Байтақ елдің Балпығы

БАЛПЫКБАБА АКЫНДАР ж у р е п н д е Жалпы акын, жырау деген юмдер? Акын - поэзиялык туындыларды (елеи- жыр, дастандар, позма) ез ойынан ауызша немесе жазбаша шыгаратын енер иесК Халыктыц сез енершде ертеден калыптаскан дэстур бойынша шынайы акындар еленд1 табан астында суырып салып айткан. Акын деген сездщ магынасы ете кек, ол турл1 кезецде эркилы дарын иелерш камтиды. Жырау - ез жанынан жыр шыгарып айтатын халык поэзиясыньщ e K in i. Жырау тулгасынын тарихы теренде жатыр, сеуегейл1к, батагейиллж, табигат кубылыстарына, баска да жагдайларга болжам жасап, абыз мшдетш аткару кене деу!р жырауларына тэн касиет. Жыраулык мектептщ туп H e ri3 iH абыздар калаган. Акын да, жырау да тек елен немесе жыр шыгарып койган жок, жаугершшш заманда колына найза устап, атка конып жауга аттанса, 6 ip i кол бастаган батырларга c e p iK болып, жасактарды рухтандырып отырган. Bipi хан касында K e n e c m ic i болып, акыл-кенес 6 e p in абыздык децгейге дейш кетертген. Акындар мен жыраулар туралы деректер М. Кашкаридщ «Диуани-лугат-ат T y p iK » ецбепнде кездеседк Ce3iMi3 дейекл болу уилн Букар жырау Калкаманулыньщ гумырына кез салайык. Букар жырау женшде сакталган шагын мел1меттерге Караганда ол аргын руыньщ кабыргалы билержщ 6ipi болган. © M ip iH in 6ipa3 шагын хан сарайыньщ, ягни Абылайдьщ манында 6 T K i3 in , ел баскару ic iH e белсене катыскан. Сондыктан карт жырау eMip кубылысы мен дуние зандылыктарын, элеуметлк жагдай мен адам герш тю л когам тургысынан TyciHin жырлайды. Букар жырау мураларыньщ iiuiHfle ез заманын, сол кездеп кейб1р тарихи шындыктарды бейнелейтт толгау-жырлар мен шешендш, накыл сездер аз емес. Жырау болгандыктан да Букар кебжесе толгау турж пайдаланады, оный шыгармаларында философиялык ойлар туйетж шешен ернектер, айшыкты сездер, e T K ip афоризмдер жи1 ушырасады. ©лецдержщ баршасы дерл1к e p K iH уйкаспен жел-сепз буынды жыр туржде орындалган. Айбыны Алатаудай Абылайдан именбей е д т больщыз, ертеип урпак камын ойланыз деп ой тастап, былай дейдк Айналасын жер туткан Айды батпас демещз. Айнала iiuce таусылмас Кел суалмас деме^з. Курсагы кушак байлардан Дэулет таймас демеи1з. Жарлыны жарлы деме^з: Жарлы байга тен келт, Жайлауга жарыса кешпес деме^з. Жалгызды жалгыз демекиз: Жалгыз кепке тецелт, Sip жапанда согысып, Кепн алмас деме^з. 201

Куландар ойнар ку такыр Курай 6iT n e c демец!з. Курай 6 iT n e c куба жон Кулан жортпас деме^з. Курсагы жуан боз бие Кулын салмас демеьиз. Кулык туган кулаша Курсактанбас деме^з. Ку таякты кедейге Даулет 6iTnec деме^з. Исатай Тайманов кетертю нд е Исатайдьщ жан cepiri акын Махамбет бтемюулы жас кезшен хан сарайындагы эдтетаздм ке карсы болып, хальщтьщ ауыр муны мен турмысын жан журепмен тусше отырып Исатай тобына косылады. Акынныц кеп елендер1 Исатайга арналады. Тецвдей терец акылдым, Теб1ренбес ауыр м1незд1м, Айгайласа белд1к байланган, Астана журтын айналган, Атына турман болсам деп, Журтына курбан болсам деп, Адырнасын ала епздей меьфеткен, Аткан ofbi Едт-Ж айык тек еткен, Атканын кардай бораткан, Кек шыбыгын канды ауыздай жалаткан, Арыстан ед1-ау Исатай, Бул фэнидщ жузшде, Арыстан одан KiM еткен?

Махамбет жырларыныи басты epeK iuiniK T epi - жалындап турган отты кызуында, аскакарман аялаган рухында, болашакка деген сежмжде. 0лецдер1 бойыца ж1гер 6 e p in , жаныиа кайрат, журегще елщ-жерщ туралы сэулел1 махабат жылуын куйып, б т к арман. 6 n iK максат ушж eMip суруге, халык улы болуга ундейдк Махамбет жалынды жырларымен сарбаздардьщ бойына едшдж ушж курес рухын себе бтдк НесебептенАбылайдьщкасынанБукаржырау, Исатайдынкасынан Махамбет табылады ? Ce6e6i, олар мэцплнс елд1 ансаган арманы аскак, максаты 6ip, рухы мыктылар. Ескелдк Балпык билер мен Кабан жыраудын да арасындагы ажырамас 6 ip n iK тэуелаз мвнгиж ел болу жолындагы азаттык ушж куресте елж-жерж коргауга, 6 ip n iK T i, урпак сабактастыгын сактауга непзделген. Ескелд'|, Балпык билер курмет тутцан Кабан акынды (Кабылиса) кад1р туткан халайык «Акын ата», «Абыз ата», «Кабылиса жырау» деп те атаган. Ал оньщ e n i Мырзаны «Акын елЬ> деп курметтеген. «Ырыс алды ынтымак» деген елецжде лрщде сыйлас, ашуды акылга жецпз, есек-вт1р1ктен аулак бол, арамдардан аулак жур, душпаньща катты болсан кектейсщ дейдг 0лгенше кор болмайды, Азаматтар ниел ак. Оларга уй1р болады, Саркылмайтын дэулет, бак. ©лмейтугын пенде жок. Жан аманат, ойлап бак. Ырылдаспа TipiH fle, Ырыс алды - ынтымак.

Ашуды акыл-казыкка Апарып матап байландар. Ашуды женсе акылын. Kecipfli теп ойрандар. Тату болса агайын, Саф алтындай жаркылдар. Кесапатты юсендеп, Акымакты алкымдар. Аз eMipfli^ Ы нде, Тату бол да тэтп бол. Аранды бузар душпанга, Аяусыз ащы, катты бол. 0TipiK,eceK, урлыкка Тыйым салып. берме жол. Bip арнадан сез шыкса, Береке мол, достык сол. Арам пейт адамдар, Достыгында турмайды. Арана K ip ce сумандап, Сырынды шым-шым урлайды. Содан сон алтын тапкандай, Жария eTin шулайды. Етпесе булай арамза, Кумары онын канбайды. Акылы жок наданнын. Жамандык ici калмайды. Кер аузына бартанша, Акылды айткан алмайды. Жамандыктын 6enrici, Э р HapceHi торлайды. Осындайлармен дос болса, Акылды ж\\г\\т сорлайды, - деген жыр жолдары тек Кабан жыраудьщ гана емес, Ескелд1 мен Балпык билердщ де айтар ойы, арман максаты. Кай ел, кай дартрдщ тарихнамасына кез салсак та KepeTiHiMi3 - акын атаулынын 6api 6enrmi 6ip улагатты устаздар мектебшен, енегеанен еткен. «Замана туралы терен толгауларды жырлаган Суйшбай мен Сарбастын нагашысы Кабан жыраудан аян алган Суйтбайдын, Сарыбастын, Кененнщ жыр айтарда аспанга колын сермеп, кулак бурауы Кабан акыннан калган» деп жазады когам кaйpaткepi, кернекл галым, филология гылымдарыньщ докторы, профессор Мырзатай Жолдасбеков «Асыл арналар» ютабында. Кабанга табынган Бактыбай, Тубек Жамбылдын тен!репндеп Жетюу enipiHin жезтандай жуйр!ктер1 алдарындагы ага буын Суйшбай, Сарбас, Майкет сынды санлактарды nip туткан. ¥лан-байтак ел1м)зде кецшен танымал нагыз кумгскемей энил, сазгер, акын Кенен 93ip6aee 63iHin «Жамбыл - жыр» деген еленшде: 204

Устазы СуйЫбайдын Кабан акын, Бас иген ¥лы жузде тамам акын. Нагашысы жалайыр Кабан ед1 деп, Жамбыл атам айтатын маган атын. Атагын улкен ед1-ау, Кабан жырау, Жамбылдьщ айткан ce3i есте тур-ау, - деп теб1рене толгаган. (Тандамалы шыгармалар. Жазушы, Алматы, 1974 ж. 428-429 б.б.). Ал «Айтыс енершщ алтын дщгеп» (М. Эуезов) атанган СуйЫбай мен «Агыны аспандагы жулдыздай боп» (Акын Сара) еткен Бактыбайдын бас иген адамы - Кабан жырау. Бактыбай езшщ туане K ip in , бойына акындык шарапат дарыткан осынау аруакты тулганы гумыр бойы аузынан тастамаган. Б1рде: Кабан атам дейтугын, Менщ nip iM болады. Он сепз мьщ галамды ©ленменен толгаган, - десе (Кыпшакбаймен атысында), б1рде: Атам Кабан оцласа, Ескелд», Балпык, Карымбай, Асан-Сиык колдаса, Бактыбай атым курысын Кабан берген акбалдак, Bip шалдык cipa болмаса, - деп айбат iwerin, аркаланып отырады. Ал енд1 б1рде: - Асанда Акын-атам эулие еткен, Инеге кара сезд1 сабактаган, - деп аспандата ардак тутады. Мундай мойындау, сиыну, курмет леб1здер1н Жетюу жершщ аргы-берп заманында еткен Мэул1мбай, Кыдырэли Есенгелд1, Калка, Тем1ргали, Артык, Эбкен жэне т.б. айтыскерлер эр кездер1-ак айтып отырган. Солардын iiuiHfleri Акын Сараньщ мына 6ip толгамын еске ала eTyiMi3 жен. - Касиегп Кабылиса Асанулы, Мырзадай ipreci кен елден шыккан. Кем болмас ештенеден муны уккан, Жалайыр Кабылисадан еркелетт, Кабан деп лакаптап атын туткан. Кейшнен о л KiciHi курмет eTin, Кад1рлеп «Акын Ата» деп атаган. Бул Kici e3i эулие, api акын, Hci казак бтед1 оныц атын. ©згеден Кабекеннщ ce3i татым! - деп дерттейдк Акындык, жыраулык енердщ урпактан урпакка уласатыны eM ip шындыгы. Алгы eMipfli болжай б те л н керткелдт, туа б1ткен даналыгы бар Кабан жыраудын кызы Коянкез экесже тартып, эн мен жырды, енерд1 суйген. Узатылган кезЫде экеанен кеген орнына елен сурап журген де осы Коянкез. © K iH iiuT ici, 9 3 ip re Коянкез анамыздын жыр жолдары 6 i3 r e жетпей жатыр. «XIX гасырдьщ Гомер1» атанган жыр алыбы Жамбыл бабамыздьщ e3i Кабан жыраудын жыр мектебтен шыккан дара дарын neci Бактыбайдын алдына барып: «Егер сез1м унаса, Он батаныз бертсж» деген. Соньщ 6ip дэлел1 Бактыбай мен Тезек теренщ айтысынан узЫд1ге кент аударалык. 205

Ешюмге дес бермеген айбатты да суырыпсалма акын Бактыбай Жолбарысулы Тезек теремен он жел жасында айтысып, женген. Жалпы Бактыбай СуйЫбай, Жамбыл, Кемгирбай, Мэйке, Кыпшакбай, Тайкет, Ырысалды, Эсет, Арыстан, Таутан кызбен жалпы саны отыздан аса акындармен айтыскан. Атасы хан Абылай, экеа Э д т тере Тезек теренщ e3i кудайдан 6ip жас Kiuii деп колпаштайтын Кожбанбет би жора-жолдастарымен Тезек аулына кона жатады. Тезек терен1н Жалайырдан алган эйел1 Дэнекердщ уйжде отыргандарында Бактыбай Ескелд1 бабасына сиына: - Я. Алла, тт-жагыма берпн медет, Колдай гер, Ескелд1 ата, езщ демеп. Аксуйек ханзаданын баласы едщ. Кембагал уй артына келд1 кедек. Yiu жузге Абылайлап атын шыккан, Ешюмге 6iniH6ereH жаман атын, - деп жыр додасын тепп, тепп келе: - Макта дедщ, мактадым, Датта дедщ, даттадым. Келместен каксап отырмын, Жагатын айла таппадым, Сыгыр TQHipi, кудай-ай, Кай жагымнан жакпадым, - дегенде Тезек тере: - Кожбанбет, мен ею акын, 6ip шешен керд1м. Bipeyi Бактыбай, eKiHiuici Кызыл Екей Суйшбай, ал шешен дегеым Ыстыдан Беллрж, TineriHAi айт, Бактыбай,

берейш, - деген екен. Тезек тере айтып отырган Ысты Беллржке Балпык баба батасын берген. Балпык би тебе басында отырып, анадай жерде белше жуген орап eTin бара жаткан бала ж т т п кередк Касындагы xicmepiH жумсап, алп бала ж т т п шакыртып алады. Балпык би: - Кай рудансьщ, карагым? - деп жен сурайды. Сонда бала Беллрж: - Ата, агайынын Ыстымын, Ысты болган сои, кушлмЫ. Ыккан емен алдында Мыкты менен сустынын, - деп жауап бередк Балпык би баланын сезше разы болады. Ж пттерше 6ip жасар денен алдыртып: - 1здеп жургенщ осы шыгар, карагым, MiH де уйще кайт, - дейдк Беллрж би атасы Балпык мшпзген дененд1 алып кеткен сон бидщ касындагы Kicmep: - Неге ейттНз. би? - дегенде Балпык би: - Кезжщоты, сез1н1н куаты бар екен, MiHciH! —депт1. «Батаменен ер кегеред1, жанбырменен жер кегередЬ деген макалдын K y flip e T T m iri осыдан айтылган шыгар. Жыр алыбы Жамбыл «канжар акын» деп атаган Калка туралы кернекп' галым Мырзатай Жолдасбеков ез енбепнде былай дейдк «Жакеннен кеб1рек уйренген узд1к шаюрттерден Умбетал1, Кенен, ©теп, С аядт, Калка, Куат, Эбд1гали, ©м1рзак, Есдаулеттердщ eciMflepi ерекше аталады.

Жамбыл Калканы куттыктау еле^нде: Елдщ акын улдары, Егей енкей тшмары. ...Уа, Нурпейю, кайдасын, Уа, Орынбай, шырка сен ! Калка, Нартай, Нурлыбек, Жырларынды несерлет! - деп ттепн бтд1ред1. Калка Жапсарбаев енбек майданында болсын, жыр-айтыс додасында болсын канжардай жаркылдап, T in in тусер етюрлтмен халык ттипатына белендк EKi марте Енбек Epi Н. Алдабергенов те Букарды курметтеген Абылайдай Калканы кад1рлеген, жанына жакын устаган, курметтеген. Халык акыны атагын алуына да шарапаты тиген. Калка болса: - Ауылыца оралды Жудеп калган шаруалар Ортасына оны алды. Кайта бастык сайлады, Шепнбед1 Нурмолда. Таннан турып далада Журтпен 6ipre журд1 ол да. Журтпен 6ipre демалды, Журтпен 6ipre кулд1 ол. Рахатын ецбектщ, Бала жастан бтд1 ол. Атагы елге жайылды, Курметтед1 бар халык. Талай елец жазылды, Талай дастан арналып. Енбек Epi атагын Ею рет алды Нурекен, - деп в31Н1н отты жырымен Алдабергеновтщ ерен iciH e ун коскан. K y p M e rri окырман, елен сездщ майталман жуйржтержщ 6 ip a 3 еюлдерЫ келлру c e 6 e 6 iM i3 кай акынды алсаныз да бабалар рухын жалгастырушылар. Акындык енер 6ip iM e H 6ip i уштасып, урпак сабактастыгынын жалгасып келе жатканына кез жетт отыр. Бабалардын мерейтойларында акындар мушайрасын етюзу c e 6 e 6 i де урпак жалгастыгын узбеу. Кудай белмесе адам беле алмаган Ескелд1, Балпык, Кабан жырауларды KyflipeTiHe балаган бупнп урпагынын да жыр шумагын арнауы 6 ip сат толастаган емес. Бабаларга арнайы уйымдастырылган мушайра жыр додасында Жолбарыс атындагы жулде n e re p i Телеужан Гумаров, Суй1нбай атындагы жулде n e re p i Жуматай 0 M ip e e e , Жамбыл атындагы жулде n e re p i Эбен Дэуренбеков, Т. Рустембеков атындагы жулде n e re p i Нурила Бектем1рова, Албан Асан атындагы жулде n e re p i Жомарт Ипман, К- T e p i6 a e e атындагы жулде n e re p i Ергазы Манапулы, Кедек акын атындагы жулде n e re p i Дуйсен Ансабаев, Пышан атындагы жулде n e re p i Сагыныш Намазшамова жэне Нустбай Эбд(рахым, Куат Кайранбаев, Сайлаубай Тойлыбаевтай акындар жыр жолдарымен бабалар рухына ерекше курмет K e p c e rri. Ел барда, ер барда жыр жолдары толастамас. Цурастырушыдан 208





ЕСКЕЛД1, БАЛПЫК, КАБЫЛИСА БАБАЛАРГА АРНАЛГАН АКЫНДАР МУШ0ЙРАСЫ

М Ы Ц Т А Г З Ы М , YL1J Э У Л И Е М Алатаудын тебеа'н ала булт шалганда, Каратаудыц тебеан кара булт шалтанда, Жау жагага жармасып, 6epi етектен алганда, Талда таппай кармауга, 6api адыра калганда, Сауыкты сайран кундер1м айналганда арманга, ЕлЫщ тауып сурауын, кезм ц тыйып жылауын, Бастаган аппак тандарга, Кабылиса жырауым. Шанырагын кулап opTafa. ошактын оты ешкенде, Кулыныцньщ тулымын, Кылыгы шыккан кызынньщ бурымынан кескенде, Каратал калып жайына, Сырдариянын бойына. LUneniHi cafanan, Казалыны паналап, Удере журтым кешкенде, TepeniriH айта алган, тупн тартса май тамган, Kacnerri атаконыска кешкен елд1 кайтарган, Ескелд1 би батырым. Тамырымды балталап, кезжщ алды канталап, Контайшысы Жонгардын жер1мде жатты шалкалап. АйдаИардай акырып, аузынан оты шашылып, Eip бужрден кытай кеп карап турды анталап. Бтмгерлюке шакырып «Кара Балпык» би бабам, Кытайга барды eniui боп, ел сеымж аркалап. «Кара бидж» алдында талайдьщ мысы басылган, 0 T K ip Tin, отты жанары душпанньщ кутын кашырган. Азуын айта 6inereH алпауыт алып болса да, Эулие Балпык алдында кулдык етт, бас урган. TmeriMfli жун еткен, ж1гер1мд1 кум еткен, Каймана казак басынан сондай да сондай кун еткен. Yui байтерек - уш абыз ерлжпен бастап елджке, Алып шыкты журтымды карангы капас тунектен. Акикат сездж айгагы, 6ip n iriM H iH кайматы, Казатымнын манп елмес, рухы бшк айбары, Мьщ татзым, уш эулием. Кытайта елштжке барган Балпык бид1 «Кара Балпык», «Кара би» деп атаган деседК Мундаты «кара» C63i адамнын TyciH емес, тулгалы, ipi, алып, дара дегенд1 бтд1рген екен. P.S. Алатаудын басынан Кун аймалап арайлы, Каратаудын басынан Айдын нуры тарайды. Аспан тустес кекпецбек, кек байратым кекке ерлеп. Тэуелаз ел атанып, танкалдырдык талайды. Тас тутырда уш абыз болашакка карап тур, Рухымен нур шашып, жарык кылып манайды! Жуматай ЭМ1РЕЕВ, Сушнбай атындагы жулде uesepi 212

ДАЛАНЫН ДАНЫШПАНЫ Кексу, 1ле, Куйган мен Каратапьщ, Конысына кут болган сан атаньщ. Текел1,‘Алтынемел, Шолак тауды, Аялап еткен абыз алаканы. Телегейге бастайтын бупагы еппен, Жетюуды Жараткан жумак еткен. Мунда e ciM iH урпагы уран еткен, Tmi кылыш, кырагы кыран еткен. Танба салган тайдай гып facbipfa айкын, Тарихым бар жарасын жасырмайтын. Контайшысы бас болган калмак жаулап, EpiKTi елд1 ешюмге бас урмаган. Оты сенд1, туралып туырлыгы, Сабилердщ умытылып кулын туш. Канкуйлы калмак елд1 ойран eTin, Атка ецгерт экеткен бурымдыны. Ерке жеп ecTi сезц\\ ana кашкан, Ертеден дапа ацыз, дапа дастан. Казакка ес бопа апган Ескелд1 би Кезеиде кара кашкан, тере адаскан. Жабы емес, жауга мЫер ат тандаган, Бабам барда кем бе екен жаттан багам?! Henip гып батыр некер жинаганда, Капмады ер-азамат аттанбаган. Бепдеуде ат, бепде кыпыш, бекем ерщ, «Эруактап» жауга шапса, жетелер ун. Мурат еткен азат та 6ipniKTi епц\\, БутВДпн жусан мен бетегенщ. Егес емес, елил боп киырменен, Атапы сез айтатын жиында ерен. Б1тпес даудьщ 6iTiMiH туйшдеген, «Тура биде туган жок», итмеген. 213

Акылын хан Абылай сынагасын, Айтып кеткен сез бенен су анасын. Бэтуа сез беюткен буганасын, Би кетерген ак туым куламасын. Атканда ж1гер таны, намыс таны, Алаштын атка конган арыстары. Азатпыз, баста бупн болашактын Дангылына, даланын данышпаны! Сагыныш НАМАЗШ АМОВА Пышан атындагы жулде uezepi КАБАН ЖЫРАУ - КАБЫЛИСА К0Ш ЕС1Н ДЕ TV РАМ ЫН Кабылиса - Кабан жырау кешесжде турамын, Бас сарынды, ансарынды алдилейд1 жыр-ажм. Енсем туст езтердей, еплердей кун туса, Мойынымды алма-кезек ек'| жакка бурамын. Шыгысымда Ескелд1 би - тан мен кунд‘|карсы алган, Батысымда Балпык ата - жалпак елге жар салган. Талай урпак талма тусте тандай кагып тамсанган, Тамылжыта куйж теккен, нур бакытка жанса арман. Сол 6ip сез1м жетелейдк кен!л1ме ту кадап, Аксан жылдар, аялдама, арындай бер, зулап-ак! Тагы кешт, багы да ecin, келе жаткан сиякты, Жер жаннаты Жетюуга Сырманак пен Шуманак- Булак ойды, тула бонды тумшалаган турмыс бар, ¥лан дала, ¥лытауды шыр айналган Шынгыстар. Куанышты конысында отырып-ак кешкен ел, Басты нурын, жаксылыгын тастамаган 6ip мыскал. Уш байтерек, рухыма дем бере гер, колдай гер, 0негел1 керегеаз, ерен epci3 болмайды ел, ¥лан дала, урпагына, улысына дем берген, Тарих K en i таусылмайды, толастама, толгай бер. Уш байтерек! Уш ¥лытау кырандардай кырагы, 0 з eniHin езендерк саркылмайтын булагы. Уш байтерек жалпак жаткан Жалайырдын гана емес, Дуниеж д уртдетт, еркен жайган алты Алаштын ураны. Эбен ДЭУРЕНБЕК, Жамбыл атындагы жулде ueaepi 214

БАБАЛАРГА БАС НЕМ БисмиллаИи, рахмани-рахим, Кулл1 элемд1 6ip езЫе караткан. Жаксылыгын жалгастырды жараткан. Хендоне сай болсын деп тенд1п, Тарихта теуелаздж таны аткан. Осы уилн 6 ip Аллага мьщ алгыс, Имандылык - уйып калган жылы алгыс. Жан-тэн1мд1, кан-тамырды e p iT in . Казагымды кушакка алды куаныш. Асан Кайгы, Букар, Абылай ансаган, «Азаттык» - деп арпалысты канша адам?! «Кальщ e niM , казагым», - деп елж1ретт, «Оян, казак», - ойлы урпакка жол салган. «Таубе» дейм1з осы кунге жетюзген, Bip басынан неше наубет етюзген. Eni барда умытылмас epnepiM, EciMflepi ескертсе тек б1зден. Урпактарга улагат жол нускаган, ¥лт 6ipniriH «бойтумар» гып устаган. Тартып туган Кекберщей тепне, Касиетшен айналайын, уш бабам. Дарыткан ойга куат, бойга дарын, Кайта оралган касиет. багаларым. Уш гасыр бил!лмен ундеап тур, Ескелд1, Балпык, Кабылиса бабаларым. Ескелд1 би - кол бастаган ер ед1, Балпык эулие - кемецгерлю кемелк «Улы жузде табынган тамам акын», Кабан жырау - кара сездщ терекд. 215

Аскактаса аяулы жыр «Урюнде», Аскар таулар алыстауы мумюн бе?! Ардактайтын бабалардын енбепн, Aprrafbi урпак, жалгастыр бул кунге. Келешекке кемел ойды нускаган, KepiK 6e p in тур к а л а м а У ш KafaH. Тэуелаздк тугырына жараскан, Ескертюшщ кутты болсын, уш бабам. Жаратканнан болсын ниет куптаган. бумин! Дуйсен АН САБАЕВ Квдек атындагы жулде uezepi БАЛ П Ы К БАБА - КИЕЛ1М Кент1мде сез1м. алем1мд1 ой шырмап, Шеж1ре жазды, жуйрю уакыт аргымак. Гасыр сырын таска жазып кетсе де, Жанбыр мужып, kvm Keiuipin ешсе де. Керуен кепи ман-ман басып етсе де, Аныз жыры дала ун1мен жетсе де. Кун жер айналып, тан шапагын епсе де, 0iuipe алмас e ciM in fli киел1м, Ел-журт тапкан бабалардан TiperiH, Сыбызгыньщ сырлы yHi, Агытты ацыз тиепн. Багзы заман, киын-кыстау кезенде, Саркыраган жоктау айтып езен де, Шапкыншы келт, жау жагадан алганда, Журт KynipeHin, жанталасты жалганда, Kayin тенд1, куйзелген кен далага, K y M ic сакал, акылшы данага, 0скен курактай урпак балага, Ак жаулыкты касиегп анага, Осы кезде уш батыр, баба шыкты алга, Сайланып ел камы уилн тебе тауга. Аталы сезбен дуб1рлегп кол жинап, KahapbiH тект1, каркыратып жауга. 216

Болды олар ел корганы тем1рдей, Жауга шапты эдгс тауып женшмей. Урпак ушЫ от кешкен, кан жуткан, Алгысымыз шешз, шетаз тецвдей. Тарих ун1н тындайды журепм, Курмет туткан бабаларын кун eniM, ©cnerrepi куат берген, нэр берген, Ысырады мун-кайгынын тунепн. О, баба, езЫд'| жырлайды тулепц, Кер1пкел, эулие батырсын, Кут мекенд1 кетертем деп, Урпагымды кебейтем деп, BaK-6ipniKTi терлетем деп, Намыс туын ерлетем деп, Шындык TmiH сейлетем деп, Жауды шапкан, найза устаган, Кол бастаган, жол бастаган батырсын, Батыр гана емес, кесем сезд1 акынсын, О, эулие баба, бупн 6i3re жакынсын, KyflipeTin, nipin колдап, урпагын, Данкынды элемге асырсын. ©3in жайлы толгандым, Аныз-жырын tohf3 h мун. Ел деп соккан журегщнен, Жер деп соккан журегщнен, Ак бата берген ттегщнен, Айналдым, ата, айналдым. Бабаларым, эулие, батыр, не 6ip еткен, 0шпейд1 eciMin кеюректен. Елге дана, жерге пана болган, Атажуртын e p n iK туын желб1реткен. Жаса, жаса, мэнплж бабаларым, Келбелне кун кондырган даналарым, Бупнп урпак ninin сэлем беред, Намысшыл, жауынгер балаларьщ. Уш баба бой кетерд1 аспанымды, Касиегп ел, жомарт дала аскагында. ©cin-eHin кегерейж, кектейж, Дангыл жол, бейб1т eMip аскарында. Нурила БЕКТЕМ1РОВА Тем'фгали Рустембеков атындагы жулде uezepi 217

ТЕК Г1Л1КТЩ ТАМЫРЫ Бабаларымнан, Даналарымнан, Нар алган Рухым бекем деп, ¥лылык енген, Жеруйык берген, Тагдырга Тэуба етем кеп, Таныта алсам текттютщ туп-тамырын, Жыр-каламымды тарих-кайракка жаныдым. Жырау, Би, Батыр, H eri3iM асы л, Ескертюш, мне, кысталан. EnceniM - тозбас, CeMcepiM - алмас, Карбалас шакта кысталац. Алшайып турып аргымак мЫген ерлер1м, Бастар ani ердепм, менен тердепм. Жаныма жакын, Эулие, акын, Кабылиса жырау - тебел1м, Сарбас пен Кенен, Нагашым деген, СуйЫбай суйенген кэдел1м. Азуын айга бтеген акын-арыстан, Азаттык жолда жалындап жандын намыстан, От алган кектен, Жырлары ектем, Кабылиса - Кабан жырау бул, Алашка айбат, Казакка кайрат, Багзыдан жеткен тумар 6ip. Куланбасыдан конысын тапкан киел1м, Керткел бабам, сиынар мэцл жи1 e n iM . ¥лтымнан улык, Асылдан сынык, Жангелд1 улы ЕскелдК От ттд1 шешен, Кереген кесем, Кай кезде юмге дес берген, Ак cyTiH емген ¥ланбикедей ананын. Туган жиеж Теле би сынды дананын, Батанды алган, Мырза мен баглан, TereypiHfli талай ул, Дауга салган, Жауга да салган, Аруак конган Жалайыр, 218

Караталымда каскайып турган шынарым, TypafbiM езщ дуалы сезд1 кунарым, Улыска уран, Урпакка устаз, J1e6i3i Балпык бабамныц, Heci елдщ, Kneci жердщ, Tancip боп кепке таралдьщ, Бабам деп бупн басталган ед1 жыр басы, Туган жер1мнщ тугыры 6 n iK тулгасы, Желсезд1 сайлап, Батырга найза. Баксыга балта сттедж, Тунекл жарып. Касиетщ дарып, Мураиды e d i журт емт, Уакыт - казы салмактар мыс пен алтынды, Тэуелаз елщ элемге жаяр данкынды MipTeMip жузд1м, IpreniM , i3riM, Tanipi тектес асылым, flip тутар тулгам, Алдымда аскак асуым. Бэйтеректер1м, жайкала 6epciH жапырагьщ, Кунарлы болган Уштаган енген топырагым. Жомарт ИГ1МАН Албан Асан атындагы жупде uesepi КЕШЕ МЕН БУПН Кабылиса жыраумен сырласу Кайгы мен куаныш кундес пе едК Эйтеу1р осы арасы ундеспедк XXI гасырдан ат арылтып, Келд1м ci3re, жан баба, ттдескелй Эдтд1к пен ар деген умыт калып, Талай жаксы Kerri гой курыкталып. «Актабан шубырынды»...Аштыгьщ бар, «Кос кайшыдан» жэне erriK сурыапталып. Бэршен де осыньщ аман калдык, Таныдык он мен солды, багамдалдык. Б укт элем бтед1 казагынды, Оралуда кеткен журт тарамдалып. 219

Ka3ip жагдай келед1 дурысталып, Калган буын жазылды курысталып. Бодандыктын камытын отка жагып. Ерюнджтщ байрагын TiK устадьщ. Дуниеде журген кеп курап булж, 5ip-6ipiH жэне opfa лактырып, 0 зщ1здей басалкысы кеп елм1з гой, Эйтеу1р бвдщ журтта турактыльщ. TmiMi3 бе? Келед1 Typerenin, Одан езге буйымтай ттемедж. Жат пигылдар езут жия койды, Хас тулпардай бусанып тулеп едж. Bip ауыр жук тускендей жотамдагы, Гулденуде кун сайын Отан багы, Акын ата, эр ce3iHfli жур зерттеп Талай адам шын галым атаманы. Бтмеймш дерекл ме, дерекйз бе, Мойын бура керНз елеп Ci3 де. Мухит K em in жатсак та айга MiHin, 0зИ здей 6ip дана керек 6i3re. 1ше бермей эншейЫ тойлап кымыз, Ел камын, урпак камын ойлаттыныз. Жадымызда журан деп бейнен1зд1, Талдыкорган терЫе коймакшымыз. Сол аркылы 6ip парыз аткармакпыз, Bi3 каз1р мынау деген бас бармакпыз. Желеп жур, ата, дэй1м рухынменен, YpnafbiH e M ip cypciH актандаксыз. Ергазы МАНАПУЛЫ Цуат Tepi6aee атындагы жулде ueaepi 220

УШ БОЙ ТЕРЕК Замандагы киындьщты мойына ап, Акылымен кас душпанды сойылдап. Кабан жырау, Ескелд1 ата, Балпык би, EciMinfli жатыр халкын мойындап. Оздераздер кергендер кесем1, Ж1бермеген душпанына есенк Оздер айткан жуйел1 сез бупнде IcTi бастап келед1 алга Keuieni. Оздерде ед1 сыйластык та, текттж. Жатпаушы ед1 кекей1нде кек тунып. Кушак жайып хал сурасып жатушы ей, Кен жалага нар туйет iweKTipin. Оздерде ед1 данышпандык, терендж, Б\\з бшмейдмз бул eMipre не бердж. Аманаттап табыстаган жер1нде, Егемен боп бар элемге елендж. Оздерде ед1 салмактылык, отты yMiT, Аз ойлаймыз бул ем1рде кеп култ. Жомарттыгын журтынызга ani аян, Бастарында кеп болганмен жоцшылык- Тен карадын кедейге де, байга да. Сездер1нд1 журем кунде ойга ала. Колдатанын осы iwbifap, аулием. Бупн м1не гул жайнады айнала. Жандарына жуымаган жалгандык. Ей, бауырлар, бабандагы арманды ук. Ел, жер камын тен ойлаган бабага, Ескертюилн орнатуда калган журт. Жырым тарту болсын баба тойыца, Кергенд1 ел кертгенге мойыма. Болмысында болган барлык касиет, Тэу еткенде жуксын урпак бойына. Телеужан FYMAPOB Жопбарыс атындагы жулде ueaepi 221





ГАСЫРЛАР БИ1Г1НДЕ Келд1м 1здеп бупн ата басына, Караталыц еркелейд1 асыла. Кек мунарын комданган кус-каршыга, Тур душпанньщ ©3i ецЫ кашыра. Су тоганда алкынады аскына, Алшы улды канатыцньщ астына. 0рл1гщнен еркен жайса болар ед, Аттыц жалын тартып келген жас мына! Арамызда буктелед1 гасырым, Елеп, екшеп асылы мен жасыгын. Ой ойнактап-ол ойлайды жаршымын. Эр елецнщ ушырамын деп лашынын, Кездеп сонау бшк таудыи тал шыцын! Жаугершт1к заман e n i тацбалы, Enin Kem in, киындады хан халы. Алактатты кальщ журтты жан камы, Ескелд1 ел. намыс жолын тандады. Нак жиен1 ©3in едщ Теленщ, Кем туспейтЫ улы биден келемщ. Сын шак туды басы болар кеп елдщ. Ел намысын бшктетт, ерел1м! Батыр келд1 калмасын деп улт жасып, Кабан жырау, Балпьщпенен ньщ басып. Шеп кармаган тацгы кальщ шыкты аршып, Журт кутед1 ездерщнен кут, нэст! Кездщ жасын тэьур керд), ескерд1, Жалпак жаткан жалайырга ес келдк Опыратын найзасымен тенгенде, He6ip жауы тайсактаумен дес бердо. CepiK кылып Кабан жырау Балпыкты, Аскар таудай TipeK барын халкы укты. Кальщ журтты ум1тленен калкытты, Сиынды да улы Алланы жар тутты. Касына epTin Кабан жырау Балпыгын. Калыктатып бар арманын халкыньщ. Найзагайдай жаркылдады каткыл ун. Кос колдады сум душпанньщ алкымын, Камын ойлап бар казактьщ, жалпыньщ. 224

Anfa бастап Алатаудай T iperiM , Тузак куртан душпан узц\\ кудерЫ. EniM конды жагасына 1ленщ, Майы шыгар ™ in кетсе курегщ, Жайып турган камыс курак ктемЫ. Ел демалды, ал батыр тур комданып, Береке де орнагандай колга нык. К ент тынбай карай 6epqi толганып, ¥лы Алла туаргендей мол жарык, Кез ушында турды кутт олжа анык. Елдщ жупн аркага артыл тагы нар, Жеруйыгы алдымыздан табылар. Текел1 тау кол булгайды тал мунар, Касиетп Каратальщ бал тунар. Шиырлаган 1ле бауырын ер кулан, Калыи камыс куска толды, жортыл ац. Белек батыр балгалыга бас ие, CaMfan ушкан Ескелд1 би - ол Кыран, Алга карай кеш козгалды орнынан. Атажуртка улы кештщ басы бул, Ел-журтына e3i бас бол асыл ул. Малайсары, Шаган таулар,Текел1, Кун конактал тебеане, басы нур! Кузгын заман кес-кестесе жасын ур. Кеш келед1 улкен аумак жерд1 алып, Кун кул1мдеп теплед> ей жарык. Аспан-мухит, сауыры шык, жер1 балык, Атажуртьщ куанады ел танып, KiHfliK каны тамган жерге жегп анык! Бала асыр сап, журек тулап, дуб1рлеп, Жер кайысып келе жатыр 6ip дурмек. Бар iwyafbiH аямай-ак кун урлеп, Жел n ic n e K бол, Караталга K y 6 i тмек. Касиегп, жанга жайлы жайдак езен Каратал, Ырысымен дуй1м журтты ауызына каратар. MiHe3i жок тттен дулей, сел агызып мал батар, Момын бала балык аулап, кырги ж тт ац атар. Караталдьщ 6 e T i - кымыз, im i - айран, Су лыксып, тамылжыган сырлы эуен, кус сайран. Teci - айна, жулдыз - акку. маржан тастай ершген, Кумю Ty6iT , аппак u j a n i шубатылып тусп айдан. 225

Судын бойы кальщ камыс, кара тундей балкыган, Ж1бек желек жалы айырылган тал-кунан. Ойпат-ожау, бектер-бексе, кыртыс куйка даланьщ, Шыктан iue6i шолпы тген, алкымы эн. Иемденд1 ел жердщ асыл жаннатын, Кутты аймак балда й жагар жанга ты м. Бабаларым кутты орнына кондырды, Кулайын деп турган кезде журатын. Кетпейд1, ел1м, енд|‘ etu6ip жауга акьщ. Бабаларым neci e3i Жетюудьщ, аумактьщ, Душпан ecTin, кеш т Kerri аулактым. ¥лы Алладан мей1р тускен жер гой деп, Касиел жуксыншы деп тулпарымды аунаттым. Аллам e3i KepciHm i деп ел у м т н тауга арттым. Семсер жырды сермеп калсац от шыгар. Tanip берсе жуйрк ойды топшылар. Ескелд1 би, Батыр Балпык, 0теген, Райымбек, Кабан жырау - топ шынар Катар турар улыларымен бупнп кун жок сынар! Бабаларым жайындагы жетп, мЫе, экпме, Умытылмас еамдерщ Жетюуда мэипге. Журектерде желб|'рейд1 ту болып, Кегеретщ кеюректе эр казакка дэнд1 те, Жадырайды муньщ бэр1н жан бте! Кос эулие катар жатыр, шатыр Tirin бул манда, Епз езен ширатылып, ырыс толы, су камба. Эр маржанын тепп шашпай, дикан жинап ерЫбей, Айналдырар аппак кардай ак куршпен ун, нанга. Ел neci, жер киеа Жетюудьщ бул аймак, Алла нуры ернектеген i3i жатыр - тур айгак! Сахараньщ эр шетЫен ацсап келген ypnafbi, Тагзым eTin, жатып кетер маукын басып мунда айлап. Балпык атам мунарасы ак шанкан, Тау толкынга уксайды e3i тамшы аткан. Баска жастап дуртдеген Кексуды, Арасында тун T y p m in , таи шапкан. Кыран болып карап жатыр алшактан! Кеп ойларды келд1м, Ата, жетектеп, Ci3re арнаган жыр тулпарын жеке ерттеп. Су буркырап, кубщеп кымыздай, Жулдыз шоршып, калгыган Ай селт етпек! Жумахан КОЖАМК*Л 226

ЕСКЕЛД1 ЭУЛИБНЩ МОНОЛОГ! - Меи OMipdi уш ж урекпен сезамin, алты козбен корамin, deitdi екен EcKaidi эулие. Эюмштен кей-кейде ертенсе де езепм, Тэуба деймЫ, туымды аскактатты ез eniM. 0йткен1 мен eMipfli ез журепм гана емес, Кабылиса, Балпыктьщ журепмен сеземЫ. Айтпасаи да болады еш нэрсенщ дерепн, ©йткеж мен eMipfli алты кезбен керемЫ. Мен агасы болганда, Балпык тонный жагасы, Кабылиса тынысым болып келген ереым. Ага сыйлау текллЬс, кергендт1к ол-дагы, Мен бастадым - Бапекец, Кабылиса колдады. Bipirin жол таппасак кайда бастар. мм бшсш, Урпагымды заманнын киыр-шиыр жолдары? Кабылиса колдады, Балпык бары болжады, С е й тт талай сапардан кайтып журдш олжалы. Ырылдаспай, тютеспей ынтымакпен ic кылсац, Ырыс пенен береке кус екен гой колдагы. Жалгыз ез1м тугендеп улгеремЫ бе жок, барын, Ел дегенде ею iHi акылына токтадым. Жаманаттан тунтдам, азаматка суй1нд1м, 0те шыгар жалганныц жаксылыгын жоктадым. Гумыр кеигпм б1ршама, бастан дэурен ушырдым, Аскактадым, орыны келген жерде KiluipfliM . Ынтымак пен 6ipniri бекем елге жау жогын, Берекел1 кауымга дау жоктыгын тусадм. Бул мэселе тарихта таразыга тусл кеп, Сурамандар сондыктан б1рлжтен не кушл деп. Киын-кыстау заманда б э р т керд1 алты кез, Жаксы менен жаманньщ 6apiH сезд1 уш журек. Нустбай ЭБД1РАХЫМ облыстык, «Жетюу» газетмщ жауапты хатшысы 227

ЕСКЕЛД1 БИ ЕСКЕРТК1Ш1 АЛДЫНДА Tici - тес, Tmi - балга Кара кылды как жарган, ©лен сездщ nipi конган, Уа, cyniKTi би баба! Рухыца тагзым етем, Ескертюшщ алдында. Денгелетт дуниеш Жайып салып алдыма. Ой кез1ммен Кешуще У ц т сем, Елестейд1 кез алдыма Сулу муан нур тулган, Сез сулей1, Юм бар сендей Халкын су й т би болган?! Сырьщ неде, Уа, cywKTi би баба?! Уйытыпсын бэры шашау шыгармай. Саяктарын кайырмактап Асуларын шурайлай. Тура бил1к Сенщ туыц екен-ау Уйыткы болган бврше. Жылдар аунап, Алмасса да гасырлар, l3in сенщ Улп, енеге ani де. Риза бол бупн 6i3re Уа, cyftKTi би баба! Enin ел боп, T y d i сара жолына. Bip кездеп Ш тдей тозран урпалын Жыл кусындай Ж етп ушып жаньща. Жетюудай гажап саяжайьща Кой ycTiHe жумырткалап боз торгай Тупндер1 тузу ушты тагы да. KipeyKeci кек TipereH, Ак nbifbi кекке ерлеген, Кекжал акын акыттьщ, Эулиеа келд1 Алтайдан. Бабалар рухын Дэулел eHin маркайган. 228

LUaHbipafbi и тге н сои Кулжанын муй1з1нен «Кулжа» деп киел1 атпен атандырып, Бабамыз отауын лккен шыгар, Биязы келшшепмен катар турып. Сол шаиырак ордалаган ¥pnafbi гулама молда болган. Куйылган ей дэулеттщ каймагынан, 1ленщ келд1 достар аймагынан. Ерен таудай елкеанен, Жайыр барлык еркецинен, Кабанбайдын акбас атаны шеккен, Ер Жвыбектщ туын лккен. Майлыныи сазынан, ©Mipflin не жазынан, Жоигардыи жазыгынан, Б1з де кеод к Тарбагатай аймагынан. Кулыштайдай койлы ауылдан, Тертеу тугелдендк Уа, cywKTi би баба! Егеменд1 ел болдык, Кол ж егп арманга. Кысы катты жердщ. Кусы мьщты болатын. Кушагы кутты болатын. Таулары cyrri болатын. Улы езен улытаудан басталатын. Улы куш зеипрге, Сермейлн жас канатын. Сеыммен ертеиге, Нык кадам тастаймыз. Ата-баба дэстурт, Ту кылып устаймыз. Гулдентем1з жердь Керкейтем1з елдй Демей кер 6i3fli, Жебей кер 6i3fli. Уа, cywiari би баба! Аумин! Кажыбек T0TEKAEB 229

БАБАЛАРЫ М Ацыратып «Ацыракай» даламды, Атка конган уктым ба бабамды. Улан-гайыр жерге ерюн Kecinin, Таска жазган казак атым калады. Эр тебеде аласуртып тулпарын, Жауга салган от журеюч улдарын. Батырлары казагымньщ Балпыктай , Кабылиса, Ескелдщей суикарым. Умытам ба Шымылдык карагайды, Шьщ орнына кан тамып салган кайгы. Ескелд1 мен Балпык болып жау кумаса, Болар efli eniMHin кандай жайы. Астац-кестец дуние туман ед1, Шубырынды алкакел сулама едк Бабаларым болмаса ер мтезд!, Кеплд1р ту кепмде турар ма ед1?! Ел аласын акылмен аздырмаган. Тентепн текл бабам жазгырмаган. Ел 6ipniriH сактаган ерлер1мнщ Ескертюил ел1мде турсын аман! Отырмын элдименен 6 e ciK тербеп, Бэйшешек бур жарады, тул1к телдеп. Аманатын бабамнын аркаланып, Болашакка теи артты елщ терлеп. Гулайы м ТУСТ1КБАЙ 230

УШ БЭЙТЕРЕК Жетпю жылда бодан болган ел1мде, 0 з арысым айта алмадым тепнде. Партиялык курсауменен курсалган, Тэуелаздш керек болды жер1ме. MiHe бупн тэуелс1зд1к кун1мен. Он шыркаймыз азат елдщ уымен, Энураным шарыктайды аспанда, Кун сэулел1 кыран кусты туымен. EpKiH елм1з e r iH fle p i жайкалган, Болат куйып гарышта да майталман. Тарихымда талай гасыр кемул1, Аршып алар куым туды кайкацнан. Ескелд1 би TyfaH екен ел1м деп, Кабан жырау жыр етед1 жер1м деп. Басын курап 6 ip iK T ip fli халкымды, Балпык ата Жетгсуды TepiM деп. Сонын б э р т жасырды гой партия, Ауызын ашып айта алмады кария. Егемендк алганнан со к eniMi3, 0лмес тарих болып жатыр жария. Имандыкка eniM м н е бурылды, MeuiiT салып, Кудайыма сыйынды. ¥лт дэстур1м орын алып тер1мнен, ©з тт1мде ерюн сейлеу буйырды. Сейле десец, се йл е йт сезд1 батыр Казакпын, Тарихта аты калган apfbi затым. © 3 i жырау, батырым, шешен сезге, Тарихта калдырган Кабан атын. Акын Сара сезЫе сен1м арттым. «Жалайырда бар екен Кабан акын, Керткел, киелжпен уштастырып, Айтыста акылменен ce3i хатым». Жыраудын «TanipiciK» Кабан жырау, Жырында болмайды екен 6ipfle кылау. СуйЫбайдын устазы, бас иелш, ¥лы жуздщ урпагы езше анау. 231

Мен куанамын «Уш бэйтерек» дэл бупн, Жыр етейш казагымнын кай куын?! Кесемджпен колына алган Ескелд1, Жалпак жаткан Жалайырдьщ билтн. Ескелд1 баба нагашысы Теле би, Теле 6niM бар казакка тере би. Сиыршы журты Караталдын бойында, Касиелн Жетюу елке ойга туй. Уш бэйтерек - Ескелд1, Балпык. Кабанды, Жыр етемш Орактыдай бабамды. Заманакыр казак басына тускенде Корган болган, жырткызбай eniM жаганды. Балпык 6niM, акылшымды - Андасты. Жырламауым мушэйрада болмас-ты. CepiK болып агасына Ескелди Ел 6ipniriH арман eTin кырды асты. Калай гана Карымбай эулие, Айтуды, Осы жерде айтпай кетем етпеймж Жантуды. Балпык берген багасын кесемджпен, «Айтудан сез калмаган айтулы». Аттарын ел аузында, акыл-баба, Ескелд1 би, Балпык би, Кабылиса. Атыцды жырга костым журек толкып, Арманым ардактарым. ел таныса. Ардактарым Ескелд1 би, Балпык би, Ей, жамагат, аруагына басыцды и. Сол бабалар енбепнщ xceMici, Бупнп той, 6ine б тсен, мына куй. Кенде емес Жетюу жер1м билерге, Балпык би жалгастырды Жэлменде. Сара сокпак Пышандармен жалгасып, Ызге жетл тэуелаз eniM келгенде. Баба рухына бас ием тасымай 6ip, Аруакты сыйласак осындай 6ip. Даналыгын бабалар кере тура, Журек толкып,тешздей тасымай кер. Шыракбай ЖЫЛКАЙДАРОВ 232

САРЫ Т0РДЕП АКТЫ К АЙКАС (Бабачмз Ескелд! бигс арнапммп) Такады ТекелЫщ шаткалына, Бытырай кашты калмак жанталаса. Шапшыды Караталмен долы Кексу, Атылды айдаЬардай актарыла. Кия бет ТекелЫщ шыцырауын, Байкады аспан гана жолдыц жогын. Мулт кетсе тар сурлеумен жулын узер, Куып кеп тыксырганда батырларым. Наурызбай, 0теп, Ботпай, Сэмен lubifbin, Каскиып тура калды кезбен шолып. Курыштай шбектелген сарбаздардан, Каймыкты тура кашкан калмак анык. Шынарлы шындарынныц басы агарып, Куэ боп гасырлардан тур ацгарып. Сарытер жайлауында актык айкас, Басталды журек жуткан кыспакка алып. Аршынды алты Алаштыц нокта агасы, УйсЫнщ жаратылган 6ip арысы. Кызырлы Теле би мен Абылайдан, Бата алган Жалайырдыц бел баласы. - Жекпе-жек! ЕскелдН - деп тау жангырды, Ескелдк «5ip Алла», - деп, алга умтылды. Батырын шокпарымен сулатты урып, Жастанып кара жерд1 ура алмады. Лап койды тулактайын таптап eTin, Казактыц сарбаздары жундей тут1п. Калмактар бас кетермей босып Kerri, Шыбын жаны шыркырап yHi eiuin. Он колы Абылайдын Ескелд! екен, Актык айкас Сарытер жерЫде еткен. Сол колы Райымбек! - Уранды ерен, Ойрантебе шайкасы uieiuyuji екен. Куптаймын Сарытердщ самал жeлiн Актык айкас кезЫде 6epin цем\\и. Epin жур Ескелдтщ жолбарысы, EcTi улын ecKepciH деп KyTin бупн. Абай ТОРГАЙУЛЫ 233

Ylll ШЫНАР Tycipin аскак рухы нур-шуагын, Мелд1реп журепне жыр тунады. Уш жуздщ басын косты Улытауда, Жарасып урпагыньщ ынтымагы. 0м1рдщ сан езгерд1 агыстары, Айналып ел басынан багы ушпады. Ж1герл1 ул мен кыздьщ аркасында Бодауы бостандыктыц алые калды. Не ке лт басымызга не кетпеген, Калды ма тозак оты ел етпеген?! Шомылып тэуелаз тан арайына, Bi3 ж егпк нурлы eMipre сен жетпеген. Калдырган мура кылып байтак жерЫ, EpniK пен 6ipnirihvai айтады елщ. Халкыцныи аманатка адалдыгын, Келед1 мактанышпен айта берпм! Ырлкпен косылуы бас бупнп, Салт-сана айгагындай дэстурщнщ. Арасын агайыннын ажыратпау Максат пен мураты да басты муньщ. Б е л ту емес бул ic, елдеелру. Жат нэрсе уш жуз болып дербес журу. Уш арыс, сен 6ip жерден табылган соц. Ж еж жок егейсилн енд1 ешюмнщ. Tay eTin, уш арысым, келд1 уланьщ, Б1рл1ктен табам ба деп елдщ багын. Жатталган еамдерщ Энурандай ©зеп сен, уш арыс ендтнщ . Сен1мен сырын ш ертт сежмменен, Караймыз болашакка шеж1реден. Тамырын терец тарткан сан facbipfa, Сендерсщ жазатын жыр енд1п елец. Сен менщ аскактаган аскарымсьщ, Сен менщ жазылмаган дастанымсьщ. Сан тарау тарихсыц сен бага жетпес, Сен менщ eMipiMHin бастауысьщ. Уш шынар, кект1 Tipen шайкатылган, Басыиды буркей алмас сайкал туман. Bepini Байрагьщмен сен шыгарсьщ Бупнп Тэуелаздж кайта туган. 234

Алауында гул болып ертенд1 ел|'м, Алацында керсетт ерен ерлж. Желтоксан жецюмен 6ipre келген, Бабалар шыгар &здИ Егемендж! Уш бэйтерек. уш шынар, уш арысым, Шыгартан урпагынньщ ушпагысьщ. Жебеген рухыменен елн-журтын, Казактын басындагы уш багысын! РУХЫ БИ1К БАБАЛАР Аскактап кекке ерлеген кумбездерй Аршыган арайымен жыр кездерш. 0peni урпактарын рухпенен, Кузетт эз бабалар тур ездерк Даладай бул казактьщ Kenmi кандай? Жалындап жырга костым белin жармай. Мандайга конган жарык уш жулдызым, Колдаса меж юмнен кем кылгандай! Ардакты алты Алаштын арыстары, Жаныган жкерше намыстарын. Сактаган ел 6ipniri, азаттыгын, Халкыньщ басындагы багы ушпады. Ескелд1, Балпык жэне Кабылиса, 0неге eMipnepi api кисса. ©леннщ де ездер1 езел ендй Болашак уилн кеше жанын киса. Халкымнын K e p in K e n i, даналары, Айналдым касиетщнен, бабаларым! Сендерге арман болган нурлы eMipre, Кешбасшы болып бупн бара аламын. Казак уилн кыркыскан батырларым, Тарихта i3in сайрап жатыр eni. Бупн 6ip жер шарыньщ курлыгындай, Мурты да ойылмаган атырабым. Уш бабам, уш б1рдей бэйтерепм, Сендерден танып еслм ой кемелЫ. Толагай тау тулганды жырлау уилн, Терецнен Ыжу-маржан сез теремЫ. Сейггхан МОЛДАХМЕТУЛЫ 235

КЫРЛН БАБАМ Алып жерге шуагын теккен nin, Шаншылган зацгарлары кекке биж. Жумыртка салган Алатауга акпанда, (Кыран ym iH курбанмын шексе куйж) Табигаттьщ адуын музбалагы, Ж еттген жылумен кузга жаны. Сацкылдаган ез дауысьщ Kerri сырып, Жанымыздан сол шакта мун наланы. Кыран ун1н суйемЫ нэрлисырлы, ByriHri 6i3re нурлы таиды усынды. Суалган жанарларды жаркыратып, Куарган TipiumiKKe жан 6'uipAi. ©шпейтугын осы ун - улы, ескелец, EHuuici жок ел1мен улеспеген. Жасын болып жайратып дерт б1ткенд1, Гул ecipfli эр уйге гул еспеген. Осы унге айрандай ел уйыды, TipniKTin соргалады соны куйк Кушагынан сандаган булбулменен, Тоты ушырды «Жетюу - жеруйыгы». Зорекерлж жайлаган тунерт кеп. Жатканда ел туншыгып T ip i eniK боп. Талай жырткыш кекжалды алкымдадын, TereypiHfli кушпенен буре-буктеп. Болжамы болдырмаган арып-шаршап, Дэл басып Kepfli ушса да алысты аксап, KyflipeT KeKiperiH нурландырган, Шын кыран баскан емес шалыс-жацсак. Жута аламаган жутам деп мунар заман. Kaciperri заредей куп алмаган. Апатаудан алыска самгап ушкан, Ескелд1 - болат топшы кыран бабам. Сешткан КАЛИЕБ КытаО Халык Жазушылар одагынын, мушес 236

ЕСКЕЛД1 ВИ 1илнде гул бакшаныи жасыл ж1бек, Сепкенде кун сэулесЫ нурга белеп, Бабамыз Ескелд1 би м у а н те , Суййне карап турды бар теьирек. 9згеш е б1ткен n im iH тулгац би)к, Алдыца келд1 урпак басын и т . Ел1м деп соккан 6ip кез улкен журек, Турды екен кеудец1зге калай сыйып?! Ацсаган ел 6ipniriH батыр баба, Тот баспас ак алмастай жаркылда да . Жас урпак эр сез1цд1 жаттап есер, Ушкыр ой, тапкырлыкка тацыркана. Сыйгызган акыл-ойдын парасатын, Керкщ бар ер тулгаца жарасатын. Танданып, таиырканып ома батар, Бул кунде келбетще караса KiM. Туармей eTKip найза, кару колдан, Алганда туган жерд1 KOpfan жаудан. Ж урпз1п э д т билж ел Цшнде, Таймаган парасатты сара жолдан. Ел болдыц егеменд1, катардагы, Бакыттыц ani талай атар таны. Береке, кут дарыган ауданымыз, бзщнщ еамщмен аталады. Басканда жака заман Kemi rnrepi, Жайлаган кен жайлаудьщ теан елк EciMiH Ескелд1 би бакытты урпак. Ешкашан журепнен еилрмейди Бул кунде ел де жаца, жер да жаца, Суйанген урпагына батыр баба. Кек байрак кек жузЫде келбей ж узт, Жетюзер арманыиды гасырларга. Гулжаукен MYKAEBA 237

ЖЕТ1 ЖАРГМ Ажыратып кездщ ак пен карасын, Жангактайын шагылганда жарасым. Касым салган каска жолдан ауыткып, Ашык кунде адаскан-ды Алашым. Кызганышпен улап ердщ санасын, Кас душпаны канга бояп даласын. EciM салган ecKi жолдан жацылып, Жазатайым жыгылган-ды Алашым. Конагына жырткызатын жагасын, Каймана елд1 кайдан 1здеп табасыц?! Жалпак журтты жудырактай жумбакка, Тэуке жиды барша Алаштыц баласын. Тарих сол 6ip зулмат кундер расында, Кездест1 ерлер сезден семсер асынган. Жиын eiTi дуб1рлетт даланы, Kacnerri Култебенщ басында. Заман таркап, ерге баскан тасы да. Алты Алаштын кайгы келген касына. Теле келд1 Tepeni сез айтсам деп, Казыбек те. Эйтеке де осында. Заман келп араласар ж у р т кец, Кушл менен элдщен ел уржкен. Тентектерд1 тезге салу кажет деп Би ж1берген кыргыз бенен туржпен. Култебеде кунде жиын етеди Сез айтылып, ой козгалып жетелк Жердщ дауы калай шечлм табады, Канша болмак ер мен кыздын етем1? Б1рде тыншып, Б1рде басып дабырга, Шакырады 6ipiH-6ipi сабырга. Кеп сездерден солкылдайды шекелер, Ауыр жуктен сеплед1 кабырга. 238

Бар зацдарды жолга салган жуйелй Култебе бул мекен efli кнели Тебе билер тыныс алган сатте 6ip, Сез сурады Теле бидщ жиенк - Демен1здер, бул жас неге дурл1кт1. Култебеден буюл Алаш нур кутп. Мал да, жан да табылады TipniKTe, Табар болсак татулыкты 6ipniK T i. Келлрген жок 6i3fli мунда бас камы, Барша максат - елдщ бейб1т аспаны. Талапайга туслм дей бер егер де Сыртка тепсен ел мен руы басцаны. Алауыздын арты лан да. алды мук, Кайран журтым, б1рл1кте тур тагдырьщ. Ел 6ipniri болып енан тарихка, Bip тармагы осы Жел жаргыньщ! Осы сезд1 жиналган журт кош керд1 Содан 6epi ж\\г\\т данкы теске ердг Теле бидщ кыздан туган живы Жалайырдан шыккан осы Ескелдк Мунымен де койылган жок жыр нукте, Талай-талай жагдайлар бар лрлкте. ЕскелдЫщ enceni енд1 M yciH i, Ундейлндей баршамызды б1рл1кке. Куат КАЙРАНБАЕВ 239







КАРА ШАЦЫРАК Bi3re жеткен деректерде Балпык бабамыз ^араталдьщ теменп саласындагы Байшепр, Арыктынымда еткен жиыннан кайтып келе жатып бел жазу ушЫ 6ipa3 аялдайды. ¥зак сапар, алые жолдан шаршагандыгы ма, аткерпеге кисайган бабанынK93i iniHin Keiin оянады. Жол cepiKrepi: «Баба, жантайганжер ыцгайсыздау болды ма, мазасыздандьщыз гой», - деп керпелерд1 реттей бастаганда касындагы ип жаксыларга: «Жазатайым кез жума калсам денемд1 ак туйеге артып елге жетюз1идер. Туйе шеккен жер менщ мэцгшш турагым болар», - деп асыл баба айналага узак кез салып, намазын окып, Аллага кулшылыгын жасап, лзе бупп кисая бере мэцгшкке кез жумылты. Айткан аманатты орындау максатында туйеге денеан артып, балалары жол бастап, аксакалдар соиынан epin елге бет алады. Туымен тынбай журген кеш басындагы туйе туе aya 6ip тебеилктщ басына т1зе бупп шегедк Шеккен туй е т бакырта тургызады, орнынан турып 6 ip -e K i адым аттаган туйе кайта шегед1, кайта Typfbi3yfa эрекет ете бастаганда aprrafbi ел аксакалдары да жет1п, балаларга эке аманатын орындау 6epiHe парыз екенд!пн еске салып, бабаныц денеан арулап, туйе алгашкы шеккен жерге жерлеп, еюнил шеккен жерге шыракшынын уйм салады. « T ip n iriH fle кунд1з-тун1 басынан дуб1р кетпес жол бойы мэцплж турагьщ болар» деп Кабылиса жырау айткан болжамга сай кейм кесене тусынан тем1ржол салынады. Киел1 6a6afa киел1 ж е рди буйырганы тегмнен-тегм емееппне Tafbi мойынсунасьщ. Балпык баба жерленген кут берекел1 Каратал ауданы ЕскелдК Балпык, Жолбарыс, Карымбай. Айту билерд1, Мыктыбек батыр, Когал керткел, Tineyfyn, Бакай, Кулжабай, Куланбай, Кекше, Шопабай батырларды, Аркабай, Аманбай, Майлыбай, ^арашолак билерд1 мэнплж беапнде тербетт жаткан, Жалменде 6 n i мен Пышандай c a 3 re p i, мэцп жасар асылдары еткен аулиелер мекеы. « B ip n iK бар жерде T ip n iK бар, рух бар жерде ip in iK бар» деген Балпык баба сезмщ манм уккан жацаталаптыктар баянды т1рл1ктщ, береке -6 ip n iic riH улпем K e p c e r r i. Аскан ipmiKKe барды. Эцпме басын жацаталаптыктарга буруым TeriH емес. Караталдыктар арасында «Жанаталап - ^аратал ауданыньщ кара шаиырагы» деген сез бар. «Ойнап айтса да ойындагысын айтады» демекил, Балпык би окрупнщ абыройы аскактап, журтынык парасаты артса, Балпык баба рухынын шапагаты болар. Кец магынада б у к т улт тутас ipre жайган жерд1 караш аны рак дейдк Сондыктан казак баласы карашаныракты аялай кастерлеп, оньщ касиетж 63iHin ар-намысы ндай с е зж е д к Караш аны рак - журтты жакындастыруш ы, урпак пен урпакты табыстырушы, урпакаралык тутастыктьщ отын жагушы ерекше уя. 243

Ербол АМАНКЕЛД1УЛЫ Шырацшы

Караталдыктардьщ алтын уясы - Жанаталап жана улп, жобамен салынды. Ауылдьщ бой кетеруше eceni екбек еткен адам колхоздын баскарма басшысыньщ орынбасары Алексей Роменович Тен. Кеше бойымен акшанкан уйлер бой тузеп, cayneTTi алеум етлк нысандар ел HriniriHe б е р м т , кызу е кб е к KepiriH кайнатып. ^аратал, Уштебе М ТС чнен кейш Ильич шамын ж аркы раткан да Ж анаталап ауылы. О кы ган-токы ган 6miKTi мамандардьщ маидай тер1мен Kecereci кегерген сырдьщ тупю астарында рух сабактастыгы жатыр. Ж ацаталапты ктар эрдайы м nrmiKTi ютщ басы нда ж ур е д к Балпы к бабаны н мерейтойларын етш у, кесенесш кайта тургызу, жанарту жумыстарыньщ бастамашылары Сакбай Мукашев, Телеген Ш эртбаев, Сейдахмет Косжанов, 9бд1гали Тергеус1зовтер жанаталаптыктар. Кексулык Жапаркул аксакалдын Балпык баба кесенесш салу максатында жацаталаптык тулекл тылсым куштщ жетепмен 1здеушщ e3i 6ip тарих. - Шамамен сол 1976 жылдьщ жаз айы болатын. Мен онда бурынгы атагы дурмреген «Каратал» совхозында курылыс саласынын прорабы болып жум ы с гстейтшмш. Наурыз ага ауданды к партия ком итетш щ eKiHiui хатшысы. Кексудан Жанаталап аулына Ж апаркул аксакал келдк Анамньщ колы нан шай imin, кек>л1 жайлангасы н келген ш аруасын айтты . Райкомда Ж анаталаптын баласы бар деп еслген сон бара жылай K ip re H екен. 8дей1 емес, e 3 i H - e 3 i устай алмай. «Бетщ«зд1 жуы п, кайта K ipini3» деген се зж е н кейш кайта Kipin, келген максаты н айтыпты. Ш аруасын мукият тьщ дап болтан сои «Жацаталапта шешем бар, Женю деген балан бар» деп машинасымен уйге ж етю зт салады. Аксакалдьщ буйымтайы - Балпык бидщ басына кесене салу. Ойланып- толганы п калды м . Неге десен1з, пейш тузу, ниет ак- А лайда, ecKmiKTi а нсады н. дждв куаттадьщ , аулиеге табы нды н деп кж эл а уы , TinTi жазалап, жеп отырган наньщнан айырып тастауы оп-онай. Шаруашылык басшысы Рахымжан М ур а д то вп е н акылдасуга келд1к. М эн-жайды тусшд1рд1к. Агамыз 6i3fli байыппен тындаган сок: «Менщ де басым екеу емес. Текке к у й т кету оп-онай, - д е д к Сап ойланы п: - Ж еню, сен партияда жоксьщ . О сы нау n ri icKe 63iK бас-кез бол. Колдан келген ке м е кл керсетем1з. Дабы ра е ту д ж ка ж е л жок. Мен керсем де кермегендей, сезсем де сезбегендей болайын. Рахымжанньщ алдынан канаттанып, ж1герлент шыккан 6i3 жакын тежректеп беттттерд1 ержбей ж у р т араладык. Ондагы ойымыз - болашак мазардык озык улпсж алып, кадеге жарату болатын. Урыста турыс жок, кеспепне карай сабасы дегендей, бабамыздык болашак кесенес1н казакы сепз канатты ки1з уй улпанде салуды уйгардык. Тебеане жылтырак какылтырдан кумбез орнатуды, сырттан жарык туселн тунл1к орнын лайыктауды да ескердю. Буган дейж п аумагы уш шаршыметрл1к, юшкене eciri мен терезеа бар, камкесектен салынган, 6ip белмеден туратын бейгг уйшщ орнына жака ул п ан бастап кетт1к. Кумбезд1 Уштебеге жендеу-механикалык зауытынык жумысшыларына жасатып, орнаттык. Курылыстын езгедей жумысын ауыл ж1пттер1 аткарысты. Шаруанык деы кешкурым ж урпзтдк Заманнын катак закына карамастан Наурыз afa кештете Kenin акыл-кенестерш 6epin отырды. С этж салып, 6ip айдык iujiHfle бабанык кесенеа ке те ртдк Жар кулагы жастыкка тимеген Жапаркул afaM ризашылыгын 6inflipin, алгысын айтып, батасын 6epin Кексуына кайтты. Кесенеш салуга Ипбай Базарбаев, Накысбек Байшапанов, Зылиха Тамшыбай, Кешюнбай 245

Жанатов, Б э зт Есенбалановтай азаматтардьщ эркайсысы 100 сомнан кемек керсетп. Бул дегенН з сол кездеп 120 долларга теи. Осы бейпг 1994 жылга д е й т Mi3 бакпай турды. Аруакты бабанын басын киын заманньщ езЫде карайтуга ез басым хал-кад1р1мше улес косканымды бупнге д е й т мактаныш тутамын, - дейд1 курылыс саласыныц ардагер1, Жацаталап ауылыныц тургыны Женю Кылышбаев. 1994 жылдын Балпык баба жылы деп жариялануына орай Балпык атаныц 1976 жылы салынган кесенеан жацартып, Ka3ipri заманга сай кесенеге айналдыруда бастамашылдык таныткан Кебес Акылбаев. Кексулык Каби Баулыков сынды сэулеткерд1 тартып, жаиадан бой кетерелн нысанныц архитектуралык жоба, ynrici жасалынды. курылыс жумысыньщ барлык ж ауапкерш ттн ез! баскаратын облыстык «Ак ниет» курылыс компаниясы алды. Аудан тарапынан T n id i мекемелерд1 тартып, курылыс материалымен жабдыктау Сергазы Сагатбековке мЫдеттел1нд1.

Уйымдастыру жумысы аудан SKiMi Кер1мтай Эбд1рахмановка жуктелждк Кеп узамай кектемде курылыс жумысы басталып, жацадан ipreiac казылып, куйылды. Терт кабырга кызыл юртш тен каланып, сырт бедер1 ак мрамормен капталды. Айшыкты кумбез1 жасалынып, орнатылды. КУптарлыгы сол - баба кесенеанщ кыска мерз1мде тез epi сапалы салынуына аудан келем тдеп ipini-усакты eHflipic кэсторындары , курылыс пен тем1ржол мекемелерй шаруашылыктар к а ж е т кемектерЫ 6epint аянып калмады. Республикалык дэрежедеп тарихи мацызга ие ескертюштер катарына жататын кесене толыктай дерлж халык каражатына асарлык улгще салынды. Халкымыздыи данышпан ойшылы Ж уст Баласагунидщ «Жаксы адам гана жаксы басшы бола алады» деген канатты сезже сай узак жылдар басшылык кызмегп MiHci3 аткарган Кер1мтай Эбд1рахманов 2008 жылы Кексу ауданына эюм болып келдК

Балпык эулиенщ 1994 жылы бой кетерген кесенеане курдел1 жендеу журпзт, ажарландыру кажетпп жайлы аксакалдармен акылдасып, жанашыр азаматтардьщ косшы болуыныи аркасында кесененн жацарту нэтижел1 аякталды. Алматы каласындагы «Универсал - Б» ЖШС кемепмен кесененщ сырткы кабыргасы толыктай кызыл KipniiuneH кем кертдк 1ш жагы эрленд1ртд1, кумбез1 жацартылды. Кеюрепне имандылык уялаган, аруак сыйлаган Алпысбай Рахым, Телеген Шойынбеков, Базарбай Баймуханбетов, Абзал Омаркулов. Саймасай Элмуханбетов, Дэулет Нустбеков, т.б. комакты каржылай кемектерЫ керсетп. 2013 жылдыц кыркуйепнде касиетл Балпык эулиенщ кесенеане толыктай курдел1 жендеу ж у р п з т т , тарихи манызы бар ескертюштщ архитектуралык келбел жаксарып, шырайлана туст1. Шыгыстык сэулет енерЫщ озык улпс1мен кесене кабыргасы Хорезм KipniiuiMeH кайта каланды. 1шю кабыргасы, кумбез1 керкейдк жанарды. Тебеанен жацбыр тамшылап, су акпайтындай калыпка келлртдк Эрленд1ру жумысын керш тес мемлекеттен арнайы шакырылган мамандар журпздК IcTin басы-касында аудан 9 K iM i Султан Мырзабекулы Дуйсенбеков журдк Баба кесенеане 2013 жылгы курдел1 жендеу жумысын ел азаматы Канат Жулынов аткарды. Эдетте шелд1 жерде казылган кудык. арынды езенге салынган Kenip, жайдак жерге журпзтген жол сиякты сауапты ic тындырган кайырымды жандардьщ е а м д е р т ел-журттын 6min, хабардар болганы абзал. Балпык баба кесенеа басынан шыракшы арылмаган. Оньщбасты ce6e6i. елдщ 6a6afa деген курмел, эулиенщ кад1р-касиел. Б1здеп деректер бойынша алгашкы шыракшылардьщ 6ipi Балпык бабанын баласы Элдекеулы ©теген. 1882-1949 жылдар арасында Балпык бабаныи шебереа Курманбекулы Ахметше, 1949- 1957 жылдары Ахметшеулы Онгар, 1957-1994 жылдары Кэлпе руынан ^абдолда аксакал, 1994-2015 жылдары Оцгар-ШаИизадаулы Аманкелд1, 2015 жылдан Аманкелд1улы Ербол шыракшы болып бабага курмет KepceTin келед1. 1960 жылдары анам Жамал мен Б э з т экеме mecin ата басына алгашкы зиярат етуге келгежм бар ец\\. Сонда анам жетгпс кадамдай жерден ep6ip жел кадам сайын Ti3eciH бупп атага сэлем 6epin, кайтарда артка бурылмай тагы да жел кадам сайын сэлемщ жасап, курмет керсеткеж кез алдымда. Бупнп урпактан байкаганым да сол курмет, сол i3eT. Жакында Н. Кылышбаевтьщ «Жанаталап жастары» атты ютабыныц колжазбасы колыма TycTi. Жанаталаптьщ тарихын сабактай келе елдщ кымбат казынасы - енбек адамдарына ерекше мэн 6epinTi. КезЫде eni ytuiH аянбай тер теккен, албырт жастык шагын ауылды керкейтуге арнаган абыз afanap кэртжке ат шалдырса да ел еанде мэцп жас, ецбектщ epi болып кала беред1 деген ой тужырымы акылмен астасып тур емес пе? Карашацырак болып аталу бар да оны кастерлеп устап туру бар. «Азаматына карап ауылын таниды» дегенд1 атам казак бекер айтпаган. Жанаталап тулектер1 арасынан ат жалын тартып M iH in ел баскарган азаматтар кептеп саналады. 10 совхоз директоры, 9 партия уйымыньщ хатшысы жэне аудандык партия комителнщ ею хатшысы - Алакелде Габиден Кэр1баев, Аксуда Наурыз Кылышбаевтар жацаталаптык ел курме-пне беленген азаматтар. Аудан эюмдер1 Наурыз Кылышбаев, Нурлан Кылышбаев, Алмас Э д тд ер де осы ауылдьщ тулектерк Бупнп кунде аудан эюмЫщ ею орынбасары, мэслихат хатшысы да Жацаталаптан ушып, канат каккандар. Бул Ti3iMfli жалгастыра беруге болады. «Жаксы кжмщ, бж к мансабьщ болса ел еанде 6ipa3 сакталарсын, ал, адами касиетщ болса, ел еанде мэцп каларсын» деген улагатты сез бар. Жанаталаптыктардын адами, азаматтык касиеттер1 жогары атпал азаматтар екежне ел куэ. Аталар алгыс айтканда «Урпагьщ ecciH» деу1 тепн емес. Жанаталаптыктардын ypnafbi ecciH. 248

Жаксы атка жасык тем1р тага болмас, Ит TepiciH илегенмен жага болмас. Улпаз улкендерд1 урлесек де, Карыны кампиганмен afa болмас, П ейтНмен аруакты сыйламасак, Халкына кариялык баган болмас, - дегендей, пейшмен аруак сыйлаган жакаталаптыктарды «Кара шакырак» деген касиетке жетюзген Балпык баба шарапаты. Сайлаубай БЭ31ЛОВ, Ервн ецбегi уш'т медалшщ иегер\\