13.การสังเคราะห์แนวทางการพัฒนาระบบการดูแลสุขภาวะและสAงเสริมการเรียนรู้

1

2 รายงานวิจยั ฉบับสมบูรณ1 โครงการ การสงั เคราะห1แนวทางการพฒั นาระบบการดูแลสุขภาวะและสงA เสริมการเรียนรูC เด็กปฐมวยั สูกA ารพฒั นาที่ยงั่ ยืน Evidence synthesis for early childhood care and education system towards sustainable development โดย รองศาสตราจารย* นายแพทย*อดิศักด์ิ ผลติ ผลการพมิ พ* หัวหน:าโครงการ นางงามตา รอดสนใจ ทมี นกั วิจัย นางสาวนุจนา กนั แก:ว ทมี นกั วจิ ยั นางสาวบุศราพร จงเจรญิ ถาวรกลุ ทีมนักวจิ ยั นางสาวมาริสา นิม่ กลุ ทีมนักวิจัย สถาบนั แหAงชาตเิ พอื่ การพฒั นาเดก็ และครอบครวั มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล โครงการนไี้ ดCรบั ทนุ อดุ หนุนการวิจยั จากสำนกั งานคณะกรรมการสAงเสริมวิทยาศาสตร1 วจิ ยั และนวัตกรรม ตุลาคม 2563 “ งานวจิ ยั ยงั ไมเG สร็จสมบูรณโ* ปรดอยาG นำไปอ:างอิง”

ก กิตติกรรมประกาศ งานวิจัยฉบับนี้สำเร็จลงได5ด5วยดี เนื่องจากผู5วิจัยได5รับความร?วมมือ ดูแลเอาใจใส?เปCนอย?างดีจากหลายๆฝGาย โดยเฉพาะสำนักงานคณะกรรมการส?งเสริมวิทยาศาสตรO วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.) ผู5สนับสนุนทุนการทำวิจัย สถาบันแห?งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว มหาวิทยาลัยมหิดล ศูนยOวิจัยเพื่อสร5างเสริมความปลอดภัยและ ปXองกันการบาดเจ็บในเด็ก มูลนิธิสร5างเสริมความปลอดภัยในเด็ก ภาควิชากุมารเวชศาสตรO คณะแพทยศาสตรO โรงพยาบาลรามาธิบดี ผูด5 ำเนนิ การวจิ ยั ขอขอบคุณคณะทำงาน โครงการจัดตั้งวิทยาเขตอำนาจเจริญ มหาวิทยาลัยมหิดล ที่ให5ความอนุเคราะหO ลง พื้นที่สำรวจกระบวน การดูแลและส?งเสริมการเรียนรู5เด็กปฐมวัย และ จัดเวทีเสวนาและสังเคราะหOแนวทางการพัฒนา กระบวนการดูแลและส?งเสรมิ การเรยี นรูเ5 ด็กปฐมวยั ขอขอบคุณ มูลนิธิศุภนิมิตแห?งประเทศไทย อาจารยOนายแพทยOฉัตรชัย อิ่มอารมยO ภาควิชาเวชศาสตรOชุมชน คณะแพทยศาสตรOโรงพยาบาลรามาธิบดี ผศ.ดร.ชญาภรณO ตีวารี สถาบันการพยาบาลศรีสวรินทิรา สภากาชาดไทย ผศ.ดร.จิราวรรณ กล?อมเมฆ คณะพยาบาลศาสตรOมิชชั่น มหาวิทยาลัยนานาชาติเอเชีย-แปซิฟaก ที่ให5ความอนุเคราะหO เปCนวทิ ยากรอบรมใหค5 วามรู5 การดูแลเดก็ ครู / ผ5ูดแู ลเดก็ และผทู5 ่ีเก่ียวขอ5 ง ขอขอบคณุ ผูบ5 ริหารจัดการพน้ื ที่ ครูใหญ? เจ5าของกิจการ ครู / ผ5ดู แู ลเด็ก ผ5บู รบิ าลเดก็ ตามบา5 น และ ครอบครวั เดก็ ในพนื้ ทเี่ กบ็ ขอ5 มลู ๘ จังหวัด และ พนื้ ทก่ี รงุ เทพมหานคร ทใ่ี หค5 วามรว? มมอื และใหข5 อ5 มลู ในการทำวิจัย ผู5วิจัยรู5สึกซาบซึ้งในความกรุณาและความปรารถนาดีของทุกท?านเปCนอย?างยิ่ง จึงกราบขอบพระคุณและ ขอบคุณไว5ในโอกาสนี้สำหรับข5อบกพร?องต?าง ๆ ที่อาจจะเกิดขึ้นนั้น ผู5วิจัยขอน5อมรับและยินดีที่จะรับฟeงคำแนะนำจาก ทกุ ทา? นทไ่ี ดเ5 ข5ามาศกึ ษาเพื่อเปCนประโยชนOในการพฒั นางานวจิ ัยตอ? ไป คณะผู5วจิ ัย ตลุ าคม ๒๕๖๓

ข บทสรปุ สำหรับผCูบริหาร งานวิจัยนี้เปCนการสังเคราะหO“แนวทางการพัฒนาศักยภาพระบบการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมเรียนรู5เด็ก ปฐมวยั ส?ูการพัฒนาทยี่ ง่ั ยนื ” โดยทบทวนวรรณกรรมสร5างจินตภาพ “ระบบการดูแลสุขภาวะและการส?งเสริมการเรียนรู5 ปฐมวัย สู?การพัฒนาที่ยั่งยืน” หลังจากนั้นวิเคราะหOจุดแข็งและจุดอ?อนของระบบปeจจุบัน จากเอกสารเชิงนโยบาย แผน ยุทธศาสตรO มาตรฐาน และกฎระเบียบต?าง ๆ รวมทั้งวิเคราะหOจากการปฏิบัติที่มีอยู?จริงในพื้นที่ และผู5ประกอบวิชาชีพ นำมาเปนC ปจe จยั นำเข5าสกู? ารสังเคราะหO จากการทบทวนวรรณกรรม พบว?า การพัฒนาจุดเริ่มต5นของชีวิต (early life development) และการพัฒนา ปฐมวัย (early childhood development) ครอบคลุมตั้งแต?ตัวอ?อนในครรภOมารดาจนถึงอายุ 8ปÄ หรือเทียบเท?าการ พัฒนาสมอง 3000 วันแรกของชีวิตมีผลต?อศักยภาพ และสุขภาพตลอดชีวิตของมนุษยO ระบบการดูแลสุขภาวะและ ส?งเสริมการเรียนรู5ปฐมวัยเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน (ECCE towards SD) จึงเปCนมากกว?าการศึกษาระดับก?อน ประถมศึกษา (preschool education) โดยมีจุดมุ?งหมายเพื่อการพัฒนาสุขภาวะแบบองคOรวมทั้งร?างกาย สติปeญญา จิตใจอารมณO สังคม และความปลอดภัย สร5างรากฐานที่มั่นคงสำหรับการเรียนรู5ตลอดชีวิต มีความเปCนไปได5ที่ระบบ ECCE towards SD จะช?วยสร5างพลเมืองในอนาคตที่มีศักยภาพพร5อมรับการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลก มีความเอ้ือ อาทร และมีความรับผิดชอบ ดังนั้น ECCE towards SD จึงเปCนหนึ่งในการลงทุนเพื่อส?งเสริมการพัฒนาทรัพยากร มนษุ ยO ความเสมอภาคของสงั คม (social equity) และการอยูร? ?วมกันในสงั คม (social cohesion) สง? ผลให5ลดคา? ใช5จา? ย สำหรับโครงการเยียวยาคนและสังคมในภายหลัง สำหรับเด็กที่ด5อยโอกาสทางสังคม (disadvantaged children) ECCE towards SD มีบทบาทสำคัญในการชดเชยข5อด5อยในครอบครัว ประคับประคอง ปXองกัน และฟåçนฟูบาดแผลทาง ใจของเดก็ องคOประกอบที่สำคญั ของ ECCE towards SD ไดแ5 ก? • ตอ5 งเปนC ระบบที่ สง? เสริมสขุ ภาวะแบบองคOรวมท้งั สขุ ภาพกาย สติปeญญา จิตใจอารมณO และสังคม สร5าง ทกั ษะการเรยี นรตู5 ลอดชีวิตและทักษะรองรับการเปลีย่ นแปลงภาวะโลกาภิวัตนOหรือทักษะศตวรรษท่ี 21 ครอบคลุมดา5 นการจดั การความปลอดภัย และมคี วามไวต?อการดแู ลและฟçåนฟูเดก็ ที่มภี าวะบาดแผลทางใจ • ต5องเปCนระบบบริการที่ครอบคลุมการจดั บรกิ ารต้งั แต? “แรกเกดิ ถึงอายุ 6 หรอื 8 ป”Ä ไมข? าดช?วง • ต5องเปCนระบบบรกิ ารเออ้ื ต?อการเข5าถึงของกล?มุ เด็กยากจน เพ่ือลดความเหลือ่ มลำ้ ของสงั คมทจ่ี ดุ เรมิ่ ต5น ปฐมวัยของชวี ิต • ตอ5 งเปนC ระบบบริการเอื้อตอ? การเข5าถงึ ของกลุ?มเด็กพเิ ศษ เดก็ พิการ เด็กดอ5 ยโอกาสเปราะบางแบบตา? ง ๆ

ค ECCE ในประเทศไทยได5มีวิวัฒนาการมาโดยตลอด จากการวิเคราะหOเอกสารเชิงนโยบายและการวิเคราะหOการ ปฏิบัติงานในพ้ืนที่พบว?าจุดแข็งของระบบได5แก? การพัฒนาเด็กปฐมวัยเปCนเจตจำนงทางการเมือง (political will) ของ รัฐบาลและผู5ปกครองส?วนท5องถิ่น เปXาหมายผลลัพธOการพัฒนาเด็กที่ถูกกำหนดไว5ในนโยบาย กฎหมาย แผนระดับชาติมี ความสอดคล5องกับกับทิศทางสากลในการพัฒนาเด็กเพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็วในภาวะโลกาภิวัตนO มีการ พัฒนาระบบ ECCE ในกลุ?มเด็กอายุสองปÄหกเดือนขึ้นไปในรูปแบบศูนยOพัฒนาเด็กปฐมวัยและโรงเรียนอนุบาลอย?าง ต?อเนื่อง ทั้งการกำหนดมาตรฐานการจัดบริการ การจัดสิทธิประโยชนOสนับสนุน การพัฒนาระบบข5อมูล การพัฒนา บุคลากรที่มุ?งเน5นการจบการศึกษาระดับปริญญาตรี ในระยะแรกการพัฒนากระบวนการดังกล?าวเปCนการพัฒนาแบบ แยกส?วน ปeจจุบันมีความสำเร็จในการบูรณาการและพัฒนากรอบนโยบายและกฎหมาย “พระราชบัญญัติการพัฒนา เด็กปฐมวัยพ.ศ. 2562” โดยมีการจัดตั้งคณะกรรมการปฐมวัยแห?งชาติและกำหนดกลยุทธหลัก ได5แก? “บูรณาการการ ดูแลสุขภาพเข2ากับการเรียนรู2 จัดกิจกรรมการดูแลทั้งด2านสุขภาพกายใจและพัฒนาทักษะการเรียนรู2ศตวรรษที่ 21 ระบบบริการต2องเข2าถึงได2สำหรับเด็กทุกคนไมOสร2างความเหลื่อมล้ำ ท2องถิ่น เอกชน ชุมชนและครอบครัวต2องมีสOวน รOวม การบริการต2องมีมาตรฐานกำกับ” แต?ในทางปฏิบัติ ระบบบริการ ECCE สำหรับเด็กแรกเกิดถึงสามปÄ และระบบ บริการ ECCE ของกลุ?มเด็กด5อยโอกาส เด็กในภาวะยากลำบาก เด็กถูกเลี้ยงดูไม?เหมาะสม เด็กพิเศษ เด็กพิการ ยังขาด การพฒั นาที่ชัดเจน

ง แนวทางการพัฒนาศักยภาพระบบการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมเรียนรู5เด็กปฐมวัยสู?การพัฒนาที่ยั่งยืน” ประกอบด5วย 2 ประเดน็ หลักไดแ5 ก? 1. การพัฒนาศักยภาพผู2ดูแลเด็กปฐมวัยทุกประเภท เพื่อให2เด็กได2รับการดูแลสุขภาวะและสOงเสริมการเรียนรู2 ที่มคี ณุ ภาพทุกคน (practice-based capacity for all children) การพัฒนาความสามารถของผู5ดูแลเด็กในการให5 “การดูแลสุขภาวะ การคุ5มครองความปลอดภัย และการ ส?งเสริมการเรียนรู5ปฐมวัย” ที่มีคุณภาพ โดยครอบคลุมผู5ดูแลเด็กปฐมวัยตั้งแต?แรกเกิดจนถึงวัยก?อนเข5าสู?ประถมศึกษา หรือ 6-8 ปÄ ไม?ว?าจะเปCนพ?อแม? ปูGย?าตายาย ผู5รับจ5างเลี้ยงเด็ก ผู5ประกอบการnursery ครูหรือผู5ดูแลเด็กในศูนยOพัฒนา เด็กปฐมวัย หรือโรงเรียนอนุบาล จะต5องได5รับการฝíกอบรม รับรองความสามารถในการดูแลเด็กตามมาตรฐานการดูแล สุขภาวะ การคุ5มครองความปลอดภัย และการส?งเสริมการเรียนรู5ปฐมวัย รวมทั้งได5รับการสนับสนุนใหเ5 ข5าสู?กระบวนการ แลกเปลี่ยนเรียนรู5ต?อเนื่อง ได5รับการบันทึกข5อมูลติดตามการทำงาน ประเมินผล และจะต5องเข5าสู?วงจรการพัฒนา คุณภาพอย?างเปCนระบบ รวมทั้งได5รับการสนับสนุนงบประมาณ สิทธิประโยชนOทั้งด5านอุปสงคOและอุปทาน เพื่อให5ผู5ดูแล เด็กปฐมวัยทุกประเภทสามารถจัดการดูแลครอบคลุมเด็กปฐมวัยทุกคนทุกช?วงเวลาของวันบนวิธีการดูแลที่มีมาตรฐาน เดียวกนั กลไกการพัฒนาบุคลากร โดยเฉพาะอยOางยิ่งการพัฒนาตOอเนื่องในระหวOางการปฏิบัติงาน (Inservice training) การศึกษาพบว?าการพัฒนาบุคคลากรก?อนการทำงาน (preservice training) การเรียนรู5ต?อเนื่องของ บุคลากรระหว?างการทำงาน (In-service training) การลดอัตราส?วนผู5ดูแลเด็กต?อเด็ก จำนวนเด็กต?อกลุ?ม มีผลต?อ ปฏิสัมพันธOเชิงบวกระหว?างผู5ดูแลเด็กกับเด็ก แม5ไม?พบความสัมพันธOที่ชัดเจนโดยตรงกับผลของพัฒนาการเด็ก อย$างไรก็ ตามการเรียนรูต5 อ? เนอื่ งของบคุ ลากรระหวา? งการทำงาน (In-service training)มีความสมั พนั ธOที่ชดั เจนโดยตรงกบั ผลของ พัฒนาการเดก็ ทีม่ ากกวา? การพัฒนาบุคคลากรก?อนการทำงาน (preservice training) แนวทางการพฒั นาศักยภาพของระบบ (ECCE system capacity) ประกอบดว5 ย 1. การพัฒนาศักยภาพผู2ดูแลเด็กปฐมวัยทุกประเภท เพื่อให2เด็กได2รับการดูแลสุขภาวะและสOงเสริมการเรียนรู2ที่มี คุณภาพทุกคน (practice-based capacity for all children) ครอบคลุมผู2ดูแลเด็กปฐมวัยตั้งแตOแรกเกิดจนถึง วยั กOอนเขา2 สOปู ระถมศึกษาหรือ 6-8 ปr • ขับเคลื่อนบรรทัดฐานสังคม โดยหลักการที่สำคัญได5แก? “เด็กปฐมวัยทุกคนต5องมีพ?อแม?หรือผู5ดูแลทดแทน ตลอดทุกช?วงเวลาของวัน และต5องเปCนผู5ดูแลที่สามารถให5ความรักความอบอุ?น สร5างความสัมพันธOเชิงบวกกับ เด็ก ดูแลสุขภาวะองคOรวม ปกปXองคุ5มครองภัย ส?งเสริมทักษะการเรียนรู5ตลอดชีวิต ความยืดหยุ?น และการ ควบคุมตนเอง” • รัฐและเอกชนโดยหน?วยการศึกษา หน?วยที่เกี่ยวข5องกับการดูแลสุขภาวะและการพัฒนาเด็กปฐมวัย ต5อง ส?งเสริมการฝíกอบรม จัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู5 เพื่อพัฒนาศักยภาพผู5ดูแลเด็กปฐมวัยทุกคนตั้งแต?ผู5ดูแลเด็ก แรกเกิดจนถึงวัยก?อนเข5าสู?ประถมศึกษาหรือ 6-8 ปÄได5แก? พ?อแม? ปูGย?าตายาย ผู5รับจ5างเลี้ยงเด็ก ผู5ประกอบการ

จ nursery ครูหรือผู5ดูแลเด็กในศูนยOพัฒนาเด็กปฐมวัย หรือโรงเรียนอนุบาล ให5มีคุณภาพมาตรฐานในการให5การ ดแู ลสุขภาวะแบบองครO วม ค5มุ ครองความปลอดภัย และส?งเสริมการเรยี นรต5ู อ? เน่อื งตลอดชีวิต • รัฐและเอกชนโดยหน?วยการศกึ ษา หน?วยท่เี กย่ี วข5องกบั การดแู ลสุขภาวะและการพัฒนาเดก็ ปฐมวัย ต5องจดั ให5 มีการรับรองความสามารถในการดูแลเดก็ ตามมาตรฐานการดแู ลสุขภาวะ การคุ5มครองความปลอดภยั และการ ส?งเสริมการเรียนรปู5 ฐมวยั และรฐั ต5องสนบั สนนุ งบประมาณดำเนนิ การจัดบริการแกผ? ูด5 แู ลเด็กทมี่ มี าตรฐานหรือ จดั สทิ ธปิ ระโยชนแO ก?ผู5ต5องการรับบรกิ าร • หน?วยการศึกษา หนว? ยวชิ าการต5องสร5างองคคO วามรู5เชงิ ประจักษผO า? นงานวิจยั เพื่อนำไปสูก? ารปฏิบตั ทิ ่มี ีคุณภาพ • รัฐและเอกชนโดยหน?วยการศึกษา หน?วยที่เกี่ยวข5องกับการดูแลสุขภาวะและการพัฒนาเด็กปฐมวัย ทั้ง ส?วนกลางและท5องถิ่นจัดให5มีระบบข5อมูล ติดตาม ประเมินผล และการพัฒนาคุณภาพโดยให5ความสำคัญกับ ผู5ดูแลเด็กปฐมวัยทุกประเภท ทั้ง พ?อแม? ปูGย?าตายาย หรือเครือญาติ หรือผ5ูดูแลเด็กทดแทนอื่น ๆ ผู5รับจ5างเลี้ยง เด็กตามบ5าน ผู5ประกอบการnursery ครูหรือผู5ดูแลเด็กในศูนยOพัฒนาเด็กปฐมวัย หรือโรงเรียนอนุบาล และ สร5างกฎเกณฑO ทเ่ี หมาะสมกบั การพัฒนาแต?ละกล?มุ 2. การพัฒนาศักยภาพในการบริหารจัดการและการปรับเปลี่ยนระบบบริการมุOงสูOเปsาหมาย (System management-based capacity) ประกอบดว5 ย 2.1 การพัฒนาความรู2 ความเข2าใจ และเจตคติของผู2มีสOวนได2เสียให2เห็นความสำคัญของระบบ ECCE towards SD เพ่ือนำสกูO ารเปล่ียนแปลงนโยบาย การออกแบบ และการกำกบั ระบบ (knowledge-based capacity) • ผู5มีส?วนได5ส?วนเสียที่มีส?วนร?วมในการพัฒนาระบบ ECCEทั้งในระดับประเทศ และระดับท5องถิ่นเช?นผู5กำหนด นโยบาย ผู5นำชุมชน ผู5ออกแบบระบบ ผู5ให5ทุนระบบ ต5องมีความรู5ความเข5าใจในเรื่อง “ระบบการดูแลสุขภาวะ และการส?งเสริมการเรียนรู5ปฐมวัย สู?การพัฒนาที่ยั่งยืน” มีเจตคติที่ดีในการพัฒนาเด็กปฐมวัย เข5าใจกรอบ แนวคิดการพัฒนาสู?จินตภาพของระบบและเห็นความสำคัญของการลงทนุ พัฒนาระบบ 2.2 ขบั เคลอ่ื นการใช2 พระราชบัญญัติ การพัฒนาเดก็ ปฐมวัยพ.ศ. 2562 • รัฐต5องลงทุนในการสร5างกระบวนการการสื่อสารความรู5ที่สามารถขับเคลื่อนให5ผู5มีส?วนได5ส?วนเสียที่มีส?วนร?วม ในการพัฒนาระบบ ECCEทั้งในระดับประเทศ และระดับท5องถิ่น มีความรู5ความเข5าใจ และยอมรับ “พระราชบัญญัติ การพัฒนาเด็กปฐมวัยพ.ศ. 2562” ที่กำหนดให5รัฐและผู5มีส?วนได5ส?วนเสียต5องจัดบริการมุ?ง สู?ผลลัพธOการพัฒนาเด็กปฐมวัยตั้งแต?ที่ยังเปCนตัวอ?อนในครรภOตลอดจนช?วงปฐมวัยไว5ในมาตรา 5 ของ พรบ ไดแ5 ก? - มารดาได5รบั การดแู ลในระหวา? งต้งั ครรภเO พอ่ื ให5บตุ รทีอ่ ยใู? นครรภมO สี ุขภาวะและพัฒนาการท่ดี ี - เด็กปฐมวยั อยูร? อดปลอดภยั และได5รบั ความค5มุ ครองให5พ5นจากการลว? งละเมิดไมว? า? ในทางใด - เดก็ ปฐมวยั มีพฒั นาการทดี่ รี อบดา5 นทั้งทางร?างกาย จติ ใจ วินัย อารมณO สงั คม และสติปญe ญาให5สมกบั วยั

ฉ - เด็กปฐมวยั มีทักษะพนื้ ฐานในการเรียนรูอ5 ย?างตอ? เนือ่ งตลอดชีวติ สามารถเรยี นร5ูอยา? งสอดคล5องกบั หลกั การพัฒนาศักยภาพของแตล? ะบคุ คลและความต5องการจำเปนC พเิ ศษ - เดก็ ปฐมวัยมอี ุปนิสัยใฝดG ี มีคุณธรรม มวี นิ ัย ใฝGรู5 มีความคิดสรา5 งสรรคO และสามารถซึมซับสุนทรียะและ วัฒนธรรมท่หี ลากหลายได5 - เด็กปฐมวยั เคารพคุณคา? ของบุคคลอื่น มีจิตวิญญาณของการอยูร? ว? มกนั ในสังคมอย?างเสมอภาค และมี จติ สำนกึ ในความเปCนพลเมืองไทยและพลโลก • ขับเคลื่อนการทำแผนพัฒนาปฐมวัยฉบับต?อไป ที่จะออกมาภายหลัง พระราชบัญญัติ การพัฒนาเด็กปฐมวัย พ.ศ. 2562 ให5มคี วามสอดคล5องกับเน้อื หาของ พรบ มงุ? สู?ผลลพั ธกO ารพฒั นาเดก็ ปฐมวัยตัง้ แต?ที่ยังเปCนตัวอ?อนใน ครรภOตลอดจนช?วงปฐมวยั ไวใ5 นมาตรา 5 ของ พรบ • ขับเคลื่อนการจัดทำ “มาตรฐานและแนวปฏิบัติที่ดีเกี่ยวกับการพัฒนาเด็กปฐมวัย” ตามที่กำหนดไว5ใน “พระราชบัญญัติ การพัฒนาเด็กปฐมวัยพ.ศ. 2562” ทดแทน “มาตรฐานสถานพัฒนาเด็กปฐมวัยแห?งชาติ” ฉบับที่รัฐมนตรีได5เห็นชอบในวันที่ 2 มกราคม ปÄ 2562 โดยใหค5 รอบคลุมจุดอ?อนทง้ั ระบบการดูแลสุขภาวะและ ส?งเสริมเรียนรู5เด็กปฐมวัยอายุต่ำกว?าสามปÄ และ ระบบการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมเรียนรู5เด็กปฐมวัยกล?ุม เปราะบาง • ขับเคลื่อนจัดทำสมรรถนะและตัวชี้วัดการพัฒนาเด็กปฐมวัย ให5สอดคล5องกับ “มาตรฐานและแนวปฏิบัติที่ดี เกี่ยวกับการพัฒนาเด็กปฐมวัย” ที่ถูกปรับแก5จุดอ?อน ทั้งการดูแลกลุ?มอายุต่ำกว?าสามปÄและกลุ?มเด็กพิเศษ พิการและกลม?ุ เปราะบาง 2.3 พัฒนากลไกนโยบาย ECCE ระดับท2องถิ่น ในมาตรา 6 “พระราชบัญญัติ การพัฒนาเด็กปฐมวัยพ.ศ. 2562” กำหนดให5มีการพัฒนากลไกความร?วมมือระดับท5องถิ่น โดยให5 “หน?วยงานของรัฐ องคOกรปกครองส?วนท5องถ่ิน ภาคเอกชน และภาคประชาสังคมที่เกี่ยวข5อง มีภารกิจร?วมกันดำเนินการเพื่อให5มีการพัฒนาเด็กปฐมวัย และ ดำเนินการให5เปนC ไปตามมาตรฐานและแนวปฏบิ ัตทิ ด่ี เี กย่ี วกบั การพฒั นาเดก็ ปฐมวยั ” การพัฒนากลไกระดับตำบลแบบบูรณาการภายใต5 ความรู5 ความเข5าใจ เจตคติ ที่ถูกต5องของผู5มีส?วนได5เสียจะ นำไปส?ูความสำเร็จของการจัดบรกิ ารตามจินตภาพของระบบ กลไกนโยบาย ECCE ท5องถน่ิ ทส่ี ำคัญได5แก? • ด5านนโยบาย - พัฒนากลไกการบูรณาการภาคีการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมการเรียนรู5เด็กปฐมวัยในพื้นที่ โดยจัดตั้ง “คณะกรรมการเด็กปฐมวัยระดับตำบล” • ด5านการพฒั นาศกั ยภาพระบบและผดู5 ูแลเดก็ - จัดทำแผนพัฒนาเด็กปฐมวัยระดับตำบล (local strategic plan for ECCE) ครอบคลุมการพัฒนา ศักยภาพผู5ดูแลเด็ก แผนการสนับสนุนทรัพยากร การจัดสิทธิประโยชนO มาตรฐานการปฏิบัติงาน การ ติดตามประเมินผล และการพัฒนาคุณภาพ โดยต5องครอบคลุมการพัฒนาเด็กแรกเกิดถึง 6 หรือ 8 ปÄ โดยเฉพาะต5องมีความชัดเจนในการจัดบริการกลุ?มเด็กแรกเกิดถึงสามปÄ การดูแลกลุ?มเปราะบางซึ่งเปCน จดุ ออ? นของระบบ ECCE สว? นกลาง

ช • พัฒนาระบบข5อมูลปฐมวัยระดับตำบลโดยเชื่อมโยงทุกหน?วยในพื้นที่ และเชื่อมต?อกับฐานข5อมูลระดับชาติที่มี การลงทุนอยู?แล5ว เปCนระบบฐานข5อมูลปฐมวัยระดับตำบล (integrated data system in local level) สามารถใช5ร?วมกันได5ทุกหน?วยงาน โดยฐานข5อมูลรัดบตำบลต5องสามารถติดตาม “ภูมิหลังเด็กและครอบครัว กระบวนการและผลลัพธกO ารดูแล” ของเด็กปฐมวยั ไดท5 ุกคน 2.4 แก2ไขจุดอOอนของระบบการดูแลสุขภาวะและสOงเสริมเรียนรู2เด็กปฐมวัยอายุต่ำกวOาสามปr โดยผู5กำหนดนโยบาย ผู5ออกแบบระบบ ผบ5ู รหิ ารระบบ ดำเนนิ การ • ดา5 นนโยบาย - ขับเคลื่อนให5ผู5กำหนดนโยบาย ผู5บริหารระบบให5ความสำคัญกับการจัดบริการมุ?งสู?ผลลัพธOการพัฒนาเด็ก ปฐมวยั “ตั้งแตท? ีย่ ังเปCนตัวอ?อนในครรภตO ลอดจนช?วงปฐมวัย” มาตรา 5 ของ “พระราชบญั ญตั ิ การพัฒนา เด็กปฐมวัยพ.ศ. 2562” - ปรับปรุงแผนพัฒนาเด็กปฐมวัยทั้งในระดับชาติและระดับท5องถิ่น มาตรฐาน-สมรรถนะ- ตัวชี้วัด การดูแล สุขภาวะและการส?งเสริมการเรียนรู5ปฐมวัย ให5“ครอบคลุมเด็กแรกเกิดถึง 6 หรือ 8 ปÄอย?างแท5จริง โดยเฉพาะต5องมีความชัดเจนในการจัดบริการกลุ?มเด็กแรกเกิดถึงสามปÄ ได5แก? การดูแลในครัวเรือนโดย ครอบครวั พี่เลี้ยงเด็กท่รี บั จ5างตามบ5าน และบ5านรบั เล้ยี งเดก็ ขนาดเล็ก - พัฒนาส?งเสริมความรับผิดชอบต?อครอบครัวของบุคลากรภายในองคOกร โดยการส?งเสริมการเลี้ยงดูลูกโดย แม?อย?างน5อย 6 เดือน และส?งเสริมการจัดห5องเลี้ยงดูเด็กในองคOกรขนาดใหญ? ในรูปแบบที่มีการเลี้ยงดูร?วม ระหว?างแม?กับผ5ูดูแลเด็ก หรือโดยผด5ู ูแลเด็กเอง โดยเปนC ไปตามมาตรฐาน • ดา5 นการพฒั นาศักยภาพผ5ูดูแลเดก็ ปฐมวัยอายตุ ำ่ กว?า 3 ปÄ - ออกแบบระบบให5กลุ?มผู5ดูแลเด็กปฐมวัยอายุต่ำกว?าสามปÄ “ทั้งพ?อแม? ปูGย?าตายาย และผู5ประกอบวิชาชีพผู5 เลี้ยงดูเด็กตามบ5านและบ5านรับเลี้ยงเด็กขนาดเล็กในชุมชน” เปCน (เปรียบเสมือนเปCน) วิชาชีพ “ผู5ดูแลเด็ก ปฐมวัยในระบบ” ที่สามารถให5การดูแลเด็กให5บรรลุเปXาหมายด5านสุขภาวะองคOรวม การเรียนรู5ต?อเนื่อง ตลอดชีวิต และการปกปXองคุ5มครองความปลอดภัย ตามมาตรฐาน (รายละเอียดดังกล?าวใน ข5อ 1 practice-based capacity for all children ) - หน?วยฝíกอบรม พัฒนาระบบ/หลักสูตรการฝíกอบรมพ?อแม? ปูGย?าตายาย ผู5รับจ5างเลี้ยงเด็ก และจัดการ ฝíกอบรมเพื่อให5กลุ?มผู5ดูแลเด็กนี้บรรลุมาตรฐานความรู5เบื้องต5น รวมทั้งจัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู5ต?อเนื่อง เพื่อพัฒนาความรู5และทักษะการดูแลต?อเนื่องให5เปCนไปตามแนวทางเพื่อบรรลุเปXาหมาย (pre-service and in-service training) โดยเฉพาะอย?างยิ่งให5ความสำคัญกับผู5ดูแลเด็กที่มีส?วนร?วมในการดูแลเด็กกล?ุม เสยี่ งประเภทต?างๆ • ด5านการสนับสนุนทรพั ยากรและจัดสิทธปิ ระโยชนO - สนับสนุนการเลี้ยงดูโดยมารดา โดยชดเชยรายได5มารดาทั้งที่อยู?ในระบบแรงงานและนอกระบบแรงงาน ตั้งแต?แรกคลอดถึงอย?างน5อยเมื่อทารกอายุ 6 เดือน ซึ่งตรงกับนโยบายนมแม?ที่ต5องการใหม5 ารดาให5นมบตุ ร

ซ ถึงอายุ 6 เดือน ในปeจจุบันรัฐชดเชยรายได5มารดาถเฉพาะมารดาที่ทำงานในระบบ และชดเชยถึงอายุ 3 เดอื น รวมทงั้ สนบั สนนุ เงนิ อดุ หนุนเลยี้ งดบู ตุ ร 600 บาทต?อเดือนถงึ อายุ 6 ปÄเฉพาะกลุ?มคนยากจน - สนับสนุนการจัดบริการการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมการเรียนรู5เด็กปฐมวัยที่อายุน5อยกว?าสามปÄ ผ?านผ5ู ให5บริการทั้งประเภทครัวเรือนและประเภทบ5านรับเล้ียงเด็กขนาดเล็กผ?านการประเมินความรู5 ความสามารถเช?นเดียวกับการสนับสนุนศูนยOพัฒนาเด็กปฐมวัยหรือโรงเรียนอนุบาลที่จัดบริการให5กลุ?มเด็ก อายุมากกว?า 3 ปÄ (รัฐสนับสนุนอาหารกลางวัน นม งบประมาณการส?งเสริมการเรียนรู5ผ?านผู5ให5บริการ) โดยรัฐอาจผูกเงื่อนไขการใช5บริการน้ีกับโครงการเงินอุดหนุนเลี้ยงดูบุตรซึ่งปeจจุบันเปCนแบบไม?มีเงื่อนไข (รฐั สนับสนุน 600 บาทต?อเดือนถงึ อายุ 6 ปเÄ ฉพาะกล?ุมคนยากจน) • ดา5 นการพัฒนามาตรฐานการดูแลและระบบข5อมลู - ปรับปรุง “มาตรฐานสถานพัฒนาเด็กปฐมวัยแห?งชาติ” ฉบับที่รัฐมนตรีได5เห็นชอบในวันที่ 2 มกราคม ปÄ 2562 ให5เปCน “มาตรฐานการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมการเรียนรู5ปฐมวัย” โดยเพิ่มเติมในรายละเอียดของ มาตรฐานการดูแลเด็กปฐมวัยในกลุ?มการดูแลในครัวเรือน โดยพ?อแม? ปูGย?าตายาย และผู5ประกอบวิชาชีพผ5ู เลี้ยงดูเด็กตามบ5านและกลุ?มบ5านรับเลี้ยงเด็กขนาดเล็กในชุมชน ทั้งด5านการบริหาร ด5านบริการ และด5าน สิ่งแวดล5อม โดยมุ?งเปXาหมายจินตภาพเด็กที่พึงประสงคOเดียวกันได5แก? สุขภาวะองคOรวม ทักษะการเรียนร5ู ตลอดชีวติ และการปกปXองคม5ุ ครองความปลอดภัย - ปรับปรุงระบบข5อมูลปฐมวัย (ECD) ให5ครอบคลุม กลุ?มผู5ดูแลเด็กปฐมวัยอายุต่ำกว?าสามปÄ “ทั้งพ?อแม? ปูGย?า ตายาย และผู5ประกอบวิชาชีพผู5เลี้ยงดูเด็กตามบ5านและบ5านรับเลี้ยงเด็กขนาดเล็กในชุมชน” ให5มีคุณภาพ ข5อมูล เช?นเดียวกับกลุ?มบ5านรับเลี้ยงเด็กที่มีเด็กมากกว?า 6 คน ศูนยOพัฒนาปฐมวัย หรือโรงเรียนอนุบาล ท้งั ขอ5 มลู ส?วนของผ5ใู หบ5 รกิ าร ผรู5 ับบริการ กระบวนการบริการ และผลลพั ธกO ารบริการ 2.5 พัฒนาระบบการดูแลสุขภาวะและสOงเสริมเรียนรู2เด็กปฐมวัยกลุOมเปราะบาง ทั้งกลุOมที่ยังอยูOนอกระบบศูนย~ พัฒนาเด็กปฐมวัยและโรงเรียนอนุบาล และกลุOมที่เข2าสูOในระบบแล2ว พบว?าการลงทุนในระบบ ECCE ได5ผลลัพธO ที่ดีที่สุดในกลุ?มเด็กที่มีภูมิหลังถูกเลี้ยงดูไม?เหมาะสมหรือมีภาวะความยากจน อย?างไรก็ตามความยากลำบากของ การจัดบริการให5แก?เด็กปฐมวัยกลุ?มเปราะบางอยู?ที่การขาดผู5ปกครองหรือผู5ดูแลเด็กที่มีศักยภาพที่จะร?วมเปCนผู5มี ส?วนร?วมในการพัฒนาหรือนำพาเด็กมาเชื่อมต?อกับระบบที่ถูกจัดไว5ให5 กลไกที่สำคัญในการจัดระบบ ECCE สำหรับ เดก็ กล?มุ นี้ประกอบด5วย • ด5านนโยบาย - ขบั เคลอื่ นให5ผก5ู ำหนดนโยบาย ผูบ5 ริหารระบบเหน็ ความสำคัญของการเชอ่ื มโยงงานการคุม5 ครองเดก็ กับ การพฒั นาเด็กปฐมวัยตาม “พระราชบญั ญัติ การพฒั นาเด็กปฐมวยั พ.ศ. 2562” ท่กี ำหนดให5รัฐและผู5มสี ?วน ไดส5 ?วนเสียตอ5 งจัดบริการมุ?งส?ูผลลพั ธOการพฒั นาเดก็ ปฐมวัยให5อยรู? อดปลอดภัยและไดร5 ับความคุ5มครองให5 พน5 จากการลว? งละเมดิ ไม?ว?าในทางใด - ระบบคุ5มครองเด็กท5องถิ่น ต5องครอบคลุมงาน การคัดกรองระดับความเสี่ยงต?อการได5รับการเลี้ยงดูไม? เหมาะสมใน เด็กปฐมวัยทุกคน และดำเนินการแทรกแซงในกรณกี ลม?ุ ความเสย่ี งสูง

ฌ • ดา5 นการพฒั นาศกั ยภาพผดู5 แู ลเด็กปฐมวยั อายุต่ำกวา? 3 ปÄ - ลงทุนพัฒนาพ?อแม? หรือผู5ดูแลทดแทนในครัวเรือนกลุ?มเสี่ยงสูง ให5เปCน ผู5ดูแลเด็กปฐมวัยในระบบ ตาม มาตรฐาน - การฝíกอบรมกระบวนการเยย่ี มบา5 น คดั กรองกลม?ุ เสย่ี งสงู ต?อการไดร5 ับการเล้ียงดไู ม?เหมาะสม - การพัฒนาระบบคัดกรองเด็กปฐมวัยกลุ?มเสี่ยงสูงต?อการได5รับการดูแลและการพัฒนาไม?เหมาะสมในระดับ ตำบล โดยต5องเริ่มต5นตั้งแต?การคัดกรองมารดากลุ?มเสี่งสูงเพื่อให5การดูแลกลุ?มตัวอ?อนในครรภOมารดา ระบบคัดกรองกลุ?มเด็กมีประสบการณOชีวิตไม?พึงประสงคO (adverse childhood experiences) การ พัฒนาระบบคัดกรองกลุ?มเด็กพิการ เด็กพิเศษ เด็กเจ็บปGวยเรื้อรัง โดยเชื่อมโยงกับระบบการลงทะเบียน เดก็ พิการ และเดก็ พเิ ศษ - การฝíกอบรมการดูแลเด็กพิเศษ เด็กมีปeญหาพัฒนาการ เด็กมีความพิการ การจัดการเรียนร?วม (inclusive education and care) - การฝíกอบรมการดูแลเด็กมีบาดแผลทางใจ มีประสบการณOชีวิตไม?พึงประสงคO (trauma informed education and care) - การฝกí อบรม การค5ุมครองเด็ก (child protection) - ฝíกอบรมผู5ดูแลเด็กทุกประเภทให5มีความรู5 ทักษะการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมการเรียนรู5 เด็กปฐมวัยกล?ุม เปราะบาง • ด5านการสนับสนนุ ทรัพยากรและจัดสิทธิประโยชนO - พัฒนาสิทธิประโยชนOเพื่อการจัดบริการคัดกรองกลุ?มเสี่ยงสูงต?อการได5รับการเลี้ยงดูไม?เหมาะสม รวมท้ัง การดำเนนิ กิจกรรมของทีมบูรณาการในการเยี่ยมบา5 น - พัฒนาสิทธิประโยชนOเชิงอุปสงคO อุปทาน เพื่อจัดการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมการเรียนในกลุ?มเด็กพิเศษ เด็กมีปeญหาพัฒนาการ เด็กมีความพิการ การจัดการเรียนร?วม (inclusive education and care) เด็กมี บาดแผลทางใจ มีประสบการณชO วี ติ ไม?พงึ ประสงคO (trauma informed education and care) เดก็ ท่ีตอ5 ง รับการคุม5 ครอง (child protection) - การจัดชุดสิทธิประโยชนOอย?างมีเงื่อนไขแก?กลุ?มเด็กเสี่ยงสูงเพื่อรับการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมการเรียนรู5 ปฐมวัยโดยผูกเงื่อนไขกับการรับบริการจากผู5ให5บริการที่มีคุณภาพได5รับการรับรอง สิทธิประโยชนOของ มารดาตั้งครรภOที่เปCนกลุ?มเปราะบาง สิทธิประโยชนOของเด็กกลุ?มเปราะบางในการรับบริการการเลี้ยงดู เสริมในช?วงอายุแรกเกิดหรือหลังสามเดือนที่ผู5ดูแลเด็กต5องกลับไปทำงานจนถึงอายุสามปÄก?อนเข5าศูนยO พัฒนาเด็กปฐมวัย สิทธิประโยชนOของเด็กกลุ?มเปราะบางในการรับบริการพิเศษด5วยนวัตกรรมครอบครัว นวตั กรรมการพัฒนาเดก็ เพ่อื การแก5ไขปeญหาการได5รับประสบการณOไมพ? ึงประสงคO (adverse childhood experience: ACE) ความเครียดเปCนพิษ (toxic stress) ของเด็กการติดตามเยี่ยมบ5าน ให5คำแนะนำ ให5 การฝกí อบรม ฝíกการใชเ5 คร่อื งมือ ตา? ง ๆ

ญ • ด5านการพฒั นามาตรฐานการดูแลและระบบข5อมูล - พัฒนาพื้นที่ร?วมเด็กและครอบครัว (co child-family space) ในชุมชนเพื่อให5แม?นำเด็กกลุ?มเสี่ยงสูงมา เล?นเพื่อส?งเสริมพัฒนาการและประเมินสุขภาวะ รวมทั้งแลกเปลี่ยนเรียนรู5ร?วมกัน โดยมีผู5ดูแลเด็กปฐมวัย ในชุมชนเปCนผู5ช?วยเหลอื - พัฒนาระบบบรกิ ารทใี่ ห5ความสำคัญกับการค5ุมครองเดก็ (child protection) การดแู ลเดก็ ทมี่ บี าดแผลทาง ใจ การดูแลเด็กที่ได5รับประสบการณOไม?พึงประสงคOหรือได5รับการเลี้ยงดูไม?เหมาะสม (trauma informed education and care) - พัฒนาระบบบริการที่มุ?งเปXาเพื่อลดความเหลื่อมล้ำของสังคม โดยเอื้อกลุ?มเด็กจากครอบครัวยากจนให5 เขา5 ถึงได5 โดยการสนับสนนุ การจัดบรกิ ารหรือจัดสทิ ธปิ ระโยชนผO รู5 บั บริการ - พัฒนาระบบบริการเพื่อเด็กทั้งมวล เอื้อต?อการเข5าถึงของกลุ?มเด็กทุกกลุ?ม โดยเฉพาะกลุ?มเด็กพิเศษ เด็ก พกิ าร เด็กเปราะบางแบบตา? ง ๆ (inclusive education and care) - พัฒนารูปแบบการเรียนร?วม การดูแลร?วมเพื่อเด็กทั้งมวล (inclusive child care) และรูปแบบการดูแล รว? มโดยคำนึงถึงเด็กทีม่ บี าดแผลทางใจ (trauma informed ECCE) - พฒั นามาตรฐาน การคดั กรองเด็กกล?ุมเส่ียงสงู ต?อการไดร5 ับการเล้ียงดไู ม?เหมาะสม - พัฒนามาตรฐานการจัดการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมการเรียนรู5ร?วมกับเด็กพิเศษ เด็กมีปeญหาพัฒนาการ เด็กมีความพิการ การจัดการเรียนร?วม (inclusive education and care) เด็กมีบาดแผลทางใจ มี ประสบการณOชีวิตไม?พึงประสงคO (trauma informed education and care) เด็กที่ต5องรับการคุ5มครอง (child protection) - พฒั นาระบบขอ5 มลู การคดั กรองเด็กกลม?ุ เส่ียงสงู ตอ? การไดร5 บั การเล้ียงดูไม?เหมาะสม - พัฒนาระบบข5อมูลเด็กพิเศษ เด็กมีปeญหาพัฒนาการ เด็กมีความพิการ การจัดการเรียนร?วม (inclusive education and care) ในระบบ ECD - พัฒนาระบบข5อมูลเด็กมีบาดแผลทางใจ มีประสบการณOชีวิตไม?พึงประสงคO (trauma informed education and care) ในระบบ ECD - พัฒนาระบบขอ5 มูลเดก็ ที่ต5องรบั การคม5ุ ครอง (child protection) ในระบบ ECD

ฎ สารบญั หน5า ก กิตตกิ รรมประกาศ ข บทสรุปสำหรบั ผบู5 ริหาร 1 บทที่ 1 ท่ีมาและความสำคัญ 3 บทท่ี 2 ทบทวนเอกสารเชงิ สงั เคราะหO 11 บทที่ 3 วัตถุประสงค/O กรอบแนวคดิ ในการสังเคราะหO 16 บทที่ 4 ระเบียบวธิ วี ิจัย 25 บทที่ 5 ผลการวจิ ยั 25 ผลการศกึ ษา สว? นท่ี 5.1 ผลการวเิ คราะหนO โยบาย กฎระเบยี บ มาตรฐาน และแผนปฏิบัตกิ าร 86 ระดบั ชาติ ผลการศกึ ษา สว? นท่ี 5.2 การวิเคราะหOขอ5 มลู การสำรวจโดยใชแ5 บบสัมภาษณOโดยตรงตอ? 166 ผ5ูบริหารจัดการและผู5ปฏบิ ตั ิงานการดแู ลเดก็ ปฐมวัย ผลการศึกษา สว? นที่ 5.3 บทสังเคราะหO แนวทางการพฒั นาศักยภาพระบบการดูแลสขุ ภาวะ และสง? เสรมิ เรียนรู5เดก็ ปฐมวัยสกู? ารพัฒนาทย่ี ง่ั ยนื

ฏ สารบัญตาราง ตารางท่ี แสดง พน้ื ที่สำรวจขอ5 มลู โดยเลือกตำบลทมี่ ีความเปCนเมอื งสงู สดุ และตำ่ สุดจาก หน5า 1 9 จังหวัด 20 2 แสดงผลสรปุ การวเิ คราะหOนโยบาย กฎระเบียบ มาตรฐาน แผนปฏิบัติการ 27 ระดับชาติ ตามตัวชีว้ ัด 6 องคปO ระกอบของการพฒั นาส?ู “ระบบการดูแลสขุ 3 ภาวะและส?งเสริมการเรียนรป5ู ฐมวัยสู?การพัฒนาทีย่ ง่ั ยืน” 29 แสดงรายละเอียดผลการวเิ คราะหOเนอ้ื หาในนโยบาย กฎระเบียบ มาตรฐาน 4 แผนปฏิบตั ิการระดับชาติ ตามตวั ช้ีวดั 6 องคOประกอบของการพัฒนาสู? “ระบบ 47 การดแู ลสขุ ภาวะและสง? เสริมการเรยี นร5ปู ฐมวัยส?ูการพัฒนาทย่ี ัง่ ยืน” 5 แสดงผลสรุปการวิเคราะหOการฝกÄ อบรมเตรียมบคุ ลากรเพอ่ื พรอ5 มทำงานใน 49 “ระบบการดูแลสุขภาวะและสง? เสริมการเรยี นร5ูปฐมวัย เพอ่ื การพัฒนาท่ี 6 ยง่ั ยืน” 58 แสดงผลการวเิ คราะหOรายละเอยี ดเน้ือหา การฝกÄ อบรมเตรยี มบคุ ลากรเพ่ือ 7 พรอ5 มทำงานใน “ระบบการดแู ลสขุ ภาวะและสง? เสริมการเรียนรู5ปฐมวยั เพือ่ 67 8 การพฒั นาที่ย่งั ยืน” 86 9 แสดงผลการวเิ คราะหOรายละเอียดเนื้อหาสิทธิประโยชนO การสนบั สนนุ 86 10 ทรัพยากรในระบบบรกิ าร ทงั้ บุคลากร โครงสรา5 ง และการดำเนินกจิ การ เพ่ือ 87 11 พฒั นาสู? “ระบบการดแู ลสขุ ภาวะและส?งเสริมการเรยี นรู5ปฐมวยั เพอื่ การ 89 12 พฒั นาทย่ี ง่ั ยืน” 90 แสดงผลการวเิ คราะหOความสอดคล5องของระบบขอ5 มูลกบั 6 องคปO ระกอบ ของ ระบบการดแู ลสขุ ภาวะและสง? เสรมิ การเรยี นรป5ู ฐมวัยส?ูการพัฒนาทยี่ ง่ั ยืน แสดงจำนวนผจ5ู ัดการพ้นื ท่ี ผู5จัดการบริการ/ ผใ5ู ห5บริการในสงั กัด ผู5ใหบ5 ริการ ที่ ทำการสำรวจ จำนวนเดก็ ทมี่ ภี าวะเสี่ยงจำแนกตามโรงเรียนทีด่ แู ลเด็ก แสดงประเภทผจ5ู ัดบรกิ าร และผ5ูให5บรกิ ารทใ่ี ห5ขอ5 มูล แสดงจำนวนและร5อยละของพ้นื ทีท่ ีผ่ 5ูจัดการพ้นื ทส่ี ามารถสบื คน5 ข5อมูลจำนวน เดก็ ท่ีเขา5 รับบรกิ าร ECCE ของผด5ู ูแลเด็กประเภทตา? ง ๆใน 19 พนื้ ทสี่ ำรวจ แสดงการจำนวนเด็ก 0-5+ปÄ และ 6-7+ปÄ ใน 19 พ้ืนทส่ี ำรวจ ข5อมลู จากระบบ สำนกั บรหิ ารการทะเบียน กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย http://www.population.moe.go.th/

ฐ สารบัญตาราง ตารางที่ แสดงผใู5 ห5บรกิ าร ECCE ประเภทต?างๆใน 19 พื้นท่สี ำรวจจากระบบข5อมลู หน5า 13 ECD (กย 63) 91 http://203.155.29.200/nursery_new/Content/Guest/Search.aspx 14 แสดงอตั ราสว? นของประเภทผด5ู ูแลเด็กในหนว? ยจัดบรกิ ารประเภทต?างๆจาก 95 15 การสำรวจผ5จู ัดบริการ 99 16 แสดงผลการสำรวจผจ5ู ัดบริการประเภทต?างๆในพืน้ ทสี่ ำรวจ 102 17 แสดงการบรหิ ารจดั การของผจ5ู ดั บริการเพ่อื มุง? เปXาสุขภาวะและการเรยี นรู5 106 18 แสดง การบรหิ ารจดั การของผ5จู ดั บรกิ ารเพ่อื มง?ุ เปาX มุขภาวะและการเรียนร5ู 117 แสดงผลการวเิ คราะหคO วามสอดคลอ5 งกบั องคOประกอบของระบบบการดูสขุ 19 ภาวะและเสรมิ สร5างการเรียนรป5ู ฐมวยั สู?การพฒั นาทยี่ งั่ ยนื ของกลุ?มผร5ู บั จ5าง 119 เล้ียงเดก็ ตามบ5าน บ5านรับจา5 งเล้ียงเด็กหรอื ศนู ยOรับเล้ยี งเดก็ หรอื เนอสเซอร่ใี น 20 ชมุ ชนสำหรับเดก็ แรกเกิดถงึ สองขวบคร่งึ ปÄ จากการสัมนากลุ?ม 123 แสดงผลการวเิ คราะหคO วามสอดคล5องกับองคOประกอบของระบบบการดสู ขุ 21 ภาวะและเสรมิ สรา5 งการเรยี นรู5ปฐมวยั สู?การพฒั นาที่ยั่งยืน ของกล?ุมศูนยOพัฒนา 128 เดก็ ปฐมวัย จากการสัมนากลุม? 22 แสดงผลการวิเคราะหOความสอดคลอ5 งกับองคOประกอบของระบบบการดูสขุ 138 ภาวะและเสรมิ สร5างการเรยี นรู5ปฐมวัยสูก? ารพัฒนาทยี่ ั่งยืน จากการสมั ภาษณOผู5 23 แลเดก็ แบบรบั เลี้ยงตามบ5าน และเปaดบ5านรบั เลยี้ งเดก็ จำนวน 3 ราย 144 24 แสดงผลการวิเคราะหคO วามสอดคล5องกบั องคOประกอบของระบบบการดสู ขุ 145 25 ภาวะและเสรมิ สรา5 งการเรียนรปู5 ฐมวยั สก?ู ารพัฒนาท่ยี งั่ ยืน จากการสมั ภาษณOผู5 146 แลเดก็ ในศนู ยพO ัฒนาเดก็ ปฐมวัยและโรงเรียนอนุบาล จำนวน 5 ราย แสดงผลการวเิ คราะหOความสอดคลอ5 งกับองคปO ระกอบของระบบบการดูสุข ภาวะและเสรมิ สร5างการเรียนรป5ู ฐมวยั สู?การพฒั นาทยี่ ั่งยนื จากการสมั ภาษณผO 5ู แลเดก็ ในบน5 พกั เด็กและครอบครวั และมลู นธิ ิเดก็ จำนวน 2 ราย การรับรู5แหล?งฐานข5อมลู เด็กก?อนวยั เรยี นในเขตตำบลสร5างนกทา อำเภอเมือง จงั หวดั อำนาจเจรญิ (n=50) จำนวนและร5อยละของเด็กจำแนกตามข5อมลู เดก็ ในเขตตำบลสรา5 งนกทา อำเภอเมือง จังหวดั อำนาจเจริญ ระบบการดแู ลเด็กกอ? นวยั เรยี นในชุมชนในตำบลสรา5 งนกทา อำเภอเมอื ง จังหวดั อำนาจเจรญิ (n=50)

ฑ สารบญั ตาราง ตารางท่ี จำนวนเดก็ ทมี่ ีภาวะเสย่ี งจำแนกตามโรงเรยี นท่ีดูแลเดก็ ในตำบลสร5างนกทา หน5า 26 อำเภอเมอื ง จงั หวดั อำนาจเจริญ 148 27 จำนวนเด็กที่มีภาวะเสี่ยงจำแนกตามศูนยเO ดก็ เลก็ ปฐมวัย ในตำบลสร5างนกทา 155 28 อำเภอเมือง จังหวดั อำนาจเจรญิ 159 29 จำนวนเด็กทม่ี ภี าวะเสย่ี งจำแนกตามหม?ูบา5 น ในตำบลสรา5 งนกทา อำเภอเมือง 182 30 จงั หวดั อำนาจเจรญิ 192 แสดงการสังเคราะหOแนวทางการแก5ไขจุดอ?อนระบบการดูแลสุขภาวะและ ส?งเสริมเรยี นร5ูเดก็ ปฐมวัยอายตุ ำ่ กว?าสามปÄ แสดงการสังเคราะหแO นวทางการแก5ไขจดุ อ?อนระบบการดแู ลสขุ ภาวะและ ส?งเสริมเรียนรเู5 ด็กปฐมวัยกลุ?มเปราะบาง

ฒ สารบญั รูป หน5า 6 รูปท่ี 15 1 แสดงความสมั พันธขO องการดแู ลและส?งเสรมิ การเรยี นร5ปู ฐมวยั กับ กรอบงาน SDG 107 2 แสดง จินตภาพของ “ระบบการดูแลสุขภาวะและสง? เสรมิ การเรียนรู5ปฐมวัย สูก? าร 107 พัฒนาทย่ี งั่ ยืน: ECCE for SDG ” จากการทบทวนวรรณกรรม 112 3 แสดงการตดิ ตามผลลัพธกO ารพฒั นาเดก็ โดยการลงระบบบนั ทกึ ข5อมูลสารสนเทศ 114 การพัฒนาเดก็ ปฐมวัยตาม มาตรฐานสถานพัฒนาเดก็ ปฐมวัยแหง? ชาติ ของกลมุ? ผู5 165 จดั บรกิ ารและกลุ?มผูใ5 ห5บริการ ประเภทตา? ง ๆ 165 4 แสดงการใชเ5 ครือ่ งมอื ของการพัฒนาและคมุ5 ครองเด็ก 12 เครือ่ งมือใน 6 กล?มุ บรกิ าร 167 5 แสดงรอ5 ยละของพ้นื ทีส่ ำรวจที่ผร5ู บั ผิดชอบในการจดั การระบบการดแู ลเดก็ ปฐมวยั 171 สามารถสืบค5นจำนวนเดก็ ท่ีมคี วามเส่ียงและตอ5 งรบั การคม5ุ ครองเด็กประเภทตา? ง ๆ ได5 (N=19) 172 6 แสดงการได5รับสนบั สนนุ งบประมาณหมวดตา? ง ๆจากสว? นกลางหรือทอ5 งถิ่นของผ5ู ใหบ5 ริการเดก็ ปฐมวัยประเภทต?าง ๆ 7 แสดงการสงั เคราะหOภาพ ระบบการดูแลเดก็ ปฐมวัยระดบั หนว? ยงาน 8 แสดงการสงั เคราะหภO าพ ระบบการดแู ลเดก็ ปฐมวัยระดับชุมชน 9 แสดงจินตภาพ “ระบบการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมการเรียนรู5ปฐมวัยเพื่อการ พัฒนาที่ยงั่ ยืน (ECCE towards SD)” 10 แสดงจุดอ?อน (ตำแหน?งที่กากบาท และตำแหน?งที่ทำกรอบวงกลมและสี่เหลี่ยม) ของการจัดบริการ ECCE ที่กลุ?มเด็กแรกเกิดถึงสองปÄ กลุ?มนอกระบบ และกล?ุม เปราะบาง เปนC กลุม? ท่ีขาดการผลิต-การพฒั นา การสนับสนุน การติดตามประเมนิ ผล 11 แสดงจุดอ?อน (ตำแหน?งที่กากบาท) สิทธิประโยชOสำหรับพัฒนากระบวนการเลี้ยงดู และส?งเสริมสุขภาวะปฐมวัย จุดอ?อนอยู?ที่สิทธิประโยชนOสำหรับ กลุ?มเด็กยากจน เด็กเปราะบางที่ยงั อย?ูนอกระบบ และเด็กแรกเกดิ ถึงสองปÄ 12 แสดงจุดอ?อน (ตำแหน?งที่กากบาท) ระบบข5อมูลเพื่อใช5ในการติดตามข5อมูลระบบ 175 บริการ ประเมินผลลัพธOการบริการ จุดอ?อนอยู?ที่ ระบบข5อมูลกลุ?มเด็กยากจน เด็ก 187 เปราะบางทยี่ ังอยน?ู อกระบบ และเด็กแรกเกดิ ถึงสองปÄ 13 แสดงระบบการดแู ลและสง? เสรมิ การเรยี นรู5ปฐมวัยของประเทศฟaนแลนดO

1 บทท่ี 1 ทมี่ าและความสำคัญ ยุทธศาสตรOชาติ 20 ปÄ รัฐบาลไดใ5 ห5ความสำคัญกบั การพฒั นาและเสรมิ สรา5 งศกั ยภาพคนเพื่อให5คนทุกชว? งวยั มีสุข ภาวะท่ดี ี เรียนรตู5 ลอดชวี ติ ยกระดบั คุณภาพการศึกษาเพ่ือใหเ5 ดก็ มคี วามร5ู สอดรบั กับทักษะในศตวรรษท่ี 21 คอื มคี วามคิด สร5างสรรคO มีความยืดหยุน? ปรับตัวได5ดี สามารถทำงานรว? มกบั ผู5อ่ืนได5 มคี วามยับยงั้ ช่ังใจ มคี ณุ ธรรม และมีความเปนC พลเมอื งทดี่ ีต?อสงั คม ยทุ ธศาสตรกO ารสรา5 งโอกาสความเสมอภาคและเท?าเทียมกนั ทางสงั คม เพ่ือลดความเหล่ือมลำ้ ทาง สังคม นอกจากนนั้ ในแผนยุทธศาสตรOเศรษฐกิจและสังคมแหง? ชาตฉิ บบั ท่ี 12 ปÄ 2560-2564 ได5เนน5 การเสรมิ สรา5 งศกั ยภาพ ของประชากรในทกุ ชว? งวยั ใหเ5 ปนC ทุนมนษุ ยOทมี่ ีศักยภาพสูง ตงั้ แต?การพฒั นากล?มุ เด็กปฐมวยั ใหม5 ีสขุ ภาพกายและใจที่ดี มี ทักษะทางสมอง ทักษะการเรยี นรู5 ทกั ษะชีวติ และทกั ษะทางสงั คม เพอื่ ให5เติบโตอย?างมคี ณุ ภาพ การหลอ? หลอมให5คนไทยมี ค?านิยมตามบรรทัดฐานท่ดี ขี องคนไทยทุกช?วงวัย อยา? งไรกต็ ามสถานการณOระดับสุขภาวะ การเรียนร5ู และพัฒนาการของเดก็ ปฐมวัยในประเทศไทยยงั คงเปCนปญe หา อยูม? าก จากการสำรวจพฒั นาการเด็กปฐมวัยของกรมอนามัย ตงั้ แต?ปÄ 2542-2553 พบวา? พฒั นาการรวมปกติของเด็ก ปฐมวยั ในชว? งปÄ 2542-2550 มแี นวโนม5 ลดลง และปรบั เพม่ิ ขน้ึ ในปÄ 2553 เดก็ ทสี่ งสยั มีพฒั นาการลา? ช5ามีถึงรอ5 ยละ 29-- 32.31 และในปÄ พ.ศ. 2557 มเี ดก็ สงสยั ว?ามพี ัฒนาการล?าช5า รอ5 ยละ 27.52 สถาบนั พฒั นาการอนามัยเด็กแห?งชาติ กรม อนามยั นำเสนอขอ5 มูลสถานการณพO ฒั นาการเดก็ ไทย 4 ช?วงวัย จากการสุ?มสำรวจ ปÄ 2560 พบวา? เด็กชว? งอายุ 9 เดอื น มพี ัฒนาการสงสัยล?าชา5 ร5อยละ 19.84 เดก็ อายุ 18 เดอื น มพี ฒั นาการสงสัยล?าช5า ร5อยละ 24.50 เด็กอายุ 30 เดือน มี พฒั นาการสงสยั ล?าชา5 ร5อยละ 22.38 และอายุ 42 เดือน มพี ฒั นาการสงสัยล?าช5า ร5อยละ 25.33 จากข5อมลู ดังกล?าวแสดง ให5เห็นว?า ประมาณ 1 ใน 4 เดก็ ทุกช?วงวัยมพี ัฒนาการสงสยั ว?าลา? ชา5 พัฒนาการด5านที่ล?าช5ามากท่ีสดุ ที่พบในเดก็ ปฐมวัย คอื พฒั นาการดา5 นภาษาและการใชก5 ล5ามเนื้อมัดเล็ก ซ่งึ มคี วามสัมพนั ธOกับความฉลาดทางสตปิ eญญา3 ครอบครวั เปCนสังคมแรกทีใ่ กลช5 ิดกบั เดก็ มากที่สุดสภาพครอบครวั โครงสร5างครอบครวั จำนวนสมาชิกในครอบครัว ความสัมพนั ธOในครอบครัว ฐานะทางเศรษฐกิจและการเล้ยี งดู จงึ มีความสมั พนั ธกO ับวิถชี ีวิตของเด็กปฐมวับจนถงึ ผส5ู งู วยั รายงานสถานการณปO ระชากรไทย พ.ศ.2558 “โฉมหน5า ครอบครัวไทย ยคุ เกดิ น5อย อายุยืน” พบวา? การเปลี่ยนแปลงทาง ประชากรทเ่ี กดิ ขึ้นอยา? งรวดเร็ว อนั เปCนผลมาจากอัตราการเกดิ ทีล่ ดตำ่ ลง การที่คนมอี ายยุ นื ขนึ้ การยา5 ยถน่ิ จากชนบทสู? เมืองท่ีเพิ่มสงู ขึ้น ตลอดจนรูปแบบการดำเนนิ ชีวิตและความเปCนอยู?ทางเศรษฐกิจและสังคมของคนไทยกเ็ ปล่ียนแปลง ครอบครวั มีความหลากหลายมากข้นึ มีครอบครวั “เด่ียวหลากหลายรปู แบบ” เช?น พอ? หรอื แมเ? ล้ยี งเด่ียว ครัวเรอื นของคน ทอี่ ยค?ู นเดียว “ครัวเรือนข5ามร?นุ ” (skip generation household) หรอื ครอบครัว “แหว?งกลาง” ทผี่ 5ูสงู วยั อาศยั อยกู? ับ หลานอย?างน5อย 1 คน โดยไมม? ีบตุ รเขย/สะใภห5 รือคนวัยทำงาน ซ่งึ ขอ5 มลู จากโครงการ Child Watch 2557 ชี้วา? รอ5 ยละ 30 ของเดก็ ปฐมวยั อยใู? นการดแู ลของผูส5 งู อายุ บทบาทของผ5สู งู อายจุ ึงมีความสำคญั ต?อการสง? เสริมการดูแลและการเรยี นรู5เด็ก ปฐมวยั อยา? งมาก 1 กรมสุขภาพจติ . (2557) โครงการพัฒนาเดก็ ปฐมวัยเพอ่ื รองรับยทุ ธศาสตรช= าติ (ฉบับปรบั ปรงุ 21 มค.57) 2 อมั พร เบจผลพิทักษ.< (2558) ความสำคัญของพฒั นาการเด็กปฐมวัย. สไลดน< ำเสนอ 18 พค. 58., น.12. 3 สถาบนั พฒั นาอนามยั เดก็ แหงK ชาติ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . (2560) รายงานประจำ ป2N 560 สถาบนั พฒั นาอนามยั เด็กแหTงชาต.ิ กรงุ เทพ: บริษทั สาม เจรญิ พาณชิ ย< จำกัด, ISBN : 978-616-11-3491-4

2 ในปÄ พ.ศ.2559 ขอ5 มูลการสํารวจสถานการณOครอบครวั และการอบรมเลีย้ งดเู ดก็ ปฐมวัยของครอบครวั ไทย พบว?า ครอบครัวไทยมบี ุตรนอ5 ยลงโดยมบี ตุ รในครอบครวั เฉลี่ย 1.68 คน ผเู5 ลีย้ งดหู ลกั ยงั เปCนมารดารอ5 ยละ 66.7 มีสัดส?วนของ ปGยู า? ตายาย รอ5 ยละ 20.9 ซ่ึงสงู ขน้ึ กวา? เดิม4 สถานการณกO ารดแู ลเดก็ ปฐมวัยผ?านการจัดต้งั ศูนยเO ดก็ เล็กมีแนวโนม5 ท่ีไดร5 ับ ความนิยมมากขน้ึ อย?างไรกต็ ามสถานการณOการดูแลเดก็ ตำ่ กว?าสองถึงสามปÄโดย บา5 นรบั เลี้ยงเด็ก การบริการพี่เลยี้ งเดก็ ตามบา5 น การดแู ลทดแทนชว? ยเหลอื ไม?วา? โดยญาติ (kinship foster care) หรอื โดยบุคคลท่ไี ม?ใช?ญาติ (nonkinship foster care) รวมท้งั สถานการณกO ารดแู ลกลม?ุ เด็กพเิ ศษ เดก็ พิการ เดก็ เปราะบางทางสงั คม ยังคลุมเครอื ขาดขอ5 มลู ทช่ี ัดเจน ทั้ง ด5านผลลัพธสO ุขภาวะ ระดบั พฒั นาการ/การเรียนรู5 และดา5 นการสนับสนุนสิทธปิ ระโยชนOตา? ง ๆ จากขอ5 มูลความจำเปนC พ้นื ฐาน ของกรมพัฒนาชุมชน ท่ีมีการจดั เกบ็ ขอ5 มูลจากครัวเรอื นในชนบททัว่ ประเทศ ตั้งแต? ปÄ 2555-2560 พบวา? เดก็ อายุ 3-5 ปÄ ได5รับบริการเลี้ยงดเู ตรียมความพร5อมก?อนวยั เรยี น ร5อยละ 99 ข้ึนไป จากการสำรวจของโครงการ MICS ใน ปÄ พ.ศ. 2559 มีเดก็ อายุ 3-4 ปÄ ร5อยละ 84.7 กำลังเรยี นในหลักสตู รปฐมวยั 5 ซง่ึ แสดงใหเ5 หน็ วา? ครอบครวั มีการส?งเสรมิ เดก็ ใหเ5 ขา5 เรยี นตงั้ แต?ปฐมวัย เพื่อส?งเสรมิ พัฒนาการ และเตรียมความพร5อมมากขึ้น อย?างไรก็ตามขอ5 มูลเหล?าน้มี กั ไม? ครอบคลมุ กลุ?มเด็กพิเศษ เด็กพกิ าร รวมทง้ั กลุม? เด็กเปราะบางทางสงั คมทีไ่ ม?ไดอ5 ยูใ? นการสำรวจ ซึง่ กลมุ? น้เี ปนC กล?ุมเส่ียงท่ี ต5องควรมกี ารจัดกระบวนการดแู ลสุขภาวะและพฒั นากรบวนการเรียนร5ู การศกึ ษาของ Isaranurug S และคณะชใ้ี หเ5 ห็นวา? การศึกษาของ มารดา รายได5ครอบครัว ภาวะวิกฤตในครอบครวั และการอบรมเลยี้ งดูของบิดามารดา มีความสัมพันธกO บั พัฒนาการเด็กอายุ 1-5 ปÄ6 จากขอ5 มลู สถานการณดO ังกลา? วบง? บอกถึงปญe หาของเด็กปฐมวัยในประเทศไทย ท่ียงั คงมผี ลพัฒนาการล?าชา5 กวา? วยั ในระดบั สงู กวา? 1ใน 4 การเลยี้ งโดยมารดาลดลง มีภาวการณOเล้ียงเด่ียวเกิดข้ึนหลากหลายรูปแบบ การเล้ียงดทู ดแทน สูงขึ้นท้งั โดยญาติ และไม?ใชญ? าติ อยา? งไรกต็ ามมีความชัดเจนในการพฒั นาสถานพัฒนาเดก็ ปฐมวัยในลกั ษณะการเตรียม ความพรอ5 มก?อนเข5าวัยเรยี นท่อี ายุ 3-5 ปÄ แต?ภาพการดูแลทดแทนของกลุม? เดก็ แรกเกดิ ถึงสามปÄ กลม?ุ เดก็ พิเศษ เด็กพกิ าร รวมท้งั กลม?ุ เด็กเปราะบางทางสงั คม กล?ุมครอบครวั ทมี่ ีภาวะวิกฤต ยงั ขาดความชดั เจน การลงทนุ ระบบการส?งเสริมการ ดแู ลสุขภาวะและพฒั นาการเรยี นร5ูแกเ? ดก็ ทส่ี ามารถครอบคลุมปeญหาดงั กล?าวจะเปCนการลงทุนทีค่ ุ5มคา? ในการไดม5 าซึง่ ทรพั ยากรมนุษยทO มี่ ีศกั ยภาพและมคี วามเปCนพลเมืองของสังคม เปCนกำลังสำคญั ของประเทศตอ? ไป 4 สุธรรม นนั ทมงคลชัย. (2559) ครอบครัว การอบรมเลี้ยงดู และพฒั นาการเดก็ ปฐมวยั ในประเทศไทย. วารสารสาธารณสขุ ศาสตร,< ปท` 4่ี 6, ฉบับที่ 3, ก.ย.-ธ.ค. 2559) 5 ยนู เิ ซฟ. (2559) การสำรวจสถานการณ=เด็กและสตรีในประเทศไทย พ.ศ. 2558-2559. https://www.unicef.org/thailand/tha/Thailand_MICS_Full_Report_TH.pdf วนั ท่สี บื คÅน 27/3/2561 6 Isaranurug, S; Nanthamongkolchai, S; Kaewsiri, D. (2005) Factors Influencing development of children aged one to under six years old. J Med Assoc Thai, 88, 86-90.

3 บทที่ 2 ทบทวนเอกสารเชงิ สังเคราะห1 การศึกษาปฐมวยั ต2องไมใO ชบO ริการทางการศึกษาอยOางเดียวต2องบูรณาการกบั บริการการดแู ลสขุ ภาวะและการคม2ุ ครอง ยเู นสโก (UNESCO) ไดใ5 ห5นิยามเดก็ ปฐมวัยไว5ใหห5 มายถึงเดก็ ต้ังแต?แรกเกดิ ถึง 8 ป7Ä ซง่ึ เปCนชว? งเวลาที่สมองมกี าร พฒั นามากและเรว็ ทสี่ ุดของชวี ิตมนุษยO เปCนวยั ทมี่ คี วามสาํ คญั ทสี่ ดุ ของการสร5างรากฐานชวี ิต นอกจากลกั ษณะทาง พันธกุ รรมแลว5 สิ่งแวดล5อมและผด5ู แู ลรอบตวั เด็กจะมีอิทธพิ ลอยา? งมากตอ? การพัฒนาน้ี ยูเนสโกใหค5 วามหมายของ “การดแู ลและการศึกษาปฐมวยั (Early childhood care and education: ECCE)” วา? เปนC มากกวา? การเตรียมความพรอ5 มสําหรับการเข5าสโู? รงเรียนระดบั ประถม แตม? จี ุดมุ?งหมายเพ่ือการพัฒนาแบบ องคOรวมของความตอ5 งการทางสังคม-อารมณO-ความรคู5 วามเขา5 ใจ-และรา? งกายของเดก็ เพอ่ื สรา5 งรากฐานทมี่ ั่นคงสาํ หรับการ เรยี นรูต5 ลอดชวี ิตและสขุ ภาวะความเปCนอยท?ู ด่ี ี (Early childhood care and education (ECCE) is more than preparation for primary school. It aims at the holistic development of a child’s social, emotional, cognitive and physical needs in order to build a solid and broad foundation for lifelong learning and wellbeing)8 มีความคาดหวังว?า การจดั ระบบ “การดแู ลและการศกึ ษาปฐมวยั , ECCE”จะได5ผลลัพธOเปCนพลเมอื งทม่ี ี สุขภาพกายจิตสมบูรณO มคี วามสามารถ มีความรับผดิ ชอบ และมคี วามเอ้อื อาทรอนั จะนำไปสก?ู ารพัฒนาสงั คมทย่ี ่งั ยืนตอ? ไป ดังนนั้ การลงทุนกบั “การดูแลและการศึกษาปฐมวยั , ECCE” จงึ เปCนหนงึ่ ในการลงทนุ ที่ดที ส่ี ุดทปี่ ระเทศสามารถทําเพื่อ ส?งเสริมการพฒั นาทรพั ยากรมนษุ ยO ความเทา? เทยี ม ความยดึ เหน่ียวรว? มกนั ของสงั คม (social cohesion) และชดเชย ครอบครวั เปราะบางให5ต?อสก5ู ับความไมเ? ท?าเทยี มกนั ทางการศกึ ษา ในอดีตหลายประเทศเริ่มต5นดว5 ยการจดั การศกึ ษาใหก5 บั เด็กกอ? นวยั เรยี น (preschool education) และใหบ5 ริการ นี้จัดอยใู? นกลุม? การบริการทางการศกึ ษา แต?แทจ5 ริงแลว5 โดยพฒั นาการของเดก็ วยั กอ? น 6 ปÄ เด็กวัยน้ีตอ5 งการดแู ลอยา? ง ใกลช5 ิด ส่ิงแวดลอ5 มโดยเฉพาะผ5ดู แู ลเด็กจะมีอทิ ธิพลสูงตอ? การพัฒนาท้ังกายและจติ ใจและมีผลตอ? พฤตกิ รรมและอารมณO ตอ? เน่อื งไปตลอดชีวติ ดังนนั้ การรับชว? งเวลาของการดำเนินชีวติ ของเด็กมาจากมารดาจึงไม?สามารถจัดเฉพาะการศกึ ษา เช?นเดียวกับเด็กวยั เรยี นได5 ผด5ู ูแลเดก็ จะตกอยู?ในสถานะมารดาทดแทนในชว? งเวลานน้ั จึงตอ5 งใหก5 ารดูแลสขุ ภาวะ ความ ปลอดภัย และการสง? เสริมพัฒนาการ การเรยี นร5ู การตอบสนองอารมณO ใหค5 วามรกั ความอบอ?นุ จากบรกิ ารการศึกษา เปÅน การดแู ลและการสงO เสริมการเรียนร2ู ในปจe จบุ ันประเทศพัฒนาให5ความสำคญั กบั การลงทนุ ในระบบบรกิ ารทบ่ี รู ณาการ “การดแู ลสขุ ภาวะ” และ ”การ ส?งเสริมการเรียนร”ู5 ของเด็กปฐมวัยอยา? งมาก โดยจดั รปู แบบบรกิ ารท่ีบูรณาการภาคีหลายภาคส?วน ใหค5 วามสำคัญกับการ 7 UNESCO. Early childhood care and education. https://en.unesco.org/themes/early-childhood-care-and-education 8 Shonkoff, J.P. (2015). Chapter 2 The neurobiology of early childhood development and the foundation of a sustainable society. In P.T.M. Marope; Y. Kaga (Eds.). Investing against Evidence: The global state of early childhood care and education. France: UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000233558

4 พัฒนาเด็กทง้ั คน โดยม?ุงเน5นท่พี ฒั นาการดา5 นสงั คม อารมณO ความรู5คิด และร?างกายของเดก็ ปฐมวยั เพือ่ สร5างรากฐานท่ี ม่ันคงสำหรบั การเรยี นรูต5 ลอดชวี ิตและสขุ ภาวะ “การดแู ลสขุ ภาวะ” รวมถงึ สขุ ภาพ โภชนาการ สขุ อนามยั สภาพแวดลอ5 มท่อี บอุน? ปลอดภัย และการไดร5 ับการ ตอบสนองอารมณOท่ีดี ทะนุถนอม และห?วงใย และ “การส?งเสรมิ การเรียนรูห5 รือการศกึ ษา” ตอ5 งรวมถงึ การสง? เสริม พฒั นาการตามวยั การส?งเสรมิ ความรค5ู ิด การสรา5 งทกั ษะการเรียนรู5 การส?งเสริมทกั ษะชีวติ และการควบคมุ ตนเอง การบูร ณาการการดแู ลสุขภาวะและสง? เสริมการเรยี นร5นู ้ีจะเปนC การบูรณาการกระบวนการทำงานของสว? นงานการศกึ ษา การ สาธารณสุข การคม5ุ ครองเด็ก งานสวัสดิการสังคม งานด5านแรงงานและการพัฒนาทางเศรษฐกิจ เด็กด5อยโอกาสใน ครอบครัวทเ่ี ปราะบางจะไดป5 ระโยชนOจากการพัฒนาการบริการในรูปแบบบูรณาการดงั กล?าวเน่ืองจากเดก็ กล?ุมนี้จะมฐี าน ปญe หาหลายอยา? งของความเปราะบางซงึ่ ต5องการภาคีหลากหลายรว? มแกไ5 ข การวางระบบบรกิ าร “การดแู ลสขุ ภาวะและสง? เสริมการเรียนรู5 หรอื ECCE” น้ี ต5องเรม่ิ ตง้ั แต?แรกเกดิ และสามารถ จดั ในรปู แบบต?าง ๆหลากหลายทัง้ ทเ่ี ปCนทางการและไม?เปCนทางการเช?น การจัดบรกิ าร ECCE ผ?านการเรยี นรข5ู องผูป5 กครอง (หอ5 งเรยี นพ?อแม?)9 การจัดบรกิ าร ECCE ผ?านฐานการบริการอนามัยแม?และเด็ก10 การจัดบรกิ ารโดยใชบ5 า5 นและชุมชนเปCน ฐาน11 เช?นการจัดบริการในรูปแบบเนอสเซอรี่ ศูนยพO ฒั นาปฐมวัย และโรงเรียนอนบุ าล เปนC ต5น ความจำเปนÅ ในการลงทนุ เพ่อื จัดระบบการสงO เสรมิ การดแู ลและการเรียนร2ขู องเดก็ ปฐมวัย การส?งเสริมการดูแลเดก็ ปฐมวยั แรกเกิดถงึ อายุ 8 ปทÄ ้งั ทางกาย อารมณแO ละจิตใจร?วมกบั การส?งเสริมพัฒนาการ และเรียนรเ5ู ปนC รากฐานท่ีสำคัญของการพฒั นาสมองซึง่ จะสง? ผลตลอดชวี ิต ทำให5เตบิ โตเปนC ผูใ5 หญ?ทมี่ ศี กั ยภาพสงู มีสุขภาพ ท่ีดี และมพี ฤติกรรมทางสังคมท่เี หมาะสมตอ? การอยรู? ว? มกันของมนษุ ยชาติ12,13,14 การศึกษาในตา? งประเทศชบ้ี ง? วา? การ ลงทุนในการจัดระบบการดแู ลและส?งเสรมิ การเรยี นรปู5 ฐมวัยมีบทบาทสูงในการสรา5 งผลลพั ธเO ชิงบวกต?อสุขภาวะ ความ ปลอดภยั และการดแู ลทีม่ น่ั คงของเดก็ ปฐมวัย โดยเฉพาะอยา? งย่ิงเด็กกลุม? เสย่ี ง กลมุ? เปราะบางจะไดป5 ระโยชนOในการ พฒั นาการรู5คดิ (cognitive function) ความสำเรจ็ ในการศึกษา การประกอบอาชีพ พฤติกรรมและผลลัพธทO างสขุ ภาพทดี่ ี 9 Britto, R.P.; Engle, P. (2015). Chapter 8 Parenting education and support maximizing the most critical enabling environment. In P.T.M. Marope; Y. Kaga (Eds.). Investing against Evidence: The global state of early childhood care and education. France: UNESCO. 10 Sall, M.G. (2015). Chapter 9 Child health and nutrition in Africa: issues and challenges in the context of early childhood development. In P.T.M. Marope; Y. Kaga (Eds.). Investing against Evidence: The global state of early childhood care and education. France: UNESCO. 11 Rao, N.; Sun, J. (2015). Chapter 11 Quality early childhood care and education. In low- resource level countries in Asia. In P.T.M. Marope; Y. Kaga (Eds.). Investing against Evidence: The global state of early childhood care and education. France: UNESCO. 12Mustard, J. F. (2002). Early childhood development and the brain. In M. E. Young (Ed.). From early child development and human development: Investing in our children’s future. Washington, DC: The World Bank. 13 Peisner-Feinberg, E.; Burchinal, M.; Clifford, M.; Culkin, M.; Howes, C.; Kagan, S.; Yazejian, N. (2001). The relation of preschool child care quality to children's cognitive and social developmental trajectories through second grade. Child Development, Vol. 72, Number 5: 1534-1553. 14 Shonkoff, J. & Phillips, D. (2001). From neurons to neighborhoods: The science of early childhood development. Washington D. C.: National Academy Press.

5 ในวัยรุน? วัยทำงานและวัยสงู อายุ การจัดการให5เกิดระบบการดูแลและการเรียนร5ูเด็กปฐมวยั ที่มีคุณภาพ การเขา5 ถึงระบบ ได5ของกล?มุ เดก็ ยากจน เด็กเปราะบาง และเดก็ กลม?ุ เสยี่ ง จงึ เปนC กลไกสำคญั ในการนำไปสกู? ารพฒั นาเดก็ ในภาพรวมของ สังคม การจัดระบบการสง? เสรมิ การดูแลและการเรียนร5ขู องเด็กปฐมวัยท่ีดีจงึ ตอ5 งให5ครอบคลมุ เด็กทกุ คนอยา? งเทา? เทียมกัน นำไปสกู? ารลดความเหล่ือมลำ้ ทางสงั คม และลดความรนุ แรงในสังคม ในระยะยาว ความคาดหวังผลลัพธ~จากระบบการสงO เสริมการดแู ลและการเรยี นรขู2 องเดก็ ปฐมวยั สOูผ2นู ำการพฒั นาสังคมทย่ี ั่งยนื เด็กวันน้ีต5องเปนC ผ5ูนำการเปลีย่ นแปลงเพอ่ื การพฒั นาสงั คมทยี่ งั่ ยืนในอนาคต การพฒั นาสงั คมทยี่ ง่ั ยนื มาจาก “วาระการพัฒนาทยี่ ง่ั ยนื ค.ศ. 2030 หรือ พ.ศ. 2573” (sustainable development goals: SDG)15 ซึง่ เปCนกรอบการ พฒั นาของโลกเพ่ือรว? มกนั บรรลกุ ารพัฒนาทางสังคม เศรษฐกิจ และสง่ิ แวดล5อมอย?างย่งั ยนื โดยไม?ทง้ิ ใครไว5ขา5 งหลงั ภายใน ปÄ ค.ศ. 2030 ซึ่ง 193 ประเทศไดร5 ?วมลงนามรบั รองวาระการพัฒนาที่ยงั่ ยืน ค.ศ. 2030 (2030 Agenda for Sustainable Development) โดยกำหนดแนวทาง 17 เปาX หมายหลัก 169 เปาX หมายย?อย (SDG Targets) 16, 17 เช่อื มโยงและเกือ้ หนุน กนั และกำหนดให5มี 247 ตัวชี้วดั เพื่อใชแ5 ละประเมินความก5าวหน5าของการพฒั นา โดยสามารถจดั กลมุ? SDGs ตามปจe จัยที่ เชือ่ มโยงกันใน 5 มติ ิ (5P) ได5แก? การพัฒนาคน (People) ให5ความสำคญั กับการขจดั ปeญหาความยากจนและความหิว โหยและลดความเหล่อื มลำ้ ในสังคม ส่ิงแวดล2อม (Planet) ให5ความสำคญั กับการปกปอX งและรักษาทรัพยากรธรรมชาติ และสภาพภมู อิ ากาศเพ่ือพลเมอื งโลกรนุ? ต?อไป เศรษฐกจิ และความมง่ั ค่งั (Prosperity) สง? เสรมิ ให5ประชาชนมีความ เปCนอย?ูท่ดี ีและสอดคลอ5 งกบั ธรรมชาติสันติภาพและความยุติธรรม (Peace) ยดึ หลกั การอยรู? ?วมกันอยา? งสนั ติ มสี งั คมท่ี สงบสขุ และไมแ? บง? แยก และ ความเปÅนหุน2 สOวนการพัฒนา (Partnership) ความรว? มมอื ของทกุ ภาคส?วนในการ ขับเคล่ือนวาระการพัฒนาท่ยี ั่งยืน ในด5านการพัฒนาเด็ก ความเกย่ี วข5องกับ SDG มี 2 นัยยะไดแ5 ก? หนึง่ ในเรอ่ื งความสอดคล5องกบั เปาX หมายหลกั ของ SDG ได5แก? เปาX หมายการศกึ ษา (SDG 4.2) เปาX หมายสขุ ภาพ (SDG 3.2) เปาX หมายดา5 นอาหาร (SDG2.2) เปXาหมายดา5 น การคุม5 ครอง (SDG16.2) ตามรปู ที่ 1 ซง่ึ การพฒั นาเด็กปฐมวยั จะเปนC ฐานรากของการพัฒนามนษุ ยO และความพยายามที่ สังคมจะร?วมกนั ท?มุ เทดำเนนิ การดแู ลค5มุ ครองและส?งเสริมการพัฒนาเด็กทุกคนไมใ? ห5เหล่อื มล้ำตง้ั แตร? ะดบั ปฐมวัยเล็กจะ นำไปสูก? ารทำลายวฏั จกั รของความไม?เท?าเทียมของสงั คมในปeจจบุ นั สวู? ัฏจกั รแหง? สังคมคุณธรรมในอนาคต (Addressing inequities early in life can convert a vicious cycle of inequality into a virtuous cycle)18 เชน? ใน เปาX หมาย หลักที่ 4 ของ 17 เปาX หมาย SDG ไดใ5 หค5 วามสำคญั กับการสรา5 งหลักประกนั ว?าทุกคนมีการศกึ ษาทมี่ คี ณุ ภาพอยา? ง 15 The Inter-Agency and Expert Group on Sustainable Development Goal Indicators. (2016). Final list of proposed Sustainable Development Goal indicators. E/CN.3/2016/2/Rev.1, https://data.opendevelopmentmekong.net/dataset/93b6c8bc-8f80-4b61-846c- 0bfa4850355d/resource/f4efbd58-3977-461a-a6c0-7b2fbb7df831/download/11803official-list-of-proposed-sdg-indicators.pdf 16 United Nation, Department of Economic and Social Affairs. Sustainable development. https://sdgs.un.org/goals 17 Chan, M. (2013). Linking child survival and child development for health, equity and sustainable development. The Lancet, 381, 1514-1515. 18 UNICEF Programme Division. (2017). UNICEF’S programme guidance for early childhood development. https://inee.org/system/files/resources/UNICEF_ECD_Programme_Guidance._September._2017.pdf

6 ครอบคลมุ และเท?าเทยี ม และสนับสนนุ โอกาสในการเรยี นร5ูตลอดชวี ิต โดยเปXาหมายย?อยที่ 4.2 ครอบคลมุ มากกว?า การศึกษา โดยกำหนดให5 “สร5างหลกั ประกนั ว?าเดก็ ชายและเดก็ หญิงทุกคนเขา5 ถงึ การพัฒนา การดแู ล และการจดั การศึกษาระดับกอ? นประถมศกึ ษาสำหรับเด็กปฐมวยั ทีม่ ีคุณภาพ เพอ่ื ให5เดก็ เหลา? นน้ั มีความพรอ5 มสำหรับการศึกษาระดบั ประถมศกึ ษา ภายในปÄ พ.ศ. 2573” โดยมีตัวช้วี ดั ท่ี 4.2.1 ได5แก? รอ5 ยละของเด็กอายุตำ่ กวา? 5 ปÄ ทม่ี พี ัฒนาการทางดา5 น สุขภาพ การเรียนรู5 และพัฒนาการทางบุคลิกภาพตามวัย จำแนกตามเพศ และ ตวั ชี้วดั ที่ 4.2.2 ได5แก? อัตราการเข5าเรียน ปฐมวยั (อยา? งนอ5 ย 1 ปÄ กอ? นถึงเกณฑอO ายุเข5าเรียนประถมศกึ ษา) จำแนกตามเพศ ในกรอบ SDG การพฒั นาระบบการดูแลและส?งเสรมิ การเรียนรู5ปฐมวยั ยังเพมิ่ มลู คา? ใหก5 ับกรอบกลยุทธความ รว? มมอื ทีม่ งุ? เปXา SDG ในอีกหลายประเด็น เชน? Every Woman Every Child (EWEC) Global Partnership for Education (GPE), Scaling Up Nutrition (SUN) และ The Global Partnership to End Violence Against Children (GPEVAC) การรวมน้ีนำเสนอทง้ั โอกาสและความทา5 ทายในการกำหนดนโยบายการวางแผนการจัดทำงบประมาณการ เขียนโปรแกรมและการติดตามผลสำหรับเด็กเลก็ รปู ที่ 1 แสดงความสมั พนั ธข~ องการดูแลและสOงเสริมการเรยี นรปู2 ฐมวัยกบั กรอบงาน SDG แหลง$ ท่มี า UNICEF Programme Division. (2017) UNICEF’S programme guidance for early childhood development. https://inee.org/system/files/resources/UNICEF_ECD_Programme_Guidance._September._2017.pdf อีก นัยยะ หนึ่งของความเกี่ยวข5องกับ SDG คือการจัดการเรียนรู5หรือการศึกษาเพื่อส?งเสริมการพัฒนาที่ยั่งยืน (education for sustainable development: ESD)19 หมายถึง การสร5างเด็กปฐมวัยที่พร5อมจะเติบโตเปCนผู5นำการ เปลี่ยนแปลงสู?การพัฒนาที่ยั่งยืนในอนาคต เปCนผู5ใหญ?ที่มีความยืดหยุ?นพร5อมรับการเปลี่ยนแปลง มีความคิดสร5างสรรคO 19 UNESCO. (2012) Education for sustainable development. Paris: the United Nations Educational,Scientific and Cultural Organization.

7 สามารถร?วมมือในการทำงานกับผู5อื่นในสังคม ควบคุมตนเองได5ดี เข5าใจความแตกต?างระหว?างบุคคล มีจิตใจเอ้ืออาทรต?อ บคุ คลทอี่ ?อนแอกวา? รกั และปกปอX งธรรมชาติ มีความยตุ ธิ รรม เข5าใจความพอเพยี ง และรกั ความสงบไม?ก?อความรนุ แรงโลก ในศตวรรษที่ 21 เต็มไปด5วยความท5าทายและปeจจัยเสี่ยงทั้งด5านสังคม เศรษฐกิจ เทคโนโลยี และสิ่งแวดล5อม การเตรียม ความพร5อมเด็กตั้งแต?ในระดับปฐมวัยซ่ึงเกิดในศตวรรษที่ 21 เพื่อให5สามารถเปCนผู5นำการเปลี่ยนแปลงสู?การพัฒนาที่ยั่งยืน ได5ในอนาคต จึงเปCนเรื่องที่ท5าทายสำหรับบุคลากรทางการศึกษาปฐมวัยในสถานพัฒนาเด็กปฐมวัย ไม?ว?าจะเปCน ผู5บริหาร ผู5จัดการ ผู5ดูแลเด็กหรือครูปฐมวัยของสถานพัฒนาเด็กปฐมวัยทุกระดับในการจัดการเรียนรู5หรือการศึกษาเพื่อส?งเสริมการ พัฒนาทยี่ ่ังยืน (education for sustainable development: ESD) แนวคิดที่นำเอาเรื่อง ทักษะแห?งศตวรรษที่ 21 เปCนหัวใจสำคัญของการเรียนรู5เพื่อการเตรียมความพร5อมเด็ก สำหรับโลกแห?งอนาคตเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน เปCนส?วนหนึ่งในเรื่องการจัดการเรียนรู5หรือการศึกษาเพื่อส?งเสริมการพัฒนา ที่ยั่งยืน (education for sustainable development: ESD) ได5รับการพัฒนาโดยองคOกรต?าง ๆเช?น องคOการการศึกษา วทิ ยาศาสตรOและวัฒนธรรมแห?งสหประชาชาติ (UNESCO) องคกO ารเพ่อื ความร?วมมือและการพัฒนาทางเศรษฐกจิ (OECD) 20 ความร?วมมือเพื่อทักษะแห?งศตวรรษที่ 21 (P21) 21 การประเมินและการสอนทักษะแห?งศตวรรษที่ 21 (ATC21S) เปCน ตน5 22,23 ภาคีเพื่อทักษะแห?งศตวรรษที่ 21 (Partnership for 21st Century Skills) ได5เสนอกรอบความคิดเพื่อการเรียนรู5 ในศตวรรษที่ 21 (21st Century Learning Framework) โดยระบุถึงทักษะแห?งศตวรรษที่ 21 (21st Century Skills) ที่ เด็กและเยาวชนควรมีเพื่อให5สามารถเรียนรู5 ดำรงชีวิตและประกอบอาชีพได5อย?างมีคุณภาพในโลกยุคศตวรรษที่ 21 ซ่ึง กรอบความคิดน้ไี ดร5 ับการยอมรบั และถูกนำมาใช5เปCนกรอบแนวทางในการจัดการเรียนร5เู พอื่ ส?งเสรมิ พัฒนาเด็กและเยาวชน อยา? งแพร?หลายในระดบั นานาชาติ ส?วนหนึ่งในสาระวิชาหลักและทักษะด5านที่สำคัญของทักษะแห?งศตวรรษที่ 21 คือ 3R และ 4C ซึ่ง 3R ประกอบด5วยการอ?าน (Reading) การเขียน (Writing) และ คณิตศาสตรO (Arithmetic) และ 4C คือ ทักษะด5านการเรียนร5ู และนวัตกรรม (Learning and Innovation skills) ซึ่งประกอบด5วย การคิดสร5างสรรคOและสร5างนวัตกรรม (Creativity and Innovation) ก า ร ค ิ ด ว ิ เ ค ร า ะ ห O แ ล ะ แ ก 5 ป e ญห า (Critical Thinking and Problem Solving) ก า ร ส ื ่ อ ส า ร (Communication) และ การร?วมมือ (Collaboration) ซึ่งสาระวิชาหลักและทักษะ 3R และ 4C เหล?านี้สอดคล5องกับ ยุทธศาสตรOที่ 1 การเสริมสร5างและพัฒนาศักยภาพทุนมนุษยO และเปXาหมายที่ 1 คนไทยทุกกลุ?มวัยมีทักษะและความร5ู 20 Ananiadou, K.; Claro, M. (2009). 21st Century Skills and Competences for New Millennium Learners in OECD Countries; OECD Education Working Papers. Paris, France. 21 Partnership for 21st Century Skills. (2009). P21 Framework Definitions; Partnership for 21st Century Skills. Washington, DC, USA. Available online: http://eric.ed.gov/?q=framework+for+21st+century+learning&id= ED519462. 22 Willard, M; Wiedmeyer, C; Flint RW; Weedon, J; Woodward, R; Feldmand, I; Edwards, M. (2010). The Sustainability Professional: 2010 Competency Survey Report; International Society of Sustainability Professionals. Portland, OR, USA. 23 AT21CS. (2012) What are 21st-Century Skills? The University of Melbourne: Melbourne. Australia.

8 ความสามารถที่จะเปCนฐานในการพัฒนาประเทศ ของแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห?งชาติ ฉบับที่ 12 (พ.ศ. 2560- 2564) การดแู ลและสOงเสรมิ การเรียนรเู2 พ่อื เดก็ ปฐมวัยทุกคน ในหลายประเทศใหค5 วามสำคัญกับการปฏิรปู การดแู ลและการเรยี นร5ูเดก็ ปฐมวยั (Reform in early childhood care and education ) ไดส5 นับสนนุ การลงทนุ มากข้นึ รวมทัง้ ตระหนักถงึ เน้อื หาการเรยี นร5ูท่ีเปลีย่ นแปลงไปตามวถิ กี าร เปลีย่ นแปลงบรบิ ทของมนษุ ยชาติ ทำให5มีความผนั แปรเนอ้ื หาวิธีการเรยี นรู5 การพัฒนาเดก็ ปฐมวัยทคี่ อ? นข5างจะรวดเรว็ ดงั นัน้ การพัฒนาเด็กจึงก5าวขา5 มผา? นการดูแลทำความเข5าใจธรรมชาติความต5องการของเดก็ มาส?คู ณุ ภาพการเรียนรู5ของเด็ก ใหเ5 ทา? ทนั การเปลยี่ นแปลงของโลก รวมทั้งการจัดการทีม่ คี ุณภาพบนฐานระบบขอ5 มลู ท่ีดี อยา? งไรกต็ ามการท่ีจะพฒั นาเด็ก ปฐมวัยใหเ5 รม่ิ ต5นเปนC ผ5ูนำการเปลย่ี นแปลงได5นั้น จำเปCนที่บุคลากรที่เก่ยี วขอ5 งกับการใหบ5 รกิ ารการดูแลและสง? เสริมการ เรยี นร5ูเด็กปฐมวัยจะต5องมคี วามรู5ความเข5าใจในแนวทางในการจดั การดูแลและจดั ประสบการณกO ารเรียนรู5ตามแนวทาง เหลา? น้ันได5อยา? งมีประสิทธิภาพ การปรบั ปรุงคุณภาพของระบบบริการการส?งเสริมการดูแลและการเรียนรู5เดก็ ปฐมวัยให5ได5ผลลพั ธทO ดี่ แี กส? ังคม โดยรวมนั้น ตอ5 งคำนงึ ถงึ ความครอบคลมุ กลุม? เด็กทัง้ หมด โดยเฉพาะกล?ุมเด็กท่ีมคี วามเสย่ี งสูงท่ีจะเข5าไมถ? งึ ระบบการ พฒั นาเชน? กล?มุ เด็กเปราะบาง กลมุ? เด็กในครอบครวั ท่ีมภี าวะวกิ ฤตไม?มัน่ คง กลมุ? เด็กในภาวะยากจน กลุม? เด็กพกิ าร หรอื กล?ุมเด็กพิเศษ ความกา5 วหนา5 ในด5านวิทยาศาสตรรO ะบบประสาท ไดส5 ร5างความร5ูความคิดใหม? ๆท่อี ธิบายความแตกต?างใน วถิ ีการพฒั นาของเดก็ และเยาวชน ความร5ทู างด5านชีวโมเลกลุ จโี นมและ epigenetics ระบุวา? ยีนเปCนพิมพเO ขยี ว-ของ สถาปตe ยกรรมสมอง (brain architecture) พบว?าสิ่งแวดลอ5 มรอบตวั เดก็ หลงั คลอดจะส?งผลต?อการเช่อื มตอ? เซลลรO ะบบ ประสาทต?าง ๆใหท5 ำงานรว? มกนั เปนC วงจรของระบบประสาท (brain circuit) หลกั ฐานทางประสาทวิทยาแสดงให5เห็นวา? ผ5ูดูแลเด็กเปนC ส่ิงแวดล5อมท่มี ีอิทธพิ ลสูงมากตอ? เดก็ ปฐมวยั ปฏิสัมพนั ธOท่ีไม?ดรี ะหวา? งผ5ดู แู ลเดก็ กบั เดก็ จะสามารถทำลาย วงจรประสาท (brain circuit) ซ่ึงจะบอ? นทำลายการเรยี นรตู5 ลอดชีวติ พฤติกรรมและสขุ ภาพกายและสุขภาพจติ 24,25,26 เด็ก กลม?ุ เสยี่ งที่ตกอยใู? นภาวะยากลำบาก มคี วามเครียดสงู (toxic stress) จากปฏิสัมพันธทO ี่ไม?ดีของผูด5 แู ลนี้ ตอ5 งการการแกไ5 ข 24 Fox, S.E.; Levitt, P.; Nelson, C.A. (2010). How the timing and quality of early experiences influence the development of brain architecture. Child Development, 81, 28–40. [PubMed: 20331653] 25 Meaney, M.J. (2010). Epigenetics and the biological definition of gene × environment interactions. Child Development, 81, 41–79. [PubMed: 20331654] 26 Shonkoff, J.P.; Boyce, W.T.; McEwen, B.S. (2009). Neuroscience, molecular biology, and the childhood roots of health disparities: Building a new framework for health promotion and disease prevention. Journal of the American Medical Association, 301, 2252–2259. [PubMed: 19491187]

9 โดยสร5างผ5ูดูแลทด่ี ี ส่ิงแวดล5อมทีด่ อี ย?างเร?งด?วน ยิง่ รอนานเทา? ไร ยง่ิ แก5ปeญหาเพื่อท่ีจะบรรลผุ ลในเชงิ บวกในภายหลงั ได5ยาก มากขึ้นเทา? น้ัน27,28 ประเทศในสหภาพยุโรปให5ความสำคญั กบั การสนบั สนุนการพัฒนาระบบบรกิ ารเด็กปฐมวยั โดยภาครัฐ เพือ่ ให5เด็ก ทุกคนมโี อกาสทเ่ี ทา? เทียมกนั ในการพฒั นาทกั ษะทจ่ี ำเปนC ในการเตรียมความพรอ5 มเพอ่ื เรยี นต?อเนอ่ื งในโรงเรยี น โดยเฉพาะ อย?างย่ิงกล?มุ เดก็ ด5อยโอกาส หลายประเทศไดเ5 พม่ิ เงนิ สนบั สนุน และนำไปส?ูการปรยั เปลยี่ นกฎหมายใหร5 บั รองการสนับสนุน กลม?ุ เด็กดอ5 ยโอกาสน้ี รวมท้ังการปรับเปล่ยี นความร5ขู องผ5ใู หบ5 ริการและการจดั หอ5 งเรยี นเม่อื สดั สว? นเด็กเหลา? นีก้ ับเด็กปกติ มีการเปลยี่ นแปลง ซึง่ จะนำไปสู?ทิศทางการบรหิ ารจัดการ การเตรยี มความรแู5 ละทักษะบุคคลากร การจดั สรรทรพั ยากร เครือ่ งมอื -กิจกรรมในการพฒั นาและการประเมินเดก็ 29 เพอ่ื ใหค5 รอบคลมุ การสง? เสริมสุขภาวะและการเรียนรแ5ู บบองครO วม 5 ดา5 นได5แก? การสง? เสรมิ สขุ ภาพกายและความปลอดภยั ได5แก? การดแู ลการเจรญิ เตบิ โต โภชนาการ สุขอนามัย ทด่ี ีเชน? การ บรโิ ภคอาหาร เสือ้ ผา5 ที่อยู?อาศยั ความสะอาด การปXองกันและรักษาโรค ได5รบั การค5ุมครองความปลอดภยั จากอุบัตเิ หตุ การทอดทิง้ หรือละเลยทางกาย ทางอารมณO หรือทารุณกรรมทางกาย เพศ และอารมณO การเฝXาระวงั และช?วยเหลือจากผู5 เล้ียงทม่ี ีภาวะวิกฤตหรอื เส่ียงสูง (ตดิ คกุ ติดยา โรคจติ ประสาท กระทำหรือถูกกระทำความรนุ แรง หยา? รา5 ง การสง? เสริมสขุ ภาพจิต โดยสง? เสริมปฏสิ มั พนั ธทO ่ดี รี ะหวา? งเดก็ กับผ5ูเลย้ี งดู เปนC การเลย้ี งดทู ใี่ ห5ความรัก ความอบอุ?น การตอบสนองอยา? งเหมาะสมตามวัย (mental well- being) ไม?สร5างความเครยี ด(toxic stress) ด5วยการทอดท้ิงหรอื ละเลยทางร?างกาย ทางอารมณO หรือทารุณกรรมทางรา? งกาย เพศ และอารมณO การส?งเสริมพฒั นาการ (development) ทงั้ 4 ดา5 น ไดแ5 ก? กล5ามเน้อื มัดใหญ? (gross motor) กล5ามเนอื้ มัดเล็ก (fine motor) ดา5 นการสือ่ สาร (language) และดา5 นสังคม (personal social) การส?งเสรมิ ทักษะการเรยี นรู5 โดยการส?งเสริมการเล?นเพอ่ื การเรยี นรทู5 เ่ี หมาะสมตามวยั เลน? โดยมีปฏิสัมพันธOท่ดี ี กับผดู5 แู ลและคนรอบขา5 ง เลน? โดยการจดั สง่ิ แวดล5อมทส่ี ?งเสรมิ การเรียนรแ5ู ละปลอดภัย โดยใหไ5 ด5ทกั ษะการเรียนรู5 2 กลุ?ม ทกั ษะ ไดแ5 ก? ทักษะพืน้ ฐานการเขา5 ถงึ และประยกุ ตใO ช5ความรู5 และมคี วามสามารถในการจดั การปeญหาและความท5าทาย อย?างมปี ระสิทธิภาพ30,31 • ทักษะพ้นื ฐานการเขา5 ถงึ และประยกุ ตใO ชค5 วามรู5 (foundational literacies) — กล?ุมทักษะพน้ื ฐานท่ี จำเปนC ต5องใชใ5 นการเรยี นรูแ5 ละประยุกตใO ชค5 วามรท5ู ม่ี คี วามหลากหลาย เปลย่ี นแปลงรวดเรว็ ในยุคปeจจุบนั 27 Knudsen, E.; Heckman, J; Cameron, J.L., Shonkoff, J. (2016). Economic, neurobiological, and behavioral perspectives on building America's future workforce. Proceedings of the National Academy of Sciences, 103, 10155–62. 28 Lupien, S.J.; McEwen, B.S.; Gunnar, M.R.; Heim, C. (2009) Effects of stress throughout the lifespan on the brain, behavior, and cognition. Nature Reviews Neuroscience, 10:434–445. [PubMed: 19401723] 29OECD. (2017). Starting strong 2017: Key OECD indicators on Early Childhood Education and Care. Paris: OECD. 30 World Economic Forum. (2015). New Vision for Education Unlocking the Potential of Technology. Geneva Switzerland 31 Scott, LA., et al. (2017). 21st century learning for early childhood. Partnership for 21st century learning.

10 และอนาคต ไดแ5 ก? ทกั ษะพืน้ ฐานการเรียนร5ูและใช5ภาษา (Literacy) การคำนวณ (Numeracy) เทคโนโลยี (ICT Literacy) วิทยาศาสตรแO ละสงิ่ แวดลอ5 ม (Scientific and environmental Literacy) สงั คม และวัฒนธรรม (Social-Cultural Literacy) และ การจดั การด5านการเงนิ (Financial Literacy and Entrepreneurship) • ความสามารถในการจัดการปeญหาและความท5าทายอยา? งมีประสิทธิภาพ (competencies) — กล?มุ ทักษะท่ีต5องนำมาใชใ5 น ‘การจัดการกบั ปญe หา’ หรอื ความท5าทายท่ีตอ5 งเจอในชีวิต ซง่ึ ความทา5 ทาย เหลา? นนั้ จะมีความซับซอ5 นข้ึนกวา? เมื่อเทยี บกับความท5าทายในโลกเกา? โดยกล?ุมทักษะน้จี ะเปCนทกั ษะ สำคัญทใ่ี ช5ร?วมกนั ในการวิเคราะหOปeญหาใหถ5 กู จุด (Critical Thinking) สรา5 งวิธกี ารแกป5 ญe หาอย?าง สร5างสรรคO (Creativity) รวมทั้งสื่อสารและทำงานร?วมกับผอ5ู ื่น (Communication & Collaboration) การสง? เสริมทักษะควบคมุ ตนและความเปCนมนษุ ยทO ่มี คี ณุ ภาพต?อสังคม เช?น การควบคุมตนเอง (self-control) ความยดื หย?ุน (resilience-adaptability) ความเพียร ริเร่มิ มุ?งมานะ และกระทำกิจการใหบ5 รรลผุ ล (grit-initiation- persistence) ความใสใ? จและรับผิดชอบตอ? เพื่อนมนุษยO สงั คม วฒั นธรรม สิง่ แวดล5อม และสรรพส่ิงรอบตวั (social- cultural- environmental awareness and responsibility) “ระบบการดแู ลสุขภาวะและสงO เสรมิ การเรยี นร2ูปฐมวัย (Early childhood care and education: ECCE) ที่ สอดคลอ2 งกบั วาระการพฒั นาที่ยงั่ ยนื 2030” โดยสรุปในขณะทภี่ าวะเศรษฐกจิ สังคมเปลยี่ นแปลงไป ครอบครัวท่ีตอ5 งทำงานทุกคน ครอบครวั เด่ียว ครอบครัว แหว?งกลางท่ีมีจำนวนสงู มากข้นึ การเตรยี มคนรองรับโลกอนาคตทีซ่ ับซอ5 นมากขึน้ เหลา? น้ีสง? ผลให“5 ระบบการดแู ลสุข ภาวะและสOงเสริมการเรยี นร2ปู ฐมวยั (Early childhood care and education: ECCE)” เปนC ระบบบรกิ ารทางสงั คม ทม่ี คี วามจำเปนC ระบบดังกล?าวตอ5 งไมใ? ช?ระบบบริการทางการศกึ ษาอยา? งเดยี ว แตต? 5องระบบที่บูรณาการการศึกษา การ ดแู ลสุขภาวะ และการค5ุมครองเดก็ เข5าดว5 ยกัน ตอ5 งมีจดุ มุง? หมายเพือ่ พฒั นาสขุ ภาวะ (ความเปนC อยู?ทีด่ )ี ทั้งด5าน กาย สตปิ ญe ญา จติ ใจอารมณO และสงั คม สรา5 งทกั ษะการเรียนรต5ู ลอดชวี ติ การเรียนรท5ู ี่รองรบั สภาวะการเปลี่ยนแปลงรอบโลกที่ เปนC ไปอย?างรวดเร็ว สร5างความสามารถในการรเ5ู ทา? ทันด5านสขุ ภาพ สิ่งแวดลอ5 มเศรษฐกิจ สรา5 งความสามารถในการควบคุม ตนเอง สร5างความยืดหยน?ุ พร5อมรับการเปลี่ยนแปลง ระบบบริการนเ้ี ดก็ ทุกกลุม? ตอ5 งสามารถเขา5 ถึงได5 โดยเฉพาะกล?มุ เดก็ เปราะบาง เด็กยากจน เพื่อใช5ระบบในการลดความเหล่ือมลำ้ และสร5างความยุตธิ รรมของสังคม ระบบบรกิ ารนีต้ 5องเชือ่ มต?อ ความหลากหลายเขา5 ดว5 ยกนั มัน่ ใจวา? ในภาพรวมระบบบริการนสี้ ามารถให5การดแู ลสขุ ภาวะและส?งเสรมิ การเรยี นรขู5 องเด็ก ไดต5 งั้ แต?แรกเกิดถงึ อายุ 6 หรอื 8 ปÄ ไดอ5 ยา? งต?อเนอื่ ง ไมม? รี ูช?องโหว?ของบริการ

11 บทท่ี 3 วัตถุประสงค/1 กรอบแนวคดิ ในการสังเคราะห1 วัตถปุ ระสงค~ เพ่ือสังเคราะหภO าพ “ระบบการดแู ลและสง? เสริมการเรียนรข5ู องเด็กปฐมวยั สู?การพฒั นาท่ียัง่ ยืน” โดยสงั เคราะหOองคปO ระกอบ 5 ดา5 นของการพฒั นาศกั ยภาพได5แก? 1. ข5อเสนอเชิงนโยบาย เพื่อกำกับและส?งเสริม กระบวนการพัฒนาการดูแลและส?งเสริมการเรียนรู5ของเด็กปฐมวัย เพอื่ บรรลเุ ปXาหมายเด็กท่พี งึ ประสงคตO ามแนวทางการพัฒนาทีย่ ่ังยืน ในผู5ให5บริการทกุ กลม?ุ บรกิ าร 2. แนวทางการพัฒนาการฝÄกอบรม เครื่องมือสำหรับการปฏิบัติ สำหรับผู5ให5บริการทุกกลุ?มบริการเพื่อให5ทำงาน บรรลเุ ปXาหมายเดก็ ท่ีพงึ ประสงคตO ามแนวทางการพฒั นาท่ีย่ังยืน 3. แนวทางการสนับสนุนทรัพยากรในระบบบริการ ทั้งบุคลากรในระบบ โครงสร5างระบบ งบประมาณ ที่ครอบคลุม ระดับการบริการเด็กปฐมวัยต?าง ๆ เพื่อบรรลุเปXาหมายเด็กที่พึงประสงคOตามแนวทางการพัฒนาที่ยั่งยืน ในผ5ู ให5บรกิ ารทกุ กลม?ุ บรกิ าร 4. แนวทางการพัฒนามาตรฐานการบริการ ต5นแบบกิจกรรมการดูแลและส?งเสริมการเรียนรู5 รวมทั้งการเผยแพร? เพอ่ื ให5เกดิ การใชง5 าน 5. แนวทางการพัฒนาระบบข5อมูลของเด็กปฐมวัยในระดับตำบล ที่ครอบคลุมเด็กปฐมวัยท้ังหมด โดยเฉพาะกลุ?ม เด็กเปราะบาง กลุ?มเด็กพิเศษ กลุ?มเด็กพิการ กลุ?มเด็กยากจน กลุ?มเด็กในครอบครัวที่มีภาวะวิกฤต และเชื่อมโยง การใช5ข5อมูลร?วมกันของหน?วยบริการในพื้นที่ระดับตำบลได5 เพื่อบรรลุเปXาหมายเด็กที่พึงประสงคOตามแนว ทางการพัฒนาทีย่ ง่ั ยืน ในผูใ5 หบ5 ริการทุกกล?มุ บริการ กรอบแนวคิด จนิ ตภาพ (imagery) ของ “ระบบการดแู ลและสOงเสรมิ การเรยี นรปู2 ฐมวยั สกูO ารพฒั นาทีย่ งั่ ยนื ” มาจากภาวะ โลกาภิวฒั นท~ ี่นำสคOู วามไมOยง่ั ยืนของสังคมโลกและสงั คมไทย และกญุ แจแหงO ความสำเร็จของการเปล่ยี นแปลงภาวะน้ี (the key of success of transformation) จำเปÅนต2องเริ่มที่ปฐมวัย การเตรียมทรัพยากรมนษุ ยOเพอ่ื ให5ได5มนุษยทO ี่มีคุณภาพสำหรับสังคมที่เปลี่ยนแปลงรวดเร็วตามภาวะโลกาภิวตั นO นนั้ จำเปCนตอ5 งเริ่มต้ังแต?ปฐมวยั เนอื่ งจาก 1. สมองของเด็กปฐมวัยจะมีการพัฒนาอย?างมากทั้งโครงสร5างและหน5าที่การทำงานการดูแลสุขภาวะและส?งเสริม พัฒนาการและการเรยี นรูท5 ่ีดใี นวัยนจ้ี ะส?งผลตอ? สมองและนำไปสู?ศกั ยภาพและสุขภาวะตลอดชีวิต 2. การเปลีย่ นแปลงทางเศรษฐกจิ สงั คมและเทคโนโลยีของสังคมโลกเปนC ไปอยา? งรวดเรว็ มาก ส?งผลทั้งเชิงบวกและเชงิ ลบ ต?อวิถีชวี ิตมนษุ ยOในสงั คม การพฒั นาระบบเศรษฐกจิ สงั คมแบบทุนนิยมมีการแข?งขันกนั สูงสง? ผลใหพ5 ?อแมก? ลายเปCนแรงงาน ท่ไี ม?สามารถเลยี้ งดลู ูกไดอ5 ย?างใกล5ชดิ ระบบเศรษฐกจิ ทม่ี กี ารเอารดั เอาเปรียบขยายช?องห?างความเหลื่อมล้ำทางสังคม เปนC เหตใุ ห5มีเดก็ จำนวนหนึ่งเกดิ อยู?ในครอบครัวทีย่ ากจนมาก เข5าไม?ถึงการบรกิ ารทางสังคม สง? ผลตอ? โอกาสการพัฒนาตง้ั แต?

12 แรกเกิด การค5าเสรีสง? ผลตอ? การผลิตทเ่ี กินความจำเปCนและการบริโภคนิยมท่ีทำลายสุขภาพจากผลของการโฆษณาสร5าง ค?านิยมปลอม ส?งผลกระทบต?อสิ่งแวดล5อมท่ีถูกทำลาย มลพษิ ท่ถี ูกสรา5 งข้นึ มาจากการผลติ และของเหลอื ทิ้งจากการบริโภค เหลา? นเ้ี ปนC ผลเชงิ ลบของการเปลยี่ นแปลงทางเศรษฐิกจสงั คมซ่ึงเรยี กว?า “ภาวะการพฒั นาท่ีไม?ยง่ั ยนื ” มีความจำเปCนต5อง เตรียมเด็กรน?ุ ใหมใ? ห5มคี วามรู5ความสามารถท่ีเท?าทนั การเปลี่ยนแปลงเพ่ือการดำรงชวี ิตในสงั คมอนาคต มีความยืดหยุน? พร5อมรบั การเปลยี่ นแปลงโดยการสรา5 งทักษะศตวรรษท่ี 21 สองประการได5แก? ทักษะพ้นื ฐานการเข5าถึงและประยุกตOใช5 ความรู5 และทกั ษะในการจัดการปญe หาและความท5าทายอย?างมีประสทิ ธิภาพ ตั้งแตป? ฐมวยั 3. “ภาวะการพัฒนาที่ไมย? ัง่ ยืน” สง? ผลให5สุขภาวะครอบครัวมีความเปราะบางทง้ั ทางกายภาพและทางจติ ใจ เกดิ ความ บกพร?องในการดแู ลเดก็ ทัง้ ทางกายและจิตใจ สง? ผลเชงิ ลบต?อการพัฒนาสมองของเดก็ นำไปสูค? วามตำ่ ศกั ยภาพ ความเส่ือม ทางสขุ ภาพกายและใจ เมอ่ื เตบิ โตข้นึ ไป รวมทัง้ มีผลกระทบขา5 มรนุ? ในเจนเนอเรชั่นตอ? ไปดว5 ย เดก็ จงึ ต5องไดร5 ับการปกปXอง ค5ุมครองคูข? นานกบั การส?งเสริมการพฒั นา ตั้งแตป? ฐมวัย ดังน้ัน สงั คมจึงต5องลงทนุ กับการพัฒนา “ระบบการดแู ลสขุ ภาวะและสง? เสรมิ การเรียนร5ปู ฐมวยั (Early childhood care and education: ECCE) สก?ู ารพฒั นาทยี่ ่ังยนื ” ไมใ? ชก? ารเตรยี มพร5อมเดก็ เพอื่ การเรียนระดับ ประถมศึกษาเทา? น้ัน แต?เพอื่ พัฒนาและคม5ุ ครองเดก็ แบบองคOรวม เพื่อให5เด็กมีสขุ ภาวะ (ความเปCนอยท?ู ดี่ ี) ทัง้ ด5านกาย จติ ใจอารมณO และสงั คม เพอื่ เปนC พ้นื ฐานของสขุ ภาวะและศกั ยภาพในการเรียนรตู5 ลอดชีวิตของเด็กเพ่อื พรอ5 มรบั การ เปลี่ยนแปลงของโลกอนาคต “Early childhood care and education (ECCE) is more than preparation for primary school. It aims at the holistic development of a child’s social, emotional, cognitive and physical needs in order to build a solid and broad foundation for lifelong learning and wellbeing in the changing world.” ระบบการดูแลสขุ ภาวะและส?งเสรมิ การเรยี นร5ปู ฐมวยั ตอ5 งเปCนระบบท่ีบรู ณาการการศึกษา การดูแลสุขภาวะ และ การคม5ุ ครองเด็ก สอดคลอ5 งกบั เปาX หมายวาระการพฒั นาทยี่ ่ังยืนในเปาX หมายการศึกษา (SDG 4.2) เปาX หมายสขุ ภาพ (SDG 3.2) เปาX หมายด5านอาหาร (SDG2.2) เปาX หมายดา5 นการคม5ุ ครอง (SDG16.2) นอกจากน้ันตอ5 งเปCนระบบทลี่ ดความเหลอ่ื ม ล้ำทางสงั คมทจ่ี ดุ เรม่ิ ตน5 ของชีวิต ต5องสามารถเข5าถงึ ได5โดยเดก็ ทกุ กล?ุม โดยเฉพาะกล?มุ เด็กเปราะบาง เดก็ ยากจน เด็กพิเศษ เพื่อใชร5 ะบบในการลดความเหล่อื มลำ้ และสรา5 งความเปนC ธรรมของสังคม (Addressing inequities early in life can convert a vicious cycle of inequality into a virtuous cycle) ดงั น้ันตอ5 งมีการสนับสนนุ โดยภาครัฐหรือองคกO ร ท5องถ่นิ หรอื ภาคเอกชนในดา5 นอุปสงคหO รอื อปุ ทาน การสนับสนุนโดยภาครฐั หรอื องคOกรท5องถิ่นหรือภาคเอกชนต5อง สนับสนุนเพ่ือใหไ5 ดร5 บั บริการทม่ี ีความตอ? เน่อื งจากแรกเกดิ ถึง 6 หรอื 8 ปÄ เช่อื มโยงสิทธปิ ระโยชนO และความหลากหลาย ของระบบบริการการดแู ลและการสง? เสริมพฒั นาการและการเรียนรอู5 นื่ ๆ (รปู ที่ 2 ) โดยสรปุ ระบบทสี่ มบรู ณขO องระบบการดูแลสขุ ภาวะและสง? เสริมการเรยี นรปู5 ฐมวยั สู?การพัฒนาที่ย่งั ยนื ตามรปู ที่ 2 ต5องมอี งคปO ระกอบทส่ี ำคญั 6 ประการได5แก? • องคOประกอบที่ 1 เปCนระบบบริการทม่ี งุ? เปาX หมายผลลพั ธOดา5 นสุขภาวะแบบองคOรวม (holistic approach) ครอบคลุมการส?งเสรมิ สขุ ภาพกาย สตปิ eญญา จติ ใจอารมณO และ สังคม

13 • องคปO ระกอบท่ี 2 เปCนระบบบรกิ ารที่มง?ุ เปาX หมายผลลพั ธOการเรยี นรู5 ตอ5 งการใหเ5 ดก็ มีทกั ษะการเรียนร5ดู ว5 ยตนเอง ได5ตลอดชวี ติ (lifelong learning) มคี วามรู5และทกั ษะการเรียนรศ5ู ตวรรษที่ 21 (21 century skill) และ สอดคลอ5 ง กับการศกึ ษาเพอื่ การพัฒนาทยี่ ง่ั ยืน (education for sustainable development: ESD) เพ่อื รองรบั การ เปลยี่ นแปลงภาวะโลกาภิวตั นO • องคปO ระกอบที่ 3 เปนC ระบบบรกิ ารทใ่ี หค5 วามสำคัญกบั การค5ุมครองเด็ก (child protection) การดูแลเดก็ ทม่ี ี บาดแผลทางใจ การดูแลเดก็ ท่ีได5รบั ประสบการณOไม?พึงประสงคOหรอื ไดร5 บั การเล้ยี งดูไม?เหมาะสม (trauma informed education and care) เพือ่ บรรลุผลลัพธกO ารเติบโตอยา? งปลอดภัยทง้ั ทางกายและจติ ใจ • องคปO ระกอบท่ี 4 เปCนระบบบรกิ ารทค่ี รอบคลมุ ตัง้ แต?แรกเกิดถงึ อายุ 6 ปÄ (หรอื กอ? นเข5าสร?ู ะดบั ประถมศึกษา) หรอื รวมชว? งเปลยี่ นผา? น 6-8 ปÄ • องคOประกอบท่ี 5 เปCนระบบบริการท่มี ?งุ เปXาเพอ่ื ลดความเหลื่อมล้ำของสังคม โดยเอื้อกลมุ? เด็กจากครอบครัว ยากจนให5เขา5 ถงึ ได5 โดยการสนบั สนุนการจัดบริการหรอื จดั สทิ ธปิ ระโยชนผO 5ูรับบรกิ าร • องคปO ระกอบท่ี 6 เปCนระบบบริการเพือ่ เดก็ ท้ังมวล เอ้ือตอ? การเขา5 ถึงของกลม?ุ เดก็ ทกุ กล?มุ โดยเฉพาะกลุ?มเดก็ พิเศษ เดก็ พิการ เด็กเปราะบางแบบตา? ง ๆ (inclusive education and care) คำถามงานวิจัย: จากจนิ ตภาพสOูการวิเคราะหศ~ ักยภาพในระบบปจá จุบนั และสงั เคราะหก~ ระบวนการพัฒนาศกั ยภาพสOู อนาคต ในสังคมไทยมจี ุดอ?อนในระบบการพฒั นาเดก็ ปฐมวัยตามจินตภาพการดูแลและการส?งเสรมิ การเรียนรู5ปฐมวยั สู? การพัฒนาท่ียัง่ ยืน (รูปที่ 2 ) มากน5อยเพียงไร และ กระบวนการพัฒนาศกั ยภาพ (capacity building) ของระบบเพือ่ นำไปสจู? นิ ตภาพระบบเปาX หมายดังกลา? วจะต5องเปCนอยา? งไร จดุ ออO นในระบบการพัฒนาเด็กปฐมวัยที่เปÅนอยOใู นปจá จบุ ัน ตามจนิ ตภาพการดูแลและการสOงเสริมการเรยี นรปู2 ฐมวยั สูO การพฒั นาท่ยี ่งั ยนื ไดม5 าจากการวเิ คราะหOจุดอ?อนของศักยภาพของระบบที่เปนC อยใู? นสังคมไทย 4 ด5านในการบบรรลุองคปO ระกอบทัง้ 6 ขอ5 เพือ่ ก5าวส?ู “ระบบการดแู ลสุขภาวะและสง? เสรมิ การเรียนรู5ปฐมวยั ส?กู ารพัฒนาที่ย่ังยนื ” ตามรูปที่ 2 จดุ อ?อนของศักยภาพของระบบที่เปนC อยใู? นสังคมไทย 5 ดา5 นได5แก? การกำหนดนโยบาย การพฒั นาบุคลากร การ สนบั สนนุ ทรัพยากร การกำหนดมาตรฐานบริการ และระบบข5อมูลในการตดิ ตามประเมินผล โดยวิเคราะหOศักยภาพระบบ ท้งั 5 ด5านนีใ้ น 2 ระดับได5แก? ระดบั นโยบายสว? นกลาง และ ระดบั ปฏบิ ตั ิจรงิ ในพืน้ ที่

14 กระบวนการพฒั นาศกั ยภาพ (capacity building) ของระบบเพ่ือนำไปสOูจินตภาพระบบการดแู ลสุขภาวะและ สงO เสรมิ การเรียนรป2ู ฐมวัยสกูO ารพฒั นาท่ีย่งั ยนื การสังเคราะหเO ปนC กระบวนบูรณาการปจe จัยต?าง ต้งั แตส? องปeจจยั ขึน้ ไปเข5ามาเปนC องคปO ระกอบรว? มกัน เพอ่ื ใหเ5 กดิ ส่ิงใหม?หรอื เกดิ ปรากฏการใหมห? รือการบรู ณาภาพ ในงานวิจยั นป้ี จe จยั นำเขา5 จะมาจากผลการวิเคราะหOจุดออ? นของ ศักยภาพของระบบ ผลการสังเคราะหตO 5องการให5เห็นกระบวนการพัฒนาศักยภาพระบบ 5 ดา5 นเพ่ือนำสจู? นิ ตภาพของระบบ ECCE towards SD ไดแ5 ก? • นโยบายในการสนบั สนนุ ทัง้ ในระดบั ทอ5 งถิน่ ระดบั หนว? ย และระดบั ชาติ ทง้ั นโยบายการสนบั สนนุ การรับบรกิ าร และนโยบายการพัฒนาคุณภาพผใ5ู หบ5 ริการ • การฝíกอบรมเตรยี มและพฒั นาผ5ใู หบ5 รกิ ารประเภทตา? ง ๆ • การจดั ทรัพยากรสนบั สนนุ และชุดสิทธิประโยชนO • การกำหนดมาตรฐานการใหบ5 ริการ การติดตาม ประเมิน และระบบขอ5 มูล ในการบรรลเุ ปXาหมาย “ระบบการดูแล สขุ ภาวะและสง? เสรมิ การเรียนร5ูเดก็ ปฐมวัยสู?การพัฒนาท่ยี ัง่ ยืน” • การพัฒนาระบบข5อมลู ระดบั พ้นื ที่และเชอ่ื มโยงการใช5ข5อมูลรว? มกันของหนว? ยบรกิ ารในพ้ืนที่ระดบั ตำบลได5

15 รูปที่ 2 แสดง จนิ ตภาพของ “ระบบการดแู ลสุขภาวะและสOงเสริมการเรียนรปู2 ฐมวยั สูกO ารพัฒนาท่ียัง่ ยืน: ECCE for SDG ” จากการทบทวนวรรณกรรม

16 บทที่ 4 ระเบยี บวธิ ีวจิ ัย งานวจิ ัยน้ีเปนC การสงั เคราะหOภาพกระบวนการพัฒนาศักยภาพของระบบการดแู ลสขุ ภาวะและส?งเสรมิ การเรียนร5ู เดก็ ปฐมวยั สู?การพัฒนาท่ยี ัง่ ยืน (รูปที่ 2 ) โดยขน้ั ตอนการสงั เคราะหภO าพดังกล?าวประกอบด5วย 1. การวิเคราะหจ~ ุดอOอนของศักยภาพของระบบท่เี ปÅนอยูOในสงั คมไทย 5 ด2าน เปCนปeจจัยนำเขา5 ไดแ5 ก? การกำหนด นโยบาย การพัฒนาบคุ ลากร การสนบั สนุนทรพั ยากร การกำหนดมาตรฐานบรกิ าร และระบบข5อมูลในการ ติดตามประเมนิ ผล โดยวเิ คราะหศO กั ยภาพระบบทัง้ 5 ด5านนใ้ี น 2 ระดบั ได5แก? ระดับนโยบายสว? นกลาง และ ระดับ ปฏบิ ัติจริงในพนื้ ที่ โดยแบ?งออกเปนC 4 ขั้นตอนได5แก? • การวเิ คราะหOเอกสารเชงิ นโยบาย • การวเิ คราะหขO อ5 มูลการสำรวจผ5ูรับผิดชอบพื้นทแี่ ละระบบบรกิ าร ผูจ5 ัดบริการ และผ5ูปฏบิ ัติงานการดูแล เด็กปฐมวัยในพน้ื ทจ่ี รงิ • การวิเคราะหเO วทกี ารสัมมนาและแลกเปล่ยี นเรียนรู5ของผูบ5 ริหารจดั การและผป5ู ฏบิ ตั ิงานการดแู ลเด็ก ปฐมวยั • การวิเคราะหบO ทสัมภาษณOผู5ประกอบวิชาชพี การดแู ลเดก็ ปฐมวัยโดยตรง 1.1 การวิเคราะหเ~ อกสารเชงิ นโยบาย ระเบียบวิธีวจิ ยั การวิเคราะหเO นอ้ื หา (content analysis) ในเอกสารเชิงนโยบาย การดำเนินงาน • เอกสารเชิงนโยบายทีน่ ำมาวเิ คราะหOมีทั้งหมด 14 ฉบบั โดยแบง? ตามประเภทท่ีมาของเอกสารเปนC 4 กล?ุม ไดแ5 ก? เอกสารกล?มุ 1 กล?มุ ระดบั อดุ มการณขO องสังคม ไดแ5 ก? รฐั ธรรมนญู แหง? ราชอาณาจักรไทย 256032 ยทุ ธศาสตรOชาติ 20 ปÄ พ.ศ.2560-257933 แผนยทุ ธศาสตรOเศรษฐกิจและสงั คมแหง? ชาติฉบบั ท่ี 12 ปÄ 2560-256434 เอกสารกลุม? 2 กลม?ุ ใหค5 วามสำคัญกับการศกึ ษาเปCนฐาน ไดแ5 ก? พระราชบัญญตั ิการศึกษาแห?งชาติ พ.ศ. 2542 และที่ แก5ไขเพ่ิมเติมฉบับที่ 2 (พ.ศ. 2545) ฉบับที่ 3 (พ.ศ. 2553) และฉบับท่ี 4 (พ.ศ. 2562)35 แผนการศึกษาแห?งชาติ พ.ศ.2560- 32 รฐั ธรรมนูญแหTงราชอาณาจักรไทย พทุ ธศักราช ๒๕๖๐ ราชกจิ จานุเบกษา เลTม๑๓๔ ตอนท๔ี่ ๐ก ๖เมษายน๒๕๖๐ http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2560/A/040/1.PDF 33 ยทุ ธศาสตร=ชาติดúานการพฒั นาและเสริมสราú งศกั ยภาพทรัพยากรมนุษย= http://nscr.nesdb.go.th/ 34 แผนยทุ ธศาสตร=เศรษฐกจิ และสงั คมแหTงชาติฉบับท่ี 12 ปN 2560-2564 https://www.nesdc.go.th/ewt_dl_link.php?nid=6422 35 พระราชบญั ญตั ิ การศกึ ษาแหTงชาติ พ.ศ. 2542 แกไú ขเพ่มิ เตมิ (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2545 และ (ฉบับที่ 3) พ.ศ.2553 http://www.atg.go.th/law-03.html (พรบ. การศึกษาแหงK ชาติ (atg.go.th) และ (ฉบับท่ี 4) พ.ศ.2562 T_0049.PDF (soc.go.th))

17 257936 มาตรฐานการศึกษาแหง? ชาติ 256137 หลักสูตรการศกึ ษาปฐมวัย พ.ศ.256038 มาตรฐานการศึกษาระดับปฐมวัย พ.ศ. 2561 ของสำนักงานคณะกรรมการการศึกษาข้นั พื้นฐาน39 เอกสารกล?ุม 3 กล?มุ ใหค5 วามสำคญั กบั ภาวะสุขภาพเปCนฐาน เชน? แผนพัฒนาสุขภาพแห?งชาติฉบบั ท่ี 12 พ. ศ. 2560- 256440 มาตรฐานการปฏบิ ัติงานอนามัยแมแ? ละเดก็ กระทรวงสาธารณสขุ กรมอนามัย41 รา? งเทศบญั ญัต/ิ ข5อบญั ญัติ ควบคุมกจิ การให5บรกิ ารเล้ียงและดูแลเดก็ ท่บี 5านของผรู5 ับบรกิ าร ร?างปÄ 2562แก5ไขเทศบญั ญัตเิ ดมิ ปÄ 2535 เอกสารกลมุ? 4 กลมุ? บรู ณาการงานพฒั นาเด็กปฐมวัย ไดแ5 ก? พระราชบญั ญัติ การพัฒนาเด็กปฐมวยั พ.ศ. 256242 แผนพฒั นาเด็กปฐมวยั พ.ศ. 2560-256443 มาตรฐานสถานพฒั นาเดก็ ปฐมวัยแห?งชาติ 256244 • ทำการวิเคราะหจO ดุ อ?อนของศกั ยภาพระบบ 5 ดา5 น ได5แก? 1. ด5านนโยบาย 2. ด5านการกำหนดคุณสมบัติผ5ูประกอบ อาชีพ การฝกí อบรม การเตรียมและพฒั นาบุคลากรหรือผป5ู ระกอบอาชีพประเภทต?าง ๆ 3. ด5านการจัดทรพั ยากร สนบั สนนุ และชุดสิทธิประโยชนO และ 4-5 ดา5 นการกำหนดมาตรฐานการให5บริการ การติดตาม ประเมนิ และ ระบบขอ5 มูล ในการบรรลเุ ปาX หมาย “ระบบการดแู ลสุขภาวะและสง? เสรมิ การเรียนร5ูเดก็ ปฐมวัยสก?ู ารพัฒนาที่ ยง่ั ยืน” • ในแต?ละดา5 นทำการวเิ คราะหจO ดุ อ?อนในการบรรลอุ งคOประกอบทีส่ ำคัญ 6 ประการเพอื่ บรรลุ “ระบบการดูแลสขุ ภาวะและสง? เสรมิ การเรยี นรป5ู ฐมวยั สูก? ารพัฒนาทย่ี ั่งยนื ” ทีส่ มบูรณO ได5แก? องค%ประกอบที่ 1 เปCนระบบบริการที่มุ?งเปXาหมายผลลัพธOด5านสุขภาวะแบบองคOรวม (holistic approach) ครอบคลุม การส?งเสรมิ สุขภาพกาย สตปิ eญญา จติ ใจอารมณO และ สงั คม 36 สำนักงานเลขาธิการสภาการศกึ ษา. (2560). แผนการศึกษาแหงT ชาติ พ.ศ. ๒๕๖๐ - ๒๕๗๙ 37 สํานักงานเลขาธิการสภาการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ. (2561). มาตรฐานการศึกษาชาติ http://www.sesa17.go.th/site/images/Publish2.pdf 38 สำนกั วิชาและมาตรฐานการศกึ ษา สำนกั งานคณะกรรมการการศกึ ษาข้ันพนื้ ฐาน. (2560) หลักสูตรการศึกษาปฐมวัย พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๐. http://www.opes.go.th/sites/default/files/users/user1/60_0.pdf 39 สำนักทดสอบทางการศึกษา สำนกั งานคณะกรรมการการศึกษาข้ันพน้ื ฐาน. (2561). แนวทาง การประเมนิ คณุ ภาพตามมาตรฐานการศึกษา ระดับปฐมวัย ระดับ การศึกษาข้ันพ้ืนฐาน และระดับการศกึ ษาขนั้ พ้นื ฐาน ศูนยก= ารศึกษาพเิ ศษ. กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พช< มุ นมุ สหกรณ<การเกษตรแหงK ประเทศไทย จำกัด 40 กระทรวงสาธารณสุข (2559) แผนพฒั นาสขุ ภาพแหงT ชาตฉิ บบั ท่ี 12 พ. ศ. 2560-2564 http://wops.moph.go.th/ops/oic/data/20161115144754_1_.pdf 41 กระทรวงสาธารณสขุ กรมอนามยั . คูKมอื มาตรฐานการปฏิบัติงานอนามัยแมKและเด็ก http://hp.anamai.moph.go.th/main.php?filename=index2 42 พระราชบัญญตั ิ การพัฒนาเดก็ ปฐมวัยพ.ศ. ๒๕๖๒ ราชกจิ จานเุ บกษา เลTม ๑๓๖ ตอนท่ี ๕๖ ก ๓๐ เมษายน ๒๕๖๒ http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2562/A/056/T_0005.PDF 43 สำนกั งานเลขาธิการสภาการศกึ ษา กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. แผนพัฒนาเด็กปฐมวยั พ.ศ. ๒๕๖๐ - ๒๕๖๔ 44 มาตรฐานสถานพฒั นาเดก็ ปฐมวัย แหงT ชาติ พ.ศ.2562 http://nich.anamai.moph.go.th/

18 องคป% ระกอบที่ 2 เปนC ระบบบรกิ ารท่ีมุ?งเปาX หมายผลลัพธกO ารเรยี นร5ู ต5องการใหเ5 ดก็ มีทักษะการเรียนรด5ู 5วยตนเองไดต5 ลอด ชวี ติ (lifelong learning) มคี วามรแ5ู ละทกั ษะการเรียนรศ5ู ตวรรษท่ี 21 (21 century skill) และ สอดคล5องกบั การศึกษา เพ่อื การพัฒนาที่ยั่งยนื (education for sustainable development: ESD) เพ่อื รองรับการเปล่ียนแปลงภาวะโลกาภวิ ตั นO องคป% ระกอบท่ี 3 เปCนระบบบริการทใี่ หค5 วามสำคญั กับการคม5ุ ครองเด็ก (child protection) การดูแลเด็กที่มีบาดแผลทาง ใจ การดูแลเด็กที่ไดร5 ับประสบการณไO มพ? ึงประสงคOหรอื ได5รบั การเลย้ี งดไู ม?เหมาะสม (trauma informed education and care) เพอื่ บรรลผุ ลลพั ธOการเติบโตอยา? งปลอดภัยทั้งทางกายและจติ ใจ องค%ประกอบที่ 4 เปนC ระบบบริการท่คี รอบคลุมตัง้ แต?แรกเกิดถึงอายุ 6 ปÄ (หรอื กอ? นเข5าส?ูระดับประถมศึกษา) หรือรวมชว? ง เปลี่ยนผา? น 6-8 ปÄ องค%ประกอบที่ 5 เปCนระบบบรกิ ารท่มี ุง? เปาX เพอื่ ลดความเหลอ่ื มลำ้ ของสังคม โดยเออ้ื กล?มุ เด็กจากครอบครวั ยากจนให5 เขา5 ถึงได5 โดยการสนับสนุนการจดั บริการหรอื จัดสทิ ธปิ ระโยชนOผร5ู บั บริการ องค%ประกอบที่ 6 เปนC ระบบบรกิ ารเพอ่ื เด็กทั้งมวล เอ้อื ต?อการเขา5 ถึงของกล?ุมเดก็ ทกุ กล?มุ โดยเฉพาะกลม?ุ เดก็ พเิ ศษ เด็ก พิการ เด็กเปราะบางแบบตา? ง ๆ (inclusive education and care) 2. การวิเคราะหข~ 2อมูลการสำรวจผร2ู บั ผดิ ชอบพน้ื ท่แี ละระบบบรกิ าร ผจู2 ัดบริการ และผป2ู ฏิบตั งิ านการดแู ลเดก็ ปฐมวยั ในพ้ืนท่ีจรงิ 2.1.1 การสำรวจ 9 จงั หวดั ระเบียบวธิ ีวิจยั การศกึ ษาเชิงพรรณนาแบบสำรวจ (survey) โดยใชก5 ารสมั ภาษณOโดยตรง และการตอบแบบสอบถามดว5 ย ตนเอง และวิเคราะหเO ชิงพรรณนา (descriptive analysis) การดำเนนิ งาน กลOุมประชากร ที่จะได5รบั การสัมภาษณโO ดยตรง และตอบแบบสอบถามด5วยตนเองแบ?งเปCน 3 กลุ?ม ได5แก? • ผจู2 ดั การพ้ืนที่ หมายถงึ ผู5บริหารจดั การพ้นื ทท่ี ีใ่ ห5บริการปฐมวยั (ECCE) เชน? ผูอ5 ำนวยการฝGายการศึกษา เทศบาล และ หวั หนา5 ฝาG ยการศกึ ษาของ อบต. หัวหนา5 ฝาG ยพัฒนาชมุ ชน • ผูจ2 ัดการบริการ หมายถึง ผู5จดั การบรกิ าร ECCE ในระดบั ตา? ง ๆ ทงั้ 6 กลมุ? บรกิ าร ซ่ึงอาจเปนC หรือไม?เปนC ผู5 ให5บรกิ ารด5วย เชน? ผ5ูจ5างพ่เี ลย้ี งเดก็ ในครัวเรอื น ผู5จัดการหรอื ผ5ูบรหิ ารบริษัทจัดส?งพีเ่ ลยี้ ง ผ5บู ริบาลทารกและ เด็กไปตามบ5าน เจา5 ของหรอื ผูบ5 รหิ ารหรอื ครใู หญ?ของบา5 นรับเล้ียงเดก็ -เนอสเซอรร-ี่ ศนู ยพO ัฒนาเดก็ เลก็ -สถาน พัฒนาเด็กปฐมวยั -โรงเรียนอนบุ าล-สถานสงเคราะหO-มูลนธิ ิ • ผ2ใู ห2บริการ หมายถึง ผใ5ู ห5บรกิ าร ECCE แบง? เปCน 6 กลุม? ไดแ5 ก? 1. ผรู5 บั เลยี้ งเด็กตามบ5าน บา5 นรบั เลยี้ งเด็ก ขนาดเลก็ (< 6คน) ท่ไี มต? 5องจดทะเบยี น หรอื ผ5บู ริบาลทารกและเด็กในครวั เรือนท่ีมาจากบริษทั 2. บา5 นรบั เลย้ี งเดก็ เนอสเซอร่ี ที่ลงทะเบียน 3. สถานพฒั นาเด็กปฐมวัย ศูนยเO ด็กเล็ก 4. อนุบาล เตรยี มอนุบาล เตรียม ประถม 5. สถานสงเคราะหO สถานคุ5มครองเดก็ ปฐมวยั สถานดูแลเด็กพเิ ศษ เด็กพิการ และ6. รปู แบบอ่นื ๆ

19 เครอ่ื งมอื ใช5แบบสอบถาม 5 ชุดไดแ5 ก? แบบสอบถามชุดที่ 1 เรื่องระบบข5อมูลของเด็กปฐมวัย หมายถึงระบบข5อมูลของเด็กปฐมวัย ในพื้นที่ที่การ จัดบริการต5องครอบคลุม ทั้งกลุ?มเด็กทั่วไปในกลุ?มเด็กยากจน เด็กเปราะบาง และเด็กกลุ?มเสี่ยง ได5ทั้งหมด แบบสอบถามน้ี ใช5สำหรบั ผ5บู รหิ ารจัดการพน้ื ที่ แบบสอบถามชุดที่ 2 เรื่องระบบข5อมูลของทรัพยากรในระบบบริการ ทั้งโครงสร5างระบบ งบประมาณ และ บุคลากรในระบบ แบบสอบถามน้ใี ช5สำหรับผจู5 ัดการบริการในระดับต?าง ๆ ทั้ง 6 กลุ?มบรกิ าร แบบสอบถามชุดที่ 3 เครื่องมือของการพัฒนาและคุ5มครองเด็ก ได5แก? การใช5มาตรฐานใหม?ของการพัฒนาสถาน พัฒนาเด็กปฐมวัย แผน หลักสูตร และ เครื่องมืออื่น ๆที่ใช5ในส?งเสริมการพัฒนา และคุ5มครองเด็ก แบบสอบถามนี้ใช5 สำหรบั ผใ5ู หบ5 รกิ าร และผูจ5 ัดการบริการ ท้งั 6 กลม?ุ บริการ แบบสอบถามชุดที่ 4 ระบบการเฝXาระวังติดตามผลลัพธOการพัฒนาสุขภาวะเด็กแบบองคOรวม การพัฒนาการ/ ทักษะการเรียนรู5 และทักษะมนุษยO การคุ5มครองเด็ก แบบสอบถามนี้ใช5สำหรับผู5ให5บริการ และผู5จัดการบริการ ทั้ง 6 กล?ุม บรกิ าร แบบสอบถามชุดที่ 5 ความรับรู5ต?อนโยบายที่กำกับ และการปฏิบัติจริงต?อนโยบายนั้นของ หน?วยบริการ หน?วย จัดการพื้นที่ เพื่อตอบสนองต?อหน?วยควบคุมดูแลเช?น กระทรวงพัฒนาสังคม กรมส?งเสริมการปกครองส?วนท5องถ่ิน กระทรวงสาธารณสขุ และกฎหมายท่ีเกีย่ วข5อง เปนC ต5น พื้นท่ดี ำเนินการสำรวจ เลือกศกึ ษาในพน้ื ที่ 9 จังหวัด โดย สุ?มพืน้ ทเี่ พอื่ ดำเนินการสำรวจโดยการสมั ภาษณโO ดยตรงกบั หนว? ยบรหิ ารพืน้ ที่ หนว? ยจดั บริการ ผูใ5 ห5บริการ จงั หวัดละ 2 ตำบล โดยเลือกตำบลอยใ?ู น 1ใน3 ตำบลทมี่ รี ายไดส5 ูงสดุ และอกี 1 ตำบลทอ่ี ย?ู ใน 1 ใน 3 ตำบลที่มรี ายได5ตำ่ สุดของจังหวดั นน้ั (ตารางที่ 1)

20 ตารางที่ 1 แสดง พน้ื ทส่ี ำรวจข2อมลู โดยเลอื กตำบลที่มคี วามเปÅนเมอื งสูงสดุ และตำ่ สุดจาก 9 จงั หวัด จงั หวดั ตำบลในกลุOมตำบลรายได2สงู ตำบลในกลOมุ ตำบลรายได2ต่ำ กรงุ เทพมหานคร วังทองหลาง ทรายกองดินใต5 กาญจนบุรี ลาดหญา5 แมก? ระบุง นครปฐม ศาลายา กำแพงแสน นครสวรรคO นครสวรรคตO ก บางพระหลวง พระนครศรีอยธุ ยา คานหาม เตา? เล?า เพชรบุรี คลองกระแชง โพไร?หวาน สมทุ รปราการ ปากนำ้ บางกระเจา5 สมุทรสาคร ดอนไก?ดี หนองสองห5อง อำนาจเจรญิ บ?งุ นาหมอมา5 หมายเหตุ ขอX มลู จากการสำรวจภาวะเศรษฐกิจและสงั คมของครัวเรือน พ.ศ. 2560, ซงึ่ ประมวลผลโดย สำนักพฒั นาฐานขอX มลู จากการ วเิ คราะหvโดยใชXเทคนคิ ทางสถิติในการประมาณค$าจากขอX มูลการสำรวจภาวะเศรษฐกิจและสงั คมของครวั เรอื น พ.ศ. 2560 รว$ มกบั ขXอมูลสำ มะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. 2553 ข้นั ตอนการสำรวจ ลงพ้นื ท่ีเพอ่ื ดำเนนิ การสำรวจโดยการสมั ภาษณโO ดยตรงกบั ผไ5ู ด5รบั มอบหมายจากหน?วยบรหิ ารพ้นื ที่ หน?วยจัดบรกิ าร ผใ5ู หบ5 รกิ าร จังหวดั ละ 2 ตำบล โดยเลอื กตำบลที่มีความเปนC เมอื งสูงสดุ และต่ำสดุ ของจงั หวดั นน้ั และส?ง แบบสอบถามไปยงั ผ5จู ดั บริการ ผใ5ู ห5บริการในหน?วยบริการต?าง ๆ โดยประสานงานกบั หนว? ยควบคมุ ดแู ลที่เกย่ี วข5องโดยตรง และใหด5 ำเนินการตอบดว5 ยตนเอง การวเิ คราะห~ วิเคราะหOจดุ อ?อนของศกั ยภาพระบบ โดยการวิเคราะหแO บบสอบถามทั้ง 5 ชดุ ใน 6 ประเดน็ กอ? นนำข5อมูล ไปประกอบในการสงั เคราะหOภาพ “การพฒั นาศักยภาพส?ูระบบการดูแลสุขภาวะและส?งเสริมการเรยี นรป5ู ฐมวัยส?ูการ พฒั นาที่ยัง่ ยืน” ตามลำดบั ดงั นี้ ประเดน็ ที่ 1 พ้ืนที่ มีขอ5 มูลจำนวนเด็กปฐมวยั ท้งั หมดต้ังแต?แรกเกิดถงึ 7+ปÄของพน้ื ท่ีหรอื ไม?? สามารถระบวุ ?าเดก็ ปฐมวยั แตล? ะคนได5รับการดแู ลและส?งเสรมิ การเรียนรด5ู ว5 ยระบบประเภทใดหรอื ไม?? พ้ืนที่มีข5อมูลการจดั บรกิ าร ECCEคลุม การบรกิ าร ECCE ทกุ กลม?ุ อายุหรือไม?? (องคOประกอบท่ี 4) ประเด็นท่ี 2 มผี จ5ู ดั การบริการ (ผ5ปู ระกอบกิจการเอง เจ5าของ หวั หนา5 หน?วย) และผใู5 ห5บริการ ECCEในสังกดั อย?ู จรงิ ครอบคลมุ การบริการเด็กปฐมวยั ตั้งแตแ? รกเกิดถึง 7+ปหÄ รอื ไม?? ผ5ใู หบ5 รกิ าร ECCE ประเภทตา? งๆ มีคณุ สมบัติเปCนไป

21 ตามเกณฑO มาตรฐานสถานพฒั นาเดก็ ปฐมวยั แห?งชาติ หรือ เทศบญั ญัติ/ขอ5 บัญญัติ ควบคุมกจิ การให5บรกิ ารเลยี้ งและดูแล เดก็ หรือไม? (องคOประกอบที่ 4) ประเด็นที่ 3 ผู5ใหบ5 รกิ ารการดูแลและส?งเสริมการเรียนรป5ู ฐมวัยประเภทตา? ง ๆ (ECCE) ตัง้ แตแ? รกเกิดถึงอายุ 6ปÄ ไดร5 ับการฝíกอบรมพฒั นาทั้งกอ? นปฏิบัตงิ านและระหว?างปฏบิ ัตงิ าน ทุกกล?ุมหรอื ไม? (องคปO ระกอบท่ี 4) ประเดน็ ที่ 4 มีการใหบ5 รกิ ารทีม่ ?ุงเปาX ผลลัพธสO ุขภาวะองครO วมและทกั ษะการเรยี นร5ตู อ? เนื่องตลอดชวี ติ หรือไม?? (องคOประกอบที่ 1-2) ประเด็นที่ 5 ระบบบริการให5ความสำคญั กับการค5มุ ครองเด็ก (child protection) การดแู ลเดก็ ที่มบี าดแผลทางใจ การดแู ลเดก็ ท่ไี ดร5 ับประสบการณOไม?พึงประสงคหO รอื ได5รบั การเล้ยี งดไู ม?เหมาะสม (trauma informed education and care) เพือ่ บรรลุผลลพั ธOการเตบิ โตอยา? งปลอดภัยทงั้ ทางกายและจติ ใจ และเปนC ระบบบรกิ ารเพ่อื เด็กทั้งมวล เอือ้ ตอ? การ เข5าถึงของกล?ุมเดก็ ทุกกลุ?ม โดยเฉพาะกล?มุ เดก็ พเิ ศษ เด็กพกิ าร เดก็ เปราะบางแบบตา? ง ๆ (inclusive education and care) หรือไม?? (องคOประกอบที่ 3 และ 6) ประเดน็ ที่ 6 การจดั บริการไดร5 บั การสนับสนุนทรัพยากรจากรฐั หรอื องคOกรท5องถนิ่ ครอบคลุมต้ังแต?แรกเกิดถงึ อายุ 6ปÄหรือไม?? มกี ารสนบั สนนุ การจัดบรกิ ารหรือจดั สทิ ธิประโยชนผO 5รู ับบรกิ าร เอื้อกลม?ุ เดก็ จากครอบครวั ยากจนให5 เข5าถงึ ได5 หรือไม?? (องคOประกอบที่ 4 และ 5) 2.1.2 การวิเคราะห~เวทสี ัมมนาผบู2 รหิ ารจัดการและผู2ปฏิบัติงานการดูแลเด็กปฐมวยั 4 จงั หวดั ระเบียบวิธีวิจัย การวิเคราะหOเนื้อหา (content analysis) 4 ประเด็นจากการแสดงความเห็นในการจัดสัมมนากลุ?มได5แก? รูปแบบการจัดบริการเพื่อมุ?งเปXาหมายผลลัพธOการพัฒนาเด็กและนโยบาย-กฎหมาย-ที่เกี่ยวข5อง / คุณสมบัติผู5ประกอบ อาชีพ หลักสูตรการฝíกอบรมเตรียมและพัฒนาบุคลากรหรือผู5ประกอบอาชีพประเภทต?าง ๆ/ การจัดทรัพยากรสนับสนุน และชุดสทิ ธิประโยชนO/ คณุ ภาพ/มาตรฐานการให5บริการ การติดตาม ประเมิน และระบบข5อมูล การดำเนนิ งาน • จัดสมั มนากลมุ? ผใู5 ห5บริการและผู5มีส?วนร?วมในการดแู ล พัฒนา และค5มุ ครองเดก็ ปฐมวยั ในพ้นื ที่ จาก 4 จงั หวดั ได5แก? กรงุ เทพมหานคร สมทุ รปราการ สมทุ รสาคร และนครปฐม ผ5ใู หบ5 รกิ ารประกอบด5วย คร/ู พี่เลย้ี งท่ที ำงานใน ศนู ยOเด็กเลก็ ผ5นู ำชมุ ชน อาสาสมคั รสาธารณสขุ และ อาสาพฒั นาสังคมและความมัน่ คงมนุษยจO าก 4 จงั หวัด และ วิเคราะหผO ล • วิเคราะหปO ระเด็นความสอดคลอ5 งกบั องคปO ระกอบการนำไปส“?ู ระบบการดแู ลสขุ ภาวะและสง? เสริมการเรียนร5ู ปฐมวยั สูก? ารพัฒนาทีย่ ง่ั ยนื ” (ECCE TOWARDS SD)

22 2.1.3 การวิเคราะหบ~ ทสัมภาษณผ~ 2ูประกอบวิชาชพี การดแู ลเดก็ ปฐมวัย ระเบยี บวธิ วี ิจัย การวิเคราะหเO นอื้ หา (content analysis) จากการสัมภาษณผO ใู5 ห5บริการประเภทต?าง ๆ จำนวน 10 ราย โดยแบ?งการวเิ คราะหเO ปCน 3 กล?มุ ได5แก?กลุ?มรับเลย้ี งเดก็ ตามบา5 น บ5านรับเล้ียงเด็กในระดบั ุชมชน กลุม? ครูปฐมวยั ในศนู ยO พัฒนาเดก็ ปฐมวยั โรงเรยี นอนบุ าล และกล?มุ ผูด5 ูแลเด็กในงานค5มุ ครองเด็ก การดำเนินงาน • สมั ภาษณOผ5ูใหบ5 รกิ ารประเภทตา? ง ๆ จำนวน 10 ราย ในพนื้ ที่ 4 จงั หวดั ไดแ5 ก? กรุงเทพมหานคร สมทุ รปราการ สมทุ รสาคร และนครปฐม • วเิ คราะหOประเด็นความสอดคล5องกบั องคปO ระกอบการนำไปส“ู? ระบบการดแู ลสุขภาวะและสง? เสรมิ การเรยี นร5ู ปฐมวัยส?ูการพฒั นาทยี่ ั่งยนื ” (ECCE TOWARDS SD) 2.1.4 การวิเคราะหข~ 2อมูลปฐมวยั ชุมชนเชงิ ลกึ ตำบลสร2างนกทา จงั หวดั อำนาจเจรญิ และสงั เคราะหภ~ าพระบบการ ดแู ลและสงO เสรมิ การเรียนรเ2ู ดก็ ปฐมวยั ระดบั ชมุ ชน ระเบยี บวิธีวจิ ยั การศึกษาเชงิ พรรณนาแบบสำรวจ (survey) และวิเคราะหOเชิงพรรณนา (descriptive analysis) การ วเิ คราะหเO นื้อหา (content analysis) จากกลม?ุ สมั มนา 4 ประเดน็ จากการแสดงความเห็นในการจัดสัมมนากลมุ? ได5แก? รปู แบบการจัดบรกิ ารเพ่อื มง?ุ เปXาหมายผลลัพธOการพัฒนาเด็กและนโยบาย-กฎหมาย-ทเี่ กี่ยวข5อง / คณุ สมบตั ิผปู5 ระกอบ อาชพี หลกั สูตรการฝíกอบรมเตรยี มและพฒั นาบคุ ลากรหรอื ผป5ู ระกอบอาชีพประเภทต?าง ๆ/ การจดั ทรัพยากรสนบั สนุน และชุดสิทธิประโยชนO/ คุณภาพ/มาตรฐานการให5บริการ การติดตาม ประเมนิ และระบบขอ5 มลู การดำเนินงาน • ทีมงานวทิ ยาเขตอำนาจเจริญ มหาวทิ ยาลยั มหิดล ไดส5 ำรวจกระบวนการดแู ลและส?งเสรมิ การเรยี นร5เู ด็กปฐมวัย ในตำบลบา5 นสร5างนกทาโดยใช5แบบสอบถามสำรวจ 50 คนก?อนจัดเวทเี สวนา • วเิ คราะหOประเดน็ ความสอดคล5องกบั องคOประกอบการนำไปส“?ู ระบบการดแู ลสขุ ภาวะและส?งเสริมการเรยี นรู5 ปฐมวัยสู?การพฒั นาท่ียง่ั ยนื ” (ECCE TOWARDS SD) • สังเคราะหOแนวทางการพฒั นากระบวนการดแู ลและส?งเสริมการเรียนรเู5 ด็กปฐมวยั ในระดับชุมชน

23 1 การสังเคราะหภ~ าพ“กระบวนการพัฒนาศักยภาพระบบเพื่อนำไปสOูระบบการดแู ลสขุ ภาวะและสOงเสรมิ การเรียนร2ู ปฐมวยั สูOการพัฒนาทีย่ ัง่ ยนื ” ระเบียบวิธวี จิ ยั นำผลวเิ คราะหปO จe จยั นำเขา5 มาทำการสังเคราะหOภาพกระบวนการพัฒนาศกั ยภาพระบบ 4 ประเด็น เพ่อื นำไปสกู? ารบรรลุองคOประกอบ 6 ข5อท่ีสมบูรณO (3 องคปO ระกอบเปาX หมายผลลัพธO 3 องคปO ระกอบกระบวนการ) เพอ่ื บรรลุ “ระบบการดูแลสุขภาวะและสง? เสริมการเรยี นรป5ู ฐมวยั สกู? ารพฒั นาทยี่ ่งั ยืน” ท่สี มบรู ณO กระบวนการพฒั นาศักยภาพของระบบ 5 ประเด็นได5แก? • นโยบายในการสนับสนนุ ท้งั ในระดับท5องถิน่ ระดบั หนว? ย และระดบั ชาติ ทั้งนโยบายการสนบั สนุนการรบั บรกิ าร และนโยบายการพฒั นาคุณภาพผใ5ู ห5บริการ • การฝกí อบรมเตรยี มและพฒั นาบคุ ลากรหรือผู5ประกอบอาชีพประเภทต?าง ๆ • การจดั ทรัพยากรสนับสนุน และชดุ สทิ ธิประโยชนO • มาตรฐานการให5บริการของเด็กปฐมวัยในพื้นที่ที่การจัดบริการต5องครอบคลุม ทั้งกลุ?มเด็กทั่วไปในกลุ?มเด็กยากจน เด็กเปราะบาง และเด็กกลุ?มเส่ียง ได5ทั้งหมด และระบบข5อมูลที่ดีของทรัพยากรในระบบบริการ ทั้งโครงสร5าง ระบบและบุคลากรในระบบ ในระดับต?าง ๆ ทั้งระบบครัวเรือน ผู5ปกครองทดแทน พ่ีเลี้ยงบริบาลทารกและเด็กใน ครัวเรือน บ5านรบั เล้ยี งเด็ก เนอสเซอร่ี สถานพฒั นาเดก็ ปฐมวยั อนุบาล เตรยี มอนบุ าล เตรยี มประถม และอ่นื ๆ • การตดิ ตาม ประเมิน และระบบข5อมลู องคOประกอบ 6 ขอ5 เพือ่ บรรลุ “ระบบการดแู ลสุขภาวะและส?งเสรมิ การเรียนรูป5 ฐมวัยสก?ู ารพฒั นาทีย่ ัง่ ยนื ” ท่ีสมบูรณO ได5แก? องคOประกอบดา5 นเปXาหมายที่ 1 เปาX หมายผลลพั ธดO 5านสุขภาวะ ตอ5 งการให5เด็กได5รบั การพัฒนาแบบองคOรวม (holistic approach) ครอบคลุมการสง? เสริมสขุ ภาพกาย สตปิ eญญา จิตใจอารมณO และ สงั คม องคปO ระกอบด5านเปาX หมายที่ 2 เปXาหมายผลลพั ธOการเรียนรู5 ต5องการให5เด็กมที ักษะการเรียนรดู5 5วยตนเองไดต5 ลอดชีวิต (lifelong learning) มีความรู5และทักษะการเรียนรูศ5 ตวรรษที่ 21 (21 century skill) และ สอดคล5องกับการศกึ ษาเพือ่ การ พฒั นาทยี่ ่งั ยืน (education for sustainable development: ESD) เพือ่ รองรบั การเปลีย่ นแปลงภาวะโลกาภวิ ตั นO องคOประกอบดา5 นเปXาหมายที่ 3 เปXาหมายผลลพั ธดO า5 นการคมุ5 ครอง ต5องการให5เด็กเติบโตอย?างปลอดภยั ทงั้ ทางกาย และจิตใจ เปCนระบบบริการท่ีใหค5 วามสำคญั กับการค5มุ ครองเดก็ ให5ปลอดภัย (child protection) และเปCนระบบทส่ี ามารถ ให5การฟนåç ฟสู ุขภาวะและศกั ยภาพการเรียนรูข5 องเด็กทม่ี บี าดแผลทางใจ (trauma informed care) ชดเชยทดแทน ความสมั พนั ธOเชงิ บวกแก?เดก็ ทไี่ ดร5 ับประสบการณไO มพ? งึ ประสงคหO รอื ได5รับการเลี้ยงดไู มเ? หมาะสมจากครอบครัวได5 องคปO ระกอบดา5 นกระบวนการที่ 4 กำหนดใหจ5 ัดระบบบรกิ ารครอบคลมุ ตง้ั แต?แรกเกดิ ถึงอายุ 6 ปÄ (หรอื กอ? นเขา5 ส?ู ระดบั ประถมศึกษา) หรือรวมช?วงเปล่ยี นผ?าน 6-8 ปÄ

24 องคปO ระกอบด5านกระบวนการ 5 กำหนดให5จดั ระบบบรกิ ารเพอ่ื ลดความเหลือ่ มล้ำของสงั คม โดยเออ้ื กลุ?มเดก็ จาก ครอบครวั ยากจนให5เข5าถงึ ได5 โดยการสนบั สนุนการจัดบรกิ ารหรือจดั สิทธปิ ระโยชนผO 5ูรบั บรกิ าร องคOประกอบด5านกระบวนการ 6 กำหนดให5จดั ระบบบรกิ ารเพอ่ื เด็กทั้งมวล เอ้ือตอ? การเขา5 ถงึ ของกลุ?มเดก็ ทกุ กลมุ? โดยเฉพาะกลุม? เดก็ พิเศษ เดก็ พกิ าร เดก็ เปราะบางแบบต?าง ๆ (inclusive education and care) 2 ตรวจสอบและประเมินผลการสงั เคราะห~ท่ีไดว2 าO สามารถนำไปใช2ประโยชนไ~ ดจ2 รงิ มากนอ2 ยเพียงใด และความ เปนÅ ไปไดใ2 นการขยายผล โดยการนำเสนอผลการสงั เคราะห~ไตอO สาธารณะและหนOวยงานที่เก่ียวขอ2 ง หรอื การ พัฒนาโครงการนำรOองในการพฒั นาศกั ยภาพกระบวนการทส่ี อดคล2องกบั ผลการสังเคราะห~

25 บทท่ี 5 ผลวิจัย 5.1 ผลการวิเคราะห~นโยบาย กฎระเบียบ มาตรฐาน และแผนปฏิบตั กิ ารระดบั ชาติ ประเด็นที่ 1 จดุ อOอนนโยบาย กฎระเบียบ มาตรฐาน แผนปฏบิ ตั กิ ารระดับชาติ ในการพัฒนาศกั ยภาพ “ระบบการดแู ล สุขภาวะและสOงเสรมิ การเรยี นร2ปู ฐมวัย เพอ่ื การพัฒนาท่ยี ั่งยนื ” นโยบาย กฎระเบียบ มาตรฐาน และแผนปฏิบัตกิ ารระดบั ชาติ เปCนเคร่อื งมือทใี่ ชก5 ำกบั ทศั นคตเิ ชงิ อดุ มการณO ความเชอื่ ความร5ู และการปฏบิ ัติ โดยผก5ู ำหนดหรือผอ5ู อกแบบนโยบาย กฎระเบียบ มาตรฐาน ท่ีจะทำใหผ5 ป5ู ฏิบัติมที ิศทาง ไปในแนวทางเดยี วกัน เช?น มีความร5ู ความเขา5 ใจ ความเชือ่ และทัศนคติในเร่ืองนี้เฉพาะในมิติการศกึ ษา หรอื การดแู ล สุขภาพ หรอื มติ ิบรู ณาการ จะกำหนดนโยบาย กฎ มาตรฐาน หรือจะเลือกปฏบิ ตั ติ ามความรู5 ความเขา5 ใจ ความเชอื่ และ ทศั นคตนิ ้ัน ในการวิเคราะหOนโยบาย กฎระเบยี บ มาตรฐาน แผนปฏบิ ัตกิ ารระดับชาติ มุง? ส?ูการพัฒนา “ระบบการดแู ลสุข ภาวะและส?งเสรมิ การเรียนรป5ู ฐมวยั เพือ่ การพัฒนาที่ยั่งยนื ” หรอื ไม?นนั้ พจิ ารณาจากตวั ชี้วัด 6 องคOประกอบดงั นี้ • ตัวชี้วัด 1 เปCนระบบบริการทม่ี ?งุ เปาX หมายผลลพั ธOดา5 นสขุ ภาวะ ตอ5 งการให5เด็กได5รับการพฒั นาแบบองครO วม (holistic approach) ครอบคลุมการส?งเสริมสุขภาพกาย สติปญe ญา จิตใจอารมณO และ สงั คม • ตัวชีว้ ัด 2 เปCนระบบบรกิ ารท่ีม?ุงเปาX หมายผลลัพธOการเรียนรู5 ต5องการให5เดก็ มีทกั ษะการเรยี นรดู5 5วยตนเองได5ตลอด ชวี ติ (lifelong learning) มคี วามรแู5 ละทักษะการเรียนร5ูศตวรรษที่ 21 (21 century skill) และ สอดคลอ5 งกับ การศกึ ษาเพื่อการพฒั นาท่ียั่งยนื (education for sustainable development: ESD) เพอื่ รองรบั การ เปล่ยี นแปลงภาวะโลกาภิวัตนO • ตวั ชี้วดั 3 เปCนระบบบรกิ ารทใี่ หค5 วามสำคัญกับการคุ5มครองเด็ก (child protection) การดูแลเด็กทีม่ บี าดแผลทาง ใจ การดูแลเด็กที่ไดร5 ับประสบการณOไม?พึงประสงคหO รือไดร5 บั การเลยี้ งดูไมเ? หมาะสม (trauma informed education and care) เพอื่ บรรลผุ ลลพั ธOการเติบโตอยา? งปลอดภัยทง้ั ทางกายและจิตใจ • ตวั ชว้ี ดั 4 เปCนระบบบริการทค่ี รอบคลมุ ต้ังแต?แรกเกดิ ถึงอายุ 6 ปÄ (หรอื ก?อนเขา5 สร?ู ะดับประถมศึกษา) หรือรวมชว? ง เปล่ียนผ?าน 6-8 ปÄ • ตวั ชีว้ ดั 5 เปนC ระบบบริการที่ม?ุงเปาX เพอ่ื ลดความเหล่ือมลำ้ ของสังคม โดยเอือ้ กลมุ? เดก็ จากครอบครวั ยากจนให5 เขา5 ถงึ ได5 โดยการสนับสนุนการจดั บริการหรือจดั สิทธิประโยชนผO 5ูรับบรกิ าร • ตวั ชว้ี ัด 6 เปนC ระบบบริการเพอื่ เด็กท้งั มวล เอือ้ ตอ? การเข5าถงึ ของกล?มุ เดก็ ทกุ กล?มุ โดยเฉพาะกลมุ? เด็กพเิ ศษ เด็ก พกิ าร เด็กเปราะบางแบบต?าง ๆ (inclusive education and care)

26 ผลการวิเคราะห~ (หมายเหตุ * √ = มคี วามสอดคล2อง × = ไมมO ีความสอดคลอ2 ง ± = ไมOชัดเจน) เอกสารเชิงนโยบาย 4 กล?มุ แบง? ได5เปXน 2 ระดบั ไดแ5 ก? ระดับ”นโยบาย แผนยุทธศาสตร~ กฎหมายระดับชาต”ิ และ ระดับ “มาตรฐาน แผนปฏิบตั กิ าร” เอกสารในระดบั “นโยบาย แผนยุทธศาสตร~ กฎหมายระดับชาติ” มที งั้ สน้ิ 9 ฉบบั มคี วามสอดคลอ5 งกันในการ กำหนดใหร5 ะบบบริการม?งุ เปXาหมายเด็กปฐมวัยที่พึงประสงคOดา5 นสุขภาวะแบบองคOรวมให5มีสขุ ภาพกาย และจิต อารมณO และสงั คมทส่ี มบูรณO (9/9) กำหนดให5ระบบบรกิ ารม?ุงเปาX ให5เดก็ มีพัฒนาการรอบดา5 นท่ดี ีเหมาะสมตามวัยและความเฉพาะ บุคคล บูรณาการการดแู ลสุขภาวะเขา5 กบั การเรียนรู5 กระบวนการอย?ูบนการสร5างความสขุ เพ่ือเตรียมความพร5อมในการ เข5าสวู? ยั เรยี นไม?เน5นการแขง? ขัน เนน5 การสรา5 งผู5เรยี นร5ูทม่ี ีความคดิ สร5างสรรคO เปCนนกั สรา5 งนวตั กรรม หมายถึงเดก็ มที กั ษะ การเรียนรู5ต?อเน่อื งตลอดชวี ิตเพ่ือรองรบั การเปลี่ยนแปลงอย?างรวดเรว็ ของภาวะโลกาภวิ ัตนO มีความสามารควบคมุ ตนเอง เคารพคุณค?าบุคคลอนื่ บนความเสมอภาคและความแตกตา? งทางวฒั นธรรมทห่ี ลากหลาย (7/9) ยกเวน5 แผนพัฒนาสขุ ภาพ แห?งชาติ และ พรบ.คุม5 ครองเดก็ ทม่ี ไิ ดม5 เี ปXาหมายในการสร5างทกั ษะการเรยี นรูต5 ลอดชวี ติ ) นอกจากนัน้ ในระดบั “นโยบาย แผนยทุ ธศาสตรO กฎหมายระดับชาติ” มคี วามสอดคลอ5 งกนั ในการกำหนด แนวทางให5มกี ารจัดระบบบรกิ ารครอบคลุมเดก็ แรกเกดิ ถึง 6 (หรอื 8 ป)Ä (8/9) จัดให5องคกO รท5องถ่นิ และเอกชนมีส?วนร?วม ในการพฒั นา ชุมชนและครอบครวั มสี ?วนรว? มในการจดั การ โดยมีมาตรฐานกำกับ และเปรียบเทยี บกับมาตรฐานสากล ระบบบรกิ ารมคี วามเสมอภาค ไม?เหลอ่ื มลำ้ ผ5ูขาดแคลนทุนทรพั ยOต5องสามารถเขา5 ถึงได5 (ตารางที่ 2 และ 3 ) อย?างไรก็ตามในประเด็นการพฒั นาเด็กปฐมวยั ของ “นโยบาย แผนยุทธศาสตรO กฎหมายระดบั ชาติ” มจี ุดอ?อนใน การกำหนดแนวทางใหร5 ะบบบริการมเี ปาX หมายดา5 นการค5มุ ครองเดก็ ควบค?ูไปกับการพฒั นา โดยมีเพียง 3ใน 9 ฉบับเท?านัน้ ท่กี ำหนดไวเ5 ปนC เปาX หมายผลลัพธกO ารพัฒนา (ตารางท่ี 2 และ 3 ) เอกสารในระดับ “มาตรฐาน แผนปฏบิ ตั ิการ” (5 ฉบบั ) ในประเด็นมุง? ผลลพั ธดO า5 นสขุ ภาวะและการเรยี นร5มู ี ความสอดคลอ5 งกับ “นโยบาย แผนยทุ ธศาสตรO กฎหมายระดบั ชาติ” (4/5) อยา? งไรกต็ ามนโยบายในระดับ “มาตรฐาน แผนปฏบิ ัติการ” มีจุดอ?อนในการกำหนดแนวทางปฏบิ ัตเิ พ่ือใหร5 ะบบบริการ ECCE สามารถดำเนนิ การดา5 นการคุม5 ครอง เดก็ ควบคไ?ู ปกับการพฒั นา (0/5) สามารถใหบ5 ริการครอบคลุมเดก็ ตง้ั แตแ? รกเกดิ ถึง 6 หรอื 8 ปÄ (2/5) สามารถเอือ้ กลมุ? เดก็ จากครอบครัวยากจนให5เขา5 ถึงได5 (2/5) สามรถให5บรกิ ารเพอื่ เด็กทง้ั มวล เออ้ื ตอ? การเขา5 ถึงของกล?ุมเด็กทุกกลุ?ม โดยเฉพาะกลุม? เด็กพเิ ศษ เดก็ พิการ เดก็ เปราะบางแบบต?าง ๆ (1/5) (ตารางท่ี 2 และ 3 ) จุดอ?อนของ “มาตรฐาน แผนปฏบิ ตั ิการ” ดงั กลา? ว ทำให5เปนC จดุ อ?อนของการดแู ลเด็กแรกเกิดถึงอายสุ ามปÄ ผ5ู ใหบ5 รกิ ารในลกั ษณะทเ่ี ปนC การดูแลที่บา5 นและการดูแลโดยผู5รบั จ5างขนาดเล็กในชมุ ชนซึ่งมกั เปนC เพื่อนบา5 นยังขาดระบบการ กำกับดูแล ขาดการสง? เสริมพัฒนาทด่ี ี กลม?ุ การบริการนเ้ี ขา5 ถึงกลุ?มเด็กเปราะบาง เดก็ พิเศษไดส5 ูงจงึ เปCนการเสียโอกาสการ ลดความเหล่ือมลำ้ ทางสังคม ทงั้ ๆทีม่ ีผใ5ู ห5บริการอย?แู ลว5 ในภาพรวม การถ?ายทอดนโยบายจาก “นโยบาย แผนยุทธศาสตรO กฎหมายระดับชาติ” มาสู?“มาตรฐาน แผนปฏิบัตกิ าร” ซงึ่ จะกำหนดและกำกับทิศทางของการปฏบิ ตั จิ รงิ มจี ุดออ? นในการครอบคลุมการใหบ5 ริการตลอดช?วงอายุ

27 แรกเกิดถงึ 6หรอื 8 ปÄ การจัดกระบวนการคุ5มครองเด็กคูข? นานกับการพัฒนา การจัดการเพื่อเอ้อื ตอ? กลุม? เด็กยากจน และ การจดั บริการร?วมเพอื่ เดก็ ทั้งมวล (ตารางที่ 2 และ 3 ) ตารางที่ 2 แสดงผลสรุปการวเิ คราะหน~ โยบาย กฎระเบียบ มาตรฐาน แผนปฏบิ ตั ิการระดับชาติ ตามตวั ชว้ี ดั 6 องคป~ ระกอบของการพฒั นาสOู “ระบบการดแู ลสขุ ภาวะและสงO เสริมการเรียนรป2ู ฐมวยั สOูการพัฒนาทยี่ ั่งยืน” นโยบาย แผนยทุ ธศาสตร~ กฎหมายระดับชาติ ตวั ช้วี ัด 1-6 1* 2** 3*** 4**** 5***** 6******** 1. รฐั ธรรมนญู แห?งราชอาณาจักรไทย 2560 √ √ √±√ √ 2. ยุทธศาสตรชO าติ 20 ปÄ พ.ศ.2560-2579 √√ ×√√ √ 3. แผนยุทธศาสตรOเศรษฐกิจและสังคมแห?งชาติ √ √ ×√√ × ฉบบั ท่ี 12 ปÄ 2560-2564 4. พระราชบญั ญตั กิ ารศึกษาแหง? ชาติ พ.ศ. 2542 √ √ ×√√ √ และทแี่ กไ5 ขเพิม่ เตมิ ฉบบั ที่ 2 (พ.ศ. 2545) ฉบับ ท่ี 3 (พ.ศ. 2553) และฉบบั ท่ี 4 (พ.ศ. 2562) 5. แผนการศกึ ษาแห?งชาติ พ.ศ.2560-2579 √ √ ×√√ √ ×√√ √ 6. แผนพัฒนาสุขภาพแห?งชาติฉบับที่ 12 พ. ศ. √ × 2560-2564 7. พระราชบัญญัติ การพัฒนาเด็กปฐมวัยพ.ศ. √ √ √√√ √ 2562 8. แผนพฒั นาเดก็ ปฐมวัย พ.ศ. 2560-2564 √ √ ±√√ × 9. พระราชบญั ญตั ิ ค5มุ ครองเดก็ พ.ศ. 2546 √ × √√√ √ รวม 9/9 7/9 3/9 8/9 9/9 7/9 มาตรฐาน แผนปฏิบตั กิ าร ตวั ช้ีวัด 1-6 1* 2** 3*** 4**** 5***** 6******** 10. มาตรฐานการศึกษาแห?งชาติ 2561 ×√ ××× × 11. มาตรฐานการศึกษาระดบั ปฐมวยั พ.ศ. 2561 √ √ ××× × 12. หลักสูตรการศึกษาปฐมวยั พ.ศ.2560 √√ ×√× × 13. มาตรฐานการปฏิบัติงานอนามัยแม?และเด็ก √ × ×±√ √ กระทรวงสาธารณสขุ กรมอนามยั 14. มาตรฐานสถานพัฒนาเด็กปฐมวยั แห?งชาติ √ √ ±√√ × รวม 4/5 4/5 0 2/5 2/5 1/5

28 หมายเหตุ * ตวั ช้ีวัด 1 เปนC ระบบบรกิ ารท่มี ?ุงเปXาหมายผลลัพธOดา5 นสขุ ภาวะ ตอ5 งการให5เดก็ ได5รบั การพัฒนาแบบองคOรวม (holistic approach) ครอบคลุมการส?งเสรมิ สขุ ภาพกาย สตปิ ญe ญา จิตใจอารมณO และ สงั คม ** ตวั ช้วี ัด 2 เปนC ระบบบรกิ ารที่มง?ุ เปาX หมายผลลพั ธกO ารเรยี นรู5 ตอ5 งการให5เดก็ มีทกั ษะการเรยี นรด5ู 5วยตนเองไดต5 ลอดชีวิต (lifelong learning) มคี วามรแู5 ละทักษะการเรียนร5ศู ตวรรษท่ี 21 (21 century skill) และ สอดคล5องกับการศึกษาเพื่อการ พัฒนาทีย่ ัง่ ยืน (education for sustainable development: ESD) เพื่อรองรบั การเปล่ียนแปลงภาวะโลกาภิวัตนO ***ตัวช้ีวัด 3 เปนC ระบบบริการท่ีใหค5 วามสำคญั กบั การค5มุ ครองเดก็ (child protection) การดแู ลเดก็ ที่มีบาดแผลทางใจ การดแู ลเด็กทีไ่ ดร5 ับประสบการณไO มพ? งึ ประสงคหO รือไดร5 ับการเลย้ี งดูไมเ? หมาะสม (trauma informed education and care) เพือ่ บรรลุผลลพั ธกO ารเตบิ โตอย?างปลอดภยั ท้งั ทางกายและจิตใจ ****ตัวช้วี ัด 4 เปCนระบบบริการทคี่ รอบคลุมตั้งแตแ? รกเกดิ ถงึ อายุ 6 ปÄ (หรือกอ? นเข5าสรู? ะดับประถมศกึ ษา) หรือรวมช?วง เปลีย่ นผา? น 6-8 ปÄ *****ตัวชวี้ ดั 5 เปนC ระบบบรกิ ารทม่ี งุ? เปXาเพอ่ื ลดความเหล่ือมล้ำของสงั คม โดยเอ้อื กลมุ? เดก็ จากครอบครัวยากจนให5เข5าถึง ได5 โดยการสนบั สนุนการจดั บริการหรือจัดสทิ ธปิ ระโยชนOผู5รับบริการ ******ตวั ชวี้ ัด 6 เปนC ระบบบริการเพอื่ เดก็ ทง้ั มวล เอื้อตอ? การเขา5 ถึงของกลุ?มเด็กทกุ กลม?ุ โดยเฉพาะกลมุ? เด็กพิเศษ เด็ก พิการ เดก็ เปราะบางแบบตา? ง ๆ (inclusive education and care)

29 ตารางที่ 3 แสดงรายละเอียดผลการวเิ คราะหเ~ น้อื หาในนโยบาย กฎระเบียบ มาตรฐาน แผนปฏบิ ตั ิการระดบั ชาติ ตาม ตัวช้วี ดั 6 องคป~ ระกอบของการพฒั นาสูO “ระบบการดแู ลสขุ ภาวะและสOงเสริมการเรียนรูป2 ฐมวัยสกูO ารพฒั นาทยี่ งั่ ยืน” เอกสารกลุOม 1 นโยบายภาพรวมการพัฒนาประเทศ ผลวิเคราะห~ เนือ้ หาทเี่ ก่ยี วขอ2 ง ร ั ฐ ธ ร ร ม น ู ญ แ หO ง ในมาตรา 65 กำหนดให5มีแผนยุทธศาสตรOขาติเปCนกรอบสำหรับจัดทำแผนพัฒนา ราชอาณาจักรไทย 2560 อื่น ๆ ดังนั้นการพิจารณาว?ารัฐธรรมนูญส?งเสริมระบบ ECCE – SDG หรือไม?นั้นต5อง พจิ ารณาในแผนยุทธศาสตรOชาตริ ว? มด5วย ผลวิเคราะหต~ วั ชว้ี ดั 1-6* ในมาตรา 54 ได5กำหนดหน5าที่ของรัฐให5ต5องดําเนินการให5เด็กทุกคนได5รับการศึกษา √ 1 √ 2 √ 3± 4 √ 5√6 เปCนเวลา12ปÄ ตั้งแตOกOอนวัยเรียนจนจบการศึกษาภาคบังคับอยOางมีคุณภาพโดยไมOเก็บ คOาใช2จOาย ความหมายหมายถึงตั้งแต?ชั้นอนุบาลจนถึงมัธยมศึกษาปÄที่ 3 ซึ่งเปCนการขยาย ใ ห 5 ค ว า ม ส ำ ค ั ญ ใ น เวลาการให5โอกาสแก?เด็กเพิ่มขึ้นจากเดิมที่พระราชบัญญัติการศึกษาแห?งชาติมาตรา 17 ความหมาย งานการศึกษา ได5กำหนดไว5 กำหนดระยะเวลาจัดการ สำหรับเด็กเล็กกำหนดไว5ว?ารัฐต5องดําเนินการให5เด็กเล็กได5รับการดูแลและพัฒนา 12 ปÄ ไม?ครอบคลุมแรก ก?อนเข5ารับการศึกษาเพื่อพัฒนาร?างกายจิตใจ วินัย อารมณO สังคม และสติปeญญาให5สม เกิดถึงก?อนอนุบาล ในด5าน กับวัยโดยส?งเสริมและสนับสนุนให5องคOกรปกครองส?วนท5องถิ่นและภาคเอกชนเข5ามีส?วน การคุ5มครองเด็กเล็กและ ร?วมในการดําเนนิ การดว5 ย ครอบครัวมีระบุในมาตรา ในเรื่องเปXาหมายผลลัพธOกำหนดว?า “การศึกษาทั้งปวงต5องมุ?งพัฒนาผู5เรียนให5เปCน 71 คนดีมีวินัยภูมิใจในชาติ สามารถเชี่ยวชาญได5ตามความถนัดของตน และมีความ ส ำ ห ร ั บ ด 5 า น ก า ร ด ู แ ล รบั ผดิ ชอบต?อครอบครัวชุมชนสงั คมและประเทศชาติ” สุขภาพครอบคลุมทุกช?วง ในเรื่องการจัดการกำหนดว?า “รัฐต5องดําเนินการให5ประชาชนได5รับการศึกษาตาม วัยแยกกล?าวในมาตรา55 ความต5องการในระบบต?าง ๆรวมทั้งสOงเสริมให2มีการเรียนรู2ตลอดชีวิตและจัดให2มีการ และอื่น ๆโดยไม?ได5ระบุ รOวมมือกันระหวOางรัฐองค~กรปกครองสOวนท2องถิ่นและภาคเอกชนในการจัดการศึกษา เฉพาะกลุม? ปฐมวัย ทุกระดับโดยรัฐมีหน5าที่ดําเนินการกํากับส?งเสริมและสนับสนุนให5การจัดการศึกษา ดังกล?าวมีคุณภาพและได2มาตรฐานสากล ทั้งนี้ตามกฎหมายว?าด5วยการศึกษาแห?งชาติซ่ึง อย?างน5อยต5องมีบทบัญญัติเกี่ยวกับการจัดทําแผนการศึกษาแห?งชาติและการดําเนินการ และตรวจสอบการดําเนินการให5เปCนไปตามแผนการศึกษาแห?งชาติด5วย” และ “ในการ ดําเนินการให5เด็กเล็กได5รับการดูแลและพัฒนาหรือให5ประชาชนได5รับการศึกษา รัฐต2อง ดําเนินการให2ผู2ขาดแคลนทุนทรัพย~ได2รับการสนับสนุนคOาใช2จOายในการศึกษาตาม ความถนัดของตนให5จัดตั้งกองทุนเพื่อใช5ในการช?วยเหลือผู5ขาดแคลนทุนทรัพยOเพื่อลด ความเหลื่อมล้ำในการศึกษาและเพื่อเสริมสร5าง และพัฒนาคุณภาพและประสิทธิภาพครู โดยให5รัฐจัดสรรงบประมาณให5แก?กองทุนหรือใช5มาตรการหรือกลไกทางภาษีรวมทั้งการ ใหผ5 บู5 ริจาคทรพั ยOสินเข5ากองทุนได5รับประโยชนใO นการลดหย?อน”

30 ในมาตรา 71 กำหนดใหร5 ฐั พงึ เสรมิ สร5างความเข5มแขง็ ครอบครัวส?งเสรมิ พัฒนาการ สรา5 งเสรมิ สขุ ภาพประชาชน ให5มสี ุขภาพแข็งแรงจิตใจเขม5 แข็ง รฐั บาลส?งเสริมพัฒนา ทรัพยากรมนษุ ยใO ห5เปนC พลเมอื งทีด่ ีมีคุณภาพมคี วามสามารถสงู ขึน้ รัฐพงึ ให5ความ ช?วยเหลอื แก?เดก็ เยาวชนคนพกิ ารผู5ยากไรผ5 5ูดอ5 ยโอกาสใหส5 ามารถดำรงชวี ิตไดอ5 ยา? งมี คุณภาพและคุม5 ครองปXองกนั มใิ ห5บคุ คลดังกล?าวถูกใชค5 วามรุนแรงหรอื ปฏบิ ัติอยา? งไม?เปCน ธรรมรวมตลอดทัง้ ใหก5 ารบำบัดฟçåนฟูและเยียวยาผถ5ู กู กระทำการดังกล?าวการศกึ ษาทง้ั ปวงตอ5 งมงุ? พฒั นาผ5เู รียนใหเ5 ปนC คนดี มวี ินยั ภูมิใจในชาติ สามารถเชี่ยวชาญไดต5 ามความ ถนดั ของตน และมีความรบั ผดิ ชอบต?อครอบครัว ชมุ ชน สงั คม และประเทศชาติ ในการดำเนนิ การใหเ5 ด็กเลก็ ไดร5 บั การดูแลและพัฒนา หรือให5ประชาชนไดร5 ับ การศึกษา รฐั ตอ5 งดำเนินการให5ผข5ู าดแคลนทนุ ทรัพยไO ด5รับ การสนบั สนุนค?าใช5จ?ายใน การศึกษาตามความถนดั ของตน ในหมวดการปฏิรูปประเทศได5กำหนดไวใ5 น มาตรา 258 (จ) ให5สามารถเริม่ ดำเนินการ ใหเ5 ด็กเลก็ ไดร5 ับการดแู ลและพัฒนาก?อนเข5ารับการศกึ ษาตามมาตรา 54 เพอื่ ให5เดก็ เลก็ ไดร5 ับการพัฒนารา? งกาย จิตใจ วนิ ัย อารมณO สงั คม และสตปิ ญe ญาใหส5 มกับวัย โดยไมOเก็บ คOาใชจ2 าO ย ยุทธศาสตร~ชาติ 20 ปr ยุทธศาสตรOชาติด5านการพัฒนาและเสริมสร5างศักยภาพทรัพยากรมนุษยO มีเปXาหมาย พ.ศ.2560-2579 การพัฒนาที่สำคัญเพื่อพัฒนาคนในทุกมิติและในทุกช?วงวัยให5เปCนคนดี เก?ง และมี คุณภาพ โดยคนไทยมีความพร5อมทั้งกาย ใจ สติปeญญา มีพัฒนาการที่ดีรอบด5าน และมี ผลวเิ คราะหต~ ัวชวี้ ัด 1-6* สุขภาวะที่ดีในทุกช?วงวัย มีจิตสาธารณะ รับผิดชอบต?อสังคมและผู5อื่น มัธยัสถO อดออม √ 1 √ 2 × 3√ 4 √5√6 โอบอ5อมอารี มีวินัย รักษาศีลธรรม และเปCนพลเมืองดีของชาติ มีหลักคิดที่ถูกต5อง มี ทักษะที่จำเปCนในศตวรรษที่ 21 มีทักษะสื่อสารภาษาอังกฤษและภาษาที่ 3 และอนุรักษO ให5ความสำคัญงาน พัฒนา ภาษาท5องถิ่น มีนิสัยรักการเรียนรู5และการพัฒนาตนเองอย?างต?อเนื่องตลอดชีวิต สู?การ และเสริมสร5างศักยภาพ เปCนคนไทยที่มีทักษะสูง เปCนนวัตกร นักคิด ผู5ประกอบการ เกษตรกรยุคใหม? และอื่น ๆ ทรัพยากรมนุษยO รองรับ โดยมสี มั มาชีพตามความถนดั ของตนเอง การเปลี่ยนแปลงที่รวดเร็ว ยุทธศาสตรOชาติด5านการปรับเปลี่ยนค?านิยมและวัฒนธรรม การสร5างโอกาสและ ของโลก ความเป∑นธรรมใน ความเสมอภาคทางสังคม มีเปXาหมาย การพัฒนาที่ให5ความสําคัญกับการดึงเอาพลังของ ก า ร เ ข 5 า ถ ึ ง บ ร ิ ก า ร ภาคส?วนต?าง ๆ ทั้งภาคเอกชน ประชาสังคม ชุมชน ท5องถิ่น มาร?วมขับเคลื่อน โดยการ สาธารณสุข และการศึกษา สนับสนุนการรวมตัวของประชาชนในการร?วมคิดร?วมทํา เพื่อส?วนรวม การกระจาย โดยเฉพาะสําหรับผู5มี อํานาจและความรับผิดชอบไปสู?กลไกบริหารราชการแผ?นดินในระดับท5องถิ่น การ เสริมสร5างความเข5มแข็งของชุมชนในการจัดการตนเอง และการเตรียมความพร5อมของ

31 ร า ย ไ ด 5 น 5 อ ย แ ล ะ ก ล?ุ ม ประชากรไทย ทั้งในมิติสุขภาพ เศรษฐกิจ สังคม และสภาพแวดล5อมให5เปCนประชากรที่มี ผดู5 5อยโอกาส คุณภาพ สามารถพึ่งตนเอง และทําประโยชนOแก?ครอบครัว ชุมชน และสังคมให5นานที่สุด โดยรัฐให5หลักประกันการเข5าถึงบริการและ สวัสดิการที่มีคุณภาพอย?างเปCนธรรมและ ทั่วถึงการลดความเหลื่อมล้ำ สร5างความเปCนธรรมในทุกมิติสร5างความเปCนธรรมในการ เข5าถึงบริการสาธารณสุข และการศึกษา โดยเฉพาะสําหรับผู5มีรายได5น5อยและกล?ุม ผดู5 5อยโอกาส แผนยุทธศาสตร~เศรษฐกิจ ได2เน2นการเสริมสร2างศักยภาพของประชากรในทุกชOวงวัยให5เปCนทุนมนุษยOที่มี และสังคมแหOงชาติฉบับท่ี ศักยภาพสูง ตั้งแต?การพัฒนากลุOมเด็กปฐมวัยให2มีสุขภาพกายและใจที่ดี มีทักษะทาง 12 ปr 2560-2564 สมอง ทักษะการเรียนร2ู ทักษะชีวิตและทักษะทางสังคม เพื่อให5เติบโตอย?างมีคุณภาพ การหล?อหลอมให5คนไทยมีค?านิยมตามบรรทัดฐานที่ดีของคนไทยทุกช?วงวัย มียุทธศาสตรO ผลวเิ คราะห~ตัวช้วี ดั 1-6* ใหเ5 ห็นปญe หาความสำคญั ของกลุม? คนยากจนทีเ่ ปนC กลุม? เส่ยี งต?อการสร5างทรัพยากรมนุษยO √ 1 √ 2 × 3√ 4 √5×6 เปXาหมายที่ ๕ สถาบันทางสังคมมีความเข5มแข็งและมีส?วนร?วมในการพัฒนาประเทศ เพิ่มขึ้นโดยเฉพาะสถาบันครอบครัว สถาบันการศึกษา สถาบันทางศาสนา ชุมชน ให5ความสำคัญงานการบูร ส่ือมวลชน และภาคเอกชน ณาการศึกษา การดูแลสุข ๓.๒ พัฒนาศักยภาพคนให5มีทักษะความรู5และความสามารถในการดำรงชีวิตอย?างมี ภาวะ การพัฒนาเด็กและ คุณค?า ๓.๒.๑ ส?งเสริมให5เด็กปฐมวัยมีการพัฒนาทักษะทางสมองและทักษะทางสังคมท่ี กลุ?มคนยากจน ขาดความ เหมาะสม๑) ให5ความรู5แก?พ?อแม?หรือผู5ดูแลเด็กในเรื่องการมีโภชนาการที่เหมาะสม วิธีการ ชัดเจนในการกำหนดให5 เลี้ยงดูเด็กที่จะกระตุ5นพัฒนาการเด็กในช?วง ๐ –๓ ปÄแรก รวมทั้งสนับสนุนให5แม?เลี้ยงลูก งานปฐมวัยให5ความสำคัญ ด5วยนมแม?อย?างน5อย ๖เดือน ๒) กำหนดมาตรการสร5างความสมดุลระหว?างชีวิตและการ กับการคุ5มครองเด็ก และ ทำงานให5พ?อแมส? ามารถเลย้ี งดูบตุ รไดด5 ว5 ยตนเองทัง้ การจงู ใจใหส5 ถานประกอบการจัดให5มี การจัดการบริการแบบ การจ5างงานที่ยืดหยุ?นรณรงคOให5ผู5ชายตระหนักและมีส?วนร?วมในการทำหน5าที่ในบ5านและ inclusive ดูแลบุตรมากขึ้น ๓) พัฒนาหลักสูตรการสอนที่อิงผลงานวิจัยทางวิชาการและปรับปรุง สถานพัฒนาเด็กปฐมวัยให5มีคุณภาพตามมาตรฐานที่เน5นการพัฒนาทักษะสำคัญด5านต?าง ๆ อาทิ ทักษะทางสมอง ทักษะด5านความคิดความจำทักษะการควบคุมอารมณO ทักษะ การวางแผนและการจัดระบบ ทักษะการรู5จักประเมินตนเอง ควบคู?กับการยกระดับ บุคลากรในสถานพัฒนาเด็กปฐมวัยให5มีความพร5อมทั้งทักษะ ความรู5 จริยธรรม และ ความเปCนมืออาชีพ ๔) สนับสนุนการผลิตสื่อสร5างสรรคOที่มีรูปแบบหลากหลายที่ให5ความร5ู ในการเลี้ยงดูและพัฒนาเด็กปฐมวัยอาทิ ครอบครัวศึกษา อนามัยแม?และเด็ก วิธีการ พัฒนาทักษะทางสมองและทักษะทางสังคม ๕) ผลักดันให5มีกฎหมายการพัฒนาเด็ก ปฐมวัยให5ครอบคลุมทั้งการพัฒนาทักษะการเรียนรู5เน5นการเตรียมความพร5อมเข5าสู?ระบบ การศึกษา การพัฒนาสุขภาพอนามัยให5มีพัฒนาการที่สมวัย และการเตรียมทักษะการอยู? ในสงั คมให5มพี ฒั นาการอยา? งรอบด5าน

32 เอกสารกลOมุ 2 กลุOมให2ความสำคัญกับการศึกษาเปÅนฐาน ผลวเิ คราะห~ เนื้อหาที่เกยี่ วขอ2 ง พระราชบัญญัตกิ ารศึกษา แหOงชาติ พ.ศ. 2542 และ ในมาตรา 4 กำหนดให5 “การศึกษา” หมายความวา? กระบวนการเรียนรูเ5 พอื่ ความ ที่แกไ2 ขเพม่ิ เตมิ ฉบบั ท่ี 2 เจริญงอกงามของบคุ คลและสังคม โดยการถ?ายทอดความรู5 การฝกí การอบรม การสืบ (พ.ศ. 2545) ฉบบั ที่ 3 สานทางวฒั นธรรม การสร5างสรรคOจรรโลงความกา5 วหนา5 ทางวชิ าการ การสร5างองคO (พ.ศ. 2553) และฉบับที่ ความรอ5ู นั เกิดจากการจัดสภาพแวดลอ5 ม สงั คม การเรยี นร5ูและปeจจัยเก้ือหนุนให5 บคุ คล 4 (พ.ศ. 2562) เรยี นร5ูอย?างตอ? เนอื่ งตลอดชวี ติ กำหนดใหก5 ารจดั การศกึ ษาตอ5 งเปCนไปเพ่ือพัฒนาใหเ5 ปCนมนษุ ยOทีส่ มบรู ณOทั้งร?างกาย จิตใจ สติปeญญา ความร5ู และคณุ ธรรม มีจรยิ ธรรมและวัฒนธรรมในการดำรงชวี ติ ผลวเิ คราะหต~ ัวช้วี ดั 1-6* สามารถอยร?ู ?วมกับผอู5 นื่ ได5 อยา? งมคี วามสุข (มาตรา 6) ดา5 นการเรยี นร5ู มาตรา 8 กำหนดให5การจัดการศึกษาให5ยดึ หลักเปCนการศกึ ษาตลอดชวี ติ สำหรับประชาชน ใหส5 งั คม √ 1 √ 2 × 3√ 4 √5√6 มสี ?วนร?วมในการจดั การศึกษา และการพัฒนาสาระและกระบวนการเรยี นรูใ5 ห5เปCนไป อย?างต?อเนื่อง ในหมวด 4 การจดั การศึกษา (มาตรา 22-30) เนน5 การจัดการศกึ ษา ใ ห 5 ค ว า ม ส ำ ค ั ญ ใ น ตอ? เน่ืองตลอดชวี ิตท่ีตอบสนองตามผ5ูเรียน ความหมาย งานการศึกษา ด5านสทิ ธกิ ำนหดใหอ5 ุดหนุนผเู5 รยี นและผ5ูจดั การศึกษาตามการศึกษาพน้ื ฐาน โดยมาตรา กำหนดคุณภาพสอดคล5อง 10 กำหนดใหก5 ารจัดการศึกษา ต5องจัดให5บคุ คลมสี ิทธิและโอกาสเสมอกนั ในการรับ องคOประกอบการพัฒนาท่ี การศึกษา ข้ันพ้นื ฐานไม?น5อยกว?า 12 ปÄท่ีรัฐต5องจัดให5อย?างท่ัวถึงและมคี ณุ ภาพโดยไมเ? ก็บ ยั่งยืน ยกเว5นองคOประกอบ คา? ใชจ5 ?าย และมาตรา 13 ให5บิดา มารดา หรือ ผ5ปู กครอง มีสิทธไิ ด5รับสิทธิประโยชนใO น ด5านการคุ5มครองเด็ก สิทธิ การสนับสนุนจากรฐั ให5มีความรูค5 วามสามารถในการอบรมเล้ียงดู และการใหก5 ารศกึ ษา ตามการศึกษาขั้นพื้นฐาน แกบ? ตุ รหรอื บคุ คลซงึ่ อยใ?ู นความดแู ล การอุดหนนุ ทั้งผ5เู รยี นและผูจ5 ดั การศกึ ษายงั กำหนด ระยะเวลาจัดการ 12 ปÄ ไม? ในมาตรา 46 60 และ61 ครอบคลุมแรกเกิดถึงก?อน มาตรา 18 กำหนดใหก5 ารจดั การศกึ ษาปฐมวยั จัดในสถานพัฒนาเด็กปฐมวยั ได5แก? อนบุ าล ศูนยเO ดก็ เลก็ ศนู ยพO ฒั นาเด็กเลก็ ศูนยOพฒั นาเด็กก?อนเกณฑO ของสถาบนั ศาสนา ส ำ ห ร ั บ ด 5 า น ก า ร ด ู แ ล ศนู ยOบริการชว? ยเหลือระยะแรกเริม่ ของเด็กพิการและเด็กซงึ่ มคี วามตอ5 งการพิเศษหรือ สุขภาพครอบคลุมทุกช?วง สถานพัฒนาเด็กปฐมวยั ทเี่ รียกชือ่ อย?างอ่นื วัยแยกกล?าวในมาตรา55 การจัดการศึกษาสำหรบั บคุ คลซ่งึ มคี วามบกพรอ? งทางร?างกาย จติ ใจ สติปญe ญา และอื่น ๆโดยไม?ได5ระบุ อารมณO สงั คม การสอ่ื สารและการเรยี นร5ู หรือมรี ?างกายพิการ หรอื ทุพพลภาพหรอื บคุ คล เฉพาะกลุม? ปฐมวัย ซงึ่ ไมส? ามารถพ่งึ ตนเองได5 หรือไมม? ีผด5ู ูแลหรอื ดอ5 ยโอกาส ตอ5 งจัดใหบ5 คุ คลดงั กล?าวมสี ทิ ธิ และโอกาสไดร5 บั การศึกษาข้ันพ้นื ฐานเปนC พิเศษ การศึกษาสำหรบั คนพิการให5จดั ตงั้ แต? แรกเกดิ หรือพบความพกิ ารโดยไม?เสยี ค?าใช5จ?าย และให5บคุ คลดังกล?าวมสี ทิ ธิไดร5 บั ส่งิ อำนวยความสะดวก สอ่ื บรกิ าร และความชว? ยเหลืออน่ื ใดทางการศึกษาตามหลักเกณฑO

33 และวธิ ีการทก่ี ำหนดในกฎกระทรวง การจัดการศกึ ษาสำหรบั บุคคลซึ่งมคี วามสามารถ พเิ ศษ ตอ5 งจัดด5วยรปู แบบท่ีเหมาะสมโดย คำนงึ ถงึ ความสามารถของบคุ คลน้ัน ในมาตรา 4 กำหนดให5 “การศกึ ษาขน้ั พนื้ ฐาน” หมายความว?า การศกึ ษากอ? น ระดับอดุ มศึกษา มาตรา 13 กำหนดใหบ5 ดิ า มารดา หรือผ5ูปกครองมสี ิทธิได5รับสิทธิ ประโยชนO การสนับสนุนจากรฐั ให5มีความร5ูความสามารถในการอบรมเล้ียงดู และการให5 การศกึ ษา แก?บุตรหรอื บคุ คลซึ่งอย?ใู นความดูแล รวมทงั้ ไดร5 ับเงินอุดหนนุ จากรัฐสำหรับ การจดั การศึกษาขั้นพื้นฐานของบตุ รหรอื บคุ คลซ่งึ อยใ?ู นความดูแลทค่ี รอบครัวจดั ให5 แผนการศึกษาแหOงชาติ แผนนี้ถูกร?างขึ้นโดยหยิบยกความท2าทายที่เปÅนพลวัตของโลกศตวรรษที่ 21 พ.ศ.2560-2579 ทง้ั ในสว? นทเ่ี ปนC แรงกดดนั ภายนอก ไดแ5 ก? การเปลย่ี นแปลงของบรบิ ทเศรษฐกจิ และสงั คม โลก อันเนื่องจากการปฏิวัติดิจิทัล (Digital Revolution) การเปลี่ยนแปลงสู?อุตสาหกรรม ผลวเิ คราะห~ตัวชี้วดั 1-6* 4.0 (The Fourth Industrial Revolution) เปsาหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนขององค~การ สหประชาชาติ 2573 (Sustainable Development Goals : SDGs 2030) ที่ประเทศ √ 1 √ 2 × 3√ 4 √5√6 ไทยได5ให5สัตยาบัน ประกอบกับแรงกดดันจากภายในประเทศจากการเปลี่ยนแปลง โครงสร5างประชากรที่ส?งผลให5ประเทศเข5าสู?สังคมสูงวัยอย?างสมบูรณOในอนาคตอันใกล5 ให5ความสำคัญกับการ การเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศที่ส?งผลให5ทรัพยากรธรรมชาติถูกทำลายและเสื่อม ส?งเสริมการดูแลและ โทรมอย?างรวดเร็ว ปeญหาคุณภาพของคนไทยทุกช?วงวัย ปeญหาคุณภาพและมาตรฐาน พัฒนาที่สมวัย ผู5เรียนให5มี การจัดการศึกษาในทุกระดับ ความเหลื่อมล้ำในด5านโอกาสและความเสมอภาคทาง คุณลักษณะและทักษะการ การศึกษา ส?งผลกระทบต?อระบบการศึกษา ที่ต5องปรับเปลี่ยนให5สนองและรองรับความ เรยี นร5ู ในศตวรรษที่ 21 ท5าทายดังกล?าว จึงมีความจำเปCนที่ประเทศไทยต5องปฏิรูปการศึกษา เพื่อให5ระบบ การศึกษาเปCนกลไกหลักของการขับเคลื่อนประเทศ ภายใต5รัฐธรรมนูญแห?งราชอาณาจักร ไทยฉบับใหม? กรอบยุทธศาสตรOชาติระยะ 20 ปÄ (พ.ศ. 2560-2579) และกรอบทิศทาง ของแผนพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมแห?งชาติ ฉบับท่ี 12 (พ.ศ. 2560-2564) ดังนั้นในแผนการศึกษาแห?งชาติจึงได5ตั้งเปXาหมายผู5เรียนให5มีคุณลักษณะและ ทักษะการเรียนรู5 ในศตวรรษที่ 21 (3Rs 8Cs) ประกอบด5วย 3Rs ได5แก? การอ?านออก (Reading) การเขียนได5 (Writing) และการคิดเลขเปCน (Arithmetic) 8Cs ได5แก? ทักษะ ด5านการคิดอย?างมีวิจารณญาณ และทักษะในการแก5ปeญหา (Critical Thinking and Problem Solving) ทักษะด5านการสร5างสรรคOและนวัตกรรม (Creativity and Innovation) ทกั ษะด5านความเขา5 ใจตา? งวฒั นธรรม ต?างกระบวนทัศนO (Cross – cultural Understanding) ทักษะด5านความร?วมมือ การทำงานเปCนทีม และภาวะผู5นำ (Collaboration, Teamwork and Leadership) ทักษะด5านการสื่อสาร สารสนเทศ และการร5เู ทา? ทันสอื่