สค31001

144 พระบาทสมเด็จพระเจา อยูห ัวเสดจ็ ออกสีหบญั ชร พระราชดาํ เนนิ ทีร่ พ.ศริ ิราช บทบาทของสถาบันพระมหากษตั รยิ ในการพฒั นาชาตไิ ทย สถาบันพระมหากษัตริยมีความสําคัญอยางยิ่งในการเปนศูนยรวมจิตใจของชนชาวไทยทุกหมู เหลา ทกุ ฐานะทุกเชอ้ื ชาติและศาสนา ตางยึดถอื พระมหากษัตริยเปนธงชัย เปนท่ีพึ่ง และเปนแบบอยางใน การดําเนนิ ชวี ติ ทง้ั น้ีเพราะชาวไทยมีความเชือ่ มั่นศรัทธารว มกนั วา องคพ ระมหากษัตรยิ ท กุ พระองคทรงมี พระ บญุ ญาธกิ ารอันสงู สง ดวยทรงบําเพ็ญพระบารมสี ่งั สมมาหลายภพชาติ ดุจดังความเชือ่ ในพทุ ธศาสนา วาบุรุษ ที่ไดบ าํ เพ็ญกศุ ลทานอันถงึ พรอ มชักชวนใหผูคนมารวมกุศลอันย่ิงใหญแลวเทานั้นจึงจะไปบังเกิด ในดาวดึงส เสวยอินทรสมบัตใิ นวิมานน้ันได และยังเชอ่ื วา พระมหากษัตรยิ ค ือพระโพธิสัตวเสด็จลงมาจากสวรรคช้ันดุสิต เพื่อลงมาบําเพญ็ พระบารมีเพือ่ การตรัสรใู นพทุ ธภมู ิอนั ใกล บางกเ็ ชื่อวาพระองคค อื พระอิศวรมหาเทพ หรือ พระวษิ ณอุ วตารลงมาดับทุกขร อนใหป วงชนในมนษุ ยโลก

145 พระสยามเทวาธิราชทลู เชิญพระอศิ วรลงมาจุตเิ ปน สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช ดว ยความศรทั ธาอนั หยง่ั รากลกึ ลงในจติ ใจของชาวไทยทกุ หมูเหลาตอสถาบันพระมหากษัตริย เชนน้ี จึงเปน สิง่ ทีท่ าํ ใหส ถาบันพระมหากษัตริยเ ปน ที่หวังพ่ึงในพระบารมีและพระมหากรณุ าธิคณุ ในทุก ๆ ดา น โดยท่ี สมาชิกในสถาบันพระมหากษตั รยิ กไ็ ดร บั การกําหนดบทบาทดวย “ธรรมะของพระราชา”อยแู ลว รวมทงั้ การสงั่ สมมาโดยการบอกกลาวส่ังสอนมาในสายพระราชสกุลถึงความรับผดิ ชอบตอ พระราชภาระของผูครองแผนดิน ดงั พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยูหวั ทรงกวดขันดแู ลพระราชโอรส คือ สมเด็จเจาฟากรมขุนพินิตประชา นาถ (ตอมาคือรัชกาลที่ 5) ในการศึกษาราชการแผนดินโดยโปรดเกลาฯ ใหเฝาปฏิบัติประจําพระองค นอกเหนือจากเวลาเฝา ตามปกติเพื่อทรงรับฟงพระบรมราโชวาทและพระบรมราชาธิบายในเร่ืองราชการและ ราชประเพณีตาง ๆ อยเู สมอ หรอื ความในพระราชหัตถเลขาของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงมีถงึ สมเด็จพระบรมโอรสาธริ าชเจา ฟามหาวชิรณุ หศิ ถงึ ภาระรับผดิ ชอบของผูเ กดิ ในราชตระกูลภายใตพระ มหาเศวตฉัตรวาอยาถอื วา ตวั เองมบี ุญแตใหถือวา มีกรรมท่ีตองมีหนาท่ีตองปฏิบัติตอประชาชนในดานการศึก สงครามผูท่ีเปนองครัชทายาทนั้นจะตองฝกฝน และรับผิดชอบต้ังแตทรงพระเยาว พ.ศ. 2357 ในรัชสมัย พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลศิ หลานภาลัย เมอ่ื มอญไมพอใจที่ถูกพมาเกณฑแรงงานกอสรางพระเจดีย จึงกอ กบฏท่ีเมืองเมาะตะมะ ทําใหถูกพมาปราบปราม ตองหนีเขามายังไทยเปนระลอกใหญเพื่อพ่ึงพระบรมโพธิ สมภาร เจา ฟามงกฎุ (ตอมาคอื รชั กาลที่ 4) เสด็จเปนแมกองพรอมดวยกรมหลวงพิทักษมนตรี ออกไปรับถึง ชายแดน แมแ ตพ ระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลา นภาลัยเองกท็ รงไดรบั การฝกฝนใหไปราชการสงครามตั้งแต พระชนมายุเพยี ง 8 พรรษา ที่เดนชัดคือบทพระนิพนธของสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารีท่ีทรงกลาว เปรียบเทียบการทรงงานวา คือการเดินไปในปาที่มีแตอันตรายในบทรําพึงของลูกและบทปลอบใจของพอ ใหลูกมีกําลังใจที่จะทําตามอุดมการณคือการเสียสละเพ่ือผูอ่ืน ดังน้ันบทบาทของสถาบันพระมหากษัตริย จงึ เปลีย่ นไปไมใ ชเ พียงการทรงงานของพระมหากษัตรยิ เ พียงลาํ พังแตพ ระบรมวงศานุวงศก ร็ วมมีบทบาทตาง ๆ กนั ทจ่ี ะชวยสง เสริมความเจริญกา วหนา แกชาตบิ า นเมอื งมิใชเพยี งออกทําราชการสงครามเทาน้นั

146 ฉนั เดนิ ตามรอยเทาอันรวดเรว็ ของพอ โดยไมห ยุด ผา นเขา ไปในปา ใหญ นากลัว ทบึ แผไปโดยไมม ีทสี่ ้ินสดุ มืดและกวาง มตี นไมใหญเ หมือนหอคอยทเ่ี ขม แขง็ พอ จา...ลกู หวิ จะตายอยแู ลว และเหนื่อยดว ย ดูซจิ ะ เลือดไหลออกมาจากเทา ทัง้ สองทบี่ าดเจ็บของลกู ลูกกลวั งู เสอื และหมาปา พอ จา ...เราจะถงึ จดุ หมายปลายทางไหม? ลกู เอย ...ในโลกนไี้ มม ที ่ีไหนดอกทม่ี ีความรน่ื รมณและความสบายสําหรบั เจา ทางของเรามไิ ดป ูดวยดอกไมสวยสวยจงไปเถดิ แมว ามนั จะเปนสิ่งทีบ่ บี ค้นั หวั ใจเจา พอ เห็นแลววา หนามตําเนอื้ ออ นออ นของเจา เลอื ดของเจา เปรียบดงั่ ทบั ทิมบนใบหญา ใกลน ํ้า นํ้าตาของเจา ท่ไี หลตอ งพมุ ไมส เี ขียวเปรยี บดงั่ เพชรบนมรกตทีแ่ สดงความงามเตม็ ที่ เพื่อมนษุ ยชาติ...จงอยาละความกลาเมอื่ เผชญิ กบั ความทุกข. ...ใหอดทนและสขุ มุ และจงมีความสขุ ทไ่ี ดย ดึ อุดมการณท มี่ ีคา ไปเถดิ ..ถา เจา ตองการเดินตามรอยเทาพอ บทพระราชนพิ นธสมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ

147 บทบาทหนา ทข่ี องพระมหากษัตริย บทบาทหนาที่ของพระมหากษัตริยคือ การเปนประมุขของประเทศ และทรงมีหนาท่ีในดานการ ปกครอง เสริมสรางความม่ันคงใหพระราชอาณาจักร นอกจากนี้ พระมหากษัตริยก็ยังทรงสงเสริมดาน เศรษฐกิจทาํ ใหมีความม่ังค่งั เจรญิ รงุ เรือง พรอมท้ังทํานุบํารุงศิลปวัฒนธรรมสรางความงดงามในความ เปน ไทย 1. ดานการเมอื งการปกครองและเสริมสรา งความมน่ั คง พระมหากษตั ริยท รงเปน ผนู ําในการสรา งความมน่ั คงในพระราชอาณาจกั ร และทรงเปนจอมทพั ในการ ทําศึกสงครามเพ่ือขยายพระราชอาณาเขตใหกวางใหญไพศาล ในขณะเดียวกันพระมหากษัตริยก็ยังทรง ปกปองบานเมอื งจากขา ศึกศตั รู ดังเชน สมัยสุโขทัยพอขุนบางกลางหาว ทรงรวมมือกับพอขุนผาเมืองขับไล ขอมสบาดโขลญลําพงออกจากสโุ ขทยั พอ ขุนบางกลางหาวทรงยดึ เมอื งศรสี ชั นาลัยไวไ ดแ ละทรงเวนเมืองใหพ อ ขุนผาเมอื ง สวนพอ ขุนผาเมืองกท็ รงอภเิ ษกพอ ขุนบางกลางหาวเปนกษัตริยสุโขทัย ทรงพระนามวา “พอขุน ศรอี นิ ทราทิตย” ปฐมกษตั รยิ แ หง ราชวงศพ ระรวงเจา กรงุ สโุ ขทัย พอ ขุนศรีอินทราทติ ยท รงปกครองบานเมอื ง แบบพอปกครองลูกและปกปองพระราชอาณาเขตเพ่อื ใหไพรฟาประชาชนอยูอยา งรม เยน็ เปน สขุ พระองคท รง ทําสงครามยทุ ธหัตถีกบั ขุนสามชน เจาเมืองฉอด โดยมีพระราชโอรสองคท่ี 3 รวมรบจนสามารถเอาชนะขุนสาม ชนได พระองคจ งึ ทรงเฉลมิ พระนามวา “พระรามคาํ แหง” ครั้นตอมา พระรามคําแหงก็ไดขึ้นครองราชยตอจากพอขุนบานเมือง ซึ่งเปนพระเชษฐาธิราชของ พระองคท รงพระนามวา “พอขนุ รามคาํ แหง” พระองคท รงปกครองบา นเมือง และขยายพระราชอาณาเขตได กวางใหญไพศาลที่สุดในสมัยสุโขทัย คือ ทิศตะวันออกทรงปราบไดถึงเมืองสระหลวง สองแคว (พิษณุโลก) ลุมบาจาย สะคา ขามฝงแมน้ําโขงไปถึงเวียงจันทน เวียงคําในลาว ทิศใตทรงปราบไดคนที (บานโคน กําแพงเพชร) พระบาง (นครสวรรค) แพรก (ชยั นาท) สพุ รรณภูมิ ราชบรุ ี เพชรบรุ ี นครศรีธรรมราช มฝี ง ทะเล สมุทร (มหาสมทุ ร) เปนเขตแดน ทางทศิ ตะวันตกทรงปราบไดเ มืองฉอด เมอื งหงสาวดี และมมี หาสมทุ รเปนเขตแดน ทศิ เหนอื ทรงปราบไดเ มืองแพร เมอื งนา น เมืองพลวั (อาํ เภอปว จงั หวดั นาน) ขามฝงโขงถึงเมืองชวา (หลวงพระบาง) เปน เขตแดน นอกจากนี้ พอขุนรามคาํ แหงมหาราชยังทรงสรา งพระราชไมตรกี บั พระยามงั รายแหงลานนา และ พระยางําเมืองแหงพะเยา ทรงยินยอมใหพระยามังรายขยายอาณาเขตลานนาทางแมนํ้ากก แมนํ้าปง และ แมน ้ําวงั ไดอ ยา งสะดวก เพราะพระองคต องการใหล า นนาเปน กันชนระหวา งจนี กบั สโุ ขทัย เม่อื พ.ศ. 1839 พอ ขุนรามคาํ แหงมหาราชยงั ทรงชว ยเหลอื พระยามงั รายหาชยั ภมู ใิ นฐานะมิตรสหาย สว นในสมยั อยุธยา พระเจาอูท องทรงรวบรวมสพุ รรณบรุ กี ับละโว ซึง่ เปนกลุมเมืองในเครือญาติเขา ดว ยกัน แลวสถาปนากรงุ ศรีอยุธยาบรเิ วณท่ีเรยี กวา หนองโสน เมื่อจุลศักราช 712 ปขาล โทศก วันศุกร ข้ึน 6 คาํ่ เดือนหา เวลารุงแลว 3 นาฬิกา 9 บาท (9 โมงเชา 54 นาที) เม่ือแรกเสวยราชสมบัติทรงพระนามวา สมเด็จพระรามาธิบดีศรีสุนทรบรมบพิตรพระพุทธเจาอยูหัว ขณะพระชนมายุได 37 พรรษา ภายหลังการ สถาปนาพระราชอาณาจักรแลว ปรากฏความในจุลยุทธการวงศวา ประเทศราช 16 หัวเมือง ไดเขามาถวาย

148 บังคมยอมรับในพระราชอํานาจ เชน มะละกา (แหลมมลาย)ู ชวา (หลวงพระบาง) ตะนาวศรี นครศรีธรรมราช ทวาย เมาะตะมะ เมาะลาํ เลิง สงขลา จนั ทบูรณ พิษณุโลก สโุ ขทยั พิชัย สวรรคโลก พิจิตร กําแพงเพชร และ นครสวรรค นอกจากนีพ้ ระองคยงั ทรงทาํ สงครามและกวาดตอ นเทครวั ชาวกัมพูชามายังกรงุ ศรอี ยธุ ยา รชั สมยั สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ ทรงโปรดใหมีการปฏิรูประบบบริหารราชการแผนดิน โดยการ แตงตั้งตําแหนงสมุหพระกลาโหม ดูแลทหาร และสมุหนายก ดูแลพลเรือน ขณะเดียวกันพระองคก็ยังทรง แตง ต้ังคณะบคุ คลขนึ้ มารับสนองพระราชกิจ ซึง่ แบง เปน 4 ฝาย เรียกวา จตุสดมภ คือ อธบิ ดีกรมเมือง (เวียง) อธิบดกี รมวงั อธบิ ดกี รมคลงั อธิบดีกรมนา และพระองคยังทรงโปรดใหพ ระญาติวงศไ ปปกครองบานเล็กเมือง นอยตามฐานะดว ย แตตอ งอยใู นพระเนตร พระกรรณของพระองค ดังน้ันสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถจึงทรง เปน ศนู ยก ลางอํานาจในการปกครองทั้งปวง สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราชทรงทาํ ยุทธหตั ถีกบั พระมหาอปุ ราชาเมอ่ื พ.ศ. 2135 ตอมาในรัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช พระมหากษัตริยแหงกรุงศรีอยุธยา ผูทรงพระปรีชา สามารถในดา นการทําศึกสงคราม พระองคทรงขยายพระราชอาณาเขตออกไปอยางกวางขวางและปกปอง บา นเมอื งจากขาศกึ ศัตรู เชน สงครามยุทธหัตถี เมื่อ พ.ศ. 2135 พระเจาหงสาวดนี ันทบเุ รง ทรงใหพระมหาอุป ราชายกทัพมาบุกกรงุ ศรอี ยุธยาผานดา นเจดยี สามองค สมเดจ็ พระนเรศวรมหาราชเม่ือทรงทราบขาวศกึ กท็ รง แตง กองทพั พรอมดวยสมเด็จ พระเอกาทศรถ พระอนุชาธิราชออกรบกับพระมหาอุปราชาท่ีหนองสาหราย พระองคท รงทํายทุ ธหตั ถีกบั พระมหาอุปราชาจนสามารถเอาชนะไดสําเร็จ ผลของสงครามทําใหพระมหาอุป ราชาทรงส้ินพระชนมบ นคอชาง ในการทําสงครามยุทธหัตถีคร้ังนี้เปนสาเหตุทําใหพมา ไมกลาเขามารุกราน กรุงศรีอยธุ ยายาวนานกวา 100 ป ครัน้ ในสมยั สมเด็จพระนารายณมหาราช พระองคทรงเจริญสมั พนั ธไมตรีกับพระเจาหลยุ สท ี่ 14 แหง ประเทศฝร่งั เศส เพือ่ สรางรากฐานแหง พระราชอํานาจใหเปน ทนี่ าเกรงขามในบรรดานานาประเทศ เนื่องจาก ฝรงั่ เศสเปน ประเทศมหาอํานาจท่ีไดร ับการยอมรับโดยท่ัวไปวามีความสามารถทางดา นการรบ และความเจรญิ ดานศิลปวิทยาการ สมเด็จพระนารายณมหาราชทรงโปรดใหทหารชาวตางชาติมารับราชการในราชสํานัก

149 และทรงสรางเมอื งลพบรุ ไี วเ ปน ราชธานีแหง ท่ี 2 พรอ มทัง้ ใหช าวตา งชาติสรางปอมปราการไวเพ่ือต้ังรับขาศึก ศัตรทู ่จี ะเขามากระทาํ อันตรายตอพระราชอาณาจกั ร สมเดจ็ พระเจาตากสินมหาราช พระมหากษตั รยิ แหง กรุงธนบรุ ี เมื่อกรงุ ศรีอยธุ ยาพายแพใหกบั พมา ในป พ.ศ. 2310 สมเดจ็ พระเจา ตากสนิ มหาราชทรงกอบกเู อกราช ขับไลขาศึกศัตรูออกจากพระราชอาณาจักร แลวพระองคก็ทรงสถาปนากรุงธนบุรีเปนราชธานี ตอจากน้ัน พระองคก็ไดทรงรวบรวมบานเมืองใหเปนปกแผนดวยการปราบปรามชุมนุมตาง ๆ คือ ชุมนุมเจาพระยา พษิ ณุโลก (เรือง) ชมุ นุมเจาพระฝาง (เรอื น) ชุมนุมเจา พระยานครศรธี รรมราช (หน)ู และชมุ นมุ เจา พิมาย หรอื กรมหม่ืนเทพพพิ ิธ กระทง่ั ถงึ พ.ศ. 2313 จงึ สามารถมีชัยเหนือชุมนมุ ตาง ๆ ไดทัง้ หมดสง ผลใหช าตไิ ทยกลับมา รวมเปน อันหนึง่ อันเดยี วกันอีกครั้ง หลังศึกอะแซหวุนกี้ ใน พ.ศ. 2318 สมเด็จพระเจา ตากสินมหาราชทรง ดําเนินการขยายพระราชอาณาเขตของกรงุ ธนบุรีออกไปอยางกวางใหญไพศาล ทิศเหนือไดถึงเมืองเชียงใหม ทิศใตต ลอดหวั เมอื งตานี (ปต ตานี) ทศิ ตะวันออกตลอดกัมพชู า จาํ ปาศักดิ์ถึงญวนใต ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ตลอดเวียงจนั ทน หัวเมอื งพวน และหลวงพระบาง ทิศตะวันตกถึงเมืองมะริด และตะนาวศรีออกมหาสมุทร อนิ เดยี ตอมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราช พระองคทรงสถาปนาราชธานีขึ้น ใหมใ นป พ.ศ. 2325 บริเวณฝงตะวันออกของแมนํ้าเจาพระยา เรียกวากรุงรัตนโกสินทร ในตอนตนรัชกาล พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราชทรงรว มกับกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท ผูเปนพระ อนชุ าธิราชทําศกึ สงครามกับพมา ในป พ.ศ. 2328 ซง่ึ เปนสงครามคร้ังใหญ เรียกวา สงคราม 9 ทัพ พระเจา

150 ปดุง กษัตริยแหงพมายกกองทัพมาตีไทยมากถึง 9 ทัพ ตั้งแตทิศเหนือ ทิศตะวันตก และทิศใต แตดวย พระปรชี าสามารถของทัง้ สองพระองคจงึ เอาชนะพมาไดส าํ เรจ็ พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจา อยูหัว (กลาง) ทรงฉายพระรูปกบั สมเดจ็ ฯ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ (ขวา) และสมเด็จฯ กรมพระยาเทวะวงศวโรปการ (ซา ย) ครั้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจาอยูหวั รชั กาลที่ 5 แหงกรุงรัตนโกสินทร พระองค ทรงปฏิรูปบานเมืองใหทัดเทียมกับนานาประเทศที่เขามาเจริญสัมพันธไมตรีในราชสํานักสยาม ทรงมี พระราชดําริแกไขระบบบริหารราชการแผนดินครั้งใหญเม่ือป พ.ศ. 2435 โดยทรงยกเลิกระบบเสนาบดี แบบเดิมท่ีมมี าตัง้ แตส มยั สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถ แลวทรงจดั ต้งั กระทรวงจํานวน 12 กระทรวง ทรงแบง หนาท่ีใหช ัดเจน และเหมาะกับความเปลีย่ นแปลงของบา นเมอื ง พระราชกรณยี กิจท่สี ําคัญของพระองคค อื การ รกั ษาเอกราชของชาติไวไดร อดปลอดภยั ในขณะที่ประเทศเพ่ือนบานโดยรอบ ทวั่ ทุกทศิ ตอ งตกเปน อาณานิคม ของชาตติ ะวนั ตก โดยเฉพาะอังกฤษกับฝรง่ั เศส ซงึ่ ในขณะนน้ั เปนมหาอํานาจทีน่ าหวาดกลวั ในรัชกาลปจ จุบัน พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูภ มู ิพลอดลุ ยเดชฯ พระองคทรงเปนประมขุ ของประเทศ ตามรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย และทรงเปนผูที่คอยบําบัดทุกขบํารุงสุขของพสกนิกรชาวไทย ทั้งประเทศ ดังพระบรมราชโองการแกประชาชนชาวไทยวา “เราจะครองแผนดนิ โดยธรรม เพือ่ ประโยชนสุข แหง มหาชนชาวสยาม” พระราชปณิธานของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวเปนท่ีประจักษ ท้ังชาวไทยและ ชาวตา งชาตินบั ตั้งแตทรงครองสิริราชสมบัติพระองคทรงอุทิศกําลังพระวรกาย และกําลังพระสติปญญาเพ่ือ ประโยชนสขุ ของประชาชนตลอดมา ทรงเสดจ็ พระราชดําเนินเยีย่ มราษฎรท่วั ท้ังประเทศ ซ่งึ ทาํ ใหท รงทราบถึง ปญ หาทุกดา นของประชาชน จนนาํ มาซ่งึ โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดําริตาง ๆ เชน โครงการฝนหลวง เพื่อชว ยเหลือเกษตรกรท่ปี ระสบภยั แลง การขาดแคลนนาํ้ หรือฝนทง้ิ ชวง และชวยดา นการอุปโภคบริโภคของ ประชาชน โครงการน้ําดีไลน าํ้ เสยี เพอื่ แกไ ขปญ หามลพิษทางนา้ํ โครงการแกม ลงิ อนั เนอื่ งมาจากพระราชดําริ

151 เพือ่ แกไ ขปญหานํ้าทว ม พระราชดาํ รกิ ารอนรุ ักษปาไมด วยการสรางความสํานึกใหร กั ปา ไมรวมกนั การปลกู ปา นอกจากนย้ี งั มีแนวพระราชดํารดิ านการเกษตร คือ เกษตรทฤษฎีใหม อนั เปนการใชป ระโยชนจ ากพน้ื ที่ที่มีอยู อยา งจาํ กดั ใหเกิดประโยชนส งู สุด แนวพระราชดําริเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงซ่ึงเปนวิถีแหงการดําเนินชีวิตอยู อยางเรยี บงาย รูจักประมาณตน มีเหตผุ ล มีภมู ิคมุ กนั ที่ดี มีความรู คูคุณธรรม และโครงการอันเน่ืองมาจาก พระราชดํารอิ น่ื ๆ อีกมากมาย พระบาทสมเด็จพระเจา อยูห วั ทรงบําเพญ็ พระราชกรณียกิจนานัปการ เพอื่ บําบัดทกุ ขบํารุงสุขของพสกนกิ รชาวไทย

152 พฒั นาการบทบาทหนา ท่ขี องพระมหากษัตรยิ จากอดีตสปู จจุบันมีความเปลี่ยนแปลงไปในบริบททาง สังคมของแตละยุคสมัย เพราะพระมหากษัตริยในอดีตตองเปนจอมทัพในการทําศึกสงครามปกปอง และ ขยายพระราชอาณาเขต สรางความเปนปกแผนมั่นคง ความเจริญรุงเรืองของพระราชอาณาจักร สวนใน ปจจุบันพระมหากษัตริยทรงไมไดทําศึกสงครามแลว แตทรงมีบทบาทในการบําบัดทุกขบํารุงสุข แกอาณา ประชาราษฎรใ หอยรู ม เย็นภายใตพระบรมโพธสิ มภารดวยการแกไขปญ หาการทาํ มาหากนิ และการดําเนินชวี ติ ของประชาชนโดยทรงพระราชทานโครงการหลวงตา ง ๆ ตามแนวพระราชดําริ นอกจากนพี้ ระบรมวงศานวุ งศทุกพระองคใ นราชตระกูลกย็ ังทรงบําเพ็ญพระราชกรณียกิจในดานตาง ๆ ตามรอยเบอ้ื งพระยคุ ลบาทของพระบาทสมเด็จพระเจา อยูหวั ดงั นัน้ สถาบันพระมหากษัตริยจึงเปนศูนยรวม จติ ใจของปวงชนชาวไทยทั้งปวง 2. ดา นการสงเสรมิ เศรษฐกิจของชาติ การสง เสริมเศรษฐกจิ ของชาติ เปนบทบาททีส่ าํ คญั ของสถาบันพระมหากษตั รยิ  ต้งั แตสมยั สุโขทยั เปน ราชธานี ในศิลาจารึกสุโขทัยหลักท่ี 1 กลาวเกี่ยวกับการสงเสริมการคาในสมัยพอขุนรามคําแหงมหาราชวา “เจาเมืองบเอาจกอบในไพรลูทา ง เพือ่ นจูงววั ไปคา ขี่มา ไปขาย ใครจักใครคา ชา งคา ใครจักใครคามา คา ใครจัก ใครค าเงือน(เงิน) คาทองคา ” จากขอความขางตน แสดงใหถึงการสงเสริมเศรษฐกิจการคาของพระมหากษัตริยดวยการเปดเสรี ทางการคา และไมเก็บ “จกอบ” ซึ่งหมายถึงภาษีคาผานดานกับบรรดาพอคาที่มาทําการคาในสุโขทัย พระมหากษัตริยส มัยสโุ ขทัยมกี ารปรบั ปรงุ ระบบชลประทาน เพ่อื กกั เก็บนํ้าตามธรรมชาติใหเ พียงพอตอ การอปุ โภค บรโิ ภค ตลอดท้ังปของไพรฟา ปรากฏวา มกี ารขดุ สระ (ตระพงั ) สรา งเขื่อน (สรีดภงส หรือทํานบ พระรวง) ดงั ในศิลาจารกึ สโุ ขทัยหลักท่ี 1 วา “กลางเมืองสุโขทัยน้ีมีน้ําตระพังโพยสีใสกินดี ด่ังกินนํ้าโขงเมื่อ แลง ” ซ่ึงเปน การสง เสรมิ การทาํ เกษตรกรรมของบรรดาไพรฟ า เชน การปลกู หมาก พลู มะพรา ว ขนุน มะมวง มะขาม และทรพั ยากรอนื่ ๆ สวนการคากบั ตางประเทศ องคพ ระมหากษตั ริยท รงสนบั สนุนใหพ อคา ชาวตา งชาติเขามาทาํ การคา กับสโุ ขทยั อาทิ จีน อนิ เดยี เปอรเ ซีย อาหรับ มะริด และลาว ฯลฯ สินคาสําคัญของสุโขทัยท่ีสงไปคาขายกับ ตางประเทศ คือ เครื่องสังคโลก ซึ่งเปนเคร่ืองปนดินเผาที่มีสีเขียวไขกา น้ํายาเคลือบแตกลายงา เปนลกั ษณะเฉพาะของสโุ ขทัยท่งี ดงาม เศรษฐกจิ สมยั สุโขทัยเร่มิ ขยายตัวเพิ่มมากข้ึนเพราะพระมหากษัตริยทรงสนับสนุนการคาทั้งภายใน และภายนอก ประกอบกับสุโขทัยมีความอุดมสมบูรณ จึงเปนปจจัยสําคัญท่ีชวยสงเสริมนโยบายของ พระมหากษัตรยิ ส มยั สโุ ขทัยใหป ระสบความสําเร็จ ความอดุ มสมบรู ณ น้ีปรากฏในศิลาจารกึ สุโขทัยหลักท่ี 1 วา “เมอื งสุโขทยั นี้ดี ในนํา้ มีปลา ในนามขี าว” สมัยอยุธยามีที่ต้ังของกรุงศรีอยุธยาอุดมสมบูรณตามธรรมชาติ สังคมอยุธยาเปนสังคมเกษตร ประกอบอาชีพทํานา ทําสวน ทําไร และการประมง ผลผลิตทางการเกษตรท้ังมีที่เก็บไวบริโภคและทําการ คา ขาย พระมหากษัตริยท รงมนี โยบายสง เสรมิ เศรษฐกิจดว ยการสรา งเสน ทางคมนาคมใหสะดวกขึ้น เชน

153 การขุดคลองลัดเช่อื มกับลาํ นํ้าหลัก อาทิ แมนํา้ เจาพระยา แมน้ําปาสัก แมน้ําลพบุรี นอกจากน้ี ยังทรงเจริญ สัมพันธไมตรีกับนานาประเทศ ทั้งชาติตะวันออกและชาติตะวันตก ในสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช ทรงผูกมิตรกับพระเจาหลุยสท่ี 14 ดวยการสงราชฑูตนําพระราชสาสนไปเจริญสัมพันธไมตรี ณ ประเทศ ฝรัง่ เศส พระองคไมท รงกีดกันชาวตางชาติท่ีเขามายังราชสํานัก เพราะทรงมีวิสัยทัศนกวางไกลในการนําพา ประเทศไปสูความเจริญม่ังค่ังและม่ันคง นอกจากนี้พระองคยังทรงติดตอกับจีน ญ่ีปุน ชวา ญวน อินเดีย เปอรเซีย ฮอลันดา และอีกหลายประเทศในทวีปยุโรป สงผลใหการคาสมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช เจริญรุง เรืองเปนทโี่ ดดเดนมากในสมัยอยธุ ยา รชั สมยั สมเด็จพระน่ังเกลา เจา อยูหัว รชั กาลท่ี 3 แหง กรุงรตั นโกสินทรทรงมีพระปรชี าสามารถ ในดาน เศรษฐกจิ การคลงั มาตั้งแตย ังมไิ ดเ สดจ็ ขนึ้ ครองราชย ทรงกํากับดูแลพระคลังมหาสมบัติและกรมทา ในสมัย พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลานภาลัย รชั กาลที่ 2 พระราชบิดาของพระองค ท้งั ยังทรงแตงสําเภาไปคาขาย ในเมืองจีน จนไดร ับพระนามท่ีพระราชบิดาทรงเรียกยกยองวา “ เจาสัว” ในสมัยพระบาทสมเด็จพระนง่ั เกลาเจาอยหู ัว ทรงตงั้ ระบบเจา ภาษนี ายอากร รบั ประมลู ไปจัดเก็บภาษี สงแกร าชการ ทาํ ใหร ายไดแผน ดินสูงมากขึ้น นอกจากน้ียงั ทรงโปรดเกลา ฯใหรวบรวมพระราชทรัพย ไวใ ชใน ราชการแผนดนิ เมอื่ ยามจําเปนเรียกวา “ เงินถงุ แดง” ซงึ่ ในเวลาตอ มาพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจา อยหู วั ทรงใชเงนิ ถงุ แดงจา ยคาปรบั ใหก บั ฝรง่ั เศส ดังท่พี ระบาทสมเด็จพระนงั่ เกลา เจา อยหู ัวทรงมพี ระราช ดาํ รสั คาดการณไวก อ นสวรรคต ความวา “การศกึ สงครามขางญวน ขางพมา ก็เห็นจะไมมีแลว จะมแี ตข า ง พวกฝรง่ั ใหร ะวงั ใหด อี ยาเสียทีแกเ ขาได การงานสงิ่ ใดของเขาที่มีควรจะเรยี นร่าํ เอาไวก ็เอาอยา งเขา แตอยา ให นบั ถือเลอื่ มใสไปทเี ดียว” พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจา อยูหัว รชั กาลท่ี 4 ทรงมพี ระปรีชาสามารถในการรับมอื กบั ชาติ ตะวันตก ดวยการปรบั ปรุงประเทศ ทรงวางรากฐานโดยการยอมรบั ความเจรญิ กาวหนา แบบอารยประเทศ มาใชในสยาม พระองคทรงทําสนธิสญั ญาเบาวรงิ่ กบั องั กฤษ ในป พ.ศ. 2398 สง ผลใหก ารคากบั ตา งประเทศ เจรญิ รงุ เรือง ทรงอนญุ าตใหป ระชาชนบกุ เบกิ ทด่ี ินสําหรับการประกอบอาชีพและสรางผลผลติ ทางการเกษตร เพื่อการคา กับตา งประเทศมากขนึ้ โดยเฉพาะ ขาว กลายเปน สนิ คา ออกทสี่ ําคัญของสยาม พระองคท รง ลดหยอนการเกณฑไ พร ทํางานหลวง และงดเวนการเกณฑแ รงงานในฤดทู ํานา เพือ่ ใหร าษฎร มเี วลาในการ ประกอบอาชพี อยางเตม็ ท่ี สมยั พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจา อยหู วั รชั กาลที่ 5 ทรงดาํ เนินนโยบายปฏริ ปู ระบบเศรษฐกิจ ของไทยไปในทิศทางทเ่ี อ้อื ประโยชนสูงสดุ แกประชาชน และสอดคลองกับระบบสากล พระองคทรงรวมศูนย การจัดเกบ็ เงนิ รายไดของหนวยงานราชการตาง ๆ โดยการจัดตั้ง “หอรัษฎากรพิพัฒน” ข้ึนใน พ.ศ. 2416 และไดย กเลกิ ระบบเจา ภาษนี ายอากร พรอมทัง้ จดั ทาํ งบประมาณแผน ดนิ ข้ึนเปนครงั้ แรก นอกจากน้ี พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ไดทรงปรับปรุงผลผลิตดานการเกษตร โดยจัดต้ังหนวยงานดูแล เชน กรมขาว กรมปาไม กรมที่ดิน กรมชางไหม และพระองคทรงสงเสริมกิจการ อุตสาหกรรมแบบใหม เชน ตั้งโรงเลื่อยจักรในภาคกลาง ตั้งเหมืองแรในภาคใต และทําปาไมในภาคเหนือ ดานการคมนาคมพระองคทรงโปรดใหตดั ถนนในเขตราชธานี ขดุ ขยายคลองเชื่อมหัวเมืองตาง ๆ และที่สําคัญ

154 คือ พระองคทรงโปรดใหสรางทางรถไฟไปสูภูมิภาคที่หางไกล เชนทางรถไฟจากกรุงเทพฯ ไปยังเมือง นครราชสมี า ในดา นการคา กับตางประเทศ พระองคทรงใหการสนับสนุนอยางเต็มท่ี โดยการเปดประเทศให ชาวตางชาตเิ ขามาคา ขาย สาํ หรับในปจ จบุ ันนี้ พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยูหวั ภมู ิพลอดุลยเดชฯ ทรงพระราชทานโครงการหลวง และโครงการตามแนวพระราชดําริใหกับราษฎรเพ่ือนําทรัพยากรธรรมชาติมาใชใหเกิดประโยชนสูงสุดและ ย่ังยืน นอกจากนี้ยงั มแี นวคดิ หลกั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และเกษตรทฤษฎีใหม ซึ่งเปนแนวทางท่ีจะ สงเสรมิ ใหม กี ารผลิตท่พี อเล้ยี งตวั ได โดยเนน ทต่ี นเอง ครอบครัว ชุมชน ไปจนถึงระดับประเทศ หลักปรัชญา ของเศรษฐกิจพอเพียงและเกษตรทฤษฎีใหมสงผลใหประชาชนไทยมีความเปนอยูที่ดีขึ้น และยังชวยกระตุน ภาวะเศรษฐกิจของชาตใิ หด ีขึน้ ดวย นอกจากแนวพระราชดําริของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวแลว ยังมีพระราชเสาวนียของสมเด็จ พระนางเจา สริ ิกิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ ที่ทรงพระราชทานใหกับปวงชนชาวไทย โดยเฉพาะดานการสงเสริมให ประชาชนในทองถ่ินทว่ั ทุกภมู ิภาคมอี าชพี เชน ทรงกอต้ังมูลนิธิสงเสริมศิลปาชีพฯ เพื่อใหประชาชนท่ีมีฝมือ ดา นงานหตั ถกรรมไดสรางผลงาน และจาํ หนายหารายไดใหกับครอบครัว ดวยนํ้าพระราชหฤทัย ของท้ังสอง พระองคท ่ที รงมตี อ ปวงชนชาวไทย สงผลใหพสกนิกรจงรักภักดี และซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณนับตั้งแต ทรงขึ้นครองสริ ริ าชสมบตั ิ จวบจนปจจุบนั นี้ 3. ดานการเสรมิ สรา งสงั คมการศกึ ษาและศาสนา ในอดีตสถาบันพระมหากษัตริยมีบทบาทในการเสริมสรางสังคมไทยใหมีรูปแบบสอดคลองกับ การเมอื งการปกครอง ในบริบทของปจ จยั ตา ง ๆ ทั้งจากภายในและภายนอกประเทศ วถิ ชี ีวิตในสงั คมไทยเปน สังคมที่มีระดับชนช้ันแมจะไมเขมงวดเครงครัดเหมือนอินเดียแตก็ทําใหคนไทยมีบทบาทหนาท่ีตางกันและ ไดรบั การปฏิบตั ิทไี่ มเทาเทยี มกัน พระมหากษัตริยใ นสังคมไทยน้นั ทรง ไวซง่ึ อาํ นาจอธปิ ไตย มีพระราชอํานาจ เปนสิทธขิ์ าดในการปกครองประเทศ สังคมจะดีมีสุขมีความเปนธรรมหรือเดือดรอนอยางไรจึงข้ึนอยูกับองค พระมหากษัตริยซงึ่ เปนผูกําหนดระบบแหงสังคมขึ้นและใชพระราชอํานาจบังคับการใหเปนไปตามระบบน้ัน เมอื่ พระมหากษตั รยิ ท รงมพี ระราชปณิธานในอนั ทจ่ี ะให มีความเปน ธรรมและความผาสุกในสงั คมแลว สังคมก็ มี ความเปนธรรมและความสขุ จากหลกั ศลิ าจารึกของพอขุนรามคําแหง แหง กรุงสุโขทัย สังคมไทยในสมัย ของพระองคแ บงชนชนั้ ออกเปนสอง คอื ชนช้นั สงู อนั อยูใ นตระกูลสูงซงึ่ เรยี กวา “ลูกเจาลูกขุน” หนึ่ง และชน ธรรมดาสามัญ ซงึ่ เรียกวา “ไพร” หรอื “ไพรฟา ” หนง่ึ มิไดกลาวถึง ชนชั้นอ่ืนใดอีกเลย ในศิลาจารึกหลัก น้ันจะกลาวถงึ ชนสว นอื่นกม็ ีแตพ ระสงฆ ซง่ึ อยใู นฐานะเปนท่เี คารพของคนทง้ั ปวงตงั้ แตองคพระมหากษตั รยิ ลง มา และพระสงฆในพระพุทธศาสนาน้ันเปนผูท่ีออกไปแลว จากสังคมในชวงสมัยแรกของกรุงสุโขทัย พระมหากษัตรยิ ป กครองบา นเมอื งดวยหลกั คิดระหวาง บดิ ากับบตุ ร แตใ นชวงหลังมีความเปนธรรมราชาเพ่ิม ย่ิงขึน้ เพราะไดร ับพระพุทธศาสนาจากลังกาและใชศาสนา เปนเคร่ืองมือในการสรางความสงบสุขในสังคมให ประชาชนฟงธรรมรักษาศีล บริจาคทาน และเปน แนวทางในการตรากฎหมายและตัดสินคดีโดยเฉพาะในรัช สมยั ของพอขุนรามคาํ แหงมหาราชและพระมหาธรรมราชาลิไท

155 ในสมัยอยุธยาสังคมในสมัยน้ันแมจะมีชนช้ันสูงและชนช้ันตํ่าซึ่งมีฐานะตลอดจนสิทธิและหนาท่ี แตกตา งกันก็ดี แตช นช้ันเหลา นัน้ ก็ไมมีเสถยี รภาพแตอยางใดอาจเลือ่ นไหลลงมาจนถึงชนช้ันไพรและทาสหรือ ถูกยกขน้ึ สูงเปน ขนุ นางดว ยการกระทาํ ของตนเอง หรือมาขึ้นเปนเจาในระดับสูงขึ้นท่ีเรียกวา “การเฉลิมพระ ยศ” ก็ได ชนชน้ั แตล ะกลมุ กม็ บี ทบาทตางกันและเออ้ื เฟอเกอื้ กูลกนั ดวยระบบมูลนาย ในสมัยของสมเด็จพระ บรมไตรโลกนาถทรงจัดตั้งระบบศกั ดนิ าขน้ึ เพือ่ จดั ระเบยี บสงั คมใหบคุ คลมหี นา ทแี่ ละความรับผิดรับชอบตาม ศักด์ิกลาวคือผูมีศักดินาสูงก็จะตองรับโทษสูงหากทําผิดกฎหมายและศีลธรรมจรรยาเพราะถือวาเปนผูรับ ประโยชนส งู กวาผูมศี ักดนิ าต่ํากวา ในยคุ นนั้ ศักดนิ าเปน ส่ิงทีท่ ุกคนมีประจําตวั อยเู พอ่ื ใชเปนเครอ่ื งกําหนดสิทธ์ิ และหนา ท่ีในสงั คมอยางแนน อน ทสี่ ําคญั คือการจดั การดา นกาํ ลงั คนท่ีมคี วามจําเปน ในการรกั ษาบานเมอื งและ ขยายดนิ แดน รวมท้งั การใชแ รงงานเชนการกอสรา ง การผลติ และงานชางศิลปตา ง ๆ ดงั นนั้ ในรัชสมัยของ สมเด็จพระรามาธบิ ดีท่ี 2 ทรงโปรดใหมีการจัดทําบัญชีไพรพลเพ่ือควบคุมการเกณฑคนทํางานในระบบไพร และการพระราชสงคราม แตม าถึงสมัยอยธุ ยาตอนปลายปญหาการหลบหนสี งั กดั ของกําลังพลจากไพรหลวง ไปเปนไพรส มทเี่ ปน งานท่ีเบากวา และมีอสิ ระมากกวาทาํ ใหท างราชการไมส ามารถควบคุมกําลังพลในหัวเมือง ตา ง ๆ ได และพระมหากษตั รยิ ย ังตอ งแบงคนใหเ จา นายในการตง้ั กรม จึงกลายเปน ปญหาหน่ึงทสี่ ง ผลในตอน เสียกรุง เม่อื สมเดจ็ พระเจา ตากสนิ ทรงกอบกูเอกราชไดแ ลว ทรงใชว ธิ สี ง คนสนทิ ไปควบคมุ หัวเมืองเหลา นัน้ และ เขมงวดกวดขันในการสกั เลกเพ่อื ปอ งกันไพรหลวงหลบหนีดวยเปนเวลาที่บา นเมอื งอยใู นระหวางอันตรายเพ่ิง กอบกู เอกราชคืนมาได ท้งั ประสบความเสียหายอยางใหญห ลวง ผูคนหลบหนีเขา ปามากมาย ท่ีถูกกวาดตอนไป พมา กม็ ีมาก นอกน้ันตางก็พยายามเอาตัวรอด โดยการแตกเปนกกเปนเหลาแยงชิงอํานาจกัน คร้ันกูกรุงศรี อยุธยากลับคนื มาไดก็ยงั ตอ งระมดั ระวังภัยจากพมา ที่จะมาโจมตีอีก การควบคุมกําลังคนจึงมีความสําคัญมาก เพราะหากมีผูคนนอย กจ็ ะทําใหพายแพแกขาศึกศัตรูได จนถึงสมัยตนรัตนโกสินทรรัชสมัยของสมเด็จพระ พุทธยอดฟา จุฬาโลกการควบคุมไพรพล ทําไดอยางมีประสิทธิภาพขึ้นและมีจํานวนพลเมืองมากขึ้นจึงทําให สามารถลดเวลาในการเขา รบั ราชการ (อยูเวร ) จากปละ 6 เดือนที่เรียกวาเขาเดือนออกเดือนเหลือเพียง 4 เดือนหรือเขา รับราชการ 1 เดือนพกั 2 เดือน และลดลงไดอกี เปนเขาเวร 1 เดือนและออกเวร 3 เดือนคือรับ ราชการเพียง ปละ 3 เดือน ตอมาจายเปนเงินแทนการเขาเวรได ในอัตราเดือนละ 6 บาท ปละ 18 บาท สําหรับไพรสมนั้น ใหเขามารับราชการดวยเชนกันปละ 1 เดือน หรือจายเปนเงิน ปละ 6 บาท สงผลดีตอ ประชาชนท่ีมีเวลาไปประกอบอาชีพของตนเองไดสะดวกข้ึน ทําใหเกิดการจางงานแทนการใชแรงงานไพร กลุม ชนชน้ั ทาส ในสมยั รตั นโกสนิ ทรมี 7 ประเภทคือ 1. ทาสสินไถ คอื ทาสทไี่ ถหรอื ซอ้ื มาดวยทรัพย 2. ทาสในเรอื นเบย้ี คือเด็กทเ่ี กดิ มาในขณะทพี่ อ แมเปน ทาส 3. ทาสท่ีไดม าจากฝา ยบิดามารดา คอื ทาสท่ีไดร บั เปนมรดกสบื ทอด 4. ทาสทา นให คือ ทาสทม่ี ผี ูยกให 5. ทาสท่ีไดเ นอ่ื งมาจากนายเงินไปชว ยใหผ นู นั้ พนโทษปรบั 6. ทาสท่มี ลู นายเลีย้ งไวใ นยามขาวยากหมากแพง 7. ทาสเชลยคอื ทาสที่ไดมาจากสงคราม

156 แมทาสจะเปนกลุมคนที่มีมูลนายคือนายทาสเล้ียงดูและคุมครองแตไมมีอิสระ นายทาสบางคน ปราศจากเมตตาทาสกถ็ ูกใชแรงงานและลงโทษเฆี่ยนตีทารุณ ทเ่ี ปน หญงิ ก็อาจถูกนายทาสลวงละเมิดหากเปน ลูกทาสท่ีเกิดจากบดิ ามารดาท่ีเปนทาสกต็ กเปน ทาสในเรือนเบี้ยตั้งแตแรกเกิดเปนท่ีนาเวทนา ดังนั้น ในสมัย พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจาอยหู ัว พระองคทรงมีพระราชดําริที่จะปลดปลอยให ไพรฟา ขาแผนดิน ของพระองคมีอสิ ระและมีเกยี รตภิ ูมขิ องความเปน พลเมอื งทีม่ ีอสิ รเสรี การยกเลกิ ระบบไพร และทาสน้ี ถือวา เปน พระราชกรณกี จิ ทส่ี ําคัญและไดยกยอ ง ในพระปรชี าสามารถและนา้ํ พระทยั เมตตา และยังเปนบทบาทตอ สงั คมไทยอันย่งิ ใหญข องสถาบนั พระมหากษตั ริย เพราะการยกเลิกระบบไพรเปน การแปลงสภาพของคนไทย ทง้ั มวลใหพนจากสถานะของไพรม าเปน พลเมอื งทส่ี มบูรณ เนื่องจากระบบ ไพรม ีมานาน พระองคจงึ ทรงมีพระ บรมราโชบายที่จะยกเลิกระบบไพรในลักษณะคอยเปนคอยไป ท้ังนี้ เพ่ือมิใหเปนการกระทบกระเทือนตอ ผลประโยชนท ่บี รรดาพระราชวงศและขุนนางไดร ับจากระบบไพร โดยเริม่ จากการจัดต้ังกรมทหารมหาดเล็ก รักษาพระองค และ ตั้งกรมทหารหนารับสมัครทหารจากกลุม ไพรที่นายตาย จากนั้นทรงโปรดเกลาให ประกาศใช “พระราชบญั ญัตทิ หาร’’ ลดเวลาใหพ ลทหารสมคั รรับราชการเพียง 10 ป จนถึง พ.ศ. 2431 จงึ ทรงต้ังกรมยทุ ธนาธิการเพอื่ จัดการทหารแผนใหม และใน พ.ศ. 2439 ก็ใหม กี ารจา ยเงนิ แทนการอยเู วรของ ไพรหลวง ปตอมากําหนดใหจายเงินแทนการสงส่ิงของของไพรสวยท่ีสุดคือ พ.ศ. 2448 โปรดเกลาใหตรา “พระราชบัญญัติเกณฑทหาร ร.ศ. 124’’ กําหนดใหชายฉกรรจทีมีอายุ 18 ปบริบูรณรับราชการในกอง ประจําการมีกาํ หนด 2 ป แลวปลดไปอยูในกองหนุน (ผูไดร บั ราชการทหารในกองประจาํ การแลว) ถือเปนการ ยกเลกิ ระบบไพรที่มีมานานหลายศตวรรษไดสําเร็จ สวนในเร่ืองเลิกทาสก็ทรงใชวิธีการลดคาตัวทาสไปโดย ลําดบั เวลาไมใ หก ระทบตอกจิ การและผลประโยชนของผูเปนนายทาสโดยประกาศใหม กี ารสํารวจทาสใน พ.ศ. 2417 แลวประกาศพระราชบัญญัติเกษียณอายุ ลูกทาส ลูกไทย ทาสที่เกิด พ.ศ. 2411 อันเปนปที่เสด็จข้ึน ครองราชยเปน ตนมาจนถงึ อายุ 21 ป ใหพน จาก การเปนทาสทนั ที มีการตราพระราชบญั ญตั ิทาสรัตนโกสินทร ศก 124 (พ.ศ. 2448) โปรดเกลาฯ ใหต รา“พระราชบญั ญัติเลกิ ทาส” รตั นโกสนิ ทร ศก 124 (พ.ศ. 2448) ในดา นการศกึ ษา หลักฐานศิลาจารึกหลักที่ 1 ที่แสดงถึงบทบาทของสถาบันพระมหากษัตริยท่ีมีตอ การศึกษาในสมัยสุโขทัยคือการที่พอขุนรามคําแหงทรงคิดคนอักษรไทยไดสําเร็จใน พ.ศ. 1826 โดยมี พฒั นาการของลกั ษณะตวั อกั ษรและปรับอักขรวธิ มี าโดยลําดับจนเปนตัวอักษรในปจจุบันอํานวยประโยชนใน การจดบันทึก การสรางสรรคต ําราและสรรพวทิ ยาการโดยเฉพาะผลงานวรรณคดอี ันไพเราะ ทําใหชาติไทยมี ตัวอักษรใชเองทรงเปนตนแบบของพระมหากษัตรยิ ท่ที รงมพี ระบรมราโชวาทสงั่ สอนประชาชนแมผานมากวา 700 ปแลวพระบาทสมเด็จพระเจา อยหู วั ในรชั กาลปจ จุบันก็ยังทรงถือเปน พระราชภาระที่จะพระราชทานพระ บรมราโชวาทเพื่อใหท ้งั ความรู ใหขอ คดิ เตอื นใจเปนแนวทางดําเนินชีวิตแกประชาชนหลายกลุมหลายวารใน สมัยสมเด็จพระนารายณมหาราช พระมหาราชครู ไดแ ตงตาํ ราเรียนภาษาไทยชอื่ จินดามณี และสมเดจ็ พระเจา บรมวงศเธอกรมพระยาดํารงราชานุภาพทรงพระนิพนธแบบเรียนเร็วเพ่ือใชสอนอานแกนักเรียนโรงเรียน ประชาบาลในสมยั นน้ั ซึ่งกอนหนา น้ันศนู ยก ลางของการศึกษาเลาเรยี นมีเพียง วัดสาํ หรบั ชาย และวงั สําหรับ หญงิ เทา นัน้ การศกึ ษาเลา เรยี นจงึ เปนเรื่องเฉพาะตนท่ีตองขวนขวายแสวงหาครูอาจารยสอนเองตามสํานัก อาจารยหรือกบั พระท่ีวดั แลวยงั มีการถา ยทอดความรแู กกันภายในครอบครวั สวนสตรจี ากตระกูลขุนนางหรือ

157 เจานายจึงถูกสง เขาไปถวายตวั เปน ขา หลวงเพ่ือฝก ฝนเรยี นรูเรอื่ งกิรยิ ามารยาท และวชิ าสําหรับผหู ญิงเชนงาน ดอกไมใ บตองกรองมาลัย ฝกฝนทาํ อาหารหวานคาว การเยบ็ ปกถักรอ ยในตาํ หนักเจานายฝา ยในผูหญิงนอย ทอ่ี านเขียนได พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจา อยูห วั ทรงโปรดใหต้ังโรงเรยี นสําหรับสามัญชนแหงแรกท่วี ัด มหรรณพาราม สมเดจ็ พระศรพี ชั รนิ ทราบรมราชินนี าถก็ทรงโปรดใหสรางโรงเรียนสําหรับสตรี เชนโรงเรียน จอมสรุ างคอุปถัมภ จงั หวัดพระนครศรีอยุธยา เปนตน ในสมยั รัชกาลปจจุบันพระบาทสมเด็จ พระเจาอยูหัว สมเดจ็ พระนางเจา และพระบรมวงศานุวงศสนพระทยั ทรงสง เสริมการศึกษาของชาตมิ าโดยสมํ่าเสมอ โดยการ จดั ต้งั มลู นิธกิ ารสอนทางไกลผานดาวเทียมโรงเรียนไกลกังวลที่มีประโยชนม ากเพราะชวยนกั เรียนในโรงเรียนที่ อยูหางไกล และโรงเรียนที่ขาดแคลนครูใหมีโอกาสเรียนจากครูท่ีมีความสามารถอยางเทาเทียมกัน จัดตั้ง โรงเรยี นพระดาบสทส่ี อนวิชาชพี งานชางแกผ ดู อยโอกาส และ วิทยาลัยในวังชาย วิทยาลัยในวังหญิง ท่ีสอน วิชาชพี และศลิ ปะไทยเพ่ือการนําไปประกอบอาชีพ นอกจากน้พี ระบาทสมเดจ็ พระเจา อยูห วั ยังทรงเปนขวัญกําลงั ใจแกน ิสติ นักศึกษาของมหาวทิ ยาลัยตาง ๆ โดยการเสด็จไปพระราชทานปรญิ ญาบัตรดวยพระองคเองในทกุ มหาวิทยาลัย บางครงั้ ไดท รงดนตรีในกจิ กรรม ของมหาวทิ ยาลัยและทรงมพี ระราชปฏิสันถารกับนิสิตนักศึกษาโดยไมถือพระองค ท้ังยังทรง พระราชนิพนธ เพลงประจํามหาวทิ ยาลยั พระราชทานใหอีกดวย เชน เพลงมหาจุฬาลงกรณ ของมหาวิทยาลัยจุฬาลงกรณ เพลงยูงทอง ของมหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร และเพลงเกษตรศาสตรข องมหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร เปน ตน แม ในปจจุบันกย็ ังทรงโปรดเกลาฯ ใหพ ระบรมวงศานวุ งศฯ เสด็จไปพระราชทานปรญิ ญาบตั รแทนพระองคมาโดย ตอเนื่อง และยงั ทรงปฏบิ ัติพระองคเปน แบบอยางในการ ศึกษาเลาเรียนและแสวงหาความรูอยางลุมลึกและ กวางขวางและยังทรงมีพระมหากรุณาธิคุณพระราชทานความรูน้ัน ๆ มาใหประชาชนของพระองคไดนําไป ประพฤตปิ ฏิบัติผา นพระบรมราโชวาทและโครงการ ในพระราชดําริตา ง ๆ ดังเชนโครงการเศรษฐกจิ พอเพยี งที่ ทรงคุณคาตอ ชาวไทยและตอชาวโลกอยางย่ิง ทรงพระราชนิพนธหนังสือ เชน นายอินทรผูปดทองหลังพระ และพระมหาชนก โดยเฉพาะหนงั สอื มหาชนก ไดรวมศาสตรต า ง ๆไวม ากมายท่ีแสดงถึงพระปรีชาสามารถใน การทที่ รงนําส่งิ ทที่ รงศกึ ษาแลว น้ันมาบรู ณาการกันไดอยา งงดงามมีคุณคา ยิ่งในการนาํ ไปใชเปน แนวทางดําเนิน ชีวติ ในดา นศาสนาสถาบันพระมหากษัตรยิ นบั แตอดีตถึงในปจจุบันไดใหความสําคัญมากท่ีสุดโดยเฉพาะ ชาติไทยดํารงอยูไดโ ดยไมม ปี ญหาวา พระมหากษตั ริยทรงทาํ ลายลางราษฎรหรือคนท่มี ีความคดิ ตางทางศาสนา ดงั ทเี่ กดิ ขึน้ ในประเทศอ่นื ๆ กเ็ พราะพระมหากษัตรยิ ไทยทุกพระองคทรงนบั ถือพระพุทธศาสนาหลังพระราช พธิ ีบรมราชาภเิ ษกทเ่ี ปนพิธพี ราหมณแลวพระมหากษัตริยจะทรงประกาศพระองคทรงเปนพุทธมามกะและ ทรงเปนเอกอัครศาสนปู ภัมภก คอื ทรงรับทกุ ศาสนาไวในพระอุปถัมภทั้งส้ิน และเปนปจจัยท่ีสงเสริมใหชาว ไทยสว นใหญท ม่ี ีความแตกตางกนั ทางศาสนาตา งความเชอื่ และ ศรทั ธาสามารถอยูรว มกันไดอยางสงบสุข และ มีไมตรีจิตตอกัน เปนเชนนมี้ าแตสมยั สุโขทยั จนถึงปจจุบนั พระมหากษตั รยิ จงึ ทรงโปรดที่จะเสดจ็ ไปในศาสน สถานและรวมอยูในพิธีกรรมของศาสนาตาง ๆ รวมท้ังการพระราชทานพระราชทรัพยเพ่ือการทํานุบํารุง ศาสนาตาง ๆ นั้นดวย

158 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอย่หู ัวทรงรับการถวายพระพรและ ถวายดูอาของผู้นําศาสนาต่าง ๆ ในดา นพระพุทธศาสนาพระมหากษตั ริยแ ละพระบรมงศานวุ งศแตโ บราณมาทรงถือเปนสําคัญ ในการ อุปถมั ภคาํ้ ชูพระศาสนาทง้ั การทาํ นุบํารุงพระอารามและศาสนสถาน การทํานุบํารุงพระธรรม คําสั่งสอนโดย การทรงนําพระธรรมนั้นมาปฏิบัตแิ ละนาํ มาเปนแนวทางในการปกครองบานเมืองและดูแลทุกขสุขของอาณา ประชาราษฎร ทรงรกั ษาพระธรรมคําสอนของพระพทุ ธองคด วยการสรา งพระอารามและศาสนสถาน ในสมยั สุโขทยั ทีพ่ ุทธศาสนาลงั กาวงศร งุ เรอื งมีการสรา งวัดเปน จาํ นวนมาก รปู แบบของสถาปต ยกรรม ก็ยดึ แบบลงั กาคอื เจดยี ทรงระฆัง และในวดั หลายแหงมีชางลอมหรอื เรียกวา ชา งรอบอยา งคตขิ องลงั กา แลวยัง สง ผา นมาถงึ สมัยอยธุ ยาทวี่ ดั มเหยงคณใ นรชั กาลสมเด็จพระเจาสามพระยาซึ่งทรงมีความเก่ียวของกับสุโขทัย ทง้ั ในทางสายเลอื ดและการเก่ยี วดองเปน ญาติ เจดียประธานวัดมเหยงคณอ ยุธยา เจดียว ัดชางรอบ เมืองกําแพงเพชร

159 เมอื่ กรงุ ศรอี ยธุ ยามอี ํานาจเหนอื สุโขทัย สมเดจ็ พระบรมไตรโลกนาถไดทรงใชส ่งิ กอสรางทางศาสนาแสดง สญั ลกั ษณข องความเปนผปู กครองโดยใชพ ระมหาธาตหุ รอื เจดยี ทรงปรางคเปน เจดยี ป ระธานของวดั แทน พระปรางค์วัดจฬุ ามณีพษิ ณุโลก พระปรางค์วัดจฬุ ามณีพษิ ณุโลก สถาบันกษัตริยของกรุงศรีอยุธยาไดรับอิทธิพลของพระพุทธศาสนาลังกาวงศจากสุโขทัยและจาก ศรี ลังกาโดยตรงซง่ึ จะเหน็ จากพระเจดียท รงระฆงั ที่เปน เอกลักษณทางสถาปตยกรรมของสมัยอยุธยาตอนกลางและชาง หลวงไดป รับรปู แบบมาเปนเจดยี เหลี่ยมยอ มุม ในสมัยอยุธยาตอนปลายงานสถาปต ยกรรมเหลา น้ปี รากฏอยูใน พระอารามอันใหญโตและงดงามที่ราชทตู และพอ คา ชาวตะวนั ตกบันทึกไวใ นเอกสารรายงานหรอื จดหมายเหตุ ของตนเลา ถงึ ความทมุ เทใสพระทัยของพระมหากษตั รยิ ที่ทรงมตี อพระพุทธศาสนาโดยผานออกมาในรูปแบบ ความวิจิตรงดงาม มคี ุณคา มรี าคา ดวยพระราชศรัทธาอันมงุ ม่ันแรงกลา อยางแทจริง เชน ความงดงามใหญโต ก ของวัดพระศรีสรรเพชญ วัดมหาธาตุ วัดราชบูรณะ วัดพระราม และวดั ไชยวัฒนาราม เปน ตน วดั พระศรีสรรเพชญ์ วดั พระราม

160 ในสมยั กรงุ ธนบรุ เี ปนชวงกอบกูฟ น ฟเู ศรษฐกิจบา นเมืองแมจะไมม กี ารสรางพระอารามปรากฏ ขึ้นนัก แตสมเด็จพระเจาตากสินก็ทรงเอาพระทัยใสในพระไตรปฎกที่สูญไปในคราวเสียกรุงเม่ือเสด็จไปตี นครศรีธรรมราชแลวก็ทรงขอยืมพระไตรปฎกจากเมืองนครศรีธรรมราชกลับมาคัดลอกแลวสงคืนตนฉบับ กลับไปดังเดมิ เมอ่ื บา นเมอื งกลับสงบเรียบรอยกวาเดมิ ในรชั สมัยของสมเดจ็ พระพุทธยอดฟา จุฬาโลกมหาราช ไดท รงรเิ ริ่มสรางและปฏิสงั ขรณว ดั เกา ทง้ั ในกรุงเทพมหานครและยังทรงโปรดใหพระบรมวงศานุวงศกลับไป บูรณปฏสิ ังขรณวดั สาํ คัญในกรงุ เกาอีกมากมายหลายวัด เชน วัดทองหรือวัดสุวรรณดาราราม วัดธรรมาราม วัดกษัตราธิราช เปนตน สวนกรุงเทพมหานครที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงต้ัง พระทัยที่จะฟน คืนกรุงศรอี ยุธยาใหแ กชาวไทยในดานพระพทุ ธศาสนาจงึ ทรงสรา งวดั สาํ คญั ตาง ๆ ใหเ หมอื นท่ี เคยมใี นสมยั อยุธยาเชนวัดพระศรรี ัตนศาสดารามแทนวดั พระศรีสรรเพชญ ในพระราชวงั หลวง วดั สทุ ัศนเทพว รารามแทนวดั พนัญเชิง เปนตนในดานพระธรรมทรงโปรดใหม ีการสังคายนาพระไตรปฎกที่วัดมหาธาตุยุวราช รงั สฤษดิ์ (ขณะนัน้ ช่อื วา วดั พระศรสี รรเพชญ) เร่ิมแตวันพธุ ข้ึน 15 ค่ําเดอื น 12 ปวอก พ.ศ. 2331 เปนเวลา 5 เดือน จึงเสร็จแลวใหจารเก็บรักษาเปนพระไตรปฎก ฉบับหลวง (ทองใหญ) สวนแบบทองชุบใหจารแลว พระราชทาน ไปตามพระอารามหลวงทั้งสน้ิ พระไตรปฎ กในแบบทจี่ ารในสมุดไทยแบบทองใหญ ในรัชกาลปจจุบันนอกจากการโปรดใหจัดพิมพพระไตรปฎกพระราชทานแกใหวัดตาง ๆ และ พระราชทานไปยังวดั ไทยในตางประเทศแลว ยงั ทรงใหมกี ารจดั ทําในรูปแบบสื่ออิเลคทรอนิกสเพ่ือ สะดวกใน การคนควาโดยทั่วไปอีกดวย บทบาทของสถาบันพระมหากษัตริยในดานการพัฒนาคณะสงฆน้ันก็มีอยูไมนอย ที่ทรงมีพระราช ศรัทธาเสด็จทรงพระผนวชก็มีหลายพระองคแมในยามมภี ยันตรายก็ทรงใชวิธีประนีประนอมโดยใชธงชัยพระ อรหันตค อื ผากาสาวพัตรเปน ท่ีพึ่ง หลงั เสยี กรงุ น้นั มพี ระสงฆจํานวนมากยอ หยอ นในพระวินยั ลง จนสมเด็จพระ พุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงปรารภถึงพฤติกรรมของพระสงฆบ างรูปขณะนั้นวา “เปนคนอาบัดสอพลอ ทําใหเสียแผนดิน” พระองคทรงแกไขปญหานี้โดยใหสอบสวนและใหสึกออกเสียไมนอย และทรงตรากฎ พระสงฆใ นระหวาง พ.ศ. 2325 - 2341 มีถงึ 10 ฉบับ ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จ พระนั่งเกลาเจาอยูหัว

161 ทรงมพี ระราชศรทั ธาสรา งวัดจนมีคาํ กลา วในทาํ นองวา ผูท ี่จะเปนคนโปรดในรัชกาลที่ 2 ตอ งเปนกวี ในรัชกาล ที่ 3 นน้ั ตอ งสรา งวดั ถวาย จงึ จะเปนผูที่ทรงโปรดปราน แมพระองคจ ะไมทรงโปรดการต้ังธรรมยุติกนิกายของ พระอนชุ า คอื วชริ ญาณภกิ ขุ แตกท็ รงมีขันติธรรมอนุโลมใหท รงดําเนินการเผยแผพระพุทธศาสนานิกายนี้ได ตอ มาจนวชิรญาณภิกขไุ ดข น้ึ ครองราชสมบตั ิเปน พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจา อยูหวั ก็ทรงสงเสริมนิกายน้ี มากข้นึ และสรา งพระอารามหลวงหลายแหง ใหพระสงฆในธรรมยตุ ิกนกิ ายไดพํานกั ปฏิบตั ิธรรม เชน วัดบวร นเิ วศวิหาร วัดราชาธวิ าส วัดกวศิ ราราม วดั เสนาสนาราม และวัดนิเวศธรรมประวตั ิ เปน ตน นอกจากน้ีสถาบนั พระมหากษตั ริยย ังทรงสง เสริมการสรา งวรรณกรรมทางศาสนานบั แตส มัยสุโขทัยมี ไตรภูมิพระรวงของสมเด็จพระมหาธรรมราชาลไิ ทที่จูงใจใหค นประพฤตดิ เี พ่อื ไดไ ปสสู รวงสวรรคและละความ ชว่ั เพ่ือไมใหไปสูอบายภมู ิ ในสมัยอยุธยามีสมาชกิ ของสถาบนั พระมหากษัตริย พระบรมวงศานุวงศที่ทรงพระ ราชนพิ นธสรรคสรา งวรรณกรรมทางศาสนาไวม ากมายเชน ในสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงพระราชนิพนธ มหาชาติคาํ หลวงในคราวสรา งวัดจุฬามณี ในรชั กาลสมเด็จพระเจาบรมโกศกรมหลวงเสนาพิทักษ (เจาฟาธรร มาธิเบศหรือเจาฟากุง) ทรงแตนันโทปนันทสูตรคําฉันทและพระมาลัยคําหลวงในขณะทรงผนวช เปนตน นอกจากน้ใี นสมัยสมเด็จพระนารายณพระองค ทรงมพี ระราชปจุ ฉาวิสัชนากับพระพรหมมุนีวัดปากน้ําประสบ ซ่งึ เปนพระอาจารยมบี ันทึกถงึ คาํ ถามคําตอบดังกลาวท่ีนาศึกษาและเปนแนวทางในการมีพระราชปุจฉาของ พระมหากษตั ริยก ับพระสงฆผูรูธรรมเชน ที่ปรากฏในพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู ัวรัชกาลปจจุบันท่ีทรงมีพระ ราชปุจฉาพระอรยิ สงฆหลายทา น เชน พระราชพรหมญาณ (หลวงพอ ฤาษลี ิงดาํ ) หลวงปูแหวนสุจณิ โณ หลวงปฝู น อาจาโร ฯลฯ เปนตน มกี ารบันทกึ ขอ ธรรมเหลานั้นไวเปนแนวทางใหป ระชาชนท่ัวไปไดศึกษาไดอีก ดวย ในการชวยรักษาพระพุทธศาสนาในปลายกรุงศรีอยุธยาพระเจากิตติศิริราชสิงหไดสงราชทูตมาขอ พระสงฆจ ากกรุงศรอี ยุธยาเพ่ือไปฟนฟูพระพทุ ธศาสนาในศรีลังกาท่ีขาดพระสงฆสืบตอในรัชกาลสมเด็จพระ เจาบรมโกศทรงสงพระอบุ าลี พระอริยะมุนกี ับพระอันดบั และสามเณรไปศรลี ังกา สามารถอุปสมบทพระสงฆ กวา 700 รปู และบรรพชาสามเณรไดเปนจํานวนมากในเวลาเพียง 3 ปทําใหพระพุทธศาสนานิกายสยามวงศ เกดิ ข้นึ ในศรีลงั กา ต้ังแตน ัน้ รูปหลอของพระอุบาลีทีว่ ัดบพุ ารามท่ปี ระเทศศรีลังกา

162 4. ดานการเสริมสรา งศิลปวัฒนธรรมและประเพณี ศิลปะมรี ากศพั ทตรงกับภาษาบาลีวา สิปป หมายถงึ ฝม อื อยางยอดเยีย่ มทีเ่ ปน การแสดงออกทาง ความคดิ ความชํานาญของมนุษย และบคุ ลกิ ภาพของผสู รา งสรรคความงดงามของงานทถ่ี า ยทอดจติ วิญญาณ และความเชื่อของตนลงสอู ันงานอนั เปน ความพากเพยี รของมนุษยซ งึ่ เรยี กวาวิจติ รศิลป วดั วงั เวียงเปนศูนยร วมความเปน เลศิ ของศิลปะชาติไทย ศลิ ปะไทยมีรากฐานความสัมพันธเช่ือมโยง ใกลชดิ กบั คตคิ วามเชื่อและหลักธรรมในพระพทุ ธศาสนาทจ่ี ะมหี ลกั คิดความเชอื่ ของศาสนาอ่นื แทรกเขา มาจะมี บางก็เปนเพียงสวนปลีกยอยซ่ึงบางครั้งก็เกิดจากแนวพระราชนิยมในชวงเวลาใดเวลาหนึ่งเทานั้น สถาบัน พระมหากษตั ริยม หี นา ที่หลักในการทาํ นุบํารุงพระศาสนาจึงไดนาํ เอาศลิ ปะมาใช เพื่อวตั ถปุ ระสงคอันสาํ คัญนี้ ในพระอารามตา ง ๆ สวนพระราชวังหลวงหรอื พระบรมมหาราชวังท่ีเปนศูนยกลางของพระนครเพราะเปนท่ี ประทบั ขององคพ ระประมขุ ของแผน ดนิ ก็ตองใหม คี วามโอโถงงดงามดวยศิลปะอนั ประณีตเปน สดุ ยอดแหง งาน ชางทกุ แขนงเพือ่ สมกับพระราชฐานะและพระเกียรตยิ ศ สวนเวียงนน้ั กม็ ีความงามทางศิลปะท่ปี ระชาชนสามัญ ขุนนางขาราชการ ที่เปนไพรฟาขาแผนดินสรรคสรางข้ึนดวยความศรัทธาและเพื่อการใชสอยในวิถี ชวี ติ ประจาํ วนั ซ่ึงมกั จะคลอ ยตามพระราชนยิ ม ในภาวะที่กฎเกณฑของสงั คมอนญุ าตไวใ หทําไดซ ่ึงตอ มาในสมัย หลงั กม็ ีการยกเวน กฎเกณฑต างๆนัน้ ซ่งึ บางประการกเ็ ปนกฎมนเทียรบาลโดยเฉพาะในการสรา งวัดก็ยกเวนให มอี าคารหลังคาซอนชัน้ ในวดั ทีส่ ามัญชนสรางได สถาบันพระมหากษัตริยมีบทบาทในการสงเสริมศิลปะในหลายแขนงปรากฏอยูทั้งในศาสนสถาน วัดวา อารามเปนท่ีเชิดหนาชูตาวาบานเมืองไทยเปนเมืองที่รํ่ารวยศิลปะ ทั้งดานสถาปตยกรรม จิตรกรรม งาน ประตมิ ากรรมและประณตี ศลิ ป ซึ่งตองใชงานชางในสาขาตางๆที่เรียกวา “ชางสิบหมู” ไดแกชางเขียน ชาง แกะ ชางสลัก ชางปน ชางปูนชางรัก ชางหุน ชางบุ ชางกลึง และชางหลอ นอกจากน้ียังมีงานชางกระจก ชางทอง ชางคร่ํา ชางไม ฯลฯ ซึ่งแยกปลีกยอยเฉพาะทางไปอีกมากมายงานเหลาน้ีตองอาศัยสถาบัน พระมหากษตั รยิ ท รงเปนผอู ุปถมั ภใ หก ารสนับสนนุ ท้งั พระราชทรัพย พระราชทานยศศักด์ิใหแกชางที่ ทุมเท อุทิศตนใหงานน้ัน ๆ และการใหโอกาสไดแ สดงผลงานในสถานท่อี นั สาํ คัญ ซ่งึ ในบางคร้ังพระมหากษัตริยและ พระบรมวงศานวุ งศกท็ รงลงฝพ ระหตั ถในงานชางงานศิลปะดวยพระองคเอง มีหลักฐานผลงานปรากฏเดนชัด อยเู ปนจํานวนมากเชนงานบานประตูจาํ หลกั ไมทีว่ ัดสทุ ัศนเทพวราราม งานหัวโขนชื่อพระยารักนอยและพระ ยารักใหญเ ปนฝพ ระหัตถของพระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลา นภาลัย เปน ตน ในสมัยอยุธยางานศิลปะทเ่ี ปน สถาปตยกรรมถกู ทําลายลงดวยสงคราม และกาลเวลาที่บานเมืองถูก ทิ้งรางอยเู ปน เวลานานแมจ ะดรี ับการบูรณะปฏิสังขรณก ็ไมอาจคืนสภาพดังเดิมไดดวยขอจํากดั วา วัดรางนั้น มีจาํ นวนมาก ขาดชา งฝมอื ขาดกําลงั ทรพั ยแ ละวสั ดุ ดังท่ีทราบกันวาแมอิฐที่จะใชสรางกําแพงกรุงธนบุรี ศรี มหาสมุทร และสรางวัดวาอารามก็ยังตองไปร้ือเอาอิฐเกามาจากคายโพธ์ิสามตนคายสีกุก และวัดตาง ๆ ในกรุงศรีอยธุ ยา แตยงั พอมบี างสวนหลงเหลอื อยเู ปน ขอ ยนื ยนั ถงึ บทบาทของพระมหากษัตริยในดานงานชาง ศิลปกรุงศรีอยุธยาไดอยูพอสมควร สวนงานดานประณีตศิลปนั้นพอเห็นไดชัดจากงานเคร่ืองทองกรุ วัดราช บูรณะท่ีรวมงานชางสาขาตาง ๆ ไวมากมาย งานประดับมุกบานประตพู ระวิหารยอดท่ีงานฝมือชางประดับมุก

163 ช้นิ เอกในรชั สมยั สมเด็จพระเจาบรมโกศทรงโปรดใหส รา งข้ึนในการปฏิสังขรณวัดบรมพุทธาราม และบานประตู พระมณฑปพระพุทธบาทและประตพู ระอุโบสถวดั พระพทุ ธชนิ ราช ซึ่งสรางข้ึนในรชั กาลเดยี วกัน พระพทุ ธรูปบุทองคาํ พระแสงขันธ์ พระมาลาทองถกั บานประตวู ัดพระพทุ ธชินราช

164 บานประตูวดั วหิ ารยอด (วัดพระศรีรัตนศาสดาราม) บานประตวู ดั พระพุทธบาท จงั หวัดสระบุรี บานประตปู ระดับมุก หอพระมณเฑียรธรรมวดั พระศรีรัตนศาสดาราม หลังเสยี กรงุ ชา งฝม อื ของกรุงศรีอยธุ ยาเสยี ชีวิตลงในการรบบาง ถกู ขา ศกึ กวาดตอ นไปบา งเหลือ ตวั อยู นอยเต็มที ในสมัยกรุงธนบุรีก็ใชงานชา งตา ง ๆ เพยี งสงั เขปดวยอยูในภาวะที่ตองระวังขาศึกศัตรู ขาดคนและ กําลังพระราชทรัพย ในสมัยรัตนโกสินทร สมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชทรงโปรดใหรวบรวม ชา งฝมือดา นตางๆสรางพระบรมมหาราชวงั และพระอารามหลวงตา ง ๆ ในสภาพท่เี พ่ิงผานภาวะวกิ ฤตเสียกรุง มาเพียง 15 ป และทําสงครามเกาทัพมาเพียงไดไมนาน แตพระองคก็สามารถจําลองกรุงศรีอยุธยามาไวท่ี กรงุ เทพมหานครไดเ ปน ผลสําเรจ็ วดั พระศรีรัตนศาสดาราม พระบรมมหาราชวงั

165 ในการนสี้ มเด็จกรมพระราชวงั บวรมหาสุรสิงหนาททรงมีสวนสง เสรมิ ในการฟน ฟูงานชางศิลปอยุธยา เปนอยางมากโดยทรงเสาะหาชางหลวงอยธุ ยาทีย่ ังเหลืออยูใหเ ขามาอยูใ นสังกัดชา งวังหนา ซึง่ ได ฝากผลงาน พระอโุ บสถวดั สุวรรณดาราราม (วัดทอง) ไวท ี่กรุงเกา พระอุโบสถวัดสุวรรณดาราราม ในดานงานจิตรกรรมในสมัยกรุงศรีอยุธยาพอหลงเหลือหลักฐานก็เพียงเล็กนอยและเขาชมไดยาก เพราะทเ่ี หลอื กม็ กั เขียนเพ่ือเปน พทุ ธบชู าในกรุปรางคหรือเจดยี หรอื อยใู นวดั หางไกล เชน ทเ่ี พชรบุรี เปน ตน ท่ี หาชมไดงายกม็ กั เปนงานชางรัตนโกสนิ ทรเ ปน สว นใหญแ ตกเ็ ปนงานจติ รกรรมทส่ี ง ตอมาจากสมยั อยุธยานัน่ เอง ในสมัยสมเดจ็ พระจอมเกลาเจา อยหู วั ทรงอปุ ถัมภสงเสริมชา งจิตรกรรมคนหน่ึง ชื่อ ขรัวอินโขงศิลปนทานนี้มี ฝมือเขียนภาพแบบใหมต า งจากศิลปนิยมแบบเดิม คือ เปนภาพที่มีแสงเงาแบบตะวันตกและงานของทานผูนี้ สงอิทธิพลทําใหงานจิตรกรรมไทยในยุคตอมามีความเปนสากลมากข้ึนดังงานของพระยาอนุศาสนจิตรกร (จันทร จติ รกร) ซ่ึงเปนชางเขียนในรชั กาลของสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจา อยูหัวงานชน้ิ สําคัญคือ ภาพพระราช ประวัตสิ มเดจ็ พระนเรศวรมหาราชในพระวหิ ารวัดสุวรรณดารามและภาพเทพ ชมุ นมุ ในพระวหิ ารเดียวกันซง่ึ มีความแตกตางของระเบยี บวธิ ีการเขียนภาพเทพชุมนุม ภาพวาดของพระยาอนุศาสน์จิตรกร ภาพวาดของขรัวอินโข่ง

166 ภาพวาดของพระยาอนุศาสน์จติ รกร ผลงานพระยาอนุศาสน์จติ รกรพระประธานวัดกษัตริย์ตราธริ าช ศิลปนในพระบรมราชจักรีวงศ คือ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยานริศรานุวัติวงศ ท่ีทรงมี ผลงานดานการชางหลายสาขา งานชิ้นเดน ของพระองคคือทรงออกแบบพระอโุ บสถวัดเบญจมบพติ ร และทรง ออกแบบรองในงานพระราชพิธีตาง ๆ หลายครั้งลวนเปนท่ีพอพระราชหฤทัยของพระบาทสมเด็จพระ

167 จุลจอมเกลา เจา อยหู ัวมากทรงพระราชทานพระสมญั ญานามวา “นายชา งใหญแ หงกรงุ รตั นโกสนิ ทร” เจา นาย ท่ที รงงานชางและทรงมีผลงานเดนอีกพระองคหนึ่งคือพระองคเจาประดิษฐวรการ งานปูนปนฐานชุกชีพระ ประธานในพระอุโบสถวัดกษตั ราธิราชนบั วาเปน ผลงานท่ีงดงามจับใจย่งิ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระยานริศรานุวัตวิ งศ์ งานสถาปต ยกรรมในสมัยรตั นโกสินทรนั้นเปนงานที่สืบเนื่องตอมาจากสมัยอยุธยาตอนปลายท่ีนิยม เจดยี แ บบยอมุมไมส บิ สองหรอื เจดยี เพิ่มมมุ เชนเจดยี ใ นกลมุ พระเจดียศรีสรรเพชญดาญาณท่ีวัดพระเชตุพน วิมลมังคลาราม และพระปรางคทรงจอมแห เชน พระปรางคประธานวัดอรุณราชวรารามที่ไดแบบจาก พระปรางควัดไชยวัฒนาราม จนในรัชกาลสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระราชนิยมพระเจดียแบบ ลงั กาท่วี ัดพระศรสี รรเพชญ พระนครศรอี ยธุ ยาจงึ ทรงนําแบบมาสรางพระศรรี ตั นเจดีย (เจดยี ท อง) ท่วี ัดพระศรี รัตนศาสดารามแลวทรงสรางในรูปแบบเดียวกันเปนเอกลักษณประจํารัชกาล เชน ที่วัดเสนาสนาราม วัดสวุ รรณดาราราม วัดราชบพติ รสถิตมหาสีมาราม เปน ตน สาํ หรบั งานประติมากรรมของชาตสิ วนใหญเปน งานปน หลอ พระพทุ ธรูปซงึ่ มพี ระพทุ ธรูปสําคญั หลาย องคท่ีสถาบันพระมหากษัตริยทรงสรางข้ึนเพ่ือยึดเหนี่ยวจิตใจประชาชนและเปนศรีแกพระนคร ถือเปน แนวทางเดียวกันของทุกยุคทุกสมัยดวยถือวาพระพุทธรูป คือ ส่ิงแทนพระองคของพระพุทธเจา ในสมัย รัตนโกสินทรไดอัญเชิญพระพุทธรูปสําคัญหลายองคมาจากหัวเมืองฝายเหนือโดยเฉพาะจากสุโขทัย ในการ อัญเชิญหลวงพอเพชรเมืองพิจิตรชาวเมืองไมยินยอมนําองคพระไปซอนแตพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหวั กม็ ไิ ดท รงถือเอาแตพ ระทยั ทรงอนโุ ลมตามประสงคของชาวเมือง เมอ่ื ทรงอัญเชิญมาแลวก็ทรงนําไป ประดิษฐานเปนพระประธานในพระอุโบสถบาง พระประจําพระวิหารหลวง พระวิหารทิศบาง บางองค ก็ประดิษฐานอยูที่พระระเบียงบางในวัดตาง ๆ เพ่ือใหประชาชนไดปฏิบัติบํารุงและเคารพบูชาสืบมาสวน พระพทุ ธรปู ทสี่ รา งขน้ึ ในสมยั รตั นโกสินทรคือพระพทุ ธรปู ปางตา ง ๆ ที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว สรางข้นึ เพื่ออุทิศถวายพระราชกศุ ลแดบูรพมหากษตั ราธิราชเจา จนถึงรชั กาลพระองคนบั วา เปน พระพทุ ธรปู อกี กลมุ หนงึ่ ท่ใี หความรใู นเชิงพระพทุ ธประวตั แิ ละเชงิ ชา งประติมากรรมอกี ดว ย

168 ในบรรดาพระพทุ ธรปู สาํ คัญท่ีคน พบวาสรางดวยโลหะอนั มคี า ในชวงฉลอง 25 พทุ ธศตวรรษ ไดพบพระพทุ ธรปู ทองคาํ ศลิ ปะสโุ ขทยั ขนาดใหญม ากทว่ี ดั ไตรมิตรวิทยาราม ซ่งึ พระรปู ที่มคี วามใหญโตขนาด นั้นและสรางดวยทองคาํ อันเปนโลหะที่มีคามีราคามากทสี่ ุดเชน นแ้ี สดงถึงพระราชศรทั ธาของพระมหากษตั รยิ  ซงึ่ ทรงเปน องคพ ระประมุขของสถาบนั พระมหากษัตริยในยคุ สมยั ตอ มาคอื สมัยอยธุ ยา รชั สมยั สมเดจ็ พระ รามาธิบดีท่ี 2 ก็มีการสรา งพระพุทธรปู ยืนสงู 8 วา นาํ้ หนักทองหมุ 286 ชงั่ คือ พระศรสี รรเพชญ ประดษิ ฐานในพระวหิ ารหลวงของวดั ประจาํ พระราชวัง ในสมัยรัตนโกสินทรการสรา งพระพุทธรปู ทองคาํ ขนาด ใหญไ ดลดความนิยมลงแตม ีแนวคิดในการสรา งจากวสั ดุทส่ี น้ิ เปลอื งทรัพยไมม าก แตใ หค วามงามไดค ลายคลงึ กนั คอื การปดทับดว ยทองคําเปลว หรอื การใชเทคโลยสี มยั ใหม การตกแตง พนื้ ผวิ เพื่อเพิม่ คณุ คา และความงาม ขน้ึ บทบาทของสถาบันพระมหากษตั รยิ ในดานวัฒนธรรมและประเพณี นั้นยอมสอดคลอ งกบั สภาพ สังคมในแตล ะยคุ สมัย พระอุโบสถวดั เบญมบพิตร ฐานชุกชีพระประธานวดั กษตั ราธิราช 5. ดานการเสริมสรา งวัฒนธรรมและประเพณีของไทย วฒั นธรรม หมายถึง ส่ิงท่ีทําใหเ จริญงอกงามแกห มคู ณะวถิ ชี วี ิตของหมคู ณะ ประเพณี คอื สง่ิ ท่ีนยิ ม ถอื ประพฤตปิ ฏิบัตสิ บื ๆ กนั มาจนเปน แบบแผน ขนบธรรมเนียม หรอื จารีตประเพณวี ัฒนธรรมไทย และ ประเพณไี ทยน้ันเกิดขน้ึ จากการประพฤติปฏบิ ัตสิ บื กนั มามกี ารส่งั สม เลือกสรรและยอมรบั วาเหมาะสมกบั สังคมโดยรวม จนเปน บคุ ลิกและนสิ ัยของคนในสังคม ซึง่ เกดิ ขึน้ จากการท่ีตอ งเอาอยางบุคคลอ่นื ๆ ที่อยูรอบ ๆ ตน หากจะกลา วถึงประเพณีไทยก็หมายถึง นิสยั สังคมของคนไทยซึ่งไดร บั มรดกตกทอดมาแตดั้งเดิมและ มองเห็นไดใ นทกุ ภาคของไทย ประเพณี เปนเร่อื งของความประพฤติของกลมุ ชน ยึดถือเปน แบบแผนสืบตอ กัน มานาน ถา ใครประพฤตินอกแบบ ถือเปน การผิดประเพณี ประเพณกี บั วฒั นธรรมจงึ เปน สง่ิ ทก่ี ลมุ ชนในสงั คม รวมกันสรา งขนึ้ แตป ระเพณเี ปนวัฒนธรรมท่มี ีเงอ่ื นไขทคี่ อ นขา ง ชดั เจน กลาวคอื เปน ส่ิงท่สี งั คมสรา งข้นึ เปน มรดก คนรุนหลงั จะตอ งรบั ไว และปรบั ปรุงแกไ ขใหดยี ิง่ ๆ ข้ึนไป รวมทงั้ มกี ารเผยแพรแกค นในสงั คมอนื่ ๆ

169 วัฒนธรรมท่เี ปนปจ จยั พน้ื ฐานในการดํารงชวี ิต อนั ไดแกปจจยั ส่ี คอื เคร่อื งนงุ หมทีอ่ ยูอาศัย อาหาร ยา รักษาโรค เครือ่ งนุงหม และการแตง กายของคนไทยเปลีย่ นแปลงไปตามยุคสมัย มีการรับวัฒนธรรมการแตง กาย ชาวตะวนั ตกมาใชม ากขนึ้ สวนผหู ญิงจะเปนไปตามสมยั นยิ ม ในอดตี สถาบันพระมหากษัตริยจ ะมี กฎมณเฑยี ร บาลกาํ หนดแบบแผนท่แี นนอนในการแตงกายการเครอ่ื งประดับกาย เครื่องประดับยศ การใชย านพาหนะแต ความเครงครัดนนั้ กค็ ล่ีคลายลงดวยยุคสมยั โดยพระราชดําริบาง โดยกฎเกณฑใ หม ๆ ของสงั คมและการปรบั เปลี่ยน ตามวฒั นธรรมตะวันตกบา ง สถาบนั พระมหากษตั ริยม ีบทบาทในการสรางเสรมิ วฒั นธรรมการแตง กายโดยแบบอยาง ความนิยมจากเจา นายฝา ยในโดยเฉพาะในสมยั รชั กาลของพระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจา อยหู วั เปนตนมา การแต่งกายของเจ้านายสมัยรัชกาลที นุ่งโจงเสือแบบแขนหมแู ฮมสะพายแพร สมัยรัชกาลที 6 สมัยรัชกาลที

170 สมัยรัชกาลที ในรชั สมยั ของพระเจา อยูหวั รชั กาลปจจบุ นั สมเดจ็ พระนางเจาพระบรมราชินีนาถตองตามเสดจ็ เยือน ประเทศตาง ๆ ทั้งเอเชีย ยุโรปและสหรัฐอเมริกา พระองคทรงจัดเตรียมฉลองพระองคแบบไทยโดย ทรง ออกแบบใหมใหเหมาะสมทั้งแบบลาํ ลองและเปนทางการใหเ หมาะสมกับวาระโอกาสตาง ๆ เปนที่มาของชุด ไทยพระราชนิยมอนั ไดแก ชดุ ไทยเรือนตน ไทยจติ รลดา ไทยอมรนิ ทร ไทยบรมพมิ าน ไทยจักรี ไทยจกั รพรรดิ ไทยดสุ ติ ไทยศิวาลัย ถือเปนแบบแผนการแตงกายของชาติ สวนเส้ือของฝายชายไดมีการออกแบบแปลงมา จากเสื้อราชปะแตน เรียกวา ชุดไทยพระราชทานซี่งมีท้ังแขนส้ันและแขนยาวโดยสวม กับโจงกระเบนหรือ กางเกง ก็ไดเส้ือชดุ พระราชนยิ ม 9 ชดุ และชุดไทยพระราชทาน ชุดไทยพระราชทานนิยมสําหรับสตรี

171 ชุดไทยพระราชทานสําหรับชาย วัฒนธรรมดานที่อยูอาศัยเรือนไทยเหมาะกับสภาพธรรมชาติของสังคม มีลักษณะใตถุนสูงไมมี หองมากนกั รบั ลมเยน็ ไดท กุ เวลา ปอ งกนั แดดฝนไดด ี แตการออกแบบอาคารเรอื นหลวงที่เปนเอกลักษณของ ชาตินอกจากการยดึ เอาความเหมาะสมกบั สภาพแวดลอ มแลวกต็ องคํานงึ ถึงประโยชนใชสอยและการเชดิ ชพู ระ เกยี รตยิ ศเปน หลัก สวนการออกแบบอาคารในพระพุทธศาสนานั้นยอมสอดคลองกับสถาบันพระมหากษัตริย ดว ยหลักคดิ ในเร่อื งพทุ ธะกับพระราชาเปนสําคัญและในบางสวนก็นําคติของไตรภูมิมาสอดแทรก เชน เร่ือง ของเขาพระสเุ มรุ ครฑุ นาค และยักษ แมก ารตง้ั ชื่อประตทู ั้งสที่ ศิ ของพระตําหนักจิตรลดารโหถานกน็ ําชือ่ ของ เทวดารักษาทิศท้งั 4 พระอินทรอยูชม พระยมอยูคนุ พระวิรุณอยูเจน พระกุเวรอยูเฝา แตเปนที่นาสังเกตวา พระราชฐานของพระมหากษตั รยิ ในปจ จุบันมไิ ดมงุ เนนความโออา แตทรงเนนถึงประโยชนใชสอยโดยเฉพาะ ทรงใชประโยชนเพื่อการคนควาหาแนวทางในการชวยเหลือประชาชนในดานความเปนอยูและการทํากิน มากกวาความสขุ สบายสวนพระองค ในดานอาหารในอดีตในวงั จะเปนผูน ําในเร่ืองของอาหารท่ีเรียกวา “เคร่ืองคาวหวาน” มีบทพระราช นพิ นธเ หชมเครอ่ื งคาวหวานกลาวถงึ อาหารไทยและอาหารทีด่ ดั แปลงจากอาหารของชาตติ าง ๆ โดยท่ีกรุงศรี อยุธยา กรุงธนบุรี และกรุงเทพ เปนเมืองที่อยูใกลทะเลจึงเปนเมืองทาท่ีมีคนหลายชาติ หลายภาษา เขามา ติดตอดวยเสมอการรับวัฒนธรรมของชาวตางชาติในเรื่องอาหารการกินซึ่งเปนเร่ืองใกลตัวท่ีสุดจึงเปนส่ิงท่ี เกิดข้นึ ไดโ ดยมี “ชาววัง” เปนเสมือนผคู ัดกรองผสมผสานและดดั แปลงแลวจึงสงตอไปยังชาวบานดังชาวบาน เกาะเกรด็ ทีท่ ําอาหารหวานคาวแบบชาววังไดหลากหลายสันนิษฐานกันวา มาจากวิธีครูพักลักจําจากชาววัง ท่ีมาปรุงภตั ตาหารอาหารถวายพระในคราวสรางวัดปรมัยยกิ าวาสอยนู านป หรือขนมของ ทาวทองกีบมาหรือ มารีเดอกรี มา ในสมัยสมเดจ็ พระนารายณมหาราชน้ันก็คงแพรหลายดว ยคนท่เี ขา ไปรับจางชว ยงานครัวในบาน เจาพระยาวิชาเยนทรน ้นั เอง ในดานยารักษาโรค สุขภาพและการรักษาพยาบาลปรากฏหลักฐานวาในสมัยสมเด็จพระนารายณ มหาราชทรงเปน ผนู ําในการรักษาโรคมีการรักษาพยาบาลท้ังตําราแพทยแผนไทยและตะวันตกมีตํารายาชื่อ

172 โอสถพระนารายณทม่ี ียาตาํ รบั ตาง ๆ และยังมีแพทยป ระจําพระองคเปนชาวตะวันตกคูกับแพทยไทยในสมัย รตั นโกสนิ ทร สมเดจ็ เจาฟากรมหลวงชุมพรเขตตอุดมศักด์ิทรงไดรับฉายาวา “หมอพร” เพราะทรงมีความรู ทางแพทยแ ผนไทยและทรงรักษาชาวบา นท่วั ไปจนเปนทเี่ คารพรักใครของประชาชนจนถึง ทุกวันน้ี พระบรม วงศอีกพระองคหนึ่งท่ีควรแกการระลกึ ถึง คือ สมเด็จพระมหติ ลาเบศรพระบรมราชชนกในพระบาทสมเดจ็ พระ เจา อยหู วั ท่ที รงหันมาเรียนวิชาแพทยเพราะทรงเห็นในความทุกขเพราะความเจ็บไขของประชาชนทรงยอม เสียสละเดินทางไปปฏิบัติงานที่โรงพยาบาลแมคคอมิคสถึงเชียงใหมดวยพระราช จริยวัตรดังนี้ จึงทรงเปน แบบอยางใหส มเดจ็ พระราชชนนี พระบาทสมเด็จพระเจา อยูห วั สมเด็จกรมหลวงนราธวิ าสราชนครนิ ทรสมเดจ็ พระนางเจาพระบรมราชนิ นี าถ และพระราชนดั ดาทกุ พระองคทรงเจริญ รอยตาม ดงั พระองคท รงมพี ระโอวาท พระราชทานแกนกั เรียนแพทยศริ ริ าชวา “ขอใหถือประโยชนของตนเปนกิจที่สองประโยชนของเพื่อนมนุษย เปนกจิ ท่หี น่งึ “โครงการตา ง ๆ เชน โครงการเรือเวชพาสน โครงการราชประชาสมาศัย โครงการแพทยอาสา ชนบท โครงการถนั ยรักษ โครงการมลู นธิ ิขาเทยี ม การสรา งโรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราช ฯลฯไดจึงเกิดขึ้น ในรัชสมัยของพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั พระองคปจ จุบนั ท่ีทรงเหน็ ประโยชนข องประชาชนเปน ทห่ี นึง่ เสมอ ทงั้ ยงั ทรงปลูกฝง ใหพ ระบรมวงศานวุ งศในสถาบนั พระมหากษตั รยิ ไดท รงงานเพ่ือประชาชนโดยเฉพาะในเรื่อง ของสขุ ภาพความเปน อยู ในดานประเพณีในอดีตเชน สมัยสุโขทัยและอยธุ ยาสถาบันพระมหากษตั ริยไ ดกาํ หนดกจิ กรรมประเพณี ของหลวงในรอบปที่ตองปฏิบัติเรียกวาพระราชพิธีสิบสองเดือนในช้ันตนเปนพระราชประเพณีท่ีกําหนดให สอดคลองกบั พิธกี รรมในศาสนาพราหมณเชนพระพระราชพธิ ีตรียัมปวาย พระราชพิธีจองเปรียง พระราชพิธี จรดพระนงั คลั ฯลฯ แตตอมามีการแทรกพิธีกรรมทางพุทธศาสนาเขาไปโดยเฉพาะในรัชกาลของสมเด็จพระ จอมเกลาเจา อยหู วั ทรงปรับเพ่มิ เตมิ พระราชพธิ ีพืชมงคลกบั พระราชพิธจี รดพระนังคัล หรือบางพระราชพิธีก็ กาํ หนดขน้ึ ใหมเ ชนพระราชพธิ เี ลย้ี งขนมเบอื้ งในฤดกู าลทีก่ ุงชมุ มีมันมากจึงทําขนมเบื้องหนากุงถวายพระสวน ในเร่อื งการละเลนรน่ื เรงิ ก็พระเจาแผน ดนิ กท็ รงโปรดใหม ีการเลนดอกสรอยสักวาท่ี ทุงภเู ขาทองคลองมหานาค ในกรุงศรีอยุธยาคร้นั สรา งกรุงเทพมหานครแลวพระบาทสมเดจ็ พระพุทธยอดฟาทรงโปรดใหข ุดคลองมหานาค และสรา งภเู ขาทองขน้ึ แตม าแลว เสร็จในสมยั รัชกาลสมเดจ็ พระน่งั เกลา เจาอยหู ัว การละเลนในประเพณีของหลวงนั้นตอมาไดเผยแพรมาถึงชาวบานไมวาจะเปนโขน ละครใน โมงครมุ ญวนหก บางอยางสามารถหาดูไดเ ฉพาะในงานพระราชพิธเี ทา นั้นภายหลงั ก็มีการนํามาดัดแปลงเปน แบบชาวบานจนในปจจุบันสามรถหาดูไดทั่วไปไมมีขอจํากัด ประเพณีศิลปวัฒนธรรมไทยเปนส่ิงที่แสดงถึง เอกลกั ษณมีมากมายหลายแขนงลว นแลวที่ชาวไทยตอ งชว ยกนั เรยี นรู เขาใจอยางถองแท ตองรูจักพิจารณา วเิ คราะหใ นการรกั ษาและพฒั นาใหเหมาะควรแกกาลสมัยโดยไมสูญเสยี เอกลักษณความเปน ไทย ในอดีตจนถงึ ปจจุบันมีสถาบันพระมหากษัตริยทรงทํานุบํารุงรักษาศิลปวัฒนธรรมและประเพณีไทยตลอดมาจึงนับวา บทบาทของสถาบันพระมหากษัตรยิ ท ม่ี ีตอ ชาติบานเมืองนัน้ ทรงคุณประโยชนอ ยา งยิง่ ในทกุ ดาน

173 เจดยี ์ภูเขาทองอยุธยา เจดยี ์ภเู ขาทองวัดสระเกศ

174 บทที่ 3 เศรษฐศาสตร สาระสาํ คญั การเรยี นรเู ก่ียวกบั เศรษฐศาสตรพนื้ ฐาน เกยี่ วกับระบบเศรษฐกิจ สถาบันทางการเงินและการคลัง ความสัมพันธแ ละความเชื่อมโยงของระบบเศรษฐกิจระหวา งประเทศ และการรวมกลุมทางเศรษฐกิจของ ประเทศตางๆ เพ่อื เชอ่ื มโยงสแู นวคิด เศรษฐกิจพอเพียงระดบั ชมุ ชนและการดํารงชีวิต ตัวช้วี ดั 1. วเิ คราะหปญหาและแนวโนมทางเศรษฐกจิ ของประเทศไทยได 2. เสนอแนวทางการแกป ญหาของเศรษฐกจิ ของประเทศไทยในปจ จบุ นั ได 3. รแู ละเขา ใจตระหนกั ในความสาํ คัญของการรวมกลมุ เศรษฐกจิ ระหวางประเทศ และประเทศตา งๆ ในโลก 4. รแู ละเขาใจในระบบเศรษฐกจิ แบบตางๆ ในโลก 5. รแู ละเขาใจความสมั พันธแ ละผลกระทบทางเศรษฐกจิ ระหวา งประเทศของ ประเทศไทยกับกลมุ เศรษฐกิจของประเทศตา งๆ ในภมู ภิ าคในโลก 6. วิเคราะหค วามสําคญั ของระบบเศรษฐกิจและการเลอื กจัดกจิ กรรมทางเศรษฐกิจ ของประเทศตางๆ ในโลกและผลกระทบ 7. เขา ใจในเรือ่ งกลไกราคากบั ระบบเศรษฐกจิ 8. รแู ละเขา ใจในเรือ่ งการเงินการคลงั และการธนาคาร 9 เขาใจในระบบของการธนาคาร 10. ตระหนกั ในความสาํ คญั ของการเงิน สถาบันการเงิน 11. วิเคราะหผ ลกระทบจากปญหาทางเศรษฐกจิ ในเร่อื งการเงิน การคลังของประเทศ และของโลกไว 12. รแู ละเขา ใจเร่อื งแผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสงั คมแหงชาติ ขอบขายเน้ือหา เร่ืองท่ี 1 ความรูเบือ้ งตน เกี่ยวกบั เศรษฐศาสตร เรอื่ งท่ี 2 ระบบเศรษฐกิจของประเทศไทย เรื่องที่ 3 กระบวนการทางเศรษฐกิจ เรือ่ งที่ 4 แผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง ชาติ เรอ่ื งที่ 5 สถาบนั การเงนิ และการเงิน การคลงั เรือ่ งที่ 6 ความสัมพันธและผลกระทบเศรษฐกจิ ระหวา งประเทศกับภูมภิ าคตา ง ๆ ของโลก เร่ืองที่ 7 การรวมกลมุ ทางเศรษฐกจิ

175 เร่อื งที่ 1 ความรูเ บื้องตน เก่ียวกับเศรษฐศาสตร 1. ความรเู บื้องตน เกีย่ วกบั เศรษฐศาสตร 1.1 ความหมายและความสาํ คญั ของเศรษฐศาสตร 1) ความหมายของเศรษฐศาสตร เศรษฐศาสตร หมายถึง สาขาวิชาหน่ึงในสังคมศาสตร ท่ีศึกษาพฤติกรรมของมนุษยในการใช ทรัพยากรท่ีมอี ยูอยา งจาํ กดั โดยการจดั สรรทรพั ยากรไดอยา งเสมอภาคและเปน ธรรมและเปน ทพ่ี ึงพอใจ 2) ความสําคญั ของเศรษฐศาสตร เศรษฐศาสตร เปนเร่ืองเกี่ยวเนื่องสัมพันธกับพฤติกรรมของคนในสังคมกับกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ซึ่งประกอบดวยการผลิต การกระจายผลิต และผูบริโภค เศรษฐศาสตรจึงมีบทบาทสําคัญตอการดําเนิน กิจกรรมทางเศรษฐกิจทุกชนิด โดยเฉพาะเร่ืองการตัดสนใจเก่ียวกับการผลิต การบริโภค และการซ้ือ ขาย การแลกเปล่ยี นสินคาและบริการ เศรษฐศาสตรจึงเก่ียวของกับชีวิตประจําวันของเราทุกคน ทุกระดับ ตั้งแตประชาชนท่ัวไปถึง ระดับประเทศ เศรษฐศาสตรเขาไปมีบทบาทในดานการใชทรัพยากรของประเทศใหเกิดประโยชนสูงสุด ใหประชาชนกินดีอยดู ี ไมถ ูกเอารดั เอาเปรียบ แตเน่ืองจากทรัพยากรตางๆ ในโลกมีจํากัดเมื่อเปรียบเทียบกับความตองการมนุษยซึ่งมีไมจํากัด จึงทําใหเกิดการขาดแคลนขึ้น ในการอยูรวมกันของมนุษยจึงตองตัดสินใจเลือกอยางใดอยางหน่ึง ในกระบวนการตัดสินใจเลือกจึงนําความรูเชิงเศรษฐศาสตรเขามาชวยใหการตัดสินใจแตละครั้งใหเกิด ประโยชนส ูงสุด นอกจากน้ันเขาใจเศรษฐศาสตร จะทําใหเ ขา ใจเหตุการณแ ละระเบียบกฎเกณฑบางอยา งทตี่ นเองตอง มีสว นในการใหแ ละรับผลประโยชนร ว มกนั เชน การเสียภาษี การไดร บั ประโยชนตอบแทนจากการเสยี ภาษีไป เปนตน 1.2 หลกั การและวิธีการจดั สรรทรพั ยากรทม่ี อี ยูอ ยา งจํากัด เศรษฐศาสตรเ ปนวชิ าทีพ่ ยายามแกไ ขปญหาเศรษฐกิจข้ันพื้นฐานของมนุษย ไดแก ปญหาวาทําไมจึงผลิต จะผลิตอะไร ผลิตอยางไร และผลิตเพ่ือใคร รวมทั้งยังชวยแกไขปญหาท่ีซับซอนมากขึ้น เพื่อใหประเทศ สามารถบริหารจดั การทรัพยากรใหสัมฤทธิผลและมปี ระสิทธิภาพ โดยมวี ัตถปุ ระสงคดานเศรษฐกจิ ดงั นี้ 1) ความมีประสิทธิภาพทางเศรษฐกิจ หมายถึง การใชทรัพยากรท่ีมีอยูอยางจํากัด ไดแก ที่ดิน แรงงาน และอืน่ ๆ ทําการผลติ โดยไดร ับผลผลิตสูงสดุ 2) การจางงานเต็มที่ หมายถึง การท่ีคนงานทุกคนท่ีสมัครใจทํางาน มีงานทํา และเปนการทํางาน เต็มความสามารถของแตละคน 3) ความมเี สถียรภาพของระดับราคาสินคาและบริการ หมายถึง การท่ีระดับราคาสินคาและบริการ มกี ารเปล่ียนแปลงเพยี งเลก็ นอยและไมเ ปลี่ยนแปลงบอย เพราะจะทําใหผูบริโภคเดือดรอนและผูผลิตจะไม สามารถคาดการณภ าวะทางธรุ กิจไดอยา งถกู ตอ ง

176 4) ความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจ หมายถึง การที่ผลผลิตของประเทศมีแนวโนมสูงข้ึนอยาง สม่ําเสมอ แสดงถึงีความเปน อยดู ีขนึ้ อยางตอเนอ่ื งของคนในชาติ 5) ความเทาเทียมกันของการกระจายรายได หมายถึง คนสว นใหญของประเทศมีรายไดไมแตกตางกันมากนัก ทั้งนี้เพื่อใหคนสวนใหญสามารถซื้อสินคา และบริการไดอ ยา งเสมอภาค สรปุ การใชจ า ยของรฐั บาล เปน มหภาค อุปสงคต อ สนิ คา และบริการ เปน จลุ ภาค ความแตกตางทางเศรษฐกิจ ประเทศตางๆ มีความเจริญทางเศรษฐกิจแตกตางกัน เปนเพราะมนุษยดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ทง้ั ดา นเกษตรกรรมและอตุ สาหกรรมไดเ หมาะสมสอดคลองกับสภาพแวดลอมของประเทศ 1. ปจ จยั ทีท่ ําใหเกดิ ความแตกตา งทางเศรษฐกิจ ปจจัยท่ที ําใหเกดิ ความแตกตา งทางเศรษฐกิจ มดี งั น้ี 1) ภูมิประเทศ เปนลักษณะท่ีปรากฏบนผิวโลกเปนรูปแบบตางๆ เชน แมนํ้า ภูเขา ท่ีราบ ท่รี าบสงู เปนตน ประเทศสว นใหญท่มี ีเศรษฐกจิ ดี ประชากรมกั ตง้ั ถนิ่ ฐานบริเวณท่ีเปนที่ราบลุมแมนํ้าอันมี ดินตะกอนทับถมซ่ึงมธี าตุอาหารอุดมสมบรู ณเ หมาะกับกิจกรรมเพาะปลูก 2) ภูมิอากาศ เปนสภาพดินฟาอากาศซ่ึงประกอบดวยแสงแดด อุณหภูมิ น้ําฝน ความช้ืน ความกดอากาศและลม ในเขตอากาศรอ นอณุ หภมู จิ ะสูงกวาในเขตอบอนุ และเขตหนาว นอกจากน้ียังมีความ เขมของแสงแดดอันเปนปจจัยในการเจริญเติบโตของพืชและสัตว บริเวณท่ีมีฝนตกมากหรือมีน้ําใตดินจะ สามารถเพาะปลูกและเล้ียงสัตวได ลมที่พัดไมแรงมากจะชวยในการผสมเกสรและกระจายพันธุพืช ทําให ประเทศทอี่ ยใู นลักษณะภมู อิ ากาศแตกตางกันมีความเจรญิ ทางเศรษฐกิจตา งกนั 3) ทรัพยากรธรรมชาติ ทรัพยากรธรรมชาติทีส่ ําคัญมี 4 ประเภท ไดแ ก (1) ทรัพยากรดิน ดินที่มีอินทรียวัตถุ ไมแนนทึบเกินไปจะชวยใหพืชเจริญเติบโตไดดี เหมาะแกก ารเพาะปลูก บริเวณที่ดินสลายตัวมากจากหินปูนกลายเปนดินขาว สามารถนํามาใชเปนวัตถุดิบ ในการอุตสาหกรรมซีเมนตได (2) ทรพั ยากรนํ้า ประเทศท่ีมีแหลงนํ้ากระจายอยูทั่วไปจะชวยใหสามารถประกอบกิจกรรม ทางเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมไดดี (3) ทรัพยากรปา ไม ชวยใหมแี หลง ตน นาํ้ ลาํ ธาร มคี วามชมุ ชืน้ ปองกนั อุทกภัยไดสวนเนื้อไมใช เปน วตั ถดุ บิ ในการผลติ เฟอรนิเจอรแ ละอืน่ ๆ ได (4) ทรพั ยากรแร ถา เปนแรกน็ ําไปใชในอุตสาหกรรมหนกั ประเภทตางๆ ได เชน แรโ ลหะ นําไปใชเ ปนวตั ถุดบิ ในอตุ สาหกรรมเคมี ใชท าํ ปุย ทาํ วสั ดุกอ สรา ง แรร ตั นชาติ นาํ ไปใชเ ปนเครือ่ งประดับราคาคอ นขางสูง

177 แรเ ชอ้ื เพลิง นาํ ไปใชเ ปน แหลง พลงั งานทีส่ ําคญั มีทง้ั ทอ่ี ยูบ นบกและในทะเล 4) การเมืองการปกครอง ประเทศทป่ี กครองโดยเสรี มักจะเปดโอกาสใหป ระชาชนตัดสินใจดําเนิน กิจกรรมทางเศรษฐกิจตามความสามารถและโอกาส โดยอาศัยกลไกราคาเปนปจจัยในการเลือกตัดสินใจ เกิดการแขงขันกันเต็มท่ีในการผลิต รายไดของบุคคลยอมแตกตางกันไปตามความสามารถและโอกาสของ แตละคน สวนประเทศที่ปกครองระบอบคอมมิวนสิ ต รัฐเปน ผดู ําเนินการผลิตซื้อขายแลกเปลี่ยนสินคาและ บริการ ประชาชนมีรายไดจากคาแรงเทาน้ัน สําหรับประเทศท่ีปกครองแบบสังคมนิยม ประชาชนดําเนิน กิจกรรมทางเศรษฐกิจทั้งเกษตรกรรมและอุตสาหกรรมขนาดยอมโดยควบคุมการผลิตขนาดใหญ ทําใหประชาชนมีฐานะไมแ ตกตางกนั มากนัก 5) ความกาวหนาทางเทคโนโลยี ประเทศท่ีดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจไดโดยเสรีจะเกิดการ แขง ขันอยางเต็มท่ี ใชความสามารถ ความคิดริเริ่ม มีการลงทุนและพัฒนาเพื่อเพ่ิมประสิทธิภาพในการผลิต มสี นิ คา ใหม ๆ และมีสินคาคณุ ภาพดี และสามารถลดการทาํ ลายสภาพแวดลอมได 6) ประชากร ประเทศท่ีมีประชากรเพิ่มอยางรวดเร็ว ทําใหเกิดการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม เพราะมีความตอ งการในการบริโภคในประเทศมาก พืชผลที่ผลติ ไดภ ายในประเทศมีปรมิ าณลดลงไมเพียงพอ กับการสงออกทําใหประเทศขาดรายได ขาดดุลการคาและดุลชําระเงิน สุขภาพอนามัยของประชากรไมดี เพราะขาดอาหาร มีการวางงาน มากข้นึ และการอพยพยา ยถ่นิ จากชนบทสเู มืองมีสูงข้นึ ประเทศท่ีมลี ักษณะ เชนน้มี กั เปนประเทศดอยพฒั นาคอ นขางยากจน

178 แบบฝก หัดทายบท เร่อื งท่ี 1 : ความรเู บ้ืองตนเกย่ี วกบั เศรษฐศาสตร คําสง่ั เมื่อผูเรียนศึกษาเร่ืองความรูเบื้องตนเกี่ยวกับเศรษฐศาสตรจบแลว ใหทําแบบฝกหัด ตอไปนี้ โดยเขียนในสมุดบันทึกกจิ กรรมการเรยี นรู แบบฝกหดั ท่ี 1 ใหต อบคําถามตอ ไปน้ี 1. เศรษฐศาสตร หมายถงึ อะไร และมีความสาํ คญั และท่เี ก่ียวของกับชีวิตประจําวันของประชาชน อยา งไร ................................................................................................................................................................ 2. ระบปุ จจัยทีท่ าํ ใหเกิดความแตกตางทางเศรษฐกิจ มา 3-5 ปจจยั ...........................................................................................................................................................

179 แบบฝกหดั ท่ี 2 ใหศึกษาพฤติกรรมของมนุษยในทางเศรษฐศาสตรและตัดสินวาเก่ียวของกับเศรษฐศาสตร สาขาใด โดยกาเคร่ืองหมาย √ ลงในชอ งที่ถูกตอง พฤติกรรม เศรษฐศาสตรจ ลุ ภาค เศรษฐศาสตรม หภาค 1. การปลอยนํา้ เสียของโรงงานอุตสาหกรรมใน กทม. 2. การวา งงานของประชากรไทย 3. การผลติ ขา วของชาวนาในภาคเหนือ 4. การซอื้ ขาย แลกเปล่ยี นสินคา ในตลาด 5. การเก็บภาษีอากร 6. พฤตกิ รรมของผบู ริโภค 7. ปญ หาเงินเฟอ 8. ปญหาทางการคลังของรฐั บาล 9. การกกั ตนุ สนิ คาของพอ คาคนกลาง 10. รายไดป ระชาชาติ 11. ปญ หาการขาดดุลบัญชีเดินสะพัด 12. ปญหาการสงออกลดลง 13. ปญหาการจราจรติดขัดในกรุงเทพมหานคร 14. ความนิยมในการใชสนิ คา ฟุมเฟอ ยของเยาวชน 15. ปญหาการลงทนุ ในประเทศลดลง

180 แบบฝกหดั ที่ 3 ใหผ เู รียนอานเรือ่ งตอไปนี้ แลวตอบคําถามในตอนตอ ไป “ครอบครวั ของขวัญ” ขวัญเปน ผหู ญงิ ตวั เล็กๆ คนหน่ึงท่ีจําเปนตองแบกรับภาระของครอบครัวเน่ืองจากสามีเสียชีวิตดวย อบุ ตั เิ หตุขณะทาํ งานกอ สรา ง แมวา ขวญั จะดน้ิ รนเพ่อื ปากทองของครอบครวั อยางไรกต็ าม แตค าใชจ ายก็ยังไม พอเพียงอยนู ั่นเอง เธอมปี ญหาเรื่องคาเชาบาน คาน้ํา คาไฟ จนกระทั่งวันหน่ึงเธอตัดสินใจวาจะเลิกเชา และออกหาที่อยใู หมแตด ว ยความสงสารเจา ของบานเชา มีเมตตาอนุญาตใหเธอและลูกอยูไดโดยไมตองเสีย คา นา้ํ คาไฟ ชว ยหางานใหขวัญทําโดยใหเธอไปซักผา จายคาจางเดือนละ 2,000 บาท เมื่อหักคาเชาบาน แลว ขวัญก็จะเหลอื ไวใ ชจายแค 1,200 บาท ซ่ึงมันกย็ ังไมเพยี งพอสําหรบั เธออยูนั่นเอง แตขวัญก็ไมทอถอย หรือสิ้นหวงั เพราะเธอยังมีลกู ๆ ท่ีตอ งคอยดแู ล มีภาระท่ีจะตองหาเล้ยี งครอบครัว สิง่ ทเ่ี ธอวาดหวังอยใู นขณะน้ี คือ การทลี่ ูกๆไดกนิ อ่มิ นอนหลบั และไดเรียนหนังสือเหมือนเด็กคนอนื่ ๆ ผูเรียนตอบคาํ ถามตอไปน้ี 1. เพราะเหตุใดคนเราจึงตองแสวงหารายได ........................................................ 2. ในการดาํ รงชวี ติ ของคนเรา ตอ งอาศัยปจจยั อะไรบาง........................................ 3. เศรษฐศาสตรไ ดเ ขา มาเก่ียวขอ งกับชวี ิตมนษุ ยใ นเรอ่ื งใดบาง............................ 4. สิ่งที่ทาํ ใหขวัญมีชวี ติ อยไู ดโ ดยไมย อ ทอ ตอ อปุ สรรค คอื อะไร............................. 5. ขวัญเปนตัวอยางทดี่ ใี นเรอ่ื งอะไรบา ง.............................................................. แบบฝก หดั ท่ี 4 ใหผูเรียนศึกษาปญ หาพน้ื ฐานทางเศรษฐกิจตอ ไปนี้ แลวตอบคาํ ถาม ปญหาพืน้ ฐานทางเศรษฐกจิ เปนปญหาทเี่ กิดขึ้นในทุกสังคม ไมว า จะเปน ประเทศทีใ่ ชระบบเศรษฐกิจ แบบใด เน่ืองจากทกุ ประเทศจะประสบปญ หาความไมสมดุลระหวางประชากรและทรัพยากร ไดแ ก 1. ปญ หาการจดั ระบบการผลิต ไดแก 1.1 ปญหาวา จะผลิตอะไรดี (What) เนอื่ งจากทรัพยากรมีจํากัด แตความตองการของเรามี ไมจํากัด จงึ ตอ งตัดสินใจวาจะผลิตอะไรกอน หรอื หลัง 1.2 ปญหาวา จะผลติ อยางไร (How) คอื จะใชว ธิ ีผลติ อยางไร หรอื จะใชเ ทคโนโลยีอะไรที่จะ นาํ มาใชในการผลิต 1.3 ปญหาวาจะผลติ เพือ่ ใคร (For Whom) คอื สนิ คาทผ่ี ลติ ไดจะแบงสรรไปยังบุคคลกลุม ใดบา ง การตัดสินปญหาท้ัง 3 นี้ ในประเทศท่ีใชระบบเศรษฐกิจทุนนิยม จะปลอยใหกลไกราคาเปน เคร่อื งตดั สนิ ในประเทศสงั คมนยิ มรัฐบาลจะเปนผตู ัดสินปญ หา สวนในประเทศทใ่ี ชระบบเศรษฐกิจแบบผสม รัฐบาลจะกาํ หนดกลไกแหง ราคา มสี วนในการตดั สนิ ปญ หา 2. ปญหาการเลือก เน่ืองจากทรัพยากรมีจํากัด จึงตองตัดสินใจวาจะเลือกผลิตสินคาอะไร มาก นอยเทาใด เพราะตองแบงปจจัยการผลิตในการผลิตสินคาเหลาน้ันไปสูการผลิตสินคาชนิดอ่ืนๆ ในการ

181 เปรียบเทยี บการผลติ สินคา 2 ชนิด ในทางเศรษฐศาสตรจ ะแสดงโดยใชเสนแสดงความสามารถในการผลิต ตามหลกั การทว่ี า เมอื่ เราผลติ สนิ คา ชนิดหนึ่งไดม าก เรายอ มผลติ สนิ คา อกี ชนดิ หนงึ่ ไดนอยลง 3. ปญ หาประชากร ปญหาประชากรโลกเกิดจากบางประเทศมปี ระชากรมากเกนิ ไป บางประเทศมี ประชากรนอยเกนิ ไป โทมัส โรเบิรต มลั ทสั ไดเสนอแนวทางควบคุมประชากรโลก โดยการ 3.1 มนษุ ยหาทางคุมกําเนดิ 3.2 มีตวั ยบั ย้ังธรรมชาติ เชน ภัยธรรมชาติ โรคระบาด สงคราม เปน ตน การมปี ระชากรมาก ไมไ ดเปนผลเสียเสมอไป ผลดีของการมีประชากรมากคือ ทําใหมีแรงงาน มากประชากรมีความตอ งการบรโิ ภคสินคา มาก ทาํ ใหเ ศรษฐกจิ ขยายตวั การผลติ สนิ คา ในปริมาณมากๆ ทํา ใหต นทุนในการผลิตต่ํา แตผ ลเสียของการมีประชากรมากก็มีมากกวากลาวคือทําใหประชากรในวัยเด็กมาก เกินไป ฐานะครอบครัวยากจน และเปนภาระของรัฐในการเลี้ยงดูประชากร กอใหเกิดปญหาทางสังคม เศรษฐกจิ การเมอื ง ตามมา ทุกประเทศจึงตองการใหม ปี ระชากรพอดี หมายถึง จาํ นวนประชากรทม่ี รี ายไดเฉลี่ยแตละบุคคล สงู สุดตามกําลังทรัพยากรที่มีอยู มีผลทําใหคนในประเทศน้ันมีมาตรฐานการครองชีพสูง มีการศึกษาดี มี ประสทิ ธิภาพในการผลติ และการบริโภค เชน ประเทศญ่ีปนุ เปนตน ผเู รยี นตอบคําถามตอไปนี้ 1. ปญหาพื้นฐานทางเศรษฐกจิ ของทุกๆ ประเทศ ไดแก .................................... 2. ปญ หาพนื้ ฐานทางเศรษฐกจิ เกิดขึ้นเน่ืองจาก ................................................. 3. การแกปญ หาการจดั ระบบการผลติ ประเทศไทยใช ..........................................ชวยแกปญ หา 4. ปญ หาการเลือก หมายถงึ ............................................................................. 5. เสนแสดงความสามารถในการผลิต หมายถึง ................................................ 6. การท่ีเสน แสดงความสามารถในการผลติ เคล่อื นมาทางขวามือ หมายความวา ........................................................................................................................ 7. ประเทศทม่ี ีจาํ นวนประชากรมากเกนิ ไป ไดแ ก .............................................. 8. การมีประชากรมาก กอใหเ กดิ ผลดีคือ ............................................................ การมปี ระชากรมาก กอใหเกิดผลเสยี คือ.......................................................... 9. การมปี ระชากรนอ ย กอ ใหเ กดิ ผลเสียคอื ............................................................ 10. โทมัส โรเบิรต มัลทัส กลาววา “มนุษยจะไมอดตาย ถา ..........................”

182 เรื่องท่ี 2 ระบบเศรษฐกิจ ระบบเศรษฐกิจ หมายถึง สถาบันทางเศรษฐกิจ ที่ประกอบดวยหนวยเศรษฐกิจหลายๆ หนวยมา รวมกัน มีกฎเกณฑ ระเบียบแบบแผน และแนวปฏิบัติอยางเดียวกันมีรูปแบบการจัดระบบสังคม เพื่อนํา ทรัพยากรมาใชใ นการผลติ สนิ คา และบรกิ าร รวมถงึ การจําแนกแจกจา ยสนิ คาและบรกิ ารนน้ั ใหก ับคนในสงั คม ระบบเศรษฐกิจยงั รวมถงึ การจดั ระบบการครอบครองปจจยั การผลติ การควบคุมราคาและคาจางหรือระบบ ตลาด ซ่ึงส่ิงเหลานี้จะเปนตัวกําหนดชนิด ปริมาณ และวิธีการผลิต โดยใชเปนเกณฑในการแบงปนสวน สนิ คา และบรกิ ารใหกับคนในสังคมดวย ความหมายระบบเศรษฐกจิ ระบบเศรษฐกิจ หมายถึง กลุมบุคคลของสังคมท่ีรวมตัวกันเปน กลุมของสถาบันทางเศรษฐกิจซึ่ง ยดื ถอื แนวปฏบิ ัติแนวทางเดยี วกันในการประกอบกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ เพื่อใหสามารถบําบัดความตอ งการแก บคุ คลตางๆ ท่อี ยูรวมกันในสงั คมนนั้ ใหไ ดร ับประโยชนม ากที่สุด เกดิ ประสิทธภิ าพสงู สดุ ความสาํ คัญของระบบเศรษฐกจิ ระบบเศรษฐกจิ มคี วามสําคัญในฐานะเปนผูดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจของสังคม ซึ่งจะพอสรุป ไดด ังน้ี 1. ความสําคญั ในการจัดหาสินคา และบริการ เพอื่ สนองความตองการของสมาชิกในสังคมนับต้ังแต ความตอ งการขั้นพ้ืนฐานในการดํารงชีวิต จนถึงความตองการในสิ่งอํานวยความสะดวก ระบบเศรษฐกิจจึง กาํ หนดการแกไขปญ หาพ้ืนฐานทางเศรษฐกิจ ทําใหทราบวาจะผลิตอะไร ผลิตอยางไร ผลิตเพ่ือใคร และจะ แลกเปลย่ี นหรอื กระจายสินคา อยางไร 2. ความสําคัญในการผลิตสินคาและบริการ โดยการจัดแบงงานใหสมาชิกในสังคมมีการทํางาน ในอาชีพที่ตนถนัด เพื่อใหไดผลผลิตท่ดี มี ปี ระสทิ ธิภาพ เปนการใชทรัพยากรอยางประหยัดและเกิดประโยชน สูงสดุ 3. ความสําคัญในการกําหนดระเบียบแผนการผลิต ระบบเศรษฐกิจจะกําหนดระเบียบการเปน เจาของทรัพยสินหรือปจจัยการผลิต และควบคุมสถาบันทางเศรษฐกิจใหมีระเบียบแบบแผน เชน ตลาด คนกลาง ธนาคาร ฯลฯ 4. ความสําคัญในการแกปญหาทางเศรษฐกิจ ระบบเศรษฐกิจจะเปนแนวทางแกไขปญหาทาง เศรษฐกิจของประเทศ และดําเนนิ การพฒั นาเศรษฐกจิ ของประเทศใหเจรญิ กา วหนา 5. ความสําคัญในการกระจายรายไดไปยังสวนตาง ๆ ของสังคม เพ่ือลดชองวางทางเศรษฐกิจ ระหวางผูที่มีความเขมแข็งและออนแอทางเศรษฐกิจของสังคม เพ่ือมาตรฐานการครองชีพท่ีดีและการอยู รวมกันอยางเปน สุขของสมาชกิ ในสังคม

183 ระบบเศรษฐกิจจึงมีความสําคัญตอสมาชิกของสังคมและผูบริหารประเทศ ในการเลือกใชระบบ เศรษฐกิจใหเหมาะสมกับการเมืองการปกครอง จารีต ประเพณี วัฒนธรรม และชีวิตความเปนอยูของ สมาชกิ ในสังคม เพอ่ื ใหไ ดมาตรฐานการดาํ รงชวี ติ ที่ดี และมีประสทิ ธภิ าพ ระบบเศรษฐกิจในปจ จบุ นั การแบงระบบเศรษฐกจิ ในปจ จุบนั โดยพิจารณาจากสภาพความเปนจริงและสถาบันทางเศรษฐกิจ ประกอบกนั เราอาจแบงระบบเศรษฐกจิ ออกเปน ระบบใหญๆ ได 3 ระบบ คือ 1. ระบบเศรษฐกจิ แบบทุนนิยม 1.1 ลกั ษณะสาํ คญั ของระบบเศรษฐกจิ แบบทุนนยิ ม 1) เอกชนเปน เจา ของทรพั ยสนิ และปจจัยการผลิต บุคคลมีกรรมสิทธิ์ในทรัพยสินสวนตัวมี สิทธทิ ่ีจะใช แสวงหา หรือจําแนกแจกจา ยอยา งใดกไ็ ด 2) เอกชนมีเสรีภาพในการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ท้ังในดานการผลิตสินคาการ จาํ แนกแจกจา ยหรอื การกระจายสินคา การบริโภค ซ่ึงจะทาํ ใหเกดิ การผลิตสนิ คา ใหมๆ มากข้นึ และสงผลให สังคมน้ันเจริญกาวหนา 3) มีการแขง ขนั ระหวางเอกชนในการดาํ เนนิ กิจกรรมทางเศรษฐกจิ อยางกวา งขวาง เนอ่ื งจาก ทุกคนมีอิสระในการผลิต การบริโภค การคา การแขง ขนั จงึ เปน สิ่งที่หลกี เลี่ยงไมได ซ่งึ การแขง ขันจะทําให มีการเพิม่ ประสทิ ธภิ าพมากข้นึ และเปนผลดีตอ ระบบเศรษฐกจิ 4) การผลติ ขึ้นอยกู ับกลไกราคา ในระบบนร้ี าคาและตลาด จะทาํ หนา ท่ตี ดั สนิ ปญหาพ้ืนฐาน ทางเศรษฐกิจ กลาวคือ การดาํ เนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจในเร่ืองการผลิต กรรมวิธีในการผลิต การจัดสรร ผลผลิต จะถกู จัดสรรโดยผา นตลาด ผูทีม่ อี าํ นาจตัดสินใจในเร่อื งนี้ ไดแ ก ผูผลิตและผูบริโภค โดยท้ังสองฝาย จะมีสวนรวมในการดาํ เนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจผานกระบวนการปรับตัวของราคาผานกลไกราคา 5) มีกําไรเปนแรงจูงใจในการผลติ จดุ มุงหมายสงู สุดของการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจ คอื การพยายามแสวงหาผลประโยชนใ นการดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจตางๆ ใหไดมากท่ีสุด โดยผูผลิตมี จดุ มงุ หมายเพ่ือแสวงหากาํ ไรสงู สดุ ในขณะทผ่ี ูบ รโิ ภคก็จะพยายามใหต นเองไดรบั ความพอใจสงู สดุ จากการซื้อ สนิ คา และการบรกิ ารมาบรโิ ภคในแตละครัง้ 6) มีการใชท ุนและเทคโนโลยีที่กาวหนา จากการที่เอกชนมีการแขงขันกันอยางกวางขวาง ผผู ลิตแตละรายตางเนนการผลิตสนิ คา ที่ดีมีคุณภาพเหนือคแู ขง ขนั จึงนาํ ทุนและเทคโนโลยที ีก่ า วหนามาใชใน การผลิต สง ผลใหป ระเทศชาตเิ จรญิ กา วหนา มากขนึ้ 7) รัฐไมเขา แทรกแซงการผลิต รัฐบาลไมเขาควบคุมหรือแทรกแซงใด ๆ ปลอยใหกิจกรรม ทางเศรษฐกิจดําเนนิ ไปอยา งเสรี

184 1.2 ขอดีของระบบเศรษฐกิจแบบทนุ นิยม 1) เกิดประโยชนต อผบู ริโภค เพราะมีการแขง ขนั ทําใหมีสินคาท่ีมีคุณภาพ และราคาไมสูง มาก 2) เกิดประโยชนตอผูผลิต เพราะมีเสรีภาพในการผลิตทําใหเอกชนมีความคิดริเริ่ม สรางสรรคที่จะผลติ สินคา ใหมๆ และมคี ุณภาพท่ดี เี พอื่ สนองความตองการผบู ริโภค 3) ลดภาระของรัฐบาลในการเขาไปดําเนนิ ธุรกิจดวยตนเอง 4) การมเี สรีภาพในการประกอบธุรกจิ อยางเต็มที่ กอ ใหเ กิดการแขงขันอยางเสรี ทําใหเกิด ประสิทธิภาพสูงสดุ ในการผลติ 5) ทําใหเกิดการสะสมความม่ังคั่งในรูปทุนตางๆ ซึ่งเปนแรงจูงใจใหผูประกอบการขยาย ความมงั่ คัง่ ออกไปและพฒั นาความสามารถในการสรางสรรคเทคโนโลยตี า งๆ ตอไป 1.3 ขอเสยี ของระบบเศรษฐกจิ แบบทนุ นยิ ม 1) กอ ใหเกดิ ปญ หาความเหลอื่ มลา้ํ อันเนื่องจากความสามารถที่แตกตา งกันในแตล ะบุคคล โดยพืน้ ฐาน ทําใหค วามสามารถในการหารายไดไ มเ ทา กัน ผทู ีม่ คี วามสามารถสูงกวา จะเปนผูไ ดเ ปรียบผูท ่ีออ น แอกวา ในทางเศรษฐกิจ 2) สินคาและบริการท่ีมีลักษณะของการผูกขาด โดยธรรมชาติหรือสินคาและบริการ สารธาณะ ซึ่งไดแก บริการดา นสาธารณูปโภค (นํ้าประปา ไฟฟา โทรศัพท ) โครงสรางพื้นฐาน (ถนน เขื่อน สะพาน ) จะเหน็ ไดว า สินคาและบรกิ ารดงั กลาวสว นใหญจะตองใชเงินลงทุนมาก เทคโนโลยีทท่ี ันสมัย เสีย่ งกบั ภาวะการขาดทุน เน่ืองจากมีระยะการคืนทุนนาน ไมคุม คา ในเชิงเศรษฐกิจ ทําใหเ อกชนไมค อ ยกลาลงทุน ทจี่ ะผลิต สงผลใหร ฐั บาลตอ งเขา มาดาํ เนินการแทน 3) การใชร ะบบการแขงขันหรือกลไกลราคาอาจทําใหเ กิดการใชทรัพยากรทางเศรษฐกิจ อยา งสิ้นเปลือง เชน การแขงขันกันสรางศูนยก ารคาเพราะคิดวา เปน กิจการท่ีใหผลตอบแทนหรือกําไรดี ซ่งึ ศูนยการคาเหลา นเ้ี มื่อสรา งขึน้ มามากเกนิ ไปกอ็ าจไมม ผี ซู อื้ มากพอ ทําใหประสบกับการขาดทุน เปน ตน 2. ระบบเศรษฐกจิ แบบสงั คมนิยม เปนระบบเศรษฐกิจทีใ่ หเสรีภาพเอกชนในการดาํ เนนิ ธุรกจิ ขนาด เล็กและขนาดกลาง รฐั เขาควบคมุ การผลติ และเปน เจา ของปจ จยั การผลิตท่เี ปนทรัพยากรธรรมชาติ เพื่อลด ชอ งวางทางเศรษฐกิจและจดั สวสั ดิการใหสังคม 2.1 ระบบเศรษฐกิจแบบสงั คมนิยม มีลักษณะดังนี้ 1) เอกชนมีสทิ ธใิ์ นทรัพยสินหรือธุรกิจขนาดยอมได 2) รัฐเปนผูดําเนินการในเรื่องการใหบริการสาธารณูปโภคตางๆ เชน ประปา ไฟฟา อุตสาหกรรมทใ่ี ชทรพั ยากรธรรมชาติเปน วตั ถดุ บิ กจิ การธนาคาร เปน ตน 3) มีการใชร ะบบภาษเี พื่อกระจายทรพั ยส นิ และรายได 4) รัฐใหบ รกิ ารทางสงั คมอยางกวางขวาง 5) เอกชนดําเนินการธุรกิจในรปู ของสหกรณ 6) กลไกราคามบี ทบาทแตไมใชสว นสาํ คญั ของระบบ

185 การท่ีรฐั เขา ไปควบคุมและดําเนนิ การใชทรพั ยากรธรรมชาติ ทําใหผลประโยชนเกิดกับประชาชนเตม็ ที่ ทั้งยังเปนการลดชองวางทางเศรษฐกิจของบุคคลในสังคมลง ประชาชนมีเสรีภาพทางการเมืองและไดรับ สวสั ดิการจากรัฐ ในทางธรุ กิจเอกชนท่ีเปน ผผู ลติ ขาดแรงจงู ใจในการประกอบธุรกิจ 2.2 ขอดีของระบบเศรษฐกิจแบบสงั คมนิยม จุดเดนของระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยมก็คือ เปน ระบบเศรษฐกิจท่ีชวยลดปญหาความ เหลอื่ มล้าํ ทางฐานะและรายไดข องบุคคลในสังคม ภายใตร ะบบเศรษฐกิจน้ีเอกชนจะทําการผลิตและบริโภค ตามคาํ ส่งั ของรฐั ผลผลติ ทีผ่ ลติ ขนึ้ มาจะถกู นาํ สงเขาสว นกลาง และรฐั จะเปนผูจัดสรรหรือแบง ปน สินคาและ บรกิ ารดงั กลาวใหป ระชาชนแตละคนอยา งเทาเทียมกนั โดยไมม ีการไดเ ปรยี บเสียเปรยี บ 2.3 ขอ เสียของระบบเศรษฐกิจแบบสงั คมนิยม ภายใตระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยม เน่ืองจากปจจัยการผลิตพื้นฐานอยูใ นการควบคุม ของรัฐบาลทาํ ใหข าดความคลอ งตัว การผลิตถูกจํากัดเพราะตองผลิตตามที่รัฐกําหนด โอกาสท่ีจะขยายการ ผลติ หรอื พัฒนาคณุ ภาพการผลิตเปน ไปคอนขางลาํ บาก ทําใหการใชทรัพยากรทางเศรษฐกิจอาจเปน ไปอยา ง ไมมปี ระสิทธภิ าพ ขาดการแขง ขันการผลิต ทําใหสนิ คาไมม ีคุณภาพเพราะเปน การผลิตผูกขาด บริการจัดการ ผลิตโดยรัฐบาล 3. ระบบเศรษฐกิจแบบผสม เปนระบบเศรษฐกิจที่ใหเสรีภาพเอกชนในการดําเนินธุรกิจเปนสวน ใหญ รัฐบาลเขาแทรกแซงกิจกรรมบางอยาง เชน เขาแทรกแซงการผลิตและการตลาดเฉพาะที่จําเปน เพอื่ การกระจายรายไดท ีเ่ ปนธรรม เปนตน 3.1 ลักษณะสาํ คญั ของระบบเศรษฐกิจแบบผสม 1) เอกชนมีสิทธิใ์ นทรัพยสนิ และปจ จยั การผลิต 2) รัฐมีบทบาทเพื่อดําเนินการผลิตบางอยางท่ีจําเปน เชน การรถไฟ ขนสงมวลชน ไฟฟา โทรศพั ท ในรูปของรัฐวสิ าหกจิ เปน ตน 3) เอกชนเปนผวู างแผนและดาํ เนินการผลติ 4) การผลิตมีการแขงขัน โดยผานกลไกราคาแตรัฐแทรกแซงไดเม่ือเกิดปญหา ระบบ เศรษฐกจิ แบบผสมชวยแกไขปญหาการผูกขาด การแทรกแซงเศรษฐกิจของรัฐเฉพาะท่ีจําเปน ประชาชนมี เสรีภาพทางการเมอื ง แตก จิ กรรมบางอยางท่ีรัฐดําเนนิ การเองอาจขาดทุนและขาดประสทิ ธิภาพได ขอ ดีของระบบเศรษฐกจิ แบบผสม เปนระบบเศรษฐกิจที่คอ นขางมีความคลองตัว กลา วคือ มีการใชก ลไกรัฐรวมกับกลไกราคาในการ จัดสรรทรพั ยากรของระบบ กิจการใดที่กลไกราคาสามารถทําหนา ทไี่ ดอ ยางมปี ระสทิ ธิภาพ รัฐก็จะใหเอกชน เปนผูดาํ เนินการโดยการแขง ขัน แตถ ากจิ การใดทก่ี ลไกลราคาไมส ามารถทําหนา ท่ีไดอ ยา งมีประสิทธิภาพรัฐ กจ็ ะเขามาดําเนินการแทน จะเห็นไดวาเศรษฐกจิ แบบผสมเปน ระบบเศรษฐกิจท่ผี สมผสาน กลาวคือ รวมขอดี ของท้ังระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมและสังคมนิยมเขา ไวดว ยกัน อยางไรก็ตามระบบเศรษฐกิจดังกลาวก็มี ขอ เสียดว ย เชน กนั

186 ขอ เสยี ของระบบเศรษฐกิจแบบผสม 1) การแกไขปญหาชองวา งทางสงั คมและปญหาความเหลอ่ื มลํา้ ทางรายได มกั ไมม ปี ระสทิ ธิภาพ 2) นายทนุ มีอทิ ธพิ ลเขม แขง็ ทางดา นเศรษฐกิจและการเมือง โดยเปนผูสนับสนุนพรรคการเมือง ตลอดจนไดร บั ผลประโยชนจ ากพรรคการเมืองทตี่ นสนับสนุน 3) การกาํ หนดนโยบายและการใชอาํ นาจตา งๆ ข้ึนอยูกับรฐั บาล จงึ ทาํ ใหนกั ธรุ กจิ ขาดความม่ันใจ ในการลงทนุ ระบบเศรษฐกจิ ของประเทศไทยในปจ จบุ ัน ระบบเศรษฐกจิ ของประเทศในปจ จบุ นั เปน ระบบผสมท่ีเนนทุนนิยม โดยมีรัฐบาลเปนผูวางแผน พฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คม เปนเจา ของปจจัยการผลิต และเปนผูดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจ เฉพาะท่ีเปน พ้ืนฐานทางเศรษฐกิจ สําหรบั เอกชนมีเสรภี าพในการผลติ และการประกอบกิจกรรมทางเศรษฐกิจเปน สว นใหญ มีสิทธิเปนเจาของทรัพยสินและปจจัยการผลิต มีการแขงขัน และมีกลไกตลาดเปนเคร่ืองมือในการจัดสรร ทรพั ยากร โดยรฐั บาลจะแทรกแซงการผลติ และการตลาดเม่อื จาํ เปน เชน ควบคมุ ราคาสินคา เมอื่ เกดิ ภาวะขาด แคลน หรือประกนั ราคาขา วเปลือกเพื่อชวยเหลือเกษตรกรในกรณรี าคาขาวตกต่าํ เปน ตน การดาํ เนนิ กจิ กรรม ทางเศรษฐกจิ ของรัฐบาลจะเขามามีบทบาทเฉพาะเทา ทจ่ี ําเปน เทานน้ั เชน 1) ดําเนินการเกี่ยวกับการปองกันประเทศ ความสงบภายใน และการใหความยุติธรรม เชน กจิ การดา นการทหาร ตํารวจ และศาล เปน ตน 2) ดําเนินการดานเศรษฐกิจพ้ืนฐาน เชน การสรางถนน สะพาน เขื่อน การสํารวจเพื่อหา ทรัพยากรธรรมชาติ เปนตน 3) ควบคุมและดาํ เนินการดานการศึกษา และสาธารณสุข โดยใหการศึกษาแกเยาวชน ควบคุม การจัดการศึกษาของเอกชน จดั การเกยี่ วกบั การรกั ษาพยาบาลแกป ระชาชน 4) ดําเนินกิจการสาธารณูปโภคที่สําคัญ เชน การรถไฟ การไฟฟา การประปา การส่ือสาร ไปรษณีย การจดั เก็บขยะมลู ฝอย เปน ตน เพราะเปน กจิ การทีป่ ระชาชนสวนใหญตองใชร วมกนั สวนกจิ กรรม ทางเศรษฐกจิ อน่ื ๆ นอกเหนือจากรัฐดําเนินการ เอกชนมีสิทธิท่ีดําเนินการอยางเสรี โดยมีกลไกแหง ราคา เปน เครื่องชน้ี ํา นอกจากน้ีรัฐบาลยังใชระบบภาษีในอัตรากาวหนา เพื่อกระจายรายไดและลดความเหลื่อมล้ํา ในรายได ตลอดจนจัดใหม กี ารสวสั ดกิ ารแกป ระชาชน ผูมีรายไดน อ ย เชน การประกันสังคม กองทุนเล้ียงชีพ 30 บาทรกั ษาทกุ โรค การกาํ หนดคาจา งแรงงานขน้ั ต่ํา เพอ่ื ปองกันการเอาเปรียบผูใชแรงงาน การสรางงาน ในชนบท การสงเคราะหคนชรา คนพิการ เปน ตน ความเจรญิ เติบโตทางเศรษฐกจิ นักเศรษฐศาสตรจ ะใชรายไดป ระชาชาติเปนเคร่อื งมือในการวัดและวเิ คราะหกิจกรรมทางเศรษฐกจิ วา มีความเจรญิ เตบิ โต หรือตกต่าํ ปญ หาทเ่ี กดิ ขน้ึ และแนวทางแกไข รายไดป ระชาชาตจิ งึ เปน ตวั เลขทีแ่ สดงถงึ

187 ฐานะเศรษฐกิจของประเทศการศกึ ษาการเปลยี่ นแปลงของรายไดป ระชาชาตจิ ะทาํ ใหทราบถงึ ความเคลือ่ นไหว ในทางเศรษฐกิจ องคการสหประชาชาติ สนับสนุนใหประเทศทั่วโลกจัดทํารายไดประชาชาติเพื่อเปน มาตรฐานทางเศรษฐกจิ ใชว เิ คราะหและเปรยี บเทียบกบั ประเทศตางๆ 1. ความหมายของรายไดป ระชาชาติ รายไดป ระชาชาติ หมายถึง มูลคาท่ีเปนตัวเงินของสินคาและบริการข้ันสุดทาย ท่ีประชาชาติของ ประเทศผลติ ไดใน 1 ป รายไดประชาชาติของไทย หมายถึง ผลรวมของคาเชา คาจาง เงินเดือน ดอกเบี้ย และกําไรที่ ประชาชนคนไทยผลติ สินคาและบรกิ ารในรอบ 1 ป รายไดประชาชาติของไทย เร่ิมจัดทําในป พ.ศ. 2493 โดยกองบัญชีรายไดประชาชาติ สํานักงาน คณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ สํานักนายกรัฐมนตรี โดยนําเอารายไดทั้งหมดที่เกิด จาก คาเชา คาจาง ดอกเบย้ี และกาํ ไร ของประชาชนที่ผลติ สินคาและบรกิ ารในรอบ 1 ป มารวมกนั 2. ความสาํ คญั ของรายไดป ระชาชาติ รายไดป ระชาชาตเิ ปนตัวเลขทช่ี ้ีใหเ หน็ วาในปน น้ี ัน้ ระบบเศรษฐกิจสามารถผลิตสินคาและบริการรวม ไดมากนอ ยเพียงใด อยา งไร บญั ชีรายไดป ระชาชาติจงึ มีความสาํ คัญและเปน ประโยชน ดังนี้ 1) รายไดป ระชาชาติ เปนเครื่องชี้ภาวะเศรษฐกิจของประเทศ เปนตัวบอกระดับความเจริญเติบโต ทางเศรษฐกิจ โดยมีความสัมพันธในทิศทางเดียวกัน เชน ถารายไดประชาชาติสูงข้ึน แสดงวาเศรษฐกิจใน ภาพรวมของประเทศเจรญิ รงุ เรืองขน้ึ ในทางตรงขามถา รายไดป ระชาชาตลิ ดลง แสดงวาเศรษฐกิจถดถอยเขา สภู าวะตกตํา่ 2) รายไดประชาชาติบอกใหทราบการผลิตในแตละสาขามมี ลู คา เทา ใด ผลผลิตสว นใหญมาจากสาขา ใด ทําใหทราบถงึ โครงสรา งการผลติ ของประเทศน้ันวา เปน เกษตรกรรมหรืออตุ สาหกรรมนอกจากนที้ าํ ใหท ราบ รายไดสว นใหญว าอยใู นประเภทใด ระหวา ง คา เชา คา จาง ดอกเบย้ี และกําไร ตลอดจนรูข อ มูลการใชจายสวน ใหญข องประชาชน เปน การใชจายในลกั ษณะใด เพอื่ การอุปโภค บรโิ ภค หรือการลงทนุ 3) ตวั เลขรายไดประชาชาติ สามารถใชเ ปรียบเทยี บฐานะทางเศรษฐกจิ ของประเทศในปจจุบันกับ ระยะเวลาทผ่ี า นมา ขณะเดยี วกันสามารถใชเ ปรยี บเทยี บฐานะทางเศรษฐกจิ ระหวางประเทศไดอีกดวย 4) ตวั เลขรายไดป ระชาชาติ สามารถใชเปนเครอ่ื งมอื สาํ คญั ในการกาํ หนดนโยบายและการวางแผน เศรษฐกจิ ของประเทศในอนาคต 3. ประเภทของรายไดประชาชาติ รายไดประชาชาติ แบง ออกได ดงั นี้ 3.1 ผลิตภัณฑภายในประเทศเบื้องตน (GDP: Gross Domestic Product) คือ มูลคารวม ของสินคา และบริการขั้นสุดทายที่ผลิตไดภายในประเทศในระยะเวลาหนึ่ง โดย GDP จะคิดจากรายไดของ ประชาชนทุกคนทท่ี ํารายไดใ นประเทศและรวมถงึ รายไดของชาวตางชาติท่ีทํารายไดในประเทศน้ันดวย เชน GDP ของประเทศไทยคิดจากรายไดของคนไทยท้ังหมดท่ีทําไดในประเทศบวกกับรายไดที่ชาวตางประเทศ

188 ทําไดในประเทศไทยรวมทัง้ การลงทนุ และผลผลิตตา งๆ ของชาวตา งประเทศทีท่ าํ การผลิตในประเทศไทยดวย เปน ตน 3.2 ผลิตภัณฑมวลรวมประชาชาติ (GNP : Gross National Product ) คือ มูลคารวม ของสินคาและบริการข้ันสุดทายท่ีประชาชนผลิตได ทั้งในประเทศและตางประเทศ ในระยะเวลาหน่ึง เชน GNP ของไทยเกิดจากรายไดของประชาชนไทยในประเทศท้ังหมดรวมท้ังรายไดจากคนไทยที่ไปทํางาน หรอื ลงทุนในตางประเทศ แลวสง รายไดก ลบั ประเทศไทย เปนตน 3.3 ผลิตภัณฑประชาชาติสุทธิ (NNP : Net National Product) คือ มูลคารวมของสินคา และบริการข้ันสุดทายท้ังหมดหักดวยคาเส่ือมราคาของการใชทุน ผลิตภัณฑประชาชาติสุทธิ (NNP) จึงเปน ผลิตภัณฑรวมตามราคาตลาด จึงรวมถึง คาเชา คาจาง ดอกเบี้ย และกําไร รวมทั้งภาษีทางออมในทาง ธรุ กิจดว ย 3.4 รายไดประชาชาติ (NI : National Income) คือ ผลิตภัณฑประชาชาติสุทธิ ท่ีคิดตาม ราคาปจ จยั การผลิต ไดแ ก คาใชจายโดยตรงในการผลิต คือ คาจาง คาเชา ดอกเบ้ีย และกําไร โดยหัก ภาษที างออมทางธุรกจิ ออก 3.5 รายไดตอหัว (PCI : Per Capita Income) คือ รายไดที่เกิดจากมูลคาของสินคาและ บรกิ ารในราคาตลาด หารดวยจาํ นวนประชากรของประเทศทง้ั หมด 4. ประโยชนข องการศึกษาเกยี่ วกับรายไดประชาชาติ 4.1 ใชใ นการวเิ คราะหภ าวะเศรษฐกจิ ของประเทศ ระดับรายไดประชาชาติเปนเครื่องช้ีภาวะ เศรษฐกิจของประเทศวาเจริญกาวหนาหรือตกต่ํา และสามารถเปรียบเทียบอัตราความเจริญกาวหนาทาง เศรษฐกจิ วามีอัตราการเพม่ิ ของผลผลิตมากกวา อตั ราการเพิ่มของประชากรหรอื ไม 4.2 ใชใ นการเปรียบเทียบมาตรฐานการครองชีพของประชาชน ถารายไดเฉล่ียตอบุคคลเพิ่ม สูงข้ึนยอมหมายถงึ ประชาชนมกี ารกินดอี ยดู มี ากข้นึ หรอื มมี าตรฐานการครองชพี สูงข้นึ 4.3 เปน เครอื่ งมือในการกาํ หนดนโยบายเศรษฐกิจของประเทศ ตัวเลขรายไดประชาชาติชวย ใหทราบภาวะเศรษฐกิจในปจจุบัน และยังเปนเคร่ืองมือสําคัญในการกําหนดนโยบายหรือการวางแผน เศรษฐกจิ ของประเทศไทยในอนาคต การกําหนดคาจางและราคาในระบบเศรษฐกิจ 1. การกาํ หนดคา จาง คาจาง คอื คาท่จี ายใหแกผูใชแ รงงาน เนอ่ื งจากการทํางานอยางใดอยางหน่ึง คาจางท่ีไดรับจึง เปน ท่มี าของรายไดและเม่อื นาํ มารวมกนั ทัง้ หมด กจ็ ะเปน สว นหน่ึงของรายไดป ระชาชาติ คาจางแบงออกเปน 2 ลกั ษณะ คอื 1. คา จา งทเี่ ปนตวั เงนิ (Money Wage) คอื คาจางที่ไดรับจากนายจางที่จา ยให อาจเปนรายวัน รายสปั ดาหห รือรายเดอื น 2. คาจางที่แทจริง (Real Wage) คือ การนําคาจางท่ีเปนตัวจริงลบดวยอัตราเงินเฟอตอป ซงึ่ อตั ราเงนิ เฟอสามารถคาํ นวณไดจากดัชนีราคาผูบรโิ ภค

189 การกาํ หนดอตั ราคา จา งจะข้นึ อยูกับอุปสงคแ ละอุปทานของแรงงาน คือ ถาอุปสงคของแรงงานมีมาก ความ ตองการจา งแรงงานมาก อตั ราคาจางจะสูงขึ้น แตถ าอปุ ทานของแรงงานมีมาก จะทาํ ใหคา จา งลดลง 2. การกําหนดราคา ปจจัยที่เกี่ยวของกับการกําหนดราคาของสินคาและบริการ คือ กลไกของตลาด หรือปริมาณ ความตอ งการในการซอ้ื และปริมาณความตอ งการในการขายสนิ คา ชนิดนั้น นอกจากน้ียังขึ้นอยูกับตนทุนการ ผลิต กลา วคือ ถาตนทนุ การผลิตสูงข้ึนจะทาํ ใหร าคาสินคาสูงขนึ้ ตามไปดวย กลาวโดยสรุป การกําหนดคาจางและราคาจะแตกตางกันตามระบบเศรษฐกิจ ถาเปนระบบ เศรษฐกิจแบบทุนนิยม การกําหนดคาจางและราคาเปนไปตามกลไกตลาด สวนระบบเศรษฐกิจแบบ สังคมนิยม และระบบเศรษฐกิจแบบผสม รัฐบาลสามารถเขาแทรกแซงการกําหนดคาจางและราคา เพื่อสรางความเปนธรรมในระบบเศรษฐกิจ เชน รัฐบาลเขาไปแทรกแซงการการกําหนดคาจางและราคา เพื่อสรางความเปนธรรมในระบบเศรษฐกิจ ไดแก การประกาศปรับคาแรงขั้นตํ่าตามดัชนีราคาผูบริโภค เพื่อดึงคาจางแรงงานใหสูงข้ึน การเขาไปแทรกแซงการกําหนดราคาสินคาโดยการกําหนดราคาข้ันตํ่า และการกําหนดราคาขัน้ สูง เปน ตน ราคาขั้นตาํ่ ราคาขนั้ ตํา่ หมายถึง ราคาต่ําสดุ ที่ถูกกาํ หนดขึ้นมาในระดบั ท่สี ูงกวาราคาดุลยภาพ อันเกิดจากการ ทํางานของกลไกตลาดท่ีรัฐบาลเขาไปแทรกแซง ซ่ึงมักจะใชกับสินคาในสาขาเกษตรกรรม เพ่ือเพ่ิมรายได ใหแกเกษตรกร ทําใหเ กษตรกรนาํ ผลผลิตออกขายในตลาดไดม ากข้นึ ราคาข้ันสูง ราคาขน้ั สงู หมายถงึ ราคาสูงสดุ ที่ถกู กําหนดขน้ึ มาในระดบั ทต่ี ํ่ากวาราคาดลุ ยภาพ อันเกิดจากการ ทํางานของกลไกตลาดทีร่ ฐั บาลเขาไปแทรกแซงโดยการควบคุมราคาสนิ คาบางชนิด เพอ่ื เปน การปองกันไมให ราคาสนิ คาชนิดนัน้ สูงเกนิ ไป ปญ หาของระบบเศรษฐกิจไทยและแนวทางแกไ ข เน่ืองจากระบบเศรษฐกิจไทยเปดโอกาสใหเอกชนสามารถเปนเจาของปจจัยการผลิตและสามารถ ดําเนินกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ไดอ ยางเสรี การผลิตสินคา และบรกิ ารตางๆ จึงมขี ึ้นอยา งมากมาย กอ ใหเกิดการ แขงขัน สงผลใหผูผลิตมีแรงกระตุนในการที่จะปรับปรุงเทคนิคการผลิต เพ่ือใหไดสินคาท่ีมีคุณภาพสูงและ ตน ทนุ ตํา่ ผูผลติ รายใดท่ีไมสามารถผลิตสนิ คาที่มีราคาต่ําแตค ณุ ภาพสงู ไดก็จะขาดทุนและออกจากระบบการ ผลิตสินคาน้ันๆ ไป คงเหลือแตผูผลิตที่มีคุณภาพ ทําใหผูบริโภคไดรับผลประโยชนสูงสุดจากการแขงขัน ดังกลาว แตส ิ่งทเ่ี ปน ผลเสยี ตามมาก็คือเกดิ การผกู ขาดและกอบโกยผลประโยชนใ สต ัวมากขึ้น กอ ใหเกิดความ เหลือ่ มลํ้าและเกิดชองวางขึ้นในสังคม น่ันคือ คนที่มีฐานะรํ่ารวยก็จะรวยมากขึ้น สวนคนที่มีฐานะยากจนก็ ไมไดมีความเปนอยูท่ีดีข้ึนกวาเดิม ซึ่งรัฐบาลก็ไดตระหนักถึงปญหาดังกลาว จะเห็นไดจากรายละเอียดของ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ไดเนนวัตถุประสงคในการกระจายรายไดใหมีความเทาเทียมกัน มากข้ึน โดยการใชมาตรการและนโยบายดานการเงิน –การคลัง เพ่ือแกปญหาดังกลาว เชน การกําหนด

190 คาแรงข้ันต่ํา การเพิ่มอัตราภาษีสําหรับสินคาฟุมเฟอย การปรับอัตราภาษีเงินได ภาษีทรัพยสิน กฎหมาย ปองกนั การผูกขาด เปนตน โดยเฉพาะมาตรการทางดานภาษนี ัน้ รัฐบาลสามารถนาํ เงินท่ีไดจากการเก็บจาก ผูท่ีมีฐานะรํ่ารวยมากระจายใหกบั ผทู ี่มีรายไดนอยในรูปของสวสั ดกิ ารตางๆ เชน การจดั ต้ังโรงเรยี นของรฐั บาล การสรางที่อยูอาศัยและการใหการรักษาพยาบาลฟรีแกผูที่มีรายไดนอย การจัดใหมีการประกันสังคม กับแรงงาน การลดดอกเบ้ยี สินเชือ่ เพื่อการเกษตร เปนตน สรปุ ระบบเศรษฐกจิ แบง ออกเปน 3 ระบบ ใหญๆ คือ ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมระบบเศรษฐกิจแบบ สังคมนยิ ม และระบบเศรษฐกจิ แบบผสม ประเทศไทยใชร ะบบผสมท่เี นนทนุ นิยม โดยรัฐบาลผลิตสินคาและ บริการเฉพาะโครงสรางพื้นฐานหรือสาธารณูปโภค สวนตัวเลขรายไดประชาชาติ แสดงใหเห็นถึงความ เจรญิ เติบโตทางเศรษฐกจิ ของประเทศ แบบฝกหดั ทา ยบทเรอ่ื งท่ี 2 ระบบเศรษฐกจิ คาํ สงั่ : เมือ่ ผูเรียนศกึ ษาเรอ่ื งระบบเศรษฐกิจจบแลว ใหทาํ แบบฝกหดั ตอไปน้ี โดยเขยี นในสมุดบันทึก กิจกรรมการเรียนรู แบบฝกหัดที่ 1 ใหผูเรียนสรางแผนภูมิแสดงความสัมพันธระหวางระบบการปกครอง และระบบเศรษฐกิจ และระบุวาระบบการปกครองแตละแบบสามารถจดั ระบบเศรษฐกจิ แบบใดไดบาง

191 แบบฝก หดั ท่ี 2 บอกขอ ดแี ละขอเสยี ของระบบเศรษฐกจิ ตอไปนี้ ระบบเศรษฐกจิ ขอดี ขอเสีย 1. ทุนนิยม 1..................................... 1..................................... 2..................................... 2..................................... 3..................................... 3..................................... 2. สงั คมนยิ ม (ประชาธปิ ไตย) 1..................................... 1..................................... 2..................................... 2. 3..................................... 3..................................... สังคมนิยม 1..................................... 1..................................... 2..................................... 2..................................... 3..................................... 3..................................... 3. แบบผสม 1..................................... 1..................................... 2..................................... 2..................................... 3..................................... 3..................................... แบบฝก หัดที่ 3 ใหผ ูเ รยี นวเิ คราะหล กั ษณะท่กี าํ หนดใหวา เปน ระบบเศรษฐกจิ ใด โดยกาเครอื่ งหมาย √ ลงใน เรื่องระบบเศรษฐกิจท่คี ิดวาถูกตอง ระบบเศรษฐกิจ ลกั ษณะ แบบผสม สงั คมนิยม คอมมิวนสิ ต สงั คมนยิ ม ประชาธปิ ไตย ทุนนยิ ม เอกชนมเี สรีภาพในการผลติ และบรโิ ภคอยา งเตม็ ท่ี รัฐเปนผูว างแผนกจิ กรรมทางเศรษฐกิจท้ังหมด รัฐเขาไปดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจในสวนท่ี เกย่ี วขอ งกบั ประโยชนสวนรวม มีเปา หมายเพอื่ ผลกาํ ไร

192 ระบบเศรษฐกจิ ลกั ษณะ แบบผสม มีเปาหมายเพ่ือสรา งความเปน ธรรมในสงั คม สงั คมนิยม มเี ปาหมายเพอ่ื ความอยดู ีกินดีของสังคม คอมมิวนสิ ต เอกชนมกี รรมสิทธใ์ิ นทรัพยส นิ อยา งเตม็ ท่ี สงั คมนยิ ม ไมเ ปด โอกาสใหมกี ารแขง ขัน ประชาธปิ ไตย กิจกรรมทางเศรษฐกิจขน้ึ อยูกบั กลไกแหง ราคา การผลิตอะไรเทาใดขนึ้ อยูกบั รัฐบาลเทา น้ัน ทุนนยิ ม รัฐและกลไกแหง ราคา มีสวนในการกําหนดวา จะ ผลิตอะไร เทา ใด เปนระบบทป่ี ระเทศสว นใหญใ ช เปนระบบทีพ่ ัฒนามาจากลิทธิมารกซสิ ต รั ฐ เ ก็ บ ภ า ษี ป ร ะ ช า ช น ใ น อั ต ร า สู ง เ พ่ื อ จ า ย เ ป น สวัสดิการสงั คม แตใหเ สรีภาพในการบรโิ ภคเตม็ ที่ เปนระบบท่ีกอใหเกิดความแตกตางดานรายไดมาก ทีส่ ุด เปนระบบทแ่ี กป ญ หาความแตกตา งดา นรายไดโดยไม จํากัดเสรีภาพของบุคคล เปน ระบบที่มคี วามแตกตา งดานรายไดนอยท่สี ดุ มกี ารใชทรพั ยากรสิ้นเปลืองมาก มีการวางแผนจากสว นกลาง จาํ กดั กรรมสทิ ธ์ิในทรัพยสินและปจจัยการผลิตบา ง

193 เรอ่ื งที่ 3 กระบวนการทางเศรษฐกจิ 1. การผลิต (Production) 1. ความหมายของการผลติ การผลิต หมายถงึ การสรางเศรษฐทรัพยเ พือ่ บาํ บดั ความตอ งการของมนุษย หรือการนําเอา ปจจัยการผลิตตางๆ ไดแก ที่ดิน แรงงาน ทุน ผูประกอบการไปผานกระบวนการผลิต หรือกรรมวิธีตางๆ จนเกิดเปน สนิ คาและการบรกิ ารเพื่อบําบัดความตองการของมนุษยในลักษณะที่เนนการสรางประโยชนทาง เศรษฐกจิ ขน้ึ มาใหมไดแก 1) ประโยชนท ี่เกิดจากการเปลยี่ นรูป (Form Utility) เปนประโยชนที่เกิดจากการนําสินคา มาแปรรูปเพอ่ื เพ่มิ ประโยชนใชสอยมากขนึ้ เกิดความหลากหลายในการผลติ มากขนึ้ ราคาของสินคาสงู ข้ึนกวา วัตถุดิบเดิมท่ีนํามาผลิต เชน การเปลี่ยนเหล็กเปนมีด เปลี่ยนไมเปนโตะ เกาอ้ี เปล่ียนไมไผเปนเคร่ือง จกั สานตา งๆ เปนตน 2) ประโยชนที่เกิดจากการเปล่ียนสถานท่ี (Place Utility) เปนประโยชนท่ีเกิดจากการ ขนยายสนิ คาจากแหงหน่งึ ไปยังอีกแหงหน่ึงเพ่ือใหเกิดประโยชนใชสอยมากขึ้น เชน การขนถายสินคาจาก โรงงานไปยังรา นคา ปลีก เปน ตน 3) ประโยชนท่เี กิดจากการเปลย่ี นเวลา (Time Utility) หมายถงึ การเลื่อนเวลาในการบรโิ ภค สินคาออกไป เนื่องจากสินคาบางอยางอาจมีขอจํากัดในเร่ืองของฤดูกาล ไดแก ผลไม ผักตางๆ เปนตน ซ่ึงถานํามาผลิตเปน ผลไมห รือผักกระปอง จะสามารถนํามาถนอมไวบ รโิ ภคนอกฤดกู าลได หรือสินคา บางอยาง ท่ีผบู ริโภคตองการสะสมไวก เ็ ปน การสรางประโยชนท่ีเกิดจากการเล่ือนเวลาเชนเดียวกัน เชน การเก็บสุรา ไวน าน ๆ การสะสมเครอื่ งลายคราม พระเครอื่ ง หรอื ของเกา ตา ง ๆ เปนตน 4) ประโยชนท เ่ี กดิ จากการเปล่ยี นโอนกรรมสทิ ธ์ิ (Possession Utility) เปนประโยชนท ี่เกดิ จากการเปลีย่ นแปลงกรรมสทิ ธ์ิหรอื เจา ของ ซึง่ สินคาแตล ะชนิดจะมกี ารเปลีย่ นกรรมสทิ ธห์ิ ลายทอดกวา จะถึง ผบู รโิ ภค กลา วคือ กรรมสทิ ธ์จิ ะเปล่ียนจากผูบ ริโภคไปยังพอคาขายสง พอคาขายปลีก หรือไปยังนายหนา จนถงึ ผูบริโภค เชน การจดั สรรบา น ทีด่ ิน หรอื การซ้อื ขายอสังหาริมทรัพยตางๆ เปนตน 5) ประโยชนที่เกิดจากการใหบริการตางๆ (Service Utility) เปนประโยชนที่เกิดจาก ผูใหบริการในสาขาวิชาชีพตางๆ เชน ไปหาหมอ ไปดูคอนเสิรตหรือใหบริการในดานการคมนาคมขนสง ตา ง ๆ เปน ตน 2. สินคา และบรกิ าร (Goods and Services) สนิ คา และบรกิ าร คือ สง่ิ ที่ไดจ ากการทํางานรว มกนั ของปจจยั การผลติ ตางๆ สามารถสนองความ ตองการของผูบรโิ ภคได ไมวาความตอ งการนนั้ จะขดั ตอสุขภาพอนามัยหรือศีลธรรมอนั ดงี ามหรือไมก็ตาม เชน บุหร่ี ยารักษาโรค อาหาร เครือ่ งนุงหม เปน ตน สนิ คา (Goods) ที่มนษุ ยบ ริโภคอยทู กุ งวันนอี้ าจแบงไดเปน 2 ลักษณะ คือ