จดหมายเหตุงานพระศพ เล่ม ๒

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี มหาดเล็กหลวงคู่แห่ ๒๐ นาย เป็นนกั เรยี นวชริ าวุธวิทยาลยั เดนิ ริ้วสายในคู่กับตำ� รวจหลวงคแู่ ห่แยกเป็น ๒ ข้าง ซ้ายขวา สายละ ๑๐ นาย ระยะตอ่ ๑ เมตร แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยี่สีน้�ำเงินยอดเก้ียว เสื้อนอกขาวแบบราชการ สวมปลอกแขนทุกข์ นุ่งผ้าม่วงเชิงเงินรัดประคดสีนำ�้ เงินดอกขาว ถงุ เท้าสีขาว รองเทา้ สดี �ำ ตอนของผอู้ ำ� นวยการรวิ้ ขบวนพระอสิ รยิ ยศเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพ เดนิ รว้ิ หนา้ พระยานมาศสามลำ� คาน ตั้งรวิ้ แยกเป็น ๒ สาย ซา้ ยขวา ถัดจากแถวต�ำรวจหลวงคูแ่ หแ่ ละมหาดเล็กหลวงค่แู ห่ ระยะหา่ งประมาณ ๕ กา้ ว มตี ำ� แหนง่ การเดนิ เรยี งลำ� ดบั ดงั น้ี ดา้ นซา้ ยมพี ลเอก ธนะศกั ดิ์ ปฏมิ าประกร ผบู้ ญั ชาการทหารสงู สดุ ผอู้ ำ� นวยการขบวนพระอสิ รยิ ยศ นายสรรชยั เทยี มทวสี นิ ทปี่ รกึ ษาสำ� นกั พระราชวงั ผแู้ ทนสำ� นกั พระราชวงัรองผอู้ ำ� นวยการขบวนพระอสิ รยิ ยศ พลอากาศเอก อทิ ธพร ศภุ วงศ์ ผบู้ ญั ชาการทหารอากาศ รองผอู้ �ำนวยการขบวนพระอิสริยยศ นายศุภชยั พันธุกานนท์ ผ้ชู ่วยกรมวงั ผ้ใู หญ่ ส�ำนักพระราชวงั ผชู้ ว่ ยผู้อำ� นวยการขบวนพระอิสริยยศ ด้านขวามีนางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร นายกรัฐมนตรี ประธานกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธพี ระราชทานเพลงิ พระศพฯ พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา ผู้บัญชาการทหารบก รองผู้อำ� นวยการขบวนพระอสิ รยิ ยศ พลเรอื เอก สรุ ศกั ด์ิ หรนุ่ เรงิ รมย์ ผบู้ ญั ชาการทหารเรอื รองผอู้ ำ� นวยการขบวนพระอสิ รยิ ยศพลต�ำรวจเอก เพรียวพันธ์ ดามาพงศ์ ผู้บัญชาการต�ำรวจแห่งชาติ รองผู้อ�ำนวยการขบวนพระอิสริยยศแตง่ เครื่องแบบเตม็ ยศ ประดบั เครอื่ งราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์พลเอก ธนะศกั ดิ์ ปฏมิ าประกร พลเอก ประยทุ ธ์ จันทร์โอชา พลเรอื เอก สุรศักด์ิ หรนุ่ เริงรมย์ ผบู้ ญั ชาการทหารสูงสุด ผู้บญั ชาการทหารบก ผูบ้ ญั ชาการทหารเรือ พนั เอก วรี ะพงษ์ ศรรี ตั น์ รองผบู้ งั คบั การกรมทหารปนื ใหญท่ ี่ ๑ รกั ษาพระองค์ ผกู้ �ำกบั กลมุ่ ผอู้ ำ� นวยการขบวน เดนิ ระหวา่ งกลางรวิ้ ของผอู้ �ำนวยการรว้ิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพทงั้ ๒สาย แตง่ เครื่องแบบเต็มยศ ประดบั เคร่อื งราชอิสริยาภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ 709

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี อนึ่ง ประธานอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ผู้อ�ำนวยการขบวนพระอสิ รยิ ยศ รองผอู้ ำ� นวยการขบวนพระอสิ รยิ ยศ ผชู้ ว่ ยผอู้ ำ� นวยการขบวนพระอสิ รยิ ยศ จะเฝา้ ทลู ละอองธลุ ีพระบาท ในการบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลบนพระทนี่ ง่ั ดสุ ิตมหาปราสาทกอ่ น จากนนั้ จงึ ไปเข้าประจ�ำทใ่ี นร้วิ ท่ี ๑ตามต�ำแหนง่ ทก่ี �ำหนดไว้ ล�ำดับถัดไปเป็นผู้บอกขบวน เป็นเจ้าหน้าที่ส�ำนักพระราชวังคือ นายสรุ พงษ์ เกตุผงึ้ เดนิ รวิ้ ในระยะก่งึ กลาง แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดเกย้ี ว เสอ้ื เยยี รบบั นงุ่ เกย้ี วลาย รดั ประคดโหมดเทศ ขดั กระบี่หลัง ถงุ เท้าสีขาว รองเท้าสีด�ำ ถอื กรบัสญั ญาณ ล�ำดับถัดไปเป็นขบวนพระอิสริยยศตอนของผู้เชิญพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ประกอบด้วยราชองครกั ษเ์ ชญิ ธงราชวงศฝ์ า่ ยใน ผกู้ ำ� กบั พระยานมาศสามลำ� คาน ผคู้ มุพระยานมาศสามลำ� คาน ผูค้ มุ คนหามพระยานมาศสามล�ำคาน คนหามพระยานมาศสามลำ� คาน คู่เคยี งพระยานมาศสามล�ำคาน อนิ ทร์ พรหม ผู้บอกขบวนเชิญพุ่มตน้ ไม้เงนิ ทอง ภษู ามาลาประคองพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ผูถ้ วายพระกลด บังสูรย์ และพดั โบกมหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงรายตนี ตอง เรม่ิ ตอนตรงหนา้ ประตเู ทวาภริ มยซ์ ง่ึ เปน็ ชอ่ งทางเชญิ พระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพออกจากพระบรมมหาราชวงั ร้ิวขบวนท่ีตั้งอยู่ในถนนมหาราช ได้แก่ราชองครกั ษเ์ ชญิ ธงราชวงศใ์ หญฝ่ า่ ยใน คเู่ คยี งพระยานมาศสามลำ� คาน อนิ ทรเ์ ชญิ พมุ่ ตน้ ไมเ้ งนิ พรหมเชญิ พมุ่ตน้ ไมท้ อง และมหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงรายตนี ตอง นอกนน้ั เขา้ ปฏบิ ตั หิ นา้ ทตี่ ง้ั แตเ่ ชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพขนึ้ ประดษิ ฐานบนพระยานมาศสามลำ� คานทเี่ ทยี บ ณ เกยลาขา้ งกำ� แพงแกว้ พระทน่ี งั่ ดสุ ติ มหาปราสาทแล้วเชิญออกประตูพระบรมมหาราชวังมาเข้าร้ิวขบวนพระอิสริยยศ ณ ถนนมหาราช มีรายละเอียดดังน้ี ราชองครักษ์เชิญธงราชวงศ์ฝ่ายใน น�ำหน้าพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ๓ นาย คอื พนั โท รณฤทธิ์ หวดั สงู เนนิ เชญิ ธงราชวงศ์ใหญ่ฝ่ายใน ร้อยเอก วิธนันท์ วงศ์สวรรค์เดินร้ิวอยู่กึ่งกลาง และร้อยเอก ศุนธนะ เพ็ชรสุข เดินขนาบซ้ายขวา แต่งเครื่องแบบเต็มยศทหารรักษาพระองค์ สวมหมวกทรงสูงโลหะเงิน พู่หมวกสีน้�ำเงินหม่น หน้าหมวกตราครุฑพ่าห์ สายรัดคางโซ่ถักท�ำด้วยโลหะสีทอง เสื้อสักหลาดสีน�้ำเงินหม่น แนวอกมีกระดุมโลหะสีทองขนาดใหญ่ ๒ แถว แผ่นคอและข้อมือมีแถบไหมทองข้างละ ๑ แถบ ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์พร้อมสายคันชีพ สวมปลอกแขนทุกข์ กางเกงสักหลาดสีน้�ำเงินหม่น รองเท้าหนังทรงสูงสีด�ำติดเดอื ย ราชองครกั ษเ์ ชญิ ธงราชวงศ์ใหญฝ่ ่ายในน�ำหน้าพระยานมาศสามลำ� คาน ทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ 710

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ผกู้ �ำกบั พระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ๑ นาย เดนิ น�ำพระยานมาศสามล�ำคาน เปน็ เจา้ หนา้ ทสี่ ำ� นกั พระราชวงั คอื นายอดลุ ย์ พูลทรพั ย์ เดินน�ำ ตามด้วยผคู้ มุ คนหามพระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ๑ นาย เปน็ เจ้าหน้าท่ีกรมการขนสง่ ทหารบก คือ ร้อยตรี สุรกัสรราช ผลดั เปล่ยี นกับ ร้อยโท ชัยวฒั น์ ภูร่ ะหงษ์ แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสกำ� มะหยส่ี ดี ำ� ยอดเกยี้ ว เสอ้ื นอกขาวแบบราชการ ประดบั เครอ่ื งราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ นงุ่ เกย้ี วลาย รดั ประคดสีแดงดอกขาว ถุงเทา้ สขี าว รองเทา้ สดี �ำ ผู้คุมพระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ๔ นาย เป็นเจ้าหนา้ ท่ีกรมศลิ ปากรมีนายเอนก สีหามาตย์ รองอธิบดีกรมศิลปากร นายสมชาย มีชูพร รองอธิบดีกรมศิลปากร นายธราพงศ์ศรีสุชาติ ผู้อ�ำนวยการส�ำนักโบราณคดี นายอนันต์ ชูโชติ ผู้อ�ำนวยการพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ แต่งกายเครื่องแบบเต็มยศ ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ สวมปลอกแขนทุกข์ เดินร้ิวประจำ� ส่ีมุมพระยานมาศสามล�ำคาน มหาดเล็กหลวงเชิญพระแสงรายตีนตองประจำ� พระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ หน้า ๒ นาย หลงั ๒ นาย รวม ๔ นาย เป็นนกั เรียนวชริ าวธุ วทิ ยาลัย เดินริ้วประจ�ำสีม่ มุ พระยานมาศสามลำ� คาน โดยคหู่ นา้ อยใู่ นลำ� ดบั ตอ่ จากผคู้ มุ พระยานมาศสามล�ำคานหนา้ สว่ นคหู่ ลงั อยดู่ า้ นหนา้ ของผคู้ มุ พระยานมาศสามลำ� คานหลงั แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยส่ี นี ำ้� เงนิ ยอดเกยี้ วเสอื้ นอกขาวแบบราชการ สวมปลอกแขนทกุ ข์ นงุ่ ผา้ มว่ งเชงิ รดั ประคดสนี �้ำเงนิ ดอกขาว ถงุ เทา้ สขี าว รองเทา้ สดี ำ� พระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ปกั กางกัน้ เศวตฉตั รคนั ดาล ๗ ช้นั คนหามพระยานมาศสามลำ� คาน ๖๐ นาย เป็นเจ้าหนา้ ท่ีกรมการขนส่งทหารบก ประจ�ำที่คานดา้ นหนา้ ๓ คานคานละ ๘ นาย ดา้ นข้าง ๒ ข้าง ขา้ งละ ๖ นาย ด้านหลงั ๓ คาน คานละ ๘ นาย แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดจุก เสื้อเข้มขาบไหม กางเกงมัสรู่ไหม รัดประคดโหมดเทศสแี ดง ถงุ เท้าสีขาว รองเทา้ สีด�ำ อนง่ึ คนหามพระยานมาศสามลำ� คานจัดเปน็ ๓ ชุด ชุดที่ ๑ เชญิ พระยานมาศสามลำ� คานในร้วิ ท่ี ๑จากพระทน่ี ่งั ดุสติ มหาปราสาทถงึ มุมถนนทา้ ยวัง ชดุ ท่ี ๒ จากมมุ ถนนทา้ ยวงั ถงึ พระมหาพชิ ยั ราชรถ หน้าวดัพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม ชดุ ท่ี ๓ เชิญพระยานมาศสามลำ� คานเวียนพระเมรใุ นริ้วท่ี ๓ พระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ ทรงพระศพ พรอ้ มเคล่อื นขบวนในรวิ้ ขบวน พระอสิ ริยยศ ร้วิ ท่ี ๑ 711

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ภษู ามาลา๒นายทำ� หนา้ ทปี่ ระคองหนา้ หลงั พระโกศทองใหญท่ รงพระศพบนพระยานมาศสามลำ� คานคอืนายวชั รกติ ิ วชั โรทยั ประคองดา้ นหนา้ นายจลุ พล โตเมศร์ ประคองดา้ นหลงั แตง่ กายตามโบราณราชประเพณีสวมลอมพอกขาวเกี้ยวดอกไม้ไหว เส้ือขาวแขนกระบอกทบั ดว้ ยเส้อื ครุยเทวดาแถบใหญ่ นงุ่ เก้ยี วลาย ถุงเทา้สขี าว รองเท้าสดี �ำ ดา้ นซา้ ยพระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ มผี ถู้ วายบงั สรู ยห์ กั ทองขวาง ๑ นายผลดั เปลย่ี น ๑ นาย เปน็ เจา้ หนา้ ทสี่ �ำนกั พระราชวงั คอื นายอภนิ นั ท์ จว๋ิ บำ� รงุ และนายอรยิ พงษ์ ลลี า ดา้ นขวามีผู้ถวายพระกลดหักทองขวาง ๑ นาย ผลัดเปลี่ยน ๑ นาย เป็นเจ้าหน้าท่ีสำ� นักพระราชวัง คือ นายสมพรคงสัตรา และนายณัฐพงษ์ เกตุไพสาลี ต่อจากผู้ถวายพระกลดหักทองขวางเป็นผู้ถวายพัดโบก ๑ นายเป็นเจ้าหน้าที่ส�ำนักพระราชวัง คือ นายรจพล อิศรางกูร ณ อยุธยา ทั้ง ๕ นาย แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมลอมพอกขาวเก้ยี วดอกไม้ไหว เสอื้ ขาวแขนกระบอกทบั ดว้ ยเสอ้ื ครุยเทวดาแถบใหญ่ นุ่งเก้ียวลาย ถงุ เท้าสขี าว รองเทา้ สีดำ� สองข้างซ้ายขวาของพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ เป็นร้ิวของคู่เคียงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพและอินทร์ พรหมเชญิ พุ่มตน้ ไม้เงนิ และพ่มุ ต้นไม้ทอง เดินรว้ิ ขา้ งละ ๓สาย มรี ะยะต่อและระยะเคยี ง ๑ เมตร ประกอบด้วย อนิ ทรเ์ ชญิ พุ่มต้นไม้เงนิ พรหมเชญิ พุ่มต้นไม้ทอง คู่เคยี งนายทหารราชองครักษ์และนายต�ำรวจราชส�ำนัก และคู่เคียงข้าราชการพลเรือนช้ันผู้ใหญ่ระดับปลัดกระทรวงและรองปลดั กระทรวง สองสายนอก ด้านซ้ายเป็นอินทร์เชิญพุ่มต้นไม้เงิน ๘ นายด้านขวาเป็นพรหมเชิญพุ่มต้นไม้ทอง ๘ นาย เป็นเจ้าหน้าท่ีกรมพลาธิการทหารบก แต่งกายตามโบราณราชประเพณี อินทร์สวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดเกี้ยว เสื้อก�ำมะหยี่สีเขียวคอบัว ติดขลิบ นุ่งเกี้ยวลายสีเขียว คเู่ คยี งพระยานมาศสามล�ำคาน ทับกางเกงสนับเพลามัสรู่ไหม ทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ในร้วิ ขบวนพระอสิ ริยยศ ริ้วที่ ๑รดั ประคดโหมดเทศสเี ขยี ว ถงุ เทา้ สขี าว รองเทา้ สดี �ำ พรหมสวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดเกย้ี ว เสื้อกำ� มะหยี่สีแดงคอบวั ตดิ ขลิบ นุ่งเกยี้ วลายสแี ดงทบั กางเกงสนบั เพลามสั รไู่ หม รดั ประคดโหมดเทศสแี ดงถงุ เทา้ สขี าว รองเทา้ สดี �ำนายธงทอง จันทรางศุ ปลัดส�ำนักนายกรฐั มนตรี ปฏิบตั ิหนา้ ท่คี ู่เคยี งพระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ 712

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี สายกลาง เปน็ นายทหารราชองครกั ษแ์ ละนายตำ� รวจราชสำ� นกั รวม ๑๖ นาย แตง่ เครอ่ื งแบบเตม็ ยศประดบั เครื่องราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ นายทหารราชองครักษส์ วมปลอกแขนราชองครักษ์ นายตำ� รวจราชสำ� นกั สวมปลอกแขนนายตำ� รวจราชสำ� นกั สายกลางดา้ นซา้ ย ๘ นาย มี พลเอก ฉตั รชยั ธรรมรกั ษาพลเอก นนิ นาท เบย้ี วไขม่ ขุ พลอากาศเอก ขวญั ชยั เอย่ี มรกั ษา พลเอก ธนดล เผา่ จนิ ดา พลเรอื โท สมศกั ดิ์ ศรสี ขุนาวาเอก อุดม ศรีถวัลย์ พนั เอก เดโช กล่ินประชา และพลต�ำรวจโท ชมุ พล วงศก์ �ำแหง สายกลางด้านขวา๘ นาย มี พลเอก อนพุ งษ์ เผ่าจินดา พลเอก ปญั ญา รอดเชอื้ พลเรอื เอก วรงค์ ส่งเจริญ พลเอก กัณตภณปทุมลงั การ์ พลโท กฤษพงศ์ แกว้ จินดา พนั เอก สุรัตน์ ผ่านไกล พนั เอก องอาจ สุขมณี และพลต�ำรวจเอกนิสสัย บุญสิริ สายใน เป็นข้าราชการพลเรอื นชัน้ ผใู้ หญ่ระดับปลัดกระทรวงและรองปลดั กระทรวง รวม ๑๖ นายแตง่ เครอื่ งแบบเตม็ ยศ ประดบั เครอ่ื งราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ สายในดา้ นซา้ ย ๘ นาย มี นายธงทองจันทรางศุ ปลดั ส�ำนักนายกรฐั มนตรี นายอารพี งศ์ ภ่ชู อุม่ ปลัดกระทรวงการคลงั นายณอคณุ สิทธิพงศ์ ปลัดกระทรวงพลังงาน นายสมชาย เสียงหลาย ปลัดกระทรวงวัฒนธรรม นายไพจิตร์ วราชิต ปลัดกระทรวงสาธารณสขุ นายสวุ พนั ธุ์ ตนั ยวุ รรธนะ ผอู้ ำ� นวยการสำ� นกั ขา่ วกรองแหง่ ชาติ นายทศพร ศริ สิ มั พนั ธ์ เลขาธกิ ารคณะกรรมการพฒั นาระบบราชการ นายนพปฎล คุณวิบูลย์ รองปลัดกระทรวงการต่างประเทศ สายในดา้ นขวา ๘ นาย มี พลเอก เสถียร เพิ่มทองอินทร์ ปลัดกระทรวงกลาโหม นางสาวศศิธารา พิชัยชาญณรงค์ปลดั กระทรวงศกึ ษาธกิ าร นายเจรญิ รตั น์ ชตู กิ าญจน์ ปลดั กรงุ เทพมหานคร พลตำ� รวจเอก วเิ ชยี ร พจนโ์ พธศ์ิ รีเลขาธกิ ารสภาความมนั่ คงแหง่ ชาติ นายอาคม เตมิ พทิ ยาไพสฐิ เลขาธกิ ารคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกจิและสังคมแห่งชาติ นายเสกสรร นาควงศ์ รองปลัดกระทรวงการท่องเท่ียวและกีฬา นายประชา เตรัตน์รองปลดั กระทรวงมหาดไทย นายชินภทั ร ภมู ิรัตน เลขาธิการคณะกรรมการการศกึ ษาข้นั พ้ืนฐาน ล�ำดับถัดไปเป็นตอนของผู้เชิญฉัตรเครื่องสูงหักทองขวางและผู้เชิญพระแสงหว่างเครื่องหลังพระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ประกอบดว้ ย ผคู้ มุ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวาง ผเู้ ชญิ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวาง มหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงหวา่ งเครอ่ื ง และผกู้ ำ� กบั พระแสงหวา่ งเครอื่ ง มรี ายละเอยี ดดงั น้ี ผคู้ มุ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวางหลงั พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ๒ นายเดินนำ� หนา้ ผ้เู ชิญฉัตรเครื่องสูงในแตล่ ะสาย เป็นเจา้ หน้าทสี่ �ำนักพระราชวัง คือ นายอมรทัต แจ้งกิจ และนายราเชนทร์ ด้วงนุ้ย แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหย่สี ดี �ำยอดเกย้ี ว เสอื้ นอกขาวแบบราชการ นุ่งเก้ยี วลาย รัดประคดสีแดงดอกขาว ถงุ เทา้ สีขาว รองเท้าสีด�ำ ผเู้ ชญิ ฉตั รเครอ่ื งสงู หกั ทองขวางหลงั พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพมฉี ตั ร๗ชน้ั๒ คัน ฉตั ร ๕ ช้ัน ๘ คัน บงั แทรก ๖ คัน ชมุ สาย ๔ คัน รวม ๒๐ คนั เป็นเจา้ หน้าทีห่ น่วยบัญชาการป้องกันภัยทางอากาศ กองทัพบก ต้ังริ้วแยกเป็น ๒ สาย ซ้ายขวา เดินห่างจากผู้คุมฉัตรเครื่องสูงหักทองขวาง ๑เมตร และระยะตอ่ ในสาย ๒ เมตร แต่ละสายเชญิ ฉตั รเครอ่ื งสงู หักทองขวางตามล�ำดับดงั น้ี ฉัตร ๗ ชนั้ ๑ คันฉตั ร ๕ ช้ัน ๑ คนั บังแทรก ๑ คนั ฉัตร ๕ ช้ัน ๑ คนั บงั แทรก ๑ คัน ฉัตร ๕ ช้ัน ๑ คัน บงั แทรก ๑ คนัฉตั ร ๕ ชัน้ ๑ คัน ชุมสาย ๒ คัน พรอ้ มคนผลดั เปลย่ี นฉตั ร ๗ ช้นั ๒ นาย ฉตั ร ๕ ชัน้ ๘ นาย ชุมสาย ๔ นาย รวมเปน็ ๔๐ นาย แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมลอมพอกหางเหยยี่ วสแี ดง เสอื้ เขม้ ขาบไหม กางเกงมสั รไู่ หมรัดประคดโหมดเทศสแี ดง ถงุ เท้าสีด�ำ รองเทา้ สดี �ำ 713

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี มหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงหวา่ งเครอื่ งหลงั พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพและผู้ก�ำกับพระแสงหว่างเคร่ือง เดินระหว่างกลางริ้วของผู้เชิญฉัตรเคร่ืองสูงหักทองขวางหลังพระยานมาศสามล�ำคาน ผู้ก�ำกับพระแสงหว่างเครื่องหลังพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ๑ นายเป็นครูวชิราวุธวิทยาลัย เดินน�ำมหาดเล็กหลวงเชิญพระแสงหว่างเคร่ืองหลังพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ๔ นาย เปน็ นกั เรยี นวชริ าวุธวิทยาลัย เดินตามระยะตอ่ ๑ เมตร ทั้ง ๕ นายแตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยส่ี นี ำ�้ เงนิ ยอดเกยี้ ว เสอ้ื นอกขาวแบบราชการติดแขนทุกข์ ผ้านุ่งม่วงเชิง รัดประคดสีน�้ำเงินดอกขาว ถุงเท้าสีขาว รองเท้าสีด�ำ เฉพาะผู้ก�ำกับพระแสงหวา่ งเครอ่ื งประดบั เครอ่ื งราชอิสริยาภรณ์ ล�ำดับถัดไปเป็นตอนของพระประยูรญาติเชิญเคร่ืองพระอิสริยยศสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอเจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี เดนิ ระหวา่ งกลางรว้ิ ของผเู้ ชญิ ฉตั รเครอ่ื งสงู หกั ทองขวาง หลงั พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ในลำ� ดบั ตอ่ จากมหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงหวา่ งเครอื่ งหลงัพระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศ แตง่ เครอ่ื งแบบเตม็ ยศตามสงั กดั หรอื เครอ่ื งแบบของผมู้ ตี �ำแหนง่ เฝา้ ฯ ประดบัเครื่องราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทุกข์ ต�ำแหนง่ ทเี่ ดินร้ิว หมอ่ มราชวงศส์ วัสดวิ ฒุ ิ สวสั ดิวัตน์ (แทนพลเรือเอก หมอ่ มเจ้าปสุ าณ สวัสดวิ ัฒน)์ เชิญเครื่องทองนอ้ ย พลโท หม่อมเจ้าเฉลมิ ศกึ ยคุ ล เชิญเครื่องขัตตยิ ราชอิสรยิ าภรณอ์ ันมเี กียรตคิ ณุ รงุ่ เรืองยงิ่ มหาจักรีบรมราชวงศ์ (ฝา่ ยใน) รอ้ ยโท หมอ่ มเจา้ นวพรรษ์ ยคุ ล เชญิ เครอื่ งราชอสิ รยิ าภรณร์ ตั นราชวราภรณ์ (ฝา่ ยใน) หมอ่ มราชวงศ์จักรรถ จิตรพงศ์ เชญิ เครื่องราชอิสรยิ าภรณป์ ฐมจุลจอมเกล้า (ฝา่ ยใน) หมอ่ มหลวงนวเทวัญ เทวกุล(แทนหมอ่ มราชวงศป์ รดี ิยาธร เทวกุล) เชิญเครือ่ งราชอิสริยาภรณ์อันเป็นท่ีเชดิ ชูยิง่ ช้างเผอื ก (ชัน้ สูงสดุ มหาปรมาภรณช์ ้างเผอื ก) หม่อมราชวงศส์ ขุ ุมพนั ธุ์ บรพิ ัตร เชิญเครอ่ื งราชอิสริยาภรณ์อันมเี กยี รตยิ ศยงิ่ มงกฎุ ไทยช้นั สงู สุด มหาวชริ มงกฎุ หมอ่ มราชวงศศ์ ศพิ ฤนท์ จันทรทัต เชิญเครื่องราชอิสรยิ าภรณ์อนั เป็นทส่ี รรเสริญย่งิดิเรกคุณาภรณ์ ช้นั ที่ ๑ ปฐมดิเรกคุณาภรณ์ พันตรี หม่อมราชวงศ์ด�ำรงเดช ดศิ กุล เชิญเครอ่ื งราชอิสริยาภรณ์อนั เป็นสริ ยิ ิ่งรามกรี ติ ลกู เสือสดุดชี ้ันพิเศษ หม่อมราชวงศ์พนั ธรุ งั ษี ภาณุพันธ์ เชญิ เหรียญรตั นาภรณร์ ชั กาลท่ี ๖ ช้นั ที่ ๑ เหรียญรัตนาภรณ์รัชกาลที่ ๗ ช้ัน ๑ เหรยี ญรัตนาภรณร์ ชั กาลที่ ๙ ช้ันที่ ๑ หม่อมราชวงศ์ประเดมิ สวัสดิ์ สวสั ดิวัตน์ เชิญพานพระศรีทองคำ� ลงยา เคร่อื งพร้อม หม่อมราชวงศเ์ ฉลิมชาตรี ยุคล เชญิ พระสุพรรณศรีทองค�ำลงยา หม่อมราชวงศ์ปิยะฉัตรฉตั รชยั เชญิ หบี พระศรที องค�ำลงยาพรอ้ มพานรองหมอ่ มหลวงชโยทติ กฤดากร เชญิ พระคนโททองค�ำลงยาพรอ้ มพานรองหมอ่ มหลวงจริ เศรษฐศขุ สวสั ด์ิเชญิ ฉลองพระองคเ์ ครอื่ งแบบนายทหารกรมทหารราบท่ี ๑๑ รกั ษาพระองค์ พระยศพลเอก หมอ่ มหลวงจิรพันธุ์ ทวีวงศ์ เชิญฉลองพระองค์ลูกเสือหม่อมหลวงเทวพร เทวกุล เชิญฉลองพระองค์ลำ� ลอง (ห่อผ้าเยียรบบั ) พระประยูรญาตเิ ชิญเคร่อื งพระอิสริยยศสมเดจ็ พระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี 714

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ลำ� ดบั ถดั ไปเปน็ ประตหู ลงั และนาลวิ นั ประตหู ลงั เดนิ รวิ้ สายนอกสดุ ทงั้ ซา้ ยและขวา เดนิ ระยะตอ่ หา่ งจากแถวสดุ ทา้ ยของผเู้ ชญิ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวางหลงั พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ๑ เมตร นาลิวนั เดนิ กลางเป็นแถวหน้ากระดานระหว่างประตหู ลงั ประตหู ลงั ๒ นาย เปน็ เจา้ หนา้ ทส่ี ำ� นกั พระราชวงั คอื นายโกวทิ สมบรู ณว์ งศ์ นายเอกสรลั ฉายชวู งษ์แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยี่สีด�ำยอดเก้ียว เส้ือนอกขาวแบบราชการสวมปลอกแขนทกุ ข์ ผ้านงุ่ ม่วงเชงิ รัดประคดสีแดงดอกขาว ถงุ เท้าสีขาว รองเทา้ สีดำ� นาลิวัน ๔ นาย ประกอบดว้ ย พระมหาราชครูพธิ ีศรีวิสทุ ธคิ ณุ ฯ พระครญู าณสยมภูว์ พระครสู ิทธิไชยบดี พระครูสุริยาเทเวศร์ แต่งกายตามโบราณราชประเพณี เสื้อนอกขาวแบบราชการ ทับด้วยเส้ือครุยผา้ นุ่งขาว ถุงเทา้ สีขาว รองเท้าสีขาว สยายผม ล�ำดับถัดไปเป็นตอนของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกมุ าร และสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟา้ มหาจกั รสี ิรินธร สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ พระราชดำ� เนินแทนพระองคใ์ นขบวนพระอิสรยิ ยศตามพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ขบวนพระอิสริยยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมารประกอบดว้ ย สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟา้ มหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จพระราชดำ� เนินแทนพระองค์ตามพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ในขบวนพระอิสริยยศ รว้ิ ท่ี ๑ ต�ำรวจหลวงน�ำเสดจ็ ๒ นาย แต่งเครอ่ื งแบบเตม็ ยศ สวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหยีส่ ดี �ำยอดเก้ยี วเส้อื สักหลาดสีน้�ำเงิน สวมปลอกแขนทุกข์ สายสะพายกระบ่ี ถอื กระบ่ี นุ่งผา้ มว่ งเชงิ เงนิ รัดประคดไหมทองพู่แดง ถุงเทา้ สีขาว รองเท้าสดี ำ� นายทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์ เชญิ ธงเยาวราชใหญ่ นำ� เสดจ็ ๑ นาย แตง่ เครอื่ งแบบเตม็ ยศทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองค์ สวมหมวกยอดพสู่ ดี �ำ หนา้ หมวกตราราชวลั ลภ เสอ้ื สกั หลาดสีแดง แผ่นคอและขอ้ มือสักหลาดสดี �ำปกั ลายกระหนกดน้ิ ทอง ประดบั เครอ่ื งราชอิสรยิ าภรณ์ กางเกงสักหลาดสดี ำ� แถบแดง ข้างละ ๒ แถบ 715

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ภษู ามาลาถวายพระกลด ๑ นาย นายทหารราชองครักษ์ ตามเสดจ็ ซ้ายขวา ๘ นาย มหาดเล็กเชญิ เคร่ืองราชอิสริยยศสมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟ้ามหาวชริ าลงกรณ สยามมกุฎราชกมุ าร แต่งเครื่องแบบเตม็ ยศ ประดบั เครอื่ งราชอิสรยิ าภรณ์ ทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์ฯ แซงเสดจ็ ๒ ข้างซ้ายขวา ข้างละ ๒ สาย รวม ๔ สาย๘๐ นาย ล�ำดับถัดไปเปน็ ตอนของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟา้ มหาจักรีสริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารีมีภูษามาลาถวายพระกลด ๑ นาย กรมวัง ๑ นาย ราชองครักษ์ ๑ นาย ข้าราชการบริพารในพระองค์เชิญเคร่อื งพระราชอสิ ริยศสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี ลำ� ดบั ถดั ไปเปน็ ตอนของพระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ศรรี ศั ม์ิ พระวรชายาในสมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจา้ ฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ าร มีภษู ามาลาถวายพระกลด ๑ นาย ราชองครักษป์ ระจำ�พระองค์ ๑ นาย ขา้ หลวงประจ�ำพระองค์ ๑ นาย ผ้อู ำ� นวยการกองงาน ๑ นาย กรมวงั ๑ นาย แพทย์ประจำ�พระองค์ ๑ นาย จากน้ันเป็นตอนของราชสกุล ข้าราชบริพารในสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสิรโิ สภาพณั ณวดี ขา้ ราชการในพระองค์ สำ� นกั พระราชวัง สำ� นกั ราชเลขาธิการ ณ พลบั พลายกหนา้ วัดพระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม เจ้าหน้าท่ีเตรียมการตั้งแต่งมุขหน้าพลับพลายก ลาดพระสุจหนี่แล้วทอดพระราชอาสน์ พร้อมโต๊ะเคียง ส�ำหรับเป็นท่ีประทับของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร และสมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า เจา้ ฟ้ามหาจกั รีสริ ินธร สยามบรมราชกมุ ารี ซ่ึงเสด็จพระราชด�ำเนนิแทนพระองค์ ถัดไปด้านหลังทอดพระเก้าอ้ีพร้อมโต๊ะเคียง ส�ำหรับเป็นที่ประทับของพระเจ้าวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าศรรี ศั มิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธริ าช เจ้าฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกุฎราชกมุ ารพระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ พชั รกติ ยิ าภา และพระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ สริ วิ ณั ณวรนี ารรี ตั น์ พนกั มขุ หนา้ตกแต่งด้วยผา้ ทพิ ยพ์ ระครุฑพา่ ห์ ท่ปี กี ชน้ั ลดของพลบั พลาจัดเป็นท่ขี า้ ราชการชั้นผใู้ หญแ่ ละผู้เชิญเครื่องพระอิสริยยศพักรอระหวา่ งประกอบพธิ ี เพือ่ เข้าขบวนพระอิสรยิ ยศ รวิ้ ท่ี ๒ ด้านหน้าทางซา้ ยของพลับพลาตง้ั โตะ๊ปผู า้ ขาว สำ� หรบั เปน็ ทว่ี างเครอื่ งพระอสิ รยิ ยศสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดีด้านหลังทางขวาของพลับพลาตง้ั โตะ๊ ปูผา้ ขาว สำ� หรับวางผา้ ไตร ๒๐ ไตร ณ บริเวณหนา้ หนว่ ยบัญชาการรักษาดินแดน บริเวณประตูทางเข้าหน่วยบัญชาการรักษาดินแดนทั้งด้านซ้ายขวาติดตั้งป้ายผ้าพระฉายาลักษณ์สมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ภายใตอ้ กั ษรพระนาม พ.ร. และบทประพนั ธ์แสดงความอาลัย พ้ืนหลังสีเทาตกแต่งด้วยผ้าระบายขาวด�ำ ทางด้านซ้ายของประตูทางเข้าเป็นซุ้มพระฉายาลักษณ์ มีลักษณะเป็นรูปจำ� ลองพระเมรุ ตรงกลางประดิษฐานพระฉายาลักษณ์ มีอักษรพระนามพ.ร. พ้นื หลงั ประดับลายดอกไม้รว่ งพ้ืนสีชมพู ขอบสขี าวเดนิ เส้นสที อง สองขา้ งซ้ายขวาตง้ั พานพุม่ ทองและเงิน ฐานตกแต่งด้วยผ้าระบายขาวด�ำและดอกกล้วยไม้สีขาว ต่อจากซุ้มถัดไปทางซ้ายเป็นท่ีต้ังอัฒจันทร์ช่างภาพส่อื มวลชน 716

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ พลับพลายกหนา้ พระท่นี งั่ สทุ ไธสวรรย์ปราสาท จดั เปน็ ทส่ี ำ� หรบั พระบรมวงศานวุ งศฝ์ า่ ยในเฝา้ ฯ ขบวนพระอสิ รยิ ยศเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพเจ้าพนักงานเตรียมการต้ังแต่งไว้พร้อม โดยทอดเครื่องทองน้อย และทอดพระเก้าอ้ีพร้อมโต๊ะเคียงส�ำหรับพระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้าโสมสวลี พระวรราชาทินดั ดามาตุ และจดั เกา้ อี้ผตู้ ามเสดจ็ ไว้พร้อม ณ บริเวณถนนสนามไชย ริว้ ขบวนพระอสิ ริยยศ ริ้วที่ ๒ ร้ิวขบวนพระอิสริยยศเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพโดยพระมหาพิชัยราชรถ จากหน้าวัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม ไปยังพระเมรุ ทอ้ งสนามหลวง เปลีย่ นราชยาน คือ ใช้ราชรถพระนำ� แทนเสลี่ยงกลบี บวั และใชพ้ ระมหาพชิ ยั ราชรถเชิญพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ แทนพระยานมาศสามลำ� คาน แล้วเพม่ิขบวนทหารนำ� และขบวนทหารตาม คแู่ หน่ ายทหาร ไดต้ งั้ รวิ้ พรอ้ มอยู่ ตน้ ขบวนเรม่ิ แตท่ างแยกถนนสนามไชยบรรจบกบั ถนนราชดำ� เนนิ ในไปจนสดุ ถนนสนามไชย เลยี้ วออ้ มมมุ สถานตี ำ� รวจนครบาลพระราชวงั ไปออกถนนมหาราชตอนหน้าโรงเรียนราชนิ ี เปน็ สุดขบวน ร้ิวขบวนพระอสิ ริยยศพระศพ รว้ิ ท่ี ๒ มีล�ำดับการเดนิ รว้ิ ดงั น้ี ตน้ ขบวน นำ� ดว้ ยนายต�ำรวจข่ีมา้ ๑ คู่แต่งกายเครื่องแบบตำ� รวจเตม็ ยศ สวมปลอกแขนทกุ ข์ เดินม้าแยกเปน็ ๒ สาย ดา้ นขวามา้ หนง่ึ ดา้ นซ้ายมา้ หน่งึ ล�ำดับถัดไปเป็นตอนของขบวนทหาร นายต�ำรวจข่ีม้านำ� รว้ิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ ร้ิวท่ี ๒น�ำ เดินร้ิวห่างจากนายต�ำรวจข่ีม้าน�ำ ๑๕ เมตรประกอบด้วย วงโยธวาทิตขบวนทหารน�ำ กองบังคับการกองผสม กองพันที่ ๑ กองพันที่ ๒กองพนั ท่ี ๓ กองพันท่ี ๔ และกองพนั ท่ี ๕ วงโยธวาทติ ขบวนทหารนำ� เปน็ วงทหารบก ใชผ้ บู้ รรเลง รวม ๘๔ นาย แตง่ เครอื่ งแบบเตม็ ยศทหารรกั ษาพระองค์ เดินรวิ้ เปน็ ๘ สาย สีเส้ือสลับกันคลา้ ยสธี งไตรรงค์ กล่าวคอื ผู้ถือไมน้ ำ� ผ้คู วบคุมวง ผชู้ ่วย และผบู้ รรเลง ซง่ึ อยสู่ ายนอกสุดและถัดเขา้ ไปอีก ๑ สาย ทง้ั ด้านซา้ ยและขวา คอื สายท่ี ๑ สายท่ี ๒ สายท่ี ๗และสายที่ ๘ แต่งกายสวมหมวกยอดพู่สดี �ำ หน้าหมวกตราราชวัลลภ เสอื้ สักหลาดสีแดง แผน่ คอและขอ้ มือสักหลาดสดี ำ� ปกั ลายกระหนก กางเกงสกั หลาดสดี ำ� แถบสีแดง พรอ้ มสายคนั ชีพ ผบู้ รรเลงสายท่ี ๓ และสายที่ ๖ แตง่ กายสวมหมวกยอดพสู่ บี านเยน็ ตราครฑุ พา่ ห์ เส้อื คอปิดสีขาว แผน่ คอและข้อมอื สักหลาดสบี านเย็นขลบิ ด้ินทอง กางเกงสกั หลาดสดี ำ� แถบสบี านเย็น พรอ้ มสายคันชีพ ผู้บรรเลงสายที่ ๔ และสายท่ี ๕ ซง่ึ เป็นคกู่ ลาง แตง่ กายสวมหมวกยอดพสู่ นี ำ�้ เงนิ หนา้ หมวกตราพระมหามงกฎุ เสอ้ื สกั หลาดสนี ำ้� เงนิ แก่ แผน่ คอและขอ้ มอืแถบทอง กางเกงสกั หลาดสีด�ำแถบสแี ดง พร้อมสายคันชีพ เฉพาะนายทหารสญั ญาบัตรสวมปลอกแขนทกุ ข์พนั ตรี ณพล วหิ ารธรรมเม เปน็ ผูค้ วบคมุ วงโยธวาทิต 717

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี กองบังคับการกองผสม เดนิ รว้ิ ห่างจากวงโยธวาทิตขบวนทหารนำ� ๑๔ เมตร นำ� โดย พลตรี พิสทิ ธิ์สิทธิสาร ผู้บัญชาการกองพลที่ ๑ รักษาพระองค์ เป็นผู้บังคับกองผสม เดินริ้วในระยะก่ึงกลาง ล�ำดับที่ ๒เป็นนายทหารคนสนทิ ๑ นาย เดนิ ร้วิ ห่างจากผบู้ ังคับกองผสม ๒.๑ เมตร ล�ำดับที่ ๓ เปน็ แถวของนายทหารประจำ� กองบัญชาการกองผสม ประกอบดว้ ย ทหารบก ๖ นาย ทหารเรอื ๒ นาย ทหารอากาศ ๒ นาย รวม๑๐ นาย เดนิ ริ้วห่างจากนายทหารคนสนทิ ๒.๑ เมตร จดั เปน็ แถวหน้ากระดานเรยี ง ๕ จำ� นวน ๒ แถว แต่งเครอ่ื งแบบเตม็ ยศทหารรกั ษาพระองค์ตามเหล่าทัพ ประดบั เคร่อื งราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ วงโยธวาทิตขบวนทหารนำ� ริว้ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ ร้ิวที่ ๒ พลตรี พิสิทธ์ิ สทิ ธิสาร ผูบ้ ญั ชาการ กองพลที่ ๑ รักษาพระองค์ ผูบ้ งั คับการกองผสม 718

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี กองบังคบั การกองผสม กองพนั ทหารนำ� กองพันท่ี ๑ ล�ำดับถัดไป เป็นกองพันทหารนำ� กองพันที่ ๑ จัดจากกองพันทหารราบที่ ๑ กรมทหารราบท่ี ๑ มหาดเล็กรักษาพระองค์ เดนิ ร้วิ ห่างจากกองบังคบั การกองผสม ๒๑ เมตร การจัดรปู ขบวนประกอบดว้ ย หมแู่ ตรเดี่ยว ๘ นาย เดนิ ริ้วเป็น ๔ สายสายละ ๒ นาย ตอ่ จากน้ัน เปน็ ผูบ้ ังคับกองพนั คอื พันโท ณฏั ฐพงศ์ อัศวนิ วงศ์ เดินร้วิ อยกู่ ึ่งกลาง ตามด้วยนายทหารฝ่ายอ�ำนวยการ ๑ นาย จากนั้นเป็นหม่ธู งชยั เฉลิมพล ๔ นาย แถวแรกประกอบดว้ ย ผ้เู ชญิ ธงชยัเฉลมิ พล ๑ นาย เดนิ กลาง นายทหารกำ� กบั ธงชยั เฉลมิ พล ๒ นาย เดนิ ขนาบซา้ ยขวา ผชู้ ว่ ยผเู้ ชญิ ธงชยั เฉลมิ พล๑ นาย เดนิ แถวหลงั ตรงกบั ผเู้ ชญิ ธงชยั เฉลมิ พล ลำ� ดบั ตอ่ ไปเปน็ แถวของผบู้ งั คบั กองรอ้ ย ๒ นาย ตามดว้ ยแถวของผู้บังคับหมวด ๖ นาย ต่อจากน้ันจึงเป็นก�ำลังพล ๑๔๔ นาย เดินริ้วเป็น ๑๒ สาย สายละ ๑๒ นายรวมกำ� ลงั พล ๑๖๖ นาย แตง่ เครอื่ งแบบเตม็ ยศทหารรกั ษาพระองค์ สวมหมวกยอดมพี สู่ ดี ำ� หนา้ หมวกตราราชวลั ลภ เสื้อสกั หลาดสีแดง แผน่ คอและข้อมือสกั หลาดสดี �ำ ปักลายกระหนก กางเกงสักหลาดสีดำ� แถบสีแดงประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ พร้อมสายคันชีพ สะพายปืนเล็กยาวติดดาบปลายปืน เฉพาะนายทหารสญั ญาบตั รสวมปลอกแขนทุกข์ 719

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี กองพันที่ ๒ จัดจากกองพันทหารราบที่ ๒ กรมทหารราบท่ี ๑๑ รักษาพระองค์ เดินริ้วห่างจากกองพนั ที่ ๑ เป็นระยะ ๑๔ เมตร มพี ันโท หนนุ ศนั สนาคม เป็นผู้บงั คบั กองพัน การจัดรูปขบวนและจำ� นวนกำ� ลงั พลเหมอื นกองพนั ที่ ๑ แตง่ เครอื่ งแบบเตม็ ยศทหารรกั ษาพระองค์ สวมหมวกยอดมพี สู่ นี ้�ำเงนิ หนา้ หมวกตราพระมหามงกฎุ เส้อื สกั หลาดสีน�้ำเงนิ แก่ แผ่นคอและขอ้ มือแถบทอง กางเกงสักหลาดสีด�ำ แถบสแี ดงขา้ งละ ๒ แถบ ประดับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ พร้อมสายคันชีพ สะพายปืนเล็กยาวติดดาบปลายปืน เฉพาะนายทหารสัญญาบัตรสวมปลอกแขนทุกข์ กองพันทหารนำ� กองพนั ท่ี ๒ กองพันที่ ๓ จัดจากกรมนกั เรยี นนายรอ้ ยรักษาพระองค์ โรงเรยี นนายรอ้ ยพระจลุ จอมเกลา้ เดินริว้ห่างจากกองพันที่ ๒ เปน็ ระยะ ๑๔ เมตร มีพันโท ศกั ด์ริ ะวี พง่ึ เยน็ เป็นผู้บังคบั กองพัน การจัดรูปขบวนและจำ� นวนกำ� ลงั พลเหมอื นกบั กองพนั ท่ี ๑ แตง่ เครอ่ื งแบบเตม็ ยศทหารรกั ษาพระองค์ สวมหมวกยอดมพี สู่ ดี ำ� หนา้หมวกตราราชวัลลภ เส้อื สกั หลาดสีแดง แผ่นคอและขอ้ มือสักหลาดสดี �ำ ปักลายกระหนก กางเกงสกั หลาดสดี �ำแถบสีแดง ประดับเครอ่ื งราชอสิ ริยาภรณ์ พรอ้ มสายคนั ชพี สะพายปนื เล็กยาวตดิ ดาบปลายปืน เฉพาะนายทหารสญั ญาบัตรสวมปลอกแขนทุกข์ กองพนั ทหารน�ำ กองพันท่ี ๓ 720

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี กองพนั ที่ ๔ จดั จากกรมนกั เรยี นนายเรอื รกั ษาพระองค์ โรงเรยี นนายเรอื เดนิ รวิ้ หา่ งจากกองพนั ที่ ๓เปน็ ระยะ ๑๔ เมตร มนี าวาโท รกั พงษ์ ตณั ฑสวุ รรณ เปน็ ผบู้ งั คบั กองพนั การจดั รปู ขบวนและจำ� นวนกำ� ลงั พลเหมือนกับกองพันท่ี ๑ แต่งเคร่ืองแบบเต็มยศทหารรักษาพระองค์ สวมหมวกทรงหม้อตาล ปลอกหมวกสีขาว สายรดั คางสีทอง เสอื้ คอปดิ สนี ำ�้ เงนิ ด�ำ แผ่นคอปกั เปน็ รปู ใบชัยพฤกษส์ ที อง อนิ ทรธนูพเิ ศษ ปลายแขนเสือ้ ติดเคร่ืองหมายยศสที องและมีแฉลบสเี ฉพาะสัญญาบัตร กางเกงสีน�ำ้ เงนิ ดำ� แถบไหมทอง ประดับเครือ่ งราชอสิ รยิ าภรณ์ พรอ้ มสายคนั ชพี สะพายปนื เลก็ ยาวตดิ ดาบปลายปนื เฉพาะนายทหารสญั ญาบตั รสวมปลอกแขนทุกข์ กองพันทหารนำ� กองพนั ที่ ๔ กองพันท่ี ๕ จดั จากกรมนกั เรยี นนายเรอื อากาศรักษาพระองค์ โรงเรียนนายเรืออากาศ เดินร้วิ ห่างจากกองพนั ที่ ๔ เปน็ ระยะ ๑๔ เมตร มีนาวาอากาศโท วรรณรุจ กองพลพรหม เปน็ ผูบ้ งั คบั กองพนั การจัดรูปขบวนและจำ� นวนก�ำลังพลเหมือนกับกองพันท่ี ๑ แต่งเคร่ืองแบบเต็มยศทหารรักษาพระองค์ สวมหมวกยอดมีพสู่ ีฟา้ หน้าหมวกตราราชวลั ลภ เสอ้ื สีฟา้ แผน่ คอและขอ้ มือสีเทาแถบทอง กางเกงสเี ทาแถบสีเหลืองบนพ้ืนสนี ้ำ� เงิน ประดบั เครื่องราชอิสริยาภรณ์ พรอ้ มสายคันชพี สะพายปนื เลก็ ยาวตดิ ดาบปลายปืน เฉพาะนายทหารสญั ญาบตั รสวมปลอกแขนทุกข์ กองพันทหารน�ำ กองพนั ที่ ๕ 721

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ขบวนกองทหารน�ำกองพนั สดุ ทา้ ยนอี้ ยปู่ ระมาณแนวมขุ สหี บญั ชรเดจ็ พระทนี่ ง่ั สทุ ไธสวรรยป์ ราสาทขณะตั้งขบวน ขบวนทหารน�ำท้งั หมดยืนหนั หน้าไปทางพระที่นง่ั ดุสิตมหาปราสาทที่ประดษิ ฐานพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ต่อจากขบวนทหารน�ำ เป็นขบวนพระอิสรยิ ยศ ร้ิวที่ ๑ เร่ิมจากน�ำรวิ้ ถึงประตหู ลงั ดังรายละเอียดทพ่ี รรณนามาขา้ งตน้ แปรขบวนเขา้ ตงั้ เปน็ รวิ้ ที่ ๒ เมอื่ เชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพมาถงึ หนา้ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม เทยี บพระยานมาศสามล�ำคานทพ่ี ระมหาพชิ ยั ราชรถ แลว้ เชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพขนึ้ประดษิ ฐานในบษุ บกพระมหาพชิ ยั ราชรถ สมเดจ็ พระราชาคณะอา่ นพระอภธิ รรมน�ำพระศพ เปลย่ี นจากเสลยี่ งกลบี บวั ไปน่ังยังราชรถน้อย ซ่งึ เทียบรอไวพ้ รอ้ มดว้ ยคนฉดุ ชักตามจดุ ตำ� แหน่งท่ีก�ำหนดในร้ิว นายทหารคแู่ ห่ ตอนของผู้นำ� รวิ้ ผเู้ ชิญธงสามชาย ประตูหนา้ ค่แู ห่นายทหาร กลองชนะ สังข์ แตรงอน แตรฝร่ังในร้ิวขบวนพระอิสริยยศ ร้ิวที่ ๑ จะได้มาเข้าร้ิวท่ี ๒ ประจ�ำต�ำแหน่งเดิม แต่ได้เพิ่มจ�ำนวนผู้เดินร้ิวและเปลย่ี นตำ� แหน่งท่ีเดนิ ริว้ บางต�ำแหน่ง ดงั นี้ เฉพาะค่แู ห่นายทหาร ๔ สาย ไดเ้ พ่ิมจำ� นวนจาก ๘๐ นาย เปน็ ๒๗๖ นาย สายนอก ด้านซ้ายและดา้ นขวา เปน็ ทหารบกสายละ ๖๙ นาย สายใน ด้านซา้ ย เป็นทหารอากาศ ๖๙ นาย สายใน ดา้ นขวา เป็นทหารเรือ ๖๙ นาย กลองชนะแดงลายทอง เพม่ิ จ�ำนวนจาก ๘๐ นาย เป็น ๑๖๐ นาย ยังคงเดนิ รว้ิ ถัดไปด้านในเปน็ คู่กับค่แู หน่ ายทหาร แยกเปน็ ดา้ นซา้ ย ๒ สาย ด้านขวา ๒ สายเชน่ เดมิ กลองชนะเงนิ กลองชนะทอง แตรฝรั่งแตรงอน สงั ข์ ยา้ ยไปเดนิ ริว้ ตอ่ จากกลองชนะแดงลายทองตามล�ำดบั สงั ข์ ท้ัง ๔ นาย เดินร้วิ แถวเดยี วกับคูแ่ ห่นายทหารแถวสดุ ทา้ ย สารวัตรกลองคนท่ี ๑ เดินริ้วเสมอแถวของคู่แห่นายทหารและกลองชนะแดงลายทองแถวแรกสารวัตรแตรคนที่ ๒ เดินรวิ้ เสมอแถวของคูแ่ ห่นายทหารและสงั ขแ์ ถวสุดท้าย ขบวนพระอิสริยยศตอนราชรถพระน�ำ ราชรถน้อย ซ่ึงเป็นราชรถพระน�ำ เทียบอยู่ก่ึงกลางถนนสนามไชย ตอนแนวป้อมอนันตคีรี เทียบเกยลาไว้เบ้ืองซ้ายของราชรถ คนฉุดชักราชรถ ผู้ก�ำกับคนฉุดชักราชรถ ผูบ้ งั คบั ราชรถ และนายสารถีถือแพนหางนกยูง ยืนประจำ� ร้ิวพร้อมอยู่ 722

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี คนฉดุ ชกั ราชรถพระนำ� เป็นเจา้ หนา้ ท่กี รมสรรพาวธุ ทหารบกและนักเรยี นนายสิบ โรงเรยี นทหารสรรพาวธุ รวม ๗๔ นาย แบง่ เป็นคนฉุดชักด้านหน้า ๕๖ นาย ยนื ประจำ� เชือกฉุดชัก ๔ สาย สายละ ๑๔ นายคนฉุดชกั ด้านหลัง ๑๘ นาย ยนื ประจ�ำเชอื กฉดุ ชัก ๒ สาย สายละ ๙ นาย แต่งกายตามโบราณราชประเพณีสวมหมวกกลบี ลำ� ดวนแดงขลบิ เหลอื ง เสอ้ื ปสั ตแู ดงขลบิ เหลอื ง กางเกงปสั ตแู ดงขลบิ เหลอื ง ถงุ เทา้ สดี �ำ รองเทา้สีด�ำ เชอื กฉดุ ชักวางราบไว้กับพ้ืนถนน จากตน้ เชือกถึงปลายเชือกยาว ๓๑ เมตร ผ้กู ำ� กับคนฉดุ ชกั ราชรถพระนำ� หนา้ ๑ นาย หลัง ๑ นาย เปน็ เจา้ หนา้ ทกี่ รมสรรพาวุธทหารบกคือพันเอก ปรญิ ญา ยนั ตรปกรณ์ เดินรว้ิ อยูก่ ึง่ กลาง น�ำหนา้ คนฉดุ ชักราชรถด้านหน้า พันโท วรพงศ์ พมุ่ ขจรเดินรวิ้ อยู่ก่ึงกลางต่อจากคนฉุดชักราชรถด้านหลังค่สู ุดท้าย แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสกำ� มะหยสี่ ดี ำ� ยอดเกยี้ ว เสอื้ นอกขาวแบบราชการ ประดบั เครอ่ื งราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์นุ่งเกยี้ วลาย รดั ประคดแดงดอกขาว ถงุ เท้าสีขาว รองเท้าสีด�ำ ผูบ้ งั คับราชรถพระน�ำ ๒ นาย เปน็ เจ้าหนา้ ท่กี รมสรรพาวธุ ทหารบก คอื รอ้ ยตรี กฤษณะ แกว้ ผลกึและนายวนิ ยั ดอกจำ� ปา เดนิ รว้ิ คกู่ นั อยขู่ า้ งงอนราชรถงอนกลาง เพอ่ื ทำ� หนา้ ทบี่ งั คบั เลยี้ วราชรถ แตง่ กายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดจุก เสือ้ เขม้ ขาบไหม กางเกงมัสร่ไู หม รดั ประคดโหมดเทศ ถงุ เทา้ สดี �ำ รองเท้าสดี �ำ นายสารถีถือแพนหางนกยูง ๑ นาย คือนายสมพร ยืนยาว เป็นเจ้าหน้าท่ีส�ำนักพระราชวัง ยืนที่ข้างราชรถพระน�ำ และจะได้ขึ้นไปนั่งท่ีชานหน้าราชรถต่อเม่ือถึงเวลาเคลื่อนขบวน แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกลอมพอกขาวมดี อกไมไ้ หว เสอื้ นอกขาวแบบราชการ สวมเสอื้ ครยุ แถบใหญม่ ดี อก นงุ่ ผา้เก้ยี วลาย ถุงเทา้ สขี าว รองเทา้ สดี �ำ ผเู้ ชญิ ฉตั รเครอ่ื งสงู ทองแผล่ วด หนา้ หลงั ราชรถพระนำ� สนมเชญิ พดั ยศสมณศกั ด์ิ ผเู้ ชญิ สปั ทนตาดบงั สูรย์ และพดั โบก มหาดเลก็ หลวงเชิญพระแสงรายตนี ตอง ผ้คู วบคุมราชรถพระน�ำ อินทร์ พรหมเชิญจามรคูเ่ คยี งราชรถพระน�ำ เป็นชุดเดยี วกบั ที่แหเ่ ชญิ เสลยี่ งกลบี บัวพระน�ำมาในริ้วขบวนพระอิสรยิ ยศ ริว้ ที่ ๑ จะได้มาเขา้ รว้ิ ที่ ๒ ประจ�ำตำ� แหน่งเดมิ หน้า หลงั ราชรถพระนำ� ล�ำดับถัดไปเป็นตอนของผู้เชิญเคร่ืองสูงหักทองขวาง และผู้เชิญพระแสงหว่างเครื่องหน้าพระมหาพชิ ัยราชรถทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ประกอบดว้ ย ผู้คุมฉัตรเครือ่ งสูงหักทองขวาง ผู้เชิญฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวาง มหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงหวา่ งเครอื่ ง ตำ� รวจหลวงคแู่ หแ่ ละมหาดเลก็ หลวงคแู่ ห่เป็นชุดเดียวกับทเี่ ดินมาในร้วิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ ริว้ ท่ี ๑ จะได้มาเข้าร้วิ ที่ ๒ ประจ�ำตำ� แหน่งเดิมหน้า หลงัพระมหาพชิ ัยราชรถทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ตอนของผู้อ�ำนวยการขบวนพระอิสริยยศเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ และผู้บอกขบวนซึง่ เดินมาในรว้ิ ขบวนพระอสิ ริยยศ ริ้วที่ ๑ จะไดม้ าเขา้ ร้ิวท่ี ๒ ประจ�ำต�ำแหน่งเดมิ ที่หนา้ พระมหาพชิ ัยราชรถ ถดั ไปเปน็ ตอนของพระมหาพชิ ยั ราชรถทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ประกอบดว้ ย ราชองครกั ษ์เชิญธงราชวงศ์ฝ่ายในคู่เคียงพระมหาพิชัยราชรถ อินทร์ พรหมเชิญพุ่มต้นไม้เงิน ทอง ภูษามาลาประคองพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ผถู้ วายพระกลด บังสูรย์ และพัดโบก มหาดเล็กหลวงเชญิ พระแสงรายตีนตองเปน็ ชดุ เดยี วกบั ทแี่ หเ่ ชญิ พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพมาในรวิ้ ขบวนพระอสิ รยิ ยศริ้วที่ ๑ จะได้มาเข้าร้ิวที่ ๒ ประจำ� ตำ� แหนง่ เดมิ 723

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระมหาพชิ ยั ราชรถ เทยี บอยู่กึ่งกลางวงเวยี นถนนสนามไชย ตอนแยกถนนท้ายวงั มาบรรจบ เบอื้ งซ้ายของราชรถเทียบเกรินบันไดนาคพร้อมม้าเทียบเกรินไว้พร้อม คนฉุดชักพระมหาพิชัยราชรถ ผู้ก�ำกับคนฉดุ ชัก ผบู้ งั คบั พระมหาพิชยั ราชรถ และนายสารถถี อื แพนหางนกยูง ยนื ประจ�ำทพี่ ร้อมอยู่ คนฉดุ ชักพระมหาพิชยั ราชรถ เปน็ เจา้ หนา้ ท่ีกรมสรรพาวธุ ทหารบก รวม ๒๑๖ นาย แบ่งเปน็ คนฉุดชักดา้ นหน้า ๑๗๒ นาย ยนื ประจำ� เชอื กฉุดชัก ๔ สาย สายละ ๔๓ นาย คนฉุดชกั ด้านหลงั ๔๔ นาย ยนืประจ�ำเชือกฉุดชัก ๒ สาย สายละ ๒๒ นาย แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกกลบี ล�ำดวนแดงขลบิเหลอื ง เสอ้ื ปสั ตแู ดงขลิบเหลอื ง กางเกงปัสตูแดงขลบิ เหลอื ง ถงุ เท้าสีดำ� รองเทา้ สีดำ� เชือกฉุดชกั วางราบไว้กบั พนื้ ถนน จากต้นเชอื กถงึ ปลายเชอื กยาว ๗๖ เมตร ผกู้ ำ� กบั คนฉดุ ชกั พระมหาพชิ ยั ราชรถ หนา้ ๑ นาย หลงั ๑ นาย เปน็ เจา้ หนา้ ทกี่ รมสรรพาวธุ ทหารบกคือ พันเอก ชาติชาย สุคนธสิงห์ เดินริ้วอยู่ก่ึงกลางน�ำหน้าคนฉุดชักราชรถด้านหน้าท้ัง ๔ สาย พันเอกณฐั พร ขวญั แยม้ เดนิ รว้ิ อยกู่ ง่ึ กลางตอ่ จากคนฉดุ ชกั ราชรถดา้ นหลงั คสู่ ดุ ทา้ ย แตง่ กายตามโบราณราชประเพณีสวมหมวกทรงประพาสก�ำมะหย่ีสีด�ำยอดเกี้ยว เสื้อนอกขาวแบบราชการ สวมปลอกแขนทุกข์ นุ่งเก้ียวลายรัดประคดแพรแดงดอกขาว ถงุ เทา้ สีขาว รองเท้าสดี �ำ ผบู้ ังคบั พระมหาพชิ ยั ราชรถ ๒ นาย เป็นเจา้ หน้าทกี่ รมสรรพาวุธทหารบก คือรอ้ ยตรี เกียรติศกั ด์ิจันทรศร และนายทองเจือ ตันดี เดินริ้วคู่กันอยู่ข้างงอนราชรถงอนกลาง เพ่ือท�ำหน้าท่ีบังคับเลี้ยวราชรถแต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกทรงประพาสโหมดเทศยอดจกุ เสือ้ เขม้ ขาบไหม กางเกงมัสรไู่ หมรดั ประคดโหมดเทศ ถุงเท้าสดี ำ� รองเท้าสีด�ำ นายสารถีถือแพนหางนกยูง ๑ นาย เป็นเจ้าหน้าท่ีส�ำนักพระราชวัง คือนายเทิดพล วงษ์วานิชยืนรอท่ีข้างราชรถ และจะได้ขึ้นไปนั่งที่ชานหน้าราชรถต่อเมื่อถึงเวลาเคล่ือนขบวน แต่งกายตามโบราณราชประเพณี สวมหมวกลอมพอกขาวมดี อกไมไ้ หว เสอ้ื นอกขาวแบบราชการ สวมเสอื้ ครยุ แถบใหญ่ นงุ่ เกยี้ วลายถุงเท้าสีขาว รองเทา้ สดี ำ� ลำ� ดบั ถดั ไปเปน็ ตอนของผเู้ ชญิ ฉตั รเครอ่ื งสงู หกั ทองขวางและผเู้ ชญิ พระแสงหวา่ งเครอ่ื งหลงั พระมหาพชิ ยั ราชรถทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ประกอบดว้ ย ผคู้ มุ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวาง ผเู้ ชญิ ฉตั รเครอ่ื งสงูหกั ทองขวาง มหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงหวา่ งเครอ่ื ง และผกู้ ำ� กบั พระแสงหวา่ งเครอื่ ง เปน็ ชดุ เดยี วกบั ทเ่ี ดนิ มาในร้วิ ขบวนพระอิสริยยศ รว้ิ ที่ ๑ จะไดม้ าเขา้ ริ้วท่ี ๒ ประจำ� ต�ำแหน่งเดมิ ลำ� ดบั ถดั ไปเปน็ ตอนของพระประยรู ญาตเิ ชญิ เครอ่ื งพระอสิ รยิ ยศสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้เพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพณั ณวดี ซึ่งเดินมาในร้วิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ รว้ิ ท่ี ๑ เขา้ ประจำ� ในริ้วท่ี ๒ ตามต�ำแหนง่ เดิม ตอนของประตูหลังและนาลิวัน เขา้ ประจ�ำในริว้ ท่ี ๒ ตามต�ำแหนง่ เดิมเชน่ เดียวกนั ตอนของสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าเจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธรสยามบรมราชกมุ ารีเสดจ็ พระราชดำ� เนนิแทนพระองค์ในขบวนพระอิสริยยศตามพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ น�ำโดยนายทหารราชองครักษ์เชิญธงราชวงศ์ใหญ่ฝ่ายใน สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี ภูษามาลาถวายพระกลด ๑ นาย ทหารมหาดเลก็ รกั ษาพระองคแ์ ซงเสดจ็ ดา้ นซา้ ย ๒ สาย ดา้ นขวา ๒ สาย สายละ ๒๐ นาย 724

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีรวม ๘๐ นาย ราชองครกั ษ์ ขา้ ราชบรพิ ารในพระองคเ์ ชญิ เครอื่ งพระราชอสิ รยิ ยศสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าเจ้าฟา้ มหาจักรสี ริ ินธร สยามบรมราชกุมารี ขา้ หลวง กรมวัง ลำ� ดบั ถดั ไปตอนของพระราชวงศ์ และขา้ ราชบรพิ าร ประกอบดว้ ย พระราชวงศ์ ขา้ ราชบรพิ ารในสมเดจ็ พระเจ้าภคินเี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรตั นราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี ข้าราชการในพระองค์ สำ� นักพระราชวงัสำ� นักราชเลขาธิการ สถานศกึ ษา และองคก์ รในพระอุปถมั ภ์ ตามล�ำดบั ดังนี้ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย อาจารย์แต่งเครื่องแบบเต็มยศ ประดับเคร่ืองราชอิสริยาภรณ์ สวมปลอกแขนทกุ ข์ นสิ ติ ชายสวมเสื้อนอกแบบราชการสีขาวคอปดิ ตดิ แผน่ คอสีชมพู ประดับพระเกย้ี วเงนิ สวมปลอกแขนทุกข์ กางเกงสีขาว ถุงเท้าสีดำ� รองเท้าสีดำ� นิสิตหญิงสวมเส้ือสีขาว กระโปรงสีดำ� ถุงเท้าสีขาวรองเทา้ สขี าว รวม ๘๐ คน มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร อาจารยแ์ ตง่ เครอื่ งแบบเตม็ ยศ ประดบั เครอ่ื งราชอสิ รยิ าภรณ์ สวมปลอกแขนทุกข์ นกั ศึกษาชายสวมเสอ้ื แขนยาวสีขาวผกู เนคไทสเี ขียว กางเกงสีด�ำ ถุงเทา้ สีด�ำ รองเท้าสีด�ำ นักศกึ ษาหญงิสวมเส้อื สขี าว กระโปรงสีด�ำ รองเท้าสดี �ำ รวม ๘๐ คน คณะครแู ละนกั เรยี นโรงเรยี นราชนิ ี ครแู ตง่ ชดุ ไทยพระราชนยิ มสดี �ำ นกั เรยี นแตง่ เครอ่ื งแบบนกั เรยี นเส้อื สขี าว กระโปรงสนี ำ้� เงนิ ถุงเทา้ สีขาว รองเท้าสดี ำ� รวม ๘๐ คน คณะครแู ละนกั เรยี นวชริ าวธุ วทิ ยาลยั ครแู ตง่ เครอื่ งแบบครวู ชริ าวธุ วทิ ยาลยั เตม็ ยศ สวมปลอกแขนทกุ ข์ นกั เรยี นแตง่ กายสวมหมวกหนบี สนี ้�ำเงนิ เสอื้ นอกแบบราชการสขี าวคอปดิ สวมปลอกแขนทกุ ข์ แผน่ คอเปน็ กำ� มะหยสี่ นี ำ�้ เงนิ มแี ถบเงนิ พาดกลางประดบั อกั ษรพระปรมาภไิ ธย ว.ป.ร. กางเกงขาสน้ั สนี ้�ำเงนิ ถงุ เทา้ สดี ำ�รองเทา้ สดี �ำ รวม ๘๐ คน คณะลกู เสอื และเนตรนารี ประกอบดว้ ย ผู้แทนคณะลกู เสือแห่งชาติ คณะลกู เสอื เนตรนารีโรงเรียนปรินส์รอยแยลส์วิทยาลัยในพระอุปถัมภ์สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีจงั หวัดเชยี งใหม่ แต่งกายเคร่อื งแบบประจำ� เหลา่ เสนา เหลา่ สมทุ รเสนา และเหล่าอากาศ รวม ๘๐ คน กลุ่มโรงเรียนในพระอุปถัมภ์ ได้แก่ โรงเรียนสายน้�ำผ้ึง โรงเรียนศรีอยุธยา โรงเรียนกองทัพบกอุปถัมภ์เพชราวธุ วทิ ยา และโรงเรียนเพชรรชั ต์ อาจารย์แตง่ เครือ่ งแบบเตม็ ยศ ประดับเคร่ืองราชอิสรยิ าภรณ์สวมปลอกแขนทุกข์ และชุดไทยพระราชนิยมสีด�ำ นักเรียนชายแต่งเครื่องแบบนักเรียนของโรงเรียน และแต่งกายเคร่ืองแบบนักเรียนเส้ือสีขาว กางเกงสีดำ� ถุงเท้าสีขาว รองเท้าสีด�ำ นักเรียนหญิงแต่งเคร่ืองแบบนักเรยี นของโรงเรียน รวม ๘๐ คน วทิ ยาลยั อาชวี ะในพระอปุ ถมั ภ์ ไดแ้ ก่ วทิ ยาลยั อาชวี ศกึ ษาสนั ตริ าษฎร์ วทิ ยาลยั เทคโนโลยสี ยามธรุ กจิวทิ ยาลยั เทคโนโลยีพณชิ ยการสยาม อาจารย์แตง่ เครอ่ื งแบบของผู้มีต�ำแหน่งเฝา้ เตม็ ยศ สวมปลอกแขนทกุ ข์และชดุ ไทยพระราชนยิ มสดี ำ� นกั เรยี นชายสวมเสอื้ แขนยาวสขี าวผกู เนคไทของวทิ ยาลยั สวมเสอื้ นอกแขนยาวเคร่ืองแบบวทิ ยาลยั กางเกงสีตามเครือ่ งแบบวิทยาลัย ถุงเท้าสดี ำ� รองเท้าสีดำ� นกั เรียนหญิงสวมเสื้อแขนยาวสขี าวผกู เนคไทของวทิ ยาลยั สวมเสอ้ื นอกแขนยาวเครอื่ งแบบวทิ ยาลยั กระโปรงสตี ามเครอื่ งแบบ รองเทา้ สดี �ำรวม ๘๐ คน 725

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ธนาคารออมสิน และผู้แทนมูลนิธิพระบรมราชานุสรณ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวในพระบรมราชูปถมั ภ์ แตง่ กายเคร่อื งแบบของหนว่ ยงานเตม็ ยศ สวมปลอกแขนทกุ ข์ รวม ๘๐ คน ขา้ ราชบรพิ ารจากพระราชนเิ วศนม์ ฤคทายวนั แตง่ กายสขี าว ถงุ เทา้ สขี าว รองเทา้ สขี าว รวม ๘๐ คน ตามประเพณีการเข้าทกุ ขใ์ หญอ่ นั เปน็ ธรรมเนยี มพระราชสำ� นักตามโบราณราชประเพณี เน่ืองจากเครื่องแบบของมลู นธิ ิพระราชนิเวศน์มฤคทายวนั ในการอปุ ถมั ภส์ มเด็จพระเจา้ ภคินเี ธอ เจ้าฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี กำ� หนดใหแ้ ตง่ กายตามแบบในพระราชสำ� นกั ในสมยั รชั กาลที่ ๖ ในการพระเมรคุ รง้ั นจี้ งึรื้อฟนื้ ประเพณีการเขา้ ทุกขใ์ หญ่คือแต่งขาวลว้ น ดงั เชน่ ในสมัยก่อนยคุ รฐั นิยมในรชั กาลท่ี ๘ ท่กี ำ� หนดให้แต่งด�ำไว้ทุกข์ทุกกรณีอย่างสากล อนึ่งประเพณีไทยเดิมนั้น หากผู้วายชนม์มีศักดิ์สูงกว่าให้ผู้ไปร่วมงานแต่งขาวล้วน หากผู้วายชนม์มีศักดิ์ต่�ำกว่าให้ผู้ไปร่วมงานแต่งด�ำล้วน หากผู้วายชนม์กับผู้ไปร่วมงานไม่มีสายสัมพันธ์รูจ้ กั นับถือกนั ใหแ้ ต่งน�ำ้ เงินคณะอาจารย์และนสิ ติ จฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลัย คณะอาจารยแ์ ละนกั ศกึ ษามหาวิทยาลัยศิลปากรคณะครูและนกั เรียนโรงเรยี นราชินี คณะครูและนกั เรยี นวชิราวุธวทิ ยาลยั 726

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี คณะลกู เสือและเนตรนารี กลุ่มโรงเรยี นในพระอปุ ถัมภ์ กลุม่ วทิ ยาลยั อาชีวะในพระอปุ ถัมภ์ พนกั งานของธนาคารออมสิน และผแู้ ทนมลู นธิ ิ พระบรมราชานสุ รณพ์ ระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า เจ้าอยู่หัว ในพระบรมราชปู ถัมภ์727

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ข้าราชบรพิ ารจากพระราชนิเวศนม์ ฤคทายวนั ล�ำดับถัดไปเปน็ ขบวนทหารตาม ประกอบดว้ ย วงโยธวาทิตขบวนทหารตาม กองพนั ที่ ๖ กองพนัท่ี ๗ กองพนั ท่ี ๘ กองพนั ที่ ๙ และกองพนั ท่ี ๑๐ วงโยธวาทิตขบวนทหารตาม เป็นวงทหารบก ใช้ผ้บู รรเลงรวม ๘๔ นาย แตง่ กายเคร่ืองแบบเตม็ ยศทหารรกั ษาพระองค์ เดนิ รว้ิ เปน็ ๘ สาย สเี สอื้ สลบั กนั คลา้ ยสธี งไตรรงคเ์ ชน่ เดยี วกบั วงโยธวาทติ ขบวนทหารน�ำที่ไดพ้ รรณนาไว้ขา้ งตน้ พันตรี ภาณมุ าศ ศรสี ังข์ เป็นผู้ควบคุมวงโยธวาทติวงโยธวาทติ ขบวนทหารตาม กองพันทหารน�ำ กองพันที่ ๖ กองพนั ท่ี ๖ จดั จากกองพนั ทหารมา้ ที่ ๑ รกั ษาพระองค์ เดนิ รวิ้ หา่ งจากวงโยธวาทติ ขบวนทหารตามเปน็ ระยะ ๑๔ เมตร มีพนั โท บดศี ร จติ ตบ์ ุญเหลอื เปน็ ผู้บงั คบั กองพัน การจดั รปู ขบวนและจำ� นวนกำ� ลังพลเหมอื นกองพนั ท่ี ๑ แต่งเคร่อื งแบบเตม็ ยศทหารรักษาพระองค์ สวมหมวกทรงสงู โลหะสีเงนิ พ่สู ีฟา้ หมน่ หน้าหมวกตราพระราชลัญจกร สายรดั คางโซ่ถกั ท�ำดว้ ยโลหะสที อง เสอื้ สกั หลาดสีฟ้าหมน่ แนวอกมกี ระดุมโลหะทองขนาดใหญ่ จำ� นวน ๒ แถว แผน่ คอและขอ้ มอื มแี ถบไหมทองขา้ งละ ๑ แถบ ประดบั เครอ่ื งราชอสิ รยิ าภรณ์พร้อมสายคนั ชีพ กางเกงสักหลาดสีฟ้าหมน่ แถบสีเหลืองขา้ งละ ๑ แถบ ถือดาบทหารมา้ เฉพาะนายทหารสญั ญาบัตรสวมปลอกแขนทุกข์ 728

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี กองพันทหารน�ำ กองพนั ท่ี ๗ กองพันท่ี ๗ จัดจากกองพันทหารปืนใหญ่ที่ ๑ รักษาพระองค์ เดินริ้วห่างจากกองพันท่ี ๖ เป็นระยะ ๑๔ เมตร มีพันโท จิรโรจน์ ธูปเทียนรัตน์ เป็นผู้บังคับกองพัน การจัดรูปขบวนและจ�ำนวนก�ำลังพลเหมอื นกองพนั ที่ ๑ แตง่ เครือ่ งแบบเต็มยศทหารรักษาพระองค์ สวมหมวกมพี ู่สีด�ำ หนา้ หมวกตราครฑุ พ่าห์เส้ือสกั หลาดสเี หลอื ง แผ่นคอและขอ้ มือสกั หลาดสดี �ำปักลายกระหนก ประดบั เคร่อื งราชอสิ รยิ าภรณ์ พร้อมสายคันชีพ กางเกงสักหลาดสีด�ำแถบสีเหลืองข้างละ ๒ แถบ สะพายปืนเล็กยาวติดดาบปลายปืน เฉพาะนายทหารสญั ญาบตั รสวมปลอกแขนทกุ ข์ กองพนั ทหารน�ำ กองพนั ท่ี ๘ กองพนั ท่ี๘จดั จากกองพนั ทหารชา่ งท่ี๑รกั ษาพระองค์เดนิ รวิ้ หา่ งจากกองพนั ที่๗เปน็ ระยะ๑๔เมตรมพี นั โท กติ ติ คงหอม เปน็ ผบู้ งั คบั กองพนั การจดั รปู ขบวนและจำ� นวนกำ� ลงั พลเหมอื นกองพนั ท่ี ๑ แตง่ เครอื่ งแบบเต็มยศทหารรักษาพระองค์ สวมหมวกมีพู่สีด�ำ หน้าหมวกตราครุฑพ่าห์ เสื้อสักหลาดสีขาว แผ่นคอและขอ้ มอื สกั หลาดสดี ำ� ทข่ี อ้ มอื ปกั อกั ษรพระปรมาภไิ ธย ภ.ป.ร. ภายใตพ้ ระมหาพชิ ยั มงกฎุ ดนิ้ ทอง ประดบั เครอ่ื งราชอสิ รยิ าภรณ์ พรอ้ มสายคนั ชพี กางเกงสกั หลาดสเี ทาแถบสีด�ำข้างละ ๒ แถบ สะพายปนื เล็กยาวตดิ ดาบปลายปืน เฉพาะนายทหารสัญญาบตั รสวมปลอกแขนทุกข์ 729

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี กองพนั ที่ ๙ จดั จากกองพันทหารราบท่ี ๙ รกั ษาพระองค์ กรมทหารราบที่ ๑ กองพลนาวิกโยธินเดนิ ริ้วห่างจากกองพนั ท่ี ๘ เป็นระยะ ๑๔ เมตร มนี าวาโท ปณต มมี อญ เป็นผบู้ ังคับกองพัน การจัดรปู ขบวนเหมือนกองพันท่ี ๑ แต่งเคร่ืองแบบเต็มยศทหารรักษาพระองค์ สวมหมวกมีพู่สีด�ำ หน้าหมวกตราอักษรพระปรมาภิไธย ภ.ป.ร. เสือ้ สกั หลาดสเี หลอื ง แผ่นคอและข้อมอื สักหลาดสนี ้�ำเงินดำ� ติดแถบไหมทอง นายทหารสัญญาบัตรคอเส้ือปกั ดว้ ยไหมทองรูปใบชยั พฤกษ์ จ�ำนวน ๘ ใบ ปลายแขนเสอ้ื ตดิ ปา้ ยแฉลบสีขาว กง่ึ กลางแฉลบติดแถบทองเครื่องหมายยศ ประดับเคร่ืองราชอิสริยาภรณ์ พร้อมสายคันชีพ กางเกงสักหลาดสีด�ำแถบไหมสที อง สะพายปืนเลก็ ยาวติดดาบปลายปนื เฉพาะนายทหารสญั ญาบัตรสวมปลอกแขนทุกข์ กองพันทหารน�ำ กองพนั ที่ ๙ กองพันทหารน�ำ กองพนั ท่ี ๑๐ กองพนั ที่๑๐จดั จากกองพนั ทหารอากาศโยธนิ ท่ี๑กรมทหารอากาศโยธนิ รกั ษาพระองค์เดนิ รว้ิ หา่ งจากกองพันท่ี ๙ เป็นระยะ ๑๔ เมตร มีนาวาอากาศโท ชัชพล ลายประดิษฐ์ เปน็ ผ้บู ังคับกองพัน การจัดรูปขบวนและจำ� นวนกำ� ลงั พลเหมอื นกองพนั ท่ี ๑ แตง่ เครอื่ งแบบเตม็ ยศทหารรกั ษาพระองค์ สวมหมวกพสู่ บี านเยน็ หนา้หมวกตรากองทัพอากาศ เสื้อสกั หลาดสบี านเย็น แผ่นคอและขอ้ มือสักหลาดสเี ทาปักลายกระหนกดิน้ ทอง ที่ขอ้ มอื ปกั อกั ษรพระปรมาภไิ ธย ภ.ป.ร. ภายใตพ้ ระมหาพชิ ยั มงกฎุ ดน้ิ ทอง ประดบั เครอื่ งราชอสิ รยิ าภรณ์ พรอ้ มสายคันชีพ กางเกงสักหลาดสีด�ำแถบสีเหลืองข้างละ ๒ แถบ สะพายปืนเล็กยาวติดดาบปลายปืน เฉพาะนายทหารสญั ญาบัตรสวมปลอกแขนทกุ ข์ เปน็ กองพันสดุ ท้ายปดิ ทา้ ยริ้วขบวนพระราชอิสริยยศ รวิ้ ท่ี ๒ ต่อจากน้นั เป็นรถยนตพ์ ระท่ีนง่ั และรถพยาบาล 730

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เสน้ ทางเคลอ่ื นขบวนพระอสิ รยิ ยศ รวิ้ ที่ ๒ เรม่ิ จากถนนสนามไชยไปตามถนนราชดำ� เนนิ ใน ถงึ ทางเขา้ถนนกลางท้องสนามหลวง สองฟากถนนมที หารมหาดเลก็ รักษาพระองค์ฯ จากกรมทหารราบที่ ๑ มหาดเล็กรักษาพระองค์ฯ ทหารรักษาพระองค์จากกรมทหารราบที่ ๑๑ รักษาพระองค์ และนักเรียนเตรียมทหารยืนรายทางต้ังแต่พลับพลายกหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามจนถึงศาลหลักเมือง ทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ และทหารรกั ษาพระองค์ แตง่ ชดุ เตม็ ยศของหนว่ ย นกั เรยี นเตรยี มทหารแตง่ กายเสอื้ สนี �้ำเงนิ กางเกงสขี าว ยนื หนั หนา้ เขา้ หารวิ้ ขบวน และถวายความเคารพเมอ่ื พระโกศทองใหญท่ รงพระศพผา่ น เจา้ หนา้ ทตี่ �ำรวจและสารวตั รทหารสามเหลา่ ทพั ยนื รายทางรกั ษาความปลอดภยั โดยยนื หนั หนา้ เขา้ หาประชาชน หนั หลงั ใหร้ วิ้ขบวนและไมต่ อ้ งถวายความเคารพเม่ือพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพผา่ น ประชาชนทม่ี ายนื คอยถวายบงั คมพระศพและชมขบวนพระอสิ รยิ ยศในเสน้ ทางรว้ิ ขบวนท่ี ๒ ทถ่ี นนราชดำ� เนนิ ใน ถนนสนามไชยถึงทางแยกถนนทา้ ยวัง ยนื บนทางเทา้ ไดเ้ ฉพาะฝั่งตะวนั ออกเท่านนั้ ณ พลับพลายกท้องสนามหลวง เจา้ พนกั งานเตรยี มการตงั้ แตง่ ทมี่ ขุ หนา้ พลบั พลายกหอ้ ยผา้ ทพิ ยพ์ ระครฑุ พา่ ห์ ลาดพระสจุ หนแี่ ลว้ทอดพระเก้าอ้ีพร้อมโต๊ะเคียงส�ำหรับเป็นที่ประทับสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณสยามมกุฎราชกุมาร และสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี หลังพระเก้าอี้ทอดพระเก้าอ้ีพร้อมโต๊ะเคียงเป็นท่ีประทับพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกติ ยิ าภา พระเจา้ หลานเธอ พระองค์เจา้ สิรวิ ัณณวรนี ารรี ัตน์ และพระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จ้าทีปงั กรรศั มโี ชติ หลงั ทปี่ ระทบั และปกี พลบั พลายกทง้ั ๒ ขา้ ง จดั เกา้ อส้ี ำ� หรบั ผตู้ ามเสดจ็ และผเู้ ฝา้ ทลู ละอองพระบาท ตรงขา้ มพลบั พลายกทอ้ งสนามหลวง รมิ ถนนกลางสนามหลวงดา้ นเหนอื เปน็ ทตี่ งั้ กองทหารเกยี รตยิ ศส�ำหรับพระศพ กรมสรรพาวุธทหารบกเตรียมเกรินบันไดนาคพร้อมม้าเทียบเกริน กรมการขนส่งทหารบกเตรียมพระยานมาศสามลำ� คาน องคท์ ่ี ๒ พรอ้ มมา้ รอง ตงั้ รอไวพ้ รอ้ ม ณ จดุ กำ� หนด นอกรว้ั ราชวตั ดิ า้ นเหนอื ฝง่ั ตะวนั ตกเพอื่ ใชเ้ ลอื่ นเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพลงจากพระมหาพิชยั ราชรถ สุดสนามหลวงดา้ นเหนอื ก�ำหนดเขตต้งั กองทหารปืนใหญย่ งิ สลตุ ต้งั ปืนใหญ่ ๔ กระบอก หนั ปากกระบอกปืนไปทางทิศตะวนั ออก ก�ำลังพล ๓๖ นาย แตง่ กายเครือ่ งแบบเตม็ ยศรกั ษาพระองค์ ยิงปนื ถวายพระเกยี รตนิ าทลี ะ ๑ นดั โดยยงิ สลบั ทลี ะกระบอก เรมิ่ แตเ่ มอื่ เจา้ พนกั งานยกเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพลงจากพระแท่นสุวรรณเบญจดล ไปประดิษฐานบนพระยานมาศสามลำ� คาน แล้วแห่เชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพโดยขบวนพระอสิ ริยยศ ร้ิวท่ี ๑ จากพระบรมมหาราชวังไปยงั หนา้ วดั พระเชตุพนวิมลมงั คลารามเมื่อเทียบพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพท่ีเกรินพระมหาพิชัยราชรถแล้วจึงหยุดยิงครั้นเมื่อพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพขึ้นประดิษฐานในบุษบกพระมหาพิชัยราชรถเรียบร้อยแล้ว พร้อมจะเคลอื่ นขบวนพระอสิ รยิ ยศเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพ รว้ิ ที่ ๒ ผบู้ อกขบวนรวั กรบั สญั ญาณเคลอื่ นขบวนจึงเริ่มยิงปืนถวายพระเกียรตินาทีละ ๑ นัดต่อไป จนเม่ือเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพข้ึนประดิษฐานบนพระจิตกาธานในพระเมรุโดยริ้วขบวนพระอิสริยยศ ริ้วท่ี ๓ และประกอบเคร่ืองต้ังแต่งเรียบร้อยแล้วเจา้ พนกั งานเปิดฉากบังเพลิงและเผยพระวสิ ูตรพระเมรุเป็นสญั ญาณ จงึ หยดุ ยิง 731

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี การต้ังแตง่ บรเิ วณพระเมรุ ท้องสนามหลวง ณ พระเมรุ เจ้าพนักงานฝ่ายราชูปโภคเตรียมการตั้งแต่งพระจิตกาธานภายใต้สัปตปฎลเศวตฉัตร ท่ีฐานเชิงบาตร น�ำดินเหลืองบรรจุในถาดสังกะสีเป็นฉนวนกั้นความร้อน ปูลาดผ้าขาวทับบนกระบะดินเหลืองอีกชน้ั หนงึ่ สำ� หรบั รองรบั พระอฐั แิ ละพระสรรี างคาร บนผา้ ขาววางฟนื ไมจ้ นั ทนป์ ดิ ทองลายฉลุ กา่ ยสลบั กนั เปน็ ชนั้ ขน้ึไปจรดตะแกรงเหลก็ เหนอื บวั ปากฐานพระจติ กาธาน พระจติ กาธานยอดสปั ตปฎลตกแตง่ ดว้ ยเครอ่ื งสด พรอ้ มทงั้ฉตั รดอกไมส้ ดสมี่ มุ ฐานเขยี งพระจติ กาธาน มรี ายละเอยี ดการประดบั ตกแตง่ ตามทไ่ี ดพ้ รรณนาไวใ้ นจดหมายเหตุภาคท่ี ๔ ตอนพระเมรุ บนฐานเขยี งดา้ นขา้ งและดา้ นหลงั พระจติ กาธานวางพานพมุ่ ทองดา้ นละ ๑ พาน มมุ คหู าพระเมรตุ ง้ั โตะ๊ เตย้ี จำ� หลกั ลายปดิ ทองวางหมอ้ สมุ เครอ่ื งหอมดบั กลน่ิ (ชลดู แกน่ จนั ทนเ์ ทศ กำ� ยาน) สว่ นดา้ นหนา้พระจิตกาธานเมื่อเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพข้ึนประดิษฐานแล้ว จะได้ลาดพระสุจหน่ีทอดพระแท่นทรงกราบพร้อมโต๊ะหมู่ทอดเครื่องราชสักการะทองน้อย ๒ ชุด ส�ำหรับพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช และสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ ทรงสกั การะพระศพ หลงั จากนน้ั จะไดถ้ อนพระแท่นทรงกราบและเคร่ืองราชสักการะออกแล้ววางพานพุ่มตาดทองบนพ้ืนพรมด้านหน้าพระจิตกาธานเพ่มิ อกี พานหนงึ่ 732

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี นายทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภ รักษาพระองค์ฯ เตรียมปฏบิ ัตหิ นา้ ท่ี ณ บรเิ วณดา้ นหน้าหอเปล้อื ง การเตรียมการประกอบพระโกศจันทน์ เพอ่ื ประกอบพระลองทรงพระศพ ณ บริเวณด้านหน้าหอเปลอื้ ง ณ หอเปลอ้ื ง เจา้ พนกั งานเชญิ พระโกศจนั ทนม์ าพกั รอไวส้ ำ� หรบั นำ� ขนึ้ ประกอบพระลองทรงพระศพบนพระจติ กาธาน ณ พระที่นัง่ ทรงธรรม มุขด้านทิศตะวันออกตรงกับพระเมรุ หน้ามุขห้อยผ้าทิพย์พระครุฑพ่าห์ทอดพระเขนยศอกถัดออกมาปูพรมลาดพระสุจหน่ีแล้วทอดพระราชอาสน์ พร้อมด้วยเคร่ืองราชูปโภค สำ� หรับเป็นท่ีประทับพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ หลังพระราชอาสน์ทอดท่ีประทับดังน้ี ด้านขวา แถวที่ ๑ ทอดพระเก้าอ้ีพร้อมโต๊ะเคียงสำ� หรับสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร และพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศม์ิพระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร แถวที่ ๒ทอดพระเก้าอี้พร้อมโต๊ะเคียงส�ำหรับพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา พระเจ้าหลานเธอ 733

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี การตั้งแตง่ ท่ีพระที่นงั่ ทรงธรรมพระองค์เจ้าสิริวัณณวรีนารีรัตน์ และพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าทีปังกรรัศมีโชติ ด้านซ้าย แถวที่ ๑ทอดพระเกา้ อพ้ี รอ้ มโตะ๊ เคยี งส�ำหรบั สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารีถัดไปทอดพระเก้าอี้พร้อมโต๊ะเคียงส�ำหรับสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารีและทอดพระเกา้ อพ้ี รอ้ มโต๊ะเคียงส�ำหรบั ทูลกระหมอ่ มหญงิ อุบลรัตนราชกัญญา สริ ิวฒั นาพรรณวดี แถวที่ ๒ทอดพระเกา้ อพ้ี รอ้ มโตะ๊ เคยี งสำ� หรบั พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ โสมสวลี พระวรราชาทนิ ดั ดามาตุ พระเจา้หลานเธอ พระองค์เจา้ สิริภาจฑุ าภรณ์ และพระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จา้ อทิตยาทรกติ คิ ุณ หลังพระท่ีนั่งทรงธรรม กองทหารเกียรติยศสำ� หรับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวต้ังแถวที่ริมถนนหน้าพระธาตตุ รงทางเข้าพระทนี่ ัง่ ทรงธรรม ตำ� รวจหลวง ๘ นาย ต้งั แถวรบั เสดจ็ ท่ีทางเขา้ พระทน่ี ง่ั ทรงธรรมดา้ นทศิ ตะวนั ตก สว่ นนายทหารราชองครกั ษ์ เชญิ ธงชยั พระครฑุ พา่ หแ์ ละธงชยั กระบย่ี ทุ ธย์ นื ประจ�ำทห่ี นา้ มขุดา้ นทิศตะวนั ออกของพระทีน่ ่ังทรงธรรม มุขด้านทิศเหนือ ตัง้ เกา้ อส้ี ำ� หรับเป็นทเ่ี ฝ้าทูลละอองธุลพี ระบาท แถวหน้าตอนกลางส�ำหรับนายกรฐั มนตรี ประธานสภาผู้แทนราษฎร ประธานวฒุ ิสภา ประธานศาลฎีกา ประธานศาลรฐั ธรรมนญู ประธานศาลปกครองสูงสุด ประธานกรรมการการเลือกตั้ง ผู้ตรวจการแผ่นดินของรัฐสภา ประธานกรรมการสิทธิมนุษยชนแหง่ ชาติ ประธานกรรมการป้องกันและปราบปรามการทจุ รติ แหง่ ชาติ ประธานกรรมการตรวจเงินแผ่นดิน แถวถัดไปเปน็ รฐั มนตรี สมาชกิ สภาผูแ้ ทนราษฎร สมาชกิ วุฒสิ ภา แถวข้างด้านทิศตะวนั ออกสำ� หรบัคณะทตู านุทตู แถวข้างดา้ นทศิ ตะวนั ตกสำ� หรับอดีตนายกรฐั มนตรี ข้าราชการฝา่ ยทหาร พลเรอื น 734

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี มุขด้านทิศใต้ จัดเป็นที่เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทสำ� หรับพระบรมวงศานุวงศ์ ประธานองคมนตรีราชสกุล ข้าทูลละอองธุลีพระบาทท้ังฝ่ายหน้าและฝ่ายในท่ีได้รับพระราชทานเคร่ืองราชอิสริยาภรณ์จลุ จอมเกล้า มขุ ดา้ นทิศตะวนั ตก ทีห่ ้องพกั พระราชอริ ยิ าบถ ซงึ่ เปน็ เสน้ ทางเสด็จข้นึ พระที่นัง่ ทรงธรรม จดั เจ้าพนกั งานประจำ� คอยเปดิ และปดิ ประตเู มอ่ื เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ผา่ น ดา้ นอาสนส์ งฆ์ หวั อาสนส์ งฆต์ งั้ ธรรมาสน์ลายกลบี บวั ๑ องค์ ส�ำหรบั สมเดจ็ พระวนั รตั (จนุ ท์ พรหฺ มคฺ ตุ โฺ ต) ผชู้ ว่ ยเจา้ อาวาสวดั บวรนเิ วศวหิ าร ถวายพระธรรมเทศนา ตน้ อาสน์สงฆพ์ บั พระภษู าโยงไว้บนพานพระมหากฐนิ ปลายขา้ งหนึ่งของพระภษู าโยงนเี้ ชื่อมต่อกบั สายแถบทีโ่ ยงจากพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพบนพระเมรุโดยมเี สาหงส์รองรบั ด้านตรงข้ามอาสน์สงฆ์ เจ้าพนักงานปูพรมลาดพระสุจหนี่แล้วทอดพระราชอาสน์ ๒ องค์ เป็นท่ีประทับพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ ด้านซ้ายและด้านขวาของพระราชอาสน์ ต้ังโต๊ะเคียงทอดเครื่องพระบรมราชอิสริยยศราชูปโภคหน้าพระราชอาสน์ ตั้งโต๊ะ ๓ ตัว โต๊ะกลางทอดเคร่ืองทรงธรรม ๑ เคร่ือง พร้อมแจกันปักดอกไม้ ๑ คู่โต๊ะด้านขวาทอดเชิงเทียนคู่ ปักเทียนดูหนังสือเทศน์ ๑ ท่ี โต๊ะด้านซ้ายทอดเครื่องทองน้อยทองค�ำลงยาราชาวดี ๑ เคร่ือง หลังพระราชอาสน์ จัดที่ประทับดังน้ี ด้านขวา แถวที่ ๑ ทอดพระเก้าอี้พร้อมโต๊ะเคียงส�ำหรับสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร และพระเจ้าวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร แถวท่ี ๒ ทอดพระเก้าอี้พร้อมโต๊ะเคียงส�ำหรับพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าสิริวัณณวรีนารีรัตน์ และพระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าทีปังกรรัศมีโชติ ด้านซ้ายแถวที่ ๑ ทอดพระเก้าอี้พร้อมโต๊ะเคียงส�ำหรับสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี ถัดไปทอดพระเก้าอ้ีพร้อมโต๊ะเคียงส�ำหรับสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์อคั รราชกมุ ารี และทอดพระเกา้ อพี้ รอ้ มโตะ๊ เคยี งสำ� หรบั ทลู กระหมอ่ มหญงิ อบุ ลรตั นราชกญั ญา สริ วิ ฒั นาพรรณวดีแถวที่ ๒ ทอดพระเกา้ อพี้ รอ้ มโตะ๊ เคยี งส�ำหรบั พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ โสมสวลี พระวรราชาทนิ ดั ดามาตุพระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จา้ สริ ภิ าจุฑาภรณ์ และพระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จา้ อทติ ยาทรกิติคุณ ท้ายอาสน์สงฆ์ ต้ังเก้าอ้ีส�ำหรับเป็นท่ีเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทของเลขาธิการพระราชวังราชเลขาธิการ สมหุ ราชองครักษ์ ผู้ตามเสดจ็ และต้ังเครื่องสังเคด็ ทร่ี ะลกึ งานพระราชทานเพลิงพระศพ ช้นั ลดหนา้ พระทนี่ ั่งดา้ นตะวันออก ฝ่ังขวาสำ� หรบั ข้าราชการและคณะกรรมการจัดงานพระราชพธิ ีพระราชทานเพลิงพระศพฯ คณะต่าง ๆ เฝา้ ทลู ละอองธุลพี ระบาท ฝ่งั ซ้ายส�ำหรับผูม้ ีต�ำแหนง่ เฝ้าฯ ทบี่ นั ไดทางขนึ้ พระทนี่ งั่ ทรงธรรมทง้ั ๔ มขุ ทหารมหาดเลก็ รกั ษาพระองคแ์ ตง่ กายเครอ่ื งแบบเตม็ ยศยืนยามเปน็ คซู่ ้ายขวาบนั ไดละ ๒ คน ณ ซ่างท้ัง ๔ หลงั ตงั้ แตง่ ทอ่ี าสนส์ งฆส์ ำ� หรบั พระพธิ ธี รรมนงั่ สวดพระอภธิ รรม หนา้ อาสนส์ งฆต์ ง้ั โตะ๊ หมบู่ ชู ากระบะมกุถดั เข้ามาบนอาสนส์ งฆว์ างตพู้ ระธรรมปกั พดั พระพธิ ีธรรม พระพิธธี รรมจะสวดพระอภิธรรมทซี่ า่ งทั้งกลางวันและกลางคืน โดยสวดเปน็ ๓ ระยะ ระยะละ ๔ ชดุ ชดุ ท่ี ๑ เวลา ๙ นาฬิกา ๓๐ นาที ถึง ๑๘ นาฬิกา ๓๐ นาที 735

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระพิธธี รรม วัดละ ๔ รูป รวม ๑๖ รูป ชดุ ที่ ๒ เวลา ๑๘ นาฬกิ า ๓๐ นาที ถงึ ๒๔ นาฬิกา พระพธิ ีธรรม วัดละ ๔ รูป รวม ๑๖ รูป และชดุ ที่ ๓ เวลา ๒๔ นาฬกิ า ถงึ เวลา ๙ นาฬิกา พระพิธธี รรม วดั ละ ๔ รูป รวม ๑๖ รปู โดยเริ่มสวดเม่ือเชิญพระโกศทองใหญ่ ทรงพระศพข้ึนประดิษฐานบนพระจิตกาธานเรียบร้อยแล้วไป จนถึงเมื่อเชิญพระอัฐิข้ึนประดิษฐานท่ีบุษบกบนพระท่ีนั่ง ทรงธรรมในวันรุ่งข้ึน ซึ่งเจ้าพนักงานจะได้จัดภัตตาหารเช้า และเพลถวายทีซ่ า่ งดว้ ย ตู้พระธรรมในซา่ ง ณ ทับเกษตรท้งั ๔ หลัง ตัง้ ตสู้ งั เคด็ สลักอกั ษรพระนาม พ.ร. บรรจุหนงั สอื ทีว่ ชิราวธุ วิทยาลยั จัดสรา้ งโดยเสด็จพระราชกุศลส�ำหรับถวายพระอารามหลวงเป็นอนุสรณ์งานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี หลังละ ๒ ตู้ ต้ังเก้าอ้ีสำ� หรับผู้ฟังสวดพระอภิธรรมและสำ� หรับข้าราชการเฝ้าทลู ละอองธลุ พี ระบาท การตง้ั แต่งท่ที ับเกษตร 736

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี การต้งั แตง่ ทศี่ าลาลกู ขุน ณ ศาลาลกู ขุนทง้ั ๑๐ หลัง ตง้ั เกา้ อีส้ ำ� หรบั ข้าราชการและผู้มตี �ำแหน่งเฝ้าทูลละอองธลุ พี ระบาท ณ ทมิ ท้งั ๘ หลงั ทิมด้านทิศเหนือและด้านทิศใต้ จัดเป็นท่ีส�ำหรับประโคม ทิมด้านทิศเหนือ วงบัวลอยของกรมศิลปากร มีนายเอนก อาจมังกร ดุริยางคศิลปินอาวุโส เป็นผู้ควบคุมวง และวงปี่พาทย์มอญเคร่ืองใหญ่บ้านพาทยโกศล มีพนั ตรี ราตรี พาทยโกศล เปน็ ผคู้ วบคุมวง ด้านทิศใต้ มีวงบัวลอย และวงปพี่ าทย์นางหงส์เครื่องใหญ่ของกรมศลิ ปากรและวทิ ยาลยั นาฏศิลป มนี ายปิ๊บ คงลายทอง ดุรยิ างคศลิ ปนิ อาวโุ ส หวั หน้ากล่มุดุริยางค์ไทย เป็นผู้ควบคุมวง มีนายสิริชัยชาญ ฟักจ�ำรูญ เป็นผู้อ�ำนวยการบรรเลง และจัดเป็นที่ส�ำหรับข้าราชการเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท ทิมด้านทิศตะวันตก ส�ำหรับแพทย์พยาบาลประจ�ำพระองค์ และเป็นท่ีส�ำหรับพระสงฆ์พักก่อนข้ึนสดับปกรณ์ ทิมด้านทิศตะวันออก ต้ังเก้าอี้ส�ำหรับข้าราชการเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท การตงั้ แตง่ ทท่ี ิม 737

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ณ ตกึ ถาวรวตั ถุ ตกึ ถาวรวตั ถหุ นา้ วดั มหาธาตยุ วุ ราชรงั สฤษฎิ์ และพระระเบยี งพระอโุ บสถวดั มหาธาตยุ วุ ราชรงั สฤษฎิ์ตั้งแต่งเก้าอี้ส�ำหรับเป็นที่พักสมเด็จพระราชาคณะและพระราชาคณะ ท่ีปีกด้านทิศเหนือของตึกถาวรวัตถุโถงดา้ นในสดุ จดั เป็นทเี่ ตรียมภตั ตาหาร ถดั มาเปน็ ทีเ่ ทยี บเครื่องและพระสงฆ์ฉันภตั ตาหาร การทรงบ�ำเพญ็ พระราชกุศล ณ พระท่ีนง่ั ดสุ ิตมหาปราสาท ณ วนั จันทร์ ที่ ๙ เมษายน พทุ ธศักราช ๒๕๕๕ เวลาเชา้ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สมเด็จพระบรมโอรสาธริ าช เจ้าฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกุฎราชกมุ าร เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ แทนพระองค์ในการบ�ำเพ็ญพระราชกุศล ณ พระที่น่ังดุสิตมหาปราสาท และการเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพโดยร้ิวขบวนพระอสิ รยิ ยศไปยงั พระเมรุ ทอ้ งสนามหลวง สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจา้ ฟา้ มหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร เสดจ็ พระราชดำ� เนินไปยัง พระท่นี ัง่ ดุสติ มหาปราสาท เวลา ๖ นาฬิกา พระบรมวงศานุวงศ์ องคมนตรี นายกรฐั มนตรี คณะรฐั มนตรี ขา้ ราชการชน้ั ผใู้ หญ่ฝา่ ยทหาร พลเรอื น และผู้มาเฝ้าทลู ละอองพระบาท เฝา้ รับเสด็จ ณ พระทนี่ ่งั ดสุ ิตมหาปราสาท เม่ือใกล้เวลาเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ เจา้ หนา้ ทก่ี รมการศาสนานมิ นตพ์ ระสงฆท์ จ่ี ะสดบั ปกรณ์ มพี ระราชาคณะ พระครสู ญั ญาบัตร รวม ๓๐ รูป โดยแบ่งเป็น ๓ ชุด ชุดแรก ๑๐ รูป ข้ึนน่ังยังอาสน์สงฆ์บนพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาทมุขดา้ นทิศตะวันออก ชดุ ทเ่ี หลือพักรอท่อี าสนส์ งฆ์ศาลาทมิ คด เวลา ๖ นาฬิกา ๑๕ นาที สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา เจ้าฟา้ มหาจกั รีสริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารีเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ โดยรถยนตพ์ ระทนี่ ง่ั ไปยงั พระทนี่ ง่ั ดสุ ติ มหาปราสาท เทยี บรถยนตพ์ ระทนี่ งั่ ทปี่ ระตกู �ำแพงแกว้ พระทน่ี งั่ ดสุ ติ มหาปราสาท ขา้ งพระทนี่ ง่ั ราชกรณั ยสภา เสดจ็ ขนึ้ ทางบนั ไดมขุ กระสนั พระทน่ี ง่ั พมิ านรตั ยาเสด็จออกพระท่นี ง่ั ดุสิตมหาปราสาท ประทับพระเกา้ อ้ี 738

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๗ นาฬิกา สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมารเสด็จพระราชด�ำเนินโดยรถยนต์พระท่ีนั่งพร้อมด้วยพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศม์ิ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกิติยาภา พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าสิริวัณณวรีนารีรัตน์ จากวังศุโขทัย ไปยังพระที่น่ังดุสิตมหาปราสาท รถยนต์พระที่นั่งเทียบท่ีประตูก�ำแพงแก้วพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทข้างพระที่นั่งราชกรณั ยสภา กองทหารเกยี รตยิ ศพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ถวายความเคารพ แตรวงบรรเลงเพลงสรรเสรญิพระบารมี เสด็จข้ึนทางบันไดมุขกระสันพระที่น่ังพิมานรัตยา แล้วเสด็จออก ณ พระที่น่ังดุสิตมหาปราสาททางมขุ ด้านทศิ ใต้ เสดจ็ พระราชด�ำเนินผ่านพระบรมวงศานุวงศ์ไปยงั ที่ประดิษฐานพระศพ สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟ้ามหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุ ราชกุมาร ทรงกราบนมสั การ บชู าพระพุทธรปู ประจ�ำพระชนมวาร พระศพ สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ าร ทรงจดุ ธปู เทยี นเครอื่ งราชสักการะและเครอื่ งทองน้อยหนา้ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ทรงกราบ ขณะน้ัน ชาวพนกั งานประโคมสังข์แตรงอน แตรฝรง่ั ทรงจดุ ธปู เทยี นเครอื่ งนมสั การบชู าพระพทุ ธรปู ประจำ� พระชนมวารสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอเจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ทห่ี นา้ พระแทน่ ราชบลั ลงั กป์ ระดบั มกุ ภายใตพ้ ระนพปฎลมหาเศวตฉตั รทรงกราบ ถวายความเคารพพระราชอาสน์ ทรงรับการถวายความเคารพของผู้มาเฝ้าทูลละอองพระบาทประทบั พระเกา้ อ้ที ีท่ อดถวายไว้ขา้ งพระราชอาสน์ทรงจุดธูปเทยี นเครอ่ื งราชสักการะหน้าพระโกศทองใหญ่ ทรงจดุ ธปู เทยี นเครอ่ื งราชสกั การะพระพทุ ธรปู ทรงพระศพ ประจำ� พระชนมวารพระศพ 739

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีทรงทอดผ้าไตรถวายพระสงฆท์ ีส่ ดบั ปกรณ์ ทรงหล่ังทักษโิ ณทก เวลา ๗ นาฬิกา ๕ นาที เจา้ พนกั งานภูษามาลาเชิญเสาบวั ๔ เสา ส�ำหรบั รองรบั พระภูษาโยงมาตัง้เปน็ ระยะจากหนา้ พระแทน่ สวุ รรณเบญจดลประดษิ ฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอเจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี จนถงึ ตน้ อาสนส์ งฆแ์ ลว้ ลาดพระภษู าโยงจากทปี่ ระดษิ ฐานพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ นำ� มาพกั ไวท้ เ่ี สาบวั ขา้ งธรรมาสน์ แลว้ ลาดพระภษู าโยงอกี สายหนง่ึ ทหี่ นา้ พระสงฆท์ ง้ั ๑๐รปู จากนั้นเชญิ ปลายพระภษู าโยงทง้ั สองสายสอดเช่อื มกันบนพานพระมหากฐิน เสร็จแลว้ ถวายความเคารพ สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ าร เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปทรงทอดผา้ ไตร ๑๐ ไตร แลว้ ประทบั พระเกา้ อท้ี เี่ ดมิ พระสงฆท์ งั้ ๑๐ รปู สดบั ปกรณ์ ทรงหลง่ั ทกั ษโิ ณทก พระสงฆ์ถวายอนโุ มทนา ถวายอดิเรก ถวายพระพรลา ออกจากพระทน่ี ่งั ชาวพนกั งานประโคมสังข์ แตรงอน แตรฝรงั่จากนั้นเจ้าพนักงานนิมนต์พระสงฆ์อีก ๒๐ รูป ข้ึนสดับปกรณ์ โดยแบ่งเป็นเท่ียวละ ๑๐ รูป ๒ เที่ยวเจ้าพนักงานภูษามาลาลาดพระภูษาโยงเช่นคร้ังก่อน สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณสยามมกฎุ ราชกุมาร เสด็จพระราชด�ำเนนิ ไปทรงทอดผา้ ไตรถวาย โดยทรงปฏิบัตเิ ชน่ เดยี วกับเทย่ี วแรก จากนัน้ เจา้ พนกั งานภูษามาลาพบั พระภูษาโยงทั้งสองสายเขา้ ที่เดมิ และเกบ็ เสาบวั เสรจ็ แลว้ ถวายความเคารพ เปน็ เสรจ็ พธิ ี การเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพจากพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาทเข้าขบวนพระอิสริยยศ ร้ิวที่ ๑ ไปยังหนา้ วดั พระเชตุพนวิมลมังคลาราม เวลา ๗ นาฬกิ า ๓๐ นาที นายสรรชยั เทยี มทวสี นิ ทีป่ รกึ ษาสำ� นักพระราชวงั กราบบังคมทูลขอพระราชทานพระราชานญุ าตใหเ้ จา้ พนกั งานเปลอื้ งพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ เจา้ พนกั งานภษู ามาลา ๑ นายเจา้ พนกั งานสนมพลเรอื น๔นายผกู้ ำ� กบั การ๑นายเขา้ มาถวายบงั คมหนา้ พระแทน่ สวุ รรณเบญจดลทปี่ ระดษิ ฐานพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ แล้วขนึ้ ไปบนเกยร้านม้าพระแทน่ สุวรรณเบญจดล เจา้ พนักงานภูษามาลาถอนพระภษู าโยงออกจากพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ แล้วถอยลงไป จากน้นั เจา้ พนกั งานสนมพลเรอื น ๔ นายคุกเข่าถวายบังคมพร้อมกัน แล้วเริ่มเปล้ืองพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ถอดพุ่มดอกไม้เพชร ดอกไม้ฝาดอกไมเ้ อว ถอดฝา แล้วถอดแยกองคพ์ ระโกศทองใหญท่ ่ีประกบั กันไวอ้ อก เชิญลงไปพักไว้ จากนัน้ ผูกเชอื ก 740

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีสายระยางรอบพระลองทรงพระศพ แล้วผูกเป็นห่วง ๔ ห่วงรอบเอวพระลองส�ำหรับคล้องมือเวลายกเชิญแลว้ ถวายคลมุ ตาดทองไว้ เสรจ็ แลว้ เจา้ พนกั งานสนมพลเรอื นคกุ เขา่ ถวายบงั คมพรอ้ มกนั แลว้ ลงจากพระแทน่สวุ รรณเบญจดล ตำ� รวจหลวง ๕ นาย ถวายบงั คมพระลองทรงพระศพที่หน้าพระแทน่ สวุ รรณเบญจดล แล้วขึน้ ไปบนเกยรา้ นม้า ยกเชญิ พระลองทรงพระศพลงจากบัวกลมุ่ บนช้นั แว่นฟา้ พกั ที่ยกพน้ื เกย โดยทำ� หน้าท่ียกเชญิ๔ นาย ก�ำกับการ ๑ นาย เสร็จแล้ว ถวายบงั คม แลว้ ถอยลงไป นายทหารมหาดเลก็ ราชวัลลภรักษาพระองค์ฯ๖ นาย ถวายบงั คมหนา้ พระแทน่ สวุ รรณเบญจดล แลว้ ขน้ึ ไปยกเชญิ พระลองทรงพระศพทเ่ี กยลงจากพระแทน่สวุ รรณเบญจดล โดยทำ� หน้าท่ียกเชญิ ๔ นาย กำ� กับการ ๒ นาย ขณะทตี่ ำ� รวจหลวง ๕ นาย เรมิ่ ยกเชญิพระลองทรงพระศพลงนั้น สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร และสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี ทรงยนื และผเู้ ฝา้ ทลู ละอองพระบาทณ ทน่ี ้นั ยนื ข้นึ พร้อมกนั จากน้ันชาวพนักงานประโคมสังข์ แตรงอน แตรฝร่ัง ปี่ กลองชนะ กองทหารปืนใหญ่ยิงสลุตเรม่ิ ยงิ สลตุ นาทลี ะ ๑ นดั ตดิ ตอ่ กนั ไปตลอดเวลาจนกวา่ จะเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพโดยรว้ิ ขบวนพระอิสรยิ ยศ ริว้ ท่ี ๑ ไปเทียบยงั พระมหาพิชยั ราชรถท่ีหนา้ วดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม เจา้ พนักงานสนมพลเรือนถวายบังคมพระโกศทองใหญ่ ทรงพระศพก่อนปฏบิ ตั ิหนา้ ที่ต�ำรวจหลวงถวายบงั คมพระโกศทองใหญ่ นายทหารมหาดเล็กราชวลั ลภรักษาพระองค์ ทรงพระศพก่อนปฏบิ ัติหน้าที่ ถวายบังคมพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพกอ่ นปฏบิ ตั หิ น้าท่ี 741

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๗ นาฬกิ า ๔๐ นาที ต�ำรวจหลวง ๔ นาย เดนิ น�ำนายทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์๔ นาย ผู้กำ� กับหนา้ ๑ นาย หลัง ๑ นาย ยกเชิญพระลองทรงพระศพลงบันไดมขุ ทศิ ตะวนั ตกด้านเหนือ กองทหารเกยี รตยิ ศสำ� หรบั พระศพถวายความเคารพ แตรวงบรรเลงเพลงมหาชยั ประดษิ ฐานพระลองทรงพระศพที่พระเสล่ียงแวน่ ฟา้ แลว้ นายทหารมหาดเลก็ ราชวัลลภรักษาพระองคฯ์ ทงั้ ๖ นาย ถวายค�ำนับแล้วถวายบังคมอกี ครงั้ หนงึ่ พรอ้ มกบั เจา้ พนกั งานสนมพลเรอื น ๔ นาย จากนนั้ นายทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์ถอยออกไป เจา้ พนกั งานสนมพลเรอื นผกู สายระยางรอบพระลองทรงพระศพกับพระเสลี่ยงแว่นฟา้ อนึง่ ขณะที่ตำ� รวจหลวงและนายทหารมหาดเลก็ ราชวัลลภรกั ษาพระองคฯ์ เชิญพระลองทรงพระศพออกจากพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาทน้ัน สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟา้ มหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร และสมเด็จพระเทพรตั นราชสุดา เจ้าฟา้ มหาจักรีสริ นิ ธร สยามบรมราชกุมารี เสดจ็ ลงจากพระท่นี ่งัทางบันไดมุขทิศเหนือด้านตะวันตก พระบรมวงศานุวงศ์ตามเสด็จ ทรงยืนท่ีชาลาหน้าพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทเพอ่ื ทอดพระเนตรการเชญิ พระลองทรงพระศพออกจากพระทน่ี งั่ ดสุ ติ มหาปราสาทไปประดษิ ฐานณ พระยานมาศสามล�ำคาน ขณะเชญิ พระลองทรงพระศพลงจากพระทนี่ งั่ ดสุ ติ มหาปราสาทนนั้ พระพธิ ธี รรมทเี่ จา้ พนกั งานนมิ นต์ขึ้นน่ังยังอาสน์สงฆ์ท่ีแท่นพระสวดพระอภิธรรมมุขด้านทิศเหนือของพระท่ีนั่งดุสิตมหาปราสาท เริ่มสวดพระอภิธรรม และหยดุ สวดเมอื่ เคลื่อนพระยานมาศสามลำ� คานออกจากพระบรมมหาราชวัง ระหว่างน้ัน นางสาวยิ่งลักษณ์ ชินวัตร นายกรัฐมนตรี ประธานคณะกรรมการอำ� นวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ และข้าราชการช้ันผู้ใหญ่ฝ่ายทหาร พลเรือน ลงบันไดมุขเหนือด้านทิศตะวันออกไปรอเข้าขบวนพระอสิ ริยยศแห่เชิญพระศพ ริว้ ที่ ๑ ทถ่ี นนมหาราช สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ าร และสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟ้ามหาจักรีสริ ินธร สยามบรมราชกุมารี ทรงยนื ทีช่ าลาหนา้ พระทนี่ ั่งดสุ ติ มหาปราสาท ทอดพระเนตรการเชญิ พระลองทรงพระศพออกจากพระท่นี ั่งดุสิตมหาปราสาท 742

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี นายทหารมหาดเล็ก ราชวลั ลภรักษาพระองค์ฯ เชญิ พระลองทรงพระศพออกจาก พระทนี่ ง่ั ดสุ ิตมหาปราสาท ทางบันไดมุข ทิศตะวนั ตกดา้ นเหนอื นายทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษา พระองคฯ์ และเจ้าพนกั งานสนมพลเรอื น ถวายบังคมพระลองทรงพระศพ ขบวนเชญิ พระลองทรงพระศพท่ี ประดิษฐานบนพระเสลย่ี งแว่นฟ้า ไปยังประตกู ำ� แพงแก้ว พระทีน่ ่ังดสุ ติ มหาปราสาท743

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๘ นาฬิกา ๕ นาที ขบวนเชญิ พระลองทรงพระศพทป่ี ระดษิ ฐานบนพระเสล่ียงแว่นฟ้าไปยังประตกู ำ� แพงแกว้ พระทน่ี งั่ ดสุ ติ มหาปราสาท ประกอบดว้ ย ต�ำรวจหลวงน�ำขบวน ๔ นาย เดนิ เปน็ คซู่ า้ ย – ขวานายทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์ ๑ นาย ผกู้ �ำกบั พระเสลยี่ งแวน่ ฟา้ ๑ นาย เดนิ ตามกนั เปน็ ล�ำดบัคนหามพระเสลี่ยงแว่นฟา้ ๘ นาย ประจำ� ทรี่ ะหวา่ งคานดา้ นหน้า ๑ นาย ด้านหลัง ๑ นาย คานดา้ นซ้ายและดา้ นขวาดา้ นละ๓นายผถู้ วายพระกลด๑นายและนายทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์ เดนิ ทา้ ยขบวน๑ นาย เม่ือเชิญพระเสล่ียงแว่นฟ้าถึงหน้าประตูก�ำแพงแก้วแล้วต้ังวางพักไว้ ผู้เชิญถวายค�ำนับพร้อมกันคนหามพระเสลี่ยงแว่นฟ้าถวายบงั คมแล้วถอยออกไป เจา้ พนกั งานสนมพลเรอื น ๔ นาย ถวายคำ� นบั แลว้ เขา้ ไปแกส้ ายระยางทยี่ ดึ โยงพระลองทรงพระศพกบัพระเสลย่ี งแวน่ ฟา้ ออก จากนนั้ นายทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์ ๖ นาย เปน็ ผทู้ ำ� หนา้ ทย่ี กเชญิ ๔นาย ผกู้ ำ� กบั ๑ นาย และนายทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์ สวมหมวกพสู่ ดี ำ� เดนิ ทา้ ยขบวน ๑ นายถวายค�ำนับแล้วยกเชิญพระลองทรงพระศพจากพระเสล่ียงแว่นฟ้าข้ึนไปบนเกย ประดิษฐานบนจานรองเรยี บร้อยแลว้ ถวายคำ� นบั แลว้ ถอยลงจากเกยลาไปยนื เฝา้ ทลู ละอองพระบาทที่ขา้ งซมุ้ ประตู เจา้ พนกั งานภษู ามาลา ๔ นาย ขน้ึ บนเกย ถวายบงั คมแลว้ รบั พระโกศทองใหญจ่ ากเจา้ พนกั งานภษู ามาลาที่อยู่ดา้ นลา่ ง เชิญไปประกอบเขา้ กบั พระลองทรงพระศพ สว่ นฐาน สว่ นองค์ และสว่ นยอดตามล�ำดับ ประดบัพระโกศทองใหญด่ ว้ ยพมุ่ เฟอ่ื ง ดอกไมเ้ อว และดอกไมฝ้ า เสรจ็ เรยี บรอ้ ยแลว้ เลอื่ นเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพซ่ึงประดิษฐานบนฐานรองเข้าสู่พระยานมาศสามล�ำคาน ผูกสายระยางยึดโยงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพกบั พระยานมาศสามล�ำคานแลว้ ถวายบังคม แลว้ ลงจากเกยทางดา้ นบันไดดา้ นทศิ ใต้ นายทหารมหาดเลก็ ราชวัลลภ รกั ษาพระองค์ฯ ยกเชิญพระลองทรงพระศพ จากพระเสลย่ี งแวน่ ฟ้าไปยงั เกยลา ทด่ี า้ นนอกก�ำแพงแก้ว พระท่นี งั่ ดสุ ิตมหาปราสาท นายวัชรกติ ติ วชั โรทยั ภูษามาลาผทู้ ำ� หน้าท่ปี ระคองพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ถวายคำ� นบั แลว้ขนึ้ น่งั คกุ เข่าทีแ่ ท่นเก็จด้านหนา้ พระยานมาศสามลำ� คาน นำ� พนกั พระยานมาศสามล�ำคานประกอบเข้าท่เี ดิมเสรจ็ แลว้ นายวชั รกติ ติ วชั โรทยั และเจา้ พนกั งานภษู ามาลาถวายบงั คม เจา้ พนกั งานภษู ามาลาลงจากเกยทางดา้ นทศิ ใต้ 744

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี อนึ่ง สัปตปฎลเศวตฉัตรคันดาลประจ�ำพระยานมาศสามล�ำคานนั้น ยังไม่ถวายกางก้ันพระโกศทองใหญท่ รงพระศพเพราะองคเ์ ศวตฉัตรมคี วามสงู เลยขอบประตูพระบรมมหาราชวงั แต่ยกเชญิ ไปท้ายพระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ไปถวายกางกั้นท่ีถนนมหาราช เม่ือพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพเขา้ ประจ�ำตำ� แหนง่ ในร้ิวขบวนพระอิสริยยศ ริ้วท่ี ๑ เรียบรอ้ ยแลว้ นายทหารมหาดเล็กราชวัลลภรกั ษาพระองคฯ์ เชิญพระลองทรงพระศพประดษิ ฐาน บนเกยลาเทยี บพระยานมาศสามล�ำคาน นอกก�ำแพงแกว้ พระทน่ี งั่ ดุสิตมหาปราสาท เจา้ พนักงานภษู ามาลาประกอบ พระโกศทองใหญเ่ ข้ากบั พระลองทรงพระศพ ณ เกยลานอกกำ� แพงแกว้ พระท่นี งั่ ดุสิตมหาปราสาท เวลา ๘ นาฬกิ า ๒๕ นาที สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ ารและสมเด็จพระเทพรตั นราชสุดา เจา้ ฟา้ มหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำ� เนินพร้อมดว้ ยพระเจ้าวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ ศรรี ัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจา้ ฟ้ามหาวชริ าลงกรณสยามมกฎุ ราชกมุ าร ออกประตกู ำ� แพงแกว้ ดา้ นทศิ ตะวนั ตก ไปทรงยนื ทล่ี านนอกประตศู รสี นุ ทร สว่ นพระเจา้หลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกติ ิยาภา และพระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จ้าสิริวณั ณวรนี ารรี ัตน์ เสดจ็ ไปประทับท่พี ลบั พลายกหน้าวดั พระเชตุพนวมิ ลมังคลาราม 745

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ผกู้ ำ� กบั พระยานมาศสามลำ� คาน สง่ั คนหามพระยานมาศสามลำ� คานเขา้ ประจำ� ทคี่ านหามพระยานมาศสามลำ� คาน ยกพระยานมาศสามลำ� คานขน้ึ หาม ถอนมา้ รองใตพ้ ระยานมาศออก แลว้ เชญิ พระยานมาศสามลำ�คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพออกประตศู รสี นุ ทร กองทหารเกยี รตยิ ศพระศพถวายความเคารพ แตรวงบรรเลงเพลงมหาชัย นายทหารราชองครักษ์ ๓ นาย เชญิ ธงราชวงศ์ใหญ่ฝา่ ยในนำ� ตามดว้ ยผู้ควบคุมคนหามพระยานมาศสามล�ำคาน และผู้ก�ำกับพระยานมาศสามล�ำคาน ขบวนพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพเคลอ่ื นออกจากพระบรมมหาราชวงั ทางประตเู ทวาภริ มย์ เขา้ ประจำ� รว้ิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศริ้วที่ ๑ ที่ถนนมหาราชพระประยรู ญาตเิ ชิญเครือ่ งพระอสิ รยิ ยศพระศพรอเข้าขบวน ผคู้ วบคมุ คนหามพระยานมาศสามล�ำคานใหส้ ญั ญาณเรม่ิ เคล่ือน พระอิสรยิ ยศ ร้ิวที่ ๑ พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ณ เกยลานอกก�ำแพงแก้ว พระท่นี งั่ ดุสิตมหาปราสาท สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจา้ ฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร พร้อมดว้ ย สมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า เจ้าฟ้ามหาจักรีสริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี และพระบรมวงศานุวงศ์ทอดพระเนตรการเชิญพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพออกทางประตูศรีสุนทร 746

ภาคที่ ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศ ทองใหญ่ทรงพระศพเคลอื่ นผา่ นประตู ศรีสุนทร สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎ ราชกุมาร พร้อมด้วยสมเด็จพระเทพรัตน ราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ิรนิ ธร สยาม บรมราชกมุ ารี และพระบรมวงศานวุ งศ์ ถวายความเคารพ การเคลือ่ นขบวนพระอิสรยิ ยศ รวิ้ ที่ ๑ เวลา ๘ นาฬิกา ๓๐ นาที ผู้ยืนประจ�ำท่ีในขบวนพระอิสริยยศ ริ้วท่ี ๑ บนถนนมหาราช ต้ังแต่ตน้ ขบวนจนถงึ ผเู้ ชญิ เครอ่ื งสงู หกั ทองขวางหนา้ พระยานมาศสามลำ� คาน พรอ้ มกนั หนั หนา้ มาทางพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ยนื ตรงถวายความเคารพ คนหามพระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพเชญิ พระยานมาศวางพกั บนม้ารอง เจา้ หนา้ ท่ีงานเครือ่ งสูงและกลองชนะยกสัปตปฎลเศวตฉัตรคนั ดาลถวายกางกัน้ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพ นายจลุ พล โตเมศร์ ผ้ปู ระคองพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพดา้ นหลังข้นึนั่งคุกเข่าที่แท่นเก็จด้านหลัง จากน้ันผู้ประคองพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพด้านหน้า และหลังถวายบังคมพรอ้ มกัน ผูท้ ีป่ ฏิบตั งิ านในการเชญิ พระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ณ พระทีน่ ง่ั ดสุ ิตมหาปราสาท ซึ่งมตี �ำแหนง่ประจำ� ในร้ิวที่ ๑ เขา้ ยืนรว้ิ ตามตำ� แหน่งทก่ี ำ� หนด เม่ือขบวนพร้อมเคลื่อนแล้ว สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร และสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชด�ำเนินแทนพระองค์ พรอ้ มด้วยพระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรศั ม์ิ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชเจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ าร เขา้ ในขบวนพระอสิ รยิ ยศ รวิ้ ท่ี ๑ ในล�ำดบั ตอ่ จากประตหู ลงั เพอื่เสด็จพระราชด�ำเนินตามพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพไปยังพลับพลายกหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามขบวนของสมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ าร มตี �ำรวจหลวงนำ� เสด็จ๒ นาย นายทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์ฯ เชิญธงเยาวราชใหญ่ น�ำเสด็จ ๑ นาย ภูษามาลาถวายพระกลด ๑ นาย นายทหารราชองครักษ์ ตามเสดจ็ ซา้ ยขวา ข้างละ ๘ นาย มหาดเล็กเชิญเครือ่ งราชอิสริยยศ ๘ นาย ทหารมหาดเล็กราชวลั ลภรักษาพระองค์ฯ แซงเสดจ็ ๒ ข้าง ขา้ งละ ๒ สาย รวม ๔ สาย๘๐ นาย ลำ� ดบั ถดั มาเปน็ ขบวนของสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี มีภษู ามาลาถวายพระกลด ๑ นาย กรมวัง ๑ นาย ราชองครักษ์ ๑ นาย ขา้ หลวงในสมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าเจ้าฟ้ามหาจักรีสริ ินธร สยามบรมราชกมุ ารี ๔ คน และข้าราชบริพารในพระองค์ ๔ คน ตามเสด็จ ล�ำดับถดั มาเป็นขบวนของพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จา้ ศรีรศั มิ์ พระวรชายาในสมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร มีภูษามาลาถวายพระกลด ๑ นาย ราชองครักษ์ประจ�ำพระองค์สมเด็จ 747

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามกฎุ ราชกมุ าร ๑ นาย ขา้ หลวงประจำ� พระองคส์ มเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร ผอู้ �ำนวยการกองงานกรมวงั แพทยป์ ระจำ� พระองค์สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ าร ตามดว้ ยพระราชวงศ์ ขา้ ราชบรพิ ารวังรื่นฤดี ข้าราชการในพระองค์ ส�ำนักพระราชวังและสำ� นักราชเลขาธิการ ข้าหลวงประจำ� พระองคพ์ ระเจา้วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ศรรี ศั ม์ิ พระวรชายาในสมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุราชกมุ าร มภี ูษามาลาถวายพระกลด ๑ นาย ขบวนพระอิสริยยศ ร้วิ ที่ ๑ ขณะพระยานมาศสามล�ำคานเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ เลยี้ วเข้าสู่ถนนสนามไชย ด้านหน้าพลับพลายกวดั พระเชตพุ นวิมลมังคลาราม เวลา ๘ นาฬกิ า ๔๐ นาที ผบู้ อกขบวนรวั กรับสัญญาณจงั หวะที่ ๑ ผเู้ ข้าขบวนพระอสิ รยิ ยศ ริว้ ที่ ๑ตอนหน้าหันหน้ากลับ จังหวะท่ี ๒ ผู้เข้าขบวนพระอิสริยยศท้ังหมดเตรียมพร้อม จังหวะท่ี ๓ ผู้เข้าขบวนพระอสิ รยิ ยศทงั้ หมดเรมิ่ ออกเดนิ โดยเรมิ่ กา้ วเดนิ เมอ่ื สดุ เสยี งกรบั สญั ญาณ ขณะนนั้ วงปพ่ี าทยน์ างหงสป์ ระโคมเพลงเรอ่ื งนางหงส์ส่งเสดจ็ ชาวพนกั งานประโคมสังข์ แตรงอน แตรฝรัง่ ปี่ กลองชนะ ซ่ึงเรม่ิ ประโคมต้ังแตย่ กเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพลงจากพระแทน่ สุวรรณเบญจดล ยงั ประโคมตอ่ เนอ่ื งเป็นระยะทุก ๕ นาที การเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพจากพลบั พลายกหนา้ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลารามโดยขบวนพระอิสรยิ ยศ ริ้วท่ี ๒ ไปยงั พระเมรุ ทอ้ งสนามหลวง ในระหวา่ งการเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพโดยรวิ้ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ รวิ้ ที่ ๑ นนั้ เจา้ พนกั งานและเจ้าหน้าที่ผมู้ หี นา้ ทป่ี ฏบิ ตั ิ ณ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลารามและรว้ิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ รวิ้ ที่ ๒ ไดเ้ ตรยี มการไวพ้ รอ้ ม ดงั นี้ เวลา ๗ นาฬกิ า ๒๐ นาที ผู้มตี ำ� แหนง่ ในร้ิวขบวนพระอิสรยิ ยศ ร้วิ ท่ี ๒ สว่ นที่มิไดเ้ ข้าในรว้ิ ขบวนพระอสิ ริยยศ รวิ้ ที่ ๑ เรม่ิ เข้าประจ�ำทใี่ นขบวนพระอสิ รยิ ยศ รว้ิ ที่ ๒ วงโยธวาทิตของกองทัพบก ขบวนทหารนำ� ประจ�ำที่ในขบวนพระอิสริยยศ ริ้วท่ี ๒ บริเวณถนนสนามไชยหน้ากระทรวงกลาโหม 748

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ขบวนตัวแทนจากสถาบันการศึกษา กองลูกเสือเนตรนารี ผู้แทนคณะลูกเสือจากสถาบันต่าง ๆกลุ่มโรงเรียนในพระอุปถัมภ์ เจ้าหน้าที่จากธนาคารออมสิน และผู้แทนมูลนิธิพระบรมราชานุสรณ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ในพระบรมราชูปถัมภ์ ข้าราชบริพารจากพระราชนิเวศน์มฤคทายวันวงโยธวาทิตของกองทพั บก ขบวนทหารตาม เขา้ ประจ�ำที่ในขบวนพระอสิ ริยยศ ริ้วท่ี ๒ บนถนนสนามไชยหนา้ วัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม ไปจนถึงหนา้ สถานีตำ� รวจนครบาลพระราชวัง เจา้ หนา้ ทสี่ ำ� นกั พระราชวงั เชญิ เครอ่ื งพระราชอสิ รยิ ยศ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รีสริ ินธร สยามบรมราชกุมารี ประกอบดว้ ย หีบพระศรี พระสธุ ารสทรงกระบอกพร้อมถาดรอง พระสพุ รรณศรีและขนั สรงพระพกั ตรพ์ ร้อมพานรองกลีบบวั ไว้พร้อม ณ พลบั พลายกวัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม คนฉุดชักราชรถพระน�ำและคนฉุดชักพระมหาพิชัยราชรถออกจากท่ีรวมพลในวัดพระเชตุพนวมิ ลมงั คลารามเขา้ ประจำ� ทใี่ นขบวนพระอสิ รยิ ยศ รว้ิ ที่ ๒ เจา้ พนกั งานภษู ามาลาและเจา้ หนา้ ทก่ี รมสรรพาวธุทหารบกประจำ� เกรนิ บนั ไดนาค และเจา้ หนา้ ทกี่ รมศลิ ปากรผปู้ ระกอบชน้ิ สว่ นฐานบษุ บกพระมหาพชิ ยั ราชรถเขา้ ประจ�ำท่ีในขบวนพระอิสริยยศ ร้วิ ท่ี ๒ ยนื หนั หนา้ เขา้ หาพลบั พลายกหน้าวัดพระเชตพุ นวมิ ลมงั คลารามและเจา้ หนา้ ทก่ี รมสรรพาวธุ ทหารบกทถ่ี อดสะพานเกรนิ บนั ไดนาคเตรยี มพรอ้ มทบี่ รเิ วณหวั มมุ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม ทหารมหาดเล็กราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์ เขา้ ประจ�ำทีบ่ รเิ วณด้านหน้าพลบั พลายกวดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม กองรักษาการณ์ของหน่วยบัญชาการรักษาดินแดนตั้งแถวบริเวณถนนด้านหน้าหน่วยบัญชาการรกั ษาดินแดน เวลา ๘ นาฬกิ า ๓๑ นาที พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ พชั รกติ ยิ าภา และพระเจา้ หลานเธอ พระองค์เจา้ สริ วิ ณั ณวรนี ารรี ตั น์ เสดจ็ ถงึ พลบั พลายกวดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม จากนนั้ เสดจ็ เขา้ พลบั พลา ประทบัพระเกา้ อี้ รอเฝา้ ทลู ละอองพระบาทรบั เสด็จ เจ้าหน้าท่ีส�ำนักพระราชวังเข้าประจำ� ท่ีต้ังสัปตปฎลเศวตฉัตรคันดาลองค์ที่ใช้ถวายกั้นพระโกศทองใหญท่ รงพระศพท่ีทา้ ยเกรนิ บนั ไดนาค บริเวณหัวมุมถนนท้ายวัง เวลา ๘ นาฬกิ า ๕๖ นาที รวิ้ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ รว้ิ ที่ ๑ ตอนพระยานมาศสามลำ� คานทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพเคลอ่ื นถงึ ถนนทา้ ยวังตรงประตทู ี่ ๑ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม ไดส้ ับเปลย่ี นก�ำลงั พลหามพระยานมาศสามลำ� คาน ชดุ ที่ ๒ โดยมิได้หยดุ ขบวน เวลา ๘ นาฬกิ า ๕๗ นาที นายตำ� รวจขมี่ า้ นำ� ขบวนพระอสิ รยิ ยศ รวิ้ ท่ี ๑ ถงึ บรเิ วณหวั มมุ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลารามแลว้ เลยี้ วซา้ ยเขา้ สถู่ นนสนามไชย ทหารทย่ี นื รายทางถวายพระเกยี รตยิ ศ และทหารในรวิ้ ขบวนพระอิสริยยศ ริ้วที่ ๒ ถวายความเคารพพระศพ จากนน้ั นายต�ำรวจขม่ี ้าน�ำ ผนู้ ำ� รวิ้ ผเู้ ชญิ ธงสามชาย ประตหู นา้ คแู่ หน่ ายทหารบก ทหารเรอื ทหารอากาศ ผปู้ ระโคมสงั ข์ แตรงอน แตรฝรงั่ ป่ี กลองชนะ ผกู้ �ำกบั และผเู้ ชญิ เครอ่ื งสงู ทองแผล่ วดหนา้ พระน�ำ สนมเชิญพัดยศสมณศักด์ิ ผู้ก�ำกับและผู้คุมเสลี่ยงกลีบบัวพระน�ำ ผู้คุมคนหามและคนหามเสลี่ยงกลีบบัวพระน�ำผูเ้ ชิญบงั สูรย์พระนำ� สปั ทนตาด พัดโบก มหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงรายตนี ตอง อินทรแ์ ละพรหมเชิญจามร 749

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีคู่เคียงพระน�ำ ผู้เชิญฉัตรเคร่ืองสูงทองแผ่ลวดหลังพระน�ำ ผู้คุมและผู้เชิญฉัตรเครื่องสูงหักทองขวางหน้าพระยานมาศสามลำ� คาน มหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงหวา่ งเครอื่ งหนา้ ผกู้ �ำกบั พระแสงหวา่ งเครอื่ งหนา้ ผบู้ อกขบวน ราชองครักษ์เชิญธงราชวงศ์ใหญ่ฝ่ายใน เดินหลีกเลียบไปด้านซ้ายพระมหาพิชัยราชรถริมขอบถนนสนามไชยฝง่ั ตะวนั ตก ตรงไปใกลถ้ งึ ตอนหลงั สดุ ของขบวนทหารนำ� จงึ เคลอื่ นเขา้ รวิ้ ท่ี ๒ ตามตำ� แหนง่ ทก่ี ำ� หนดผ้เู ชิญฉตั รเครอื่ งสูงหักทองขวางสับเปล่ยี นกำ� ลงั ผู้หามเสลีย่ งกลบี บวั พระนำ� หยดุ เทยี บเสลย่ี งบนมา้ รอง สมเดจ็ พระวนั รตั (จนุ ท์ พรหฺ มคฺ ุตฺโต) ผ้ชู ่วยเจา้ อาวาสวดั บวรนเิ วศวหิ าร รกั ษาการเจา้ คณะใหญธ่ รรมยตุ กรรมการมหาเถรสมาคม ปฏบิ ตั หิ นา้ ทแ่ี ทนสมเดจ็พระสงั ฆราช ลงจากเสลีย่ งกลบี บวั แลว้ ไปข้ึนเกยลาเขา้ นัง่ ในบุษบกราชรถนอ้ ย เตรียมอ่านพระอภธิ รรมน�ำพระศพ มหาดเลก็ หลวงเชิญพระแสงรายตนี ตองขนึ้ น่งั บนชานราชรถน้อย หน้า ๒ นาย หลัง ๒ นาย ผู้ก�ำกับและผู้คุมเสล่ียงกลีบบัวพระน�ำ ผู้คุมคนหามและคนหามเสลี่ยงกลีบบัวพระน�ำ เจ้าหน้าที่ส�ำนักพระราชวงั และเจ้าหน้าท่ีกรมศิลปากรถอนเสลย่ี งกลีบบัวพระน�ำ ถอดบันไดขน้ึ ราชรถนอ้ ย ถอนเกยลามา้ รอง ออกไปยังพระเมรุท้องสนามหลวง เพื่อน�ำไปใช้ในร้วิ ขบวนพระอสิ ริยยศ รวิ้ ท่ี ๓ เวลา ๙ นาฬกิ า ขบวนพระอสิ รยิ ยศ รว้ิ ที่ ๑ ตอนหนา้ พระยานมาศสามล�ำคานเชญิ พระโกศทองใหญ่ทรงพระศพเลยี้ วเขา้ สถู่ นนสนามไชย กองทหารขบวนหนา้ และขบวนพระอสิ รยิ ยศทง้ั หมดซง่ึ ยนื รว้ิ อยหู่ นั หนา้สู่พระมหาพิชยั ราชรถ ตำ� รวจหลวงและมหาดเลก็ คแู่ หท่ เี่ ดนิ ตอ่ จากผเู้ ชญิ ฉตั รเครอื่ งสงู หกั ทองขวางหนา้ พระโกศทองใหญ่ทรงพระศพนน้ั เดนิ แยกไปดา้ นซา้ ยและขวาของพระมหาพชิ ยั ราชรถตรงไปจนใกลถ้ งึ ตอนหลงั สดุ ของสายนายทหารคแู่ หน่ ำ� ตอนหนา้ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพ แลว้ หยดุ ตงั้ รวิ้ คขู่ นานกบั คนฉดุ ชกั ดา้ นหนา้ พระมหาพชิ ยัราชรถ แล้วหันหนา้ สู่พระมหาพิชัยราชรถ พกั รอในรปู ขบวน เวลา๙นาฬกิ า๓นาทีพระยานมาศสามลำ� คานเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพเทยี บทเี่ กรนิ บนั ไดนาคพระมหาพชิ ยั ราชรถ แลว้ วางพกั บนมา้ รอง กองทหารปนื ใหญย่ งิ สลตุ หยดุ ยงิ ถวายพระเกยี รติ เจา้ พนกั งานถวายพระกลด บังสูรย์หกั ทองขวาง และพดั โบก หยดุ ยืนข้างพระมหาพิชัยราชรถ คเู่ คียงพระยานมาศสามลำ� คานขา้ ราชการพลเรอื นชน้ั ผใู้ หญ่ นายทหารราชองครกั ษแ์ ละนายตำ� รวจราชสำ� นกั ประจำ� อนิ ทรเ์ ชญิ พมุ่ ตน้ ไมเ้ งนิ พรหม พระยานมาศสามล�ำคานเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพ กำ� ลังจะเทยี บท่ีเกรินบันไดนาค พระมหาพิชยั ราชรถ 750

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีเชญิ พมุ่ ตน้ ไมท้ อง และมหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงรายตนี ตอง เดนิ แยกไปประจำ� ดา้ นซา้ ยและขวาพระมหาพชิ ยัราชรถ ตรงไปเข้าในริว้ ท่ี ๒ ตามตำ� แหนง่ ท่ีกำ� หนด ประธานกรรมการอ�ำนวยการจัดงานพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพฯ ผู้อำ� นวยการขบวนพระอสิ รยิ ยศ รองผอู้ ำ� นวยการขบวนพระอสิ รยิ ยศ ผชู้ ว่ ยผอู้ ำ� นวยการขบวนพระอสิ รยิ ยศ หยดุ รอเฝา้ ทลู ละอองพระบาทท่ีทา้ ยพระมหาพชิ ัยราชรถ ขบวนพระอิสริยยศ ริ้วที่ ๑ ตอนหลังพระยานมาศสามล�ำคานทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพเล้ียวเข้าสู่ถนนสนามไชย ผู้คุมและผู้เชิญฉัตรเคร่ืองสูงหักทองขวางหลังพระยานมาศสามล�ำคาน ผู้ก�ำกับและมหาดเล็กหลวงเชิญพระแสงหว่างเครื่องหลัง และประตูหลังเดินเลี้ยวขวาผ่านหน้าพลับพลายกหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามไปตามถนนสนามไชย ตรงไปจนถึงตอนหน้าของขบวนตามพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ส่วนท่ีมิได้เข้าในริ้วขบวนที่ ๑ แล้วหยุดตั้งร้ิวตามต�ำแหน่งเดิม ขณะน้ันผู้เชิญฉัตรเคร่ืองสูงหักทองขวางสับเปลย่ี นก�ำลงั พระประยูรญาติเชญิ เครอื่ งพระอิสรยิ ยศสมเดจ็ พระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟา้ เพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพัณณวดี และนาลวิ ัน เข้าน่งั เกา้ อ้ีท่พี ลับพลายกวัดพระเชตุพนวมิ ลมังคลารามด้านทิศใต้ เวลา ๙ นาฬกิ า ๕ นาที ทหารมหาดเลก็ ราชวลั ลภรกั ษาพระองคฯ์ เชิญธงเยาวราชใหญเ่ ข้าประจ�ำพลับพลายกหนา้ วดั พระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม สมเด็จพระบรมโอรสาธริ าช เจ้าฟ้ามหาวชริ าลงกรณ สยามมกุฎราชกมุ าร สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า เจ้าฟ้ามหาจักรสี ิรนิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ พระราชด�ำเนนิพร้อมด้วยพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุ ราชกุมาร ไปประทับ ณ พลับพลายก พระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จา้ พชั รกติ ยิ าภาและพระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จ้าสริ ิวัณณวรนี ารีรัตน์ เฝา้ ทูลละอองพระบาทรับเสด็จด้านหนา้ พลับพลายกมหาดเล็กเชิญเคร่ืองพระราชอิสริยยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร ยนื เฝา้ ทูลละอองพระบาททีห่ นา้ พลบั พลายกด้านทิศเหนอื ขบวนพระราชวงศ์ ขา้ ราชบรพิ ารในสมเดจ็ พระเจา้ ภคนิ เี ธอ เจา้ ฟา้ เพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดีขา้ ราชการในพระองค์ สำ� นกั พระราชวงั และสำ� นกั ราชเลขาธกิ าร เดนิ ออ้ มไปทางดา้ นหนา้ พระมหาพชิ ยั ราชรถแลว้ เขา้ ประจำ� ตำ� แหนง่ ในรวิ้ ขบวนที่ ๒ ตอนขบวนพระอสิ รยิ ยศตามพระมหาพชิ ยั ราชรถ ทห่ี นา้ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลาราม เวลา ๙ นาฬิกา ๑๐ นาที เจ้าพนักงานภูษามาลา ๒ นายที่ประคองพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพอยู่บนพระยานมาศสามล�ำคานแก้สายระยางที่ผูกยึดโยงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพกับแท่นพระยานมาศสามล�ำคานออก ถวายบังคม แล้วลงจากพระยานมาศสามล�ำคานทางบันได เจ้าหน้าท่ีกรมศิลปากรถอดพนักพระยานมาศสามล�ำคาน ส่งให้เจ้าหน้าท่ีกรมการขนส่งทหารบกรับไว้ แล้วร่วมกับเจ้าหน้าท่ีส�ำนักพระราชวังเลื่อนเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพจากพระยานมาศสามล�ำคานผ่านม้าเทียบเกริน (หรือสะพานเกริน) เข้าสู่ท้ายเกรินบันไดนาค ขณะน้ันขบวนพระอิสริยยศ ประโคมสังข์แตรงอน แตรฝร่ัง ป่ี กลองชนะ เมอื่ พระโกศทองใหญ่ทรงพระศพเข้าทแ่ี ลว้ เจ้าหนา้ ทีก่ รมศิลปากรประกอบพนักพระยานมาศสามล�ำคานเข้าท่ีเดิม เจ้าหน้าที่กรมการขนส่งทหารบกถอนพระยานมาศสามล�ำคานท่ียังคงมีสัปตปฎลเศวตฉัตรคันดาลกางกั้น กับยกม้ารอง และถอนม้าเทียบเกรินจากเกรินบันไดนาคออกไปพักไว้ทถ่ี นนท้ายวังเพอื่ รอกลบั ไปเก็บท่ีพพิ ิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ต่อไป 751

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี จากน้ัน เจา้ หน้าทีส่ �ำนกั พระราชวังเชญิ สปั ตปฎลเศวตฉัตรคันดาลอกี องคห์ นงึ่ มาถวายกางก้นั พระโกศทองใหญท่ รงพระศพทที่ า้ ยเกรนิ บนั ไดนาค ชาวพนกั งานประโคมสงั ข์ แตรงอน แตรฝรงั่ ป่ี กลองชนะ หยดุประโคม เจา้ หนา้ ทก่ี รมศลิ ปากรประกอบกระหนกทา้ ยเกรนิ เจา้ หนา้ ทสี่ �ำนกั พระราชวงั ตงั้ แตง่ แทน่ ยกพน้ื ใกล้ฐานเกรนิ สำ� หรบั เปน็ ทพี่ ระสงฆย์ นื สดบั ปกรณ์ ทอดพรมแดงลาดพระสจุ หนท่ี พี่ นื้ หา่ งเกรนิ ออกมาพอประมาณเพ่ือเป็นทีป่ ระทับสมเด็จพระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงทอดผ้าไตรเจ้าหนา้ ที่กรมการศาสนานมิ นตพ์ ระสงฆ์ที่จะสดับปกรณ์ และเตรยี มผา้ ไตรพร้อมแล้ว เวลา ๙ นาฬกิ า ๑๖ นาที สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ ารทรงปฏบิ ตั พิ ระราชกรณยี กจิ แทนพระองคใ์ นการทรงบำ� เพญ็ พระราชกศุ ลสดบั ปกรณท์ เี่ กรนิ บนั ไดนาค มตี ำ� รวจหลวงนำ� เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ เจา้ พนกั งานภษู ามาลาถวายพระกลด และราชองครกั ษต์ ามเสดจ็ ผปู้ ระทบั และนั่งในพลับพลายกทรงยนื และยืนถวายความเคารพ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ ทรงทอดผ้าไตรที่พระโกศทองใหญ่สยามมกฎุ ราชกมุ าร ทรงทอดผา้ ไตรทพี่ ระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ทรงพระศพ ท้ายเกรินบนั ไดนาคท้ายเกรินบนั ไดนาค ๒๐ ไตร โดยทรงแบ่งทอดผา้ ไตรเป็น ๔ เท่ยี วเท่ียวละ ๕ ไตร แล้วทรงยืน ณ พระสุจหน่ีที่ปูลาดถวายไว้นั้นเจ้าหน้าท่ีกรมการศาสนานิมนต์พระสงฆ์วัดพระเชตุพนวิมลมงั คลารามขึน้ สดับปกรณท์ ีท่ า้ ยเกรินบนั ไดนาค เที่ยวที่ ๑ พระราชวชิราภรณ์ พระอุดรคณารักษ์ พระครูปลัดสุวัฒนศีลคุณ พระครูอมรวชิ ยั พระครูวินยั ธรมานพ เทีย่ วที่ ๒ พระราชธรรมสุนทร พระสุธีธรรมานุวตั ร พระครูฌานวริ ัต พระครอู ดุ มสังวร พระครูไพโรจน์สงั ฆาราม เที่ยวท่ี ๓ พระราชเวที พระวิเชยี รธรรมคณุ าธาร พระมหาส�ำเรงิ พระครอู าคมสนุ ทร พระครูภาวนาจารย์ เท่ียวท่ี ๔ พระราชจริยาภรณ์ พระอมรสธุ ี พระครพู ิศาลกิจจานกุ ูล พระมหาชนะพระครูสนุ ทรโฆสิต เม่อื พระสงฆส์ ดบั ปกรณ์จนครบ ๒๐ รปู แล้ว พระสงฆส์ ดับปกรณ์ที่พระโกศทองใหญ่ ทรงพระศพ ทา้ ยเกรนิ บันไดนาค 752

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เวลา ๙ นาฬกิ า ๒๒ นาที สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจา้ ฟา้ มหาวชริ าลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ ารเสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ไปประทบั ณ พลบั พลายกทเี่ ดมิ เจา้ พนกั งานภษู ามาลาทจ่ี ะท�ำหนา้ ทป่ี ระคองพระโกศทองใหญท่ รงพระศพหนา้ หลงั ข้ึนประจำ� จดุ บนพระมหาพิชยั ราชรถพรอ้ มแลว้ นายสชุ าติ ทองสา เจา้ พนกั งานภษู ามาลาทจ่ี ะประคองพระโกศทองใหญท่ รงพระศพขนึ้ บนั ไดเทยี บเกรนิ ไปนงั่ คกุ เขา่ ทแี่ ทน่ เกจ็ ทา้ ยเกรนิ บนั ไดนาค ถวายบงั คมแล้วประคองพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ขณะนัน้ ผฉู้ ุดชกั พระมหาพิชัยราชรถนัง่ คกุ เข่าลงแล้วถวายบังคมพระศพพร้อมกันกับเจ้าพนักงานภูษามาลา จากน้ันเจ้าพนักงานภูษามาลาประคองพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ เวลา ๙ นาฬิกา ๒๔ นาที เจ้าหน้าท่ีกรมสรรพาวุธทหารบกเร่ิมกว้านเกรินประดิษฐานพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพข้ึนจนกระทั่งพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพถึงสะพานเชื่อม เทียบพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพเมอ่ื เวลา ๙ นาฬกิ า ๒๖ นาที เจา้ พนักงานภษู ามาลาถอดสลกั ทยี่ ึดพระโกศทองใหญท่ รงพระศพกับแท่นเกรินออก แล้วเล่ือนพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพผ่านสะพานเชื่อมเข้าสู่บุษบกพระมหาพิชัยราชรถขณะนนั้ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ ประโคมสงั ข์ แตรงอน แตรฝรงั่ ปี่ กลองชนะ และกองทหารถวายความเคารพวงโยธวาทติ บรรเลงเพลงมหาชัย นายชาย มาทวี และนายจตุรงค์ จอดเกาะ เจา้ พนักงานภษู ามาลาผูป้ ระคองพระโกศหน้า หลัง คอยรับพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพและผูกเชือกสายระยางยึดโยงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพกบั แทน่ บุษบกใหเ้ รียบร้อย นายสชุ าติ ทองสา เจ้าพนักงานภูษามาลาผูป้ ระคองพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพบนเกรินถอยออกมานั่งคุกเข่าท่ีแท่นเก็จท้ายเกรินดังเดิมแล้วพนมมือ เจ้าหน้าท่ีกรมสรรพาวุธทหารบกกวา้ นเกรนิ ลง คร้ันถงึ ฐานเกรนิ แลว้ จึงถวายบังคมแล้วลงจากเกริน เจา้ หนา้ ท่กี รมสรรพาวธุ ทหารบกถอนเกรินบันไดนาคท่ีมีสัปตปฎลเศวตฉัตรคันดาลประดิษฐานอยู่ออกจากพระมหาพิชัยราชรถ พร้อมยกสะพานเกรนิ และเกรนิ บนั ไดนาคไปพักไวท้ ่ีถนนทา้ ยวงั รอน�ำกลับไปเก็บที่พพิ ธิ ภณั ฑสถานแห่งชาติ พระนครจากนั้นเจ้าหน้าที่กรมสรรพาวุธทหารบกหมุนเดือยบุษบกจากใต้พระมหาพิชัยราชรถ เพื่อส่งให้พระโกศเจา้ หนา้ ท่ถี วายบังคมพระศพก่อนกวา้ นเกรินเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ เชิญพระโกศทองใหญท่ รงพระศพขึ้น ข้นึ ประดษิ ฐานในบุษบกพระมหาพชิ ัยราชรถ ประดิษฐานในบษุ บกพระมหาพิชัยราชรถ753

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีทองใหญท่ รงพระศพทป่ี ระดษิ ฐานบนบษุ บกสงู พน้ พนกั เหน็ เดน่ ชดั สงา่ งามตลอดทง้ั องค์ ระหวา่ งนน้ั เจา้ หนา้ ท่ีกรมศลิ ปากรประกอบช้นิ ส่วนบุษบกพระมหาพชิ ัยราชรถเขา้ ทีเ่ ดิม จากน้ัน นายเทิดพล วงษ์วานิช นายสารถีถือแพนหางนกยูง ขึ้นนั่งหน้าพระมหาพิชัยราชรถมหาดเลก็ หลวงเชญิ พระแสงรายตนี ตอง ผถู้ วายพระกลด ผถู้ วายบงั สรู ยห์ กั ทองขวาง ผถู้ วายพดั โบก ขนึ้ ประจำ� ท่ีบนพระมหาพชิ ยั ราชรถ คเู่ คยี งพระมหาพชิ ยั ราชรถทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ อนิ ทรเ์ ชญิ พมุ่ ตน้ ไมเ้ งนิพรหมเชญิ พุ่มตน้ ไม้ทอง ผอู้ ำ� นวยการขบวนพระอสิ ริยยศเชิญพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ พระประยูรญาติเชิญเครอื่ งพระอสิ ริยยศของสมเด็จพระเจ้าภคนิ เี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สริ ิโสภาพณั ณวดี และนาลิวันเข้าประจ�ำทใ่ี นรว้ิ ขบวนตามต�ำแหน่งพร้อมแลว้ เวลา ๙ นาฬิกา ๓๔ นาที ผ้ฉู ุดชกั พระมหาพชิ ัยราชรถดา้ นหนา้ และดา้ นหลงั พรอ้ มกนั คุกเข่าถวายบังคมพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ ๓ คาบ แล้วลกุ ข้ึนยืน ผฉู้ ดุ ชักพระมหาพชิ ัยราชรถทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ เตรียมเคลอื่ นราชรถออกไปตามราชวถิ ี การเคล่ือนขบวนพระอิสริยยศ รว้ิ ท่ี ๒ เวลา ๙ นาฬกิ า ๓๕ นาที ผู้บอกขบวนรวั กรับ ครงั้ ที่ ๑ ขบวนหนา้ ทง้ั หมดหันกลบั สรู่ าชวิถี เพื่อเตรียมเคลื่อนขบวนไปยังพระเมรุ ผู้บอกขบวนรัวกรับ คร้ังท่ี ๒ แตรเด่ียวของขบวนทหารนำ� เป่าสัญญาณเตรยี มตัว ๒ จบ ผ้บู อกขบวนรวั กรบั สัญญาณ ครง้ั ท่ี ๓ แตรเด่ียวเป่าสญั ญาณหน้าเดนิ ๒ จบ เมอ่ื ส้นิ เสยี งแตรหน้าเดิน กองทหารปืนใหญ่เริ่มยิงปืนถวายพระเกียรตินาทีละ ๑ นัด จนกว่าพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพขึ้นประดิษฐานบนพระจติ กาธานในพระเมรุแล้วจึงหยุดยงิ ขบวนพระอสิ ริยยศ มี สงั ข์ แตรงอน แตรฝรง่ั ปี่กลองชนะ วงโยธวาทติ กองทัพบกบรรเลงเพลงพญาโศกข้ึนพร้อมกนั โดยจะหยุดประโคมและยุตกิ ารบรรเลงเพลงพญาโศก เม่ือพระมหาพชิ ยั ราชรถเทียบทป่ี ระตูราชวตั ิด้านทศิ เหนือของมณฑลพิธีท้องสนามหลวง 754

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ขบวนกองทหารน�ำและตามเคล่ือนออกเดินไปตามถนนสนามไชยในจังหวะเดินเปล่ียนสูงสืบเท้า(๓๕ ก้าวต่อนาท)ี ขบวนพระอิสรยิ ยศรกั ษาระยะถ่ีหา่ งตามทก่ี ำ� หนดในร้วิ เวลา๙นาฬกิ า๓๗นาทีพระมหาพชิ ยั ราชรถเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพเคลอ่ื นออกไปตามราชวถิ ี เวลา ๙ นาฬิกา ๔๑ นาที ประตูหลงั ขบวนพระอสิ รยิ ยศท้ายพระมหาพชิ ัยราชรถทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพเดนิ ผา่ นพลบั พลาทป่ี ระทบั หนา้ วดั พระเชตพุ นวมิ ลมงั คลารามไปแลว้ ตำ� รวจวงั นำ� เสดจ็ สมเดจ็พระเทพรตั นราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ ลงจากพลบั พลายก เสดจ็ พระราชด�ำเนนิแทนพระองคเ์ ขา้ ขบวนตามพระโกศทองใหญท่ รงพระศพ มนี ายทหารราชองครกั ษเ์ ชญิ ธงราชวงศใ์ หญฝ่ า่ ยในนำ� เสดจ็ นายทหารราชองครกั ษแ์ ซงเสดจ็ กรมวงั ผใู้ หญ่ ขา้ หลวง และขา้ ราชบรพิ ารในพระองคเ์ ชญิ เครอื่ งราชอิสริยยศสมเด็จพระเทพรตั นราชสุดา เจา้ ฟ้ามหาจักรีสิรินธร สยามบรมราชกมุ ารี ล�ำดับต่อไปเป็นพระราชวงศ์ ข้าราชบริพารในสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดาสิริโสภาพัณณวดี ข้าราชการส�ำนักพระราชวัง ข้าราชการส�ำนักราชเลขาธิการ ตามล�ำดับการจัดรูปขบวนที่ได้พรรณนาไว้ข้างต้น อนงึ่ ทพี่ ลบั พลายกหนา้ พระทนี่ งั่ สทุ ไธสวรรยป์ ราสาท รมิ ถนนสนามไชย พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองค์เจา้ โสมสวลี พระวรราชาทินัดดามาตุ ประทับเปน็ ประธานพรอ้ มดว้ ยพระราชวงศแ์ ละราชสกลุ ฝ่ายในรอเฝา้ถวายสักการะพระศพตามราชประเพณีฝ่ายใน ขณะพระมหาพิชัยราชรถเคล่ือนผ่าน ทรงจุดธูปเทียนเคร่ืองทองน้อยถวายสักการะ ทรงยืนถวายความเคารพพร้อมด้วยผู้มาเฝ้า จนสุดขบวนท่ีสมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า เจา้ ฟา้ มหาจกั รสี ริ นิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ ผา่ นแลว้ จงึ เสดจ็ เขา้ พระบรมมหาราชวงัสมเด็จพระเทพรตั นราชสุดา เจา้ ฟ้ามหาจักรีสิรนิ ธร สยามบรมราชกมุ ารี เสด็จ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช พระราชด�ำเนนิ แทนพระองค์เขา้ ขบวนตามพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ เจา้ ฟา้ มหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎ ในรว้ิ ขบวนพระอิสรยิ ยศ รว้ิ ท่ี ๒ ราชกุมาร ทอดพระเนตร ร้ิวขบวนพระอสิ รยิ ยศ รว้ิ ท่ี ๒ เวลา ๙ นาฬิกา ๔๓ นาที สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกมุ าร เสดจ็ พระราชดำ� เนนิ โดยรถยนตพ์ ระทน่ี ง่ั พรอ้ มดว้ ยพระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ ศรรี ศั ม์ิ พระวรชายา755

จดหมายเหตุงานพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ขบวนพระอสิ รยิ ยศ ริ้วที่ ๒ ขณะเคล่อื นผ่านพลับพลายกหนา้ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามในสมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ าร พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้าพัชรกติ ยิ าภา และพระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ สิรวิ ัณณวรนี ารีรตั น์ ไปประทับรอรบั พระโกศทองใหญ่ทรงพระศพท่ีพลบั พลายกท้องสนามหลวง ขบวนทหารตาม ขบวนพระอิสริยยศ ริ้วขบวนท่ี ๒ ผ่านพลับพลายกหน้าวัดพระเชตุพนวิมลมงั คลาราม เม่ือเวลา ๑๐ นาฬกิ า ๑๕ นาที ทงั้ นี้ มปี ระชาชนมารอเฝา้ ถวายสกั การะพระศพบนบาทวถิ รี มิ ถนนสนามไชยและถนนราชดำ� เนนิ ในฝั่งตะวนั ออกอยา่ งเนืองแนน่ บางรายเชญิ พระฉายาลกั ษณ์สมเด็จพระเจา้ ภคินเี ธอ เจา้ ฟ้าเพชรรัตนราชสดุ าสิรโิ สภาพัณณวดี มาประนมไว้ บางรายนำ� ดอกไม้ธปู เทยี นมาจุดถวายสกั การะตามประเพณแี ต่โบราณ ทัง้ ยังมีส่ือมวลชนและนักท่องเที่ยวชาวต่างชาติร่วมรอชม และบันทึกภาพตลอดเส้นทางที่ร้ิวขบวนพระอิสริยยศเคล่ือนผ่าน เวลา ๑๐ นาฬกิ า ๕ นาที ขบวนพระอสิ รยิ ยศตอน รว้ิ ที่ ๒ กองทหารนำ� ยาตราขบวนเขา้ สถู่ นนกลางท้องสนามหลวงแล้วตรงไปหยดุ ณ ทีต่ ง้ั ในสนามด้านเหนือตรงข้ามพลบั พลายก หลงั แนวกองทหารเกยี รติยศพระศพ เรียงตามลำ� ดบั กองพนั หันหนา้ เข้าสู่พระเมรุ เวลา ๑๐ นาฬิกา ๓๔ นาที ผนู้ ำ� ร้วิ ผู้เชญิ ธงสามชาย และประตหู น้า ยาตราขบวนถึงถนนกลางท้องสนามหลวง แลว้ เคลือ่ นขบวนตรงไปเลยี้ วซา้ ยเขา้ ประตูราชวัตพิ ระเมรุ ผ่านหนา้ พระทน่ี ง่ั ทรงธรรม ผ้นู ำ�ร้ิว ผู้เชิญธงสามชาย และประตูหน้าหยุดอยู่หน้าศาลาลูกขุนใกล้ประตูร้ัวราชวัติด้านใต้ คู่แห่นายทหารบกทหารเรือ ทหารอากาศ กลองชนะ แตรงอน แตรฝรั่ง ปี่ สังข์ เดินไปหยุดตั้งแถวในลานชิดแนวร้ัวราชวัติพระเมรุด้านตะวนั ออก จากนั้นขบวนท้ังหมดหนั หนา้ เข้าสู่พระเมรุ แลว้ พกั ในรูปขบวน 756

ภาคท่ี ๕ พระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ขบวนตอนราชรถพระนำ� ผู้เชิญฉัตรเครื่องสูงทองแผ่ลวดหน้าพระนำ� เดินผ่านพลับพลา เดินตรงไปเลย้ี วขวาออกถนนหน้าพระธาตุ หยดุ ทหี่ น้ามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ แลว้ พกั ในรปู ขบวน สนมเชญิ พดั ยศสมณศกั ดิ์ ผคู้ มุ ราชรถพระน�ำ ผกู้ ำ� กบั คนฉดุ ชกั ราชรถพระน�ำ ผบู้ งั คบั ราชรถพระน�ำราชรถพระน�ำ ผู้เชิญสัปทน บังสูรย์ พัดโบก มหาดเล็กหลวงเชิญพระแสงรายตีนตอง คู่เคียงราชรถพระนำ�อินทร์ พรหม เชิญจามร หยดุ ระหว่างมุมราชวัติทจี่ ะออกไปถนนหน้าพระธาตุ เจ้าหนา้ ทีก่ รมศลิ ปากรเทียบเกยให้สมเด็จพระวันรัต (จุนท์ พฺรหฺมคุตฺโต) ลงจากราชรถ เจ้าหน้าที่กรมการศาสนานิมนต์ไปพักท่ีทิมท้ายพระท่นี ั่งทรงธรรม และจะได้นิมนต์ไปนั่งเสลี่ยงกลบี บัวอา่ นพระอภธิ รรมนำ� พระศพเวยี นพระเมรใุ นรว้ิ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ รว้ิ ที่ ๓ นอกนน้ั ตามสมเดจ็ พระวนั รตั (จนุ ท์ พรฺ หมฺ คตุ โฺ ต) ไปพกั ทที่ มิ ทา้ ยพระทนี่ ง่ั ทรงธรรม เพอ่ืเขา้ เดนิ เคียงเสลีย่ งกลบี บวั พระน�ำในร้ิวขบวนท่ี ๓ ต่อไป ครัน้ แล้วผคู้ มุ ราชรถพระน�ำ ผกู้ ำ� กับคนฉุดชกั ราชรถพระนำ� ใหฉ้ ดุ ชกั ราชรถเคลอ่ื นออกไปยงั ถนนหนา้ พระธาตุ ไปตอ่ ทา้ ยขบวนผเู้ ชญิ ฉตั รเครอื่ งสงู ทองแผล่ วดหนา้พระนำ� ผเู้ ชญิ ฉตั รเครอื่ งสงู ทองแผล่ วดหลงั พระนำ� เดนิ ตามราชรถพระนำ� ไปยงั ถนนหนา้ พระธาตุ จากนนั้ ราชรถพระน�ำและขบวนเชิญฉัตรเคร่ืองสูงทองแผ่ลวดหน้าและหลังราชรถพระนำ� เคลื่อนต่อไปยังพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร แลว้ เลิกขบวน เวลา ๑๐ นาฬกิ า ๔๔ นาที ขบวนพระอสิ รยิ ยศพระศพตอนพระมหาพิชยั ราชรถผา่ นหนา้ พลบั พลายกท้องสนามหลวง ผู้เชิญฉัตรเคร่ืองสูงหักทองขวางหน้าพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ และมหาดเล็กเชิญพระแสงหวา่ งเครอื่ งหนา้ เดินเล้ยี วเข้าประตูราชวัติ แลว้ พกั ในรปู ขบวนทีห่ น้าพระท่ีนง่ั ทรงธรรม เวลา ๑๐ นาฬิกา ๔๖ นาที พระมหาพิชัยราชรถทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพเคล่ือนผ่านหน้าแถวกองทหารเกียรติยศส�ำหรับพระศพท่ีหน้าพลับพลายกท้องสนามหลวง กองทหารเกียรติยศส�ำหรับพระศพถวายความเคารพ แตรวงบรรเลงเพลงมหาชัย เวลา ๑๐ นาฬิกา ๔๘ นาที พระมหาพิชัยราชรถทรงพระโกศทองใหญท่ รงพระศพเทียบทีส่ ะพานเกรินบันไดนาคตรงประตูราชวัติพระเมรุ ภูษามาลาประคองพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ และผู้ฉุดชักพระมหาพิชัยราชรถถวายบงั คมพร้อมกัน วงโยธวาทติ หยุดบรรเลงเพลงพญาโศก จากน้ัน ขบวนพระอิสริยยศตอนของผู้อำ� นวยการริ้วขบวนพระอิสรยิ ยศเชญิ พระโกศทองใหญท่ รงพระศพไปพกั ที่หน้าพระที่นงั่ ทรงธรรมด้านทศิ เหนอื เพอื่ รอเขา้ ขบวนพระอสิ รยิ ยศ ริ้วที่ ๓ ผู้ถวายพระกลด บงั สูรย์ พดั โบก ลงจากพระมหาพชิ ยั ราชรถ แลว้ ยนื รอเฝ้า ณ ที่น้ัน มหาดเล็กหลวงเชิญพระแสงรายตีนตอง ผู้บอกขบวนถือกรับสัญญาณ คู่เคียงพระมหาพิชัยราชรถทรงพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ข้าราชการพลเรือนชั้นผู้ใหญ่ ทหารราชองครักษ์และนายต�ำรวจราชส�ำนักตำ� รวจหลวงและมหาดเลก็ หลวงคูแ่ ห่ อินทร์ พรหมเชิญพุ่มต้นไม้ทอง เงนิ เดินเข้าไปในประตูราชวัตไิ ปหยดุ ท่ีหนา้ พระทน่ี ง่ั ทรงธรรมดา้ นทศิ เหนอื ขา้ ราชการชนั้ ผใู้ หญ่ ทหารราชองครกั ษพ์ กั ทศ่ี าลาลกู ขนุ ทเ่ี หลอื พกั รอในรูปขบวน 757

จดหมายเหตุงานพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีพระโกศทองใหญท่ รงพระศพถงึ พระเมรุ ท้องสนามหลวงเจา้ พนักงานภษู ามาลาประคองพระโกศทองใหญ่ เจ้าพนกั งานภษู ามาลาเคล่ือนพระโกศทองใหญ่ทรงพระศพ ทรงพระศพถวายบังคมพระศพ สู่เกรินบนั ไดนาค 758