไมส้ ด ๕ ชนั้ ๔ ตน้ ตน้ ละมมุ ถกั ดว้ ยดอกมะลสิ ดลายสก่ี า้ นสี่ดอก อนึ่ง ในเวลาค�่ำ เมื่อเสร็จการพระราชกุศลออกพระเมรุแล้ว สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารีเสด็จพระราชด�ำเนินเข้าสู่พระราชฐานชั้นใน ทรงร้อยกรองตาข่ายเคร่ืองสดช้ันบนสุดของเรือนยอด เจ้าหนา้ ทฝี่ า่ ยในถกั ตาขา่ ยดอกมะลสิ ดพระจติ กาธาน และประทบั เปน็ ประธานอำ� นวยการจดั ทำ� เครอื่ งสดประดบั พระเมรุ ประทบั แรม ณ พระตำ� หนกัสมเดจ็ พระศรีสวรินทิรา บรมราชเทวี พระพนั วัสสาอัยยิกาเจ้า ในพระบรมมหาราชวงั 674

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีคณะช่างกำ� ลงั ตกแตง่ เครื่องสดประดับพระจติ กาธาน พระจติ กาธานทป่ี ระดบั เคร่ืองสดเรียบร้อยแล้ว 675

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีการทรงบ�ำเพ็ญพระราชกุศลออกพระเมรุ ณ วันอาทิตย์ ที่ ๘ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ ณ พระทน่ี ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวงั เจา้ พนกั งานฝา่ ยราชปู โภค ฝา่ ยสนมพลเรอื นฝา่ ยพธิ กี าร ฝา่ ยตำ� รวจวงั ฝา่ ยพระบรมมหาราชวงั ฝา่ ยศภุ รตั เจา้ หนา้ ทก่ี รมการศาสนา รว่ มกนั ตงั้ แตง่ ภายในพระท่นี ั่งดุสิตมหาปราสาท และพระลานรอบพระที่นงั่ ดุสติ มหาปราสาทไว้พร้อม ดังนี้ เจ้าพนักงานเตรยี มการตัง้ แต่งและตรวจความเรยี บรอ้ ย การตง้ั แตง่ ภายในพระท่นี ่งั ดสุ ติ มหาปราสาท การต้ังแต่งภายในพระท่ีน่ังดุสิตมหาปราสาท เหมือนเช่นงานพระราชพิธีทรงบำ� เพ็ญพระราชกุศลสตมวาร (๑๐๐ วัน) ส่วนที่ต่างกันคือ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เจ้าพนักงานจัดสัปตปฎลเศวตฉัตรกางกั้นพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระราชทานเป็นเครื่องเพ่ิมเติมพระเกียรติยศพร้อมเปล่ียนเคร่ืองสูงทองแผ่ลวดเป็นเครื่องสูงหักทองขวาง และจัดเครื่องพระอิสริยยศราชูปโภคตามพระเกยี รตยิ ศท่พี ระราชทานเพิ่มเติมไว้พรอ้ มสรรพ ทห่ี นา้ พระแทน่ สวุ รรณเบญจดลภายใตส้ ปั ตปฎลเศวตฉตั ร ซง่ึ ประดษิ ฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ดา้ นขวาของพระแทน่ ทรงกราบสำ� หรบัพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ทอดพระแท่นทรงกราบเพ่มิ อกี ๑ ท่ี และทีห่ นา้ พระแท่นราชบลั ลงั กป์ ระดบั มกุ ภายใตพ้ ระนพปฎลมหาเศวตฉตั รซงึ่ ประดษิ ฐานพระพทุ ธรปู ประจ�ำพระชนมวารสมเดจ็พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี ทพ่ี ุทธบัลลังกล์ อ้ มดว้ ยมาลัยซีกดอกไมส้ ดสขี าวสลับชมพู ด้านซ้ายของพระแท่นทรงกราบส�ำหรับพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทอดพระแทน่ ทรงกราบเพ่มิ อีก ๑ ที่ 676

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระราชอาสน์สำ� หรับพระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พร้อมโตะ๊ วางเทียนดหู นงั สือเทศน์ โตะ๊ ทอดเครอ่ื งทรงธรรม และ พระเกา้ อสี้ ำ� หรับสมเด็จพระเทพ รัตนราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจักรสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกุมารี ในการน้ีทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชด�ำเนินทรงปฏิบัติแทนพระองค์ในการพระราชกุศลออกพระเมรุเจ้าพนักงานต้ังพระเก้าอ่้ี ถัดจากพระราชอาสน์พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เยื้องไปทางเบ้ืองขวา ในมุขด้านทิศใต้ เบื้องหน้าพระราชอาสน์พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชตง้ั โตะ๊ เตยี้ จำ� หลกั ลายปดิ ทองวางเทยี นดหู นงั สอื เทศน์ ๑ ชดุ และตง้ั โตะ๊ จ�ำหลกั ลายปดิ ทองทอดเครอื่ งนมสั การเครอ่ื งหา้ สำ� หรบั ทรงธรรม ๑ เครอื่ ง ประกอบดว้ ยธปู เทยี น พมุ่ ดอกมะลิ พานดอกจ�ำปี และแจกนั ชอ่ ดอกมะลิ ทอ่ี าสนส์ งฆช์ ดิ ผนงั ดา้ นเหนอื ของมขุ ดา้ นทศิ ตะวนั ออกต้นอาสน์สงฆ์ตั้งธรรมาสน์ บนอาสน์สงฆ์วางพานพระมหากฐินรองรบั พระภษู าโยง ตงั้ อาสนะ พรอ้ มแทน่ สำ� หรบั วางพดั ยศ พดั รองส�ำหรับสมเด็จพระราชาคณะจ�ำนวน ๕ ท่ี และพระสงฆ์นอกนั้นจ�ำนวน ๗ ท่ี รวมจำ� นวน ๑๒ ท่ี ส่วนอาสน์สงฆ์ชดิ ผนงั ดา้ นตะวนัออกของมุขด้านทิศเหนือตั้งอาสนะพร้อมแท่นสำ� หรับวางพัดยศพดั รอง จำ� นวน ๑๙ ท่ี การตกแต่งดอกไม้สดท่ีกรอบพระฉายาลักษณ์ แจกัน ธรรมาสน์ และการต้งั แตง่ ท่อี าสน์สงฆ์ดอกไม้ท่ีฐานพระแท่นพระนพปฎลมหาเศวตฉัตร ฐานพระแท่น มขุ ด้านทิศตะวนั ออกสุวรรณเบญจดล ฐานพระแท่นราชบรรจถรณ์ ฐานธรรมาสน์ฐานแทน่ พระพธิ ธี รรม และมมุ ระหวา่ งมขุ ทกุ ดา้ น เนน้ สขี าวสลบั สีชมพอู อ่ น ระเบียงมุขด้านทิศตะวนั ออก จัดเป็นที่นั่งพักส�ำหรับพระสงฆ์รอเข้าแสดงพระธรรมเทศนา สวดอนุโมทนาพระธรรมเทศนา ศราทธพรตและสดับปกรณ์ ด้านเหนือริมราวระเบียงตั้งโต๊ะวางพัดรองที่ระลึกงานพระราชกุศลออกพระเมรุพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี จ�ำนวน ๑๓๗ เล่ม ในจ�ำนวนน้ีเป็นพัดรองที่ระลึก 677

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีส�ำหรับถวายบรรพชิตจีนนิกาย ๑๐ เล่ม และบรรพชิตอนัมนิกาย ๑๐ เล่ม ถัดจากพัดรองที่ระลึก จัดวางเคร่ืองบูชากัณฑ์เทศน์ ๓ ตะลุ่มประกอบด้วย ตะลุ่มวางเครื่องบูชาพระรัตนตรัยเป็นตะลุ่มธูปเทียนพนม ๑ชดุ และแจกนั ประดับดอกไมส้ ดสีชมพสู ลบั ขาว ๑ คู่ ตะลุม่ วางเคร่ืองกระบะมุกประดบั อักษรพระนาม พ.ร.ชุดนำ้� ชากีญ๋ วนถมพ้ืนสีชมพลู ายดอกไม้สขี าว และตะลุ่มวางโคมไฟระบบสมั ผัส แทน่ ปากกาหินออ่ น ผ้าไตรย่าม และผ้ากราบท่ีระลึกงานพระราชกุศลออกพระเมรุพระศพ พร้อมปัจจัยเป็นใบปวารณา ๓,๐๐๐ บาทถัดจากเคร่ืองบูชากัณฑ์เทศน์ วางผ้าไตร ย่าม และผ้ากราบท่ีระลึกงานพระราชกุศลออกพระเมรุพระศพพร้อมใบปวารณาชุดละ ๑,๐๐๐ บาท ส�ำหรับพระสงฆเ์ จรญิ พระธรรมเทศนา ศราทธพรต ๓๐ ชุด ผ้าไตร ย่ามและผา้ กราบ พรอ้ มใบปวารณาชุดละ ๖๐๐ บาท ส�ำหรบั พระสงฆ์ และบรรพชติ จีนนกิ าย บรรพชติ อนมั นกิ ายท่จี ะสวดมาตกิ าและสดับปกรณ์จ�ำนวน ๓๒ ชดุ นอกนัน้ จดั วางไวท้ ่ีปะร�ำขา้ งพระท่นี ั่งดสุ ติ มหาปราสาทดา้ นทิศตะวนั ตกเฉียงเหนอื ส�ำหรบั พระสงฆ์สดับปกรณ์จ�ำนวน ๗๔ ชดุเครอื่ งไทยธรรมบชู ากณั ฑ์เทศน์และชดุ ผา้ ไตรถวายพระสงฆ์พดั รองทรี่ ะลกึ ชุดผา้ ไตรพร้อมย่าม ผ้ากราบ และใบปวารณา 678

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี การถ่ายทอดเผยแพร่พระราชพธิ ีทรงบำ� เพ็ญพระราชกุศลออกพระเมรุ โทรทัศน์รวมการเฉพาะกิจแห่งประเทศไทยตั้งกล้องบันทึกภาพวีดิทัศน์ส�ำหรับการถ่ายทอดสดไว้ภายในพระทน่ี ่ังดสุ ิตมหาปราสาท ๓ จุด คือ ทีพ่ ระทวารดา้ นตะวันตกมขุ ดา้ นทศิ เหนือ พระทวารด้านเหนือมุขด้านทิศตะวันออกเป็นกล้องแบบมีช่างภาพควบคุมอยู่ประจำ� กล้อง และที่มุมพระที่น่ังเชื่อมระหว่างมุขด้านทิศตะวันตกกับมุขด้านทิศเหนือติดตั้งกล้องบันทึกภาพที่ควบคุมการบันทึกด้วยเครื่องคอมพิวเตอร์อยู่ด้านนอกพระที่นง่ั ทพี่ ระลานพระทนี่ ง่ั ดสุ ิตมหาปราสาทด้านทิศตะวนั ตก ทิศเหนือ และทิศตะวันออก และดา้ นหนา้ ประตกู ำ� แพงแกว้ ขา้ งพระทน่ี งั่ ราชกรณั ยสภา ตง้ั กลอ้ งบนั ทกึ ภาพวดี ทิ ศั นส์ �ำหรบั การถา่ ยทอดสดพรอ้ มไมโครโฟนขนาดใหญ่ไว้เป็นระยะ นอกก�ำแพงแก้วพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาทด้านทิศเหนือ จอดรถควบคุมและถา่ ยทอดสญั ญาณโทรทศั น์ ที่ด้านหลังพระแท่นราชบรรจถรณ์ประดับมุก ติดต้ังเคร่ืองควบคุมเสียงและบันทึกเสียงของกรมประชาสมั พนั ธ์ เพอื่ ถา่ ยทอดสดทางสถานวี ทิ ยกุ ระจายเสยี งแหง่ ประเทศไทย และการกระจายเสยี งในพระทนี่ งั่และบริเวณโดยรอบ ผู้บรรยายระหว่างการถ่ายทอดสดต้งั ศูนยท์ ี่มณฑลพธิ ี ณ ท้องสนามหลวง ณ พระลานพระท่ีน่ังดสุ ิตมหาปราสาท บริเวณพระลานพระท่ีน่ังดุสิตมหาปราสาท ตั้งปะรำ� และเก้าอี้เหมือนเม่ือเช่นงานพระราชพิธีทรงบ�ำเพ็ญพระราชกุศลสตมวาร (๑๐๐ วัน) ที่พระลานด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือตั้งปะรำ� ส�ำหรับพระสงฆ์สดับปกรณ์เท่าพระชันษาสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี อาสน์สงฆ์หนั หนา้ ไปทางทศิ เหนอื ทหี่ นา้ อาสนส์ งฆต์ งั้ โตะ๊ ปผู า้ ขาวสำ� หรบั พระสงฆส์ ดบั ปกรณ์ ถดั ไปทางเหนอื ปพู รมแดงตง้ั พระเกา้ อ้ี ๒ ที่ พรอ้ มโตะ๊ สำ� หรบั พระราชวงศป์ ฏบิ ตั แิ ทนพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชในการสดับปกรณ์ พระลานดา้ นทิศตะวนั ออกเฉยี งเหนือ ตัง้ เกา้ อี้สงฆส์ ำ� หรับบรรพชติ จีน และบรรพชติ ญวนน่ังพักรอเพ่ือข้ึนบนพระที่นั่งไปรับพระราชทานพัดรองที่ระลึก และสดับปกรณ์ ที่มุขกระสันพระท่ีนั่งพมิ านรตั ยา และพระลานพระทน่ี งั่ ดสุ ติ มหาปราสาทดา้ นทศิ ตะวนั ออกเฉยี งใต้ ระหวา่ งลาดพระบาท ตง้ั ปะร�ำส�ำหรับพระราชวงศ์ พระประยูรญาติ ขา้ ราชบริพารจากส�ำนักพระราชวงั ส�ำนกั ราชเลขาธกิ าร วังรืน่ ฤดี และสตรีผ้มู ตี �ำแหน่งเฝา้ ฯ ทพี่ ระลานดา้ นทิศตะวันตกเฉียงใต้ ตัง้ ปะร�ำส�ำหรบั กองทหารเกยี รตยิ ศพระศพปะรำ� สำ� หรับพระสงฆ์ ณ พระลานพระทน่ี ั่งดสุ ิตมหาปราสาท ชดุ ผา้ ไตรพร้อมย่าม ผา้ กราบ และปัจจยั 679

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระท่ีนง่ั ดุสิตมหาปราสาท ผู้มีต�ำแหน่งเฝา้ ทลู ละอองพระบาท ณ มุขด้านทิศเหนือพระท่ีนง่ั ดสุ ติ มหาปราสาท ผู้มีตำ� แหน่งเฝา้ ทลู ละอองพระบาท ผมู้ ตี �ำแหน่งเฝา้ ทูลละอองพระบาทณ พระลานพระท่ีน่ังดสุ ิตมหาปราสาท ณ พระลานพระทนี่ ่งั ดุสติ มหาปราสาท ดา้ นทศิ เหนอื ดา้ นทศิ ตะวันออกเฉยี งใต้ เวลา ๑๕ นาฬกิ า พระสงฆ์ และผู้มาเฝ้าทูลละอองธุลพี ระบาท มาถึงยงั พระทน่ี ่ังดุสิตมหาปราสาทเจ้าพนักงานนิมนต์ และเชิญน่ังยังที่น่ังตามต�ำแหน่งเฝ้าฯ ดังน้ี พระบรมวงศานุวงศ์เฝ้าฯ บนพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทมุขด้านทิศใต้ นายกรัฐมนตรี ประธานสภาผู้แทนราษฎร ประธานศาลฎีกา ประธานวุฒิสภาประธานองคมนตรี องคมนตรี รัฐมนตรี ข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ฝ่ายทหาร ต�ำรวจ พลเรือน ตุลาการ อัยการเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทบนพระท่ีน่ังดุสิตมหาปราสาทมขุ ดา้ นทศิ เหนอื นอกนน้ั เฝา้ ฯทป่ี ะรำ� พระลานพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาทด้านทิศเหนือ สตรีผู้มีต�ำแหน่งเฝ้าฯ ที่มุขกระสันพระท่ีนั่งพิมานรัตยา เวลา ๑๖ นาฬิกา ๑๖ นาที พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าอทิตยาทรกิติคุณ เสด็จถึงพระบรมมหาราชวงั เสดจ็ เขา้ ทางประตกู ำ� แพงแกว้ข้างพระที่น่ังราชกรัณยสภา เข้าสู่พระท่ีนั่งราชกรัณยสภา พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จ้าอทิตยาทรกิติคณุ เสดจ็ ถึงพระท่ีน่ังดสุ ิตมหาปราสาท 680

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๖ นาฬกิ า ๔๔ นาที ทีห่ นา้ อาคารสำ� นักราชเลขาธิการ กองทหารเกียรติยศพระบาทสมเดจ็พระเจ้าอยู่หัว พร้อมแตรวงและธงประจ�ำกอง ตั้งแถวผินหน้าไปทางพระที่น่ังจักรีมหาปราสาท ท่ีพระลานพระท่ีนง่ั ดสุ ิตมหาปราสาทดา้ นทศิ เหนือ กองทหารเกยี รตยิ ศพระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ ีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี พรอ้ มแตรวงและธงประจำ� กอง ตงั้ แถวผนิ หนา้ สพู่ ระทน่ี งั่ ดสุ ติ มหาปราสาท ตน้ แถวกองทหารเกยี รตยิ ศพระศพ เป็นแถวของชาวพนกั งานประโคม ทห่ี น้าพระท่ีน่ังจกั รมี หาปราสาท กองทหารรกั ษาการณพ์ ระบรมมหาราชวังพรอ้ มธงชัยเฉลิมพล ต้งั แถวสมเด็จพระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟ้าจุฬาภรณวลยั ลกั ษณ์ อคั รราชกมุ ารี พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลีเสดจ็ ถงึ พระท่ีน่ังดุสติ มหาปราสาท พระวรราชาทินดั ดามาตุ เสดจ็ ถงึ พระท่ีนั่งดุสติ มหาปราสาทกองทหารเกยี รตยิ ศพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั กองทหารเกยี รติยศพระศพ ตง้ั แถวหนา้ อาคารส�ำนักราชเลขาธิการ ตั้งแถวท่ีพระลานพระที่นง่ั ดสุ ติ มหาปราสาทดา้ นทศิ เหนอื เวลา ๑๖ นาฬิกา ๕๗ นาที พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจา้ โสมสวลี พระวรราชาทนิ ดั ดามาตุ เสดจ็ถงึ พระบรมมหาราชวงั เสดจ็ เขา้ สพู่ ระทน่ี งั่ ดสุ ติ มหาปราสาท ทางประตกู ำ� แพงแกว้ ขา้ งพระทน่ี ง่ั ราชกรณั ยสภาเขา้ ส่พู ระทนี่ ัง่ ราชกรัณยสภา 681

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๗ นาฬิกา ๑๑ นาที สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจา้ ฟ้าจฬุ าภรณวลยั ลกั ษณ์ อคั รราชกุมารี เสด็จถงึ พระบรมมหาราชวงั เสดจ็ เขา้ สพู่ ระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาททางประตกู �ำแพงแกว้ ขา้ งพระทนี่ งั่ ราชกรณั ยสภาเสดจ็ ขน้ึ สมู่ ขุ กระสนั พระทน่ี ง่ั พมิ านรตั ยา เสดจ็ ออกพระทนี่ ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาท พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้โสมสวลี พระวรราชาทินัดดามาตุ และพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าอทิตยาทรกิติคุณ ตามเสด็จสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี ทรงกราบพระศพ ทรงกราบพระพุทธรูปประจ�ำพระชนมวาร และถวายความเคารพพระราชอาสน์ แล้วประทับพระเก้าอที้ ม่ี ขุ ด้านทศิ ใต้ เจ้าหน้าที่กรมการศาสนานิมนต์สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ วัดปากน�้ำ ท่ีจะถวายพระธรรมเทศนา และพระสงฆ์ ๓๐ รปู ทจี่ ะสวดศราทธพรต และสดบั ปกรณ์ ขนึ้ สพู่ ระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาททางบนั ไดมขุด้านทิศตะวันออก ๑๑ รปู มขุ ดา้ นทศิ เหนือ ๑๙ รูป มี สมเดจ็ พระมหามุนวี งศ์ วัดราชบพิธสถติ มหาสมี ารามสมเด็จพระวันรัต วัดบวรนิเวศวิหาร สมเด็จพระธีรญาณมุนี วัดเทพศิรินทราวาส สมเด็จพระพุทธชินวงศ์วดั พชิ ยญาตกิ าราม พระพรหมเวที วดั ไตรมติ รวทิ ยาราม พระพรหมวชริ ญาณ วดั ยานนาวา พระพรหมเมธาจารย์วดั บรุ ณศริ มิ าตยาราม พระวสิ ทุ ธวิ งศาจารย์ วดั ปากนำ้� พระธรรมวโรดม วดั ทนิ กรนมิ ติ นนทบรุ ี พระพทุ ธวรญาณวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม พระพรหมเมธี วัดสัมพันธวงศ์ พระพรหมมุนี วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามพระพรหมดลิ ก วดั สามพระยา พระธรรมกิตติวงศ์ วัดราชโอรสาราม พระธรรมกิตติมุนี วดั เฉลิมพระเกียรตินนทบุรี พระธรรมเจดีย์ วัดกัลยาณมิตร พระธรรมปริยัติเวที วัดพระปฐมเจดีย์ นครปฐม พระธรรมปิฎกวดั พระพทุ ธบาท สระบรุ ี พระธรรมโกศาจารย์ วดั ประยรุ วงศาวาส พระธรรมวราภรณ์ วัดเครอื วัลย์ พระธรรมรตั นากร วดั ปากน้ำ� พระธรรมสุธี วัดมหาธาตยุ ุวราชรังสฤษฎ์ิ พระธรรมบัณฑิต วัดพระราม ๙ กาญจนาภเิ ษกพระธรรมธีรราชมหามนุ ี วดั ระฆังโฆสิตาราม พระธรรมธชั มุนี วัดปทมุ วนาราม พระธรรมสิทธเิ วที วัดสังเวชวิศยาราม พระธรรมคุณาภรณ์ วัดปทุมคงคา พระธรรมภาวนาวิกรม วัดไตรมิตรวิทยาราม พระราชพุทธมิ ุนีวดั บวรนเิ วศวหิ าร และพระสิรวิ ัฒโนดม วดั ราชบพิธสถติ มหาสมี าราม จากนนั้ เจา้ หนา้ ทกี่ รมการศาสนานมิ นตพ์ ระสงฆท์ จ่ี ะสวดมาตกิ า สดบั ปกรณเ์ ทา่ พระชนั ษา ๘๖ รปูนงั่ ทอี่ าสนส์ งฆใ์ นปะรำ� ทพี่ ระลานพระทนี่ ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาทดา้ นทศิ ตะวนั ตกเฉยี งเหนอื บรรพชติ จนี นกิ าย ๑๐รปู บรรพชติ อนมั นกิ าย ๑๐ รปู นงั่ ทเี่ กา้ อี้ ณ พระลานพระทน่ี ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาทดา้ นทศิ ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื พระสงฆ์ ๘๖ รปู มี พระธรรมไตรโลกาจารย์ วดั ราชประดษิ ฐสถติ มหาสมี าราม พระธรรมราชานวุ ตั รวัดพระแก้ว เชียงราย พระเทพปริยัติมุนี วัดทองนพคุณ พระเทพกิตติโมลี วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามพระเทพสมทุ รโมลี วดั เพชรสมทุ ร สมทุ รสงคราม พระเทพเมธี วดั อรณุ ราชวราราม พระเทพสธุ ี วดั ไตรธรรมารามสุราษฎร์ธานี พระเทพวินยาภรณ์ วัดมหาธาตุ นครศรีธรรมราช พระเทพวิริยาภรณ์ วัดหัวล�ำโพงพระเทพคณุ าภรณ์ วัดเทวราชกุญชร พระเทพรัตนากร วดั พนญั เชญิ พระนครศรีอยธุ ยา พระเทพมงคลญาณวดั บวรมงคล พระเทพรตั นสธุ ี วดั เขยี นเขต ปทมุ ธานี พระราชวชริ โสภณ วดั วชริ ธรรมสาธติ พระราชปญั ญาเวทีวดั ตากฟา้ นครสวรรค์ พระราชสทิ ธโิ กศล วดั อนงคาราม พระราชมนุ ี วดั เทพศริ นิ ทราวาส พระราชปญั ญาโสภณวดั สระเกศ พระราชจรยิ าภรณ์ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม พระราชสารเวที วดั สมั พนั ธวงศ์ พระมหาปกรณ์วัดชนะสงคราม พระครูอรุณธรรมานุวัตร วัดอรุณราชวราราม พระครูไพศาลพิพัฒนาทรวดั เสนาสนาราม พระนครศรอี ยุธยา พระราชวรมุนี วดั สังเวชวิศยาราม พระราชพุทธิวราภรณ์ วัดกวศิ รารามลพบรุ ี พระราชวรเมธาจารย์ วัดโบสถ์ ปทุมธานี พระราชวริ ยิ าลงั การ วัดไร่ขงิ นครปฐม พระราชธรี สารมุนี 682

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีวดั พระศรมี หาธาตุ พระโสภณธรรมเมธี วดั สวุ รรณครี ี พระวมิ ลสตุ าภรณ์ วดั พกิ ลุ ทอง สงิ หบ์ รุ ี พระชลญาณมนุ ีวดั อทุ กเขปสมี าราม ชลบรุ ี พระพทุ ธมนตว์ ราจารย์ วดั สทุ ศั นเทพวราราม พระนภิ ากรกติ ตพิ ลิ าส วดั ตรที ศเทพพระพิศิษฏ์ิพัฒนพิธาน วัดหนองหอย ราชบุรี พระอาทรปริยัติกิจ วัดเทพลีลา พระพิพัฒนกิจวิธานวดั วชริ ธรรมสาธิต พระปริยตั สิ ารคณุ วัดบรมนิวาส พระพศิ าลวหิ ารกจิ วัดหน้าพระเมรุ พระนครศรีอยธุ ยาพระพศิ าลประชานาถ วดั สทุ ธาราม พระวนิ ยั เวที วดั เสนาสนาราม พระนครศรอี ยธุ ยา พระวนิ ยั สธุ ี วดั ธาตทุ องพระสิทธิพฒั นาภรณ์ วดั ไชโย อ่างทอง พระสทิ ธพิ ฒั นาทร วัดทรงธรรม สมุทรปราการ พระบวรรงั ษี วัดระฆงัโฆสติ าราม พระปญั ญารตั นาภรณ์ วดั ศรเี อย่ี ม พระโสภณพฒั นากร วดั บางพลใี หญ่ สมทุ รปราการ พระพธิ ธี รรมวัดสทุ ัศนเทพวราราม ๔ รูป พระพิธีธรรม วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม ๔ รูป พระพิธีธรรม วดั จักรวรรดิราชาวาส ๔ รูป พระพธิ ีธรรม วดั ระฆงั โฆสติ าราม ๔ รูป พระพิธีธรรม วดั มหาธาตยุ วุ ราชรงั สฤษฎิ์ ๔ รปูพระพิธธี รรม วัดสระเกศ ๔ รูป พระพธิ ธี รรม วดั ราชสิทธาราม ๔ รูป พระพธิ ีธรรม วดั อนงคาราม ๔ รูปพระพธิ ีธรรม วัดประยุรวงศาวาส ๔ รูป และพระพธิ ธี รรม วัดบวรนิเวศวิหาร ๔ รปู บรรพชติ จีนนกิ าย ๑๐ รูป มี พระมหาคณาจารย์จีนธรรมสมาธิวัตร (เยน็ เตก็ ) พระคณาจารย์จนีธรรมปัญญาจรยิ าภรณ์ (เยน็ เชย้ี ว) พระอาจารยจ์ นี วนิ ยานุกร (เยน็ อี)่ พระอาจารยจ์ ีนธรรมานุกร (เยน็ เฮา้ )พระอาจารย์จนี คณาณัติจนี พรต (เยน็ เกา) พระอาจารยจ์ ีนธรรมรสจีนศาสน์ (เย็นจี่) หลวงจนี ธรรมนนั ทจ์ ีนประพทั ธ์ (เย็นบญุ ) หลวงจนี ธรรมรัตจีนประจกั ษ์ (เยน็ งี้) หลวงจีนธรรมรักษ์จนี ประจติ (เย็นอ)ี และหลวงจนีปลัดเส่ียชอื้ บรรพชติ อนัมนิกาย ๑๐ รูป มี พระมหาคณานมั ธรรมปัญญาธิวัตร พระคณานัมธรรมวิธานาจารย์พระคณานัมธรรมวฒุ าจารย์ พระสมณานัมธีราจารย์ พระบรหิ ารอนมั พรต องสรภาณมธรุ ส องสรพจนสนุ ทรองพจนกรโกศล องอนนตสรภญั และองอนันตสรนาท นายสมชาย พฤฒิกลั ป์ รองเลขาธกิ ารคณะรัฐมนตรี ท�ำหน้าท่อี าลกั ษณท์ ี่จะอ่านประกาศพระบรมราชโองการสถาปนาพระเกียรติยศสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพระราชทานสปั ตปฎลเศวตฉตั รกางกน้ั พระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ยนื ณ มมุ มขุ ดา้ นทศิ เหนอื ตอ่ กบั มขุ ดา้ นทิศตะวนั ตกของพระที่นัง่ ดุสติ มหาปราสาท เวลา ๑๗ นาฬิกา ๒๐ นาที พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ มให้สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจา้ ฟ้ามหาจักรสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี เสด็จพระราชด�ำเนินไปทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจแทนพระองค์ เสด็จพระราชด�ำเนินโดยรถยนต์พระท่ีนั่งไปยังพระบรมมหาราชวัง เขา้ ทางประตูวิเศษไชยศรี ประตูพิมานไชยศรี รถยนตพ์ ระท่นี งั่ เทียบที่ประตกู �ำแพงแก้วพระทน่ี ัง่ ดุสิตมหาปราสาททางดา้ นข้างพระท่ีนงั่ ราชกรัณยสภา ขณะนัน้ กองทหารเกียรติยศพระบาทสมเดจ็พระเจา้ อยหู่ วั ถวายความเคารพ แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสรญิ พระบารมี ต�ำรวจหลวงนำ� เสดจ็ พระราชดำ� เนนิข้นึ ส่พู ระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาท 683

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า เจา้ ฟ้ามหาจักรสี ิรินธร สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำ� เนนิ ถงึ พระท่นี ่ังดสุ ิต มหาปราสาททรงจุดธูปเทยี นเครอ่ื งทองน้อยถวายสกั การะพระศพ ประทับพระเกา้ อ้ี สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี เสด็จขึ้นทางบันไดมุขกระสัน พระที่นั่งพิมานรัตยา เสด็จเข้าสู่พระที่น่ังดุสิตมหาปราสาททางมุขด้านทิศใต้ ผ่านพระบรมวงศานุวงศ์เฝ้าฯ ผู้มาเฝ้าทูลละอองพระบาทท้ังนั้นลุกข้ึนยืนถวายความเคารพ เสด็จพระราชด�ำเนินไปยังหน้ามณฑลประดษิ ฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ทรงจุดธปู เทยี นเครอ่ื งราชสักการะและเครอ่ื งทองนอ้ ยที่หน้าพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ทรงกราบสักการะพระศพ ขณะนั้นชาวพนักงานประโคมสังข์ แตรปี่ กลองชนะ แตรวงบรรเลงเพลงมหาชัย ปี่พาทย์พิธีบรรเลงเพลงมหาชัย (ทางไทย) กองทหารเกียรติยศส�ำหรับพระศพถวายความเคารพ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารีเสด็จพระราชด�ำเนินไปที่หน้าพระแท่นราชบัลลังก์ประดับมุกภายใต้พระนพปฎลมหาเศวตฉัตร ทรงจุดธูปเทียนเคร่ืองนมัสการบูชาพระพุทธรูปประจ�ำพระชนมวารสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสริ โิ สภาพณั ณวดี ทรงกราบ แลว้ ถวายความเคารพพระราชอาสนพ์ ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงรบั การถวายความเคารพจากผู้มาเฝ้าทูลละอองพระบาท แล้วประทับพระเก้าอ้ี ผู้มาเฝ้าทูลละอองพระบาทถวายความเคารพ แลว้ นงั่ 684

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงจดุ ธูปเทยี นเครือ่ งนมัสการบชู าพระพุทธรูป ทรงจุดธูปเทียนเคร่อื งราชสักการะประจ�ำพระชนมวาร ทห่ี น้าพระแท่นราชบลั ลงั กป์ ระดับมุก ทห่ี นา้ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพ เวลา ๑๗ นาฬิกา ๓๐ นาที สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา นายสมชาย พฤฒิกัลป์เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ิรินธร สยามบรมราชกมุ ารี ทรงยืน และทรงพระกรุณา รองเลขาธิการคณะรฐั มนตรีโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้นายสมชาย พฤฒิกัลป์ รองเลขาธิการ อ่านประกาศพระบรมราชโองการคณะรัฐมนตรี ท�ำหน้าท่ีอาลักษณ์อ่านประกาศพระบรมราชโองการสถาปนาพระเกยี รตยิ ศสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สถาปนาพระเกยี รตยิ ศสิริโสภาพัณณวดี พระราชทานสัปตปฎลเศวตฉัตรกางก้ันพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ผู้เฝ้าทูลละอองพระบาทท้ังปวงยืนขึ้นเพื่อถวายความเคารพในระหวา่ งการอา่ นประกาศพระบรมราชโองการ(ดใู นภาค ๔ เรือ่ งการยกสปั ตปฎลเศวตฉตั รยอดพระเมรุ) 685

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทรงถวายพดั รองที่ระลึก แดบ่ รรพชิตจนีทรงจดุ เทยี นดูหนังสอื เทศน์ ทรงจุดธปู เทียนเคร่ืองทรงธรรม เม่อื อาลักษณ์อา่ นประกาศจบแลว้ สมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รีสิรินธร สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปทรงถวายพดั รองทรี่ ะลกึ งานพระราชกศุ ลออกพระเมรพุ ระศพสมเดจ็ พระเจา้ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพัณณวดี แดส่ มเดจ็ พระมหารชั มงั คลาจารย์ คณะผูป้ ฏบิ ตั หิ น้าที่สมเดจ็ พระสังฆราช และสมเด็จพระราชาคณะอีก ๔ รูป ทอ่ี าสนส์ งฆม์ ขุ ดา้ นทศิ ตะวนั ออก แล้วทรงยืนถวายพัดรองทร่ี ะลกึ แดพ่ ระสงฆร์ ปู ถดั ไปซึ่งลงจากอาสนส์ งฆ์เขา้ รบั ตามลำ� ดบั จากนนั้ ทรงพระดำ� เนนิ ไปยังโถงกลางผินพระพักตร์ไปทางมุขด้านทิศเหนือ ทรงยืนถวายพัดรองที่ระลึกแด่พระสงฆ์ท่ีลงจากอาสน์สงฆ์มุขด้านทิศเหนอื เขา้ รับเปน็ ล�ำดับต่อไป จากน้นั เจ้าหน้าที่กรมการศาสนานิมนต์พระสงฆท์ จี่ ะสดบั ปกรณ์ ๘๖ รูป จากปะรำ� ทพี่ ระลานพระทน่ี ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาทดา้ นทศิ ตะวนั ตกเฉยี งเหนอื บรรพชติ จนี นกิ าย ๑๐ รปู และบรรพชติอนมั นกิ าย ๑๐ รปู จากพระลานพระทน่ี งั่ ดสุ ติ มหาปราสาทดา้ นตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ขนึ้ สพู่ ระทน่ี ง่ั ทางพระทวารตะวันออกของมุขด้านทิศเหนือเข้ารับพัดรองที่ระลึก แล้วลงจากพระที่นั่งทางพระทวารตะวันตกกลับเข้าน่ังยังทเี่ ดิม เมอื่ ถวายพดั รองทรี่ ะลกึ จนครบ ๑๓๗ รปู แลว้ ถวายความเคารพพระราชอาสน์ แล้วทรงพระดำ� เนินกลับไปประทับพระเกา้ อี้ที่เดิม ผมู้ าเฝา้ ฯ ถวายความเคารพแลว้ นัง่ ตามเดมิ 686

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๗ นาฬิกา ๔๙ นาที เจ้าหน้าท่ีกรมการศาสนานิมนต์สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์วัดปากน�้ำ จากอาสน์สงฆ์มุขตะวันออกข้ึนน่ังยังธรรมาสน์ พร้อมแล้ว สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจกั รีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำ� เนนิ ไปยังพระราชอาสน์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวัทรงจดุ เทยี นดหู นงั สอื เทศนพ์ ระราชทานใหเ้ จา้ พนกั งานพระราชพธิ เี ชญิ ไปตงั้ ทจ่ี งกลธรรมาสน์ จากนนั้ ทรงจดุ ธปูเทียนเครื่องทรงธรรม ขณะนัน้ ชาวพนักงานประโคมสังข์ แตรงอน แตรฝรั่ง ปี่พาทย์พธิ บี รรเลงเพลงสาธุการแลว้ เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปยงั หนา้ พระแทน่ สวุ รรณเบญจดล ทรงจดุ ธปู เทยี นเครอ่ื งทองนอ้ ยเครอื่ งกลางส�ำหรบัพระศพทรงธรรม แล้วประทบั พระเก้าอีท้ ่ีเดิม ป่พี าทยพ์ ธิ หี ยดุ บรรเลง นายวรวิชชา ทองชาวนา เจ้าหนา้ ท่กี รมการศาสนา อาราธนาศลี สมเดจ็ พระมหารชั มงั คลาจารย์ถวายศีล ทรงศีล จบแล้ว เจ้าหน้าที่กรมการศาสนาอาราธนาธรรม สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ ถวายพระธรรมเทศนา สวดศราทธพรตคาถา เรอื่ ง ผดู้ �ำเนนิ กิจดว้ ยปญั ญา จบแล้ว สมเด็จพระราชาคณะ พระราชาคณะ รวม ๓๐ รูป สวดศราทธพรต อนุโมทนาในการแสดงพระธรรมเทศนา ระหวา่ งนน้ั เจา้ พนกั งานฝา่ ยพธิ กี ารถอนเทยี นดหู นงั สอื เทศนอ์ อกจากธรรมาสน์ และดบั เทยี นทเี่ คร่ืองทรงธรรม สมเดจ็ พระมหารชั มงั คลาจารย์ลงจากธรรมาสนไ์ ปนั่งยังอาสนส์ งฆ์ เวลา ๑๘ นาฬกิ า ๑๙ นาที สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชด�ำเนินไปทรงประเคนจตุปัจจัยไทยธรรมบชู ากณั ฑเ์ ทศน์ แดส่ มเดจ็ พระมหารชั มงั คลาจารย์ ที่ต้นอาสน์สงฆ์ แล้วประทับพระเก้าอี้ที่เดิมชาวพนักงานประโคมสังข์ แตรงอน แตรฝร่ัง วงปี่พาทย์พิธีบรรเลงเพลงกราวร�ำสองช้ัน เจ้าหน้าที่กรมการศาสนานมิ นตพ์ ระราชาคณะ ๑๙ รปู จากอาสนส์ งฆ์มุขด้านทิศเหนือลงจากพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ทรงประเคนเคร่อื งจตปุ ัจจยั ไทยธรรมบูชากณั ฑ์เทศน์ไปยงั ปะรำ� ทีพ่ ระลานพระทนี่ ่งั ด้านทิศตะวนั ตกเฉยี งเหนอื นัง่ ยังอาสนส์ งฆ์ ปพี่ าทยห์ ยดุ การบรรเลง สมเดจ็ พระมหารชั มงั คลาจารย์ ถวายพระธรรมเทศนา687

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพระสงฆท์ ่ีปะรำ� สงฆ์ ณ พระลานพระท่ีน่งั ดสุ ติ มหาปราสาท ผู้มาเฝา้ ทูลละอองพระบาท ณ ปะรำ� พระลานพระท่ีนง่ั สดบั พระธรรมเทศนา ดุสติ มหาปราสาท ฟงั พระธรรมเทศนา เจา้ พนกั งานภษู ามาลาเชญิ เสาบวั ๔ เสา ส�ำหรบั รองรบั พระภษู าโยงมาตง้ั เปน็ ระยะจากหนา้ พระแทน่สุวรรณเบญจดลไปยังต้นอาสน์สงฆ์ที่มุขตะวันออก พร้อมแล้วหมอบกราบคอยประจ�ำเสาบัว เจ้าพนักงานภษู ามาลาเชญิ พระภษู าโยงจากพานพระมหากฐนิ ทสี่ อดจากฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพลาดบนเสาบวั มาพกั ไวท้ ่ีหวั เสาบวั ขา้ งธรรมาสน์ พรอ้ มกบั เจา้ พนกั งานภษู ามาลาอกี ชดุ หนง่ึ ลาดพระภษู าโยงอกี สายหนง่ึ จากพานพระมหากฐนิ ทตี่ น้ อาสนส์ งฆไ์ ปบนอาสนส์ งฆโ์ ดยมแี ถบผา้ รองพระภษู าโยงรบั อกี ชนั้ หนง่ึ จนถงึ ปลายอาสนส์ งฆ์ จากนน้ัเจา้ พนกั งานทลี่ าดพระภษู าโยงจากพระโกศทองใหญท่ รงพระศพเชญิ ปลายพระภษู าโยงทง้ั สองสายสอดเชอ่ื มกนั บนพานพระมหากฐิน พรอ้ มแล้วถวายความเคารพ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปทรงทอดผา้ ไตรถวายพระสงฆ์ทัง้ ๑๒ รูป ผมู้ าเฝ้าทลู ละอองพระบาททง้ั น้ันลุกขน้ึ ยนื ถวายความเคารพจนเสดจ็ ฯกลับไปประทับที่พระเก้าอี้ที่เดิม จึงนั่งที่เก้าอ้ีเดิม พระสงฆ์สดับปกรณ์ จบแล้ว เจ้าพนักงานภูษามาลาพับพระภูษาโยงทง้ั สองสายบนพระทีน่ ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาทพรอ้ มเกบ็ เสาบัวทรงทอดผ้าไตรถวายพระสงฆ์ พระสงฆ์สดับปกรณ์ 688

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ทป่ี ะรำ� สงฆ์ ณ พระลานพระทน่ี ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาท เจา้ พนกั งานภษู ามาลาเชญิ พระภษู าโยงจากพานพระมหากฐินลาดไปบนอาสนส์ งฆ์โดยมีผ้ารองพระภษู าโยงรองรบั อีกชน้ั หนึ่ง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พลโท หม่อมเจ้าเฉลิมศึก ยุคล และร้อยโท หม่อมเจ้านวพรรษ์ ยุคล เสด็จไปทรงทอดผ้าไตรจนครบทงั้ ๑๙ สำ� รบั แลว้ กลบั ไปประทบั พระเกา้ อท้ี เี่ ดมิ เจา้ พนกั งานภษู ามาลาเชญิ ปลายสายชนวนพระภษู าโยงซง่ึ เชอ่ื มตอ่ มาจากมณฑลประดษิ ฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ าสิริโสภาพัณณวดี และปลายสายพระภูษาโยงบนพานพระมหากฐินสอดเชื่อมกัน พระสงฆ์ทั้งน้ันสดับปกรณ์จบแล้ว เจา้ พนกั งานพบั พระภษู าโยงเก็บไวท้ เี่ ดิม เรียบรอ้ ยแล้วถวายความเคารพทรงหล่ังทักษโิ ณทก พระสงฆส์ วดมาติกา สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี ทรงหลง่ั ทกั ษโิ ณทก พระสงฆ์ทอ่ี าสนส์ งฆบ์ นพระทน่ี ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาท และทป่ี ะร�ำ ณ พระลานพระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาททงั้ ๓๐ รปู ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก จบแล้ว ชาวพนกั งานประโคมสงั ข์ แตรงอน แตรฝรัง่ ปพ่ี าทย์พิธีบรรเลงเพลงกราวร�ำสองชั้น เจ้าหน้าที่กรมการศาสนานิมนต์ลงจากอาสน์สงฆ์ ออกจากพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาททางประตูกำ� แพงแก้วดา้ นทศิ เหนอื เดนิ ทางกลับวดัพลโท หมอ่ มเจา้ เฉลิมศึก ยุคล และร้อยโท หมอ่ มเจา้ นวพรรษ์ ยคุ ล เสด็จไปทรงทอดผา้ ไตร พระสงฆ์สดับปกรณพ์ ร้อมกนั 689

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๘ นาฬกิ า ๒๗ นาที เจา้ หนา้ ทก่ี รมการศาสนานมิ นตพ์ ระสงฆจ์ �ำนวน ๘๖ รปู ทจี่ ะสดบั ปกรณ์เท่าพระชนั ษาสมเด็จพระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี นั่งยงั อาสนส์ งฆ์ โดยนิมนต์พระสงฆ์จ�ำนวน ๑๒ รูปที่ระเบียงมุขตะวันออกเข้าสู่พระที่น่ังทางพระทวารด้านทิศเหนือของมุขตะวันออกขน้ึ นง่ั ยงั อาสนส์ งฆบ์ นพระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาท และนมิ นตพ์ ระสงฆ์ ๗๔ รปู นงั่ ยงั อาสนส์ งฆท์ ป่ี ะรำ� ณ พระลานพระทนี่ ่ังดสุ ิตมหาปราสาทด้านทศิ ตะวนั ตกเฉียงเหนือ พร้อมแลว้ ถวายความเคารพ ปี่พาทยพ์ ิธหี ยุดบรรเลงพระสงฆ์ท้ัง ๘๖ รปู สวดมาติกา จบแล้ว เจ้าพนกั งานภษู ามาลาลาดพระภูษาโยงทง้ั ภายในพระท่ีน่ังดุสติ มหาปราสาท และทป่ี ะรำ� ณ พระลานพระทนี่ ง่ั ดสุ ิตมหาปราสาท พระสงฆ์สดับปกรณ์ เช่นครงั้ กอ่ น เวลา ๑๘ นาฬิกา ๓๙ นาที สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา เจา้ ฟ้ามหาจกั รสี ิรินธร สยามบรมราชกุมารี เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปทรงทอดผ้าไตร ๑๒ สำ� รับ ที่อาสน์สงฆ์ แล้วประทบั ทีเ่ ดมิ พระสงฆ์สดับปกรณ์สว่ นทปี่ ะรำ� ณ พระลานพระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาท ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มใหพ้ ลโท หมอ่ มเจา้เฉลมิ ศกึ ยคุ ล และร้อยโท หม่อมเจ้านวพรรษ์ ยคุ ล ทรงปฏบิ ัติแทนพระองค์เหมือนเช่นกอ่ นหนา้ โดยแบง่เป็นสองเท่ียว เที่ยวแรก ๓๐ รูป เท่ียวที่สอง ๔๔ รูป รวม ๗๔ รูป พร้อมแล้วพระสงฆ์ทั้งนั้นสดับปกรณ์จบแลว้ เจ้าพนกั งานภษู ามาลาพบั พระภษู าโยงเกบ็ ท้งั สามสาย โดยพกั พระภูษาโยงสายทีล่ าดบนเสาบวั ไว้ท่ีเสาบวั ใกล้ธรรมาสน์ นอกน้นั พบั เก็บทพี่ านพระมหากฐนิ ที่เดิมทรงทอดผา้ ไตรแดบ่ รรพชิตจีนนกิ าย บรรพชติ จนี นกิ าย ๑๐ รูป สวดมาติกา สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี ทรงหล่ังทักษิโณทกพระสงฆท์ งั้ ๘๖ รปู ถวายอนโุ มทนา ถวายอดเิ รก จบแลว้ ชาวพนกั งานประโคมสงั ข์ แตรงอน แตรฝรง่ั ปพ่ี าทย์พธิ บี รรเลงเพลงกราวรำ� สองชนั้ เจา้ หนา้ ทกี่ รมการศาสนานมิ นตพ์ ระสงฆท์ ง้ั ๑๒ รปู ลงจากอาสนส์ งฆ์ ออกจากพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาททางพระทวารใต้ของมุขด้านทิศตะวันออก เดินทางกลับวัด พร้อมด้วยพระสงฆ์ที่ปะร�ำพระท่นี ง่ั ดุสติ มหาปราสาท จากนนั้ เจา้ หนา้ ทก่ี รมการศาสนานมิ นตบ์ รรพชติ จนี นกิ าย ๑๐ รปู เขา้ สพู่ ระทนี่ ง่ั ทางพระทวารเหนอืของมขุ ดา้ นทศิ ตะวนั ออก ขน้ึ นง่ั ยงั อาสนส์ งฆ์ พรอ้ มแลว้ ปพ่ี าทยพ์ ธิ หี ยดุ บรรเลง บรรพชติ จนี นกิ ายสวดมาตกิ าจบแล้ว เจา้ พนกั งานภษู ามาลาลาดพระภูษาโยงที่อาสน์สงฆเ์ ช่นครง้ั กอ่ น 690

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๘ นาฬกิ า ๕๒ นาที สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจกั รสี ริ ินธร สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชด�ำเนินไปทรงทอดผ้าไตร ย่าม และผ้ากราบ แล้วประทับพระเก้าอ้ีท่ีเดิม บรรพชิตจีนนิกายสดับปกรณ์ จบแล้ว เจ้าพนักงานภูษามาลาพับพระภูษาโยงท่ีอาสน์สงฆ์วางบนพานพระมหากฐินที่ต้นอาสน์สงฆ์ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี ทรงหลั่งทักษิโณทกบรรพชิตจนี นกิ ายถวายอนโุ มทนา จบแลว้ ชาวพนกั งานประโคมสังข์ แตรงอน แตรฝรัง่ ป่พี าทยพ์ ิธีบรรเลงเพลงกราวร�ำสองชั้น เจ้าหน้าท่ีกรมการศาสนานิมนต์บรรพชิตจีนนิกายลงจากอาสน์สงฆ์ ออกจากพระท่ีนั่งดุสติ มหาปราสาททางพระทวารใตข้ องมุขดา้ นทิศตะวนั ออก เดินทางกลบั วดั จากนน้ั เจ้าหน้าท่กี รมการศาสนานมิ นต์บรรพชติ อนมั นิกายเขา้ สูพ่ ระที่นงั่ ทางพระทวารเหนือของมุขด้านทศิ ตะวันออก ขึน้ น่งั ยังอาสนส์ งฆ์ พร้อมแล้ว ป่ีพาทยพ์ ิธหี ยดุ บรรเลง บรรพชิตอนัมนกิ ายสวดมาติกาจบแล้ว เจ้าพนกั งานภูษามาลาลาดพระภษู าโยงทอ่ี าสน์สงฆ์เช่นครงั้ กอ่ น เวลา ๑๙ นาฬิกา สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารีเสด็จพระราชด�ำเนินไปทรงทอดผ้าไตร ย่าม และผ้ากราบ แล้วประทับพระเก้าอ้ีที่เดิม บรรพชิตอนัมนิกายสดับปกรณ์ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี ทรงหล่ังทักษิโณทกบรรพชิตอนัมนิกายถวายอนุโมทนา จบแล้ว เจ้าพนักงานภูษามาลาพับพระภูษาโยงท้ังสองสายเก็บท่ีพานพระมหากฐิน ถวายความเคารพแล้วเก็บเสาบัว เจ้าหน้าท่ีกรมการศาสนานิมนต์บรรพชิตอนัมนิกายลงจากอาสน์สงฆ์ ออกจากพระท่ีน่ังดุสิตมหาปราสาททางพระทวารเหนือของมุขด้านตะวันออก เดินทางกลับวัดชาวพนกั งานประโคมสงั ข์ แตรงอน แตรฝรงั่ ป่ีพาทย์พธิ ีบรรเลงเพลงกราวร�ำชนั้ เดียว จากนั้น เจ้าหน้าที่กรมการศาสนานิมนต์พระพิธีธรรม ๘ รูป จากวัดสุทัศนเทพวราราม มีพระพทุ ธมนต์วราจารย์ (ณรงค์ เขมาราโม) พระครูสนุ ทรโชตยานุวัตร (ปราโมทย์ อกกฺ โชต)ิ พระมหากรวกิอหึสโก และพระมหาค�ำแสน มงฺคลเสวี จากวัดประยุรวงศาวาส มีพระครูปลัดศีลวัฒน์ (ทวีป ปรกฺกโม)พระสมหุ ป์ ระยรู อภปิ ญุ โฺ  พระมหาอำ� พล มติ ธมโฺ ม และพระพเยาว์ ขนึ้ บนพระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาททางบนั ไดมขุ ดา้ นทศิ เหนอื ขน้ึ นง่ั ยงั แทน่ พระพธิ ธี รรม ปพ่ี าทยพ์ ธิ ยี ตุ กิ ารบรรเลง ผมู้ าเฝา้ ทลู ละอองพระบาททปี่ ะรำ� ดา้ นทศิ เหนอื ของพระท่ีนงั่ ต้ังแถวเตรยี มส่งเสดจ็ชาวพนักงานประโคมสังข์ แตรงอน แตรฝร่งั วงปี่พาทยพ์ ธิ ี 691

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๑๙ นาฬกิ า ๑๑ นาที สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารีเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปทรงกราบพระพทุ ธรปู ประจำ� พระชนมวารสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทหี่ นา้ พระแทน่ ราชบลั ลงั กป์ ระดบั มกุ ภายใตพ้ ระนพปฎลมหาเศวตฉตั ร ทรงกราบพระศพทห่ี นา้ พระแทน่ สวุ รรณเบญจดลประดษิ ฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ถวายความเคารพพระราชอาสนพ์ ระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว ทรงรับการถวายความเคารพของผู้มาเฝ้าทูลละอองพระบาท จากนั้นทรงพระดำ� เนินผา่ นแถวข้าราชการเฝา้ ฯ ไปยังแท่นพระพิธธี รรม ณ มุขดา้ นทศิ เหนือของพระทีน่ ั่งดสุ ติ มหาปราสาท ทรงจุดธปู เทยี นเครอื่ งบชู าพระอภธิ รรมสำ� หรบั พระพธิ ธี รรมสวดพระอภธิ รรมทหี่ นา้ แทน่ พระพธิ ธี รรมดา้ นตะวนั ออกและด้านตะวันตกตามลำ� ดับ พระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรม ท้ังนี้ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มใหม้ กี ารสวดพระอภธิ รรมในการบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลออกพระเมรุ ณ พระท่ีนงั่ ดสุ ิตมหาปราสาทไปจนถึงเวลา ๒๔ นาฬิกาทรงจดุ ธปู เทยี นเครอ่ื งบูชาพระอภธิ รรม เสด็จพระราชด�ำเนนิ กลับ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี เสด็จออกจากพระท่ีน่ังดุสิตมหาปราสาททางพระทวารด้านมุขเหนือ เสด็จลงบันไดตะวันตก ทรงพระดำ� เนินผ่านแถวกองทหารเกยี รตยิ ศพระศพ และผมู้ าเฝา้ ทลู ละอองพระบาทสง่ เสดจ็ ต�ำรวจวงั นำ� เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปประทบั รถยนต์พระท่ีนั่งท่ีประตูกำ� แพงแก้ว กองทหารเกียรติยศถวายความเคารพ แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสริญพระบารมีเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ เขา้ สพู่ ระราชฐานชน้ั ใน ประทบั แรม ณ พระตำ� หนกั สมเดจ็ พระศรสี วรนิ ทริ าบรมราชเทวีพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า เพ่ือทรงเป็นแม่กองฝ่ายใน ในการร้อยกรองดอกไม้สนองพระเดชพระคุณในการพระเมรใุ นวนั รุ่งขนึ้ ตามราชประเพณขี ัตติยะราชนารี 692

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระธรรมเทศนา ผ้ดู �ำเนนิ กิจด้วยปญั ญา ........................................... ในการทรงบ�ำเพญ็ พระราชกุศลออกพระเมรุ พระราชทานเพลงิ พระศพ สมเด็จพระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สิรโิ สภาพัณณวดี ณ พระท่นี ง่ั ดุสติ มหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวัง สมเด็จพระมหารัชมงั คลาจารย์ วัดปากน้ำ� ภาษเี จริญ กรงุ เทพมหานคร ถวาย เมอ่ื วนั อาทติ ย์ ท่ี ๘ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ ............. นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพทุ ธฺ สฺส นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมมฺ าสมพฺ ุทธฺ สฺส นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทธฺ สฺส อายํ วณฺณํ ยสํ กติ ฺตึ สคคฺ ํ อุจจฺ ากุลีนตํ รติโย ปตถฺ ยาเนน อฬุ ารา อปราปรา อปปฺ มาทํ ปสสํ นตฺ ิ ปุญฺ กริ ยิ าสุ ปณฑฺ ติ า อปปฺ มตฺโต อโุ ภ อตฺเถ อธิคณหฺ าติ ปณฑฺ โิ ต ทิฏเฺ  ธมฺเม จ โย อตโฺ ถ โย จตโฺ ถ สมฺปรายโิ ก อตฺถาภิสมยา ธโี ร ปณฑฺ ฺโตติ ปวุจจฺ ตตี ิ บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายพระธรรมเทศนา โดยอนุรูปแก่พระราชกุศลทักษิณานุปทานซึ่งสมเด็จพระบรมบพิตร พระราชสมภารเจ้าทั้งสองพระองค์ ผู้ทรงพระคุณอันประเสริฐ ได้ทรงพระมหากรณุ าธคิ ณุ ทรงบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลในการออกพระเมรุพระราชทานเพลงิ พระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ด้วยนำ�้ พระทัยที่เปี่ยมล้นด้วยพระกตัญญูกตเวที ในสมเด็จพระเชษฐภคินี ผู้ทรงเกียรติคุณเป็นท่ีเชิดชูแห่งราชวงศ์ ทรงพระอุตสาหะ ประกอบพระกรณียกิจเกื้อประโยชน์ใหญห่ ลวงแก่ประชาชนให้เปน็ ไปดว้ ยน้�ำพระทัยทบ่ี ริสทุ ธ์ผิ ดุ ผ่อง อนั เป็นทส่ี รรเสรญิ ยิ่ง สมเด็จพระเจา้ ภคินเี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพัณณวดี ทรงเปน็ สมเด็จพระเจา้ ลูกเธอพระองค์แรกและพระองค์เดียว ในพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยหู่ วั สมเดจ็ พระมหาธรี ราชเจา้ และพระนางเจา้ สวุ ทั นา พระวรราชเทวี แมท้ รงประสตู กิ อ่ นทพี่ ระบาทสมเดจ็พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบรมชนกนาถจะเสด็จสวรรคตเพียง ๑ วัน แต่ครั้นทรงเจริญพระวัยข้ึนพระจรยิ วตั รอธั ยาศัย ก็กลับละม้ายคลา้ ยคลึงกบั สมเดจ็ พระบรมชนกนาถ อย่างนา่ อศั จรรย์ สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี แม้จะทรงดำ� รงอยู่ในอิตถภี าวะขัตติยนารีเพศ ก็มิได้ทรงแสดงความอ่อนแออ่อนไหว หากแต่ทรงใช้พระปัญญา ดำ� รงพระองค์อย่างบัณฑิตข้อน้ี ตอ้ งดว้ ยวัจนะประพนั ธ์ อรหันตภาษิต ในเถรีคาถา ว่า 693

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี น หิ สพเฺ พสุ าเนสุ ปรุ ิโส โหติ ปณฑฺ โิ ต อิตถฺ ปี ิ ปณฑฺ ติ า โหติ ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณา น หิ สพเฺ พสุ าเนสุ ปุริโส โหติ ปณฺฑิโต อติ ฺถปี ิ ปณฑฺ ติ า โหติ ลหํ อตฺถํ วิจนิ ฺติตา ฯ แปลความวา่ มใิ ชแ่ ตบ่ รุ ษุ จะเปน็ บณั ฑติ ไดใ้ นทท่ี กุ สถาน แมส้ ตรมี ปี ญั ญาเหน็ ประจกั ษ์ กเ็ ปน็ บณั ฑติ ไดใ้ นทน่ี น้ั ๆ มใิ ช่แตบ่ รุ ษุ จะเป็นบัณฑิตไดใ้ นทที่ กุ สถาน แมส้ ตรีที่คิดความไดร้ วดเรว็ กเ็ ปน็ บัณฑิตได้ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ประกอบด้วยพระเกียรติคุณเป็นล้นพ้น แผ่ขจรไปในสกลทิศานุทิศ ได้ทรงบำ� เพ็ญพระองค์เป็นทิฎฐานุคติแก่ข้าราชบริพาร ในความเป็นผทู้ รงคุณธรรม ดำ� รงความเปน็ ไทย มธั ยัสถ์ และเรยี บง่าย ทรงบ�ำเพญ็ พระกรณยี กิจมากมาย แก่ประเทศชาติพระพุทธศาสนา และสถาบันพระมหากษัตรยิ ์ โดยทรงรบั เปน็ นายกกติ ตมิ ศกั ดิ์ ประธานกรรมการ และองคอ์ ปุ ถมั ภกิ า ของสถาบนั หรอื องคก์ รเพอื่สาธารณกศุ ลตา่ ง ๆ ๔๘ องคก์ ร ทรงกอ่ ต้งั ทนุ และพระราชทานทนุ ในพระนามของพระองค์รวม ๒๒ กองทนุบ�ำเพ็ญประโยชนแ์ ก่ประเทศชาติสืบสานพระราชปณธิ าน ด้วยความกตญั ญูกตเวทตี อ่ บุพการี ดว้ ยเหตนุ ้ี จึงทรงมุ่งม่ันสืบสานพระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวอย่างจริงจัง ทรงรับกิจการลกู เสอื -เนตรนารี และอาสาสมคั รรกั ษาดนิ แดน ไวใ้ นพระอปุ ถมั ภ์ ทรงสนบั สนนุ หนว่ ยทหารทพี่ ระบาทสมเดจ็พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยู่หวั พระราชทานก�ำเนิดไว้ ทรงอุปการะกิจการของสถาบนั การศึกษา และองค์กรต่าง ๆในรชั กาลท่ี ๖ เชน่ จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั วชริ าวธุ วทิ ยาลยั เปน็ ตน้ ทรงอปุ การะสถาบนั ทส่ี มเดจ็ พระอยั ยกิ าคอื สมเดจ็ พระศรพี ชั รนิ ทรา บรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนี พนั ปหี ลวง ไดท้ รงกอ่ ตงั้ ไวเ้ ปน็ จ�ำนวนมาก เชน่โรงเรียนราชินี โรงเรียนวิเชียรมาตุ วิทยาลัยอาชีวศกึ ษาเสาวภา สภากาชาดไทย เปน็ ต้น ในดา้ นพระพุทธศาสนา ทรงบชู าพระรัตนตรยั ด้วยดอกไมธ้ ปู เทยี น และทรงสวดมนต์ทกุ วนั โปรดสดบั พระพทุ ธมนต์ สดบั พระธรรมเทศนา ทรงอา่ นหนงั สอื ธรรมะ ทรงศกึ ษาพระอภธิ รรม และทรงเคยเสดจ็ ไปทรงศกึ ษาธรรมะกบั สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ณ วดั บวรนิเวศวหิ ารนานนบั ปี ทรงแจม่ แจง้ ในหลกั ธรรมอยา่ งลกึ ซง้ึ และมพี ระโอวาทสงั่ สอนเตอื นสตขิ า้ ราชบรพิ ารอยเู่ สมอ เสดจ็ไปทรงบ�ำเพญ็ พระกศุ ลตามวดั ตา่ ง ๆ ทั้งใกลไ้ กลทัว่ ประเทศ เสดจ็ ไปถวายผา้ พระกฐินอย่างนอ้ ยปีละ ๓ วัดเป็นประจ�ำทุกปี ทรงโปรดใหส้ รา้ งพระพุทธรูป “พระพุทธนิโรคนั ตราย” ถวายประจ�ำพระอาราม ตามอย่างสมเด็จพระบรมชนกนาถ และทรงรบั วดั พุทธปทีป กรุงลอนดอน สหราชอาณาจักร ไวใ้ นพระอุปถัมภ์ ในดา้ นความจงรกั ภกั ดตี อ่ สถาบนั พระมหากษตั รยิ ์ สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ าสิรโิ สภาพัณณวดี ได้ทรงมีพระราชปณิธานในการแบ่งเบาพระราชภาระของสมเดจ็ บรมบพติ ร และพระบรมราชวงศ์ อย่างแนว่ แน่ ดงั พระด�ำรัสในงานฉลองพระชนมายุ ๖๑ พรรษา ณ วชริ าวธุ วทิ ยาลยั เมือ่ พุทธศักราช๒๕๒๙ วา่ 694

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี “ฉนั ขอกลา่ วตอ่ ทา่ นทงั้ ปวงวา่ จะพยายามบำ� เพญ็ ตนเพอื่ ประโยชนแ์ กบ่ า้ นเมอื งดว้ ยความจงรกั ภกั ดีต่อบา้ นเกดิ และตอ่ องค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ วั ผทู้ รงเป็นพระประมขุ ของชาติ ทงั้ จะรกั ษาเกียรตศิ ักดิ์แห่งความเปน็ ราชนารี ในมหาจักรบี รมราชวงศ์ไวจ้ นชัว่ ชีวติ ” บัดน้ี จะถวายวสิ ัชนาพระธรรมเทศนา สนองพระเดชพระคณุ ประดบั พระปญั ญาบารมี โดยสมควรแก่พระกุศลบุญราศีธัมมัสวนมัยทักษิณานุปทาน สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจ้า ผู้ทรงพระคุณอันประเสรฐิ ไดท้ รงพระมหากรณุ าธคิ ณุ โปรดฯ พระราชทาน ใหเ้ ปน็ ไป ดว้ ยอำ� นาจพระเมตตาคณุ พระกรณุ าคณุและพระกตัญญูกตเวทอี ันยอดยิ่งฯ สมเดจ็ พระเจ้าภคนิ ีเธอ เจา้ ฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สิรโิ สภาพณั ณวดี ในเวลาที่ด�ำรงพระชนม์อยู่ ทรงด�ำรงพระองค์ด้วยความไม่ประมาท ในการสร้างความดี เพราะทรงเห็นประโยชน์ใกล้ไกล ดำ� เนินกิจด้วยพระปัญญา ข้อนีต้ อ้ งด้วยวัจนะประพันธพ์ ทุ ธสุภาษิต ทไี่ ดย้ กข้นึ ตง้ั ไว้เป็นบทอเุ ทส วา่ อายํ วณฺณํ ยสํ กติ ฺตึ สคคฺ ํ อุจฺจากุลีนตํ รตโิ ย ปตถฺ ยาเนน อฬุ ารา อปราปรา ฯลฯ เปน็ ตน้ ความวา่ อันชนผูฉ้ ลาดปรารถนา อายุ วรรณะ ยศ เกยี รติ สวรรค์ และความเกิดในสกลุ สูง หรอืความยนิ ดอี นั ยงิ่ ตอ่ ๆ ไป มาบำ� เพญ็ ความไมป่ ระมาทในบญุ กริ ยิ าการทำ� กศุ ล บณั ฑติ สาธชุ นยอ่ มสรรเสรญิบุคคลผ้ไู มป่ ระมาทแล้วยอ่ มยดึ ประโยชนไ์ วไ้ ดส้ องประการ ทั้งทีเ่ ปน็ ไปในปัจจุบัน ทง้ั ท่ีเปน็ ไปในภายภาคหน้า เพราะได้บรรลุประโยชน์เช่นน้ี ท่านจึงกล่าวสรรเสริญผู้มีปรีชาว่าเป็นบัณฑิต คือผู้ด�ำเนินกิจด้วยปัญญา ดงั นี้ ถวายวสิ ัชชนาความวา่ ผฉู้ ลาด คอื ผทู้ ม่ี ไิ ดถ้ กู ความโลภ ความโกรธ ความหลง ครอบงำ� หากแตม่ จี ติ ใจทบ่ี รสิ ทุ ธ์ิ เมอื่ ปรารถนาอายุ ตำ� แหนง่ เกยี รตคิ ณุ ความสขุ ความเกดิ ในตระกลู สงู และความยนิ ดเี กษมสขุ ยง่ิ ๆ ขนึ้ ไป พงึ บำ� เพญ็ ความดีคอื หน้าทีข่ องตนดว้ ยความไมป่ ระมาทให้ยง่ิ ๆ ข้ึนไปในสันดานเถิด เพราะความไมป่ ระมาทเป็นบอ่ เกิดแห่งกศุ ล และคณุ ทพี่ งึ ประสงค์ บณั ฑติ ทงั้ หลายยอ่ มสรรเสรญิ ความไมป่ ระมาทในบญุ กริ ยิ า ในการปฏบิ ตั หิ นา้ ทข่ี องตน ทงั้ กาย วาจา และใจ ใหเ้ ปน็ ไปในกศุ ลสจุ รติ ทกุ ประการ บณั ฑติ ผไู้ มป่ ระมาทแลว้ ยอ่ มยดึ ประโยชนท์ ง้ั สองดา้ นไวไ้ ด้ คอื ประโยชนใ์ นปจั จบุ นั และประโยชนใ์ นอนาคตเบอื้ งหนา้ หมายความวา่ บณั ฑติ ชนเมอ่ื จะกระท�ำการใด ตอ้ งรอบคอบ มองงานมองหนา้ ทขี่ องตนใหอ้ อกวา่ จะเปน็ ประโยชนแ์ กส่ งั คมโดยระยะสนั้ อยา่ งไร และโดยระยะยาวอยา่ งไร มไิ ดม้ องผวิ เผนิ แคป่ จั จบุ นั เทา่ นน้ั หากแตค่ ำ� นงึ ถงึ คณุ และโทษทจ่ี ะพงึ บงั เกดิ ในอนาคตดว้ ย เพราะอาศยั การไดป้ ระโยชนท์ พี่ งึ ประสงคท์ ง้ั ในปจั จบุ นั และในอนาคตนน้ั ทา่ นจงึ สรรเสรญิ ผฉู้ ลาดคนนน้ั ว่า เป็นผู้ด�ำเนนิ ไปในกิจทเ่ี ปน็ ประโยชนด์ ว้ ยปัญญา ดงั น้นั ความไมป่ ระมาท จึงเป็นเหตุให้ผ้เู ปน็ บณั ฑติ ยดึประโยชน์ท้ังสองไวด้ ้วยประการฉะนี้ และเมือ่ บุคคลประกอบดว้ ยปัญญาเชน่ นี้ คุณธรรมอนื่ ๆ อกี ๓ ประการคือ ศีล ๑ สิริ ๑ ธรรมแห่งสตั บุรษุ ๑ ก็ยอ่ มเจริญงอกงามขึ้นในดวงใจ ของผู้ประกอบด้วยปญั ญา คอื ควบคู่ไปกับปัญญาน่ันแล สมด้วยพระจริยาท่ีสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีได้บ�ำเพ็ญมา ดงั นี้ 695

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี อมิ ินา กตปญุ เฺ น ขออำ� นาจพระราชกุศลทักษิณานุปทาน ซ่งึ สมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา้ ทง้ั สองพระองค์ ผทู้ รงพระคณุ อนั ประเสริฐ ไดท้ รงบ�ำเพญ็ ให้เปน็ ไปแล้วนี้ ขอจงเป็นผลส�ำเร็จ แด่สมเดจ็พระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระองค์น้ัน สมตามคติวิสัยในสัมปรายภพทกุ ประการ รับพระราชทานถวายวสิ ชั ชนา ขอยตุ ิลงคงไวแ้ ตเ่ พียงนี้ เอวงั ก็ด้วยประการฉะน้ี ขอถวายพระพร เวลา ๑๙ นาฬกิ า ๓๐ นาที เจา้ พนกั งานดำ� เนนิ การรอื้ ถอนปะรำ� ดา้ นตะวนั ตกเฉยี งเหนอื เพอ่ื เตรยี มการอัญเชิญพระโกศทองใหญท่ รงพระศพไปยงั มณฑลพธิ ีพระเมรุ ณ ทอ้ งสนามหลวงในวันรงุ่ ข้นึ เวลา ๒๐ นาฬกิ า พระพธิ ธี รรมลงจากพระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาททางมขุ ดา้ นทศิ เหนอื ขน้ึ สพู่ ระทนี่ ง่ัมุขดา้ นทิศตะวนั ออกทางบันไดด้านเหนอื ขึ้นน่ังยังอาสน์สงฆ์ เจ้าพนกั งานภษู ามาลาลาดพระภูษาโยงทั้ง ๒สายเหมือนเมอื่ คร้งั กอ่ น โดยยังไมส่ อดเชอื่ มปลายพระภษู าโยงท้งั ๒ สาย พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ ร้อยโท หม่อมเจ้านวพรรษ์ ยุคล ทรงทอดผ้าไตรท่ีอาสน์สงฆ์ส�ำหรับพระพิธีธรรม ๘ รูป สดับปกรณ์ครบแล้ว เจ้าพนักงานภูษามาลาสอดเชื่อมปลายพระภษู าโยงทงั้ ๒ สายทพ่ี านพระมหากฐินตน้ อาสนส์ งฆ์ พระพธิ ีธรรมสดับปกรณ์ จบแลว้ เจา้ พนักงานพบัพระภษู าโยงเกบ็ ทเี่ ดมิ ทงั้ ๒ สาย รอ้ ยโท หมอ่ มเจา้ นวพรรษ์ ยคุ ล ทรงกรวดน�้ำ พระพธิ ธี รรมอนโุ มทนา จบแลว้ลงจากพระท่ีนั่งทางเดิมไปขึ้นสู่พระที่น่ังอีกคร้ังทางมุขด้านทิศเหนือ ขึ้นนั่งยังแท่นพระพิธีธรรม แล้วสวดพระอภิธรรม ตอ่ เน่อื งไปจนถงึ เวลา ๒๔ นาฬิกา จงึ เสรจ็ พธิ ี 696

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระพธิ ธี รรมร้อยโท หมอ่ มเจา้ นวพรรษ์ ยุคล ทรงปฏบิ ตั แิ ทนพระองค์ พระพิธีธรรมสดบั ปกรณ์ ในการทอดผ้าไตรทรงกรวดน�้ำอทุ ิศถวาย ทรงกราบลาพระศพ 697

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีการเชิญพระโกศทองใหญท่ รงพระศพออกพระเมรุ ณ วันจันทร์ ท่ี ๙ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๕ เจา้ พนกั งานเตรียมการพระราชพิธที รงบำ� เพ็ญพระราชกุศล ณ พระท่ีนั่งดสุ ติ มหาปราสาท ต้งั ขบวนพระอสิ รยิ ยศแหเ่ ชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพจากพระบรมมหาราชวงั ไปทรงบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลพระราชทานเพลงิพระศพตามโบราณราชประเพณี ณ พระเมรุ ท้องสนามหลวง และตั้งแต่งพระเมรุและอาคารในปริมณฑลไวพ้ ร้อม ดังนี้ ณ โรงราชรถ พิพธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร เจ้าพนักงานเตรียมการเชิญราชรถ ราชยาน เพ่ือใช้ในริ้วขบวนพระอิสริยยศแห่เชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพไปยังพระเมรุ ท้องสนามหลวง เวลา ๓ นาฬิกา ๑๓ นาที เจา้ หนา้ ที่กรมสรรพาวธุ ทหารบก คลอ้ งพวงมาลยั ทเ่ี ศยี รนาคทกุ เศยี รของพระมหาพิชัยราชรถ และราชรถนอ้ ย เวน้ ไวท้ ่เี ศียรดา้ นหน้า ๑ เศียร เพ่ือเตรียมการสักการะส่งิ ศกั ดส์ิ ทิ ธ์ิภายในโรงราชรถ เวลา ๓ นาฬกิ า ๓๐ นาที กำ� ลงั พลฉดุ ชกั พระมหาพชิ ยั ราชรถ ๑ ชดุ จำ� นวน ๒๑๖ นาย และกำ� ลงั พลฉุดชักราชรถน้อย ๑ ชุด จ�ำนวน ๗๔ นาย จากกรมสรรพาวธุ ทหารบก และก�ำลังพลหามพระยานมาศสามล�ำคาน ๓ ชดุ ชุดละ ๖๐ นาย รวม ๑๘๐ นาย จากกรมการขนส่งทหารบก แต่งกายตามโบราณราชประเพณีเดินทางมาถงึ พิพธิ ภัณฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร ตั้งแถวบริเวณดา้ นหน้าโรงราชรถ เจ้าหน้าท่กี รมสรรพาวุธทหารบกตรวจความพร้อมของพระมหาพิชัยราชรถและราชรถน้อย พร้อมท้ังคล้องเชือกสำ� หรับฉุดชักที่องค์พระมหาพชิ ยั ราชรถและราชรถน้อย เวลา ๔ นาฬกิ า ๒ นาที พลโท เกรกิ ชัย จันทร์สุวานิชย์ เจา้ กรมสรรพาวุธทหารบก นำ� แถวกำ� ลงั พลฉุดชักราชรถและก�ำลังพลหามราชยาน หันหน้าไปทางพระบรมมหาราชวัง กล่าวน�ำขอขมาและขอพรสง่ิ ศกั ดส์ิ ทิ ธใิ์ นพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร ตลอดจนครชู า่ ง ใหป้ ฏบิ ตั ภิ ารกจิ ลลุ ว่ งดว้ ยดี แลว้ เขา้ ไปภายในโรงราชรถ คลอ้ งพวงมาลยั ทเี่ ศยี รนาคดา้ นหนา้ ของพระมหาพชิ ยั ราชรถ พระเวชยนั ตราชรถ ราชรถนอ้ ย และ พลโท เกรกิ ชยั จนั ทรส์ วุ านิชย์ เจ้ากรมสรรพาวธุ ทหารบก คลอ้ งพวงมาลยั ทีเ่ ศียรนาคดา้ นหนา้ ของพระมหาพชิ ัยราชรถ 698

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พลโท เกริกชยั จนั ทร์สุวานิชย์ เจา้ กรมสรรพาวุธทหารบก กล่าวนำ� ขอขมาและขอพรสิง่ ศกั ดิส์ ิทธ์ิคลอ้ งพวงมาลยั ทพ่ี ระยานมาศสามล�ำคาน ๒ องค์ เกรินบนั ไดนาค ๒ องค์ จากนนั้ กลา่ วให้โอวาทแกก่ �ำลังพลฉุดชักราชรถและราชยาน จบแล้ว กำ� ลังพลฉุดชักราชรถทั้ง ๒ องค์ กำ� ลังพลหามพระยานมาศสามลำ� คานชุดท่ี ๑ ประจ�ำพระยานมาศสามล�ำคานองค์ท่ี ๑ และก�ำลังพลแบกหามชุดท่ี ๓ ประจ�ำพระยานมาศสามล�ำคานองคท์ ่ี ๒ เข้าประจ�ำต�ำแหนง่ เตรยี มเคลื่อนราชรถ ราชยาน เวลา ๔ นาฬกิ า ๒๐ นาที พระยานมาศสามลำ� คานองค์ที่ ๑ เชิญออกจากพพิ ธิ ภณั ฑสถานแห่งชาติพระนคร เล้ียวขวาออกถนนหน้าพระธาตุ ผ่านมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กรมศิลปากร เล้ียวขวาออกถนนหน้าพระลาน ถนนมหาราช เขา้ ส่พู ระบรมมหาราชวงั ทางประตูเทวาภริ มย์ ประตศู รีสนุ ทร แลว้ เทยี บที่เกยลานอกกำ� แพงแก้วพระที่น่งั ดุสติ มหาปราสาท พระยานมาศสามลำ� คานองคท์ ี่ ๒ เชิญออกจากพิพิธภณั ฑสถานแห่งชาติ พระนคร เลีย้ วเข้าถนนกลางสนามหลวง เทียบรอทใ่ี กล้ประตรู าชวัติดา้ นตะวันตกของพระเมรุ ทอ้ งสนามหลวง พรอ้ มม้าเทียบเกริน๒ ชดุ ก�ำลงั พลแบกหามชุดท่ี ๒ ประจำ� พระยานมาศสามล�ำคานองค์ท่ี ๑ ท่ีจะเข้าผลดั เปลี่ยนในร้ิวขบวนพระอสิ ริยยศ ร้ิวท่ี ๑ ไปพักรอในวดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม บริเวณประตูที่ ๑ ดา้ นถนนท้ายวงั เวลา ๔ นาฬกิ า ๓๑ นาที พระมหาพชิ ยั ราชรถเชญิ ออกจากพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร เลย้ี วขวาออกถนนหน้าพระธาตุ ผ่านมหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร์ กรมศลิ ปากร เลย้ี วซ้ายออกถนนหนา้ พระลาน โดยผา่ นทางถนนรอบสนามหลวงมมุ สวนหยอ่ มตรงขา้ มกรมศลิ ปากร เลย้ี วขวาออกถนนสนามไชย ผา่ นกระทรวงกลาโหม ท�ำเนียบองคมนตรี สวนสราญรมย์ หยุดที่มุมถนนเจริญกรุงตรงหน่วยบัญชาการรักษาดินแดนเจา้ หนา้ ทกี่ รมสรรพาวธุ ไดป้ รบั ลอ้ เพอื่ กลบั ลำ� พระมหาพชิ ยั ราชรถใหห้ นั หนา้ ไปทางสนามหลวง เทยี บราชรถที่ก่ึงกลางวงเวียนถนนสนามไชยบรรจบถนนทา้ ยวัง เม่ือเวลา ๕ นาฬิกา ๗ นาที รวมระยะเวลาเคลอ่ื นพระมหาพิชัยราชรถถึงจุดทีจ่ อดเทยี บ ๓๖ นาที 699

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เชญิ พระมหาพชิ ยั ราชรถ เทยี บราชรถที่กึ่งกลางวงเวยี นถนนสนามไชยบรรจบถนนท้ายวงัออกจากพพิ ิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร เวลา ๔ นาฬกิ า ๔๒ นาที ราชรถนอ้ ยเชญิ ออกจากพพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ พระนคร เลยี้ วขวาออกถนนหน้าพระธาตุ ผ่านมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กรมศลิ ปากร เลย้ี วซา้ ยออกถนนหนา้ พระลาน โดยผ่านทางถนนรอบสนามหลวงมมุ สวนหยอ่ มตรงขา้ มกรมศลิ ปากร เลยี้ วขวาออกถนนสนามไชย ผา่ นกระทรวงกลาโหมท�ำเนยี บองคมนตรี หยุดทปี่ ้อมอนนั ตครี ี เจ้าหน้าท่ีกรมสรรพาวุธไดป้ รบั ลอ้ เพ่อื กลบั ลำ� ราชรถนอ้ ยให้หนั หน้าไปทางสนามหลวง เทียบราชรถทก่ี ลางถนนสนามไชย ตรงหน้าป้อมอนันตคีรี เมอ่ื เวลา ๕ นาฬกิ า ๑๐ นาทีรวมระยะเวลาเคลอ่ื นราชรถนอ้ ยถงึ จดุ ท่จี อดเทยี บ ๒๘ นาที อนง่ึ ขณะเคลอ่ื นราชรถนอ้ ยออกจากโรงราชรถ ไดเ้ กดิ ความขดั ขอ้ งเนอื่ งจากตดิ บานประตโู รงราชรถไม่สามารถเคลอ่ื นราชรถออกมาตามแนวตรงได้ ตอ้ งคอ่ ย ๆ เบ่ียงองคร์ าชรถน้อยเลก็ น้อยจึงสามารถเคล่อื นออกได้โดยเรียบรอ้ ย จากนัน้ ก�ำลงั พลฉดุ ชกั พระมหาพิชยั ราชรถ และราชรถน้อย เข้าพกั รอภายในวดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม บรเิ วณประตูดา้ นถนนสนามไชย เวลา ๔ นาฬิกา ๔๖ นาที เกรินบนั ไดนาคองคท์ ี่ ๑ เชิญออกจากพิพธิ ภณั ฑสถานแหง่ ชาติ พระนครเลยี้ วขวาออกถนนหนา้ พระธาตุ ผา่ นมหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ กรมศลิ ปากร เลย้ี วซา้ ยออกถนนหนา้ พระลานโดยผา่ นทางถนนรอบสนามหลวงมมุ สวนหยอ่ มตรงขา้ มกรมศลิ ปากร เลยี้ วขวาออกถนนสนามไชย ผา่ นกระทรวงกลาโหม ท�ำเนียบองคมนตรี สวนสราญรมย์ ถึงแยกถนนทา้ ยวงั แล้วเทยี บรอ ณ ท่นี น้ั สว่ นเกรนิ บนั ไดนาคองคท์ ี่๒เลย้ี วซา้ ยเขา้ ถนนกลางสนามหลวงเทยี บรอทใี่ กลป้ ระตรู าชวตั ิดา้ นตะวนั ตกของพระเมรุทอ้ งสนามหลวงตามจุดทก่ี �ำหนดสำ� หรบั ราชรถและราชยานแต่ละองค์ เวลา ๕ นาฬิกา ๑๕ นาที เจา้ พนักงานภษู ามาลาข้ึนไปยงั บษุ บกพระมหาพิชยั ราชรถถอดชนิ้ สว่ นของฐานบุษบกจ�ำนวน ๓ ชิ้น ได้แก่ ทอ้ งไมร้ ปู เทพนม หนา้ กระดานบน และแผงพนัก ลงมาวางพักไว้ทมี่ ้ารองดา้ นซ้ายราชรถ จากน้นั นำ� เกรนิ บันไดนาคองค์ท่ี ๑ เข้าเทียบดา้ นซ้ายของพระมหาพชิ ัยราชรถ ถอดกระหนกท้ายเกรินออก แลว้ นำ� เกยลามาเทยี บทเ่ี กรนิ บนั ไดนาค เวลา ๕ นาฬิกา ๑๘ นาที เจ้าหน้าท่ีจากกรมอู่ทหารเรือ ได้ตรวจสภาพและซ่อมเชือกฉุดชักพระมหาพิชยั ราชรถ และราชรถน้อย เฉพาะส่วนทีช่ ำ� รดุ ดว้ ยดา้ ยไนล่อนสแี ดง 700

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ พระทนี่ ง่ั ดุสติ มหาปราสาท เจ้าพนักงานเตรียมการต้ังแต่งและตรวจแต่งเคร่ืองประกอบพระราชพิธีเช่นวันก่อน ที่พระแท่นสุวรรณเบญจดลซ่ึงประดิษฐานพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพถอนสุวรรณฉัตรคันดาลมุมพระแท่นสุวรรณเบญจดลออก ๒ ชน้ั คงเหลอื ไวเ้ ฉพาะทม่ี มุ พระแทน่ ชนั้ ลา่ ง ๔ ตน้ ตงั้ รา้ นมา้ รอบฐานชนั้ บวั กลมุ่ พระแทน่ สวุ รรณเบญจดล ทอดบนั ไดเกยดา้ นหลงั พระแทน่ เพอ่ื ใชใ้ นการเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพลงจากพระแทน่ ถอนเครอ่ื งอสิ รยิ ยศราชปู โภค เครอ่ื งราชอสิ รยิ าภรณ์ เครอื่ งอภริ มุ ชมุ สายหกั ทองขวางออกไปเตรยี มเชญิ เขา้ ขบวนพระอิสริยยศแหเ่ ชิญพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ร้วิ ที่ ๑ ยกเว้นเคร่อื งทองนอ้ ยท่ีจะไดเ้ ชญิ ออกไปพรอ้ มกับการเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ บนพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาท มุขด้านทิศใต้ ทอดพระราชอาสน์บนพระสุจหนี่เป็นท่ีประทับของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ คลุมด้วยผ้าเยียรบับ ถัดออกไปทอดพระเก้าอ้ีท่ีประทับของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณสยามมกฎุ ราชกุมาร และสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา เจา้ ฟา้ มหาจักรีสริ ินธร สยามบรมราชกมุ ารี พระเก้าอี้และเกา้ อส้ี ำ� หรบั พระบรมวงศานวุ งศเ์ ฝา้ ทลู ละอองธลุ พี ระบาท มขุ ดา้ นทศิ เหนอื ตงั้ เกา้ อสี้ ำ� หรบั นายกรฐั มนตรีประธานวฒุ สิ ภา ประธานสภาผแู้ ทนราษฎร ประธานศาลฎกี า ประธานองคมนตรี องคมนตรี รฐั มนตรี สมาชกิวุฒิสภา สมาชิกสภาผแู้ ทนราษฎร ขา้ ราชการชั้นผู้ใหญ่ฝา่ ยทหาร พลเรือน เฝ้าฯ นอกนั้นเฝ้าฯ ทป่ี ะรำ� หนา้พระท่ีนัง่ ดสุ ิตมหาปราสาท ส่วนทม่ี ุขกระสนั พระทนี่ ัง่ พิมานรัตยา จดั เป็นที่ส�ำหรบั สตรผี ้มู ตี �ำแหน่งเฝา้ ฯ นายทหารมหาดเลก็ ราชวัลลภรกั ษาพระองคฯ์ ๔ นาย ทีย่ ืนยามถวายพระเกียรติยศส่มี ุมพระแท่นทองทรายทป่ี ระดษิ ฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ แตง่ เครอื่ งแบบเตม็ ยศทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์สวมหมวกยอดมีพู่สีด�ำ หน้าหมวกตราราชวัลลภ เสื้อสักหลาดสีแดง แผ่นคอและข้อมือสักหลาดด�ำปักลายกระหนก กางเกงสักหลาดสดี ำ� แถบสีแดง พรอ้ มสายคันชีพ ถอื ปืนเลก็ ยาว ปากกระบอกปืนจรดพืน้ เจา้ หนา้ ทภ่ี ษู ามาลา ๑ นาย ทจ่ี ะปฏบิ ตั กิ ารถอนพระภษู าโยงออกจากพระโกศทองใหญท่ รงพระศพและเจ้าหนา้ ทสี่ นมพลเรอื น ๔ นาย ท่ีจะปฏิบตั กิ ารเปล้อื งพระโกศทองใหญท่ รงพระศพบนพระแท่นสุวรรณเบญจดล และประกอบพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพท่ีพระยานมาศสามล�ำคาน แต่งเคร่ืองแบบเต็มยศตดิ แขนทกุ ข์ ตำ� รวจหลวง ๕ นาย ทจ่ี ะท�ำหนา้ ทยี่ กเชญิ พระลองทรงพระศพลงจากบวั กลมุ่ บนชนั้ แวน่ ฟา้ พกั ทชี่ นั้ยกพ้ืนเกย แต่งเคร่ืองแบบเต็มยศ สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยี่สีด�ำยอดเกี้ยว เส้ือสักหลาดสีน้�ำเงินสวมปลอกแขนทกุ ข์ รัดประคดไหมทองพู่แดง สายสะพายกระบ่ี นุ่งผา้ ม่วงเชงิ เงิน ถงุ เทา้ สขี าว รองเท้าสดี �ำ นายทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์ ๖ นาย ทจี่ ะท�ำหนา้ ทย่ี กเชญิ พระลองทรงพระศพลงจากพระแทน่ สวุ รรณเบญจดล ไปประดษิ ฐานทพี่ ระเสลยี่ งแวน่ ฟา้ และยกเชญิ พระลองทรงพระศพจากพระเสลย่ี งแวน่ ฟา้ ไปขนึ้ เกยและประดษิ ฐานทพ่ี ระยานมาศสามล�ำคาน แตง่ เครอ่ื งแบบเตม็ ยศทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์ สวมเสอื้ สักหลาดสแี ดงสวมปลอกแขนทุกข์ แผ่นคอและขอ้ มอื สกั หลาดสดี ำ� ปกั ลายกระหนกกางเกงสกั หลาดสีด�ำแถบสีแดง พรอ้ มสายคนั ชพี ไมส่ วมหมวก ณ พระลานพระที่นง่ั ดุสติ มหาปราสาท ตรงบันไดลงจากชานมุขทิศตะวันตกดา้ นเหนอื เทยี บพระเสลย่ี งแวน่ ฟา้ สำ� หรบั เชญิ พระลองทรงพระศพไปยงั เกยลาหนา้ ประตกู ำ� แพงแกว้ ดา้ นตะวนั ตก 701

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี คนหามพระเสลี่ยงแว่นฟ้า ๘ นาย เป็นทหารจากกรมการขนส่งทหารบก มีร้อยเอก อภิชาติดวงบุปผา เป็นผู้คุมท�ำหน้าที่ยกเชิญพระเสล่ียงแว่นฟ้า แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดจกุ เสือ้ เข้มขาบไหม กางเกงมสั รูไ่ หม รดั ประคดโหมดเทศ ถงุ เทา้ สีดำ� รองเทา้ สดี �ำ ป่ีพาทย์พธิ ี (เคร่อื งค)ู่ ต้งั วง ณ ศาลาทมิ คด เพื่อเตรยี มบรรเลงเพลงมหาชยั (ทางไทย) ชาวพนักงานประโคม จดั แบ่งจากร้วิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ ร้ิวที่ ๑ ประกอบด้วย สังข์ ๔ นาย แตรงอน๒๘ นาย แตรฝร่งั ๒๐ นาย ปไี่ ฉน ๒ นาย รวม ๕๔ นาย แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกปสั ตูแดงทรงกรวยปลายพขู่ าว เสอ้ื ปสั ตแู ดงปลายแขนบาน กางเกงปสั ตแู ดงขลบิ เหลอื ง ถงุ เทา้ สดี ำ� รองเทา้ สดี ำ� ประโคมกลองชนะ ๑๒๐ นาย สวมหมวกกลีบลำ� ดวนแดงขลิบเหลือง เสื้อปัสตูแดงขลิบเหลือง กางเกงปัสตูแดงขลิบเหลอื ง ถุงเทา้ สีดำ� รองเท้าสีด�ำ กองทหารเกยี รตยิ ศส�ำหรบั พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั จากกองพนั ทหารราบที่ ๒ กรมทหารราบท่ี ๑ มหาดเลก็ รักษาพระองค์ฯ เข้าประจำ� ทบี่ รเิ วณถนนหน้าตึกสำ� นกั ราชเลขาธิการตรงข้ามกบั พระท่ีนง่ั จกั รีมหาปราสาทมุขทิศตะวันตก แต่งเคร่ืองแบบเต็มยศทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ฯ สวมหมวกมีพู่สีดำ�หนา้ หมวกตราราชวลั ลภ เสอ้ื สกั หลาดสแี ดง แผน่ คอและขอ้ มอื สกั หลาดสดี ำ� ปกั อกั ษรพระปรมาภไิ ธย ส.พ.ป.ม.จ.พร้อมสายคนั ชพี กางเกงสักหลาดสดี ำ� แถบสีแดง ถอื ปนื เล็กยาวเอม็ ๑๖ ติดดาบปลายปืน เฉพาะนายทหารสญั ญาบัตรสวมปลอกแขนทกุ ข์ กองทหารเกยี รติยศส�ำหรบั พระศพ จากกองพันทหารราบที่ ๓ กรมทหารราบท่ี ๑ มหาดเล็กรักษาพระองคฯ์ เขา้ ประจำ� ที่ ณ พระทน่ี งั่ ดสุ ติ มหาปราสาท บรเิ วณลานหนา้ มขุ เหนอื หนา้ ศาลาทมิ คด แตง่ เครอ่ื งแบบเต็มยศทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ฯ สวมหมวกมีพู่สีบานเย็น หน้าหมวกตราครุฑพ่าห์ เสื้อสักหลาดสขี าว แผน่ คอและขอ้ มอื สกั หลาดสบี านเยน็ ขลบิ ดนิ้ ทอง พรอ้ มสายคนั ชพี กางเกงสกั หลาดสดี �ำแถบสบี านเยน็ถือปนื เล็กยาวเอม็ ๑๖ ตดิ ดาบปลายปืน เฉพาะนายทหารสัญญาบัตรตดิ แขนทุกข์ อนึ่ง กองทหารเกียรตยิ ศท้งั ๒ กองน้ี เมื่อปฏบิ ัติภารกจิ ในการพระราชพิธีในพระบรมมหาราชวังเสร็จสิ้นแล้วจะได้ย้ายไปปฏิบัติภารกิจท่ีพระเมรุ ท้องสนามหลวง โดยกองทหารเกียรติยศส�ำหรับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะเข้าประจำ� ที่เส้นทางเสด็จพระราชดำ� เนินเข้าสู่พระที่นั่งทรงธรรมด้านตะวันตก ส่วนกองทหารเกยี รตยิ ศสำ� หรบั พระศพจะเขา้ ประจำ� ทแ่ี นวถนนกลางสนามหลวงตรงขา้ มกบั พลบั พลายกทจี่ ะเทยี บพระมหาพิชัยราชรถ ณ เกยลาเทียบพระยานมาศสามล�ำคาน หน้าประตูก�ำแพงแก้วพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาทดา้ นทศิ ตะวันตก พระยานมาศสามลำ� คานมมี า้ ไมร้ องรบั เทยี บรอไวท้ หี่ นา้ เกยลา สว่ นสปั ตปฎลเศวตฉตั รคนั ดาลประจำ�พระยานมาศสามล�ำคานทอดนอนไปทิศเหนอื ยังไม่ยกเชิญขนึ้ กางกน้ั คนหามพระยานมาศสามลำ� คาน ๖๐ นาย เปน็ ทหารจากกรมการขนสง่ ทหารบก แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดจกุ เสอื้ เข้มขาบไหม หนา้ อกด้านขวาประดบั เขม็ ทร่ี ะลกึงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคินเี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สริ ิโสภาพัณณวดีกางเกงมัสรู่ไหม รดั ประคดโหมดเทศสแี ดง ถุงเทา้ สดี �ำ รองเทา้ สีดำ� 702

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ผู้กำ� กับพระยานมาศสามล�ำคาน ๑ นาย แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยี่สีด�ำยอดเกี้ยว เสื้อนอกขาวแบบราชการ หน้าอกด้านขวาประดับเข็มท่ีระลึกงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคนิ ีเธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี สวมปลอกแขนทุกข์ นงุ่ เกย้ี วลาย รดั ประคดสีแดงดอกขาว ถุงเท้าสีขาว รองเท้าสดี �ำ ผูค้ วบคุมคนหามพระยานมาศสามล�ำคาน ๑ นาย แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสกำ� มะหยีส่ ดี �ำยอดเกยี้ ว เส้ือนอกขาวแบบราชการ ประดบั เคร่อื งราชอิสริยาภรณ์และเขม็ ทร่ี ะลึกงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีตดิ แขนทกุ ข์ นงุ่ เกยี้ วลาย รดั ประคดสีแดงดอกขาว ถุงเทา้ สขี าว รองเท้าสดี �ำ ภษู ามาลา ๒ นาย ทำ� หนา้ ทปี่ ระคองพระโกศทองใหญท่ รงพระศพบนพระยานมาศสามลำ� คาน แตง่กายตามโบราณราชประเพณี สวมลอมพอกขาวเกยี้ วดอกไมไ้ หว เสอื้ นอกขาวแบบราชการ สวมเสอื้ ครยุ มดี อกนงุ่ เกย้ี วลาย ถงุ เทา้ สขี าว รองเทา้ สดี ำ� ผู้ถวายพระกลดหักทองขวาง ๑ นาย ผลัดเปลี่ยน ๑ นาย ผู้ถวายบังสูรย์หักทองขวาง ๑ นายผลดั เปลย่ี น ๑ นาย ผถู้ วายพดั โบก ๑ นาย ท้งั ๕ นาย แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมลอมพอกขาวเกยี้ วดอกไมไ้ หว เสอ้ื นอกขาวแบบราชการ สวมเสอ้ื ครยุ แถบใหญม่ ดี อก นงุ่ เกย้ี วลาย ถงุ เทา้ สขี าว รองเทา้ สดี �ำ ชาวพนักงานประโคมประจ�ำที่ พระยานมาศสามล�ำคานเทียบ ณ เกยลานอกกำ� แพงแกว้ณ พระลานพระที่นงั่ ดุสติ มหาปราสาท ดา้ นทศิ ตะวนั ตก พระทน่ี ั่งดสุ ติ มหาปราสาทสัปตปฎลเศวตฉตั รคันดาลประจำ� พระยานมาศสามล�ำคาน ผู้ก�ำกบั ผู้ควบคมุ และคนหามพระยานมาศสามลำ� คานประจำ� ท่ี ณ เกยลานอกก�ำแพงแก้ว พระท่นี ง่ั ดสุ ิตมหาปราสาท ณ เกยลานอกก�ำแพงแกว้ พระที่นงั่ ดสุ ิตมหาปราสาท 703

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เจ้าพนกั งานหามพระยานมาศสามลำ� คาน ประจำ� ท่ี ณ เกยลานอกก�ำแพงแกว้ พระทีน่ ัง่ ดุสติ มหาปราสาท ณ ถนนมหาราช รว้ิ ขบวนพระอสิ ริยยศ ริว้ ที่ ๑ รว้ิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพโดยพระยานมาศสามล�ำคาน จากพระทน่ี งั่ดุสิตมหาปราสาทไปยังพระมหาพิชัยราชรถหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม จัดเป็นริ้วขบวนพยุหยาตรา๔ สาย เดนิ รว้ิ แยกเปน็ ซา้ ยขวา เวน้ ระยะหา่ งเปน็ สายกลางสำ� หรบั เชญิ เสลย่ี งกลบี บวั พระนำ� และพระยานมาศสามลำ� คานเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพ โดยจดั รูปขบวนดงั น้ี ต้นขบวน ประกอบด้วย นายต�ำรวจข่ีม้าน�ำ น�ำริ้ว ผู้เชิญธงสามชาย ประตูหน้า คู่แห่นายทหารกลองชนะ สังข์ แตรงอน แตรฝรงั่ มีรายละเอียดดงั น้ี นายต�ำรวจขมี่ า้ นำ� ๑ คู่ คอื พันต�ำรวจโท เกยี รตศิ ักดิ์ ทองรือ และรอ้ ยต�ำรวจโท ทองอินทร์ มนตรีแตง่ กายเคร่อื งแบบตำ� รวจเต็มยศ สวมปลอกแขนทกุ ข์ นำ� รว้ิ ๑ นาย คอื พลเอก อัมพร พวงสงวนวงศ์ ราชองครกั ษ์ในสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสโหมดยอดเกี้ยวเสอ้ื อตั ลดั สบี านเยน็ นงุ่ เกย้ี วลาย รดั ประคดโหมดเทศ ถงุ เทา้ สขี าว รองเทา้ สดี �ำ เดนิ รว้ิ ในระยะกงึ่ กลาง หา่ งจากนายตำ� รวจขีม่ ้าน�ำ ๑๐ เมตร ผู้เชญิ ธงสามชาย ๒ นาย เปน็ เจา้ หนา้ ทีก่ รมพลาธกิ ารทหารบก คือ จา่ สบิ เอก ธวชั ชัย มูลเดช และสิบโท สทุ ธศิ กั ด์ิ เพชรพันแสง แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกหกู ระต่ายขลิบกระจงั ลูกไมใ้ บข้าวเส้ืออัตลัดสีแดง นุ่งเกี้ยวลาย รัดประคดโหมดเทศสีแดง ถุงเท้าสีขาว รองเท้าสีดำ� เดินร้ิวแยกเป็นด้านซ้าย๑ นาย ดา้ นขวา ๑ นาย ระยะห่างจากผนู้ ำ� ริ้ว ๒ เมตร ประตูหน้า ๒ นาย เป็นเจ้าหน้าที่ส�ำนักพระราชวัง คือ นายคมกฤษ อัคนิบุตร และนายสุรทินเกา่ บรบิ รู ณ์ แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยสี่ ดี ำ� ยอดเกย้ี ว เสอ้ื นอกขาวแบบราชการประดบั เครอื่ งราชอสิ รยิ าภรณ์ ตดิ แขนทกุ ข์ ผา้ นงุ่ มว่ งเชงิ รดั ประคดสแี ดงดอกขาว ถงุ เทา้ สขี าว รองเทา้สีด�ำ เดินริ้วแยกเป็นด้านซ้าย ๑ นาย ด้านขวา ๑ นาย ตรงกับผู้เชิญธงสามชาย ระยะห่างจากผู้เชิญธงสามชาย ๑ เมตร 704

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี คูแ่ ห่นายทหาร ๘๐ นาย ยศตง้ั แตร่ อ้ ยตรี เรือตรี เรืออากาศตรี ถงึ พันโท นาวาโท นาวาอากาศโทแตง่ เครอ่ื งแบบเตม็ ยศตามสงั กดั ประดบั เครอื่ งราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ เดนิ รวิ้ แยกเปน็ ดา้ นซา้ ย๒ สาย เป็นทหารบกสายนอก ๒๐ นาย ทหารอากาศสายใน ๒๐ นาย ดา้ นขวา ๒ สาย เป็นทหารบกสายนอก๒๐ นาย ทหารเรือสายใน ๒๐ นาย รวมคูแ่ ห่นายทหารบก ๔๐ นาย นายทหารเรือ ๒๐ นาย นายทหารอากาศ๒๐ นาย เดนิ รว้ิ ห่างจากประตูหน้า ๒ เมตร และระยะต่อหา่ งกัน ๒ ก้าว กลองชนะ ๑๒๐ นาย จากโรงเรียนเตรียมทหาร แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกกลีบล�ำดวนแดงขลิบเหลือง เสื้อปัสตูแดงขลิบเหลือง กางเกงปัสตูแดงขลิบเหลือง ถุงเท้าสีดำ� รองเท้าสีด�ำผตู้ กี ลองชนะแดงลายทอง ๘๐ นาย เดนิ รวิ้ ถดั ไปดา้ นในเปน็ คกู่ บั คแู่ หน่ ายทหาร แยกเปน็ ดา้ นซา้ ย ๒ สาย ดา้ นขวา ๒ สาย สายละ ๒๐ นาย กลองชนะเงนิ ๒๐ นาย เดินรวิ้ ตอ่ จากคูแ่ หน่ ายทหาร แยกเป็นดา้ นซา้ ย ๒ สายด้านขวา ๒ สาย สายละ ๕ นาย กลองชนะทอง ๒๐ นาย เดินรวิ้ ต่อจากกลองชนะแดงลายทอง แยกเปน็ ดา้ นซ้าย ๒ สาย ด้านขวา ๒ สาย สายละ ๕ นาย ระยะตอ่ หา่ งกัน ๒ ก้าว เทา่ กบั คู่แห่นายทหาร สงั ข์ แตรงอน แตรฝรงั่ รวม ๕๒ นาย เปน็ เจา้ หนา้ ทจี่ ากกองทพั เรอื แตง่ กายตามโบราณราชประเพณีสวมหมวกปสั ตแู ดงทรงกรวยปลายพขู่ าว เสอ้ื ปสั ตแู ดงปลายแขนบาน กางเกงปสั ตแู ดงขลบิ เหลอื ง ถงุ เทา้ สดี �ำรองเท้าสีด�ำ เดินริ้วในล�ำดับต่อจากกลองชนะทองและกลองชนะเงิน แตรฝรั่ง ๒๐ นายเดินร้ิวสายนอกแยกเป็นด้านซ้าย ๒ สาย ดา้ นขวา ๒ สาย สายละ ๕ นาย เดินร้ิวตอ่ จากกลองชนะเงิน แตรงอน ๒๘ นายเดินริ้วสายในแยกเป็นด้านซ้าย ๒ สาย ด้านขวา ๒ สาย สายละ ๗ นาย เดินร้ิวต่อจากกลองชนะทองสงั ข์ ๔ นาย เดนิ ริว้ สายนอก แยกเป็นดา้ นซ้าย ๒ นาย ด้านขวา ๒ นาย เดนิ ร้วิ ตอ่ จากแตรฝร่งั ระหวา่ งกลางรวิ้ คแู่ หน่ ายทหารและกลองชนะ แตร สงั ข์ เปน็ สารวตั รกลองจากโรงเรยี นเตรยี มทหารและสารวัตรแตรจากกองทัพเรือ จ่าป่ี และจา่ กลอง จากส�ำนักพระราชวงั เดินริว้ เรียงตามล�ำดับ จากหนา้ ไปหลงั คอื สารวตั รกลองคนท่ี ๑ สารวตั รกลองคนที่ ๒ จา่ กลอง จา่ ป่ี สารวตั รกลองคนท่ี ๓ สารวตั รกลองคนที่ ๔สารวัตรแตรคนท่ี ๑ สารวัตรแตรคนท่ี ๒ โดยสารวัตรกลองคนท่ี ๑ ยืนเสมอแถวของคู่แห่นายทหารและกลองชนะแดงลายทองแถวแรก จ่ากลองคนที่ ๑ (ซ้าย) ยืนคู่กับจ่าปี่คนท่ี ๑ (ขวา) จ่ากลองคนท่ี ๒(ซ้าย) ยืนคู่กับจ่าปี่คนที่ ๒ (ขวา) สารวัตรแตรคนท่ี ๒ ยืนเสมอระดับแถวของแตรงอนและสังข์คนสุดท้ายจ่าปค่ี นท่ี ๑ คือ นายบรรเลง บัวบุตร์ จ่าปคี่ นท่ี ๒ คือ นายวิทวตั ร รักพงษ์ สารวัตรแตรคนที่ ๑ คือ นาวาเอกก�ำจร เจริญเกียรติ สารวัตรแตรคนที่ ๒ คือ นาวาเอก ภาสกร สุวรรณพันธ์ จ่ากลองคนที่ ๑ คือนายบุญเร่ิม สุขเฉลิมศรี จ่ากลองคนที่ ๒ คือ นายชะโอด นาคเจริญ การแต่งกายของสารวัตรกลองและสารวัตรแตรทั้ง ๖ นาย แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยี่สีด�ำยอดเก้ียวเส้ือนอกขาวแบบราชการ ประดับเคร่ืองราชอิสริยาภรณ์ สวมปลอกแขนทุกข์ นุ่งเกี้ยวลาย รัดประคดสีแดงดอกขาว ถุงเท้าสีขาว รองเท้าสีด�ำ ส่วนจ่าปี่ จ่ากลองท้ัง ๔ นาย แต่งกายสวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดเกยี้ ว เสื้อเขม้ ขาบไหม เข็มขดั ทองหัวครุฑ กางเกงมัสรู่ไหม ถงุ เทา้ สีด�ำ รองเทา้ สีด�ำ ลำ� ดบั ถดั ไปเปน็ ตอนของผเู้ ชญิ ฉตั รเครอ่ื งสงู ทองแผล่ วดหนา้ พระน�ำ เดนิ รว้ิ หา่ งจากแถวสดุ ทา้ ยของคแู่ หน่ ายทหารและกลองชนะ แตร สงั ข์ ๒ เมตร ประกอบดว้ ย ผเู้ ชญิ ฉตั รเครอื่ งสงู ทองแผล่ วดและผกู้ �ำกบั ฉตั รเคร่อื งสูงทองแผล่ วด มรี ายละเอียดดังน้ี 705

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ผู้เชิญฉัตรเครอ่ื งสูงทองแผ่ลวด มีฉัตร ๗ ช้นั ๒ คนั ฉัตร ๕ ชน้ั ๖ คนั บงั แทรก ๔ คัน รวม ๑๒ คนัเป็นเจา้ หนา้ ทีก่ รมพลาธิการทหารบก ตง้ั ร้วิ แยกเปน็ ๒ สาย ซ้ายขวา แต่ละสายเชญิ ฉตั รเครอื่ งสงู ทองแผ่ลวดตามล�ำดบั ดงั นี้ ฉตั ร ๕ ชัน้ ๑ คนั บังแทรก ๑ คัน ฉัตร ๕ ช้นั ๑ คนั บังแทรก ๑ คัน ฉัตร ๕ ช้ัน ๑ คนั ฉตั ร๗ ชน้ั ๑ คัน พร้อมคนผลดั เปล่ียนฉัตร ๗ ชนั้ ๒ นาย และฉตั ร ๕ ชนั้ ๖ นาย รวมเปน็ ๒๐ นาย ยนื ระยะตอ่๒ เมตร แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมลอมพอกหางเหย่ียวสีแดง เสอื้ เขม้ ขาบไหม กางเกงมัสรไู่ หมรดั ประคดโหมดเทศสแี ดง ถุงเทา้ สดี ำ� รองเทา้ สดี �ำ ผกู้ ำ� กบั ฉตั รเครอ่ื งสงู ทองแผล่ วดหนา้ พระน�ำ ๒ นาย เปน็ เจา้ หนา้ ทกี่ รมพลาธกิ ารทหารบก คอื พนั โทสรุ พงษ์ รตั นโกเศรษฐ และพนั ตรี ทวีป ใจดี เดนิ ร้วิ ตอ่ ท้ายสายผเู้ ชิญฉัตร ๗ ช้นั สายละ ๑ นาย ระยะต่อ๑ เมตร แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสกำ� มะหยี่สีด�ำ เสื้อนอกขาวแบบราชการประดบั เครอื่ งราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ นงุ่ เกย้ี วลาย รดั ประคดสแี ดงดอกขาว ถงุ เทา้ สขี าว รองเทา้ สดี �ำ ลำ� ดบั ถดั ไปเปน็ ตอนของผเู้ ชญิ เสลยี่ งกลบี บวั พระนำ� เดนิ รวิ้ หา่ งจากแถวผกู้ ำ� กบั ฉตั รเครอื่ งสงู ทองแผ่ลวดหนา้ พระนำ� ๒ เมตร ประกอบด้วย สนมเชิญพดั ยศสมณศกั ดิ์ ผูก้ ำ� กับเสลีย่ งกลีบบัวพระนำ� ผคู้ ุมคนหามเสลี่ยงกลีบบัวพระนำ� ผู้คุมเสลี่ยงกลีบบัวพระนำ� มหาดเล็กหลวงเชิญพระแสงรายตีนตองประจำ� เสล่ียงกลบี บวั พระนำ� คนหามเสลี่ยงกลีบบัวพระน�ำ ผู้เชิญสัปทนตาด บังสูรย์ และพัดโบก คู่เคียงพระน�ำ และอนิ ทร์พรหมเชญิ จามร มีรายละเอียดดังน้ี สมเด็จพระวนั รัต (จุนท์ พรฺ หฺมคตุ ฺโต ป.ธ.๙) วัดบวรนิเวศวหิ าร ผ้ชู ว่ ยเจ้าอาวาสวดั บวรนิเวศวิหารผู้รักษาการแทนเจ้าอาวาสวัดมกุฏกษัตริยาราม รักษาการเจ้าคณะใหญ่ธรรมยุต กรรมการมหาเถรสมาคมและแมก่ องธรรมสนามหลวง นั่งอา่ นพระอภธิ รรมน�ำพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ แทนสมเดจ็ พระสงั ฆราช สนมเชิญพดั ยศสมณศกั ด์ิ ๑ นาย เป็นเจ้าหน้าที่สำ� นกั พระราชวงั คือ นายอนุชา สดุ สาคร เดนิ ริว้ในระยะกง่ึ กลาง แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยี่สีดำ� ยอดเกยี้ ว เส้อื นอกขาวแบบราชการ ประดบั เครื่องราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ นุ่งเก้ียวลาย รดั ประคดสีแดงดอกขาวถงุ เทา้ สขี าว รองเท้าสีด�ำ ผกู้ ำ� กบั เสลยี่ งกลบี บวั พระน�ำ ๑ นาย เปน็ เจา้ หนา้ ทส่ี �ำนกั พระราชวงั คอื นายพงษส์ วสั ดิ์ ชนื่ อารมณ์เดนิ ริ้วในระยะกึ่งกลาง ตอ่ จากสนมเชิญพัดยศสมณศักด์ิ ตามด้วยผูค้ ุมคนหามเสลย่ี งกลีบบวั พระนำ� ๑ นายเป็นเจ้าหน้าที่กรมพลาธิการทหารบก คือ พันโท ปรีชา เวหาธรนาวี เดินร้ิวระยะต่อ ๑ เมตร ท้ัง ๒ นายแตง่ กายตามโบราณราชประเพณีสวมหมวกทรงประพาสกำ� มะหยสี่ ดี ำ� ยอดเกยี้ วเสอื้ นอกขาวแบบราชการประดบัเครือ่ งราชอสิ ริยาภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ นุง่ เกี้ยวลาย รดั ประคดสีแดงดอกขาว ถุงเท้าสีขาว รองเทา้ สีด�ำ ผู้คุมเสลี่ยงกลีบบัวพระน�ำ ๒ นาย เป็นเจ้าหน้าที่กรมศิลปากร คือ นายสมชาย ณ นครพนมผูเ้ ช่ียวชาญเฉพาะด้านวจิ ยั และพฒั นาพิพธิ ภณั ฑ์ และนายสถาพร นิยมทอง ผเู้ ช่ยี วชาญเฉพาะดา้ นดุรยิ างค์สากล แตง่ เครอื่ งแบบเตม็ ยศ ประดบั เครอ่ื งราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ เดนิ นำ� หนา้ ซา้ ยและขวาของเสลย่ี งกลบี บวั พระนำ� ในระดบั ตรงกบั อนิ ทร์ พรหมเชญิ จามรและคเู่ คยี งพระนำ� แถวแรกทง้ั ดา้ นซา้ ยและดา้ นขวา มหาดเล็กหลวงเชิญพระแสงรายตีนตองประจ�ำเสลี่ยงกลีบบัวพระน�ำ หน้า ๒ นาย หลัง ๒ นายเป็นนักเรียนวชิราวุธวิทยาลัย เดินร้ิวอยู่หลังผู้คุมเสล่ียงกลีบบัวพระนำ� แต่งกายตามโบราณราชประเพณี 706

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีสวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยี่สีน้�ำเงิน เสื้อนอกขาวแบบราชการ สวมปลอกแขนทุกข์ ผ้านุ่งม่วงเชิงรดั ประคดสีน�้ำเงนิ ดอกขาว ถุงเท้าสีขาว รองเท้าสดี ำ� เสล่ียงกลีบบัวพระน�ำ ระหว่างท่ียังไม่เคล่ือนขบวนจะวางพักไว้บนร้านม้า คนหามเสล่ียงกลีบบัวประจำ� ท่คี านหนา้ ๒ คาน คานละ ๔ นาย คานหลัง ๒ คาน คานละ ๔ นาย รวม ๑๖ นาย เป็นเจา้ หน้าท่ีกรมพลาธกิ ารทหารบกแตง่ กายตามโบราณราชประเพณีสวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดจกุ เสอ้ื เขม้ ขาบไหมกางเกงมสั ร่ไู หม รดั ประคดโหมดเทศ ถุงเทา้ สดี �ำ รองเทา้ สดี ำ� ดา้ นซา้ ยของเสลย่ี งกลบี บวั พระนำ� มผี เู้ ชญิ บงั สรู ย์ ๑ นาย เปน็ เจา้ หนา้ ทก่ี รมพลาธกิ ารทหารบก คอื จา่สบิ เอก จนิ ดา บญุ เหมาะ ดา้ นขวา มผี เู้ ชญิ สปั ทนตาด ๑ นาย เปน็ เจา้ หนา้ ทกี่ รมพลาธกิ ารทหารบก คอื จา่ สบิ เอกรณกร โทนสุวรรณ ๒ นายนี้จะเปลี่ยนด้านกันเดินตามทิศทางของแสงตะวัน ด้านขวาล�ำดับถัดไป มีผู้เชิญพัดโบก ๑ นาย เป็นเจา้ หน้าท่สี �ำนักพระราชวงั คอื นายวริ ุฬ บุญเกตุ ทัง้ ๓ นายนีแ้ ตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมลอมพอกขาวเกยี้ วดอกไมไ้ หว เสอ้ื นอกขาวแบบราชการ สวมเสอื้ ครยุ แถบใหญม่ ดี อก นงุ่ เกย้ี วลายถงุ เท้าสขี าว รองเท้าสดี �ำ สองข้างซ้ายขวาของเสล่ยี งกลบี บวั พระน�ำ เป็นแถวของคูเ่ คยี งพระนำ� และอินทร์ พรหมเชิญจามรเดินรว้ิ ขา้ งละ ๒ สาย รวม ๔ สาย มีระยะต่อและระยะเคยี ง ๑ เมตร สองสายนอก ด้านซ้ายเป็นอินทร์เชิญจามร ๘ นาย ด้านขวาเป็นพรหมเชิญจามร ๘ นาย รวม๑๖นายเปน็ เจา้ หนา้ ทก่ี รมพลาธกิ ารทหารบกแตง่ กายตามโบราณราชประเพณีสวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดเก้ียว อินทร์สวมเส้ืออัตลัดสีเขียว พรหมสวมเสื้ออัตลัดสีแดง กางเกงสนับเพลานุ่งทับด้วยผ้าเก้ียวลายรดั ประคดโหมดเทศ ถุงเทา้ สขี าว รองเท้าสีด�ำ สองสายในเป็นขา้ ราชการช้ันผูใ้ หญ่กระทรวงวฒั นธรรม สายละ ๘ นาย แต่งกายเครอื่ งแบบเต็มยศประดับเคร่ืองราชอิสริยาภรณ์ สวมปลอกแขนทุกข์ ด้านซ้ายมีนายปรีชา กันธิยะ อธิบดีกรมการศาสนานายเขมชาติ เทพไชย หวั หนา้ ผตู้ รวจราชการกระทรวงวฒั นธรรม นายกฤษศญพงษ์ ศริ ิ ผตู้ รวจราชการกระทรวงวฒั นธรรม นายบวรเวท รงุ่ รจุ ี ผตู้ รวจราชการกระทรวงวฒั นธรรม นายจรญู นราคร รองอธบิ ดกี รมการศาสนานายสทุ ธิพงศ์ ชาญชญานนท์ ผู้อำ� นวยการส�ำนกั นโยบายและยุทธศาสตร์ สำ� นักงานปลัดกระทรวงวัฒนธรรมนายประทปี เพง็ ตะโก ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั ศิลปากรที่ ๒ สพุ รรณบุรี นายพีรพน พิสณุพงศ์ ผอู้ ำ� นวยการส�ำนกัศิลปากรที่ ๖ สุโขทัย ดา้ นขวามีนายอภินันท์ โปษยานนท์ รองปลดั กระทรวงวัฒนธรรม นายเชลยี ง เทยี มสนทิผ้เู ช่ยี วชาญเฉพาะดา้ นกฎหมาย นายชวลิต สนุ ทรานนท์ ผเู้ ชี่ยวชาญเฉพาะดา้ นวิชาการละครและดนตรี นายการณุ สทุ ธภิ ลู ผตู้ รวจราชการกระทรวงวฒั นธรรม นายสหวฒั น์ แนน่ หนา ผตู้ รวจราชการกระทรวงวฒั นธรรมนายวิโรจน์ ใจอารีรอบ ผู้อ�ำนวยการส�ำนักบริหารกลาง ส�ำนักงานปลัดกระทรวงวัฒนธรรม นายศักดิ์ชัยพจนน์ นั ทว์ าณชิ ย์ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั ศลิ ปากรท่ี๑๒นครราชสมี านายอาณตั ิบำ� รงุ วงศ์ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั ศลิ ปากรที่ ๕ ปราจีนบุรี ลำ� ดบั ถดั ไปเปน็ ตอนของผเู้ ชญิ ฉตั รเครอื่ งสงู ทองแผล่ วดหลงั พระน�ำ ประกอบดว้ ยผคู้ มุ ฉตั รเครอ่ื งสงูพระน�ำ ๒ นาย เป็นเจ้าหน้าที่กรมพลาธิการทหารบก คือ ร้อยเอก สมบัติ วงศ์ล�ำภู และร้อยเอก จ�ำลองพรดอนกอ่ ผ้เู ชญิ ฉตั ร ๗ ชั้น ๒ คัน ฉตั ร ๕ ชน้ั ๔ คัน บังแทรก ๒ คนั รวม ๘ คนั เป็นเจา้ หนา้ ทกี่ รมพลาธิการ 707

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีทหารบก ตง้ั รวิ้ แยกเปน็ ๒ สาย ซา้ ยขวา ตรงกบั สายคเู่ คยี งพระน�ำ ระยะหา่ งจากแถวสดุ ทา้ ยของคเู่ คยี งพระน�ำและอินทร์ พรหมเชิญจามร ๒ เมตร แต่ละสายเชิญฉัตรเคร่ืองสูงทองแผ่ลวดตามล�ำดับดังน้ี ฉัตร ๗ ชั้น๑ คนั ฉตั ร ๕ ชนั้ ๑ คัน บังแทรก ๑ คนั ฉตั ร ๕ ชัน้ ๑ คัน พร้อมคนผลดั เปลีย่ นฉัตร ๗ ชน้ั ๒ นาย และฉัตร๕ ช้ัน ๔ นาย รวมเปน็ ๑๔ นาย ยนื ระยะต่อ ๒ เมตร แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมลอมพอกหางเหยย่ี วสแี ดง เสื้อเข้มขาบไหม กางเกงมสั รู่ไหม รัดประคดโหมดเทศสแี ดง ถุงเท้าสีดำ� รองเท้าสดี ำ� ลำ� ดบั ถดั ไปเปน็ ตอนของผเู้ ชญิ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวางและผเู้ ชญิ พระแสงหวา่ งเครอื่ งหนา้ พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพประกอบดว้ ย ผคู้ มุ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวาง ผเู้ ชญิ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวาง มหาดเลก็ หลวงเชิญพระแสงหวา่ งเครอื่ ง และผู้ก�ำกับพระแสงหว่างเครื่อง มรี ายละเอยี ดดังน้ี ผเู้ ชญิ ฉตั รเครอ่ื งสงู หกั ทองขวางหนา้ พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพมฉี ตั ร๗ชน้ั๒ คนั ฉัตร ๕ ชั้น ๑๒ คัน บงั แทรก ๑๐ คนั รวม ๒๔ คนั เปน็ เจ้าหนา้ ทีก่ รมพลาธกิ ารทหารบก ตัง้ ริ้วแยกเป็น ๒ สาย ซ้ายขวา ตรงกับสายริ้วผู้เชิญฉัตรเคร่ืองสูงทองแผ่ลวดหลังพระน�ำ แต่ละสายเดินระยะต่อ ๑เมตร เชญิ ฉัตรเครอื่ งสงู หกั ทองขวางตามล�ำดบั ดงั นี้ ฉัตร ๕ ชัน้ ๑ คนั บงั แทรก ๑ คนั สลบั กัน ทา้ ยสดุ จงึ เป็นผเู้ ชิญฉัตร ๗ ชั้น พรอ้ มคนผลดั เปลีย่ นฉตั ร ๗ ชั้น ๒ นาย และฉตั ร ๕ ชนั้ ๑๒ นาย รวมเปน็ ๓๘ นาย แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมลอมพอกหางเหยย่ี วสแี ดง เสอ้ื เขม้ ขาบไหม กางเกงมสั รไู่ หม รดั ประคดโหมดเทศสีแดง ถงุ เท้าสดี �ำ รองเท้าสดี ำ� ผคู้ มุ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวางหนา้ พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ๒ นายเดนิ กำ� กบั หลงั ผู้เชิญฉัตรเครอ่ื งสงู ๗ ชนั้ เปน็ เจา้ หนา้ ทกี่ รมพลาธกิ ารทหารบกคือพนั โท สราวธุ สัจจพงษ์ และพันตรี ธวัชชัย ปิ่นแก้ว แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสกำ� มะหยี่สีด�ำยอดเกี้ยวเส้ือนอกขาวแบบราชการ ประดับเครื่องราชอสิ ริยาภรณ์ สวมปลอกแขนทุกข์ นุ่งเกีย้ วลาย รดั ประคดสีแดงดอกขาว ถุงเท้าสีขาว รองเทา้ สีด�ำ มหาดเล็กหลวงเชิญพระแสงหว่างเคร่ืองหน้าพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพและผู้ก�ำกับพระแสงหว่างเคร่ือง เดินระหว่างกลางริ้วของผู้เชิญฉัตรเคร่ืองสูงหักทองขวางหน้าพระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ผกู้ �ำกบั พระแสงหวา่ งเครอ่ื ง ๑ นาย เปน็ ครวู ชริ าวธุวิทยาลัย เดนิ นำ� มหาดเล็กหลวงเชญิ พระแสงหวา่ งเครอ่ื งหนา้ ๖ นาย เป็นนักเรยี นวชริ าวธุ วทิ ยาลยั เดินตามระยะต่อ ๑ เมตร การแตง่ กาย ท้ัง ๗ นาย แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสกำ� มะหย่ีสนี ำ้� เงนิ ยอดเกย้ี ว เสอ้ื นอกขาวแบบราชการ สวมปลอกแขนทกุ ข์ ผา้ นงุ่ มว่ งเชงิ รดั ประคดสนี ำ�้ เงนิ ดอกขาว ถงุ เทา้สขี าว รองเท้าสดี ำ� เฉพาะผกู้ ำ� กบั พระแสงหว่างเคร่ืองประดบั เครื่องราชอสิ รยิ าภรณ์ ล�ำดบั ถัดไปเปน็ ตำ� รวจหลวงคู่แห่และมหาดเล็กหลวงค่แู หเ่ ดนิ น�ำพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ เดนิ ริ้วตรงกบั สายคแู่ ห่นายทหารตอนตน้ ขบวน ตำ� รวจหลวงคแู่ ห่ถือหอก ๒๐ นาย เปน็ นักเรยี นวชิราวุธวทิ ยาลัย เดนิ ริว้ สายนอกแยกเป็น ๒ ข้างซา้ ยขวา สายละ ๑๐ นาย ระยะตอ่ ๑ เมตร แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสกำ� มะหย่ีสีดำ� ยอดแหลม เสอ้ื สักหลาดสนี ำ้� เงิน นุ่งผ้าม่วงเชิงทอง เขม็ ขัดแถบทองพ่ไู หมแดง สายกระบ่ีแถบทองใหญ่ถือหอก ถุงเทา้ สีขาว รองเท้าสดี �ำ 708