Көктем лебі - 1954

Ол есйтн калай ашылгамын байдамай калды, бфад шшкентай аяктардыц озше таныс жш ты дыр ып есптд Кыз чемоданын алдына таман устап, есжке жугфе басып жет- кен кезде, атдосшы оран айгайлап дыбыс. бердц сондыдтап ол, бейнебф элденеш есше туаргендей, атдосшыны бас- тан-аяд (31р шолып отш, элденеге кулш Ж1берд1 де: — Ах, мен С1здк мен1 кутпей кетш далды ма деп датты дордьтп едш,— дедд — Калайша кутпей кетш далам? Мен дызмет басыи- дагы К1С1 емеспш бе?—дед1 атдосшы дыздын ширай тускенше, ез1 тунгыш рет естп турран омыд кулшсше куанып,— Кайда апарура эмф етешз? — Станцияга. — Кайда-а?.. — Стандияга. Уйге дайтам!—дед1 дыз дайтадан ку­ лш, команднровкара келгендшше белг1 соддаидары штам- ггель сыясы кеуш келе жатдан буйрыд дагазды жорары кетерш. Буйрыд дагазды буктеп ол оны дайтадан шолад тоныныд астындары далтасына салып дойды да, шапшац басып есжтен шырып кетп. Атдосшы датты абыржып, оныд содынан ере бердд Кыз лезде-ад шанага жайласып отырып та улгфштд ол бфтурл1 басдаша, емш-еркш, дысылып-дымтырылмай, аядтарын булраддатып отырды. Атдосшы атыныд басынан дорбаны алды да, эбзелде- р5н жондеп дойды. — Н-но! — дед! ол сыбырлап дама дерлжтей. Кыздыд езшщ жедкдгенше оп-одай коне далуы оны тадырдатты, эр1 сескендфД] де. — С13Д1Н муныдыз жайсыз боп шыдты-ау деймш, э? — дед1 ол абайлап дана, бфаздан кейш. — Уадасы жод! — Кыз басып енкейтш, тары кулш Ж1берд1.— Уйдеп'лер ан-тад болар-ад! Кыз езшщ уЙ1 туралы, Москва туралы тары да бфде- делер айтып келе жатты, бфад атдосшы оныд создерш емес соды, таза, тадырдарлыдтай жат даусыд тыддап отырран-ды. К©п кедпкпей олар станцияга баратын табан дары пы- гыздалгаи тас жолга шыкты. — Ох, жол каидай жадсы! — дед| дыз куапып.— Осы- лай журш отырсад, дырыд минутта жетед1 екенб1з. Поезд уш сагаттан сод журедд 4* 51

Аткосшы делбесш бос койып уидеместен келе жатты, к кыз 031 ©зше кубфлей бердь 1 — Поезд уш сагаттаи сон, журедк.. менде билет тс, бронь да жок... Бклесщ бе, бабай,— ол аткосшыны иыры- нан тартты,— дегенмен сен калрьгма, айдацкыра атыцды. Мен саган арак эперермш. — Мен С1зге бабай е.меспш, Сергей Данилович болар- мын! — деп аткосшы шытыиаи сейлед!,— ал арак женш- де мазасызданбай-ак койыцыз, муктаж емесшз. — Ашуланшак екеназ!—дед1 кыз екпелей мыскыл- дап.— С13 осы жердщ адамысыз ба?—деп сурады бфер минуттан кеГйн. — Жерплн<т1М1н... — дед! аткосшы унатпай, ойткеш бул туралы кыз бурым да б!р рет сураган-ды.— Жергшк- тшш!—деп канта айтты ол. Бурын мактана айтпаганы- мен, эйтеуф жаксы сезшмен айтып журген осы с©з1 ка- 31 р оран б1ртурЛ1 реНШГП С©3 боп 0СТ1ЛД1. Кенеттен ол осы б!р юшкентай, мулэшм кыз омы ©лер- дей ренжггкенш ол барлык жан-тэншен туйсшдк оз1 ушш де, 61 р де 61 р тукп1р1 осы кызга унамагаи ез елкеа 'ушш де куннщ куш боны ауыр карлы жолда кыйиалып келе жаткан, кажыган, карны ашкан аты ушш де ренж1Д1 огам. Онын, туран жазык жазираларына: байтак кыр-далалары- иа, шок-шок тогайларына, мвп-мелдф муз астындагы Во- рица озешне кыздык жактырмай, ызгарлана, кабак, шыта караганын есше тусфД1 ол, астык ©ндфунп адамдар бу- лардын, кемегше муктаж боп отыргаиына, олар да жу- мысты жаксы 1степ, жаксы кунелтша келетшше осы кыз- дын. куйттай, цаукерж тас журен иемкурайды самаркау сорып отырганын да есше тусфД1, шынында осы кызды окытуда булардын да енбек улеа бар емес пе? 631111ц, ярни осындай карт адамиыц, бул кыз жешнде жазата- йым кателескеш ушш осы бф котектщ ушыгын алтын дэнге балап, оны «кызым» деп алжасцаны ушш аткосшы шыи мэшсшде адамшылык козкарас тургысынаи карап, катты ренжш, уялды. Ол шанасыиа т&ерленш отырды. Алда стаицияиыц тунп фонарьлары ап-айкын кершдк Эр фонарьдыц айна- ласында бейнебф ай твшрегшдей, кеплжш тустеп кош- кыл кок туске айналып сан кубылган алтын жиект1 шу- гыла шашырап тур. Ерсш-карсылы жуштюген ксзскип наровоздыц трубасы Кызыл ушкын атып локсып-локсып Ж1берулк 52

Аткосшы делбес 1н кшт тартып калды. Аттыц арткы туяктары шанаыыц алкымыпа сарт егп. Ат тура калып, бейнебф аткосшыдаи: кажысам да б!р ауанмен желт келе I жатканымда токтатканын кайткешц?—деп сурагандай, V куларына такап барып калган камыт 1шшен мойный бурды. — Туе енд1, келдш — дед1 басен, дауыспен аткосшы, кызга бурылып. — Ярни, келгерп калай?—деп сурады кыз ан-тац ка- лып секем алып. г — Мше, солай! Атты бостан-боска осы сабылтканы- мыз да жетер. Босат шананы, агроном жолдас! — дед! де аткосшы еккешп, тор коз дорба байлаулы чемоданды алып, жол уетше койды. Содан сок, ерши «шеп еттшш» Г ыекырып Ж1бер1-п, атын шлт бурып кеп калганда, табанда- ры шикылдап шана ауып кетт1 де, кыз пгалкасынан тусп. Ол дереу аткьгп турегелш, жолга каргып тусп де, чемода- нын алып. кекфепне кысып, айрай салды. — Хакын жок! Мен шагым етем! ! — Тартып отыр!—деп аткосшы кудк ети де, атын шыбырткымен тартып калды. Шана, жан-жарына ырраландай, муз кабыршак кат­ кая ирек жолмен жеп-жешл сырганай женелд1, кыз узак уакыт онан кез айырмай карап турды, бфак аткосшы ай- I- иалып та караган жок. г

Муцин Иманжанов 1 Б13Д1Ц ДАЛАНЫЦ ДЫЗЫ « I ! Кыз уэдел! уакытында келдх. >Юпт жок... Ерсш-кар- сылы етш жаткан халыктан имешп, бф орыида аялдай алмай, кыз агаш тасасында каракелекке жамыла турып жан-жагына жалтактады... «Муиысы калай? Неге кенп'гед!?» — деп ойлады ол эрх ынгайсызданып, эр! элденеге мазасызданып. Уакыт кез алдында елеуаз урлаиып, секундтап, минуттап жогалып жатты. Кеш'ла'з де, шубэл! де ой мендеп, кыздаи барган сайын декбф кашты. «Мен неге кутемш, кайта ол кутан». Намыстан тугаи бул ойга бас койып, кыз ез какпасына карай бурыла берд1 де, юлт токтап калды: «0мфде кез- дейсок уакыйга аз ба?..» Бэсе, аз ба? Осы бхр алгашкы танысудын ез1 де емф! ойламаган жерден басталганы кайда?.. Кыз кез алдына ез1 куткен жхпгп экелдк Сопдай сухПктх, сопдай инабат- ты, аскан бф биязы жан елестед!... оидай адам алда- майды!.. Будан б]'рнеше кун бурын, шацгы тебемш деп он ая- гын сындырып алкан Кэрш дегеп жас Ж1’пт осы кыз сест­ ра боп ютейтш ауруханага келш тустн Сыныгы пэлендей ауыр болмаса да, дэр1герлер оган кыймылсыз жатып ем- делуге кенес берген. Бул ез!- шаге ете жугысымды, уГп'р- шек Ж1Г1Т екен. Келген куннщ ертещие-ак ол аурухаиада- гылардыц кебшен танысып та улпрдь Эа'ресе сопдагы кызмет гстейтш эйел жолдастарга катты унады. Аурулы- гын мшдет кып орынсыз тыжырынбайды, айкай-шу кетер- мейд1, тэртш бузбайды, сездер] де мап-адайда, ылгый «а'зден» келдк Юшкене эцпмелесе бастасац-ак, уйытьш 54

031 не тартып алады. Онын, устше эйелдер алдыида кулл1 1 кавалерлж кэделерд1 сактаура да оак-ак!.. Буларына орай, табнтат оран тур-келбегл де жаман бермегеи... Аяры кый- 1 сыктауы болмаса, былайша вщц де Ж1пт. Бфа-к бул мпп- 1пц ез1 де кезге кеп гусе бермейдй Ол кысы-жазы кен ба- ! лакты шалбар киедр шалбарынын балагы желмен сусып 1 кейш шалдымасын деп кешеде ешкашан капы журмешц. Сондыктан аяктын. осы б!р болмашы мпп де тшп анга- рылмайды. Осы суйкшдк сыпаны Ж1Г1Т сестраиын. да назарын ау- дармай кала алмады. Буран екалдымен сондары б 1р ойел- дердщ: «Б13Д1Ц Зешнгулге дэл осындай кавалер душар болсын десейшЬ — деген сездер! де себепнн болды. Ундемей рана тындап, Зей'шгул кете барады. Ттт1 бул создерге онша мэн де бермейтш сыяктанады. Эйтсе де, «бул не кылран жшгг?» деген тансыктык тумауы мумкш де емес едь.. Осыиы быгендей, Кэрйм де карап калмады. Палатасына келген сайын ол кызды турл1 сылтаумеи бо- геп, оран жшгг бойында болатын суйкшдыпк атаулыны ангартып барады. Кейде койкасында жагын таяна оты- рып, жастык, толкыны мол ражайып сырлар козрайды, ту- нык, мелдф ыстык сезьмдердш ушкынын шашады, жас журекп кытыктар жаксы армандар айтып, кен1лд1 шал- кытып бш'кке экетедй.. Жан толкынындары осындай коп калтарыстарра ущлте журщ, кызра ол оз журегппц кала- уЫН ЭКЫрЫ ЖСТК13Ш ТЫНДЫ... Зейшгул де бул кездерде онын палатасына келуд! жиь леткен едй.. Осы жш'летудщ аягы суШспеншшк сезшге барып сокканын кызымыздын ез1 де кейш бф-ак бшд!. Ал, буран ол еюнген жок, куаиды. Мундай адаммен келе- шекте 03 тардырын ортактастырганын ен зор бакытка санады. Сол бакытты адам казф мунайып тур. Алгашкы ма- хаббатын ояткан асыл жан эл1 жок,. Аурухаиадан жазы- лып шырып, уйше кетерде кы.йыспай узак турып, кешк! сепзде кездеспек болтан онын кеше берген уэдеа бар едк Сол уэде бузылды... Муны калай тусшу керек?.. «Сондай жаксы деген адамдар да ею айтатыи болтаны ма?..» Кыз будан эр! аялдауды улкеи казадай кордк Уйге бет бурды. Жап-жана гама жайрандай кулш шыккан болмеге енд1 мунайып к!рд!... — Сен неге тез кайттын? Кнпога бармадындар ма? — 55

дед! к!тап окып отырран Галя курбысынын жузшен конлл- ) С1ЗД1КТ1 байкамаган жайдары калыппен. » — Бармадык! — дед! ЗеГпнгул томен кар ап. — Неге бармадыцдар? ( — Келмедп.. Будан аргы созд! ЗеГпнгул де айткан жок, Галя да 1 сурамады... Сол куш туи деген сондай узарып, тан копке дешн ат- пай койды... 2 Кэрш келеа кун! ертемен телефон аркылы ЗеГпнгулге кеше неге келе алмаганыи айтып, кенирнч сураса да, кыз ашуы кешке жолыкканнаи кешн де кепке дейш тарамады. Шындыгында, Ж1Г1ТТ1Н кенпгу себеб1 Зейшгулдщ озше де дэлелд1 корппп едь Солай бола турса да, ол б 1 р жа- гынан назданып, эрг «байка, екншплей кеипрмеймш» де- генд1 мыктап сезд'фпс! келш, эдеш тосырайды. 1\\ыздыц осымысыи сезд1 ме, элде взн-ин М1нез1 ме, Кэрш тап б1р к!иал! адамдай, кенл'рш устше кенпрш сурап, елшлдеу- мен болды да, ренж!ст! сол жайдарылыкпен жуып-шайды. — ЗеГпнгулжан, ренжущ эбден орынды, эйтседе, озш айтшы, мундай тотенше жардайра лаж жок ед1 рой,— деп бф сот оран кыныла карап «еид1 кешфсейшпй» апык-ак Т1лек егп. Тотенше жардай екеш де рас едк Кеше газетте жарияланган москвалык бф топ комсо- мол-жастардын хаты бушл елге демде тарап, улап-байтак отан жерш шарлап кетт!. Бул хатты тудырган партиямыз- дьщ тын жерд1 игеру жайындагы жана ураны болатын. Осы ураига озык жастар ум косып, кулазып жаткан жой- кын тыцга бет бурды да, «достар, тын копаруга келпщер» деп жар сала аттанды. Бул дабылга кулак тез тур кпдГ «Тыцга меш' де жюе- РУД! сураймын» дегеи отппштер эр калалык, аудандык комсомол комитеттерше лек-легшен агылып бердк Осы отаншыл сезш толкыны б!зд1И. калада да Глез- де селге айналды. Комсомол комитеттер!ш'н уй! жастар- ра толды. Олардын бул тарихи козгалысьш баскаруды колга алган, калалык комитетте кеше осы мэселен! ой- ластыруга ариалган мэжшс откЫлгеи-Д!. Осыган Кэ- р!м де шакырылган болып шыкты... 56

Кэршд1 бфаз кусырып алран сон, Зешнгул ежелг! акжарнын калпына кештк — Слз калалык комитеттеп мэжшсте болдьщыз ба, жок па, оны 031н!з бьлешз. Ал, б!рак бул тарихн кундер С13Д1 кешеп кшашзден арашалап алды,— дел кулд1 ол. — Зешнгулжан-ау, эл1 де сенбей келесщ бе?.. Жур­ ил, анналанын, секретарьдын, езше козщше телефон со­ ра йын... — Сокпай-ак койыныз. — Нандын ба? — Нандым. — Ашуын да басылды ма? — Ашу ма? Ашу тарады рой... — Ойбай-ау, мен пакырынды ныса бергенше, сонын- ды баярыдан бер5 неге айтпай келесщ!.. — деп Кэр1м ко- 31 н кубылта кулш, Зешнгулд! колтыгына кыса тустк Кыз сэл кы.мсынып калды. Мунымды жаратпады ма дегендей, жшгг те бугкпген карын елеуслз жаза койды. Эйткенмен Зешнгул колын жулып алмай, бурынгы кал- пын, колтыктаскаи куйд1 бузбады. Мунысы мэдениегп- Л1п ме, элде «колтыгына кыссан, карсы емеспш гой дегеш ме екен, Кэрш, эдетте, сезпш Ж1пт болса да, дэл баса алмай, екйшл бф сэгп кутть Бул сэттщ де орайы тез табылды. Кино-театр алдыпдагы аланга жете берш, ол жалтыр муз устшен эдеш кыя журдк — Зешнгул, банка, тайып кетш журме! — дей оты- рып, кызды тары да ©з колтыгына тартып, онын нэп-пэ- з 1 к, мап-майда саусактарын да уысыма катты кысып алды. Кыз бул жолы кымсыпбады. Гмрак муздан етшшеп тары да арасын сэл ашып ала койды. Журектер осыи- дай унс13 кактыгысып, кыз, жнйг кинога юрдк ...Жпт басынаи устамсыздык сыякты бф тосын ку- былыстар ангаррандай боп Зейшгулдщ бул кеште сэл рана секем алганы да рас ед!, бфак кимодап шыгысы- мен бул куд1Г1 тарап кегп. Корниш, ауруханадагы ©31 бшетш Кэр 1'м 1н ещи кордн Эр1 майда, эр! тэты тш кай- та шыкты. Кошеде халык селдфеп, ©здер! онашаланган сайыи Кэр1м с©31 де кызыкты бола бастады. Ол неше турл! жайларды козгап, арагщщ терен-терен сырларра бойлап кетед1 де, аягыи ылрый орагытып экеп сушспси­ нилиске тфейдк Ал, мунысы бурынгы айтка.ндарын кай- талау емес, одаи мулде терсндеп, эдем1леш'п кеткеи 57

тын., жана сезш боп ангарылады. Зейшгул болса, сон- дай елтге ракаттанып тындап, айта туссе екен деген жак,- сы ниетпен огам жаутактап, кулшшрей карайды. — Сеш кандай суйетшд!пмд1 б1лсен, Зешнешжап, дуниеде ©зшд! армансыз санар едш,— деп бф токта- ды ол. — Мумкш, бьлетш шыгармын... — Бйау деген кыйын рой... Эртурл! адам бар, эртур- лI сушсу бар... Адамды адам ура беру, оаресе, сушспен- Ш1Л1К сезшш ура беру онай ангарыла бермейдьау, Зейнешжан!.. — Ол рас,— дейд1 кыз тез келюп. — Кейде шла ертеген ыстык.сез1мдер1ид! жетк1зе ал- май, кыйналып кор боласын, кейде сеищ сол адал сезн М1НД1 суйген адамын баскаша жорып, багаламай жешл тус1Н1П, жанына жара салуы мумкш... Кыйын рой урысу... ЗеГйнгул ундемейд1. Б1рак 1штей куптап келедь Эл- пнде рана орынсыз секем алганыи да сол дос журег1н ура бйшегенд1гшшц злег1 емес пе деп те жориды... Сез узки’п, бфер секунд тынып калды. Жел де еспей- Д1. Кешеде дыбыс та есплмейдь.. жым-жырт... Тек капа ект журек дурс-дурс сорып, осы б1р секундта кулл1 кала- нын тынысын солар жетк131П туррандай болады... — Не, не ойлап калдын екен? Шфкш, б1лсем,— дед'1 Кэр1М сезд1 кайта козгап. — Не ойлаймын, тук те ойлаганым жок. — Ойлауын ойладын рой, Зейнешжан, амал не, айт- паган сон... — Наиыныз, рас айтамын... Кыз лебт б^ртурл! ашык унмен еркелей шыкты. Да- уыс ыргарынан кулшареп тургапын да байкау кыйын емес ед1... — Жаксысын-ау, Зейнешжан! — Муиыныз орынсыз сез... — Кенпр, айтпаска шарам жок... — Жок, айтпанызшы... — Ал, айтпайын, ундемеЙ1и!.. — М1не, уйге де келдш,— дед1 Зейгнгул энг1мен1ц та- кырыбыи озгерт1П. — Солай ма? Алые дегешн кайда? Жакын екен рой. — Аз жургеньм!з жок кой... Ал, кош болыныз. — Уакыт ерте емес пе?„, ' 58

:— Жок, жок, ертен ерте туруым керек... ! — Олай болса, енд1 кашам кездесемй? : — Кун кеп кой. — Дегенмен?.. Айтпакшы, ертен тын жерге бара- тындарга а риалгам калалык жыйиалыс болады екен гой... соран катысуга тшс едш... — Катысыныз... — Егер бфге барсак кайтед!?.. Кыз карсы болмады... ...Уйше юре бергеиде, Зешнгулдщ ойына жшггпн ОСЫ СОНРЫ С031 ТуСТ1. «Тын жерге баратындардын б^рг болтаны рой... Омы- сын айтпай менен жасырганы неси екен?..» 3 — Тынды игеруге баратым эрбф жас 61зд1н заман- нын бугшп геройы, Отаннын от журект1 улы! Онын ат- каратын 1с1 тарихи 1С. Ол квтерген тыцнан даламызда егш жайкалады да, жанарады; ол ©ндфген алтын дэн- дер ел казынасына жана дэулет болып косылады... Ен- деше, юм де юм Отанды суйсе, онын керкеюш ткпесе, юм де кш халкымыздын ип'л1п\" жолында даламызда жа­ на емф бастап, турмысымызды шалкыткысы келсе, ол адам бвгелместен тынга тартады, ещип енбект! тыцнан баста иды... Кэрнм мшбеде осы создерд! айтып тур ганда, Зейш- гул залда бфйшл боп кол сокты. Бул сез оган Кэршшц буюл жан дуниеан коз алдына экелгеидей болды. Одам отаншыл, соидай бф улкен саналы журеюп кврдк Мун- дай журектщ лаулаган жалыны да емф1 суымаса керек деп туйд1 де, ол ез басыиын тардырыи кызыга есше алды... Бф кезде бул тагдыр оран ауыр да боп кор 111 ген. Се- пзге жана аяк баскам кез|'нде Отан согысы майданында экеа елдк Бул аздай, 1944-жылы шешеа кайтыс болды. Осы ауыр соккыга ушыраган Зейшгул емфден алар кы- зыгы б1‘ткендей, кузп гулдей сола бастады... Осындай кыйын кунде бакытты омф огам кайта оралды.... Ол ин­ терматка алыиды. Жана достарынын арасында басталган жана емф барган сайын кызыгы артып, жан жарасына шипа боп дарыды. Уакыт-емпп бфте-бфте кайгыны да умыттырды. Солган гул кайта тфши... Акырында келш 50

ч жл стык шактыц занды ерке толкьшы кетершп, кызды ! ез тецЫне жуздфш экеттк I Сшбф вгешпк кермегеи озпнц жастык шарына Зейш- гул риза едк Окыды, мектеп бтрдц 031 калады да, кейш ) медсестра болды... Будам эр1 де сайрап тамаша жолдар ! жатты. Кезек кутш, медицина институты тур. Дэрцер бо- лады... Плесе, одан эр 1 тары да окыйды, рыльГм шыцыиа I кетеркледн.. * Каяусыз, осындай тамаша жастык шакта емфге эзек ) боп тартылып махаббат оянады. Ол сэтт1 басталса, адам емфш рухани байытып, тыц 1згшкке, жаркын жаца се- зшдерге жолыктырады да, келешеп'не кунгей шуак эзф- лейдк Ал, сэтс13 басталса, жап-жас жанды тебренте шай- кап кетед! де, журекте умытылмас 13 калдырады... ЗеГн'пгул муныц ешбфш де бастан кешфмеген, емф тэжрпбеа аз, албырт жас едк Махаббатпен ере келетш К9ШЛД1Л1КТ1Ц алрашкы ДЭМ1Н татуы да енд1 басталып, ии- тей тагат таптырмас мазасыз жаца куйге тускеш де осы болатын... Жатакханара ол кеш оралса да, Галя эл! келмептк Журег1 алып-ушып, Зейшгул жаткысы келмей, Галяны купи. Оран айтып жетю'зггаз ражайып коцкчдшк пайда болтан. Ракат ойлар балбыратып, содан бф тэты шырын таткаидай, тамсана кулшарейдк.. кустай ушып билегю, шыркап эн салгысы келедк.. Журек сырласуды тшейдк куаныш сыртка тебедк.. Эбден зарыктырран Галя да келд1 бф кезде. — Сен осыиша кешигш кайда журсщ?.. — Гришаларда болдым... сонда отырып калдым... — Галя, айтшы, Гриша жаксы жтт пе?—деп Зе­ йшгул бала мшездеш'п досыиыц аузына карады. Галя кокнил коздер1 ойнап кулш ж1берд!. — Мен ушш Гришадан жаксы адам бул дуписдси та- была кояр ма екен! — Сен менщ, мешц куаиышымды бшсец!.. ©зшнен ОЗШ буГ1И бIртурл 1 КОЩЛДШШ!.. — Бшемш, бклемш,— дед1 Галя сук колын Зешпгулге кул1МС|'рей кезшш. — Мен оны соидай суйемш!.. Рас антам, Галочка!.. — Ол ше? — Ол да суйедП.. Айтшы, Зейнешка, сен муны аз кунде калай 61'ле койдыц, э?.. 60

— Б1лмегендел. Оныц сездерш естшен сен... ■ Галя бозрыл кфпштерш жшлетс кагып, Зейшгулге онлы шнпнмен карал етп. ! — СуЙ1Спенш1Л1кт1 сезбем жетшзуге болмайды рой. Сез-соз де, сезш-сезш рой... . Зейшгул Галянын, бул созш коклше ауыр алып калса да, К9ШЛД1 калпын бузбады. — Сен кызык екенсщ. С©здщ де сез1 бар рой... Йеме­ не, сенщ Грншан саган деген озшщ сушспеншшк сезшш айтпай ма?.. — Ол ондайды коп айта бермейдк.. — Мэ, саган керек болса... ундемесе, суйген-суймеге- нш кайдан бшемЫ.. — Оны сезден бшмейсщ, 1с1 корсетедш. Ал, мен бар гой, Зейнешка, «суйемш де куйемш» деп журегш ала жупретш ж1Г1ттерд| ме, ой, соидай жаратпаймын!.. — Кызыксын, Галя, эртурл1 адам бар, эртурл! суГпсу бар... Бфеудщ п1 к!р 1 н тол С031 етш айтуы, кенет, озше де ерс1 кершш, Зейшгул ыигайсызданып ккпт токтады да, элденеш сылтауратып, терш айналып кеттк Галя да бул энгшеш казбаламады. — Сен калай ететш болдын? Жштнмен акылдастын ба? — дед1 ол бфаз тыиыштыктан кеГни араларында бол- ран танертецп бдр энлмеге оралып. — Эл1 акылдаса койганым жок... — Неге?.. Элде айиыдын ба? — Неге айнимын. — Кш б)лс1Н, суйгеи Ж1'гтцд! кыймай журмесек де- генш рой... — Кыйсам да, кыймасам да, барсам болды рой са­ ран,—-деп Зейшгул жымыйып кулш койды. — Олай болса, кунде ертен деп уакыт оздыра берме- й1 к— Енд1г1 эшелонмен кетешк, жарай ма, Зейнешка?.. — Олай етуге де болады,— дед! Зейшгул ойлы шшш- мен. — КетемЫ КетемЫ.. взщ айтшы, Зейнешка, кандай гажап сапар... Жака жерге барамыз!.. Жана турмыс бас- таймыз... Жацадан кала саламыз! Сол бф дуниеге жаца келетш каланын, бфшпп тургыны да, сол кала азаматы- ньщ бфшип емниа де б 13 боламыз!.. М)не, бул кызык тарих... Меи осындай бф ражайып нэрселерд! жаксы ко- ремш!.. 01 /

— Галочка, сен эркашанда дурыс -аитасыц!.'. Отан шакырран улы шке аттануды ек1 кыз да азамат- тык. борышымыз деп уккан едп Тынка басталатын ша- буылра ауыл шаруашылыгы мамандары рана емес, баска да КЭС1ПТ1Ц, сонын 1Ш1нде медициналык кызметлн адам- дары да керекпгш еске ала, скеу| де катты толранып, оз- дершщ дэл бугшп танда соида кажетпрек екенш екеу1 де жанмен уккан едй Сондыктан да олар бул кыйын жо- рыкка араласуды алдарына максат етш койран-ды... — Гриша да баратын болды. Мумкш, сеш'н де Ж1П- тщ,— деп бастаган Галянын Зейшгул алдын орап экеттк — Кэрьм бе, Кэр1м 61 р кун аялдар ма екен!.. Мен рен- жиме деп, айтуга кыйпактап журген1'н кеше-ак сезгегвпн... Кызык. 031'!.. Мен оны бф-ак куантам. 4 Кэр1м куанбады. Кыздын сез1и ест1П, ол шошып кетп'. — Бала екенс1н рой, Зейнеш 031Н, дэл саган онда ба- рудьщ канша кажеп' бар?.. Тын жерд1 игеруд1ц не екешн, С1рэ, бшмейс1н?.. Бул ойыншык емес, жаным. Ол ец ауыр жумыс... Сыйыксыз ку далада!.. Азынаган суык жел... Дайын турран баспана да жок. Айтшы, сондай кыйын жардайда кайтып п'рш1Л]'к етем!н деп ойлайсын? Болмай- ды! Умыт ондай ойды!.. Боска 0М1р1н ©ксид1... — Баскалар калай барады?.. Мен солардан артык- пын ба?.. — Мэселен1 олай коюымызга бола ма?.. Мунда да бфеулер калуы керек емес пе... — С13Д1Н мунынызга тус!не алмадым. Баскалар тон- сын, кыйналсын... Ал, сен кыйналма... Бул акылынызды алдымен ез1ш'зге неге айтпайсыз... — ©31ме де айткам... — СЬ... С13 бармайсыз ба?.. — Бармаймын!.. ЗеЙ1нгул жансак есл'п турмын ба деп, оз кулагыиа ©31 сене алмай, кайталап сурады. — Шын бармайсыз ба? — Шын, шын бармаймын!.. — Мумкш емес!.. — Неге сенбейсщ?.. Барам деп айткан жерш бар ма? — Жыйналыста айттын рой. — Жыйналыста угтт ушш кызу-кызу создср айтуга С2

болады рои. Бфак. онда да мен барамын дегешм жок, тек барайык деп ундедш емсс пе... Кэрш кулшареп Зешнгулге карады. Жука ондн кв- зшеи кулк1С1 тарамайтып бозрыл, ашан беттен эр ушлгеп сайын акылдылык кергендей болушы ед1 де, кадала ка- ■ рай беруге ынрайсызданып, кыз кызыга отырып, квбше кез кынырын салатын... Сол суйкшд1 бет дэл каз1р бу- рынры касиеттерш жогалтып, кызга б!р!нш1 рет баска эсер калдырды... — С13Д1 булай деп ойлаган жок едш! — дед| де ол еш сурланып басын шайкады. Кыздын, туе! бузылып, даусы дфидей шыкканын керш, Кэрш кулш ала жонелдк.. — Кудды баласын!.. Не айтса, соган панаши... Есщ- де болсыи, бул улы юке ун косканиын 61 р I мына мен болармын!.. Жап-жана рана майда тип' болмаса, жапы тебфенбей- тш озшнпл, кат1гез сыяктана калган Кэршнш жузше 13ПЛ1К кайтып келдк Кыз журегшдег! суый калган сезш де 1'лезде жылып журе бердк Тките: — С13 баруга болады. Баскалар баруга болады. Ма­ ган неге болмайды?..— дегеп иазды ткпек оралды. — Сеш аясам кайтейш... — Неге аяйсыз? Меш б!реу зорлап ж!берш отыргап жок. Калаган езш рой... Курортка барады екенмш деп 031.м де ойламаймын. С13 айткан кыйынга, ен кыйыига бел буганмын. Ол меш коркыта алмайды! Мумю'н, аз айткаидай, тонармын да, жудермш де... Бфак, мунын ма­ ран бэр 161р. 0з басымнын гана ракаты унп'и емф сурмей- ак койдым... Кэрш ешнэрсе дей алмай, едэумр уакыт упаз турып калды. Карадан карап турып, дем1 тарылып бара жаткаи- дай кысан, кыйпак куйге душар болды. Б!р соз аузына кайта-кайта келш, 61'рак сыртка шыга алмай озшеп 031 булыга берд!', булыга бердк.. — Соиымен барамын дейан бе, Зейнеш? -—деп кызга ол кумьчжи Т1Л катты. — Барамын!.. — Егер мен етннп сурасам ше?.. — С13, немене, мен(мен баргыиыз келмей ме? Аузына кайта-кайта келш, бфак манадан кыйпык- тап, айта алмай тургаи свзд1 Кэрш осы арада актара салгысы кеп бф окталды да, оным шугыл болар деген- дей ею уштылай свйледк ЙЗ

— Баррым келгеиде кандай!.. Бфак б1р жайсыз жар- I дай болып тур рой... — Ол не жардай? —- Адам деген кызык кой... Сен тшейсщ... Бастыктар опыцды уга бермейдк.. Сенщ куйшгешнде олардьщ жу- мысы да болмайды... — Тусше алмадым. — Ж^бермейдк.. — Кш Ж1оермейд1? — Бастыктарым... Сен бармайсыц, мунда керексщ дейдк Не деран оларра... Бул соз ЗеЙ1Нгулд1 иландырмады. Тынды игеруге. барамыи деген адамга ешбф богет жогын ол жаксы бшд]. 031МШ1Л жм'гпп'н сылдыраран кызыл Т1л1 болмаса, 1Ш! куыс, ек1жузд! болмысы жана рана анык айкында- ла бастагандай, кыздын кэз алды туманданып бара жатты... — Солай дендз!.. — Сен де кал, Зейнеш!.. Узак сапарра сеш кыймай- мын! 031НД1 аямасац да, меш ая!.. — Ол колканызды орындай алмаймын!.. — Кеткен]'н бе кайырылмастан?.. Умытамыз ба б!р б 1 р 1М13Д1 ? — Арамызда анык достык бар болса, ешб1р узак уакыт, алые жол умыттырмаса керек... Тек сол болмай кор кылады рой... — Ол не дегешн, Зейнеш-ау, мен сен1 умыта алар- мын ба... б1рак сорлынды осынша куйзелтш, ©31нд1 алыс- ка экету!н жен бе едь.. Эл1 де ойлан, кеш емес... суйген журект! кансыратпа!.. Ек1 т1лект1 61'рге туЙ1П, бакытты вМ1р бастайык... — Суйе бтлсешз, куте де б]\"л1шз... — Жок, ондай сынынызга туспесем де болар!—дед1 Кэр1м мэмледеи ештене шьщпасын кергеп сон пандыкка басып. Кыз мумк1и, сонда ил1гср деп ойлады ол. Бул ниет1 акталмады. К,ыз ыза мен ек11пшке булы- рып: — Ер1к ез1Н13де,— деп салып жалт бурылды да, ко- 31 не бурк ет1п кел1П калган кос тамшы жасыи ж1Г1тке керсетюа келмей, жуг1р1п ала женелд!. 64

5 Вокзал басы каракурым халык. Жака жерд1 нгеруге аттанран жас азаматтарды шырарып салуга кала хал- кымыц едэуф1 келген... Бфеулер кеткел! турган жолдас- тарына жаксы ниеттерш бвдфш, кайырлы сапар тшеп перрон басындары буфеттен кок мойын, ак мойын шел- мектерд! коп кыйналыссыз-ак демде босатып жатыр. БГ реулер кайта-кайта суйюш, колдарым катты-катты кы- сып, кыйыспай бф-бфше узак карап жымывдасады... Бхр карттау ана кез1*неи байкаусызда шыгып кеткен жа- #сын жаулырынын. етепмен суртш, улына: — Шайкалып журш алмай, барысымен хат жаз,— деп эмф айткансып, ез1 кемсек-кемсен етедк Енд1 бф ана кокрект1 ашып тастаган соктауылдай улынын. мой- нын кымтап: — Тамагына суык тиедк Сак бол!—деп ескертедк Жалгыз б!р гана ана емес, кай вагонный, касына бар- сац да, осы тэрйдес камкор создер есггесщ. — Терютжтщ кара суыгы жаман болады. Шымка- нып жур!.. — Катты аяздарда мурныка, бетще каздыц майыи жарып ал, усшейдк.. Балалары шешелершщ кенлш жыкпай, «дурыс, ду- рыс» деп бф-бфше урлана коздерш кысып, озара жы- мындасып кояды. Сол коптщ 1Ш1нде, ез достарыиын ортасында, Зешн- гул де жур. Оны шыгара келген бф топ кыз-келшшек коршап алран. Достар ортасында озш бакытты сезпюе де, Кэршд! ойлап, когш алабуртады. «Шыиымеи-ак кел- мегеш ме, достык пен «махаббат оп-окай басталып, осы- лай оп-оцай бггкеш ме» деп кыйналады. Б!р сот озш К1*иалап: «соншама еплгендей ол мегпн К1М1М? Ондай бояма модениегплердеи алые болганым- ныц 031 жаксы» — деп жюггп журегшен аластап, умыт калдыруга да умтылады. Алайда, жтт1 бар болгыр умы- тылмайды. Онсыз бфдеце жетпей тургаидай, кай-кайда- гы б!р КШ1ЛС1*зд1Ктер кеп тап болып, Зейшгул ершаз ка­ бак шытады. Досыиыц бул кугпн елден ала ботен Галя рана угып, оны ецгелерден аулактап, онаша окет1*п жубатады. — Зейнешка, ойламашы соны... Шын суйген адам буйтер ме ед1... Мана-ак келмей ме!.. Жайшылыкта жак- 5 Кектем леб( 65

сы квршстшдер кеп-ак... Оиы айтып та кажет1 жок... Адамнын ада(мгерш1Л1п нагыз осындай кезенде кершед! емес пе... Кердп< оны... Сенщ тупц кеткеи жок, ез болып 031 калды... 1<,айга сондай жалран жанды адамга 0Мф1Н кор болмаганра куан... Зейшгулдщ 031 де муны тусшедк Б1р есептен, Кэрш- мен араларындары драма осылай аякталраиыпа куана- тып да сыякты. Эйтсе де... эйтсе де, узак сапарга аттанар алдында оны бф рана коргю келедп.. Каншама жирен- бек болса да, сол адам эзфге ыстык-ак,... УШ1НШ1 конырау сорылып, поезд жылжи бастады. Осы кезде Зешнгул кет1п бара жаткан вагонга Кэр1м келд1. Онын каладан кел1п тургам бет1 осы м'а, элде жо- лырура жуз! шыдамай, манадан бер1 кыйпактап осы ара- да журд1 ме, ол жаты белгюз ед1. 9йтеу1р пальтосынын жарасын котерген куГп, мурнын кайта-кайта сщбфпйп, кет1п бара жаткандарра журтпен б1рге бул да колынын ушын кыймылдатып, сэлем жолдап турды. Онын, муны- сын ЗеГпнгул кермед! бкпем (элде керсе де, кермегепге салынды ма екен), ес1'к алдында турып ап, будан эр1рск- ке алыска карап, кеГпиде калып бара жаткан достары- наи кез алмады. Кэр 1м калайда онын кез!не шалынбак болып, журш бара жаткан поезга 1лесе, бара-бара журт- тан окшау шырып кеттк Б1рак та, каншама дэмеленсе де, кыз назары будан асып тус|’п, алыска, алыска Т1Г1‘ле берд1... Кун ызрырык ед1. Эйтсе де, кун нурымен шарырмак- танган ашык аспаннан туп-тунык жылы ауанын болмашы леб! есед|. Енд1 б!раз куиде, аз кунде коктем шыгатыны сез1'лед|... Бул лепт! поездарылар да, мунда калгандар да жаксы сез1Н1'п, журектер1не жаз орнап, жадырай ты- ныстайды... Ал, кыс тек Кэр1'мрйн басында рана калып койды. Жак жуш‘ урпиш, ттркене, ускыны кашып, ол мулде катты жаураран... Поезд ТЭТТ1 кыялдай булдырап, кез алдынан лезде гайып болды...

Габдол Сланов К,ЫЗ КЫМБАТ (ОцПМС) 1 Сестра Юрген боны, сырт кишш 1лместен-ак> тордеп дэршерге тотеледк — «Жыланкез» отарымда ауру адам бар дейдк.. Ой, Кымбат Казыбекова, наукас жайын жаман атайды. Тыгыншыктай денел1, кызыл шырайлы, томпак бет кыз снт1Г1н баса алмай тур. Кфшпне сыртта турган кы- рау 1шке кф1*амен-ак молдфей калган-ды. Оньщ осы кал- пына козI*и бф токыратты да, атжакты, ашац аккуба Кымбат асыкпастаи: — Отыр, Тамара, асыкпай айт. Юм айтты, кайдаи келген хабар? — Элп...оз1... «Кызыл отау»...—Тамара томен Кара­ ганда, екл' колы бфдей пальтосынын туймесше барып та калды... Кымбаттыц 'мыйыры оязданса да, еш кызрылт тартып кеткен-дк Соныц арасынша, коридор едеш душилдеп, есж тык- тык ете калган-ды. Биязылана сойлеген ер дауыс: — Можно? — деп тур. Устшде каусырма жаралы улкен тон, камшысыи ею буктеп устаган нэн Ж1гггпд к©31 ©тюр, бет» курецтп кстшт1. Муртына турган кырау .тамшылары егеу талдар- дык ушына жакындап келедь Кымбат коз! Ж1пгп бф суз1п шыкканда: «гасырыцыз кайсысы?» дегендей, жымыц ете тусп. Жшггпц ол кубылысты ацдаган тур! жок, ша- гын болме 11X11 н козден етк13Д1: тумбалар, шкаф тур; эй- нектершеи дорьдэрмек салынган кутылар коршедк Ка- 5* «7

быррада киш 1ЛГ1Ш, пальто, халаттар... жплт коз! тумба- ныц уст!ндег! колкадай кызыл, б!р узын тутжке тускемде: — Мына б!реу!Ц1з немене? — дегенпен сез басталып КОТЛ. — ©зпиздей бфеудщ шшеи шатак шыкса, запыра- нын тартып аламыз...— дед1 Кымбат сыпаны рана жы- мыйып. — Ауыз жактан ба? — Элбетте, ауыздан... ©зщш какалып кормегеиаз-ау дейм'ш? — Ауырмаган сон.... Какалмаган да шыгармыз,— деп Ж1Г1Т медицина тшдершщ астар жарынаи эдеГп тартын- рапдай, бой сактап, озге жактан орарыта бастады. — Я, Казыбекова жолдас, медпункт дегенге бу кандай екен?» десем Тшт! стандарт араш уйд! бф езтоз алыпсыз рой. Бфдьекш кершсек те, онша-мунша таныса койран жок едж. 0311113 де жакында рана келдвдз рой. Эуел1 дурыс- тап бIр танысып коялык. Атым Кашаран.— Шомбал 01т- кен бф бес саусак пен нэзж бф бес саусак кабысып ба- рып ажырасып кеттк— Эуелде мен де алматылык ем... Осы он!рдег1 кыстауларда мэдениет ошагы озипз. — Я, Кызыл отау дегещи естушш бар... Келген жумы- сыцыздыц же1-пн айтсацыз. Элде наукасыцыз бар ма? — Жок, жок, алдам сактасын! — деп Кашаран жу- лып алрандай селк ете тускенде, муртынан су тамшы- лап кст1п ед1, орамалымен суртшд1 де, кыз алдында сас- калактап калып, жанынан б!р жапырак кагазды усына бердк Шеттег1 отардын малшы эйел1 катты ауырып кал- ран екен, соган жэрдем етуд! сурап ауылсовет арасы кол койыпты. Кымбат орнынан турып: — ©31 жуки эйел екен рой!—деп жнггке тже кара- ранда, ец1 кукыл тартып кеткен екен. Осы сус Каша га н- ныц мангаз калпынан 1з де калдырган жок. — Я, ею кабат... — деп ол да орнынан малынып ту­ ра бердк— Бклеаз бе... Ат уел кыйын болар дсп, оз ша- намды жегш а'зге арнайы келдш. Кымбат «рахметш» айтты да сагатына б!р, терезеден сырттары ат-шаиага б!р карады. Ю'мдш екен? Ауылсо­ вет Ж1берд1 ме, элде колхоз Ж1берд1 ме? Элде Кашаган- ныц оз шаиасы екеш рас па? — Мунын бф де-бфш тек- серген Кымбат жок. Бэр1бф емес пе,— наукас адамра жетю'зсе болды рой. Дэрнер кыздыц ю'шшеу чемодаиына дэрндэрмек аспаптары, халаты да лезде сырылысын ба- 68

рып сыйып кетп. Пальтосы да демде-ак пыгыиа сугыла калган-ды. Тамарага: — Пункгп бос тастауга болмас. ©зш-ак барып кай- тайын,— дед1 де Кашагаига карады.— Неше сагатта же- туге болады? Ол: — Салкурещм ек\\ сагатта-ак жетгшер. Майталман- нын жел1С1 кандай, ест турран б!р кеме,— деп макдай жонелгенде, Кымбаттын 1шшде: «Созщ бар болсыи, жур- сешш!» дегеи б!р соз айтылмай кала бердк 2 Март туса да кыстау адырлары 9Л1 кыстык катан ко­ ри-ще болатын. Желге б!р кырындау сар желген салку- рен, жол ызгарын уйткытумеи келедь Сырты да, сездер! де деюрлеу болганымен Кашаган сержтщ бф К0Н1ЛД1С1 боп шыкты. Кыздыц чемоданын да ез1 орналастырып, суйретпе тоиын да Кымбаттын уст1 не жауып кымтап тастагаи-ды. Атты сыйпай камшылап, «Ай-й!» деп койып, бф кырын желге аркасын бере отыр. Кымбатты ЖИ1-ЖИ1 кайрыла карап,— ол еспсш-есп- месш, мейл1,— оз жайыи баяндай отырды. «Тугаи жерш осы ара, ел1М Баганалы» деп бф койды. Тары бфде «о баста, Алматынын кггапхана техникумында окып едш» дедк «Кызыл отау деген малшынын жаны, жазда кандай рахат. 03!нзз де керерсз’з-ау... Малшылар ©зшд1 ансап отырадьг, кездерше коршсем-ак жайылып жастык, ишп тесек боп жатканы. ©лен шыгарып айтатыным да бар. Эишд1 де тывдарсыз, эль..» деп кайдагы-жайдарысын козгаумен болды. Каусырынып алган сенсеи, тон жагасынаи мурпы, кез! рана кергаген Кымбат кулагына ол жайлардын кеб! же- те койран жок. Куб1 шелектеп* шыбын дыбысындай дун- пр-дущтр бфденелер рана жол боны ызындады да отыр­ ды. ©стш отырып, коп узатпай-ак салкурен дартер кыз бел «Кызыл отауды», кеш элетшде, коздеген жерлерше де жетюзгеи-дь «Жыланкез» отары деген жота купгейшдеп сан ка- багында турган ек1* юшкене кыстау, бф1 жабык, б!рг ашык, ек1 улкен кора боп шыкты. Ашык коранын куие- сшде отар коны шоптеп жатыр. Касындагы астаулар- дан туз жалап жаткаидары да бар. Бфоикей куйл!, арка- 69

лары жап-жалпак, куйрыктары сабаудай ак буйра, тр! саулыктар. Екеу1 де сакалды, еке\\ч дс орта жаста гы шо- пандар колында аша, уюл! пилен устшде, шоп тастап тур. Келген шаналыны корт, шопаидар жерге тусш келш амандык алысты. Капсагай, узын бойлы, атжакты шопан Кымбат колын ала берш-ак созге К1рд1: — Мына К1С1 кемекшш, Ипсш. Малымыз осы, шыра- гым. Осынын 1Ш1нде ез койым жетшстен асады. Соиын отызы откен жылгы табысымнан косылды. Алматыдап жакында келгенпш естшенбв, сырттан атьща да, затына да каньщпыз. Эке-шешец Алматыда бшем, э?.. Б1здщ тунгышымыз да сонда окуда едк Бклетш де боларсын? Кемелбек Жанайдаров... — А, Жанайдар агай аз екена'з гой? Басканы кейш б1Л1серм1з, наукас калай? Уйпиз кайсы? Сллтеген уйге карай Кымбат жоиеле бердк Оньщ че- моданымен коса оз жуг'ш котерш, Кашаган тесе кеттк Уйдщ 1Ш1-тысы Кымбат коргем коп шопанныц уй! тэ- р1здес: кфеберштеп юижене кунп'рт сенекл коспагамда, жалгыз-ак болме. Б!р бу/Нрде казамдык, огаи жалгас те- мф пеш. Кровать жок. Тор алды арескен корпе, жастык, текеметтщ де б!рер буктесшдер1 коршедк Торде бф те- кемет жэне тосеул! жатыр. Кабыргалары да, дунне-му- Л1ктер1 де кф-коландау, кунпрт екен. Уйдщ 1пп, эйтеуф, жылы, есш ашылса-ак буркырап бу атады. Темф пешке жакындау жерде тесек салулы, басыи пеш кызуына берш, кызара бортт ауру эйел жатыр. Есй< ашылгаи сайым кьгмтана тусш, кезш жумады. Ауру касында сепз-тогыз жасар, жалбыр шаш сэры кыз бала гана отыр екеи. Кым­ бат сырт КШМ1Н шеил’пд! де, халатыи киш, колын пешке кактай отыра калып, наукас адамга л'л катты: — Сэлем бердщ, Дзмел1 апай! Жайыпыз калай? — Уй, жан-ай!—деп элпде жумган козш ауру ашып алды. — Кай жерниз ауырады, апай? — Тшть.. соны амык бшсемнн, жаным. Куйдфш алып бара жаткан б!р кызу, тер буып барады... Дэршер кыз Кашаганды пшкарып ж)берш, наукасты жайлап карай бастады. Кокфек тыпысы кулакка тосы- лып, дене кызуы да цифр боп коз алдыпа келед|. Дзршер кулагында кекфектщ сырылы тур да, коз алдында «Отыз 70

торыздан» асып тускен кызулык белпш бар. Наукас юс! бфер минут ыцкылын койранда, 1штеп баланыц неше ай- лык екенш гана сурамаса, езге сурак коя алмады. — Ынкылдасаныз куштеи айрыласыз, тыныш жату- ра тырысыцыз,— деген доршер акылынан кейш, Домел! КурС1Н1П барып, Т1СТСШП, уНС13 жатты. ОнЫЦ КурС11ПС1МеН кабат Кымбат та курсшгенш андамай калгаи-ды. Сырттары журт уйге юрш орынга отырраиша, уйди* 1Ш1'не жалгыз ие Кымбаттык 031 болган-ды. Шам да жа- рылды; наукастыц басын пештен аулактатып, тесегш оц- дап кайта жаткызды; казан асты мен темф пешке де кыйлар каланды. Уй шшде, Дэмелшщ окта-текте рана: «кеудем, уЬ, екпем...» дегеншен баска окшау ун жок-ты. Ол К1С1 ынкылды койып, кобшесе-ак унс1з жатыр. Жал- быр шаш кыз баланын. жалан. аягына галош суйретш тырп-тырп басканы, пеш пшнде сары кыйдык кутфлеп жанрам дыбысы гама уй 1шшде калыктап туррандай. Ас- палы бест1к шамныц пиаласы жок екен,— «сындырып ал- дым» дед1 сары кыз,— инедей ушты кызыл жалын керо­ син тутшш коцыр жарр.а суйкеп етш, жаланып-жаланып алады... Аласа денгелек столга шынтактап,— алдына кун- дел1Г1 ме, дэршерлж журналы ма — жайып тастап, Кым- бат отырган-ды. «Монша?..» деген усак жазудан гор1 койылган сурак белпс1 улкен екен, согаи-ак дэр1гер кез! кэп кадалуда. Жанайдар мен Кашаган, бала-шагасы мен ИГ1С1Н бэ- р! бфдей топырлагг, ОСЫ сзтте 61'р-ак КфД1. ИпСШШЦ жол- дасы болуы керек, кимешект! б!р эйел озге жакта кайна- ган ак самауырды да ала к!рд1. — Тезфек, ес!*к жабыцдар!—деген дэршер эмфше кулак асып, кер1спегендер1 ам'андык орнына ергндерш ра­ на жыбырлатты. Дзршер кабагы туюл! едй Бэр1 де со- нын ынгайына жугшген турлер! бар. Ундеспей рана орын алысып, ундеспей рана дастаркан жайысып, наукастыц жан-жарына суйеш'ш койылып, басы кетеркадн — Шаймен коса осы бф дзрйп уртташы, апатай... Кымбат усынран бф касык суйык дэрйп урттап ж1бе- рш, Дэмел! кез1и кайта жумып, мулпп отыр. Ею 61’рдей емфД1 аркаларан адамра тзн алып дене кыйналран бслп- С1И мацдайра жазыпты — донес беткейд! колденец куа- лай осып-осып откеп сызыктар жатыр да, бий< кабактыц как ортасын жорарыдан темей жулгелеп сайлар тускен. Ол сайлар ала келецкелеу уй 1шшде шуцеттенш кершедь 71

Жак еттердщ тарамдана кырылган сояулары тютенгеи I азуларга рана з!л кара тастын ауырлыгындай салмак арткан сеюлдй Танаулар жш шедфейш, кеуде жш коте- I ршп басылады. Дет сау журттыц эркайсысы эр гпшшде. Кимешекп ойел ун-туназ, ауру абысыпга кезшщ астымен караса, дэр]'герге каймыкпай кадала карайды. Б1 р!ие аяныш етсе, бфше ум1т кольт артып отыр. Ипс'ш мен Кашаган куб!р- леп свйлесш, жымыйысып та алады. Жанайдар элде не дегел! канта-канта окталады да, колыи шайкаган 1\\ым- баттан каймырып, басылып кала бередк — Жаткызындаршы... меш... Кьгмбат журтты дурк котерд1 де, дастаркан мен сама- уырды керпп уйге шыгартып жтбердк Уйдщ 1нп босаган сон, наукасты кымтап жаткызып едк дэрппн уыты бойра шауып, эсерш тнг1зген болура керек, Дэмел1 жайланып жатысымен-ак, ерш пыс ете тустк Уйде калган Кымбаттан баска, кимешект'1 эйел рана: — Мызрып кетп бшем?—дед1 сыбырлап.— Кудая шукф... Вере гер... — Жай, жай... 3 Наукас кезш б!р ашып: — УЬ, жаным. Дэрщ жаксы екен. Кеудем бф кещ- гендей болды-ау... — деп жайлана бастаганда рапа, Кым- бат корил уйдег1 шайра келген-дк Шайды сакалды Ипсшнш, 031 куйып отырган-ды. Кымбат ойы дастаркан сэгпиде болтан жок, келе ДэмелВ нщ жайын сурастыра бастады. Жанайдардын антуынша, ол К1С1 «тумау-сумау, куяц-муяцдарды буйым кормейдЬ екен. Жукт|'ц ауырынан да, суыктан да ©щр боны тай- салган емес. 1шшде бес айлык баласы бар осы жакын кездщ озшде де тунг1 кора кузетшен калмапты (еш шо­ пам кезектесш кундв-туш багып, шоп тастайтыи болса, ек1 эйел| кезектесш тундекой кузетед! екен). Осыны есп- генде, Кымбат жай рана езу тартып Жанайдарга карады: — Кой екеш, саулыкты айтпай-ак... осы журт буаз биеге, не буаз сыйырга жук арта ма? — Жок, шырагым. Телдейтш малга бап керек. Же- М1 сай, жылы корада, деиесше ауыр салмак туспейтшдей жайда болсын. О, не дсгенщ, шырагым-ау? Мал бабы кыйын РОЙ. 72

— Мал бабын кайдам, арасы. Адамды туып, багатыи ана бабын айтканым да... Кымбат С031Н енд1 рана урып, Жанайдар мырс ете тусти —©з шешем13 меш су экелуге барганда кудык басын- да туып, ек1 шелек суын да котерш, меш де етегше орап уйге 031 келген екен... Бурынры балаларында Дэмел! апа- цыз да онша-муншанете коймайтын едк Кайдам... Ипсш осы арада сез косып: — Элг1 61ЗДЩ уйдеп' жецгешз: «Эттен, б!р еркект!ц бала котергеш'н кормен ©ткеншш-ау!» дейтш. Кыйын еке- ш кыйын рой, экем,— деп токтаган-ды. Кашаран мзз боп сак-сак, кулдк Кымбат оный, кулкК сш елемегендей: — Неге, арасы? Слздщ ундег1 апайдык ондай ©кипил- не кайранмын. Карны местей талай еркек бар емес пе? Жуют эйелден бетер ырсылдап, куралдеп емхаианы бо- сатпайды,— дед! де ещи рана Кашаганра карады. Ыстык уйде женйггектешп алран «Кызыл отау» ек1 ин'шен дем алып отырран-ды. Муртын сыйпап койып, кызга кезш тецкерш, манраз калпы, ойында дэнене жок; — Шукф, отыздан енд1 ассак та, кариымыз ток! — деп б!р-ак кайырДы. Кы.мбат Жанайдарра бурылып, екеу1 сейлесш кетт!. Дэмелшщ наукасы дэл не скейт эзфше айырып болмай- ды. Тегшде, екпесше салкын тиген болуы ыктыймал. Ал- матыра тез жетк1з!п, дурыс жерге жайластырмаса бол- ма!!дьг. Мынадай ауруды жондеп емдейтш жер бул шем- I де жок, дегенд! айтты Кымбат. Жанайдар оз ойыи айтып отыр: «бф уйдеп' б!р к!с!... малдыц толдейтш куш де жа- кын калды...» Одан ор1 кынжылыс, курс!ш'стер кетт!. — Баланыз Алматыда дедпш гой, ара? — Я, шырагым. Зоотехник окуында. Б!лст!п болар- сыц? Кемелбек /Канайдаров... — Тануын танымаймын, ара, баланызды. Алматыныц бас-аягы коп. Менщ окыган орным одам баска... Бала- цыздын касына барады, шешес!-. Алые жер емес. Само- летпен жарты сагатта апарамыз. Осы уйдег1 кю балакыз- ра бас-коз бола турады рой. С|'зд! ер деп айтып отырмын. Б1'лд!ш'з бе? — деп Кымбат шопанды 61'р токтатты да, Кашаранра бурылды.— «Кызыл отау» л гай, бул отарда гой телефон жок? - Жок. 73 9

— Слздщ отау жолда гой, онда ше? I - Жок. | Ею «жокты» катар еспгеи сон, доршер кыз Каша там­ га теслле карады: — Кызыл отау сонда не бтред!? — Ойбой, карагым, б1зд1ц жумыс шаш-етектен! — деп ол- К1С1 жугшш алды.— Окыйтын журтка кггап бере- м!з. Бф деп 01Л1щз. Осылайша отарларды аралап журш, малшыларга читка жасаймыз — ею; кабырра газетш шы- гарамыз — уш. Рет1 келгенде он салып, елец де айтып бс- рем13... Оиы кайтесш, кыз Кымбат. Жумыс 613 елгеиде де бггпейдн Оман да... — Кашаган уй иеа Ипсшге иепн бф кетерш жюергенде, «Кызыл отаудыц» ала коржыны де- реу бой керсетп де, 1шшен тырна мойын ею куты шыга келдк бф! ша.метан, б!р1 коньяк екен.— Курбыга сыйы- мыз 031р. «Сыйга сын, сырага бал» деген де бар... Отгон орталырынан езвдзге арнап алып шыккам да, еркем... кыз Кымбат. «Босе, босе,— дед1 Кымбат 1ипнен.— Кыстау, жайлау серю. О, бф замам ютапта калган секции едк Жок, олай болмады. Муртымен де, уртымен де жур екен гой ол1 де. Кыз Ж1’бек... Кыз Кымбат... Атымыз уйлесш жатыр. За- тымызды кайдан бигейш...» Нан салынбай, шикш-ш’сш еркек колынаи тускеи ка­ зан дом1 ортага келш те калды. Ею тыгын катар алындьь «Калаганы слзден болсын» деп тацдатып отырып, Кымбат- ка шампаннан куйылган-ды. ©31 б!р кетерш, ащыныц кал­ ган жатым еркектерге кетертп де, доршер кыз колын шайды. Кашаган агайдыц тш курмеле отырып колына домбыра алып, комдана бастаганда, рахметш айтты да, Домел! касыиан барып орыц алды. 4 Ертещне тацертсц Кашаганныц ез1 кешлаз турганы- мен, аты сулы мен шшеиге кабатбепп кунак турган-ды. Салкурец сар желт, доршерлж пунктке тартты. Домел! шанада кетп. . Жолда Кымбат наукасты жылытып алу ушш, кызыл отау турган отарга токтап ед1. «Отау» дегеш Кымбаттыц тунде конып шыккан Жанайдар мен Домел 1 ушндей рана аумагы бар, жалгыз терезел!, есю кыстауда екен. Терезе- сшде кырау жок... 1ште кырык-елудей ютап, шеп жок 74 |

бф домбыра, ск! дон бы тактайы, уш-торт газет буынды>' сы жатты. Уйдщ кулпы Каша ран жокта кузетшшк ат>: карады екен дс, ол келгенде гама «Отау» ашылады екен. Кашагаи мен Кызыл отау дегеп мекемешц аты катар аталганы тепн болмады... Кыстаудын фгесшде уш кере- те, ек1 буда уык, еш-уш белек коныр кшз жатты. Жаз тшлетш «отау» сол болса керек. «Отауын» ез1 ашып-жа- уып Кымбатка керсете журсе де, Катарам сер! кешепдей адуын емес. «Ай, бвдщ жумыс кыйым ром, кыйын-ак» дегеннен баска, коп соз де коскам жок. — Рас, кыйым екен!—деп Кымбат куле сойлеп, Т1- : лектеепгш б1ЛДфД1.— Аянышты-ак, курбым... Кеп узамай Дэмелш! касына кымтап жаткызган Кым­ бат кыз, Тамара калган дэршерлж пунктке де жеткен-дь Салкуренде к'шарат болтан жок, желшшен тамбады. Тек Кашагаи агай рана самаркаулау шшшде ед!. Пунктке келген соц, иаукасты ак тесектй таза кро- ватька салып, Та.марага кутшш тапсырды да, дэршер кыз рация басына кеткел'1 турды. Б!р суткадай тепн ас берш, атымен тепн «сайрандаткан» жттке шанасынын касында кош айткан-ды. — Слзге кеп-кеп рахмет, агай. Енд1 отауынызга кай- тасыз рой? Кайтканыцыз дурыс. Иес1з калдырраныцыз жен болмас. Мннистрл1ПЦ13ге айтатыи сэлемвдз болса, ауырлыгы жок, айта барайыи. Жаксы, жаксы... Ал, сн- Д1..— Кымбат жанынан титшдей рана шыны кутыны суы- рып алды; 1шшде ак таблеткалар жатыр едк— СНздш дешш'з сау ма, шрэ? — Саумын, Кымбат жолдас. — Жок, байкамай журген боларсыз. Слрэ, сау бол- массыз. Мына дэрЫ 1'шнш. Калайда шпцз. Б1ЛДЩ13 бе? Жйчттщ есш жыйдырмастан, кутыны колыиа устата салып, Кымбат женеле бердк — Саулырыцызды тшедш! Колында дэр1Л1 куты, жазуын карау да ойында жок, «кыз Кымбаттыц» кеткен жагынан кез айырмастан, сал- куреш' касында, шанасынын артына суйеиш, сулк тусш Кашагаи тур... *** Дэрн-ер кыз наукас адамды астанага экелш, улкеи емханага орналастырды; баласьш тауьш алып, анасына кездестфш кайтты. Ол мал отарындагы ез пунктшс кайт- 75

калы турып, есше 03111с кымбат бф жолдасы тускен соц,: мэдениет мннистрлшше бурылды... Енд1 б1рер сэтте, ол коп кабннетпн бфшен шырып келе жаткан-ды; касында орта бойлы, корит жтт. Ж>пт кыз- ды колтыктап келш, екеу1 вестибюльде шдфдк — Сойтщ, жумыстын кыйын жерше кегли-ау, К,ым- бат. Кайсарсын, езщ, э! Былайша айтсак,- барран жерщ кутымньщ ку шокысы-ау, мулде. Уэде осылай ма ед1? — Кымбат ундемедк Жшгг дэйек таппай тур.— Сонда, ка- шан журмексщ? Ещи б!р кенпщц де кыймайсыц ба? — Неге кыймайын... Ата-анара да коршбей кете ал- маспын. Жумыстын жайы да умытылатын емес. Ертен- нен калмасам керек. ( — Шырарып салайын ба? — Окы ез1'н бшесщ де... I Корит Ж1Г1Т Кымбаттьщ сындар, келкяч тулрасынан коз айырмай, колын кысып тур. Кымбатка рана жтт ко- лынан бф Д1 р 1л бшнедк Кызды аярапдай ма, кыймаган- дай ма, К031 тунып не айтарга бшмей турган секши. — Ал, жаксы, 0теген. Шырарып салсан уйдем куте- йш. Колын тимесе сокпеймш. Сау бол...— Элде не ойына тус1п кайта ю'дфштедк— Сенщ б5р Ж1гтнд1 корш едш,— дед1 кулш Ж1'берш.— Аты Каша ран екен. Ел коскам аты «Кызыл отау» коршедк Кымбат аузынан «жКгг» деген соз шыкканда, коршл Ж1Г1Т тагат таппай, аузына келгенш койып-ак, жШер- ген-дк — Менщ Ж1Г1Т1М кайдан болсын. 0з жктн болма-1 са... ДэрКерсщ рой... Кыз бет1 ду ет1'п, колын жулып алды: — Я, дэршермш. Коздегеш'м иаукас камы. Б1лмей журшш'з, елге емки коп керек екен. Еналдымен жан дэрБ гер1 керек... Колын кайта бермей женеле берш, артына бф кай- рылды. Шегелеп турып айтканы: — Бьлдщ бе, жан дэршерП

Сапаргали Бегалпн ТУНДгЫШ КЫСТАРА НДА (Узак энлмедей уз'шд!) I Кумтекей адырыиан салынган жана корага Сейдакым кар тусе кешш келдк Муиыц аркар меринос тукымыиан фйсгеген коны осы адырра туцгыш рет кыстагалы отыр. Бзрнеше жылдан бер! ф истей отырып бф калыпка келд1 I деген тобы карт шопаннын. алдыиа жана туей. Кумтекей- ге «Кызыл ту» колхозы кой кыстаткалы быйыл екишп кыс. Одан бурый кары калыц тусетш бшк жонга тек жылкы рана кыстайтын. ©ткен жылы салынган корага Сыдык та келш коиган. Оныц корасындагы кой, дэл Сейдакым корасыпдагы ' койдай таза фжтелмеген, эл1 де араластау едь Бул кора- даты кой откен жылы осы Кумтекейдщ кыркасыи кыс« тап шыккан. Октябрь айыныц бас кезшде колхоз орталырында мал кыстату жайында улкен жыйналыс болды. Ауданнан кел- ген зоотехник, алматыдан келгеи Эбдгжан да ол жыйна- лыста болды. Солардыц келгамшеи Адаспай шопам бага- тын жабайы кой да осы Кумтекейдщ Шошкалыга каратам бектерше кыстамак болтан. Бул койлардыц бфше б1р1 жалгаса Кумтекейге кыстауы, алдымен карт шопандар- дын вздершщ уйраруынан басталды. Екшнп Шошкалы, Кабаиды алаптарынаи быйыл шоп мол шабылып, осы Кумтекейге кыстайтын койга арналып шана жолында жетшзуге белпленген. Сол жыйиалыста отырып: — Сфэ быйыл кыс калай болар екен. Шопт1*ц паясы сирек, мал токтай жайылмай- ды, ШОПТ1Ц басын журе шалады, жонс балакка токтамай ылгый жотага тартады,—деп Сейдакым ©зшщ мал мше- 77

31нен байкайтын тзжрибесш де айткан. Осы сыякты кыс- тыц ызрарын ерте сезппп кары калыц тусетш, бораны узктмейтш Терюкейге уш кора канаттаса кыстады. Сейдакым карттыц айткаиындай кыс кылышын ерте суйредк Октябрь айыныц орта шешнде жауган кар сеп- С1мей кыстап калды. Ноябрь шпнде ол кардык уступе жанбыр жауып, артынан кар жауып, туз мушздеп салды. Камалта карсы шыккандай, кары калыц бораны тутей соккан тер1скейде, койлар кузден бастап тебшге тустк — Мен осы аркардыц тукымын алгашкы алганда тау- таудан аркар куып ала екпе боламыз-ау осы, Сейдакым ецештеп болмайды, баска колхоздар алмай жатканда деп 1Ш1Мнен унатпап та едш. Сешц б!р бет алсац К1с! айт- канына кенбей, ершелешп кететш мшезщнеи сактанып айта да алмап едш. Несш жасырайын, алгашкы жылы осы малды жек керш журдгм. Ал, мыиа жутта осы койыц маран аса унап тур,— деп Сыдык Сейдакымга оте бф ыкласпен сырын сойлед!. Коптен узд1КС13 соккан боран толастап, бултсыз ас- панра жаркырай котер1лген кун шырайына кон1лденген- Д1К пе, эйтеу1р Сыцык танкыйта кырган муртын, тарбак- тау улкен мурныи колымен сыйпап койып осы созд1 031 бастады. Кун сзулес1нде ылгый кысынкырап алатын сол жак К031Н аз ашынкырап ойлана кул1мдеп узын кара са- калын 61 р тарамдап койып Сейдакым бф какырынып алды да: — Сен1н ол сырынды айтпасац да бьлгемш. Алгашкы кошкарды зкелгеиде б\\р сен бе, бэр1Н де.унаткан жоксыц. Мына Таласпай куш* буг1н де унатпайды. Б1рак, осы ж|- Г1тт1*н быйыл тацы жыртылмаса да, такымы созылды рой дейм1*н,— деп Сейдакым сол жак козш кысынкырап жы- мыйып, атын журе шалдырып оцпмес1н тары бастай жо- нелд1.— Сен екеушз осы Тем1*рл1К пен Кетпен тебе таула- рыныц жазы мен кысыиа бала куннеи таныспыз. Бфак, жер сырына да, мал сырына да елеус1*з караймыз. Оиын мэи1С1 ерте кезде колымызга курдел! мал тие коймады, бес-он койды ауыл айналасында айнала жайып ел кошш- де кун кер1п журе бердж. — Ал, колхозга уйымдаскалы кой етек алым ост1. Мен осымен уш турл! тукымды койды еарш бактым. Б1 р 1 —031М13Д1Ц КаЗЗКЫ КОЙ, ОНЫЦ жайы уЙрёнШ1КТ1. Онан кеЙ1н узын куйрык асыл жунд! кой, сол ек! койдык екеуше де ме1иц коцл1м толмайтын ед!. Б1 р!и 1 и. жугп жок, 78

I бфшщ жел уп десе ызгырыкка беттер канраты жок. Б13Д1Н шаруага екеу! де уйлесшаз коршдк Юа малдын. артына туеГп ыкласын аударса мал сырын сезпш сыишы да, оЛламайтыны да болмайды екен. «Шфкш, жуш ор1 асыл, ор 1 коп, 031 кыс жанды аяз боранда каскара кар тебетш кон болар ма ед1» — деп ойлайтын ем. Осыиы айтып б!р койып Сейдакым аз ойланып турып: — Осы аркар тукымды кошкарлар Курмект1 базыиап ауданра келгешн еспгенде, барып корт- алрым келш ©те ынталандым. Жэие алура барганда онда жоши танымай- мын да гой, Эбд1жан мен Николай екеу1 жыйналган елге, кошкардык тукымыи калай ©аргешн, оным касиеттерш айтканда менш. б!р кездеп кыял еткеи койымды солар эдещ ©сфш алып келгендей болып к©р1нд1,—*деп Сейда­ кым атынан тустк Тер1скей тшкемн'т саргыш тарткаи сур кары боран артынан ашылган кун нурына шагылып коз кытыктайды. Катарынан ек1 озекте курс1’лдете кар теуш жаткам жебе кулак ак койлар да, неше кундей ту- нере сорып ашылган кун кезше енд1ркелей балгыи сый- рактарын калын карга кашай С1лтеп теб!н аударып жа- тыр. 1\\ар астынаи шыккаи сомы шоптерге куныга жа- йылгаи койларынын. отшан сергек М1нез1не суйсжгендей екл койшы да малдарына коз тастап аттарын отка ж1бе- рш, шынтактап энп’меге кайта К1р1ст!. — Эцп'меден знг1ме козгалады, ермек болсын. Онда мен1н жас кез!м гой. Келгембайдын койын жаямыи. Б1р жылы катты жут болды. «Баягьг ак тышкан ба» — деп Сыдык ол жутты б!лет1Н1н айтып калды.— Ия, сол, рас, онда сен де ес быш калган кезщ гой. Койды мына туркан Кара куцгейге жаямыз. Тер1скейд1к кары дэл быйылгы сыякты ерте тускен, онын уст!не жацбыр жауып жып- жылтыр муз болып катып калды. Кой тугш жылкы да шоп алып жей алмайды. Онда бул кундегщей шоп уйген- Д1 журт б1ле ме. БЬтгенмен машина жок, коп шоп жый- наура шамасы да келмейд1 рой елд|ац. Буаз саулыктар 1Ш1 ескен сон тауга шыгуга жарамады. Кысылгаи сон осы Тс- р1аскейд1Ц теб1Н1не жайып ек, ем-уш кунде-ак койдын ая- гын муз кыркып кызыл аяк болып койдын куй! тауга шыгу тупл корадаи шыгуга да жарамай калды. Осы Эзд1Н бас кезнгде кой баспак болып кырыла бастады. Оиын уст1- не коздай бастады. Кебе козы арык саулыктарга шоп жок. Келгембай койды 031 багып ею бой жетксн кызы жэне мен1 мен курбы баласы бар, бор!М13 «Аккерд1Н» 79

кунгешнен барып коде жуламыз. Адам арыктаганда тер- леу1к оолып кетед1 екен. ЭншеГпнде кара казан Кслгем- байдыц ути жутта тамакка жарытама. Пай-пай катыпы да кескф едк Тацертец ерте кетш коз байлана уйге эрец ке- лем13. Шайбоздак бай.баласы б!р-б1р кап кодеш эрец алады, мен ею улкеы капты толтырып соны аркалап кай- там. Тер пушпагымнан сорралайды. Сол келгенде мараи жуттан елген малдыц жасырын асып кояды. Ол не тамац болсын. Эларей, арыктай бастадым. Таура шырарда да кара сура тусш эрец жетем: Ондайда тер жаман рой, ею К031М карыгып басыр болдым. Жер кар, езщ жудесец, тер басса, козщ карыкпай тура ма?» — деп Сейдакым жас кундег1 керген ауыр бейнетш есше алып тымарын шалкайта б!р козгап муцайып аз унс13 отырып калды. — Соида 01*3 «Аккердщ» куцгешне барранда сайдыц калыц кар ойраны шырып жаткан тебш болады. Кейде «Аккердщ» серек тасыиан тобымен асып бара жаткан ар- карды керем13. Мал туяры баспайтын Кузардыц куцгеГйи ©ргстен теб1идеп тастайтыи аркарра карап аузымыздыц суы курыйды. Кейде кулжасы зэул1м жартастыц кыясынан арбыйран муЙ131мен мацкыя карап турады. Па ип*рк1'н, осы аркар мал болып колга туесе, мына жутыц жулыры- нан келмеГтн асыл мал осы рой деп ойлаушы ек. 11Прк!н, СШК1МН1Ц дау-дамайы жок иеаз жургеи тагы дэулет кол- ра тусер ме ед1. Бул ум гг дегенд1 койсайшы, соида осы аркарды устап мал рып 0С1*р1П ие болсам деп ойлай- тынмыи. Кейде аркарды тебшиен урктп кардан ашылган ка­ лыц кодеден кабымызды лезде толтырып алып та кайтып журД1к. Уйге келгенде мен Келгембайга: «Кеше аркарлар- га айтып кет1п ем, карды теуш, кодеи1 босатып уЙ1п кой- ран екен, каптап алып кайттык» деп кулдфетшмш. Онда аркардаи кошкар салып кой ос!*рш мына сыякты мыц- рыртып барамын деп юм ойлапты» — деп Сейдакым ку- Л1мдеп ак койларыныц катарласа теу1п кардыц топапын шырарып жатканына кызыга, суйс1не карап тымарын та­ ры бф козгап айналага коз Ж1бер1П жан-жакты шолып алды. — Сен ез’щ аркармен бурыпнан сырластау екенсШ рой,— деп Сыдык кет!к т1С1’н опырайта кул1п, о да басыгт кетер*ш б1 р козгалып койды. ^— Мен уй 1 р болып Т1Л1Н б1лсем, соида устап алып уЙ1рлеп ос1р]п байымаймын ба, Келгембайдыц босагасын- 80

да омф етгаз1п сорлаганша, ез малымды бакпаймын ба. Тек алыстан карасын, карды тепкен шн кертенге мэз бо- лып езше б1ткендей болып жургеншд! айтам. Бэр! бЫм- ге байланысты рой. Осы аркарды таудан атып алып, уры- рынан мына сыякты мал варген мына Николай мен Эб- Д1жандар кандай окымысты. Энгше буларда да емес, осы сыякты адамдарды окытып тылымта жетшзген совет ук1- метш'щ тэрбиесш айтсацшы. Сейдакым созш аяктап, ауыл жак тшкемге коз ж1бе- р!п онда жокта тобымен келе жаткан уш атты юаш ко­ рт, танырмын дегендей козш колымен коленкелей кара- ды. Сендакым бурылтан ж актеа Сыдык та коз салранда, аттылардык аржагынан ©здерше карата беттеген калын койды да корд!. — Жаным-ау, мынау кшнщ койы, тура бшге карай экеле жатыр езш,— деген Сыдыктьщ сезгмен Сейдакым да аттылардын аржагынан топтала каптаган койта карады. — Бул Таласпайдыц койы болмасын. ©кше 131 соиыц кора жагынан шыккан мал рой бул. Аттарын ешиндете аяндатып койшыларга жете бере сэлем берген Эбдтжан мен Молдакымньщ сацкылдаган дыбысы мен ат журкпшц дубфше теб!ндег! койлар елец- деп берп шет1 уркпелеп барып басылды. — Таласпайдыц койы баспак болып жатыр, мына ек1 карттыц ак бекендерр кулагымен ойнайды рой,— деп Эбдыкаиныц карлез аксары еш кул!мдеп, улкен кой коз1 жапактап тебшдеп\" конга тутп'ле кадала карады. — Шырагым Эбдккан-ау, кой кайда кашады, 031ц кашан келдщ. Йемене, Алматыц аман ба. Николайдык деш сау ма,— деп Сейдакым достык ыкласпен амандык, сурай женелдк — Бэр1 де аман, озще Николай сэлем айтты. Мен кеше келдш. Мына Молдакым телефонмен урешмИд! алган жок па. «Кошкарыцды мактап-мактап экелш от- К1зш, алдымен серии, кошкарыцныц тукымы жутауга ай- налды» — деп. Сойтсем Таласпай мен екеуппн аталары- нан калган «асыл тукымды» кылшык жунд! кызыл ку­ рена екен баспак болып жатканы,— деп кулш, атынан туеш, ею картпен кол алысты. — Тандаган ерш, тапкыр картымызды серии, аркары- на берег.пз деп, ата тукымды койымызды аздырып алдык. Эйтпесе атам заманнан-ак осы Кегеншн, кер койы елше С Коктем лсб! 81

мал болып келе жатыр ед1 гой,— деген сезд1 калжыцра > суйей айтса да Молдакымныц оз1 де, муз кыртыстанып К сур тарткан сар карды катарласа копарып жаткам бекон 4 жонды ак койларга шыи суйсше карады. — Сейдакым ага, мына Таласпайдыц корасынан бу- пн жыйырмашакты саулык орнынан тура алмай калын- ты. Кешеп узднсаз соккан ак борам, мулде тыйтыктап ■ кетсе керек. 031 де кырыстанып юа айтканга конбептш кырсык адам,— деп Айша амандык артыпан койшылар- га шаруа жайынан сез бастап акыл сала сейледк — Апыр-ай, б I р турл 1 жан, малынын жайын айтып катнасу дегенд1 бшмейдк Ондай болганда хабар берсе- Ш1,— деген сезд1 Сейдакым озщ катнаспадыц, касыпда кернп канаттас отыргаи Таласпайдыц малына кулактас болмадыц деп айта ма деген оймен бар юнаны Талас- пайга аудара сейледк — Енд1 оныц уакасы жок. Б'13 осы келюхизде аздер- ге акылдаса келш отырмыз. Эр1 мына Эбд1жан койдыц ерюш керемш деген соц оны да керсетелш дед1к. Ол акыл мынау: Таласпайдыц корасындагы кетеремге шал- дыккап саулыктарга баздагы кордыц маясыиан шеи тарту керек. /Кут жет1 агайыиды емес пе, биен1ц алды кулындап корага келд1. Сыйырлар бузаулап жатыр. Осы балалаган малдыц кут1М1 кабаттап, бар К1С1 жетпей жа­ тыр. Таласпайдыц ез! де шеп тасуга барады. Шыйрак деген койларын аздш мына койга теб1ндес етсек. Оны Таласпайдыц эйел1 а'здермен каиаттаса жайса. Жэнс койды ертецнен бастап сол Таласпайдыц корасы жакта- ры Кецколаттагы теб|иге салсацыздар, о да сомы рой. Мы­ на Таласпайдыц жудецю'реп калтар койына ер1СТ1Ц етс кашыгы жара.мас,— деп Айша езниц ойын адеттег! туй- дектей шеше айтатын М1нез1мен тыяпактай токтатты. — Ондай болса 613 бузамыз ба. Бфак Кецколатты, кой коздарга таянган аягы ауырлаган кезге эдеЙ1 сомы сактап отыр ек,— деп Сейдакым аз кум]'лж1дк — «Тацдагы тамак тэт’рден» деген емес пе, мал ба- лалаганша кун де тузелер. Келецке жагы му/нз, кун жары шиз жазга салымгы уакыт кой,— деген Сыдыктыц мырзалапа сейлегегпн Сейдакым упаткап жок. Бфак, бэрш ойлап келгепде колхоз малынын камы, жазга таянып калганда мал жутату деген жаман атактан кол- хозымыз аман болсын деген ой оныц басына Айшаньш алгашкы созшен-ак сап ете тускен-Д1. Сыдыкка карам 82

Э31ЛД1 кулкшен:— Тебш бшпп мына Сыдыкта, осы айт- I са болды да,— деп Сейдакым атына карай журдп / / $$* ' | ! Кеген ауданы, аркар тукымды кошкарларды алгаш I экелш колхоздарра таратканда, алдымен 031 тшешп ал- ; ран, елге мурындык болран Сейдакым картты, Эбдшан ! ез арасындай ете жакыи керш кеткен. Эсфесе оиыц 13- денпш ойын, малга ниетш бере кыймылдайтын ецбек * суйпш мшезше суйсшетш. Осы сушспеншшк те бар, 631Н1Н жана кой тукымы жвншдеп гылми енбепн де, осы «Кызыл ту» колхозынын, оныц 1шшде Сейдакым корасына байланыстыра к‘ ггегенше бфнеше жыл болды. Кузп куйек, жазрытурры кой коздар кезде Эбдшан уием! осы «Кызыл ту» колхозында болады. Мына кел*1сте де тел алу маусымына сэйкеспре жэне осы кыстыц оте бф сынды шагында ез! еарюкен жана койыныц сырын карастыра эдеШ быйыл ертерек келдь Тел алу кез1 кай колхозда болсын шаруаныц оте кат-кабат кез1 болады. Ал, бфыцрай жебе кулак ак кой- дын лак жун тыкыр ак козысын адастырмай бфшен бь р 1 н ажыратып алуга аскан шеберлж те, берклгеи ынта керек. Ол сыякты ынта барлык шопанда бола бермейдк Осы «Кызыл ту» колхозынын жаксы деген шопаныныц 61 р 1 Сыдык, сонын оз*1: «аркар койдын телш тану кы- йыи, мен омы бакпаймын» — деп алгашкыда ат-тоныи ала кашты. Кейшп жылдарда баруын бакса да тел алар кезде колхоздан ша сурап эбшерш шыгарады. Эбд1жанмын кеп бакылап журген жумысынын бф! осы тел алу тэжрибеск Ол быйылгы тел алуда, Сейда­ кым корасыида болуды уйрарып, Молдакыммеи, Айша- мен кецесш шеш1*п койды. Апрельдщ басына дейш кар ершей, кыстыц аягы кепке созылды. Бфак, Сейдакым мен Сыдыктыц кора- сыидагы кой, сол Терюкей тепсевдеп’ тебшнеи коиыс ау- дарран жок. Б1р де-бф кой колка карап сыр да быгдф- геи жок. Дер кезшде шеп жеткЫп, кутшш жаксарткан Таласпай корасыиыц койы да кыстан аман шыкты. Б1- рак, таяудагы шеп азайып жол ауырлап, келпс куйся тарткан жазра салым кезде, колхозга Таласпай корасы- ныц койын аман сактап калу аса ауыр тид1. Бфак кол­ хоз аман алып кала 61’лдк Кенеттен жылынган кектем куш’ карды куртшен 6* 83

ерггп. «Кетпентебе» тауыньщ салаларынан тасыраи к,а о I суы озектерде дарил болып толкыйды. Кар ершен 06- Д’жан Курмект1дег1 базра келген-дк Ондагы ойы алдагы ; жумысына бфаз дайындык, штеп, тел алу кезшде дэрн герлп-с шарадарды эзф ету. Сейдакым мен Сыдык, кора- 1 сындагы жана тукымнан фжтеп топтаган койдъщ мына кыстан кылшыгы сынбай, тебшде тебфенбей кыстап шыруы, Эбд1жанра енбегшщ кштш ашкдндай болады. Бфьщрай ф1ктеп алран ушшнл телден мундай шыиыла- нып кой тукыыы ескешне, онын сонау К,ыррыз Алатау- ынан алрашкы аткан кулжанын урыгын алган жердеп’, кез алдына елестеген жана кой тукымы бугш колхоз ауылында мыцрырып ескен. Бф кезде ел арманы болган, табигаттын дулей купине тетеп берер, жут апаты жулы- рынан келментш мал ест тукым шашты. Бфак, эл1 де талай енбек керек. Болранынан болашагы кеп мал деп ол сан ойлар кешедп Мертшостын жури, казак койыныц куйрыгы, аркардын кысты кьфау курлы кермейт'ш кай- раты мен ет1, балрын денес1 айнымай, азбай есш, елш- шц колына тараса деген куанышты ойлар кеудесше сыймагандай ол асыга журш келедк Курмектт езеш сай-саладан актарыла куйгаи суымен мулдем шарасынан шыга тасыган. Кеше рана узещллж- ке шнбей жай рана агып жаткан мелдф су бугш кула сурланган зор агынныц арнасы болган. Кун кетерше ат- танган Эбдржан еткелге келгепше кун сэскелжке келш калды. Онын да ерте аттанрандагы ойы — кун кызбай та- нертенг1 каткакта су кетершмей аржакка етш алу. 51- рак, турпмен токтаусыз ер1ген кар суы сай-саладан уз- Д1КС13 купып, езенд1 ерекште тасыта, суды мулде молык- тырып ж!'берген. Ол еткел ориына келш судын турше кез1 тускеиде «Манаппайдын баганагы айтканы дэл болды-ау» дед1 1Ш1нен: мына ппркш еткрзбей журе ме, деп атынаи ту- сш крпмш босатып аз желпшдк Манаппайдын айтканын штесем судын кайтуын кутш неше кун базда жатам. Ал, ертеннен бастап Сейдакым мен Сыдыктьщ корасындагы кой коздай бастайды. Онда мына дэрндэрмек бармай- ды, онын уст'ше телдщ есеб1 мен тфкеу! токталады. Бар жабдык менде, тел жазым болса, маскара сонда,—- де­ ген ойлармен айпалага карал аз турды. Жонышка мен сулыга кыстай еркшше байлаигап жирен ат жанада рапа мшшп семЬден жараган. Танср- 84

тени салкынмен шыйрыга жортканда, бфаздан кейш ет1 ц кыза, басымен алысып, терлеп те калган. Оный кыл- шыктап тастаган такыр жуш термен буйраланып, етш ( сыртына тепкен жуп-жумыр денес1 туршп, сагагы узш- : ген ойынды ет1 бултыя, бел1 аспанга шыга ойнактап, Эбд1жаннын колында турман шекесшен карап жер тар- 11,1 пыйды. Осы мына жирен атпеи тэуекел етш тусш бер- сем етш кетпеймш бе, дегеи сешм ерлендфгендей болып , езен откедгае ойлаиа карады. Бет! шымырлап куласур- лаиа денбекш*1геи терец су кыс ызгарынын ершен зши- дей аса ызбарлы жылжыйды. Ат аяктамай жузсе, мына бектершшек суга малы’нады. Сумке 1шшдеп дэр1, кагаз, барлык рылми екбек колжазбасы су болады. Жазым болып суга кетш калсам кайтем, деген катерл1 ой елес- тегеншен, Эбд1жан кауштен гор1 ерл*1К ойга бершп, «тэшр-ай, мына жирен аттыц жоны суга бата ма?» — деген сейш кенлше тыянак егп. Ол атыныц айылын катапта тартып, боктерш алган сумкеш шешш алып ар- касьша кидн Узенп бауын кыскарта тагып ерлене атыиа М1НД1. Кектем аспаныныц молдф кок тосшде болар-болмас буалдыр жылы рен. байкалып, жайма шуак жел леб1 есе- Д1. Каз бауыр акта бултгар сирек кана улбфеп баяу рана жылжыйды. Жерге елжфей тонген кун сэулеа ту- лабойын маужырата денесш уйыткандай, ЭбдБкан кок- тем шырайына балкый мешрлене карайды. Кун шугы- ласынан уялып кысып алган он; жак кезш ашып откел шелне жетш келдк Ауыздыгымен алыса ойнактаган жирен ат туцгыйык судыц агынына аяк салым жерге келгенде аз фюлген- дей локып турып калып он жакка карай бурыла бердк Атынын. Т13ПН1Н кымтый устап, Эбд1жан ерленген бетшен суга беттете тебшш калды. Лыпылдап турган журдек ат фкклместен суга кумп берш тусш кеткенде, Эбд1*жан ат- пен бфге суга белуарына дейш батып лып етш кайта шыкты. Басын жогары шыгара суды танауымен пырыл- дата жузе жонелген аттын, шоктыгынан сол колымен мыктап устап, он колымен артындагы боктершшепн карма нды. Онын бул сэттеп куанышы — аркасындагы сумке суга тимеген, кургак; жирен алгашкы тускен бетшде бф ба­ тып кеткеш болмаса, судыц бетшде кайыкша есть Ба­ сын жогары салып агынга бэксеа бурылмастан откел 85

жобасымен тура тартып келедн Енд1п идут еткелдщ арры аузында. Озеншн арры кабагы зэулш жартастыц етег1. Тап еткел сокпагы шыратын жерде босагалаш-ан кыя тас. Су ол тастан асып кеткен. Тек жакпар тастар- дын кейде судам шошайган басы рана кылтылданды. Сокпактан дэл шыкпай фгеленген жартаска кездессе ат та, ез1 де жазым болады. Ек1 кезш алмастан еткел жо- лын жобалап Эбд1жан атынын басын кымтый устам жуздфш келед1. бткел аузына таяиран самый судын екшш катты как- палап бетш буррандай болады. Жартас фгесше таяигаи жерде су жайыла акпай туйдектеле агады. Оньщ устше ат та алрашкы бетшдей емес, бфаз жерд1 кесе жуз- геш кушше тигендей, агымра ыгыстап сыр бкпдфейш дс- Д1. Б]'рак, алрашкыдай емес, ЭбдБканнын суга боны уйрешп, журек токтатып алды. Ол аркасындагы сумке- ш иырына таман ыррап ек1 аярын аттын кабырралырына шырара канырып алып бекше отырран. Эзгр устше де, сумкесше де су типзбей келедь Судын арындаган агын, апатты толкыны алкындырран Эбдпкан еткелге таянран мурыншактан шыра езше айкайларан Молдакымнын даусын абайламады. Катты аккан судын суылы кулагын да тундырып жюерген. Сумей арпалыскан емф таласы- нан баска онын ой сезЫнде де, есту сезшшде де еш нэрсе жок. Дэл осы сэтте апатты судын ариасында тф- Л1к дуииесшен кушактаскан жирен атпен екеу1 рана. — Эбдшан, еткелден кыйыстап барасын, жогары ка­ рай тарт,— деген Молдакымнын кейшп соз! кулагына келгенде, ол таныркарандай карарапша, жартас фгесше жетш те калды. — Алдын Т1к жартас, берI,— дсп Молдакым керто- бел атын омыраулата тура еткел аузына жетш тура калды. Молдакымга туралай жуздфш, еткелге жете бср- генде Эбд1жаннын аты 61 р нэрсеге кагылып, сура ке.\\п- лш кетп. ЭбдБкан да аттан такымын, колын жазбай бфге батып барып сопан етш су бетше б!рге шыкты. Онын аркасындагы сумке б!р жагына ауыткып езш суга карай енсере бердн Су агыны какпалап колын да, такы­ мын да жирен аттан ажыратып буыны босай бердк Осы сэтте атымен келш жеткен Молдакым Эбд1жанга жа- наса берш аттын тшпшн 1Л1П алды да, езш атына тузете отыргызып катарластыра жуздфдн Сумкеш тузетш 96- Д1жаннын аркасына шыгарын катарынан еткелге тарт- 86

ты. Молдакымнык сушыл кертвбел1, кеудесш котере жу- Щ 31п еткелдт кыспак сокпагынаи аткаи октан тура келш шыкты. — Апыр-ай, кандан сап ете тустщ, мына Курмекп бф-ак кунде кутырды гой. Мерт бола жаздадым-ау. Мы­ на 01 р кылтакнын агыиы шп экете жаздады-ау,— деп Эбдшан су болтан сырт кшмдерш шент. Боны кенш, апаттан кутылып, кеудесш кере дем алды. Сумкеш ше- нпп алып дэрклерш, кагаздарын кордь Оларга су бар- маган. Екеу1 де соган куанды. Бфак, екеуше де решш болтан элп суршгенде жирен ат т1зесш таска сотып алыпты. Терюнпн бфаз жерш тас жырып канап калган. Эбдшан дэрше деп алтан спнртпен атынын жарасын жу- ып ж1берш иод куйды да, мэрлшен орап байлап таста- ды. 0з'ш1н су тнген жерлерш де спнртпен ысып, кишде- р!н кургактап канта кшидн Суга жеш'лтектеш'п тускен Молдакым, сырткы кшм­ дерш те кш'п жнберш атына мшдн — 1\\ойдын алды кеше коздады. Сен кенмккен сон судан богелш жатыр ма, жок баска бф жагдан болды ма деп тан сэрщен атка мшш едш. Сез байласкандай дэл жеттш. Мен баздын езше барамын деп шыгып ем,— деп Молдакым жолы болтан журшше разылана свйледк *** Будан бфнеше кун гама бурый арескен калыц ак кардыц курсауында тунжырап жаткам Кумтекей терю- кеш, бупн шидемш шешкен кюдей коктем желшен жел- шнедк Сай-саласы муиартып кулш кагады. Сейдакым, Сыдык кораларыныц айналасы жыпырлаган калыц ак койдыц тырандай жайылган ©р!с1 болыпты. Ет1 кыза аярыиыц жарасын елемей елбфей аяцдап Эбдшанныц жирен аты басын шулрып тастап жел кайыктай еседь Кертвбел аттыц кербез жол жоргасыиа децгелек толык деиес! тербет^лт Молдакым да пирене отырган куйшде; — Мше койлар кешеден бер! тогш жатыр. Быйылгы сыиды толд1 аман-есеи б!р алсак,— деп койдыц шетш ала коздап турган койларды Эбдшанга пускай сойледи — Ия, тогетш куги жетп. Мешц жанды шуберекке тушп, Курмект1ге кумп етш тусш жургешм де сол рой,— деп Эбдшан алдымен озииц ецбепн аузына алранына Молдакым Э31Л етш, лык еткЫп кемейшсн кулш: — Рылымга жацалык табу ушш, колхоз дэулетшс 87 &

жана мал косу ушш аркармен айкасып жатырмыз гой. 1 Беинеркд! тутасымен бНге аудармасацшы. Жалгыз 613 уш1п 1степ журст бе. Осы малдан б!р жаксылык шыкса а атары сейш. Ен болмаса сура сунпп барып алсакшы ата- рык мен акшанды,— деп каркылдай капы кулдн I Сура торытып атак беретш есю кудалык кон дей- \\ М1сщ. Куданы кудыкка салып шапан кипзетш эдет ры- лымда жок. Менщ сура сунпгеншиен койдын тукымына кедер-кетер! жок кой. Диссертацияны куррак отырып та жазура болады. Бфак окайлыкпен колра тусер рылым бар ма. Сен кулш жещл-желт корт жаткан екбектщ бэрппн де рылымдык мэн1 бар. 0нгше жаза 61л уде рой,— деп Эбд1жан калжывдап айтса да Молда- кым сезшде кейбф адамдардын жешл-желш енбектер- мен рылымды кунсыздыкка апарран жетшаз 1а не ара- ша да туск1С1 келдк — Сен оран ауырлама, бура сойлеген кулуге жаксы деген рои. /Кэпе мен косшы уйымынын саяси манызыиа нуксан келтфе сейлегенш емес, онай олжара кызырып рылымды арзандаткысы келгеи, шаларай окымыстысы- мактарга наразыльгрым рой. — Ия, ол солай. Кейде оте онай олжа Нденетш жандар да болады. Б!рак, оран казф жол бершмейдн— дед1 Эбд!жаи Молдакымга карап жымыйып,— екеулп'з дауды коялык, мына малды жаксылап ойдарыдай осф- сек, осыиын абройы бэршНге де жетедй— деп даусын бэсендете сезш аяктады. Молдакым мен Эбдшан келгенде Иурбаладан баска ешю'м уйде жок-ты. Сейдакым, Урманэл1 екеу1 де койда ед1. Ашык М1незд1, жайдары Нурбала буларды кулшде- гён ыкласпен карсы алып курмет епк Укыпты эйелдпг жыйнакы тап-таза ушнщ шшде коктем леб1 анкыган- дай К9Н1ЛД1 рек бар едн — Жецгей, бугш почта келгеи бе, мынау жаца газет- тер рой, муны К1м экелд!. Хат саган рой. Николай жаз- ран шыгар,— деп Молдакым ©бдБканга конверт! ашыл- маран хапы алып бердн — Айшанын 031 келгеи, Таласпай аулына тол кутюу- ге жылкышынын келшш, кызыи тары ауылдан бф-ею к!с1 акелшть Сыдыктыц уйше де тел алысуга К1с! келсе ке- рек. Касыида комсомол Уакыт бар, екеу! мал жакка кетт!,—деген Нурбала аузынан шыккан сездср Молда- кымнын асыгып куткен хабарлары. Будаи ек1 кун бурый 88

колхоздагы бастауыш партия уйымыиыд колхоз актив!- ! мен бас коскан жыйналысы ©ткЫлген. Ондагы карал- 1 ран мэееле осы тол алу жешнде едк Эр1 бастауыш пар­ : тия унымыныц хатшысы, эрг кой фермасыпыц баскару- шысы Айша осы аркар тукымды койлардыц толш алу- ды баскарып, соган керект! к1с5и1 тауып уйымдастыруга оз1 жауапты болран. Нурбаланыц айтуынан Айша уй- ымдастыру жумысын шурыл колра алыпты. Юсьлсрд! эке- Л1ПТ1. Бфак, колхоздыд бар шаруасы осы ек1-уш кора I кой ма, Кунгейдеп коп кой мен жылкы, сыйыр ферма- лары каидай жардайда. Оран Молдакым ©31 жауапты. ©зара бел1скен мшдегпн непз! социалиста бэсеке. Мол- дакымнын осы сыякты жумысы жулгелерш ойланып б!р- ден бфге кулаш ургаи ой желкпн белш жШерген Эдб1- жаннын: — Николай озще арнап солем айтыпты, жэне 031 кешпшей келш калатын тур! бар. Мына телефон жо- лыныц уз1лщ сойлесымей турранына катты ренжш жа- зыпты. — Ракмет сэлемше, телефон жолы бшдщ колда емес, ауданнын колындэры нэрсе, мумкш ещиг1 тузеткеп де шырар. Табнраттын дулей кули кейде бойдан асып та кетедк Телефон жолын бузып кеткен энеугуш узднгаз соккан сурапыл рой. Ол тек телефонмен рама кетк1С1 келмей, малга да ауыз салып Ж1*берд1 емес не,— деп Молдакым ойлы улкен козшен газет бетш шола отырып салмакпен созш токтатты. Молдакымнын децгелек караторы бетшде кыс ызга- рынан кутылып аркасы куиестегендей кед шырай бар ед1. Оиыд кед мандайындагы, кысылшад кезде жол тар- тып туратын сызыктар да бугш жадыраган. Тек бфнеше куннен бер1 кырылмаган сакал, мурты тебшдеп келбе- тше кайрат туп'н кадагаидай солкылдак нэз!к бейне емес, нэрл1 кайрат, толыктык сыйпатын керсетедк Эбднкан Николайдыд жазгаи хатын окып болып, Молдакымнын. бетше кадала карап бфаз отырганда оныд кезше осы сыйпат коршдк ЭбдЬканпыц булайша теред ойлана тесьле карауыиа себеп бол рай Николай- дыд хатта жазгаи б1р-ек1 соз! едк «Б&дщ рыл ми базы- мыздыд кыяга шыгарар баскышындай улкен тыянагымыз «Кызыл ту» колхозы, соныд журтшьтлыгы мен басшыла- ры гой. Молдакымдай колхоз келешегш де, емф келс- шегш де алыстан коре бклетш 1скер басшысы бар жер­ дей едбект! фишей, кунгл баса жумсауымыз керек. Мен 89

де кеапкпей барам, ©зщ сол колхоздыц жаца тукымды \\ койыныц телдеуш колыцнаи ©тк1з» дептк Сезге сарац Ншчолайдын 0з жолдасы, ор! шэкфт! Эбд1жанра бул 1 жазган хатыпда айтылраи создер, «Кызыл ту» колхозы- на салык салран рылми ецбектерппц арка ж1 б1 и шый- раткандай болды. Нурбаланыц козы курен, шайы мен Кызыл куырдагы аса бIр орны мен мезгшн тауып жасалды. 0здер1 тац со- р1ден атка мшш, сумей алыскан, онан кектем кушнщ шуактанран жылылырын сорып ат уст1 торын кашырран ек1 Ж1Г1Т каура тускендей суйсше шт-жедй— Иурбала жецгей, мынадай кызыл куырдак болып турса, алыссын- бай-ак келш турар едьм,—деп Молдакым козш кысыц- кырап кул1п шыныаягын тецкер1*п кейш шепндй — ©31ц келсец болды Т1зе букпейсщ. Куырдак тугш ет те табылады. Шаруа кез1, асырып отыр ма деп жещл тамак 1степ жтбердш,— деп Нурбала куырдагына ком- сына конакшыл мшезш сездфе жауап катты. *** Молдакым аттапып кет1сшен Эбдккан озше арналран белмеге дэршерш, аспаптарын, кагаз, штаптарып ретшен орналастырып дал а га шыкты. Темфлж кыяларынын ап- пак кармен тунжырап тур ран шокыларыиа мшбелей кун де батыска енкейген. Ауыл устше коале колбеген колен­ ке де тошп айнал а коцыр тартып келе жаткан кез. Кар астыиан жана босанып ког1 котерйшегеп тебсец эл1 ку- балангап онш озгерткен жок едь Сумкес'ш колына алып ентелей басып, Шубар Эбдшаннык касына келш сэлем бердк Шубар жолдас, оку калай? — деп Эбд1жап озше еркелене келш сэлем берген балаиыц басынан устап жы- лылык етть — Жаксы. — Мектеп алыстау-ау, э? Терлеп калыпсыц, — Жок, алые емес, уйрешп кеткем. Ауылра кой келш калады. Ертерек келш бугшг1 козыларды тустеп алайын деп асыра журдш. — Жаксы, ол дурыс-ак. Мен де бугш келдш, ещи екеумЬ бфлесе штеймМ рой! — Ия,— деп Шубар шолактау мурнын бф тартып, бетш тыржыйта кулш жерге карады. Оныц Мурман атын езгертш, уй 1нпне, мектептег! жолдастарына Шубар атап- 90

дырып жшерген бетшдеп сектлдер, жазга турым кум ка- гып мулде кебейш кеткен-дь Мал га карасып, толге ара- ласканнам бер! тотыга.коцыр тарткан вид осы сэтте Кы­ зыл курен тартып кулатыныц ушыиа дети кызарды. Елгезек, мал дегенде жаррак кулаты жастыкка тимей- Т1Н Шубардьщ мшезш Эбдгжан ерекше кызык керетш. Эбд1жан «Кызыл ту» колхозыньщ кой фермасыиа аралас- калы Сейдакым ушнщ ез адамындай уйфлешп кеткеш де, онык ете ыстык керетш! де, озше кемским ретшде оте сенетгш де осы Шубар. Сейдакым корасыиа, аркар ту- кымды койдыц бфыцгай топталып фттелгенше учинил жылга айналды. Сол уш жылры тол алуда Шубар бф ко- зыны кактыктырып керген жок. Ол кейбф козьщы енесш кермей, «мынау пэлен саулыктык козысы» дегеги мултж- с1з дэл болатын. Бфшен б1р1н айыррысыз жебе кулак ак койлардын., менс!3 айнымай тартып турам козыларыи бул- жытпай таныйтын зерекппне Эбдшан лишен тавдаиа, сынай да карастырган. Бфак, 61'рнеше сынды ретте Шу- бардыд тел таиымпаздырына эбдеи коз1 жетш мойында- ган-ды. Шубардьщ ушы сэл рана кайкыш тартып туратын узын к!рп1Г1, онын отты кара козшщ ойнактагап кубы- лысыи тес1ле каратам к1С1ге болмаса жомд1 елетпейтш. Эб- Д1жан Шубардьщ телге араласкан кезде омын коз1 толдщ бас-аятына калам карайды, неш белплейд], кобшесе со­ мы бакылайды. Шубар жас телд1 тек корт кана коймай, тьщрылыкты турде козынын мшезш де карастырады. Сер­ геи пе, болжыр ма, токмейш ме, ашкарак па, зар жак мацырауык па? Лезде жас толге ол езшше сын айтады. Ол сыны булжымай дэл шытады. Адам не нэрсеге берьлсе, соньщ дацтаныр бшмпазы деген. Эаресе мына сыякты алгыр жас. Осы тамкырлы- гын бфьщтай осы жолга жумсаса, мал шаруашылытыиыц улкен маманы болуы кумамсыз-ау, дегем ойды корытып, Эбд|ажан кейбф кезде Шубарга мал тукымы жайындагы гылымнан эцгшелер де айтып кызыкты жацалыктарыи ацгартатым. Кдзфп сэтте Шубардьщ тулабойыма коз Ж1- берш, бакылап турган Эбдшан— жогарыдагы эцгшенш бфсыпырасын есше тусфдк Эаресе омы козгам кеткем, Шубардьщ — «буг1нп турам толд| тустеп алайым деп асыктым» дегеш ед1. Ек1 достын 0Й-ЖСЛ1СШ де, эцпмесш де болгем ауыл касына алды каптап келш калган койдыц корппа болды. 01

Жас толдердщ ынгайымен койды жай каптатып ауылга . > оралткан Сейдакым койнынан ею козынын басын кыл- I тыйта, койдын алдын ала Эбд1жандарра кара 11 журдк .Карт шопанга сзлем бере Эбд1жан: — Сейдеке, барар кобейсш,— деп ауыл салтымдары мал шаруасынын, жылы сезшшен амандык сезд1 бас- тады. — Айтканык келсш. Аман-сау келдщ бе? Молдакым кегп деп едк жолыкты ма? — деп Сейдакым барлык жай- ды камтый амандасты. — Эке, мына козыларьщ не, койньща неге салдын, аяктанып енесше ере алмайтын элде шала ма?—деп Шубар кабарын туйе экесшщ койныидагы козыларды колына алып кере бастады. Жебе кулак, уяц жуй ак ко- зылардын улбфеген жас ер1ндер1, суйк1МД1 кызыл регин бузбараи куйшде ауыздарын сыйпаран Шубардыц колын жалмай, 0М1рге талпыну, тамак 1здеу козгалысын 61ЛД1- ред1. Уян, тыкыр ак жундер1 куп-куррак колрэ ж1бекше тиет1н ете манда едк Колына алгандагы Шубардын ал- дымен сыйпап тараганы козылардын жунк Шала туса Кызыл шака суйык болып тер1С1 кер1Н1п шаларайланып турады. Б1рак, бул козылар олай емес, жуш жет1Л!п, кугп толып туран. — Шаласы нес!, кайдары солекет сез аузына кайдан тусед1. Уш козы болтан сон нэренжу бола ма деп кор- жынра салмай сактанып койныма салдым. — Эке, ушеу дейс!н бе?—деп куана кул1п Шубар экес1Н1'н колтырына таман жаткан уш1нш1 козыиы тары койнынан колына алып,— эке, мына козылар «Шашал- манын» козысы гой. Алакай, ушеу тапкан екеи рой. Бэр1н де оз)ме бер,— деп козыларды Шубар колына алгаида Эбдржан жымыйып: — Шашалманын? Кайдан 61лд1н оныц козысы екегпн. Мынанын айтканы рас па?—дегендей Сейдакымга кара-- ды. Сейдакым баласына разылаигаидай жымыя — «031 айтсын» деп Шубарды нускады. — Мына бастарыидагы ек! муГпзге уксап тур га и К1Ш- кене тулымшагын кордйиз бе. Дэл Шашалманын тулым- шагы. Эке, айтшы, сол ма? —деп Шубар еркелеие экес1ие таянып уш козыиы ез1не кыса кушактады. — Осы антурран козымен Т1лдес б!лем. Кой мен ко- зынын бэр1нен б1 р белг1 тауып ез1 тустеп журед!,— деп Сейдакым баласыньщ дэл тапкаиына мактангандай Эб- 92

Д1жанга к0311пц куйрырымен б!р карап койды. Мактансыз : жан болмайды рой. Бфак орынды мактан унайды, орыи- сыз мактаннан етфжшшк лагу мшез шырады, деп Эбд1- ! жан 1Ш1иен Шубардын. таныгыштык мшезше бурынрыдаи да кызыра тусп. Ол ©зшщ калтасындары есеп киижкесше ■ мына уш козыны жазып алды. ! Ымырт жабыла койды коралап, Тургаи уйге келдк Сейлеу дегенд1 езше ерс1 кергемдей ол амандасудын озш де сатып алран К1С1ше эрек рана айтатыи. Мурмыи жы- > йыра бф тартып, кезшщ астымен Эбдшанньщ вне бойы- на б*ф карап кишш шеипндк Эбд*1жан Турраннын жуырда сейлемей, шаге суык отыратын туйык мшезш бурыннан бшетш. Бфак Турранды сейлету ЭбдЪканга окай. Тек эцгшеш койдан, онык аяк жарын осы корадары жака тукымды койдан бастаса болды-ак Турраннын. т5л 1 шыга- ды. Эдеш С03Д1 уш козыдан бастап ЭбдЬкан Шубарра: — Шубар жолдас, казф неше кой ушеу тапты? Осы сешн Шашалман жылда ушеудеи таба ма, жок быйыл рана тапты ма?—деп коздаран койларды керш олп*де ©31* алып кеткеи уш козыны емвдфш келш жайлана са- багына отырран Шубарды колга алды. — Кешеден бер! еш кой ушеуден тапкан. Еп'зден тап- каны каз!*рде жыйырмадан асты. Быйыл жылдарыдан да епз коп болады. Шашал.ма былтыр ег1з тапкан.— Шу­ бар осыны айтып болран кезде, баганадаи домбыраны дыкылдатыи жантайып жаткан Турран кабагын туГпп Шубарра ала кезшен карап: — Осы сен жыпылыктап, не болса сомы айтасыц. Меи сараи алдакашаи айттым, жас телд! санама деп.— Онык даусы кейшп сезд1 айткаида каттырак шыкты. Колыида- гы домбыраны да каттырак кагып, басын кетсрш алды. Онык свзге шенплер сот! басталранын сезе койраи Эбдд- жан: — Турран, ег1з козылардык туысы калай. Квшлге уиай ма, шыйрак, толык па? /Кок нэренжу туганы да бар ма? — Жок. Быйыл козынык туысы жаксы. Ертек борш де к©рсет1*п, иомерлеп тфкейм13 рой. Салмагы жаксы. Былтыргы кейбф козысы нэзж турам саулыктарды ауыс- тырдык кой,— деген созд! Турран тол туысына кощй то­ ла сойледй Булардык ендШ созш бузып кеткеп кора жак­ там макыраган б\\р койдык даусы болды. Алгашкыда елек етпей отыргаи Шубар, койдык даусы екшпп шыккаида: 93

— Мынау бугш коздаган сыйда сары саулык кой. ! Кайта-кайта мацырап турганы козысы жете ембегем гой. Мен 831м карастырган жок сдш, козысы тым токмешл кершш од!,— деп кггаптарын коя салып орнынан атып турды. Шубардын «сыйда сары саулык» деп дал ада ма- цыраган койдын даусын танып тура женслгеш ЭбдБканга ой саларлык бгр елестей сезшдк Осыныц мына кадык койдын даусына дейш айыра бкпетнп рас па деген куд1кт1 ойын аныктагысы келш о да далага шыкты. СегЬ-тогыз жанасынан туран ай, ашык аспанда то- лыксый жузш, мунарта кекнпл бура малынган тау але- мше соуле теге жерге угиледк Ашык аранда децгелене жаткан ак койлар алуаи дыбыспен тыным алып ракатты СЭТТ1Ц еркш тел1* екешн айкын сездфгендей молынан ыцыранады. 6з1анен азырак бурый уйден шыккан Шубар- дыц карасынан кез жазгандай Эбдшаи айналага кез жуг'фтш соны карады. Оиык кез1не баска уйгрг демалыс- ка барранымен жатпай козысын Ьдеген б1р койдын боны ерейш кер!НД1. Ол Шубарды осы койдын айналасынан карастыргысы кел!П солай беттегенде, колтыгында кетер1П алган козысы бар Шубар козы корадан шыгып о да сол койга карай журд1. — Айттым гой, мына болжыр боз ембепт!,— деп ко- зыны енес1ие табыстырып, койдын жел1Н1н колымен б!р байкап Шубар орнынан турды. Крзысына мек1рене, кен- Л1 жайлаиа ем131п, сыйдалау аксары саулык, телше елп’рс- не бердк Мынау тун 1Ш1нде Шубардын бугш’ п тугаи 61'р- неше козыны кактыктырмай дол танып экелгеш, койдын сырым манырауынан бшу! Эбд1>каига жумбактай сез1лс- д1. Эбд1ажаи Шубардын осы сырына кызыга касыиа ксл1п: — Шубар, сен орта мектепт1 бтрген сон кай окуга барасын? — дед!. Шубар б1раз бегел1ЦК1реп турып: — Мен мал доршерлж гылымын жаксы керем. Соны окыймын,— деп куб1рлеп токталды. «Мынау каршадай Шубардын жанымен суйген мал сырына сез1мтал зей!н1 каз!рд!*н ез!*нде осынша жуйр1ктен- геи. Ал, буг1нг1 мичуринд1к гылымга жет!лгенде каидай та.маша адам болар екен? Бул б!р ойланарлык, катты ойлаиарлык. срекшел1к» — дсп ЭбдБкан тары кеп ойларга КСТТ1. б*ф Акрагсыиетте,г1жаассктаенлдИе1гсеши1лксазрдксаржтеуркуы, мтодластажбаыцсакакиойкдеазгдые 94

бгршен о!р 1 адасып кактыгу деген болмаиды. Бул мшсз жаца койдыц тагылык тепнеи айнымай сакталгап жаксы касиеп’. Эр! шсиил, ор! тез аяктапып, !ле ширайтын туы- сы сергектт. Жана коздагаи кезде етс балажан мшез1 бар. Сонан ба, эйтеуф, ез телш б1р шскегениеи кеГпп, адасу дегенд! бклмейдк Ол мшезге сай тел 1ле аяктапып ер!стен енесшен ерш келедн Осы сыякты кактыкпайтын сергек малга серж бола, сырлас ер жетш келс жаткам Шубардьщ М1нез1 де дзл уйлескеидей,— деп ЭбдБкан ба- ганадан кектем тунпйц маужырагаи лебше жаиы балкыи турып осы ойларды корытты.

! I Хамит Ергалиев :• I АУЫЛРА КЕЛ (Очерк) Жетгпстщ бесеуше иек арткан Балман сез1 быйыл ез- ге. Жерге боз кырау тускел1 кэршкке мойын усы нуды жш шырарды. Отыз жет1 жыл бак.к,а н кой осы кыста эл берместей кешлге кудж кояды. Кэршк мендеген жылы бала мен келшнщ тутш белепн кайтерсщ! Колкабыс олардан болса алты жуз койдын; баруы не ед1?! Быйыл жылдарыдан шеп те мол, мал аркасы да жабык. Кемпф! Муксыйнага осы жайларын айта отырып, ке- тершген шам бьлтесш сэл басып койды карт. Узакты кун кой шетшде кузд!к кара суыры шалган кене мандайын ыстык шай енд! жшстп келедь Самауырдан аргы акку- ман астыида карауыта бастаран шокка мойным соза б!р карап: «Отын, жуасып бара ма?!» дед1 ол. Бапка келген шал-кемшр эщпмеа теренге сайды. Сыр туйпп: мал кеп, мамам аз. Кэсштщ ыгы-жешн бклмей-ак кесш-гпшш буйрык айтуга кумарлар туралы коп сырлас- ты екеут'. Одам ойысып ой агысы жаца арнага да куйды. — Жуырда жорарыда уйрарым болгап,— дед1 карт,— окымыстылар ауылга келт кызмет 1'стсмек. Сталинград- тан, сонау Алматыдан, мына Уйшжтен 1 де мамандар кел- мек дейдк Бул женде аудаи басшыларыиыц эздер1 айт- каны акыйкат кершед1. — Айтпакшы,— дед! кемшр Балман сезш белш,—Шэ- рип ше... осы бвдщ «Чапаевка» келем деп ауданга арыз берштк Мана селенге барганымда ДэрБкаи айтып отыр- ды, ауданнан естштк 1 V н ип к — Гурьев каласы. 90

— КЭД1МГ1 мал Д0р1гер1 Шэрш пе? Байдолов Шэрш пе? Апыр-ау, ол осы Новобогатта 20 жылдан бер1 басшы маман едП Кш-юшкене ауыл нерып калауы бола калады?! Э... жо, жок,— дед! карт, кенет оз ойына карсы кетш,— 1 бул хабар рас та шырар. Жаны бар хабар. Укшетпн. жо- гарыдан кетеркпген элп уранын колдараны шырар.. Так солай болды бул. Мынау бф жаксылык екен. Мамай ке- лу — малшынын бары, бныц бастык болуы да ыктыймал. Кане, шайынды тары б5р куйшы. I Сыртта ек! тебет косыла даурырып, селенге карай узады. Ит-кустык щгрдеп торуынан кауштенген шал де- реу КИ1Н1П есшке беттегенде, тобеттер уш сенш, кулакка ат дуб1р{ тидк Ауыл адамдарыиын б1р1 екешн осыдан-ак 6!лд1 Балман. Шамнан шыккалы шал коз1 Ыр карацрысында аттаи туспей турран адамды жыра танымады. — Уа, бу кайсыд? — Мен рой,— дегешнен-ак кассир Басар екешн 61ЛД1 карт. — Тадертед жыйналыс,— дед1 Басар,— койды кемшр- ге калдыра турып келс'ш дейдн — Е, ол не жыйын? — Баскарма сайлау болса керек. Лмпт атын бф тебшш, керш'1 отарра карай шурыл же- неп кеттт Салтатты ай астына сщш, кезден тасаланган- ша аксакал оран караумен турды. Кез1 ол жакта болра- нымен, ойы жанары ©зшщ дэл баскан болжамыиа саяды. «Сол Шэрштщ 031 болды-ау,» дейд! кекеш. Шэрш кашан- да болса кшшешл, кара'пайым. Ауданнан ауылра кебш- ше осы шалдгрмен акылдаса келетш, мал жайына жетпс те, жер жардайына болса да коз1 канык адам ол. Карт бу- ларды ойласа оиы.мен бфге жумыс штеуге машыктанады, баккаи койын бара беруге каукары эл1 де бардай сезшедк «Бш.мдшщ касында суршбек жок» деп эуел бастан осы шалдыд 031 айтушы едк Не бф жегпк мамандар окып- окып алып, калада отыратыны унамайтын да. Вупн пар­ ;; тия мен уК! мет муныд ойынан дэл тускегй ражап. Ею тебет тары да даурырып кула далага бсзш женсл- д1. Ой сершлш сала бердк «Иттынышын бор! алады» дей- тш оз каридасына барып, шал желсв тунде ею-уш рет айгайга басты. Жым-жырт жабык даланыц уйкыдары тф- Ш1Л1ПН тугел шошытардай сакпан да сакк ете калды. 7—Кокгем лсб! 07

Кузетке кемшр шыкканда папа Балман шал демалу ка- 1 МЫНа К1р 1СТ1 . ; ... Нургаза келлп Дэр1жан айткан хабар анык. Кеше сыйырдын. ертенп сауынынан кейш ол Новобогатка бар- • ган-ды, озык сауыншы есепт1 аудандык маслихатка ка- . тысып, ез эдастер! жайлы сез сейлегеш де бар. Маслихат- таи кейш аудандары орталык зоовет участоктыц мен- геруш!С1 Шэрш Байдолов оны кенсеге шакырткан-ды. Кабинетте Шэрштщ оз1 карсы алды оны. Энгшеш жай- куй сурасудан бастап, кенсеге эдеш шакырткандагы ша- руасын Байдолов содан кейш айтты. — Рылымда,— дед1 ол, —бузауды пешс!з салкын ко- рада есфу утымды деген кезкарас бар. Осы кезкарасты ез басым колдаймын, жецгей. Осыиын дурыстыгыи к жу- зшде дэлелдеп шыгуды азден етшер едш. Дэр1жаннын кызгылт шырайы бурынрыдан бетер нарт- танып* кез1 кулшдей бердь Ол диваннан турып Шэрштщ алдындагы токал орындыкка отырарда жаулыгыныц са- майдагы пушпагын кулакка 1лш те койды. Онын Шорт кенесш куана куп алатын жвш де бар. ДэрБкаи ею жыл бурый осыны 1стейм1ан дегенде коштамак. тупл, бфеулер бет бактырмай да койган, «сен тел бггкенд] 61'ржола кы- руга шыктын» деуиллер де болтан. Ралым емеспш,— дед1 ДэрБкаи столды шыптактай ец- кешп,— бфак, мыиа кэш’п кошл бфдемеш бкледк Кора- да кажетт! кызуды телдщ оз деиеа де бередБ Осыны ан- тып каксап ед1м, ерш берд1 ме туге?! Ауданга келш айт- паганыма эл1 екшем. — Онда кел1ст1к кой, жекгей? — Кел1аскен1 сол, барамын да осыиын жу.мысыиа К1р!- сем1н. — Екеулеп кфкермю бэлкш,— дел Шэрш акырын жымыйды. — С\\з аудаида, 613 ауылда дегендей... тапсырмацыз- ДЫ 1СТеЙМ13 гой. — Мен де ауылда болып шыксам ше?.. Дэр1жаи тус'ше алмагаи сон, Шэрш тетесш айтты. „— Сентябрь пленумынын каулысы жарыкка шытумеи байланысты кептен берп арманга жол ашылды: ауылга, ауылга болгаида аздщ Чапаев атындагы колхозга турак­ ты жумыска баруды втнйп отырмып. Аудап басшылары- наи осы отырганда сагат сайыи хабар тосудамын. — С13 бкзге жумыска?.. 98

— Я, мен С1зге жумыска... — Сонда К1М болып? — Кш бол десен, де сол болып... ) Шэрш жымыйып куледк Доршан да... — Мен гана емес, 'баска да мамаидар барады. ... Байдоловтын втш11ш айтканындай ею сагаттан кей- ш шеш1лд1 де. Ол ауылга ертец ертемен журетш болды. Онымен бфге облыстык баскармаиыц зоотехниг! Абылха- сымов, окып келгеи жас агроном Шорегалиев, веттехиик Сапаровтар да тупкьлпсп жумыска сол колхозга аттап- бак. Шор1*п ушне кешпрек келд1 де, тамактаи кеГпн юшке- ие кызыл дэптерше узак уакыт жазумен болды. * ••*! $ Куздщ шагырмак куш тусау бойы жогары. Жер, бу- талар, уй тебелер! кырауы мен -баскарма кенсеа алдыида тунпсш мал 1здер!нс каткам кеудфлек муздар енд1 рана Ж1псу. Недоуф жыйналып калган халык кексе алдында- гы шуакта топ-топ. Эр шогырдыц арасынан темекшщ ту- тйп шалкыйды, б!р топта «сол жердщ шоб1 тэуф керпш»- деген жуан дауыс есплсе, енд1 б!р топта тары бфеу «ол— ак кылыштай таска тусер жас кезЫз ед1» деп, тошрегш уйыта, кулдфе де сейлейдк Соцрысы Балман шал. Бугш. аса кен1ЛД1. — Енд1 немене,— дейд! ол иегш кетерш тастап,— кар- тайып калдык. Бфак, домбырам ол1 серж. Сол кездщ зуендер1:н шертш-шертш жчбергешмде кеш'л илркш жаса- рып та кетедБау. Айттын не, айтпадыц не Муксыйнадан баскага болду-дэлду бор! етф1к. Гуьлдеген журттын кул- К1С1 • мен кецесш сонау сыйыр кора тебесшдеп зйелдщ «келе жатыр!» деген ашык даусы белдь Журт коз1 аудан жакта. Шынында да «Шурегейден» берг? жазыкта бф пар арба, бф пар ат жеккеи прелетка журдек келедк Журт жыйналыс орнына жайгаскаиша мамаидар мен аудан ©К!лдер1 де кслдк Рылым мен тожрибе кайраткср- лер1* катты-катты кол кысып, емф бойы бIргс болмакка кушак ашып кер1сш те жатыр. Журекке артыкша жылы тиетш осы сагатта мына жыйындагы жастыц жаны ссе- шп, корIиIи жаны жасаргандай. Осы жыйиалыста бфш-бф! кызу костап колхозшылар баскарма предссдательдшше Байдолов Шэрпгп сайлады, оган Т1лектер1'и айтысты. Угынысыл, -кадфлесш ютескеп кешлд! боларып, катан, да одш талап бар жерде енбек же- 90

г лисп болмагын Шорт те тушп айтты. Халык аса ырза тарасты. Сол куш туе кайта Шэрш пен парторг эр1 бухгалтер Жасмагамбетов кенседе узак отырысты. Шэрш алдында б1зге таные шшкене Кызыл дэптер ашык жатты. Була,р эрк1МД1 вз орнына жумсаудан бастап, колхоз перспекти- васын козгады. вздери бфеулерд1 куткендей де тэр1зд1 едк Элден уакытта есж кагып, сэл ашылгаи сацылаудан «даярмыз!»дед! Ж1пт даусы. — Кф1щздер, кфвдздер! Булар орындарынан турып, бф топ адамды карсы алды. Келгендер шшде осы колхоздыц бурымгы предсе- дател! Тура гал Сулейменов, колхозшы Ес.мурзиндер бар, кебшше жастар. Олар жайласып отырысымен, Шэрш ал- дындагы элп дэптерге бф ун,1ЛД1 де орнынан турды. — Мамандар келуш куана карсы алган халык,— дед1 ол,— мамандык алу ушш ауыл адамдарынын аттануын да т]'лейд1. Гурьевтеп ауыл шаруашылыгы механизация училищеа, Оралдагы ауыл шаруашылык техникумы, Ак- тебедеп курылыс техниктерш даярлайтын курс — барлы- рыида бвге деген бшм бар. Баруымыз керек, алуымыз керек, жолдастар! Сез соцында «меш айда, меш мунда жаз!» деуден бе­ лен пшр кезжпедк бйткеш, отыргандардыц бэр! де эуел бастан окымак ойлары, етшштерд барлар. Есж кагып шрген секретарьдыц колындагы бф фор- матты текшеленген жазулы кагаздар Шорт алдына тас- талды. Бетшде жаткан б!рву!н окып шыкты да, барлыгы- па бфтшдеп кол коя бастады Шэрш. — Мынау кагаздар,—дед! ол отыргаидарра,—осы кол­ хоздыц жогары оку орыидарында окыйтыи 11 баласына жазылран хаттар. Болашак адам, мал дэржерлер!, зоотех­ ник, агроном, окытушы бэрше де «жаксы окы, ауылга кел!» деп жатырмыз. Мамандыкка талпынран адамды алакан уст'ше аялауы.мыз кажет. Осы бф соз отыргандардыц аркасын коздыргандай бэр1 де бшм сапарына асыккандай орындарынан козгала бе­ реди Оздерге шакыртканда айтпагымыз осы с/и, жол­ дастар! Сэгп сапарга барыцыздар! ... Аз кун бт!сшси «жшттер, кыздар ор таранка окуга журед! екен» деген дакпырт ауыл адамдарып тагы б!р жыйиап тастады. Баягы кексе алдыпан уш арба «шуу!» 100