Ligji për tregtarët dhe shoqëritë tregtare - teksti me shpjegime

Janet Dine, Michael BlecherLIGJIPER TREGTARETDHE SHOQERITETREGTARETeksti meShpjegimeVersion i rishikuar

Ligji “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare” Teksti me shpjegime Janet Dine Michael BlecherVersion i rishikuar prill 2016 1

Botim i:Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbHProjekti: “Mbështetje për harmonizimin e legjislacionit ekonomik dhe tregtar me acquis-në e BE-së”Autorë:Janet DineMichael BlecherBashkëpunëtorë:Shpati HoxhaBlerina RaçaPërkthyes:Ilir BaçiRishikues gjuhësor:Pranvera XheloPërgatiti për shtyp:Blerina Raça© 2016 Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH/ Projekti: “Mbështetje për harmonizimine legjislacionit ekonomik dhe tregtar me acquis-në e BE-së”. Të gjitha të drejtat e autorit janë të rezervuara. Ndalohetçdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim, përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzimdhe/ose çdo formë tjetër për qëllime tregtare. Lejohet riprodhimi në letër ose në çdo mënyrë tjetër të ngjashme dhepërcjellja në publik e pjesëve të veçanta të veprës për qëllime mësimdhënie ose kërkimi shkencor, me kusht që të citohetburimi.Botimi i parë: 2008Përpunimi grafik:Studio TartariShtypur në:Shtypshkronjën Gent GrafikTiranë 2016Hartimi dhe botimi i këtij komentari është mundësuar me mbështetjen e Deutsche Gesellschaft für InternationaleZusammenarbeit (GIZ) GmbH, projekti: “Për harmonizimin e legjislacionit ekonomik dhe tregtar me acquis-në e BE-së”në emër të Ministrisë Federale Gjermane për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (BMZ). GIZ, nuk mban përgjegjësipër aktualitetin, korrektësinë, tërësinë e informacionit. Nëse ndonjë pjesë apo shprehje në tekst nuk është korrekte,përmbajtja apo vlefshmëria e pjesëve të tjera mbetet e paprekur nga ky fakt. 2

PASQYRA E LËNDËSA. Hyrje................................................................................................................................................. 5B. Konteksti rregullator i ligjit për shoqëritë tregtare.........................................................................9I. Roli i shoqërive tregtare në ekonomitë (sociale) të tregut dhe mjedisi dhe kuadri i tyre rregullator....................................................................................................................................... 9II. Aspektet kushtetuese të së drejtës tregtare shqiptare dhe të ligjit shqiptar për shoqëritë tregtare. 13III. Efekti i angazhimit në kuadër të MSA-së në përafrimin e legjislacionit dhe praktikës shqiptare me Acquis-në e BE-së.......................................................................................................................... 15IV. Disa rregulla për interpretimin e zbatimit të ligjit të përafruar për shoqëritë tregtare................... 17V. Lidhja e veçantë me Kodin Civil................................................................................................... 18C. Ligji i shoqërive tregtare - teksti me komente................................................................................. 22PJESA I - DISPOZITA TË PËRGJITHSHME................................................................................. 22 TITULLI I - Dispozita të zbatueshme për tregtarin dhe shoqëritë tregtare........................................ 22 TITULLI II - Themelimi i shoqërisë tregtare.................................................................................... 39 TITULLI III – Përfaqësimi................................................................................................................. 52 TITULLI IV - Parimi i detyrimit të besnikërisë.................................................................................. 65 TITULLI V - Pjesëmarrja e punëmarrësve......................................................................................... 77PJESA II - SHOQËRITË KOLEKTIVE............................................................................................ 80 TITULLI I - Dispozita të përgjithshme............................................................................................... 84 TITULLI II - Marrëdhëniet ndërmjet ortakëve................................................................................... 84 TITULLI III - Marrëdhëniet ndërmjet ortakëve dhe të tretëve........................................................... 89 TITULLI IV - Prishja e shoqërisë kolektive dhe largimi i ortakëve................................................... 92 TITULLI V - Likuidimi i shoqërisë kolektive.................................................................................... 96PJESA III - SHOQËRIA KOMANDITE............................................................................................ 97PJESA IV - SHOQËRITË ME PËRGJEGJËSI TË KUFIZUARA................................................. 102 TITULLI I - Dispozita të përgjithshme............................................................................................... 104 TITULLI II - Kuotat dhe kalimi i kuotave.......................................................................................... 110 TITULLI III - MARRËDHËNIET NDËRMJET SHOQËRISË DHE ORTAKËVE......................... 113 TITULLI IV - ORGANET E SHOQËRISË....................................................................................... 115 KREU 1 - ASAMBLEJA E PËRGJITHSHME................................................................................ 115 KREU II - ADMINISTRATORËT....................................................................................................128 TITULLI V - PRISHJA E SHOQËRISË, LARGIMI DHE PËRJASHTIMI I ORTAKËVE............ 137 KREU I - PRISHJA E SHOQËRISË............................................................................................... 137 KREU II - LARGIMI DHE PËRJASHTIMI I ORTAKËVE.............................................................139PJESA V - SHOQËRITË AKSIONARE............................................................................................ 141 TITULLI I - DISPOZITA TË PËRGJITHSHME DHE THEMELIMI.............................................. 142 TITULLI II - AKSIONET.................................................................................................................. 153 TITULLI III - MARRËDHËNIET LIGJORE NDËRMJET SHOQËRISË DHE AKSIONARËVE. 159 TITULLI IV - ORGANET E SHOQËRISË....................................................................................... 167 KREU I - ASAMBLEJA E PËRGJITHSHME................................................................................. 170 KREU II - KËSHILLI I ADMINISTRIMIT (SISTEMI ME NJË NIVEL)........................................ 187 KREU III - ADMINISTRATORËT DHE KËSHILLI MBIKËQYRËS, SISTEMI ME DY NIVELE. 200 TITULLI V - ZMADHIMI I KAPITALIT......................................................................................... 201 KREU I - DISPOZITA TË PËRGJITHSHME................................................................................ 202 KREU II - ZMADHIMI I KAPITALIT ME EMETIM TË AKSIONEVE TË REJA......................... 204 KREU III - ZMADHIMI I KUFIZUAR I KAPITALIT.................................................................... 205 KREU IV - ZMADHIMI I AUTORIZUAR...................................................................................... 206 3

KREU V - ZMADHIMI I KAPITALIT ME AKTIVE TË SHOQËRISË........................................... 207 KREU VI - OBLIGACIONET E KONVERTUESHME DHE ATO ME PJESËMARRJE NË FITIM........................................................................................................................................208 TITULLI VI - ZVOGËLIMI I KAPITALIT.......................................................................................209 KREU I - ZVOGËLIMI I ZAKONSHËM I KAPITALIT................................................................. 209 KREU II - ZVOGËLIMI I THJESHTËZUAR I KAPITALIT.......................................................... 210 KREU III - ZVOGËLIMI I KAPITALIT ME ANULIM AKSIONESH............................................ 211 TITULLI VII - PRISHJA E SHOQËRISË......................................................................................... 212PJESA VI - LIKUIDIMI NË GJENDJEN E AFTËSISË PAGUESE.............................................. 214 TITULLI I - LIKUIDIMI I ZAKONSHËM NË GJENDJEN E AFTËSISË PAGUESE................... 215 TITULLI II - LIKUIDIMI I THJESHTËZUAR................................................................................. 221PJESA VII - GRUPIMI I SHOQËRIVE............................................................................................. 222PJESA VIII - SHOQËRIA SHTETËRORE....................................................................................... 237PJESA IX - RIORGANIZIMI I SHOQËRIVE ME PËRGJEGJËSI TE KUFIZUAR DHE ISHOQËRIVE ANONIME.................................................................................................................... 240 TITULLI I - BASHKIMI................................................................................................................... 246 KREU I - BASHKIMI ME PËRTHITHJE...................................................................................... 247 KREU II - BASHKIMI ME KRIJIMIN E NJË SHOQËRIE TË RE................................................ 254 TITULLI II - NDARJA...................................................................................................................... 254 TITULLI III - SHNDËRRIMI............................................................................................................ 255PJESA X - DISPOZITA TË FUNDIT DHE KALIMTARE............................................................ 256Shtojcë 1: Legjislacioni i BE-së për shoqëritë tregtare......................................................................... 261Shtojcë 2: Kodi i drejtimit të brendshëm të shoqërive aksionare jo të regjistruara në bursë............. 263Shtojcë 3: Model Statutet e Shoqërive Tregtare................................................................................... 286 4

A. Hyrje Duke nisur prej muajit maj 2008, themelimi, organizimi dhe drejtimi i organizatave tëbiznesit në Shqipëri rregullohet me ligjin nr.9901, datë 14.04.2008, “Për tregtarët dheshoqëritë tregtare” (ligji për shoqëritë tregtare). Në vitin 2011 Kuvendi i Shqipërisë miratoinjë ndryshim në ligjin për shoqëritë tregtare1, me qëllim përshtatjen e nivelit të kapitalitminimal të shoqërive aksionare, me kërkesat e Direktivës së Dytë të BE-së mbi Ligjin eShoqërive.2 Në vitin 20143, me qëllim harmonizimin e mëtejshëm me direktivat e reja të BE-së4,Kuvendi i Shqipërisë miratoi disa shtesa dhe ndryshime të mëtejshme me karakter mëthelbësor në ligjin për shoqëritë tregtare. Gjithashtu, me anë të këtyre shtesave dhendryshimeve synohej që të harmonizoheshin më tej dispozitat e ligjit për shoqëritë tregtare medisa akte të tjera ligjore shqiptare5 dhe të qartësoheshin disa çështje praktike që u hasën gjatëzbatimit të tij. Në këtë proces, shumë palë interesi nga komuniteti i biznesit dhe juristëshqiptarë morën në shqyrtim kuadrin ligjor tregtar. Shtesat dhe ndryshimet e cituara në ligjin për shoqëritë tregtare përfshihen në këtëbotim të shpjeguesit. Ai, gjithashtu, merr në konsideratë shpjeguesin e ligjit për shoqëritëtregtare të Shqipërisë, me autorë Thomas Bachner, Edmund-Philipp Schuster dhe MartinWinner, që titullohet “Ligji i ri shqiptar për shoqëritë tregtare: interpretimi sipas burimeve tëtij në të drejtën evropiane, 2009”. Në këtë botim analizohen edhe komentet që kanë bërë juristët shqiptarë dhe që janëpërfshirë në shqyrtimin e shtesave dhe ndryshimeve të vitit 2014. Ligji për shoqëritë tregtaretashmë është vendosur në mënyrë të kënaqshme në një kontekst kombëtar. Sidoqoftë,miratimi i akteve ligjore të tjera në vijim nga BE-ja (sidomos në sektorin financiar, sektori qëpërballoi goditjen që solli rënia ekonomike në Perëndim), do të ketë ndikim edhe mbi ligjetshqiptare të fushës. Në këtë botim merret në konsideratë teksti në fuqi i ligjit për shoqëritëtregtare, duke nisur nga viti 2008 deri në vitin 2014, dhe jepet një përshkrim shumë i shkurtëri situatës përpara vitit 2008. Ligji për shoqëritë tregtare dhe ligji nr.9723, datë 03.05.2007,1 Ligji nr.10475, datë 27.10.2011, “Për një ndryshim në ligjin nr.9901, datë 14.4.2008, për tregtarët dhe shoqëritëtregtare”.2 Direktiva e Dytë e Këshillit 77/91/KEE, datë 13 dhjetor 1976, për bashkërendimin e elementeve mbrojtës që u kërkojnëshoqërive tregtare Shtetet Anëtare për mbrojtjen e interesave të pronarëve dhe të tjerëve, në kuadër të paragrafit të dytë tënenit 58 të Traktatit, lidhur me shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar publike dhe ruajtjen dhe ndryshimin e kapitalit, përvendosjen në një nivel të këtyre elementeve mbrojtës.3 Ligji nr.129/2014 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.9901, datë 14.4.2008, “Për tregtarët dhe shoqëritëtregtare”, i ndryshuar.4 Direktiva 2009/109/KE e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit, datë 16 shtator 2009, për ndryshimin e Direktivave77/91/KEE, 78/855/KEE dhe 82/891/KEE referuar kërkesave për raportim dhe dokumentim në rastin e bashkimit dhendarjes së shoqërive tregtare, Direktiva 2009/101/KE e Parlamentit Evropian dhe e Këshillit, datë 16 shtator 2009, përbashkërendimin e masave mbrojtëse që Shtetet Anëtare u kërkojnë shoqërive tregtare për mbrojtjen e interesave tëpronarëve ose të tjerëve, sipas kuptimit të paragrafit të dytë të nenit 48 të Traktatit, me qëllim bërjen të barasvlershme tëkëtyre masave mbrojtëse.5 Kryesisht, ligji nr.9723, datë 03.05.2007, “Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit”, i ndryshuar, dhe ligji nr.110/2012“Për bashkimin ndërkufitar të shoqërive tregtare”. Në këtë shpjegues nuk diskutohen dispozitat e ligjit nr. 110/2012;lidhur me këtë ligj është përpiluar një shpjegues tjetër. 5

“Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit” (QKR) 6, i cili u hartua në verën e vitit 2007, janëdy ligje që lidhen ngushtë dhe janë tejet të rëndësishëm për njëri-tjetrin. Dispozitat elegjislacionit tregtar duhen kërkuar në ligjin për shoqëritë tregtare dhe në ligjin përregjistrimin e biznesit7. Gjithashtu, në këtë shpjegues citohet Kushtetuta e Republikës sëShqipërisë, Kodi Civil, Kodi Penal, dhe sidomos, legjislacioni tregtar i BE-së. Legjislacionipërkatës i BE-së përmendet në shtojcën e shpjeguesit (Shtojca 1). Shpjeguesi i rishikuar, gjithashtu, merr në konsideratë Kodin shqiptar të Drejtimit tëBrendshëm të Shoqërive Tregtare (Shtojca 2) dhe statutet model (Shtojca 3) . Shpjeguesi nukndalet në mënyrë të hollësishme tek historiku i ligjit për shoqëritë tregtare në Shqipëri, por jepnjë përshkrim të shkurtër të procesit të reformimit të ligjit për shoqëritë tregtare prej vitit2007, kur qeveria shprehu vullnetin për reformimin e një strukture të përcaktuar qartëposaçërisht për veprimtaritë civile dhe tregtare dhe për organizatat tregtare, në bazë të këtyreligjeve:  Ligji “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”, që parashikon format kryesore të organizimit të biznesit;  Ligji për regjistrimin e biznesit, që parashikon regjistrimin dhe dhënien e informacioneve të organizatave të biznesit;  Legjislacioni i posaçëm që rregullon çështje të veçanta të biznesit, si: ligji nr.9879, datë 21.2.2008, “Për titujt”, etj. Pas këtij riorganizimi, janë miratuar edhe disa ligje dhe dispozita të tjera që nuk janë tëdetyrueshme. Shih:  Kodi i drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare;  Ligji për bashkimin ndërkufitar të shoqërive tregtare (ligji nr.110/2012). Synimi i ligjit për shoqëritë tregtare ishte sanksionimi i një sistemi të thjeshtë, të qartëdhe të përditësuar, i aftë për të thithur investime të huaja dhe për të siguruar harmonizimin edispozitave të tij me legjislacionin evropian të shoqërive tregtare, përfshirë direktivatpërkatëse. Rrjedhimisht, ligji për shoqëritë tregtare pasqyron standardet e BE-së dhe atondërkombëtare lidhur me të drejtën tregtare, drejtimin e brendshëm të shoqërive tregtare dhepërgjegjësinë sociale të shoqërive tregtare. Legjislacioni evropian ndryshon shpesh, dhe përrrjedhojë, legjislacioni shqiptar duhet të ndjekë ritmin e zhvillimeve të reja në nivel evropian.Ligji shqiptar për shoqëritë tregtare i vitit 2008 përputhet me sistemet e reja rajonale të sëdrejtës tregtare, aspekt ky i rëndësishëm që pasqyron kërkesën për integrim rajonal dhe6 Në bazë të ligjit nr.131/2015, funksionet e Qendrës Kombëtare të Regjistrimit kryhen tashmë nga Qendra Kombëtare eBiznesit (QKB). Sipas këtij ligji, kudo në çdo ligj tjetër apo akt nënligjor në fuqi, emërtimi \"Qendra Kombëtare eRegjistrimit\" apo shkurtimi \"QKR\", ndryshohen dhe zëvendësohen me \"Qendra Kombëtare e Biznesit\" dhe \"QKB\". Nëkëtë shpjegues, sa herë që përmendet termi \"Qendra Kombëtare e Regjistrimit\" apo shkurtimi \"QKR\", duhet të kuptohetse ky term i referohet përkatësisht \"Qendrës Kombëtare e Biznesit\" dhe \"QKB-së\".7 Në bazë të ligjit nr.131/2015, titulli i ligjit nr.9723 ka ndryshuar në “Për regjistrimin e biznesit”. Në këtë shpjegues, saherë që përmendet termi “ligji për regjistrimin e biznesit” duhet të kuptohet se ky term i referohet ligji nr.9723, datë03.05.2007 “Për regjistrimin e biznesit”, i ndryshuar. 6

marrëdhënie ekonomike rajonale, parashikuar në Titullin III të Marrëveshjes për Stabilizimdhe Asociim (MSA) nënshkruar më 12 qershor 2006 mes, BE-së, Shteteve Anëtare të BE-sëdhe Shqipërisë. Në këtë aspekt, me anë të ligjit për shoqëritë tregtare synohet mundësimi ianëtarësimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian. Në vitin 2008, ligji për shoqëritë tregtaremerrte në konsideratë elemente të vlefshëm të ligjeve të mëparshëm, si: ligji nr.7638 “Përshoqëritë tregtare” dhe ligji nr.7632 “Për pjesën e përgjithshme të Kodit Tregtar”, në mënyrëqë të ruhej sa më shumë që të ishte e mundur praktika ligjore shqiptare e krijuar në periudhën1994-2008. Gjithashtu, ligji për shoqëritë tregtare i vitit 2008 nuk bënte asnjë dallim thelbësor nëmënyrën e gjykimit të mosmarrëveshjeve dhe ankesave për çështje të së drejtës tregtare ngaana e gjykatave, duke qenë se reforma e ligjit për shoqëritë tregtare nuk kishte për synim edhereformimin e mosmarrëveshjeve tregtare. Ky shpjegues synon të japë një tablo se si duhet aplikuar ligji për shoqëritë tregtare dhese si duhen interpretuar dispozitat e tij në bazë të standardeve ligjore evropiane dhendërkombëtare. Neni 70, pika 1, i MSA-së konfirmon se aspekt i përafrimit të legjislacionitshqiptar me atë të BE-së është edhe zbatimi i efektshëm i këtij legjislacioni. Zbatimi iefektshëm konsiderohet po aq i rëndësishëm sa dhe vetë përafrimi ligjor. Neni 78 i MSA-së ekonfirmon rëndësinë që ka zbatimi, kur parashikon se konsolidimi i sundimit të ligjit dheforcimi i institucioneve në gjithë nivelet, përfshirë institucionet e gjyqësorit, kanë rëndësi tëveçantë. Këtu përfshihet gjithashtu fusha e praktikës gjyqësore për çështje të së drejtëstregtare. Ky shpjegues botohet në kuadër të përpjekjeve për harmonizimin e praktikës ligjoreshqiptare me standardet e BE-së për zbatimin dhe, mbi të gjitha, për përgatitjen e gjyqtarëveshqiptarë për të punuar si “gjyqtarë të komunitetit (evropian)” pas anëtarësimit të Shqipërisënë BE. Për rrjedhojë, standardet e aplikimit të së drejtës tregtare shqiptare duhen rishikuarduke pasur parasysh standardet evropiane, gjë që jemi përpjekur t’i pasqyrojmë në komentettona. Në mungesë të standardeve evropiane, jepen shembuj të aplikimit nga Shtete të tjeraAnëtare, në mënyrë që të ofrohen disa pika të mundshme ku mund të mbështetet zbatimi.Sigurisht, në raste të tilla, praktika ligjore shqiptare mund të krijojë edhe standardet e vetapërsa i takon interpretimit. Në shpjegues, në disa raste, citohet edhe praktika gjyqësoreekzistuese shqiptare. Shpjeguesi merr në konsideratë tekste nga burime të tjera, sidomos atoqë kanë marrë në shqyrtim juristët, të cilët kanë hartuar “Ligjin e ri shqiptar për shoqëritëtregtare: interpretimi sipas burimeve të tij në të drejtën evropiane”, 2009.8 Duke qenë se ligji për shoqëritë tregtare është i gjatë dhe i ndërlikuar, ndërsa hapësiraqë lihet për shpjeguesin e ligjit është e kufizuar, nuk ekziston mundësia që të jepen shpjegimenen për nen. Në disa pjesë, komentet përqendrohen tek disa çështje kryesore dhe tekinformacioni lidhur me kontekstin e nevojshëm për zbatimin, që synon të vendosë një paketëdispozitash të cilat drejtpeshojnë riskun e tregut midis ortakëve apo aksionarëve të pakicës8 Thomas Bachner, Edmund-Philipp Schuster dhe Martin Winner. 7

dhe atyre të mëdhenj, apo me shoqërive e punëmarrësve, kreditorëve, mjedisit dhe komunitetit(palët e interesit në shoqëritë tregtare), etj. Në rastet kur teksti i një neni është vetëshpjeguesnuk bëhet asnjë koment. Në rastet kur politikat ligjore kanë pësuar ndryshime të rëndësishme,jemi munduar të citojmë ligjin e mëparshëm tregtar dhe ligjet evropiane.Në hyrje të çdo fushe, në shpjegues jepet një shpjegim i shkurtër i kuptimit tëpërgjithshëm të dispozitave përkatëse në kontekstin e tyre rregullator. Kjo bëhet për ligjin nëtërësi, që do të thotë se Kreu B. Konteksti rregullator i ligjit për shoqëritë tregtare nisme një përshkrim të kontekstit rregullator të organizatave të biznesit në ekonomitë (sociale) tëtregut; më pas vijohet me shpjegimin e rolit të ligjit të shoqërive tregtare, referuar kërkesavetë Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. Më tej, trajtohen shkurtimisht ndikimi istandardeve të së drejtës tregtare evropiane, përmes MSA-së, ndaj ligjit të shoqërive tregtare.Në këtë kuadër, janë të nevojshme disa shënime për metodat e zbatimit dhe të interpretimitlidhur me të drejtën evropiane dhe efektin e saj në Shtetet (e ardhshme) Anëtare. Më në fund,për nga radha por jo për nga rëndësia, analizohet lidhja që ligjet tregtare të vendeve që ndjekintraditën e së drejtës romake, si në rastin e Shqipërisë, kanë me dispozitat e kodeve civilpërkatëse. Kreu C. Ligji i shoqërive tregtare - teksti me komente, trajton me hollësi dispozitatdhe çështjet kryesore të ligjit për shoqëritë tregtare.Kur ky shpjegueses i referohet një neni të posaçëm, pa cituar ligjin përkatës, duhet tëkuptohet se neni i referohet ligjit për tregtarët dhe shoqëritë tregtare. Sugjerohet që lexuesi ikëtij shpjeguesi të mbajë pranë edhe tekstet e Kodit Civil dhe të ligjit për regjistrimin ebiznesit, duke qenë se këto ligje përmbajnë parashikime të rëndësishme për interpretimin dhezbatimin e ligjit për shoqëritë tregtare. Po kështu, për të kuptuar të gjithë kontekstinrregullator në fjalë, rekomandohet që të lexohen sa më shumë prej materialeve të cituara nënotat përkatëse. Mbi të gjitha, është e rëndësishme të lexohen aktet ligjore evropiane dhejurisprudenca e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë (GJED) (shih http://europa.eu/ dhe Shtojcën1). Ky shpjegues do të jetë një instrument i rëndësishëm në duart e profesionistëve të fushësjuridike dhe për komunitetin e biznesit në Shqipëri, për interpretimin dhe zbatimin edispozitave të ligjit për shoqëritë tregtare. 8

B. Konteksti rregullator i ligjit për shoqëritë tregtareI. Roli i shoqërive tregtare në ekonomitë (sociale) të tregut dhe mjedisi dhe kuadri i tyre rregullator Shoqëritë tregtare janë produkt dhe pjesë e shoqërive bashkëkohore. Ato janë organizata që ndërthurin “faktorë” të ndryshëm (kapitalin, krahun e punës, teknologjinë, si dhe mjedisin e tyre natyror, njerëzor dhe social) për qëllime të dobishme. Ato janë një instrument i frytshëm për ushtrimin e aktivitetit tregtar, sidomos kur ndërmarrja është rritur në një masë të tillë që e bën të vështirë administrimin nga pak persona, dhe sidomos kur ndërmarrja kërkon të rrisë vlerën e fondeve në dispozicion. Funksionimi i tyre bazohet në planifikimin ekonomik individual që, në ekonominë e tregut, në dallim nga ekonomia e centralizuar, nënkupton hartimin dhe zbatimin e planeve të posaçme për secilën shoqëri. Aktiviteti ekonomik i shoqërive tregtare nuk është i pavarur nga institucionet ligjore. Rregullat që përcaktojnë veprimtarinë e shoqërive tregtare, janë pjesë e një rrjeti institucionesh ligjore të nevojshëm për funksionimin e duhur të sistemit, në përgjithësi. Përcaktimi i kompetencave vendimmarrëse lidhur me planifikimin dhe zhvillimin e aktivitetit ekonomik të shoqërive tregtare (administrimi), dhe pozicioni i palëve që sigurojnë kapitalet (investitorët si ofrues të kapitalit, dhe kreditorët si ofrues të borxhit) rregullohet në ligjin për shoqëritë tregtare. Në disa nga vendet e BE-së, ligji rregullon gjithashtu pozicionin e palëve që sigurojnë krahun e punës, nëpërmjet formave të caktuara të bashkë-vendosjes, përmes këshillave të punëmarrësve ose përmes pjesëmarrjes në organet drejtuese apo mbikëqyrëse të shoqërisë. Ligji për shoqëritë tregtare përcakton një zgjidhje të përshtatshme për konsultimin me punëmarrësit, ku drejtuesit e shoqërisë dhe përfaqësuesit e punëmarrësve të çdo shoqërie kanë mundësinë që të arrijnë marrëveshje për përfshirjen e përfaqësuesve të punëmarrësve në nivelin e këshillit të administrimit. Lidhur me këtë çështje, Shqipëria zgjodhi qasjen që aplikon legjislacioni evropian, për shoqëritë tregtare, duke njohur përfshirjen e negociuar të punëmarrësve në procesin vendimmarrës, me anë të Rregullores (KE) 2157/2001 për statutin e shoqërisë tregtare evropiane, Direktivës 2001/86/KE që plotëson statutin e shoqërisë tregtare evropiane lidhur me përfshirjen e punëmarrësve, Direktivës 94/45/KE për Këshillin Evropian të Punës dhe Direktivës 2002/14/KE për informimin e punëmarrësve dhe konsultimin me ta.9 Ligji shqiptar për bashkimin ndërkufitar të shoqërive tregtare i vitit 2012 bazohet në një kuadër të ngjashëm. Në kuadrin më të gjerë ligjor për aktivitetet e shoqërive tregtare përfshihen dispozitat e përgjithshme të një sërë aktesh të tjera ligjore e nën ligjore, përfshi këtu, por u kufizuar në to, si për shembull dispozitat e Kodit Civil; dispozitat për regjistrimin dhe dhënien e informacioneve; aktet nënligjore për përdorimin e informacionit elektronik nga shoqëritë 9 Të gjitha dokumentet në fjalë mund të gjenden lehtësisht në hapësirën e faqeve të internetit të BE-së, në adresën: http://europa.eu.int/ (dokumente zyrtare - EurLex – legjislacioni në fuqi) dhe shih Shtojcën 1. 9

tregtare; aktet për kontabilitetin dhe auditimin ligjor, si dhe për kushtet që duhet të plotësojnëauditorët;10 legjislacioni për shërbimet financiare, përfshirë krijimin e një enti rregullator tëshërbimeve financiare dhe/ose të një burse; rregullat për marrjen në kontroll të shoqërive;11procedurat e falimentit; dispozitat lidhur me transferimin e ndërmarrjeve; përpilimi idispozitave penale, përfshirë ato për pastrimin e parave, tregtimin e brendshëm dhe abuziminndaj tregut; përpilimi i kodeve të drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare dhe kodeve tëpërgjegjësisë sociale të shoqërive tregtare; aktet rregullatore për mbrojtjen e konkurrencës. Zbatimi i këtyre akteve ligjore dhe nënligjore varet nga metodat dhe procedurat që janëpërcaktuar gjatë ecurisë së sistemit ligjor në vend.12 Në përgjithësi, mendohet se një ligjorganizativ i këtij lloji bën pjesë në të drejtën private, në dallim nga e drejta publike (e drejtaadministrative ose e drejta kushtetuese). Nga njëra anë, është e vërtetë se rregullat e tij vihennë zbatim përmes gjykatave civile dhe jo përmes agjencive shtetërore. Nga ana tjetër, lidhurme themelimin e shoqërisë, krijohet një rend juridik më vete, që parashikon të drejta dhedetyrime të posaçme të shoqërisë, që nuk kanë lidhje me të drejtat dhe detyrimet e ortakëveapo aksionarëve të saj. Pas themelimit, shoqëria “legjitimohet” jo vetëm nga themeluesit, poredhe nga i gjithë komuniteti i interesuar për iniciativën tregtare. Shoqëria pra fiton tagrat e sajqë i njihen me ligj, si një konçesion jo vetëm prej themeluesve, por edhe nga një grup tjetër,më i gjerë, i cili përfshihet dhe ka interes në arritjen e qëllimeve të saj.13 Çështjetbashkëkohore të organizimit dhe aktivitetit të shoqërisë tregtare e kapërcejnë dallimin klasikmidis të drejtës private dhe asaj publike. Organizatat e biznesit monitorohen gjithnjë e mëshumë lidhur me funksionin dhe përgjegjësinë e tyre sociale, sidomos ngaqë shumë prej tyrejanë fuqizuar në masë të tillë sa mund të ushtrojnë ndikim të ndjeshëm në kushtet ekonomikedhe politike kombëtare e ndërkombëtare.14 Më në fund, për shkak të kolapseve spektakolare të disa prej korporatave të mëdha nëSHBA dhe Evropë, vitet e fundit roli i shoqërive tregtare është bërë objekt i një debati shumëtë madh në nivel ndërkombëtar, me pasojë krijimin e vazhdueshëm të kushteve të rejarregullatore. “Mirëqeverisja e Korporatave” është bërë formula magjike e kësaj dukurie. Ethënë shumë shkurt, modeli tradicional anglo-amerikan i qeverisjes së korporatave orientohetnë kahun e siguruesit të kapitalit (investitori), ndërsa modeli evropian kontinental është disimë i orientuar në kahun e palëve të interesuara, pasi pranohet se edhe aktorë të tjerë, përveçsiguruesit të kapitalit (kryesisht, punëmarrësit dhe kreditorët), luajnë njëfarë roli kyç nëdrejtimin e shoqërive tregtare. Të dy sistemet janë objekt i një debati shumë të madh, por të10 Ligji nr.10297, datë 08.07.2010, “Për një ndryshim në ligjin nr.10091, datë 5.3.2009, ‘Për auditimin ligjor,organizimin e profesionit të ekspertit kontabël të regjistruar dhe kontabilistit të miratuar’.”11 Ligji nr.10236, datë 18.02.2010, “Për marrjen në kontroll të shoqërive me ofertë publike”.12 Shih J. Dine dhe M. Koutsias, “The Nature of Corporate Governance: the significance of national cultural identity”(“Natyra e drejtimit të brendshëm të shoqërisë tregtare: rëndësia e identitetit kulturor kombëtar”) (Edward Elgar, 2013).13 Pra, “teoria e koncesionit të dyfishtë” në raport me “teorinë klasike kontraktore”, që favorizon rolin e themeluesve dhetë aksionarëve në çdo fazë të ciklit të jetës së shoqërisë; shih J. Dine, “The Governance of Corporate Groups” (“Drejtimii brendshëm i grupimeve të shoqërive tregtare”), Kembrixh, Shtypshkronja “University Press”, 2000, f. 201.14 Për këtë, shih J. Dine, M. Koutsias, M. Blecher, “Company Law in the New Europe” (“Legjislacioni për shoqëritëtregtare në Evropën e re”), (Edward Elgar, 2006), 10

dy modelet ndodhen nën “trysni”, pasi asnjëri prej tyre nuk ka arritur të krijojë imunitet ndajkolapseve apo skemave mashtruese. Në vitin 2008, në Perëndim ndodhi një kolaps financiarqë preku banka të mëdha dhe pasojat e kësaj katastrofe ende ndihen në shumë vende. Ngapikëpamja strukturore, pjesa më e madhe e bankave ndërkombëtare menaxhohet sipas modelitanglo-amerikan (investitorët janë aktorët më të rëndësishëm), por të dy sistemet janë tronditurnga skandalet. Prandaj këto dështime nuk mund t’i atribuohen vetëm keqfunksionimitstrukturor të njërit prej modeleve.15 Në SHBA, kodet ekzistuese të etikës nuk arritën tashmangnin keqadministrimin dhe mashtrimin brenda shoqërisë ENRON; në Gjermani bashkë-vendosja midis drejtuesve dhe punëmarrësve nuk arriti të pengojë bashkimet, ligjërisht tëdyshimta, mes shoqërive (p.sh. rasti MANNESMANN) dhe as pasurimin e paligjshëm tëadministratorëve (p.sh. rasti SIEMENS), ndërsa në Itali qëndrimi pozitiv i disa bankave tërëndësishme evropiane bëri që publiku të kishte besim tek administrimi i shoqërisëPARMALAT, pavarësisht faktit se kjo shoqëri po shkonte drejt falimentimit dhe brenda sajpo kryheshin “veprime tregtare të paligjshme”. Në lidhje me sa më sipër, qarkullonin zëra se këto dështime ishin vetëm incidente tëkufizuar, pra vetëm përjashtime që konfirmonin rregullin e funksionimit të mirë të sistemeveglobale të qeverisjes së korporatave. Sidoqoftë, një pjesë e mirë e ekspertëve, qeverive dheorganizatave ndërkombëtare pranonin se, për shkak të ndërlikimit të strukturave bashkëkohoretë shoqërive tregtare dhe të tregjeve financiare ku ato vepronin, dhe të një situate epidemike“konflikti interesash”16, masat rregullatore ekzistuese nuk ishin të mjaftueshme, dhe për t’udhënë zgjidhje problemeve strukturore dhe funksionale, nevojitej adoptimi i një sërë masaverregullatore të reja. Ngurrimi për t’iu kthyer “punës si zakonisht”, duke marrë masa të reja,buron nga fakti se korporata të mëdha kombëtare dhe shumëkombëshe po bëhen gjithnjë e mëshumë “administratorë të besuar socialë” të ekzistencës së miliona njerëzve, përveç faktorittë punësimit: në kohëra kur sistemet e pensioneve publike lëngojnë, pjesëmarrja në fondet einvestimeve dhe të pensioneve, që e investojnë kapitalin e tyre në shoqëri tregtare, ështëkthyer në një alternativë ndaj asistencës së ardhshme sociale për grupe të tëra të popullsisë.Ky debat solli ndërhyrje rregullatore17 dhe përcaktimin në nivel ndërkombëtar të kodeve,parimeve dhe udhëzuesve të qeverisjes së korporatave,18 që nganjëherë quhen dispozita15 Në këtë aspekt, rekomandojmë J. W. Cioffi, “Corporate Governance Reform, Regulatory Politics and the Foundationsof Finance Capitalism in the United States and Germany” (“Reforma në fushën e drejtimit të brendshëm të shoqërivetregtare, politikat rregullatore dhe bazat e kapitalizmit të financave në SHBA dhe në Gjermani”), tek “German LawJournal” (“Buletini Juridik Gjerman”) (në internet), vol. 07/06, f. 533–62.16 Për këtë rekomandojmë G. Rossi, “Konflikti epidemik” (“Il conflitto epidemico”) (Adelphi, 2003). Duke pasurparasysh praninë transversale institucionale të konfliktit të interesit në ekonomi dhe politikë, do të ishte më epërshtatshme që të quhej “endemik”.17 Shih Ligjin e SHBA-së, të ashtuquajtur Sarbanes-Oxley, të vitit 2002, “për mbrojtjen e investuesve përmes rritjes sësaktësisë dhe besueshmërisë së informacioneve shpjeguese të dhëna nga shoqëritë aksionare në bazë të ligjeve për letratme vlerë dhe për qëllime të tjera”.18 Më të njohura janë parimet e rishikuara të OZHBE-së (2004) “Parimet e drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare”(http://www.oecd.org/document/49/0,3746,en) dhe udhëzimet e OZHBE-së (2000) “Udhëzues për ndërmarrjetshumëkombëshe” (http://www.oecd.org/document/28/0,3746,en). Të dy këto dokumente bëjnë pjesë në të njëjtin mjedis“të formimit të shoqërive tregtare” (shih J. Dine, “Companies, International Trade and Human Rights” (“Shoqëritëtregtare, tregtia ndërkombëtare dhe të drejtat e njeriut”), (Kembrixh, Shtypshkronja “University Press”, 2005). 11

“jodetyruese”. Për pasojë, statutet e shoqërive tregtare janë “marrë seriozisht” dhe po“zbatohen” gjithnjë e më shumë nga ligjvënësit dhe organizatat në nivel kombëtar, mbi-kombëtar dhe ndërkombëtar me qëllim ripërcaktimin e kuadrit përkatës ligjor për përshtatjen,zbatimin dhe kontrollin e vazhdueshëm të qeverisjes dhe përgjegjësisë sociale të shoqërivetregtare. Kjo është arsyeja përse tani Shqipëria ka Kodin e Drejtimit të Brendshëm tëShoqërive Tregtare. BE-ja dhe Shtetet Anëtare kanë marrë pjesë aktivisht në këto zhvillime. Në bazë tëhulumtimeve të rëndësishme dhe të propozimeve për reforma19 më 21 maj 2003 BE-japublikoi një “Plan Veprimi për modernizimin e legjislacionit për shoqëritë tregtare dhepërmirësimin e drejtimit të brendshëm të shoqërive tregtare në Bashkimin Evropian”.20 Plani iVeprimit shpallte një ndryshim të mirëfilltë të strategjisë së BE-së për legjislacionin eshoqërive tregtare. Ndërkohë që, duke filluar nga fundi i viteve gjashtëdhjetë deri në mesin eviteve nëntëdhjetë, përpjekjet e BE-së për hartimin e legjislacionit për shoqëritë tregtare janëpërqendruar te harmonizimi i ligjeve të Shteteve Anëtare në fushën e shoqërive tregtare dhenë fushën e kontabilitetit, përafrimi ligjor që mishërohet tani si në legjislacionin e BE-së,ashtu dhe në dispozitat me natyrë jodetyruese, duket se është pjesë e menaxhimit të rrezikutdhe krizës në mënyrë që të mbrohen aksionarët, pjesëmarrësit në treg dhe interesat e tjerësocialë dhe të rritet kapaciteti konkurrues i shoqërive tregtare të BE-së. Synimi i qasjes sëmëparshme dhe, në veçanti, i Direktivës së Parë, të Dytë, të Katërt dhe të Shtatë ishte që tëofroheshin kushte të barabarta për shoqëritë tregtare në tregun e brendshëm. Në këtë aspekt,lëvizja e nevojshme e shoqërive nga njëri Shtet Anëtar në tjetrin mbështetej, mbi të gjitha, ngajurisprudenca e Gjykatës Evropiane të Drejtësisë (GJED) dhe nga interpretimi ikonsiderueshëm nga ana e saj e lirive të themelimit dhe të kapitalit. Ende pjesë e të njëjtësstrategji është krijimi i formave mbi nivelin kombëtar të Shoqërisë Tregtare Evropiane(SHTE), Kooperativës Evropiane (KE) dhe Shoqërisë Tregtare Private Evropiane (SHTPE),që janë propozuar në vitin 2008,21 hartimi i Direktivës së vitit 2005 për bashkimetndërkufitare dhe Direktiva e ardhshme për transferimin e selisë së regjistruar të shoqërisëtregtare.22 Gjallërimi i zhvillimit ndërkufitar të tregjeve financiare, që më parë ishin tëveçuara, ka nxitur ndryshimin e kursit rregullator të Komisionit të BE-së. Përpara këtijndryshimi, në fokus ishte rregullimi i shoqërive të regjistruara në bursë, ndërsa tani BE ka nëfokus rregullimin e drejtimit të shoqërive tregtare. Lidhur me konceptet rregullatore në fjalë,Gjithashtu, shih studimin shumë të madh krahasues për kodet dhe praktikat e drejtimit të brendshëm të shoqërivetregtare, që ka kryer në vitin 2002 Shoqëria “Weil, Gotshal & Manges LLP” për llogari të Komisionit Evropian dhe nëkonsultim me Shoqatën Evropiane të Tregtuesve të Letrave me Vlerë dhe me Rrjetin Evropian të Drejtimit të Brendshëmtë Shoqërive Tregtare.19 Shih Raportin e “Grupit të Nivelit të Lartë të Ekspertëve të Legjislacionit për Shoqëritë Tregtare”, “Për një kuadërrregullator bashkëkohor të legjislacionit për shoqëritë tregtare në Evropë”. Këtë raport mund ta gjeni në adresën:http:/europa.eu.int/comm/internal_market/en/company/company/modern/index.htm dhe shih të rejat më të fundit për këtënismë në adresën: http://ec.europa.eu/internal_market/company/modern/index_en.htm.20 COM (2003) 284 përfundimtar. Këtë dokument mund ta gjeni në adresën e mësipërme të internetit.21 http://ec.europa.eu/internal_market/company/modern/index_en.htm.22 Një listë të akteve ligjore të BE-së për Legjislacionin për Shoqëritë Tregtare (në fuqi dhe në proces përgatitjeje) mundta gjeni në Shtojcën 1. 12

kjo është një zhvendosje nga modelet rregullatore franko-gjermane, që mbizotëronin gjatë“fazës së parë” që përmendet, tek modeli anglo-amerikan që u jep përparësi tregjeve tëkapitalit dhe drejtimit të brendshëm të shoqërive aksionare në “fazën e dytë”. Megjithatë, ngaana tjetër, për shkak të zhvillimeve që trajtohen në paragrafin e mëparshëm, perceptimi idrejtimit të brendshëm të shoqërive po zhvendoset gjithnjë e më shumë drejt llogaridhëniesekonomike dhe përgjegjësisë sociale të shoqërisë tregtare (CSR), koncept ky që mund tëquhet “themelimi i shoqërisë”.23 Koncepti i “themelimit të shoqërisë” njeh se dy privilegjet e personalitetit juridik dhe,për shoqëritë me kuota ose aksione, të përgjegjësisë së kufizuar janë pranuar në pikëpamjesociale dhe janë promovuar për sa kohë që subjektet e vetë-qeverisura ekonomike angazhohenqë të marrin në konsideratë “interesat” e mjediseve sociale, njerëzore dhe natyrore kuushtrojnë aktivitet. Ky angazhim përfshin detyra dhe detyrime të jashtme dhe të brendshme tëshoqërisë. Angazhimi i “jashtëm” lidhet me ndërveprimin e përcaktuar ligjërisht, por dhe memarrëdhëniet kontraktore me “aktorë të tjerë” (kreditorët, punëmarrësit, komunitetet lokale,grupet mjedisore, “publiku”). Angazhimi i “brendshëm” lidhet me përcaktimin e rregullaveorganizative që parashikojnë marrjen në konsideratë të këtyre “interesave” të tjera në kuadërtë strukturave të shoqërisë për marrjen e vendimeve dhe menaxhimin e riskut. Kjo gjë kërkon“themelimin” ligjor të shoqërisë që përcakton përgjegjësitë procedurale për përfshirjen ekëtyre interesave. Mund të kuptohet lehtësisht se një ligj për shoqëritë tregtare, i përpiluar siçduhet, është me rëndësi thelbësore për vënien në jetë të këtyre strategjive rregullatore publike-private. Për rrjedhojë, ai kthehet në një parakusht të domosdoshëm për ekonomitëbashkëkohore sociale të tregut. Ligji shqiptar për shoqëritë tregtare është hartuar që t’i ndjekëqartas këto zhvillime rregullatore evropiane dhe ndërkombëtare në gjithë strukturën e tij.II. Aspektet kushtetuese të së drejtës tregtare shqiptare dhe të ligjit shqiptar për shoqëritë tregtare Garancia kushtetuese e veprimtarive ekonomike të themelimit dhe drejtimit të njëorganizate biznesi, si kontraktuese apo si shoqëri tregtare, përcaktohet në dispozitat e nenit 11të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë. E drejta e pronës garantohet nga neni 41 iKushtetutës.23 Shih Materialin për Diskutim të Komisionit të BE-së “Nxitja e kuadrit evropian për përgjegjësinë sociale tëbizneseve”, COM 2001, 366 përfundimtar, Bruksel, datë 18.07.2001. Mes të tjerash, materiali për diskutim trajton edhekrijimin e standardeve të përshtatshme për sigurinë teknike, administrimin e qëndrueshëm mjedisor dhe respektimin edrejtave të njeriut. Shih, gjithashtu, “Kompaktin Global” të OKB-ësë në adresën: www.un.org dhe Parimet orientuese përbiznesin dhe të drejtat e njeriut, http://www.ohchr.org/Documents/Publications/GuidingPrinciplesBusinessHR_EN.pdf.“Kodet” e përmendura në poshtëshënimin numër 8. Shih edhe J. Dine, bashkautor Kirsteen Shields, Nina Boeger, RachelMurray dhe Charlotte Villiers (red.) “Corporate Social Responsibility: Do Corporations Have to Trade Fairly? Can theFairtrade Movement Deliver the Duty?” (“Përgjegjësia sociale e biznesit: a duhet të bëjnë aktivitet tregtar me drejtësishoqëritë tregtare? A mund ta përmbushë misionin lëvizja e tregtisë me drejtësi?”) tek “Perspective on Corporate SocialResponsibility” (Edwards Elgar, 2008). 13

Megjithatë, parimet dhe liritë përsa i takon sistemit ekonomik duhen parë lidhur me tëdrejtat dhe liritë e tjera, kryesisht ato që përcaktohen në Pjesën e Dytë, Kreu IV i Kushtetutëspër “Liritë dhe të drejtat ekonomike, sociale dhe kulturore” (nenet 49 deri 58) dhe lidhur me“Objektivat sociale” që parashikon Kreu V (neni 59). Kreu IV i tejkalon kushtetutat “liberaleklasike” dhe parashikon të drejtat për sigurimet shoqërore, shërbimet shëndetësore, sigurimetshëndetësore dhe arsimin, krahas mbrojtjes së krahut të punës, familjes, fëmijëve, të rinjve,grave shtatzëna dhe nënave. Në mënyrë retorike, këto të drejta sociale fuqizohen ngaPreambula ku përmendet “vendosmëria për të ngritur një shtet demokratik dhe social” dhe“zotimi për (...) solidaritet social”. Neni 3 i Kushtetutës rendit “drejtësinë sociale” mes“themeleve të Shtetit dhe detyrave të tij për t’i respektuar dhe mbrojtur ato”. I fundit për ngaradha por jo për nga rëndësia, është angazhimi i shtetit për të punuar për objektivat socialë,shprehur në nenin 59. Kjo dispozitë parashikon se nisma dhe përgjegjësia private duhet tëplotësohen me masat e shtetit për përmirësimin e mjedisit social dhe natyror sikurseparashikohen në shkronjat “a” deri në “j”. Kjo dispozitë mund të lexohet edhe në kuptimin sekëtu Kushtetuta e Shqipërisë njeh një përgjegjësi sociale bazë të personave privatë (fizikë apojuridikë), përgjegjësi të cilën shteti duhet ta plotësojë për shkak të mjeteve të kufizuara që këtapersona privatë kanë për të treguar kujdes mjaftueshëm për “aspekte të komunitetit”. Edhe pse përgjegjësia sociale private njihet, këto objektiva mund të bëhen tëdetyrueshme vetëm me akt ligjor (neni 59, pika 2). Dhe, kështu kemi kaluar tek rregullat enenit 17, pika 1, sipas të cilit çdo kufizim i të drejtave dhe lirive themelore (ekonomike dhe tëtjera) të parashikuara nga Kushtetuta duhet të bëhet vetëm me ligj për interesin publik ose përmbrojtjen e të drejtave të personave të tjerë; dhe një kufizim i tillë duhet të jetë përherëproporcional. Ky kufizim nuk mund ta prekë asnjëherë thelbin e këtyre të drejtave dhe lirivedhe ai duhet të përmbushë kërkesat e Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (neni 17,pika 2). Po kështu, liria ekonomike dhe të drejtat e pronës mund të kufizohen vetëm për “arsyepublike të rëndësishme” ose “interesa publikë” (neni 11, pika 3, dhe neni 41, pika 2). Por,sigurisht, promovimi i të drejtave dhe lirive të renditura në Kreun IV dhe V të Kushtetutësmund ta përmbushë fare mirë kriterin e këtyre arsyeve apo interesave24. Megjithatë, ligji për shoqëritë tregtare, sigurisht, vendos kufizime për themelimin dheaktivitetin e shoqërive tregtare, kryesisht, lidhur me shoqëritë aksionare. Mirëpo, me këtokufizime dhe detyra e përgjegjësi të parashikuara nga ligji për shoqëritë tregtare synohetkrijimi i një sistemi ekonomik funksional dhe të përgjegjshëm nga ana sociale, dhe nuk mundtë konsiderohen si jo proporcionale në kuadër të drejtpeshimit kushtetues të interesave tëlartpërmendur.24 Lidhur me procesin e krijimit dhe strukturën e Kushtetutës së Shqipërisë, shih G. Frankenberg, “Verfassungsgebungzwischen Hobbesianischem Naturzustand und Zivilgesellschaft”. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë te Vjetari i tëDrejtës Publike 2000. 14

III. Efekti i angazhimit në kuadër të MSA-së në përafrimin e legjislacionit dhe praktikës shqiptare me Acquis-në e BE-së Fjalia e parë e nenit 122, pika 1, të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë parashikon që “çdo marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar përbën pjesë të sistemit të brendshëm juridik pasi botohet në Fletoren Zyrtare të Republikës së Shqipërisë”. Pika 3 sanksionon se “një marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar me ligj ka epërsi mbi ligjet e vendit që nuk pajtohen me të”. Këto dispozita përcaktojnë efektin e Marrëveshjes së Stabilizim dhe Asociimit (MSA, viti 2006) në sistemin ligjor dhe institucional shqiptar. Ky efekt nuk shkon deri aty sa të bëjë që institucionet (dhe qytetarët) shqiptare të bëhen menjëherë dhe drejtpërsëdrejti objekt i legjislacionit të BE-së, të parimeve të tij të “epërsisë” mbi të drejtën e brendshme dhe të “efektit të drejtpërdrejtë” të dispozitave të traktatit, rregulloreve dhe direktivave. Këto parime aplikohen plotësisht vetëm për Shtetet Anëtare.25 Ato nuk aplikohen për “vendet kandidate” që janë në regjimin e marrëveshjes së asociimit.26 25 Gjykata e Evropiane e Drejtësisë (GJED) ka krijuar doktrinën e “epërsisë së legjislacionit të BE-së” në vijim të gjykimit se BE është një “organizatë mbi nivelin kombëtar” (shih Çështjen gjyqësore 26/62 “Van Gend & Loos”), domethënë, një rend i ri juridik që është bërë më i madh sesa shuma e gjithë pjesëve të tij, dhe ku traktatet themeluese kanë një kuptim të ndryshëm krahasuar me traktatet ndërkombëtare. Për pasojë, në BE ka humbur terren koncepti klasik i “sovranitetit kombëtar”. Ky koncept është zëvendësuar me një lloj “kushtetueshmërie apo sovraniteti me shumë nivele”, që ka çuar në një “qeverisje” integruese të një lloji të ri që ndërthur hierarkinë me bashkërendimin dhe përbëhet nga normat dhe standardet e BE-së, normat dhe standardet e Shteteve Anëtare dhe normat dhe standardet e pranuara ligjërisht, që kanë përcaktuar shoqatat “private”. Instrumentet kryesore që përdoren për harmonizimin dhe përafrimin janë nenet e traktateve, rregulloret, direktivat dhe rekomandimet, që interpretohen nga GJED dhe zbatohen nga gjykatat vendase. Në këtë kontekst, doktrina e “efektit të drejtpërdrejtë” do të thotë se çdo masë, që konsiderohet se ka fuqi të drejtpërdrejtë, ndikon te të drejtat e qytetarëve të ndryshëm, të cilët mund t’i bazojnë kërkesat e tyre tek dispozita përkatëse e legjislacionit të BE-së. Nëse konstatohet se një nen i traktateve është mjaftueshmërisht i qartë, i saktë dhe i pakushtëzuar, ai zbatohet drejtpërsëdrejti në një Shtet Anëtar dhe ndikon tek të drejtat e qytetarëve. Rregulloret, sipas nenit 288 të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFBE) (ish-neni 249 i TKE), “parashikohen drejtpërdrejtë” në legjislacionin e Shteteve Anëtare, kështu që ato ndikojnë njëlloj tek të drejtat e individit. Statusi i “direktivave” është më pak i qartë, duke qenë se Shtetet Anëtare mund ta zgjedhin vetë “formën dhe mënyrën” e zbatimit të tyre. Megjithatë, GJED, edhe në këtë rast, zbaton doktrinën e efektit të drejtpërdrejtë, nëse një Shtet Anëtar nuk e zbaton një direktivë në legjislacionin kombëtar deri në fund të afatit të përcaktuar ose nëse nuk e zbaton atë siç duhet, dhe sa herë që dispozitat e saj duken se janë të pakushtëzuara dhe mjaftueshmërisht të sakta për të përcaktuar të drejtat që mund të kërkojnë individët nga shteti (shih Çështjen gjyqësore 8/81, “Becker”, dhe Çështjen gjyqësore 152//84, “Marshal”). Për më tepër, GJED mundëson që individët të kërkojnë dëmshpërblim për dëme që vijnë nga shkelja e legjislacionit të BE-së nga një Shtet Anëtar, përfshirë shndërrimin jashtë afateve të legjislacionit të BE-së në legjislacion kombëtar (shih Çështjet e bashkuara gjyqësore 6 & 9/90 “Francovich”; Çështjet gjyqësore 6 & 48/93 “Brasserie du Pecheurs”/”Factortame). “Rekomandimet” nuk janë të detyrueshme, sipas nenit 288 të TFEU (ish-neni 249, pika 4 i TKE). Megjithatë, gjykatat kombëtare duhet të bëjnë interpretimin e legjislacionit kombëtar që zbaton legjislacionin e BE-së lidhur me Rekomandimet; shih Çështjen gjyqësore nga jurisprudenca e GJED-së 322/88. Të gjitha çështjet gjyqësore kryesore të GJED-së mund të gjenden në grupin e faqeve të internetit të Gjykatës së Drejtësisë të Bashkimit Evropian në adresën: http://www.curia.eu.int). 26 Përsa i takon përgatitjes së grupit të parë të vendeve kandidate nga Evropa Lindore, harmonizimi i plotë me acquis communautaire u kthye në një parakusht gjatë fazës së para-anëtarësimit, nën regjimin e të ashtuquajturit partneritet për anëtarësim. Fjala acquis do të thotë tërësi e parimeve dhe politikave të Traktateve, e legjislacionit parësor dhe dytësor dhe e detyrimeve ndërkombëtare të Komunitetit dhe përfshin zbatimin e këtij rendi juridik nga GJED. Pas mossuksesit të “Kushtetutës për Evropën” Traktatet kryesore evropiane (i Romës 1957, i Mastrihtit 1992, i Amsterdamit 1997 dhe i Nisës 2000) u “ri-harmonizuan” përmes “traktati të ri reformues” të Lisbonës, që u miratua në mbledhjen e Këshillit Evropian mbajtur në Lisbonë në dhjetor të vitit 2007 dhe hyri në fuqi në 1 dhjetor 2009. Gjithë traktatet e përmendura mund t’i gjeni në në adresën e internetit të BE-së http://eur-lex.europa.eu/collection/eu-law/treaties.html. 15

Megjithatë, e drejta evropiane ndikon në sistemin ligjor dhe institucional shqiptarpërmes kërkesave për përafrimin e detyrueshëm sipas neneve 70 e në vijim të MSA-së. Neni70, pika 2, parashikon që legjislacioni i Shqipërisë (përfshirë zbatimin dhe kontrollin ligjor,neni 70, pika 1 duhet të përafrohet tërësisht me acquis-në deri në fund të periudhës kalimtaredhjetëvjeçare që parashikon neni 6 i MSA-së. Përafrimi i ligjit për shoqëritë tregtare duhet tëbëjë pjesë në fazën e parë të periudhës kalimtare, duke qenë se, në të vërtetë, ky ligj është njëprej “elementeve themelore të acquis-së për tregun e brendshëm” (neni 70, pika 3). Duke qenë se zbatimi (neni 70, pika 1, i MSA-së) dhe reforma përkatëse e sistemitgjyqësorit (neni 78, i MSA-së) janë pjesë e procesit të përafrimit, ky proces mund të përfshijëedhe përgjegjësinë e gjykatave dhe të administratës publike në Shqipëri për zbatimin estandardeve të BE-së lidhur me interpretimin, sidomos ato standarde që ka krijuar GJED përzbatimin e legjislacionit të BE-së nga institucionet e Shteteve Anëtare. “Instrumentet” e GJEDkanë për synim të garantojnë që:  Çdo rast i zbatimit të ligjeve kombëtare, pavarësisht nëse dispozitat në fjalë janë miratuar përpara apo pas aktit ligjor përkatës evropian, duhet interpretuar nga institucionet kombëtare në bazë të formulimeve dhe qëllimit të të njëjtit akt ligjor evropian, në mënyrë që të arrihet rezultati i preferuar nga ky i dyti27;  Institucionet kombëtare të kenë detyrimin që të sigurojnë zbatimin tërësor (effet utile) të dispozitave të legjislacionit të BE-së, nëse është e nevojshme, duke shmangur zbatimin e çdo ligji kombëtar që bie në kundërshtim me to, edhe sikur ky ligj të jetë miratuar më pas. Me fjalë të tjera, të kuptuarit e të drejtës së BE-së nuk duhet deformuar nga asnjë praktikë legjislative, administrative apo gjyqësore28. Aktualisht, gjykatat shqiptare nuk kanë aksesin e nevojshëm në GJED, për të marrëvendime me efekt të detyrueshëm ligjor për përputhshmërinë e interpretimeve të tyre me atotë BE-së29. Kjo për faktin se përputhshmëria e plotë me praktikën e acquis-së kërkohet vetëmnë fund të periudhës kalimtare (neni 70, pika 1 dhe 2). Sidoqoftë, nëse një dispozitë shqiptareështë përafruar qartë, ajo duhet zbatuar “në mënyrën evropiane (të GJED)”, pasi, përndryshe,nuk mund të realizohet një aspekt i rëndësishëm i përafrimit të suksesshëm që kanë vendosurligjvënësit. Faktikisht, përgjegjëse për zbatimin e rregullave të lartpërmendura të interpretimitdo të jenë gjykatat (dhe administrata publike) shqiptare dhe atyre do t’u duhet të ndjekin“formulimet dhe frymën” e dispozitave përkatëse për harmonizimin ligjor evropian, të paktën,në rastin kur dispozitat e legjislacionit të ri shqiptar janë bazuar në mënyrë të qartë në kuadrinligjor evropian. Sigurisht, deri në fund të periudhës kalimtare, gjykatat dhe institucionet etjera mund të përdorin argumentin se nuk janë miratuar (ende) disa aspekte rregullatore, apo27 Çështja gjyqësore 106/89 “Marleasing”.28 Çështja gjyqësore 106/77 “Simmenthal II”; Çështja gjyqësore 213/89 “Factortame”; Çështjet gjyqësore 143/88 dhe92/89 “Zuckerfabrik”.29 Mungesa e aksesit të vendeve aspirante ndaj Gjykatës së Drejtësisë të Bashkimit Evropian është kritikuar nga ekspertëligjorë të Shteteve Anëtare dhe Shteteve Kandidate. 16

se faza aktuale e zhvillimit dhe përgatitjes institucionale, për fat të keq, ende ka mbetur mbrapa. Nga ana tjetër, sidoqoftë, nëse një gjykatë apo administrata publike nuk zbaton një dispozitë ligjore kombëtare, që e konsideron të papajtueshme me “dispozitën e përafruar”, kjo nuk do të përbënte shkelje të ligjit dhe të Kushtetutës.IV. Disa rregulla për interpretimin e zbatimit të ligjit të përafruar për shoqëritë tregtare Është e qartë se ligji për shoqëritë tregtare është hartuar si ligj i përafruar. Për rrjedhojë, zbatimi dhe interpretimi i këtij ligji, përfshirë shpjeguesin që ju paraqitet, duhet bazuar tek standardet e sipërpërmendura për interpretimin sipas “formulimit dhe frymës” së “dispozitave simotra” evropiane. Në Shtojcën 1 jepet një listë e akteve ligjore evropiane që janë marrë parasysh gjatë hartimit të ligjit për shoqëritë tregtare dhe janë përditësuar në vitin 2014. Nëse një dispozitë e ligjit për shoqëritë tregtare analizohet bazuar në “dispozitën simotër” të njërit prej akteve ligjore evropiane, dispozita evropiane mund të kërkojë interpretim. Në shumë raste, GJED ka bërë komente lidhur me interpretimin e dispozitës përkatëse. Nëse ky interpretim i GJED mungon, juristët shqiptarë do të duhet të zbatojnë metodat e zakonshme të interpretimit (interpretim gramatikor, historik, sistematik dhe teleologjik). Në kontekstin evropian, duhen marrë në konsideratë këto kritere:  formulimet e rregullores, direktivës apo rekomandimit;  arsyet për hartimin, sikurse shpjegohen në preambulën përkatëse, nëse ka;30  arsyet e dhëna në komunikimet e Komisionit të BE-së dhe pjesëmarrësve të tjerë në procesin ligjbërës;  pozicioni i aktit ligjor në kontekstin e akteve të tjera në të njëjtën fushë ose në fusha të përafërta;  pozicioni i çdo norme në kontekstin rregullator të rregullores, direktivës ose rekomandimit;  qëllimi rregullator i rregullores, direktivës ose rekomandimit, dhe  prioriteti i sipërpërmendur lidhur me interpretimin, që garanton fuqinë maksimale të rregullave dhe qëllimit të rregullores, direktivës ose rekomandimit të BE-së në nivel kombëtar. Ky shpjegues merr në konsideratë jurisprudencën e GJED dhe instrumentet e saj për interpretim ligjor. Edhe gjykatat e një Shteti Anëtar mund të shërbejnë si udhëzues për interpretimin e ligjit, nëse dispozita në fjalë është marrë nga ligjet përkatëse të Shtetit Anëtar. Për shembull, disa dispozita të ligjit shqiptar për shoqëritë tregtare bazohen tek modeli 30 Këto bëjnë pjesë në aktin ligjor; krahaso nenin 296 të Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian (TFBE) (ish- neni 253 i Traktatit të KE-së). 17

gjerman për shoqëritë tregtare. Në këtë rast, mund të jetë e vlefshme të kuptohet si i kanëinterpretuar “dispozitat simotra” Gjykata Federale Gjermane ose gjykatat gjermane të apelit. Shpeshherë, është me rëndësi thelbësore të kuptohet nga burojnë dispozitat. Në ligjinpër shoqëritë tregtare disa dispozita janë hartuar enkas për kushtet e Shqipërisë, duke përdorurshumë dispozita të jurisprudencës evropiane. Kur bëhen ligje, gjithnjë duhet patur parasyshpërputhshmëria me aktet përkatëse ligjore evropiane dhe me juridiksionin e GJED. Siçtregojnë çështjet gjyqësore të GJED, nuk mund të quhet e mirëqenë se gjykatat e ShteteveAnëtare e interpretojnë me saktësi rendin juridik evropian. Meqenëse BE-ja është njëinstitucion kompleks, legjislacioni i saj shpesh herë është një kompromis midis interesave tëveçanta të Shteteve Anëtare. Kur ndodh kjo, legjislacioni është një kompromis i ndërlikuardhe teksti mund të jetë shumë i vështirë të interpretohet. Në ligjin për shoqëritë tregtare do tëshohim se në raste të caktuara legjislacioni i BE-së është i paqartë; një shembull ështëinterpretimi i direktivës së BE-së për përfaqësimin e drejtuesve të shoqërive tregtare. Kjondodh pasi Direktiva e Parë e KE-së për Ligjin e Shoqërive Tregtare ka qenë një kompromismidis Gjermanisë, Italisë dhe Francës, gjë që e bënte tejet të vështirë interpretimin e tekstit(shih nenin 12 dhe amendamentet e vitit 2013).V. Lidhja e veçantë me Kodin Civil Në sistemet ligjore të vendeve që ndjekin traditën e së drejtës romake (Civil Law),dispozitat e Kodit Civil përfaqësojnë rregullat bazë për marrëdhëniet juridike dhe kontraktoremidis personave fizikë dhe juridikë në sektorin e të drejtës civile dhe tregtare. Sigurisht, këtupërfshihen edhe lidhjet, të brendshme ose të jashtme, me ligjin për shoqëritë tregtare.Sidoqoftë, ndonëse çështjet kontraktore janë tejet të rëndësishme për ndërmarrjet, komunitetinë tërësi preket edhe nga interesa publike. Ndërmarrja, pavarësisht nëse është zotëruar ngatregtar, ose ngritur në formën e shoqërisë së thjeshtë apo shoqërisë tregtare, rregullohet meligj në favor të interesit publik. Krijimi i ndërmarrjes tregtare nuk është një vendim i veçantë, duke qenë se ai ka të bëjëme gjithë shoqërinë. Ndërmarrja duhet të ketë një kulturë etike; ajo nuk është vetëm njëinstrument për të maksimizuar fitimet, por dhe pjesë e shoqërisë, dhe mbart vlerat kulturore tëdetyrueshme për komunitetin. Për rrjedhojë, organizimi i ndërmarrjeve tregtare në Shqipërirregullohen me ligj, dhe duhet t’i nënshtrohet dispozitave kushtetuese, administrative, atyrekontraktore, të shpërblimit të dëmit jashtëkontraktor, apo të kodit të punës dhe pa u kufizuarvetëm në to. Si një subjekt i së drejtës private, ndërmarrja, qoftë kjo e zotëruar nga tregtari, apo eorganizuar në formën e një shoqërie, i nënshtrohet Kodit Civil të Republikës së Shqipërisë.Me rëndësi të veçantë për shoqërinë tregtare janë dispozitat e Kodit Civil mbi personatjuridikë (neni 24 e në vijim), pasi këto përbëjnë bazën kryesore për pranimin e shoqërisëtregtare si subjekt i së drejtës private. 18

Pra, ligji për shoqëritë tregtare gëzon një fushë zbatimi ekskluzive në lidhje krijimin,organizimin e funksionimin e brendshëm, si dhe mbarimin e shoqërisë tregtare, dhe kyekskluzivitet buron pikërisht prej Kodit Civil, pasi vetë Kodi Civil i delegon këto parashikimetek ligji i posaçëm31. Për pasojë, edhe veprimet e detyrueshme procedurale, në kuptimin edispozitave të Kodit Civil mbi pavlefshmërinë e veprimeve juridike32, të lidhura methemelimin organizimin e brendshëm dhe mbarimin e shoqërive tregtare, do të ishin ato tëpërmbajtura në ligjin e shoqërive tregtare33. Në lidhje me këtë çështje gjatë procesit të konsultimeve për ndryshimet ndaj ligjit përshoqëritë tregtare, miratuar në vitin 2014, aktorët e komunitetit të biznesit dhe juristëtshqiptarë ngritën shqetësimin se dispozitat, asokohe në fuqi, nuk i rregullonin mjaftueshëmçështjet lidhur me pavlefshmërinë e akteve dhe procedurave të brendshme të shoqërivetregtare, dhe ligji për shoqëritë tregtare nuk parashikonte një afat konkret të përgjithshëm përpaditë e lidhura me zbatimin e ligjit për shoqëritë tregtare. Në përgjigje të këtyreshqetësimeve, disa shtesa dhe ndryshime të posaçme u propozuan në ligjin për shoqëritëtregtare, veçanërisht në lidhje me natyrën e pavlefshmërive procedurale, dhe afatet epërgjithshme për parashkrimit të padive. Këto parashikime të reja u pranuan vetëm pjesërisht, të modifikuara pas diskutimesh tëshumta, pasi Ministria e Drejtësisë i vlerësonte në kundërshtim me jurisprudencën e GjykatësKushtetuese. Si përfundim, vetëm dispozitat për pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisëtregtare mbetën në formën e nenit aktual 3/1, meqenëse u gjykua se ishte në përafrim menenin 12 të Direktivës 2009/101/KE. Më konkretisht, për sa i përket fushës së zbatimit të Kodit Civil dhe të ligjit përshoqëritë tregtare, në vijim të disa vendimeve të Gjykatës Kushtetuese të Republikës sëShqipërisë ka lindur një diskutim i rëndësisë së veçantë për lidhjen midis kodeve dhe akteveligjore të zakonshme34. Sipas nenit 81, pika 2, të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, ligjet vijuesemiratohen me shumicën e cilësuar të tre të pestave të të gjithë anëtarëve të Kuvendit:  ligjet për organizimin dhe funksionimin e institucioneve, që bazohen në Kushtetutë;  ligji për shtetësinë;  ligji për zgjedhjet e përgjithshme dhe vendore;  ligji për referendumet;  kodet;  ligji për gjendjen e jashtëzakonshme;  ligji për statusin e funksionarëve publikë;31 Neni 25 i Kodit Civil parashikon se “Persona juridikë privatë janë shoqëritë, shoqatat, fondacionet dhe entet e tjera mekarakter privat, të cilat e fitojnë personalitetin juridik në mënyrën e caktuar nga ligji”.32 Nenet 92 e vijues të Kodit Civil.33 Për shembull, pavlefshmëria e thirrjes së mbledhjes së asamblesë së përgjithshme do të shkaktohej vetëm si pasojë emosrespektimit të kërkesave përkatëse të ligjit për shoqëritë tregtare.34 Shih, për shembull, Vendimet nr. 3, datë 05.02.2010, nr.1, datë 12.1.2011, dhe nr.23, datë 8.6.2011. 19

 ligji për amnistinë;  ligji për ndarjen administrative të Republikës. Referuar dispozitës së mësipërme të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese ka konstatuar seligje të zakonshme (pra të miratuar me një shumicë të thjeshtë) nuk mund të parashikojnëvepra të reja penale, pavarësisht nga faktit se neni 1 i Kodit Penal i delegon ligjeve të tjera tëdrejtën parashikimit të veprave të reja. Sipas Gjykatës Kushtetuese, edhe këto ligje të tjeraduhet të miratohen më të njëjtën shumicë të cilësuar. Në vendimet e saj Gjykata Kushtetuese thekson se: “...nga pikëpamja e burimeve të sëdrejtës, ligjet organike ose ligjet që kërkojnë shumicë të cilësuar zënë një hierarki më të lartëkrahasuar me ligjet e zakonshme. Kështu, nga kjo pikëpamje, ligjet e zakonshme nuk mund tëtrajtojnë çështje që parashikohen të trajtohen nga kodet apo ligjet organike. Nëse hartuesi iKushtetutës do të kishte dashur t’u jepte të njëjtën fuqi gjithë akteve ligjore, neni 81, pika 2, iKushtetutës nuk do të kishte ekzistuar.”35 Edhe pse, në mbështetje të parimit të “sigurisë ligjore”, ky këndvështrim mund tëvlerësohet i drejtë në lidhje me procesin e krijimit të veprave të reja penale, GjykataKushtetuese nuk arriti të sqarojë përfundimisht nëse ky interpretim i nenit 81, pika 2 tëKushtetutës, do të shtrohet ose jo edhe ndaj fushave të tjera ligjore. Pa hyrë në thellësi të dallimit teorik mes kodeve, si rend sistematik normash ligjore, dheligjeve, dhe duke vlerësuar se së fundmi legjislacioni shqiptar ka hasur një prodhimtari të lartëaktesh ligjore të quajtur “Kode”, përtej kodeve klasike civil, penal e të proceduravepërkatëse36, zgjerim i këtij interpretimi të nenit 81, pika 2 të Kushtetutës, edhe për fushat endryshme nga ajo penale, do të ishte e dëmshme, pasi vakumi ligjor që do të krijohej, do tëshkonte kundër vetë parimit të “sigurisë ligjore”. Përtej çështjes së fushës së veprimit mes Kodit Civil dhe ligjit për shoqëritë tregtare,disa parashikime të Kodit Civil që gjejnë zbatim të posaçëm, për shkak të natyrës dheveprimtarisë së ndërmarrjeve dhe shoqërive tregtare, janë për shembull ato mbi përfaqësimin(neni 64 e në vijim, veçanërisht neni 65 mbi përfaqësimin ligjor), mbi përgjegjësinë që rrjedhnga produktet (neni 628 e në vijim), mbi konkurrencën e pandershme (neni 368 e në vijim)etj. Gjithashtu, disa nga format e posaçme të kontratave të parashikuara nga Kodi Civilgjejnë zbatim kryesisht në kuadër të veprimtarisë ekonomike, e si të tilla këto formakontratash kanë rëndësi të veçantë për ndërmarrjen37. Nga ana tjetër, dispozitat e ligjit për shoqëritë tregtare kanë rëndësi të madhe përshoqëritë e thjeshta, parashikuar nga Kodi Civil (neni 1074 e në vijim), pasi shoqëritë ethjeshta trajtohen me regjimin e Kodit Civil, për sa kohë ato nuk paraqesin cilësitë dalluese të35 Vendim i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë nr 1, datë 12.1.2011.36 Për shembull Kodi i Procedurave Administrative.37 Për shembull: sipërmarrja (neni 850 e në vijim), transporti (neni 877 e në vijim), porosia (neni 935 e në vijim),spedicioni (neni 945 e në vijim), agjencia (neni 950 e në vijim), shërbimet bankare (neni 1024 e në vijim), franchizing(neni 1056 e në vijim) dhe sigurimet (neni 1113 e në vijim). 20

shoqërisë tregtare (neni 1075 (2) i Kodit Civil). Duke vlerësuar ngjashmëritë mes formaveligjore, në këtë shpjegues do të diskutohen shkurtimisht edhe dallimet kryesore midisshoqërive të thjeshta të parashikuara nga Kodi Civil dhe shoqërive kolektive, sipas ligjit përshoqëritë tregtare. Më në fund, efekti i Kodit Civil përfshin gjithashtu disa aspekte metodike dhe rregullatpër zbatimin dhe interpretimin. Rregullat e veçanta të interpretimit mund të gjenden në nenin681 e në vijim të Kodit Civil për kontratat. Këto rregulla tregojnë se, përgjithësisht, gjyqtarëtdhe juristët gjenden “midis normave dhe fakteve”; ata nuk ndjekin thjesht “formulimet eligjit”, duke qenë se kjo vështirë se do ta zgjidhte çështjen gjyqësore dhe do t’i kënaqte palët esaj. Puna ligjore e tyre ecën në dy drejtime, sidomos në çështjet gjyqësore civile dhe tregtare:Standardi adekuat (“i drejtë”) i zbatimit për një çështje të caktuar, që rezulton në pranimin aporefuzimin e një pretendimi normativ, vendoset si nga interpretimi i një dispozite ligjore, ashtudhe nga shqyrtimi përkatës ligjor i fakteve të paraqitura nga palët që kanë marrë nismën nëçështjet e procedurës civile, siç e tregon neni 2 dhe 4 i Kodit të Procedurës Civile tëRepublikës së Shqipërisë. Tani fillojmë me komentet për dispozitat e ligjit për shoqëritë tregtare, për të shpjeguarpërmbajtjen normative të tij. 21

C. Ligji i shoqërive tregtare - teksti me komente PJESA I DISPOZITA TË PËRGJITHSHME Dispozitat në Pjesën I të Ligjit dhe nenet nga 1 deri në 21, në thelb, kanë të bëjnë si metregtarët, ashtu dhe me shoqëritë tregtare. Megjithatë, disa dispozita, si: neni 2 dhe 3, mund tëtrajtojnë vetëm njërin ose tjetrin lloj të organizimit të biznesit. Gjatë zbatimit të rregullave përshoqëritë kolektive ose komandite (Pjesa II dhe Pjesa III) dhe shoqëritë me përgjegjësi tëkufizuara e ato aksionare (Pjesa IV dhe Pjesa V) duhen mbajtur parasysh dispozitat epërbashkëta. Nëse, për një çështje të caktuar, në dispozitat e posaçme për shoqëritë kolektiveose komandite apo për shoqëritë me përgjegjësi të kufizuara e ato aksionare nuk mund tëgjendet asnjë zgjidhje, këto zgjidhje mund të gjenden në Dispozitat e Përbashkëta. TITULLI IDISPOZITA TË ZBATUESHME PËR TREGTARIN DHE SHOQËRITË TREGTARE Neni 1 Objekti i ligjit, përkufizime, regjistrime të detyrueshme 1. Ky ligj rregullon statusin e tregtarit, themelimin dhe administrimin e shoqërivetregtare, të drejtat dhe detyrimet e themeluesve, të ortakëve dhe aksionarëve,riorganizimin dhe likuidimin e shoqërive tregtare. Shoqëritë tregtare janë shoqëritëkolektive, shoqëritë komandite, shoqëritë me përgjegjësi të kufizuara dhe shoqëritëaksionare. 2. Tregtarët dhe shoqëritë tregtare regjistrohen në Qendrën Kombëtare tëRegjistrimit, në përputhje me këtë ligj dhe me ligjin nr.9723, datë 3.5.2007 \"PërQendrën Kombëtare të Regjistrimit\", të ndryshuar. 3. Tregtarët dhe shoqëritë tregtare mbajnë libra kontabël, hartojnë e publikojnë tëdhënat financiare dhe raportet për gjendjen e ecurisë së veprimtarisë, përfshirë dheraportet e kontrollit të ekspertëve kontabël të autorizuar në përputhje me ligjin përkontabilitetin dhe pasqyrat financiare. 4. Nëse nuk parashikohet ndryshe, gjykata e përmendur në këtë ligj është seksionitregtar i gjykatës së rrethit gjyqësor përkatës, sipas dispozitave të neneve 334 deri në336 të Kodit të Procedurës Civile. 5. Dispozitat, që kërkojnë dhënie informacioni në faqen e shoqërisë në internet,mund të zbatohen nëpërmjet krijimit të një lidhjeje informatike të drejtpërdrejtë mefaqen në internet, ku Qendra Kombëtare e Regjistrimit publikon informacionin përtregtarin apo shoqërinë përkatëse. 6. Në kuptim të këtij ligji, shprehjet në njëjës përfshijnë ato në shumës eanasjelltas, me përjashtim të rastit kur sipas kontekstit të dispozitës rezulton ndryshe. 22

Përemri vetor \"ai\" përfshin edhe përemrin vetor \"ajo\" dhe përemri vetor \"atë\" inënkupton të dyja gjinitë, me përjashtim të rastit kur sipas kontekstit të dispozitësrezulton ndryshe.Komente:1. Dëshirojmë t’i nisim këto komente duke shpjeguar se çfarë nuk parashikon neni 1 i ligjitpër shoqëritë tregtare: Nuk ka një nen hyrës me përkufizime duke qenë se klauzola të tilla tëpërgjithshme për përkufizimet në një ligj për shoqëritë janë, ose tepër të thjeshta dhe madjetautologjike (për shembull “aksionari është një person, i cili mban aksione të një shoqërieaksionare”), ose tepër të gjata dhe komplekse për t’u përkufizuar jashtë kontekstit në të cilinpërdoren. Shpeshherë, përfshirja e përkufizimeve, në vend që ta thjeshtojë e ndërlikon mëshumë strukturën e ligjit. Po kështu, megjithëse seksione të ndryshme të ligjit për shoqëritëtregtare kërkojnë vendosjen e referimeve, këto duhet të shmangen kur nuk janë absolutisht tënevojshme. Për rrjedhojë, ligji për shoqëritë tregtare me të drejtë parashikon përkufizimevetëm kur i kërkon konteksti rregullator i një dispozite të posaçme.2. Neni 1, pika 1, nuk jep ndonjë përkufizim të përgjithshëm të organizatave të biznesit qëmbulon ky ligj. Ky nen vetëm sa i përmend tregtarët dhe shoqëritë tregtare, pa sqaruar pseështë e logjikshme që këto dy grupe të parashikohen në të njëjtin ligj. Megjithatë, për të bërëdallimin mes tregtarit dhe personit fizik të vetëpunësuar, që për shembull, vepron si shitësambulant, ose për të bërë dallimin ndërmjet shoqërive të thjeshta dhe shoqërive kolektive,është e logjikshme të nënvizohet koncepti ku mbështetet nocioni i tregtarëve dhe shoqërivetregtare. Dallimi ndërmjet shoqërive të thjeshta dhe atyre kolektive ka marrë rëndësi, sepsenenet 22 dhe 28, pika 2, të ligjit për regjistrimin e biznesit përcaktojnë detyrimin përregjistrim, edhe për shoqëritë e thjeshta të rregulluara sipas Kodit Civil. Ajo që i bashkontregtarët dhe shoqëritë tregtare (përfshirë shoqëritë kolektive e komandite, por jo ato tëthjeshta) është fakti se të gjithë kryejnë aktivitete të pavarura ekonomike, të cilat kërkojnë njëorganizim të zakonshëm tregtar. Ky është edhe elementi kyç për të dalluar tregtarin dheshoqëritë tregtare, nga subjektet e tjera. Neni 49, shkronja “f”, i MSA-së i përkufizon “veprimtaritë ekonomike” ose ndërmarrjet,shoqëritë tregtare apo personat e vetëpunësuar si “veprimtari që, në parim, përfshijnëveprimtaritë me karakter industrial, tregtar dhe profesional, si dhe veprimtaritë artizanale”.Mirëpo, siç e tregojnë edhe fjalët “në parim”, lista është e hapur për të përfshirë çdo llojaktiviteti tjetër ekonomik. Me fjalë të tjera, MSA nuk kërkon që përkufizimi i tregtarëve oseshoqërive tregtare t’i referohet një biznesi të ndonjë lloji të veçantë. Përkufizimet ligjore të tregtarëve dhe shoqërive tregtare të ligjit për shoqëritë tregtarenuk e kërkojnë që aktiviteti i tyre ekonomik të jetë fitimprurës38. Në këtë mënyrë, aktivitete të38 Neni 1074, pika 2, i Kodit Civil kërkon që ortakët e një shoqërie të thjeshtë të ndjekin një aktivitet ekonomik “meqëllim ndarjen e fitimeve të nxjerra prej tij”; por kjo nuk do të thotë se shoqëria e thjeshtë do ta humbiste qëllimin e vet 23

rëndësishme ekonomike, si: administrimi i thjeshtë i pasurive (për shembull, i ndërtesave),pjesëmarrjet ose bashkëpunimi nëpërmjet tregtarëve dhe shoqërive tregtare që, në vetvete, nukështë fitimprurës, por thjesht ul kostot për anëtarët (për shembull, nëpërmjet kërkimitshkencor dhe zhvillimit të përbashkët), përfshihen në objektin e ligjit për shoqëritë tregtare, paqenë nevojë për forma të posaçme shoqërish, si: për shembull, shoqëritë tip “holding”.3. Neni 1, pikat nga 2 deri në 4, parashikojnë detyra ose referime të rëndësishme. Në lidhjeme regjistrimin (pika 2), nenet 22 e në vijim të ligjit për regjistrimin e biznesit, përcaktojnëtani gjithë kërkesat për regjistrimin fillestar. Të gjitha kërkesat për mbajtjen e librave kontabëldhe për pasqyrat financiare mund të gjenden në ligjet për kontabilitetin, Neni 1, pika 3. Pika 4e po të njëjtit nen përmend seksionin tregtar të gjykatave, si kompetente për zgjidhjen eçështjeve që parashikohen nga ligji për shoqëritë tregtare.4. Këtu dëshirojmë të nënvizojmë parashikimin e pikës 5 të nenit 1, sipas të cilit: Njëshoqëri quhet se e përmbush kërkesën ligjore për hedhjen e informacioneve të veta në faqen einternetit duke iu referuar të njëjtit informacion që ka QKB-ja. Kjo konfirmon rolin e QKB-sësi qendra dhe burimi kryesor për gjithë llojet e informacioneve për bizneset në Shqipëri, dhemundëson shoqërinë tregtare t’i përmbushë kërkesat për publikimin e informacioneve edhenëse (ende) nuk i ka krijuar tërësisht strukturat e veta të komunikimit. Neni 2 Tregtari 1. Tregtari është personi fizik, sipas kuptimit të Kodit Civil, i cili ushtronveprimtari ekonomike të pavarur, që kërkon një organizim tregtar të zakonshëm. 2. Personi fizik, i cili ushtron një profesion të pavarur (si avokat, noter, kontabilist,mjek, inxhinier, arkitekt, artist etj.), vlerësohet tregtar, nëse një ligj i posaçëm i ngarkonkëtë status. 3. Personi fizik, i cili ushtron veprimtari bujqësore, blegtorale, pyjore e tëngjashme, vlerësohet tregtar, nëse veprimtaria e tij përqendrohet kryesisht nëpërpunimin dhe shitjen e produkteve bujqësore, blegtorale, pyjore (agrobiznes). 4. Personi fizik, veprimtaria ekonomike e të cilit, për shkak të vëllimit të tij, nukkërkon një organizim të zakonshëm tregtar (tregtar i vogël), nuk vlerësohet tregtar enuk i nënshtrohet këtij ligji. Ministri i Financave dhe ministri përgjegjës për ekonominë,me urdhër të përbashkët, miratojnë pragjet e vëllimit të veprimtarisë, në bazë të tëcilave lind detyrimi i regjistrimit si tregtar. 5. Tregtari regjistrohet sipas neneve 28 pika 1 dhe 30 të ligjit nr.9723, datë3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\". Nëse tregtari ka krijuar një faqe nëinternet, të gjitha të dhënat e njoftuara pranë Qendrës Kombëtare të Regjistrimitpublikohen në këtë faqe.dhe do të prishej nëse nuk ka fitime për t’u ndarë. 24

6. Tregtari është i detyruar të ndjekë parimet e ndershmërisë profesionale, tëzbatueshme në mjedisin tregtar, ku ai vepron. Tregtari, për detyrimet që rrjedhin ngaveprimtaritë e ushtruara, përgjigjet personalisht me të gjithë pasurinë e të drejtat e tij tëtashme dhe të ardhshme, përfshirë pasuritë e luajtshme e të paluajtshme, pronësitëindustriale e intelektuale, kreditë ndaj të tretëve e çdo të drejtë apo pasuri tjetër, vlera etë cilave mund të shprehet në para. 7. Tregtari e humbet statusin e tij kur pushon ushtrimin e veprimtarisë ose kurështë i detyruar ta pushojë atë. Në një rast të tillë ai çregjistrohet nga regjistri, nëpërputhje me nenet 48 deri në 53 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"Për QendrënKombëtare të Regjistrimit\".Komente:1. Sikurse edhe ligjet e tjera të vendeve të rajonit (Kosovë, Maqedoni, Serbi dhe Slloveni),neni 2 përmban dispozita për rolin e personit fizik të vetëpunësuar. Pasi është hequr çdoreferim ndaj natyrës së aktiviteteve të veçanta me karakter “tregtar”, qëllimi bazë rregullatorsa i takon këtij aktori “klasik” tregtar (në ligjin tregtar gjerman 1: “shitës”) buron nga fakti seorganizimi personal i rregullt i biznesit mund të luajë një rol të rëndësishëm në treg që duhett'i bëhet i ditur publikut të interesuar. Prandaj ligjet apo jurisprudenca kontinentale u kanëatribuar privilegje dhe detyrime të veçanta këtyre tregtarëve “të rëndësishëm”, përfshirëformalitete kontraktore, detyrime që përfshijnë defektet e mallrave, standarde të veçanta përpërgjegjësinë ligjore referuar aftësive profesionale etj. Detyrime dhe privilegje të tilla, nëthelb, do të ishin të zbatueshme për gjithë organizatat e biznesit, përveç kur parashikohetndryshe me dispozita të posaçme.Për të përcaktuar se kur një personi fizik i vetëpunësuar është aq “i rëndësishëm” sa t’inënshtrohet të drejtave dhe detyrimeve të përmendura më lart, pika 4 e nenit 2, parashikon sepersoni fizik quhet “tregtar”, kur vëllimi i aktivitetit ekonomik të ushtruar kërkon “njëorganizim të zakonshëm tregtar”. Pa u thelluar mbi arsyet dhe tendencën e Shteteve Anëtaretë BE-së, për identifikimin e “veprimtarisë tregtare”, ligji për shoqëritë tregtare kapërcenkriterin cilësor të llojit të veprimtarisë tregtare kërkuar nga legjislacioni i mëparshëm39, dukee zëvendësuar me një kriter “sasior”. Për shkak të shumëllojshmërisë së veprimtarive dhendryshimeve ekonomike, përcaktimi i një kriteri sasior më mënyrë objektive në ligj nuk do tëishte zgjidhja më e përshtatshme, pasi do të mungonte fleksibilitetit i nevojshëm. Për këtëarsye, kriteri sasior përcaktohet në mënyrë indirekte, e subjektive, kur veprimtaria arrin39 Kujtojmë se sipas neneve 2 dhe 4 të ligjit nr.7632, datë 4.11.1992 \"Për pjesën e përgjithshme të Kodit Tregtar\", tashmëshfuqizuar nga ligji për shoqëritë tregtare, cilësia e “tregtarit” identifikohej nëpërmjet llojit të veprimtarisë, konkretisht:(i) Blerja me qëllim rishitjeje , shitja që rrjedh nga një blerje e mëparshme e bëre me qëllim rishitjeje, si dhepërgjithësisht çdo veprim shkëmbimi i lidhur me një veprim tjetër shkëmbimi; (ii) Çdo akt i sipërmarrjeve industriale tëndërtimit, të shfrytëzimit të minierave, të transportit, të sigurimeve, të magazinimit, të shfaqjeve publike, të reklamës, tëbotimit të shtypshkrimit jo artizanal; (iii) Çdo operacion bankar dhe këmbimi; (iv) Të gjitha operacionet ndërmjetësetregtare, si operacionet e ndërmjetësisë ose të spedicionit dhe ato të përfaqësuesve tregtare. 25

përmasa të tilla sa nuk mund të kryhet më nga një person i vetëm (apo me ndihmën efamiljarëve), por nevojiten struktura të posaçme, mbajtja e librave kontabël dhe e llogarivefinanciare, si dhe punësimi i personelit të nevojshëm për administrimin e suksesshëm tëveprimtarisë (pra, kërkojnë një organizim të zakonshëm tregtar).Gjithsesi, për të mundësuar një kriter sasior, fleksibël, uniform, minimal e objektiv, ligji përshoqëritë tregtare i delegon ministrisë së financave dhe ministrisë përgjegjëse për ekonominë,detyrën e përcaktimit të pragjeve minimale të vëllimit të veprimtarisë, në bazë të të cilaveveprimtaria quhet domosdoshmërisht “tregtare”.Për fat të keq, që prej vitit 2008, ministritë e lartpërmendura nuk kanë arritur ta miratojnëpragun e vëllimit minimal, për të dalluar veprimtaritë “tregtare” nga veprimtaritë e tjeraekonomike, profesionale apo artizanale. Në praktikë, rezultati i këtij pasiviteti është se nëse,herë pas here, qeveria do të dojë të ndihmojë aktivitete të caktuara duke eliminuar burokracinëdhe procedurat e regjistrimit, asaj do t’i duhet që të miratojë përjashtime të posaçme nga aktetligjore dhe nënligjore në fuqi40. Nga ana tjetër, nëse përdoret ky instrument fleksibël, qeveriamund t’i menaxhojë politikat dhe procedurat për zhvillimin e biznesit pa qenë e detyruar tëmbajë barrën e procesit legjislativ. Me qëllim koordinimin e dispozitave ligjore, në vitin 2015një parashikim i ngjashëm u përfshi edhe në ligjin për regjistrimin e biznesit41.2. Referuar pasojave ligjore lidhur me statusin e tregtarit, pika 6 e nenit 2 përcakton njëstandard të posaçëm objektiv të përgjegjësisë, kur deklaron se tregtari duhet të përmbushë“standardin e ndershmërisë profesionale, të zbatueshme në mjedisin tregtar, ku ai vepron”.Shkelja e “detyrimit për të vepruar me kujdes dhe me aftësi” rezulton në përgjegjësinë ligjoretë tregtarit, nëse ai nuk provon se shkelja e detyrimit nuk është bërë me faj42. U takongjykatave ta vendosin këtë standard të njohurive dhe kujdesit të pritshëm profesional lidhurme të drejtat dhe pronat e pjesëmarrësve të tjerë në mjedisin e veçantë tregtar të çështjes nëgjykim. Mbase, gjykatat do të përcaktojnë edhe detyrime dhe privilegje të tjera, si dhe lidhjetpërkatëse me dispozitat e nenit 638 të Kodit Civil. Deri tani, e vetmja kërkesë ligjore eposaçme lidhur me rolin e tregtarit është detyrimi për t’u regjistruar. Tregtari është përgjegjëspër çdo shkelje të detyrimeve të tij për gjithë pasuritë e tij, pra, nuk parashikohet asnjëpërgjegjësi të kufizuar për ta (neni 2, pika 6). Në legjislacionin e disa Shteteve Anëtare43 tëBE-së, cilësia e tregtarit ka dallime praktike me pasoja më të rënda, pasi vetëm një tregtar inënshtrohet procedurave të falimentimit, dhe sanksioneve përkatëse.40 Për shembull, aktualisht shitësit ambulantë dhe fermerët regjistrohen vetëm pranë autoriteteve tatimore në bazë tëdispozitave të ligjit nr.9920 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”.41 Sipas nenit 22, pika 2 e ligjit për regjistrimin e biznesit, siç është ndryshuar nga ligji nr.8/2015, parashikon se përveçsekur një ligj i posaçëm parashikon ndryshe, nuk detyrohen të regjistrohen në regjistër personat fizikë, në kuptimin e KoditCivil, të përcaktuar me urdhër të përbashkët të ministrit përgjegjës për tregtinë dhe të Ministrit të Financave, që veprojnësi punëdhënës apo të vetëpunësuar në fusha të posaçme apo që ushtrojnë një veprimtari me vëllim të vogël qarkullimi.42 Kjo përket me normat e përgjithshme të Kodit Civil për përgjegjësinë; neni 608 i Kodit Civil.43 Për shembull Italia. 26

3. Pasi ka përcaktuar rregullin për identifikimin e “tregtarit”, ligji i shoqërive tregtareparashikon disa përjashtime për raste të posaçme. Neni 2, pika 2, e përjashton aplikimin estatusit të tregtarit për të ashtuquajturat profesione të lira, edhe nëse arrihet kriteri sasior,përveç kur parashikohet ndryshe me ligj të veçantë. Për shkak të statusit të tyre social tëveçantë, zakonisht, përcaktohet me ligje të veçanta se këto profesione duhet të kenë status dheanëtarësi në shoqatat e tyre profesionale, si edhe kërkesa specifike rregullatore. Pra, në këtoraste, përcaktimi i cilësisë së tregtarit i delegohet legjislacionit të posaçëm që rregullonprofesionet përkatëse.4. Neni 2, pika 3, përmend rastin e veçantë të aktiviteteve bujqësore, blegtorale, pyjore e tëngjashme. Për sa kohë këto aktivitete kryhen në nivel familjar, zakonisht, ato janë aktivitete tëvogla dhe, për rrjedhojë, përjashtohen nga neni 2, pika 4. Mirëpo, neni 2, pika 3, sqaron sekëto aktivitete nuk përjashtohen si të tilla nga ligji për shoqëritë tregtare, dhe trajtimi i tyreligjor ndjek të njëjtën logjikë me atë që ndiqet për tregtarët, nëse aktiviteti përqendrohetkryesisht tek përpunimi dhe shitja e produkteve bujqësore, blegtorale apo pyjore (agrobiznes),veprimtari të cilat, zakonisht, kërkojnë një organizim tregtar. Prandaj, bujkut, që merret meagropërpunim dhe biznes, i duhet të provojë se biznesi i tij nuk ka një vëllim të tillë që tëkërkojë një “organizim të zakonshëm tregtar”. Në mungesë të përcaktimit të pragut minimalpër nga Ministria e Financave dhe ministria përgjegjëse për ekonominë, bujku mund ta ketë tëvështirë të provojë se aktiviteti i tij nuk ka nevojë për organizim të zakonshëm tregtar. Neni 3 Shoqëritë tregtare 1. Shoqëritë tregtare themelohen nga dy ose më shumë persona fizikë dhe/osejuridikë, që bien dakord për arritjen e objektivave ekonomikë të përbashkët, dukedhënë kontribute në shoqëri, sipas përcaktimeve në statutin e saj. Shoqëritë mepërgjegjësi të kufizuar dhe shoqëritë aksionare mund të themelohen edhe vetëm nga njëperson fizik dhe/ose juridik (shoqëritë me ortak apo aksionar të vetëm). 2. Shoqëritë tregtare duhet të regjistrohen sipas nenit 22 të ligjit nr.9723, datë3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\", si dhe neneve në vijim, sipas formëspërkatëse të shoqërisë tregtare. 3. Shoqëritë tregtare fitojnë personalitetin juridik në datën kur kryhet regjistrimi ityre në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit. Shoqëritë përgjigjen me të gjitha aktivet etyre për detyrimet, që rrjedhin nga veprimtaritë e ushtruara.Komente:1. Lidhur me shoqëritë tregtare, ligji e quan të mirëqenë faktin se aktivitetet e tyreekonomike “kërkojnë një organizim të zakonshëm tregtar”. Për rrjedhojë, vendimi për tëkrijuar njërën prej katër formave të shoqërive përcakton edhe detyrimin për t’u regjistruar nëcilësinë e tregtarit, duke e bërë të panevojshëm pragun që mund të përdorej në këtë rast. 27

2. Direktiva e Dymbëdhjetë për shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar me pronar të vetëmharmonizon ligjet kombëtare në nivelin e parimit, duke ua lënë Shteteve Anëtare që tëvendosin për çështjet praktike. Në ato raste kur Shtetet Anëtare lejojnë ekzistencën eshoqërive me pronar të vetëm, zbatohen dispozitat e Direktivës (neni 6 i Direktivës).3. Në lidhje me këtë çështje, neni 3, pika 1 e ligjit për shoqëritë tregtare mundësonthemelimin nga një subjekt i vetëm për shoqëritë me përgjegjësi të kufizuara (SHPK) dhe atoaksionare (SHA). Themelimi dhe ekzistenca e shoqërive kolektive dhe komandite kërkongjithmonë të paktën dy persona fizikë, në kuptimin e Kodit Civil dhe/ose persona juridikë.Nëse, për një arsye të caktuar, këto shoqëri mbeten vetëm një ortak, ky merr gjithë masat enevojshme për ta përshtatur shoqërinë me kërkesat e ligjit brenda gjashtë muajve, domethënë,kryesisht, të gjejë një ortak të ri, ose në mungesë, të vijojë aktivitetin si tregtar44 (neni 50, pika1).Neni 3, pika 2, përcakton se shoqëritë tregtare e fitojnë personalitetin juridik në momentin eregjistrimit. Në këtë aspekt, ligji për shoqëritë tregtare është i harmonizuar me ligjet e tjera tëvendeve të rajonit, dhe duke i trajtuar shoqëritë si subjekte juridike të afta për të marrëpërsipër të drejta dhe detyrime, veçanërisht, nëpërmjet veprimeve të rregulluara nga e drejtacivile, dhe të afta për të ngritur padi dhe për t’u paditur në gjykatë. Aplikimi i konceptit tëpersonalitetit juridik për gjithë shoqëritë tregtare shmang krijimin e problemeve ligjore tëndërlikuara. Në disa Shtete Anëtare të Bashkimit Evropian, shoqëritë kolektive dhe komanditenuk mund të kenë personalitet juridik. Për shembull, në Mbretërinë e Bashkuar, disa shoqërikolektive dhe komandite kanë personalitet juridik, por një shoqëri e thjeshtë nuk kapersonalitet juridik. Krijimi i një subjekti me personalitet juridik të veçantë është, gjithashtu, një prejkarakteristikave kryesore që i dallojnë shoqëritë kolektive dhe komandite, sipas ligjit përshoqëritë tregtare, nga shoqëritë e thjeshta që parashikohen nga Kodi Civil. Sipas nenit 42 tëligjit për regjistrimin e biznesit, bizneset e regjistruara pranë QKB-së si subjekt juridik efitojnë personalitetin juridik në çastin e regjistrimit, ndërsa për një shoqëri të thjeshtë, sipasKodit Civil, regjistrimi nuk nënkupton fitim të personalitetit juridik, të ndryshëm nga ai iortakëve. Neni 3/1 Shkaqet e pavlefshmërisë45 1. Shkaqe të pavlefshmërisë së themelimit të një shoqërie tregtare, pas regjistrimittë saj në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit (në vazhdim QKR), janë:44 Duke prishur dhe likuiduar shoqërinë.45 Miratuar me ligjin nr.129/2014, neni 1. 28

a) dokumentacioni për regjistrimin fillestar të shoqërisë, sipas nenit 28, të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007, \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\", të ndryshuar, nuk ështëhartuar në formë shkresore; b) mungesa e zotësisë juridike për të vepruar e të gjithë themeluesve të shoqërisë; c) objekti i veprimtarisë së shoqërisë është në kundërshtim me ligjin; ç) në statutin e shoqërisë nuk përcaktohen emri i shoqërisë, vlera e kontributeve tënënshkruara nga secili themelues, vlera e përgjithshme e kapitalit të nënshkruar nga tëgjithë themeluesit, apo statuti nuk përmban dispozita në lidhje me objektin e shoqërisë; d) vlera e përgjithshme e kapitalit të shoqërisë, nënshkruar nga të gjithëthemeluesit, është më e ulët se vlera e kapitalit minimal, të kërkuar për shoqërinëtregtare, sipas parashikimeve të këtij ligji; dh) kapitali i nënshkruar i shoqërive aksionare nuk është shlyer nga themeluesitpërpara regjistrimit të shoqërisë në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit, në mënyratdhe në masën e kërkuar nga ky ligj. 2. Shkaqet e pavlefshmërisë, të parashikuara në pikën 1, janë të vetmet shkaqe, tëcilat sjellin pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë, pas regjistrimit të saj në QKR. 3. Pavlefshmëria absolute, parashikuar në një nga shkaqet e pikës 1, konstatohetnga gjykata dhe sjell për pasojë prishjen e shoqërisë tregtare dhe hapjen e proceduravetë likuidimit në gjendjen e aftësisë paguese, sipas parashikimeve të nenit 190, pika 1, osetë nenit 192, të këtij ligji, me përjashtim të rasteve kur është nisur një procedurëfalimentimi. 4. Pavlefshmëria relative, e parashikuar në një nga shkaqet e pikës 1, shpallet ngagjykata. Shpallja e pavlefshmërisë së themelimit të shoqërisë tregtare nuk do të ketë sipasojë prishjen e shoqërisë dhe hapjen e procedurave të likuidimit, nëse përparavendimit gjyqësor, të përmendur në pikën 3, të këtij neni, rrethana që shkaktonpavlefshmërinë është korrigjuar, dhe ky korrigjim është publikuar nga shoqëria nëregjistrin tregtar, sipas parashikimeve të ligjit nr. 9723, datë 3.5.2007, \"Për QendrënKombëtare të Regjistrimit\", të ndryshuar. 5. Gjykata që shqyrton padinë e ngritur në lidhje me pavlefshmërinë e themelimittë shoqërisë tregtare, gjatë të njëjtit proces gjyqësor, vlerëson nëse rrethana, qëshkakton pavlefshmërinë, është korrigjuar dhe publikuar sipas kërkesave të pikës 4 tëkëtij neni. 6. Pavlefshmëria e shoqërisë tregtare, sipas parashikimeve të këtij neni, nuk mundt'u kundrejtohet palëve të treta që kanë fituar të drejta nga shoqëria pas regjistrimit tësaj në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit, dhe nuk çliron themeluesit e shoqërisë ngadetyrimi për të paguar kontributet e nënshkruara prej tyre, të paktën deri në vlerën enevojshme për të përballuar detyrimet e marra përsipër ndaj kreditorëve. 7. Padia për të kërkuar që shoqëria tregtare të shpallet e pavlefshme parashkruhetbrenda tre vjetëve nga data e regjistrimit të shoqërisë në Qendrën Kombëtare tëRegjistrimit. Në çdo rast, padia e lidhur me pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë 29

tregtare nuk mund të ngrihet pas publikimit të korrigjimit të rrethanës që shkaktonpavlefshmërinë, sipas këtij neni, nëse kjo rrethanë mund të korrigjohet.Komente:1. Siç u përmend shkurtimisht në paragrafët hyrës të këtij shpjeguesi, gjatë procesit tëkonsultimit për projekt amendamentet ndaj ligjit për shoqëritë tregtare, palët e interesit dhejuristë kanë ngritur, ndër të tjera, disa shqetësime lidhur me zbatimin e ligjit për shoqëritëtregtare sa i takon pavlefshmërisë së themelimit, pavlefshmërisë së akteve të tjera të shoqërisëtregtare dhe afateve për ngritjen e padive sipas ligjit për shoqëritë tregtare. Së pari, dëshirojmë të shpjegojmë arsyen e mungesës së dispozitave për pavlefshmërinëe shoqërisë tregtare në tekstin origjinal të ligjit për shoqëritë tregtare. Parimet e sigurisë juridike dhe mbrojtjes së palëve të treta janë pika qendrore elegjislacionit të BE-së për shoqëritë tregtare. Kështu, me qëllim mbrojtjen e palëve të treta qëhyjnë në marrëdhënie me shoqërinë tregtare, dispozitat e Direktivës së Parë për Legjislacioninpër Shoqëritë Tregtare46, siç përsëritet në Direktivën 2009/101/KE47, synojnë: i) të kufizojë shkaqet për pavlefshmërinë48 e shoqërive tregtare, dhe ii) të parashikojë pasoja të qarta të këtyre pavlefshmërive; Por direktivat e lartpërmendura nuk e pengojnë legjislacionin e brendshëm të zgjedhëopsionin e mosparashikimit të asnjë shkaku për pavlefshmërinë e shoqërive tregtare, meqë kjodo të ofronte mbrojtje maksimale për palët e treta. Nëse një shoqëri tregtare, që krijohet,regjistrohet dhe nuk ekzistojnë baza faktike për pavlefshmëri, kreditë e palëve të treta janë tësiguruara. Për rrjedhojë, opsioni i zgjedhur me miratimin e tekstit origjinal të ligjit përshoqëritë tregtare ishte mospranimi i asnjë shkaku për pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare. Sai takon pavlefshmërisë së shoqërisë tregtare, disa përfaqësues të palëve të interesit ngritënshqetësimin se, pavarësisht nga fakti se ligji për shoqëritë tregtare nuk parashikonte shkaqepër pavlefshmërinë e themelimit të shoqërive tregtare, në praktikë, gjykatat shqiptare, dukevepruar në analogji me parashikimet e pavlefshmërive të veprimeve juridike për kontratat,parashikuar në Kodin Civil, kishin përcaktuar praktikën e konstatimit apo shpalljes sëpavlefshmërisë së shoqërive.46 Direktiva e Parë e Këshillit 68/151/KEE, datë 9 mars 1968, për bashkërendimin e elementeve mbrojtës që ua kërkojnëShtetet Anëtare shoqërive tregtare për mbrojtjen e interesave të pronarëve, në kuadër të paragrafit të dytë të nenit 58 tëTraktatit, për vendosjen në një nivel të elementeve mbrojtës në gjithë Komunitetin.47 Neni 12.48 Direktiva 2009/101/KE përdor termin “pavlefshmëri”, pavarësisht nëse, në bazë të legjislacionit kombëtar, shkakupërkatës kategorizohet si shkak mos-ekzistence, pavlefshmërie absolute, pavlefshmërie relative apo shpalljes sëpavlefshmërisë. Termi “pavlefshmëri” përdoret në nivel të përgjithshëm edhe në këtë shpjegues, duke përfshirë shkaqet emos-ekzistencës, pavlefshmërisë absolute, pavlefshmërisë relative apo shpalljes së pavlefshmërisë, sipas klasifikimit qëbën legjislacioni shqiptar. 30

Duke pasur parasysh se shkaqet për pavlefshmëritë e kontratave, sipas Kodit Civil, nukpërputhen me listën e kufizuar që përcakton legjislacioni i BE-së49, shqetësimet e palëve tëinteresit çuan në kërkesën e përfshirjes në ligjin për shoqëritë tregtare të dispozitave tëposaçme lidhur me pavlefshmërinë e themelimit të shoqërive tregtare, në përputhje me nenin11 të Direktivës së Parë të Këshillit 68/151/KEE, ndryshuar me Direktivën 2009/101/KE, medispozitat e të cilës synohet që të përafrohen amendamentet ndaj ligjit nr.129/2014. Prandaj,në projekt-propozimet e para për ligjin nr.129/2014, që amendoi ligjin për shoqëritë tregtare,përfshihej një titull i ri, Titulli II/1, për pavlefshmërinë dhe afatet e përgjithshme tëparashkrimit. Ky titull përbëhej nga katër nene që mbulonin rastet e pavlefshmërisë sëthemelimit të një shoqërie tregtare, shkaqet e tjera të pavlefshmërisë referuar organizimit dhefunksionimit të brendshëm të shoqërisë tregtare, pavlefshmërinë lidhur me marrëdhëniet ejashtme të shoqërisë tregtare me palë të treta, si dhe afatet e përgjithshme për ngritjen e padivetë parashikuara në ligjin për shoqëritë tregtare. Për fat të keq, siç u sqarua në paragrafin e mësipërm mbi lidhjen e posaçme me KodinCivil, dispozitat e propozuara për pavlefshmërinë e akteve të shoqërisë tregtare dhe për afatete parashkrimit nuk u pranuar gjatë procesit legjislativ; nga propozimi origjinal mbeti vetëmdispozita për pavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë tregtare, sipas tekstit të miratuar tëmiratuar të nenit 3/1 aktual. Teksti i nenit 3/1 “shpëtoi”, vetëm për faktin e ekzistencës së njëdispozite analoge në nenin 12 të Direktivës 2009/101/KE.2. Dispozitat e nenit të ri 3/1 janë në përputhje me nenet 26 dhe 34 të Kodit Civil, në bazëtë të cilëve subjektet juridike fitojnë personalitetin juridik në përputhje me mënyrën qëspecifikon ligji, dhe mbarojnë në përputhje me dispozitat e parashikuara në aktin ethemelimit, në statut ose në ligj. Është e qartë se për shoqëritë tregtare ligji, të cilit i referohetKodi Civil, është ligji për shoqëritë tregtare. Gjithashtu, dispozitat e nenit të ri 3/1 janë nëpërputhje të plotë me Direktivën 2009/101/KE. Paragrafi i parë i nenit 3/1 rendit shkaqet epavlefshmërisë së shoqërisë tregtare. Lista e shkaqeve sipas këtij neni, e cila theksojmë ështëlistë e mbyllur, dhe nuk lejon krijimin, me interpretim, të shkaqeve të tjera, ndjek listënpërkatëse të nenit 12 të Direktivës së lartpërmendur (megjithëse renditja e shkaqeve në listënuk është e njëjtë). Shkornja “a” e këtij neni, zbaton kërkesën ligjore për formulimet me shkrim tëdokumentacionit të themelimit, duke parashikuar që mungesa e dokumenteve të themelimit nëformë të shkruar përbën shkak për pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare. Shkronja “b” trajtonrastin kur, në datën e themelimit, të gjithë themeluesit e shoqërisë nuk kanë pasur zotësinë përtë vepruar.3. Gjatë seancave dëgjimore në Kuvend për miratimin e ligjit nr.129/2014, teksti ishkronjës “b” të nenit 3/1 u ndryshua paksa nga versioni fillestar, duke hequr referencën nëdatën e themelimit, dhe pas fjalës “zotësi” u vendos fjala “juridike”. Sa i takon referencës të49 Neni 12 i Direktivës 2009/101/KE. 31

datës së themelimit, sipas vështrimit tonë, kjo nuk përbën problem të veçantë për interpretim,pasi logjikisht vlerësimi i zotësisë nuk ka se si mos i referohet momentit të kryerjes sëveprimit juridik. Kjo çështje do interpretuar sipas dispozitës përkatëse për pavlefshmërinë, tëDirektivës 2009/101/KE, dhe për rrjedhojë, i njëjti interpretim duhet të vlejë edhe për nenin3/1, shkronja “b”, të ligjit për shoqëritë tregtare. Gjithashtu, sa i takon ndryshimit të dytë bërënë komisionet parlamentare në “çastet e fundit”, pavarësisht nga vendosja e fjalës “juridike”pas fjalës “zotësi”, duhet kuptuar qartë se neni 3/1, shkronja “b”, i referohet zotësisë për tëvepruar sipas nenit 6 të Kodit Civil dhe jo zotësisë juridike sipas nenit 1, që është zotësia e tëgjithë individëve të gjallë për të qenë objekt i të drejtave dhe detyrimeve, dhe si e tillë, ështënjë koncept tërësisht i ndryshëm nga zotësia për të vepruar. Zotësia për të vepruar u jepet dhe/ose u hiqet individëve në përputhje me nenin 6 e nëvijim të Kodit Civil. Zotësia për të vepruar është zakonisht diçka që e ka kushdo që mbushmoshën tetëmbëdhjetë vjeç, mirëpo, në raste të veçanta, Kodi Civil parashikon se edhepersona në moshë më të vogël mund të fitojnë zotësinë juridike për të vepruar. Gjithashtu,persona në moshë të rritur, të cilët për shkak të një sëmundjeje mendore ose të zhvillimit tëvonuar, nuk mund të kujdesen për veten, mund ta humbasin zotësinë juridike. Ligji përshoqëritë tregtare nuk e trajton më tej çështjen e zotësisë për të vepruar, duke qenë se kjoështë një çështje që i përket vetëm Kodit Civil dhe është jashtë objektit të ligjit për shoqëritëtregtare. Natyra e këtij shkaku pavlefshmërie, bazuar në kategorizimin e përgjithshëm që bënlegjislacioni shqiptar50, mund të jetë absolute ose relative, në varësi të rastit (mosha, pëlqimi iprindit/kujdestarit, humbja e zotësisë për të vepruar etj.). Megjithatë, sipas propozimitorigjinal të nenit 3/1, kategorizimi i pavlefshmërisë së themelimit të shoqërisë tregtare, nëabsolute apo relative, ishte i parëndësishëm e nuk sillte asnjë dallim praktik në pasoja, pasi,duke ndjekur parimet e Direktivës 2009/101/KE, parashikohej i njëjtin regjim pasojash për tëgjitha shkaqet e pavlefshmërisë. Siç do të shpjegohet në faqet në vijim, nëpërmjetndryshimeve të bëra në komisionet parlamentare në “çastet e fundit”, u parashikua një dallimnë pasoja sipas natyrës së pavlefshmërisë. Një pyetje që mund të lindë lidhur me këtë shkak ka të bëjë me faktin kur themeluesitjanë subjekte juridike të tjera. A zbatohet shkronja “b” e nenit 3/1 edhe kur themeluesit janësubjekte juridike? Nisur nga interpretimi i tekstit të shkronjës “b” të nenit 3/1, dhe duke pasur parasysh senë bazë të Kodit Civil zotësia për të vepruar i referohet vetëm personave fizikë, aplikimi ikëtij shkaku, kur themeluesit janë subjekte të tjera, nuk do të ishte i përshtatshëm. Mund tëthuhet se, meqenëse personat juridikë janë subjekte fiktivë që krijohen nga ligji për synime tëndryshme (në rastin e shoqërive tregtare, për të nxitur aktivitetin tregtar), personaliteti juridikqë fitohet me ligj është i barasvlershëm me zotësinë juridike të individëve të gjallë në bazë të50 Shih nenin 92 e në vijim të Kodit Civil. Shih edhe vendimet unifikuese të Gjykatës së Lartë të Republikës sëShqipërisë nr.13, datë 09.03.2006, dhe nr.10, datë 18.09.2009. 32

neneve nga 1 deri në 4 të Kodit Civil51. Por, sipas ligjit shqiptar52, për personat juridikëzotësia për të vepruar konsiderohet se fitohet menjëherë dhe njëkohësisht me personalitetinjuridik, pasi në lidhje me to nuk bëhet fjalë për “maturitet” 53; personat juridik mund të jenëedhe të përjetshme, dhe janë në gjendje t’i kuptojnë dhe të kujdesen për punët e tyre. Prandaj, sipas mendimit tonë, shkaku për pavlefshmërinë sipas shkronjës “b” të nenit3/1 nuk është i zbatueshëm, nëse themeluesit e shoqërisë tregtare janë persona të tjerëjuridike54. Për më tepër, nëse një organizate i mungon personaliteti juridik i duhur,dokumentet e themelimit zbatohen në mënyrë të vlefshme në emër të themeluesve të tij osepersonave që veprojnë për llogari të organizatës55; pra, nga persona që kanë zotësinë për tëvepruar, dhe për rrjedhojë, shkaku sipas shkronjës “b” nuk do të kishte vlerë. Së fundmi, nësekemi parasysh frymën e Direktivës 2009/101/KE, që synon të kufizojë shkaqet përpavlefshmërinë e shoqërisë tregtare, analogjia e gjerë e shkaqeve të pavlefshmërisë duhetshmangur. Pyetja e fundit lidhur me këtë shkak do të ishte se çfarë ndodh nëse vetëm njërit ose mëshumë prej themeluesve, por jo gjithë themeluesve, i mungon zotësia për të vepruar? Kjopyetje, sidoqoftë, nuk lidhet me pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare, duke qenë se neni 3/1,shkronja “b”, kërkon qartë se të gjithë themeluesve duhet t’u mungojë zotësi për të vepruar.Prandaj, nëse një ose më shumë, por jo gjithë themeluesit, nuk kanë pasur zotësi për tëvepruar në kohën e themelimit, pavlefshmëria nuk prek personalitetin juridik të shoqërisëtregtare, por vetëm marrëdhënien kontraktore midis themeluesve që synojnë krijimin eshoqërisë tregtare (domethënë, që zakonisht përmbahen në atë që quhet akti i themelimit). Akti i themelimit është një veprim juridik midis themeluesve që synojnë të vendosinmarrëdhënie juridike midis tyre (pra, të japin kontributet përkatëse për kryerjen bashkërisht tënjë aktiviteti tregtar, me qëllim ndarjen bashkërisht të fitimeve). Si i tillë, akti i themelimitështë një marrëdhënie tipike bazuar në Kodin Civil midis palëve private, dhe kështu,rregullohet nga dispozitat e Kodit Civil. Krijimi i një subjekti juridik të veçantë me anë të tëcilit kryhet aktiviteti tregtar i përbashkët, dhe kushtet dhe afatet e funksionimit dheveprimtarisë së shoqërisë tregtare (pra, statuti i shoqërisë tregtare), është pasojë e kësajmarrëveshjeje të themeluesve. Kjo është arsyeja përse ligji për shoqëritë tregtare nuk51 Në bazë të Kodit Civil, zotësia juridike është zotësia për të pasur të drejta dhe detyrime, brenda kufijve të vendosur meligj. Neni 2 i Kodit Civil njeh zotësi juridike çdo fëmije që lind i gjallë, dhe madje ia jep zotësi juridike fëmijës së lindurgjallë që nga koha e konceptimit. Neni 320 i Kodit Civil i rezervon të drejta trashëgimie edhe fëmijës që nuk ka lindurende, por që është konceptuar përpara vdekjes së të ndjerit, me kusht që fëmija të ketë lindur i gjallë.52 Për subjektet juridike të huaja, personaliteti juridik rregullohet nga legjislacioni i huaj, në bazë të nenit 15 të ligjitnr.10428, datë 02.06.2011, “Për të drejtën private ndërkombëtare”.53 Në bazë të nenit 6 dhe në vijim të Kodit Civil, maturia për të kuptuar dhe për t’u kujdesur për punët e veta përbën njëkusht të përgjithshëm për zotësinë për të vepruar.54 Përjashtim mund të ishte rasti i subjektit që ka personalitet juridik, por që ka tagra të kufizuara në bazë të urdhrit tëgjykatës, sipas nenit 10, shkronja “dh”, të ligjit nr.9754, datë 14.6.2007, “Për përgjegjësinë penale të subjektevejuridike”. Por, këto janë raste të jashtëzakonshme që konfirmojnë rregullën se shkaku për pavlefshmërinë, sipasshkronjës “b” të nenit 3/1, nuk është i zbatueshëm, nëse themeluesit e shoqërisë tregtare janë subjekte të tjera juridike.55 Shih, për shembull, nenin 10, pika 1, të ligjit për shoqëritë tregtare dhe nenin 78, pika 1, të Kodit Civil. 33

rregullon aktin e themelimit, por vetëm shprehet për procesin e themelimit dhe për statutin eshoqërisë tregtare. Pavarësisht se, në bazë të ligjit për regjistrimin e biznesit56, klauzolat e aktit tëthemelimit dhe të statutit të shoqërisë tregtare mund të bashkohen në një dokument të vetëm,kjo mundësi është një çështje procedurale e lidhur me dokumentet e regjistrimit, dhe këto dyakte (pra statuti dhe akti i themelimit) mbeten gjithsesi të ndryshme në kuptimin juridik.Kështu, afatet dhe kushtet që rregullojnë marrëveshjen e themeluesve për të krijuar shoqërinëtregtare lidhen me aktin e themelimit, ndërsa dispozitat për organizimin dhe funksionimin eshoqërisë tregtare lidhen me Statutin. I pari rregullohet nga Kodi Civil, ndërsa i dyti nga ligjipër shoqëritë tregtare. Sa i takon vlefshmërisë së marrëveshjes së themeluesve, mungesa e zotësisë për tëvepruar e njërit prej themeluesve mund të jetë vetëm një prej të metave sipas Kodit Civil.Krahas mungesës së zotësisë për të vepruar, njëri prej themeluesve mund të jetë nxitur që tëinvestojë në shoqërinë tregtare nga veprimet mashtruese të themeluesve të tjerë, ose pëlqimi itij mund të shpallet i pavlefshëm sipas Kodit Civil57. Gjithë këto defekte të marrëveshjes sëthemeluesve janë të natyrës civile dhe, kështu, nuk cenojnë vlefshmërinë e shoqërisë tregtare,por kufizohen tek marrëdhëniet midis themeluesve, dhe prodhojnë pasoja vetëm mes tyre. Sipas nenit 111 të Kodit Civil, kur shkaku i pavlefshmërisë prek vetëm një pjesë tëveprimit juridik, ky mbetet i vlefshëm në pjesët e tjera të tij, përveç kur, sipas përmbajtjes sëveprimit juridik, këto pjesë të tjera paraqesin marrëdhënie të pandashme me pjesën epavlefshme të veprimit juridik. I njëjti parim duhet zbatuar për raste të të metave të veprimitjuridik midis themeluesve, ndërsa nuk duhet të preket vlefshmëria e shoqërisë tregtare, mepërjashtim të rasteve që parashikohen në nenin 3/1 të ligjit për shoqëritë tregtare. Sigurisht,nëse njëri prej themeluesve nuk ka pasur zotësi për të vepruar ose akti i themelimit ka pasur tëmeta të tjera, shoqëria tregtare do të ndikohet financiarisht nga pasojat e pavlefshmërisë mesthemeluesve, por ligji për shoqëritë tregtare parashikon masat dhe procedurat e duhura në rastse një ose më shumë prej themeluesve kërkojnë kthimin e investimit për shkak tëmarrëveshjes së pavlefshme të themeluesve58, dhe shoqëria tregtare do të mbetet e themeluarnë mënyrë të vlefshme. Shkaku i tretë i pavlefshmërisë së shoqërisë tregtare, që parashikon neni 3/1, lidhet mepaligjshmërinë e objektit. Objektin e ligjshëm të shoqërisë tregtare do ta diskutojmë nëmënyrë më të hollësishme në komentin për nenin 7.4. Shkronja “ç” e nenit 3/1 i referohet mungesës së disa të dhënave për shoqërinë tregtarenë Statutin e shoqërisë. Nevoja për sqarim mund të lindë lidhur me identifikimin e objektit tëshoqërisë tregtare. Duhet sqaruar se shkronja “ç” nuk kërkon që shoqëria tregtare të japë56 Neni 28 i ligjit për QKR-në (regjistrimin e biznesit) parashikon se shoqëritë tregtare regjistrohen “me depozitimin e ...Statutit të shoqërisë dhe aktit të themelimit, nëse këto janë përpiluar si dy dokumente të ndryshëm...”.57 Për shembull, dhuna, gabimi, nevoja e madhe, etj.58 Për shembull, tërheqja ose përjashtimi i ortakut ose pronarit nga shoqëria komandite dhe kolektive dhe shoqëria mepërgjegjësi të kufizuar, dhe anulimi i aksioneve për shoqëritë aksionare. 34

hollësi specifike për objektin e saj, por, në fakt, shkronja “ç” zbatohet për raste kur në Statutmungojnë dispozita lidhur me objektin. Kështu, regjistrimi i shoqërisë tregtare me klauzolëme objekt të përgjithshëm (domethënë, çfarëdo aktiviteti tregtar të ligjshëm), parashikuar nëligjin për regjistrimin e biznesit, vazhdon të jetë i vlefshëm sipas shkronjës “ç” të nenit 3/1 tëligjit për shoqëritë tregtare.5. Shkronja “d” e nenit 3/1 i referohet rastit kur shoqëritë tregtare me kapital të nënshkruarmë të ulët sesa shuma minimale që kërkon ligji për shoqëritë tregtare. Së pari, ky shkak nukvlen për shoqëritë kolektive dhe komandite, meqenëse ligji për shoqëritë tregtare nuk kërkonkapital minimal në lidhje me to. Gjithashtu, duke pasur parasysh se kapitali minimal përshoqëritë me përgjegjësi të kufizuar është simbolik59, ky shkak pavlefshmërie ka shumë pakrëndësi për këtë lloj shoqërie. Kështu që shkaku i pavlefshmërisë i shkronjës “d” të nenit 3/1ka rëndësi kryesisht për shoqëritë aksionare, për të cilat ligji për shoqëritë tregtare kërkon njëvlerë të konsiderueshme të kapitalit minimal60. Duhet sqaruar, gjithashtu, se në rastin kur ligjetë posaçme kërkojnë nivel më të lartë kapitali minimal për kryerjen e aktiviteteve tregtare tëveçanta të rregulluara (si për shembull aktiviteti bankar, apo i sigurimeve), krijimi i njëshoqërie me një nivel kapitali më të ulët sesa niveli minimal i kërkuar nga ligjet e posaçme tëfushës, nuk përbën pavlefshmëri sipas nenit 3/1 të ligjit për shoqëritë tregtare, dhe pasoja evetme në këto raste do të ishte pamundësia e shoqërisë për të ushtruar aktivitet në atë fushë tërregulluar.6. Shkaku i fundit për pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare, që parashikon neni 3/1, ështëgërma “dh”, kur kapitali i nënshkruar i shoqërisë aksionare nuk është parapaguar ngathemeluesit përkatës përpara regjistrimit në Qendrën Kombëtare të Biznesit. Duket qartë se kyshkak zbatohet vetëm për shoqëritë aksionare dhe dispozitat, në bazë të të cilave ky shkak përpavlefshmëri do të verifikohet, janë ato të nenit 113 e në vijim të ligjit për shoqëritë tregtare.7. Për sa i përket pasojave të pavlefshmërisë së themelimit të shoqërisë tregtare, siç u thamë sipër, kategorizimi i pavlefshmërisë, në absolute apo relative, ishte i parëndësishëm e nuksillte asnjë dallim praktik në pasoja. Ky trajtim ishte në përputhje me parashikimet eDirektivës 2009/101/KE. Gjatë seancave parlamentare, teksti i nenit 3/1 u amendua dhe tanipikat 3 dhe 4 përmbajnë dy dispozita të ndryshme për mundësinë e korrigjimit, si pasojë eshkaqeve absolute dhe relative të pavlefshmërisë. Teksti i miratuar i pikës 3, që ka të bëjë mepavlefshmërinë absolute, dhe i pikës 4, që ka të bëjë me pavlefshmërinë relative, duket seçojnë në konkluzionin se shkaqet absolute të pavlefshmërisë nuk mund të korrigjohen, nësepraktikisht ekziston mundësia e korrigjimit. Theksojmë se kjo ndarje pasojash nuk është nëpërputhje me kërkesat Direktivës 2009/101/KE. Nga lista e shkaqeve që rendit neni 3/1, pika 1, vetëm rasti që parashikohet në shkronjën“b” mund të çonte në pavlefshmëri absolute, nëse të gjithë themeluesit, në datën e themelimit,59 Tani, 100 lekë.60 Tani, 3.5 milion lekë. 35

kanë qenë nën moshën 14 vjeç. Shkaqet e tjera që parashikohen në nenin 3/1, pika 1, përfshirënëse themeluesit kanë qenë nën moshë ligjore (nën 18 vjeç, por mbi 14 vjeç), vështirë semund të gjykohen absolute. Edhe pse, në praktikë, mundësia që ky rast të ndodhë në praktikëështë tepër i vogël, duke pasur parasysh parimin e sigurisë juridike dhe mbrojtjes sëkreditorëve që parashikon 2009/101/KE, nuk shohim asnjë arsye përse një themelues nënmoshën 14 vjeç, i cili ka arritur, në një mënyrë apo në një tjetër, të regjistrojë shoqërinë, dhetë ushtrojë aktivitet, duke i shpëtuar padive të pavlefshmërisë deri në mbushjen e moshës sënevojshme, të mos ketë mundësinë të korrigjojë shkakun e pavlefshmërisë (pra, dukeratifikuar krijimin e shoqërisë tregtare), qoftë ky me natyrë absolute. Sidoqoftë, meqenëse nërrethana të veçanta gjykatat mund të gjykojnë se edhe shkaqe të tjera të pavlefshmërisë,parashikuar në nenin 3/1, pika 1, kanë natyrë absolute, nuk shohim asnjë arsye ligjore dhepraktike për të kundërshtuar, për gjithë rastet, mundësinë për të korrigjuar shkakun, nësemund të korrigjohet. Gjithashtu, amendimi i lartpërmendur, i cili është bërë në minutën e fundit ndaj tekstit tëpikës 3 dhe 4 të nenit 3/1 ka çuar në një referim të pasaktë. Teksti i miratuar i pikës 4, qëtrajton rastet e pavlefshmërisë relative, parashikon se pavlefshmëria mund të korrigjohet, nësemund të korrigjohet, “përpara vendimit gjyqësor që përmendet në pikën 3 të këtij neni, ...”.8. Konkluzioni se natyra e shkakut nuk ka lidhje me pavlefshmërinë e shoqërisë tregtare,dhe për rrjedhojë, me mundësinë për të korrigjuar pavlefshmërinë, nëse mund të korrigjohet,duhet të vlejë edhe për rastet e shkaqeve absolute, konfirmohet gjithashtu nga fakti se neni3/1, pika 6, parashikon të njëjtat pasoja për të dy rastet61. I njëjti konkluzion mbështetet edhenga fjalia e fundit e pikës 7 të nenit 3/1, ku parashikohet se: “në çdo rast, padia e lidhur mepavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë tregtare nuk mund të ngrihet pas publikimit tëkorrigjimit të rrethanës që shkakton pavlefshmërinë, sipas këtij neni, nëse kjo rrethanë mundtë korrigjohet”. Më së fundi, pika 7 parashikon një afat kohor trevjeçar për ngritjen e padisë përpavlefshmëri relative. Kjo periudhë dallon nga afati kohor i përgjithshëm për pavlefshmëritërelative që parashikon Kodi Civil (pesë vjet), duke qenë se përputhej me nenin e propozuarfillimisht për afatet kohore të përgjithshme trevjeçare për paditë që parashikon ligji përshoqëritë tregtare, që u hoq gjatë procesit legjislativ. Përfundimi i këtij afati kohor e korrigjonpavlefshmërinë relative. Gjithashtu, pika 7 parashikon se: “në çdo rast, padia e lidhur mepavlefshmërinë e themelimit të shoqërisë tregtare (shënim: përfshirë shkaqet absolute) nukmund të ngrihet pas publikimit të korrigjimit të rrethanës që shkakton pavlefshmërinë, sipaskëtij neni, nëse kjo rrethanë mund të korrigjohet”. Sikurse përmendet më lart, kjo konfirmonse edhe shkaqet absolute të pavlefshmërisë së shoqërisë tregtare ligjërisht do të mund tëkorrigjoheshin, nëse kjo do të ishte praktikisht e arritshme.61 Pavlefshmëria, qoftë absolute apo relative, çon në prishjen dhe likuidimin e shoqërisë, dhe nuk mund të përdoret ndajtë tretëve që veprojnë në mirëbesim, dhe nuk i çliron themeluesit nga detyrimi për të paguar kontributin e premtuar, tëpaktën deri në nivelin e angazhimeve të marra përsipër kundrejt kreditorëve. 36

Neni 4 Emrat e regjistruar dhe emërtimet tregtare 1. Tregtari dhe shoqëritë tregtare e ushtrojnë veprimtarinë e tyre nën emrin eregjistruar. Emri i tregtarit është emri i tij, sipas nenit 5 të Kodit Civil, i regjistruar nëpërputhje me nenin 30 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare tëRegjistrimit\". Emri i shoqërisë tregtare duhet të jetë në përputhje me parashikimet enenit 23 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\". 2. Tregtari dhe shoqëritë tregtare mund të përdorin dhe emërtime tregtare, si dheshenja të tjera dalluese të veprimtarisë dhe i regjistrojnë këto në përputhje me nenin 44pika 1 shkronja \"a\" të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare tëRegjistrimit\". 3. Emri i tregtarit ndiqet nga shtojca \"tregtar i regjistruar\" ose shkurtimipërkatës \"TR\". Emri i shoqërisë kolektive duhet të ndiqet nga shtojca \"shoqërikolektive\" ose shkurtimin \"SHK\". Emri i shoqërisë komandite duhet të ndiqet ngashtojca \"shoqëri komandite\" ose shkurtimin \"SHKM\". Emrat e shoqërive mepërgjegjësi të kufizuar dhe të shoqërive aksionare përmbajnë shkurtimet, të cilattregojnë se janë shoqëri me përgjegjësi të kufizuar \"SHPK\" ose shoqëri aksionare\"SHA\".Komente:1. Rregullat për emrat e regjistruar dhe emërtimet tregtare mund të gjenden si në ligjin përshoqëritë tregtare, ashtu dhe në ligjin për regjistrimin e biznesit. Është miratuar edhe aktinënligjor, domethënë, vendimi i Këshillit të Ministrave për rregullat mbi emrat dhe emërtimettregtare, që parashikohet nga neni 23, pika 3, i ligjit për regjistrimin e biznesit.62 Këto rregulladuhen shqyrtuar së bashku.2. Për sa u takon tregtarëve, neni 4, pika 1, i ligjit për shoqëritë tregtare lidhet me nenin 5të Kodit Civil, ndërsa pika 10 e VKM-së për emërtimet63 kërkon që “emri i regjistruar” të jetëemri dhe mbiemri vetjak i individit. Për sa i takon emrit të regjistruar të shoqërive tregtare,ligji për shoqëritë tregtare dhe dispozitat përkatëse të ligjit për regjistrimin e biznesit janë më“liberale”, pasi parashikojnë se: mund të përdoret çfarëdo emri mjaft që ai të jetë i62 Neni 23 i ligjit për regjistrimin e biznesit, “Rregullat e emërtimit”:1. Ndalohet regjistrimi në regjistrin tregtar i subjekteve me emra të njëjtë ose të ngjashëm, me emra në trajtën e shquarapo shkurtimet përkatëse të shteteve, qyteteve, krahinave gjeografike, organizatave ndërkombëtare, fetare oseinstitucioneve të pushtetit qendror apo vendor, pa shtesa dalluese ose me emra, që janë në kundërshtim me rendin emoralin publik apo me dispozitat urdhëruese të ligjit.2. Regjistrimi i emrit kryhet në bazë të parimit të përparësisë së paraqitjes së aplikimit.3. Këshilli i Ministrave, me propozimin e ministrit, miraton rregullat për emrat dhe emërtimet tregtare.63 Vendimi i Këshillit të Ministrave nr.537, datë 01.08.2007 “Për rregullat për emrat dhe emërtimet tregtare” 37

përshtatshëm për ta individualizuar biznesin dhe për ta dalluar atë nga të tjerët, dhe mjaft qëtë mos përmbajë ndonjë informacion që synon ose është i aftë të keqinformojë publikun (pika1, shkronja “ë”, i Vendimit të Këshillit të Ministrave “Për rregullat për emrat dhe emërtimettregtare”). Këtu përfshihet forma ligjore e subjektit, e cila duhet shtuar tek emri, e plotë ose si“shtojcë” (neni 23, pika 1, i ligjit për regjistrimin e biznesit).3. Tipari dallues (ose shenja dalluese) është i nevojshëm si për emrin e regjistruar, ashtudhe për emërtimet tregtare të subjektit. Emri tregtar mund të regjistrohet nëpërmjetregjistrimit vullnetar pranë QKB-së (neni 44, pika 1, i ligjit për regjistrimin e biznesit). Kyquhet “emërtim tregtar”, në dallim nga “emri” i regjistruar. Ndalohet regjistrimi ... me emra tënjëjtë ose të ngjashëm (që rezulton gjithashtu nga modifikimi i një emri ekzistues) (neni 23,pika 1, i ligjit për regjistrimin e biznesit, dhe pika 2 e VKM-së për emërtimet). Titullari iligjshëm i emrit të regjistruar mund ta lejojë pasardhësin të përdorë të njëjtin emër duke ishtuar një element dallues (pika 3, e VKM-së për emërtimet).4. Si për emrat e regjistruar, ashtu dhe për për emrat tregtarë, zbatohen një sërë kufizimesh.Për sa u takon emrave të regjistruar, neni 23, pika 1, i ligjit për regjistrimin e biznesit dheVKM-së për emërtimet, e ndalojnë regjistrimin e emrave në trajtën e shquar, apo shkurtime tëemrave të vendeve, qyteteve, rajoneve gjeografike, organizatave ndërkombëtare, organizatavefetare dhe institucioneve shtetërore dhe të qeverisjes vendore, pa shtuar një element mekarakter dallues. Po kështu, nuk lejohet regjistrimi i emrave që janë në kundërshtim me rendinpublik (“domethënë, emra që nxisin ose përkrahin urrejtjen racore, fetare, krahinore oseetnike, dhunën, emra që mund prishin ekuilibrin shoqëror, që garanton dhe mbron tërësinë e tëdrejtave dhe lirive themelore të njeriut, pavarësinë e shtetit dhe tërësinë e tij territoriale,drejtësinë shoqërore, rendin kushtetues, pluralizmin, identitetin kombëtar, trashëgiminëkombëtare, bashkëjetesën fetare dhe etnike, si edhe emra që bien në kundërshtim me rendinpublik, në çdo kuptim tjetër që mund t’i jepet këtij termi nga legjislacioni në fuqi”), që bien nëkundërshtim me moralin publik (“kuptuar si tërësia e vlerave morale dhe shoqërore të popullitshqiptar, të respektit ndaj dinjitetit njerëzor e familjes, emra me karakter fyes e të turpshëm, siedhe emra, që bien në kundërshtim me moralin publik, në çdo kuptim tjetër, që mund t’i jepetkëtij termi nga legjislacioni në fuqi”), dhe që bien në kundërshtim me dispozita urdhërueseligjore. VKM-ja parashikon të njëjtat kufizime për emërtimet tregtare. Natyra e përgjithshmee shumicës së këtyre kufizimeve i jep një liri të gjerë zgjedhjeje QKB-së dhe jurisprudencëspërkatëse për përcaktimin e kufizimeve të tyre.5. VKM-ja për emërtimet përcakton procedurat që ndiqen nga QKB-ja për vlerësimin eemrave dhe emërtimeve. Subjekti i prekur mund ta ankimojë vendimin e QKB-së në rrugëadministrative dhe, në rast dështimi, mund ta ankimojë në rrugë gjyqësore. Për më tepër, çdoperson i interesuar mund të hapë çështje gjyqësore kundër vendimit të QKB-së për shkelje tëkufizimeve ndaj emrave, që parashikohet nga VKM-ja për emërtimet.6. Emrat mund të përdoren në mënyrën si janë regjistruar dhe të mbrohen nga përdorimi ipadrejtë nga ana e të tjerëve. Në rast konflikti me ligjet për të drejtat e pronësisë intelektuale, 38

kanë përparësi këto të fundit. Ankesat përkatëse pranë gjykatave trajtohen nga pika 15 iVKM-së.7. E fundit për nga radha, por jo për nga rëndësia, nenet 24 dhe 25 të ligjit për regjistrimine biznesit, parashikojnë mundësinë e rezervimit të emrit pranë QKB-së dhe transferimit tëemrit të rezervuar të tretëve. Neni 5 Transferimi i emrave dhe i përgjegjësisë 1. Personi, të cilit i transferohet veprimtaria e një tregtari ose e një shoqërietregtare, mund të vijojë të përdorë emrin e regjistruar apo shenjat e tjera dalluese tëveprimtarisë, me ose pa një shtesë, që tregon ndërrimin e pronësisë, nëse titullari imëparshëm i veprimtarisë apo trashëgimtarët e tij e miratojnë këtë përdorim. 2. Nëse emri i regjistruar apo shenjat e tjera dalluese të veprimtarisë vijojnë tëpërdoren, titullari i ri i veprimtarisë trashëgon të gjitha detyrimet tregtare të titullarit tëmëparshëm. Marrëveshjet, që përcaktojnë ndryshe nga sa më sipër, nuk mund t'ikundrejtohen palëve të treta, edhe nëse janë bërë publike, me përjashtim të rastit kurtregtari ose shoqëria provon se i treti ka pasur dijeni për marrëveshjen, apo në bazë tërrethanave të qarta nuk mund të mos kishte pasur dijeni për të.Komente: Ligji për shoqëritë tregtare sqaron dhe kufizon përdorimin e “emërtimeve tregtare dheshenjave të tjera dalluese” me të cilat, zakonisht, lidhet “emri i mirë” i biznesit të blerë. Kurbëhet ndryshimi i pronësisë, emri i mirë ndjek parametrat e aktivitetit tregtar. Kjo dispozitëburon fillimisht nga paragrafi 25 i Kodit Tregtar gjerman. Pika 2 është pjesë e parimit përmbrojtjen e palëve të treta, që respektohet plotësisht nga ligji për shoqëritë tregtare. Në pjesënpër përfaqësimin ky parim do të analizohet më nga afër. Këtu, kuptimi i tij është se të tretëtmund të kenë besim në vijimësinë nga ana e pasardhësit të përgjegjësisë për detyrimet emëparshme, meqenëse (ende) mund të mos jenë në dijeni të faktit se, ndërsa vazhdon me tënjëjtin emërtim tregtar, biznesi i tregtarit ose i shoqërisë është shitur. TITULLI II THEMELIMI I SHOQËRISË TREGTAREKomente:1. Ligji për regjistrimin e biznesit dhe ligji për shoqëritë tregtare i kanë thjeshtuar nëmënyrë të konsiderueshme procedurat e themelimit të shoqërive. Ndërsa në ligjin emëparshëm nr.7632 “Për dispozitat që rregullojnë pjesën e parë të Kodit Tregtar”parashikohej përfshirja e noterit dhe, për rrjedhojë, themelimi i detyrueshëm hap pas hapi 39

(nenet nga 17 deri në 19), tani, sipas nenit 6, themeluesit e krijojnë shoqërinë në bazë të njëdokumenti themelimi, pra, “Statutit”, që brenda 30 ditësh nga themelimi, por jo më vonë nganisja e ushtrimit të aktivitetit (neni 22, pika 3, ligji për regjistrimin e biznesit) paraqitet nëQKB së bashku me formularin e plotësuar të kërkesës (nenet 27 dhe 28, pika 3, ligji përregjistrimin e biznesit). Mirëpo, ortakët e shoqërive kolektive ose komandite dhe pronarët eSHPK-ve, që mund të përfaqësohen nga administratorët e tyre, gjithashtu, mund tëregjistrohen dhe të fitojnë personalitet juridik duke dorëzuar formularin e kërkesës dhe dukedeklaruar se i përmbushin dispozitat ligjore në fuqi për organizimin dhe funksionimin e llojittë shoqërisë që regjistrohet. Në këtë rast, nuk kërkohet një statut i shkruar (apo akte normativetë themelimit) (neni 28, pika 4, i ligjit për regjistrimin e biznesit). Këtu vlen të theksohetdiçka: shumë dispozita të ligjit për shoqëritë tregtare janë dispozita “në model”, pra ortakët,pronarët apo aksionarët mund t’i ndryshojnë ato me anë të statutit të tyre. Pra, neni 28, pika 4,i ligjit për regjistrimin e biznesit iu referohet dispozitave në mungesë model. Krahas këtijdeklarimi të përgjithshëm, me akte nënligjore janë miratuar statute model. Këto statute modelmundësojnë themeluesit që të zgjedhin mes statuteve të ndryshëm, dhe t’i përdorin ato për tëpërcaktuar qartë lidhjen e tyre në vend që, thjesht, t’i referohen kuadrit të përgjithshëm ligjor.Kjo u ofron një lirshmëri të madhe biznesmenëve, pasi nuk mund të parashikohet numrishumë i madh i situatave në një biznes. Ligji për shoqëritë tregtare u hartua për të thjeshtuardispozitat ligjore, kështu që ai nuk mund të pasqyrojë gjithë nuancat e aktivitetit tregtar.Biznesmenët mund ta përmirësojnë klimën përkatëse të biznesit duke hartuar me kujdesStatutin ose duke përdorur si alternativë “statutin model”.Në këtë kuadër, Bachner, Schuster dhe Winner janë të një mendjeje lidhur me fleksibilitetin esistemit të rregullave model në ligjin për shoqëritë tregtare, por e keqkuptojnë hollësitë eligjit. Ata e kuptojnë se, nëse statuti ose dispozita të veçanta ndryshohen nga pronarët në sajëtë mundësisë për të përdorur dispozitat model, ato bëhen të detyrueshme për gjithë pronarëtdhe shoqërinë tregtare. Sidoqoftë, ata e kuptojnë gabim mënyrën se si organizohen dispozitatfleksibël. Duket se ata mendojnë se dispozitat e detyrueshme duhet të tregojnë se ato janëqartas të detyrueshme. Në fakt, ligji ndjek qëndrimin e kundërt. Kjo bëhet e ditur vetëm nësenë një dispozitë të caktuar ka fleksibilitet. Bachner, Schuster dhe Winner përdorin njëshembull: neni 91, pika 2, parashikon se pronarët, që sipas Statutit përfaqësojnë 5 për qind tëvotave ose një përqindje më të vogël, mund të kërkojnë hetim të posaçëm. Ata me të drejtë einterpretojnë këtë si një dispozitë që u lejon pronarëve ta rrisin përqindjen e votave, por jo tëulin numrin e votave. Por, ata argumentojnë se kjo është një dispozitë e detyrueshme, dhe përrrjedhojë, dispozita e ngjashme, neni 89, është gjithashtu e detyrueshme (kjo dispozitë ipërjashton pronarët nga Asambleja e Përgjithshme kur kjo merr vendim për performancën etyre, etj.). Në fakt, është shumë e qartë se kjo dispozitë është e detyrueshme. Neni 91, pika 2,është fleksibël, por, në të njëjtën kohë, i detyrueshëm. Fleksibiliteti është i kufizuar dhe kjoështë e qartë. Duket se ata mendojnë se dispozitat duhet të jenë të pakufizuara (pra, pronarëtmund të vendosin çfarë të duan) ose të detyrueshme, por, në fakt, ligji për shoqëritë tregtarepërmban më shumë hollësi dhe përfshin kufizim të fleksibilitetit në rrethana të caktuara. 40

2. Duhet thënë, gjithashtu, se ligji për regjistrimin e biznesit dhe ligji për shoqëritë tregtarenuk e shkelin nenin 10 të Direktivës së Parë për legjislacionin për shoqëritë tregtare. Për tëshmangur defektet në themelim qysh prej fillimi, neni 10, i përmendur më lart, parashikon qëakti i themelimit ose statuti duhet të noterizohet nëse Shteti Anëtar nuk parashikon lloje tëtjera kontrolli parandalues. Në rastin e Shqipërisë, duket se mjafton që QKB-ja të shqyrtojëaplikimet për regjistrim sipas nenit 54 të ligjit për regjistrimin e biznesit. Fakti që “QKB-januk mund të shqyrtojë saktësinë e të dhënave ose vërtetësinë e dokumenteve, që ibashkëlidhen aplikimit për regjistrim” nuk bie në kundërshtim me nenin 10 të Direktivës sëParë. Nëse efekti i regjistrimit tek të tretët është mbrojtja nga parregullsitë e themelimit dhekufizimi i autorizimit për të përfaqësuar shoqërinë (neni 21 i ligjit për regjistrimin e biznesitdhe neni 12 i ligjit për shoqëritë tregtare, më poshtë), nuk është nevoja për shqyrtim tëhollësishëm, as për kërkesën e bezdisshme për noterizimin e dokumenteve. Megjithatë, kjo,sigurisht, vlen për sa kohë që vetë sistemi i centralizuar i regjistrimit parashikon kontrollin evërtetësisë së aplikimeve dhe dokumenteve dhe një sistem efikas të publikimit tëinformacionit të shoqërisë. Kjo sigurohet me krijimin dhe funksionet e QKB-së (nenet 27 dhe54) dhe të Regjistrit të Titujve, parashikuar në nenin 126 të ligjit “Për titujt”, në rastin eshoqërive tregtare të regjistruara në bursë që ofrojnë letra me vlerë në treg.3. Ligji për shoqëritë tregtare nuk vendos asnjë kufizim për themelimin e shoqërive. Kjodo të thotë, për shembull, se një shoqëri kolektive a komandite mund të themelohet edhe ngapersona të tjerë juridikë, siç janë shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar me pronar të vetëm.Rezultati është se asnjë individ nuk mban përgjegjësi personale për borxhet e shoqërisë.Shoqëritë e prekura mbajnë përgjegjësi vetëm në masën e pasurive të tyre. Sigurisht, kjo vlenedhe kur bëhet fjalë për përgjegjësi ligjore personale të individëve, duke qenë se edhepërgjegjësia e tyre është në të vërtetë e kufizuar në masën e te pasurisë së tyre. Kështuqëmendojmë se konfirmimi i politikës së “moskufizimit të themelimit të shoqërive” është irëndësishëm. Për mendimin tonë, rreziku i abuzimit me themelimin e shoqërisë (për shembull,duke krijuar “piramida” të shoqërive me ortakë të vetëm, ndërvarësia e të cilave shpesh nukështë transparente për aktorët e tjerë të tregut) duket relativisht i parëndësishëm krahasuar meepërsinë e një sistemi ligjor për shoqëritë tregtare që është i rregulluar “pak, por mjaftueshëm”dhe i favorshëm për investitorët. Ligji për shoqëritë tregtare i pajis gjykatat me mjete tëmjaftueshme për të trajtuar forma të ndryshme të abuzimit (shih, për shembull, nenet nga 14deri në 16 për detyrimin e besnikërisë, nenet 98 dhe 163 për përgjegjësinë e administratorëve,nenet nga 205 deri në 212 për grupimin e shoqërive). Për më tepër, shpeshherë, përdorimi iformave të sipërpërmendura hibride të shoqërive në Shtetet e tjera Anëtare të BE-së ështëpërcaktuar nga legjislacioni i tatimeve. Me sa jemi në dijeni, në Shqipëri nuk ekzistojnë arsyetë tilla.64 E fundit për nga radha, por jo për nga rëndësia, duhet mbajtur parasysh64 Më përpara, shoqëritë kolektive dhe komandite në Gjermani tatoheshin si individë dhe, për rrjedhojë, më pak seSHPK-të apo SHA-të. 41

jurisprudenca e kohëve të fundit të GJED në lidhje me kufizimet e lirisë së vendosjes (shih,më poshtë, komentet për nenin 8).65 Neni 6 Statuti Statuti i shoqërisë tregtare përmban të dhënat e përcaktuara në nenet 32 deri në36 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"Për Qendrën Kombëtare të Regjistrimit\". Paragrafi i katërt i nenit 28 të ligjit të sipërpërmendur mbetet i zbatueshëm.Komente:1. Ligji për shoqëritë tregtare kërkon vetëm një dokument për themelimin dhekonstituimin e shoqërisë, “Statutin” e shkruar. Ky sistem i thjeshtë është rezultat nga përvojae keqe me ligjet e tjera në rajon, që kërkojnë aktin e themelimit dhe “akte normative”(Statutin). Dallimi i detyrueshëm, shpeshherë, ka çuar në një mbivendosje të panevojshme tëpërmbajtjes së këtyre dokumenteve. Dyfishimi i dokumenteve, që përmbajnë të paktënpjesërisht të njëjtat dispozita, mund të sjellë rrezikun e pështjellimit në rastin e bërjes sëdallimit midis të dy dokumenteve. Kjo është sidomos shqetësuese nëse të tretët duan tëinformohen për përmbajtjen e këtyre dokumenteve, për shembull, se kush ka të drejtë tapërfaqësojë shoqërinë. Në të vërtetë, ligji shqiptar nuk e përjashton mundësinë e krijimit të dya më shumë dokumenteve mjaft që ato, së bashku, të përmbajnë të gjitha të dhënat që kërkonneni 6 referuar dispozitave përkatëse të ligjit për regjistrimin e biznesit. Neni 28, pika 3, iligjit për për regjistrimin e biznesit kërkon që, nëse ekzistojnë dy a më shumë dokumente, atoduhen depozituar të gjitha për të përmbushur kërkesat e aplikimit. Kjo është veçanërisht erëndësishme për të dhënat e regjistruara mbi të cilat mund të mbështetet shoqëria kundrejt tëtretëve. Lidhur me këtë, rekomandohet që të lexohet neni 21 i ligjit për për regjistrimin ebiznesit, që është një prej dispozitave më të rëndësishme të këtij ligji, duke qenë se aitranspozon në ligjin shqiptar kërkesat e nenit 3 të Direktivës së Parë për Legjislacionin përShoqëritë Tregtare 68/151/KEE (ndryshuar me Direktivën 2009/101/KE, datë 16 shtator65 Deri tani, Direktivat e Legjislacionit të BE-së për Shoqëritë Tregtare kanë përmendur vetëm shoqëritë aksionare apoato me kuota. Shoqëritë kolektive apo komandite, përfshirë shoqëritë e thjeshta kuptuar sipas Kodit Civil, nuk kanë qenëobjekt i masave juridike evropiane. Shoqëritë me përgjegjësi të kufizuar të ortakëve dhe aksionarëve mbartin risqe tëveçanta dhe kanë ndikim më të madh në tregjet evropiane. Për këtë arsye, ato meritojnë një vëmendje të veçantë referuarharmonizimit dhe integrimit. Megjithatë, përjashtim bëjnë disa forma të caktuara hibride që përmenden në tekst. Mbi tëgjitha, bëhet fjalë për “shoqërinë komandite të posaçme” (‘GmbH & Co. KG’), formë e organizimit të biznesit kjo qëndeshet rëndom në Gjermani dhe në Luksemburg, ku ortaku i pakufizuar i shoqërisë komandite është një shoqëri privateme përgjegjësi të kufizuara. Kjo e fundit lidh një marrëveshje për shoqëri komandite me ortakë të kufizuar. Për pasojë,përgjegjësia a pakufizuar shmanget për gjithë shoqëritë në fjalë. Kjo formë shoqërie, që përpiqet të ndërthurë epërsitë etë dyja formave në fjalë, pranohet nga pikëpamja ligjore. Në shumë raste, sidoqoftë, gjykatat kanë zbatuar normat,përkatësisht, për SHPK-të ose SHA-të me qëllim menaxhuar strukturën e organizimit dhe të risqeve të këtyre hibrideve.Duke qenë se, shpeshherë, shoqëritë hibride janë përdorur për të krijuar grupime (piramidale) të shoqërive, meDirektivën 90/605/KEE ato iu nënshtruan regjimit evropian të Direktivës së Katërt dhe të Shtatë “Për kontabilitetin dhebilancin e konsoliduar”. 42

2009) për efektet e regjistrimit dhe publikimit të informacionit për shoqëritë (shih, gjithashtu,komentet në vijim për nenin 12 për përfaqësimin).2. Neni 6 nuk bën një renditje të kërkesave minimale të statutit, por u referohet neneve nga32 deri në 36 të ligjit për për regjistrimin e biznesit, duke i deklaruar këto të dhëna si një pjesëtë detyrueshme të Statutit për çdo formë shoqërie. Të dhënat bazë janë: emri, forma eshoqërisë, data e themelimit (data e miratimit të Statutit), të dhënat e identifikimit tëthemeluesve, selia, objekti (në qoftë se është i përcaktuar), kohëzgjatja (në qoftë se është epërcaktuar), të dhënat e identifikimit të personave përgjegjës për administrimin dhepërfaqësimin e shoqërisë në marrëdhënie me të tretët, kompetencat e përfaqësimit, si dheafatet e emërimit të tyre, specimenët e nënshkrimit (firmave) të personave, që përfaqësojnëshoqërinë përpara të tretëve. Neni 7 Objekti i ligjshëm Shoqëria tregtare mund të ushtrojë çdo veprimtari, e cila nuk ndalohet me ligj.Komente:1. Gjatë shqyrtimit të rregullave për objektin e shoqërisë tregtare, duhen mbajtur sërishparasysh lidhjet e ngushta midis ligjit për shoqëritë tregtare dhe ligjit për për regjistrimin ebiznesit. Neni 30, shkronja “c” dhe neni 31, pika 1, shkronja “b”, të ligjit për për regjistrimine biznesit nuk parashikojnë ndonjë kërkesë të detyrueshme për të përcaktuar një objekt aponjë listë objektesh. Është e vërtetë se rregullat evropiane e kërkojnë publikimin e objekteve tëshoqërisë tregtare në Statut (neni 2, shkronja “b”, Direktiva e Dytë për Legjislacionin përShoqëritë Tregtare 77/91/KEE). Por kjo ka kuptim vetëm kur një objekt i tillë ështëpërcaktuar nga themeluesit. Ajo që konfirmon neni 7 është se nuk ka asnjë kufizim përobjektin e shoqërisë tregtare me përjashtim të kërkesës për të qenë i ligjshëm. Po kështu, do tëishte një deklarim i pakuptimtë të ngulet këmbë në formula, si: “të përgjithshme” apo“veprimtari tregtare të përgjithshme”. Sigurisht, nëse themeluesit planifikojnë një aktivitet qëkërkon licencim nga institucionet shtetërore, në përputhje me legjislacionet e posaçme, kyobjekt duhet përcaktuar.66 Gjithashtu, edhe nëse objekti është i përcaktuar, të tretët janë tëmbrojtur nëse administratorët i kapërcejnë kompetencat e veta në këtë aspekt (neni 12, mëposhtë). Ky është një tjetër rast në të cilin është kufizuar “klauzola e objektit”. Pra, zgjidhja qëjep reforma e legjislacionit tregtar shqiptar mund të pranohet, dhe neni 7 duhet interpretuar:“çdo objekt/aktivitet i ligjshëm nëse është përcaktuar”. Ky thjeshtim kërkohet ngalegjislacioni i BE-së për shoqëritë tregtare, duke qenë se, ndërsa numri i Shteteve Anëtare të66 Shih nenin 59 të ligjit për regjistrimin e biznesit, që flet për rolin e shërbimit me një ndalesë të QKB-së për procesin eregjistrimit dhe licencimit. 43

BE-së u rrit, u shtuan edhe veprimtaritë tregtare ndërshtetërore, dhe shpeshherë, palët ishin tëpanjohura për njëra-tjetrën. Ishte e nevojshme që të krijohej një sistem që i mundëson të tretëttë kenë besim te kontrata pa i verifikuar gjithë dokumentet e themelimit të shoqërisë. Nësepala e tretë nuk është mashtruese, kontrata është e sigurt (shih nenet 7 dhe 12). Në këtë pikë, duhet shqyrtuar çështja e pavlefshmërisë së shoqërisë tregtare nëseobjekti i saj është i paligjshëm (dhe kërkesat e tjera për Statutin ose themelimin). Sikurse u thanë komentin për nenin e ri 3/1, synimi i Direktivës së Parë, siç thuhet në nenin 11 të saj, ishtegjetja e një mënyrë për të parashikuar një listë shteruese të shkaqeve të pavlefshmërisë – mestyre edhe objekti i paligjshëm i parashikuar në Statut. Ky shkak për pavlefshmëri ështëpërfshirë në nenin e ri 3/1, pika 1, shkronja “c”, të ligjit për shoqëritë tregtare. Fillimisht, në vitin 2008, ligji për shoqëritë tregtare nuk parashikonte asnjë rast tëpavlefshmërisë. Ideja ishte të thjeshtohej ligji dhe të harmonizoheshin “formulimet dhefryma” e nenit 11 të Direktivës së Parë. GJED i interpreton rastet e kufizuara tëpavlefshmërisë të nenit 11 të Direktivës së Parë në mënyrë shumë të kufizuar, duke qenë segjykata e kuptonte se qëllimi i dispozitave të nenit 11 ishte rritja e sigurisë së kontratave midisshoqërive dhe të tretëve. Kjo ka qenë veçanërisht e rëndësishme me zgjerimin e BE-së ku janëpranuar një numër më i madh shoqërish tregtare, duke e bërë më të pamundur shqyrtimin e tëgjitha dokumenteve themeluese të shoqërive tregtare. Disa çështje gjyqësore përpavlefshmërinë janë ngritur shumë vite pas themelimit dhe për disa vjet kanë trazuarndjeshëm marrëdhëniet ligjore. GJED vendosi se “paligjshmëria e objektit të shoqërisë”67 i referohet vetëm objektit tëparashikuar me Statut. Kështu, bazuar në nenin 3/1 të ligjit për shoqëritë tregtare një shoqërinuk mund të deklarohet e pavlefshme vetëm, sepse, de facto, kryen aktivitete të paligjshme.68Në një rast të tillë, shoqëria mund të likuidohet me urdhër gjykate bazuar në ligjin nr.9754,datë 14.06.2007, “Për përgjegjësinë penale të personave juridikë”. Neni 8 Zyra qendrore 1. Nëse nuk parashikohet ndryshe në statut, zyra qendrore e shoqërisë tregtareështë vendi, ku zhvillohet pjesa kryesore e veprimtarisë së saj tregtare. 2. Nëse zyra qendrore ndodhet në territorin e Republikës së Shqipërisë, shoqëritëtregtare u nënshtrohen dispozitave të këtij ligji.Komente:1. Së bashku me emrin e regjistruar ose emrin tregtar, një element tjetër që eindividualizon shoqërinë tregtare është zyra qendrore. Neni 8, pika 1, është një dispozitë67 Neni 11, nënpika 2, shkronja “b”, i Direktivës së Parë, riformuluar në nenin 12, shkronja “b”, nënpika ii, të Direktivës2009/101.68 Shih çështjen gjyqësore 106/89, “Marleasing”. 44

model, duke qenë se në të pranohet që vendndodhja e zyrës qendrore mund të ndryshohet meStatut. Për më tepër, “vendet e tjera të ushtrimit të veprimtarisë, të ndryshme nga selia” – qëështë zyra qendrore (neni 8) ose “selia” (pika 1, shkronja “d”, e nenit 32 të ligjit përregjistrimin e biznesit), duhet të regjistrohen në përputhje me nenin 43, pika 3, shkronja “d”.2. Neni 8, pika 2, e zbaton ligjin për shoqëritë tregtare për shoqërinë tregtare zyra qendroree së cilës është në Shqipëri. Por, cili ligj gjen zbatim, nëse një shoqëri tregtare është eregjistruar në Shqipëri dhe gjithë biznesin e vet e kryen jashtë vendit? A duhet prishur dhelikuiduar kjo shoqëri tregtare? Dhe, kur shoqëria tregtare, e themeluar në përputhje melegjislacionin e huaj, dëshiron ta transferojë zyrën e saj qendrore në Shqipëri, a ka ajodetyrimin që të përmbushë kërkesat e dispozitave shqiptare për themelimin? Në këtë kuadër, duhet marrë në konsideratë se neni 50, pika 1 dhe 3, i MSA-sëpërcakton që Shqipëria dhe BE-ja të mundësojnë ngritjen dhe ushtrimin e aktivitetit tëshoqërive tregtare, filialeve, degëve dhe personave fizikë përkatës nga të dyja palët. Pika 2 etë njëjtës dispozitë shprehet se nuk mund të bëhet diskriminim ndaj shoqërive tregtare ngaBE-ja në Shqipëri (dhe as ndaj shoqërive tregtare shqiptare në BE). Neni 56 parashikon disapërjashtime nga këto norma. Ndërkohë që MSA krijon kushtet më të favorshme për vendosjen e shoqërive tregtare nëBE dhe Shqipëri, dispozitat e TFBE-së për lirinë e vendosjes midis Shteteve Anëtare janë mëtë gjera. Ligjet shqiptare do të zbatohen për të gjitha dispozitat për lirinë e vendosjes në BE.Ndalohet çdo kufizim i aksesit, jo vetëm diskriminimi.69 Në praktikë, përjashtime mund tëaplikohen vetëm për ushtrimin e aktivitetit të shoqërisë tregtare të huaj të vendosur, nëse përshoqëritë tregtare kombëtare aplikohen të njëjtat norma dhe mjaft që ato të mos jenëdiskriminuese. Në thelb të çështjes qëndron liria rregullatore dhe fusha e veprimit të ligjevepër shoqëritë tregtare të Shteteve Anëtare. Debati në BE për këtë çështje është i rëndësishëmpër Shqipërinë, pasi nga ai do të përcaktohet nëse standardi bazë i aplikuar nga ligji shqiptarpër shoqëritë e huaja tregtare, që ushtrojnë aktivitet në territorin e saj, do të jetë në përputhjeme anëtarësimin e ardhshëm në BE. Raste të tilla, ku ndër faktet e një çështjeje gjyqësore përfshihet një element i huaj, qëgjykohet “i rëndësishëm” nga një gjykatë vendase, zgjidhen sipas normave vendase për“konfliktin e ligjeve” ose për “të drejtën private ndërkombëtare”.70 Sa i takon ligjit përshoqëritë tregtare, rregullat për konfliktin mbështeten në dy filozofi bazë kundërshtuese qëburojnë nga teoria kontraktualiste dhe koncesionare e lartpërmendur.71 Qasja e “regjistrimit” ose “themelimit si personalitet juridik” e konsideron shoqërinëtregtare si të themeluar tërësisht në kuadër të ligjit kombëtar, nëse shoqëria e ka zyrën eregjistruar në atë shtet. Nuk ka rëndësi se ku ndodhen administrata qendrore dhe aktivitetiaktual i shoqërisë tregtare. Shoqëria tregtare mund të vendosë lirisht se ku dëshiron të69 Krahaso tekstin e nenit 49, pika 1, të TFBE-së (ish-neni 43 TKE).70 Ligji nr.10428/2011 “Për të drejtën private ndërkombëtare”.71 Shih, më lart, Kreun B.I.; për hollësi, M. Habersack, “Ligji evropian për shoqëritë tregtare” (Beck: Mynich, botim itretë, 2006), f. 8–17; J. Dine, M. Blecher dhe M. Koutsis, poshtëshënimi 12, f. 67–105. 45

regjistrohet, ndërsa aktivitetin mund ta kryejë gjetkë. Në këtë rast, shpeshherë, mendohet seshoqëria zgjedh vendin që ka regjimin rregullator më pak të shtrënguar.72 Nga ana tjetër, doktrina e “selisë reale” e njeh shoqërinë tregtare vetëm nëse ajo ka njëlidhje të qenësishme me sistemin ligjor në bazë të të cilit e ushtron aktivitetin. Kjo do të thotëse një shoqëri tregtare nuk konsiderohet si e konstituar tërësisht në një shtet, nëse zyrën eregjistruar dhe administratën qendrore nuk i ka në të njëjtin juridiksion. Nëse një shoqëritregtare e tillë e veçon zyrën e regjistruar nga vendi ku ndodhet administrata qendrore,doktrina e “selisë reale” konsideron se shoqëria tregtare e humbet shtetësinë e vendit tëorigjinës, ndërsa vendi i ri nuk e njeh atë derisa të jetë konstituar nga e para në përputhje meligjet vendase, në mënyrë që të ketë një zyrë të regjistruar lokale. Si gjithë ligjet e tjera tëvendeve të rajonit, ligji shqiptar për shoqëritë tregtare i përmbahet doktrinës së “selisë reale”.Gjatë procesit të hartimit dhe konsultimeve për ligjin në periudhën 2006-2008, vetëm pak zërau shprehën për “qasjen e regjistrimit”. Shumica dërmuese e profesionistëve që morën pjesë nëkëto procese konfirmuan aplikimin e doktrinës së “selisë reale”. Çështja shtrohet nëse kjoqasje është e pranueshme nga kënd vështrimi i harmonizimit me legjislacionin e BE-së, dukeqenë se ajo mund të bjerë në kundërshtim me “lirinë e vendosjes”. Këto dy koncepte, në të vërtetë, mund çojnë në një përplasje midis dy strategjiverregullatore. Nga njëra anë, qëndrojnë parimet e lirisë së vendosjes të biznesit dhe mos-diskriminimit mbi baza kombësie, që janë gjithashtu edhe dy shtyllat bazë të Tregut tëBrendshëm të BE-së.73 Në anën tjetër, qëndron e drejta e shtetit, ku shoqëria tregtare kryenfaktikisht veprimtarinë, për ta rregulluar dhe kontrolluar këtë veprimtari dhe, mbi të gjitha,t'ia nënshtrojë atë tatimeve kombëtare. Nuk është bërë ende i mundur pajtimi i këtyre dypikëpamjeve. Në katër vendime të rëndësishme74, GJED ka ndjekur një qasje pragmatiste.GJED njeh, nga njëra anë, shkaqet që përshkruan doktrina e “selisë reale”, pra, të drejtën eshtetit për të mbrojtur interesat e kreditorëve, aksionarëve të pakicës, punonjësve, apotatimeve si “arsye të detyrueshme për të mirën e përgjithshme”, që mund të legjitimojnëkufizimin e lirisë së themelimit pa u konsideruar si diskriminuese. Nga ana tjetër, sidoqoftë,mosnjohja e personalitetit juridik të një shoqërie tregtare, si e tillë, është një kufizim i lirisë sëvendosjes, që nuk mund të legjitimohet me anë të “arsyeve të detyrueshme për të mirën epërgjithshme”, siç rezulton, de facto, kur mohohet plotësisht e drejta e vendosjes. Kjo do të thotë se doktrina e “selisë reale”, që është ligji në fuqi në Shqipëri, në thelb,pranohet nga GJED. Megjithatë, asnjë shtet nuk mund të zbatojë lirisht të gjithë ligjin e tij përshoqëritë tregtare pa kufizime që burojnë nga liria e themelimit. Aplikimi i mekanizmavembrojtës nuk mund të përjashtojë asnjëherë lirinë e themelimit, si të tillë. Për rrjedhojë,Shqipëria mund ta aplikojë doktrinën e “selisë reale”, duke i kuptuar kufizimet e kësaj72 Ky është quajtur “efekti Delauer” (Delaware-effect) për shkak të kërkesave relativisht të lirshme të shtetit Delauer tëSHBA-së përsa i takon themelimit. Krahaso C. Villiers, “European Company Law - Towards Democracy?”(“Legjislacioni evropian për shoqëritë tregtare – drejt demokracisë?”) (Dartmouth, 1998), f. 17.73 Shih nenin 49 të TFBE (ish-neni 43 i TKE).74 Çështja gjyqësore 212/97, “Centros”; Çështja gjyqësore 208/00, “Überseering”; Çështja gjyqësore 167/01, “InspireAct”; Çështja gjyqësore 411/03, “Sevic”. 46

doktrine në bazë të “frymës” së nenit 54 të TFBE-së (ish-neni 48 i TKE). Kjo do të thotë që,në Shqipëri, shoqëritë tregtare të huaja duhen njohur, nëse janë themeluar ligjërisht jashtësaj dhe nëse vazhdon lidhja e qenësishme me shtetin ku janë themeluar. Në këtë aspekt, GJEDparashikon regjistrimin e shoqërisë së huaj në vendin pritës si degë75, ndërkohë që ajovazhdon të mbetet e regjistruar në vendin e saj origjinës. Pas regjistrimit të saj si degë,shoqëria tregtare e huaj mund të lidhë kontrata në Shqipëri, t’u drejtohet gjykatave dhe tëkrijojë filiale dhe degë. Njëri prej efekteve të jurisprudencës së GJED-së është se një Shtet Anëtar duhet t’ilejojë shoqëritë tregtare me strukturë më elastike, të themeluara në një tjetër Shtet Anëtar, qëtë ushtrojnë aktivitet lirisht në territorin e tij, pavarësisht sa kufizues është modeli i atij Shtetipër shoqëritë tregtare. Kjo mund të sjellë si rezultat një situatë, ku shoqëritë e themeluara nëpërputhje me normat më të shtrënguara të një Shteti Anëtar mund të jenë më të pakta nënumër sesa shoqëritë e themeluara sipas rregullave më të lirshme të një tjetër Shteti Anëtar.Për shembull, në Gjermani tani operojnë mbi 40 mijë shoqëri angleze me përgjegjësi tëkufizuara. Me fjalë të tjera, mundësia për të zgjedhur modele të ndryshme shoqërish tregtaretë Shteteve të tjera Anëtare krijon trysni konkurruese legjislative mes Shteteve Anëtare. Kjosituatë ka qenë një nga arsyet pse u ulën ndjeshëm kërkesat formale ligjore për SHPK-të nëligjin për shoqëritë tregtare dhe pse u stimuluan ndjeshëm investimet e huaja. Do t’i kthehemipërsëri këtij aspekti kur të flasim për dispozitat për SHPK-të. Trysnia në të dy sistemet mundtë lehtësohet nëse shoqëritë tregtare përdorin Direktivën e BE-së për Bashkimet Ndërkufitaretë Shoqërive, që zbatohet në Shqipëri tani, por kjo nuk do të ishte përgjigjja e plotë ndaj kësajdileme. Sidoqoftë, në vitin 2011, Kuvendi i Shqipërisë miratoi ligjin nr.10428 “Për të drejtënprivate ndërkombëtare”, që zbaton Rregulloret e BE-së Nr. 593/2008 “Për ligjin e zbatueshëmpër detyrimet kontraktore” (Roma I) dhe Nr. 864/2007 “Për ligjin e zbatueshëm për detyrimetjashtëkontraktore” (Roma II). Sipas këtij ligji (neni 15), personat juridikë rregullohen nga ligjii vendit, në të cilin janë regjistruar. Në veçanti, me ligjin rregullator të personit juridikpërcaktohet: a) natyra juridike; b) themelimi, transformimi dhe mbarimi; c) zotësia juridike dhe ajo për të vepruar; ç) emri i personit juridik; d) struktura, kompetencat dhe mënyra e funksionimit të organeve drejtuese të personit juridik; dh) përfaqësimi i personit juridik; e) mënyra dhe forma si fitohet apo humbet anëtarësia apo e drejta për të qenë ortak, si dhe të drejtat që burojnë nga anëtarësia apo të qenit ortak;75 Shih çështjen gjyqësore 212/97, “Centros”. 47

ë) përgjegjësia e personit juridik, e drejtuesve dhe e anëtarëve të tij për detyrimet ndaj të tretëve; f) pasojat e shkeljes së ligjit apo të aktit të themelimit. Bazuar në këtë (dhe duke pasur parasysh se ligji nr.10428 është miratuar pas ligjit përshoqëritë tregtare), duhet nxjerrë përfundimi se Kuvendi ka ndryshuar qëndrimin duke kaluarnga doktrina e “selisë reale” tek qasja e “vendit të themelimit”. Pra, një shoqëri, që ështëthemeluar sipas ligjit të një vendi të huaj, por që e ka vendin faktik të administrimit nëShqipëri (pra, përmes një dege), vijon të zbatojë dispozitat e ligjit për shoqëritë tregtare tëvendit të origjinës, por me kusht që ende të jetë objekt i rregullave të ligjit për shoqëritëtregtare lidhur me degët. Neni 9 Degët dhe zyrat e përfaqësimit 1. Personat përgjegjës për administrimin e shoqërisë mund të vendosin hapjen edegëve dhe/ose të zyrave të përfaqësimit të shoqërisë. 2. Degët janë vende të ushtrimit të veprimtarisë tregtare dhe kanë të njëjtinpersonalitet juridik me shoqërinë. Ato veprojnë në mënyrë të qëndrueshme,organizohen dhe administrohen më vete dhe ushtrojnë veprimtari me palë të treta, nëemër të shoqërisë. 3. Zyrat e përfaqësimit janë vende të veprimtarisë tregtare të shoqërisë dhe kanëtë njëjtin personalitet juridik me shoqërinë. Zyrat e përfaqësimit nuk kanë si qëllimkrijimin e të ardhurave, por nxitjen e veprimtarisë së shoqërisë. Këto zyra mund tëlidhin marrëveshje në emër e për llogari të saj. 4. Nëse degët dhe zyrat e përfaqësimit të shoqërive shqiptare krijojnë faqeinterneti, ato duhet të publikojnë numrin unik të identifikimit të shoqërisë në këtë faqeinterneti. 5. Degët dhe zyrat e përfaqësimit të shoqërive të huaja regjistrohen sipaskërkesave të neneve 26 pika 4, 28 pika 5 dhe 37 të ligjit nr.9723, datë 3.5.2007 \"PërQendrën Kombëtare të Regjistrimit\". 6. Dega vepron nën emrin e regjistruar të shoqërisë tregtare, si dhe nën emrin esaj.Komente:1. Ligji për regjistrimin e biznesit parashikon rregullat për regjistrimin e degëve (dhe tëzyrave të përfaqësimit) sipas Direktivës së Njëmbëdhjetë 89/666/KEE “Për regjistrimin edegëve”. Neni 9 parashikon përkufizime të termave “degë” dhe “zyrë përfaqësimi” (ose“agjenci”). Në fakt, përkufizimi i degës, i nenit 9, bazohet në nenin 49 të MSA-së. Këtu bëhetnjë dallim i qartë midis degëve dhe zyrave të përfaqësimit kundrejt “filialeve”, që, në 48

përputhje me nenin 207 e në vijim, janë shoqëri të pavarura nga pikëpamja ligjore, tëkontrolluara nga një “shoqëri mëmë”.2. Ligji për regjistrimin e biznesit përmend vetëm degët e shoqërive të huaja. Nuk merrennë konsideratë degët e shoqërive shqiptare, sepse, gjithsesi, ato nuk janë të pavarura ngapikëpamja ligjore dhe të dhënat e shoqërisë regjistrohen në QKB, sidoqoftë. E fundit për ngaradha por jo për nga rëndësia, QKB-ja funksionon me sportelet e veta të shërbimit në mbarëvendin, gjë që do të thotë se këto të dhëna janë të mundshme për t’u parë në mbarë vendin(neni 5 i ligjit për regjistrimin e biznesit). Është me interes të theksohet se asnjë dispozitë për degët (për biznesmenët e huaj) nuku referohet degëve që hap një tregtar. Nuk ka asnjë arsye pse një tregtar (i huaj) të mos epërhapë organizimin e tij të biznesit në gjithë vendin. Siç e tregon komenti për nenin 2, këtatregtarë mund të luajnë një rol të rëndësishëm në treg. Nuk ekziston asnjë dispozitë edetyrueshme që ata të shndërrohen në shoqëri tregtare duke u nisur nga një vëllim i caktuar iaktivitetit tregtar. Pra, duhet marrë në konsideratë mundësia e krijimit të degëve (të huaja) qëkrijojnë tregtarët. Në këtë aspekt, rekomandohet që të zbatohen rregullat e regjistrimit nëQKB, që jep neni 9, pika 5 dhe që për një tregtar të huaj kërkojnë gjithë të dhënat, mepërjashtim të të dhënave që janë parashikuar posaçërisht për shoqëritë tregtare.763. Regjistrimi i degëve të shoqërive të huaja është një aspekt i rëndësishëm i mjedisit tëbiznesit të një vendi, sidomos për sa i takon jurisprudencës së GJED-së, që përmendet tekomentet për nenin më lart. Duke qenë se dega, që nuk ka personalitet juridik më vete, inënshtrohet ligjit të vendit ku ka selinë shoqëria, krijimi i degëve nga shoqëritë e huaja do tëthotë importim i ligjeve të huaja për shoqëritë tregtare. Kjo është me rëndësi, para sëgjithash, për kreditorët, sepse, duke qenë se nuk mund të ngrenë padi ndaj një shoqërie tëthemeluar në bazë të ligjit vendas për shoqëritë, siç do të ishte rasti i një filiali, ata duhet tëngrenë padi ndaj një shoqërie të huaj. Megjithatë, duhet theksuar se kjo vlen vetëm përngritjen e padisë, sepse ligji që rregullon transaksionet është ligji i përcaktuar nga gjykatakompetente si “ligji i duhur për kontratën”. Pra, nëse një gjykate angleze do t’i duhej tëgjykonte një padi midis një kreditori shqiptar dhe një shoqërie angleze, asaj do t’i duhej që tëpërcaktonte nëse detyrimet reale do të rregulloheshin me ligjin anglez apo me ligjin shqiptar.Kjo vlen edhe nëse padia do të gjykohej nga një gjykatë shqiptare. Kreditori ka nevojë përakses të shpejtë ndaj informacionit për degën dhe shoqërinë e saj. Në të vërtetë, regjistrimi idegëve nënkupton thjesht publikim të fakteve; degët nuk fitojnë personalitet juridik. Degëtkrijohen thjesht duke hapur dyqanet ose zyrat e tyre. Regjistrimi i degës, para së gjithash,krijon lidhjen juridike me shoqërinë “kryesore” si personi juridik dhe cakton përgjegjësitë76 Lidhur me tregtarët dhe shoqëritë tregtare të Shteteve Anëtare të BE-së, shih, gjithashtu, Kreun e MSA-së për “lirinë evendosjes”, nenet nga 49 deri në 56. Neni 49, shkronja “d”, i MSA-së parashikon se “vendosje” do të thotë:“(i) për sa u përket shtetasve, e drejta për të ushtruar veprimtari ekonomike si persona të vetëpunësuar dhe për të krijuarsipërmarrje, në shoqëri të caktuara, të cilat faktikisht kontrollohen prej tyre.(ii) për sa u përket shoqërive komunitare dhe shqiptare, e drejta për të ushtruar veprimtari ekonomike duke ngritur filialedhe degë, përkatësisht, në Shqipëri ose në Bashkimin Evropian. 49