(เล่ม2) นามและอัพยยศัพท์

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 169 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ อตฺต (ตน) เปนปุงลิงค เอกวจนะอยางเดียว แจกอยางน้ี เอกวจนะ ป. อตตฺ า ท.ุ อตตฺ านํ ต. อตตฺ นา จ. อตตฺ โน ป.ฺ อตตฺ นา ฉ. อตตฺ โน ส. อตตฺ นิ อา. อตตฺ อตตฺ า อตตฺ (ตน) มวี ธิ เี ปล่ียนวิภัตติและการันตดังน้ี อตตฺ านํ อตฺตนา ศัพทเ ดิมมาจาก อตตฺ อ การันต ในปงุ ลงิ ค ลง สิ ปฐมาวิภัตติ เอกวจนะ อตฺตโน เอา อ กับ สิ เปน อา สำเร็จรปู เปน อตฺตา อตฺตา แปลวา อ.ตน อตตฺ นา ศัพทเ ดิมมาจาก อตตฺ อ การันต ในปงุ ลงิ ค ลง อํ ทตุ ยิ าวิภตั ติ เอกวจนะ เอา อ กบั อํ เปน อานํ สำเร็จรปู เปน อตตฺ านํ อตฺตานํ แปลวา ซง่ึ ตน อตตฺ โน ศัพทเดิมมาจาก อตฺต อ การันต ในปุงลิงค ลง นา ตติยาวิภัตติ เอกวจนะ ลง นา คง นา ไว สำเร็จรปู เปน อตตฺ นา อตฺตนา แปลวา ดว ยตน ศัพทเดิมมาจาก อตตฺ อ การนั ต ในปงุ ลิงค ลง ส จตตุ ถวี ิภัตติ เอกวจนะ แปลง ส เปน โน สำเร็จรปู เปน อตฺตโน อตฺตโน แปลวา แกต น ศัพทเดิมมาจาก อตฺต อ การันต ในปุงลิงค ลง สฺมา ปญจมีวิภัตติ เอกวจนะ แปลง สฺมา เปน นา สำเรจ็ รูปเปน อตฺตนา อตฺตนา แปลวา แตตน ศพั ทเดมิ มาจาก อตฺต อ การนั ต ในปงุ ลิงค ลง ส ฉัฏฐีวิภตั ติ เอกวจนะ แปลง ส เปน โน สำเร็จรูปเปน อตตฺ โน อตตฺ โน แปลวา แหง ตน เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 169

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 170 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅÁ‹ ñ เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) อตฺตนิ ศัพทเดิมมาจาก อตฺต อ การันต ในปุงลิงค ลง สฺมึ ปญจมีวิภัตติ เอกวจนะ แปลง สฺมึ เปน นิ สำเร็จรปู เปน อตฺตนิ อตตฺ นิ แปลวา ในตน อตฺต ศัพทเดมิ มาจาก อตฺต อ การันต ในปุงลิงค ลง สิ อาลปนะ เอกวจนะ ลง สิ ลบ สิ ท้งิ เสีย สำเรจ็ รูปเปน อตฺต อตตฺ แปลวา แนะ ตน ขอ ควรจำของ อตตฺ ศพั ท ๑. อตฺต เปนนามนาม เปน ปุงลงิ ค เอกวจนะอยางเดยี ว ถาประสงคจะใชเปน พหุวจนะ ใหวาซำ้ กันสองหน เชน อตตฺ า อตฺตา - อ.ตน ๆ เปน ตน ๒. อตตฺ มศี ัพทใชแทน คอื ๑) สยํ แปลวา เอง เปน นบิ าตบอกเนอื้ ความตา ง ๆ ๒) ส หรือ สก แปลวา อันเปนของตน ใชเปนคุณนาม เชน เสหิ กมเฺ มหิ - ดว ยกรรม ท. ของตน, สกํ เคหํ - อ.เรอื น อันเปนของตน ๓. อตฺต เม่ือนำศัพทอื่นมาตอทาย ใหแปลงที่สุดของตน (ต) เปน ร เชน อตตฺ +โช = อตฺรโช (เกดิ ในตน) เปนตน. 170

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 171 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ พฺรหมฺ (พรหม) เปนปงุ ลิงค แจกอยางนี้ เอก. พหุ. ป. พฺรหฺมา พฺรหฺมาโน ทุ. พรฺ หมฺ านํ พรฺ หฺมาโน ต. พฺรหฺมุนา พฺรหฺเมหิ พรฺ หเฺ มภิ จ. พฺรหมฺ โุ น พรฺ หฺมานํ ปฺ. พฺรหฺมุนา พฺรหเฺ มหิ พรฺ หฺเมภิ ฉ. พฺรหฺมุโน พฺรหมฺ านํ ส. พฺรหฺมนิ พฺรหเฺ มสุ อา. พรฺ หเฺ ม พฺรหฺมาโน พรฺ หฺม (พรหม) มวี ิธเี ปลย่ี นวภิ ัตตแิ ละการันตด ังน้ี พฺรหมฺ า ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง สิ ปฐมาวิภัตติ พรฺ หฺมาโน เอกวจนะ เอา อ กับ สิ เปน อา สำเร็จรูปเปน พฺรหฺมา พฺรหฺมา พฺรหฺมานํ แปลวา อ.พรหม พฺรหฺมาโน ศัพทเดมิ มาจาก พฺรหมฺ อ การันต ในปุงลิงค ลง โย ปฐมาวภิ ัตติ พรฺ หมฺ ุนา พหุวจนะ เอา อ กบั โย เปน อาโน สำเร็จรปู เปน พฺรหฺมาโน พรฺ หมฺ าโน แปลวา อ.พรหม ท. ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง อํ ทุติยาวิภัตติ เอกวจนะ เอา อ กับ อํ เปน อานํ สำเรจ็ รูปเปน พฺรหมฺ านํ พฺรหมฺ านํ แปลวา ซ่งึ พรหม ศพั ทเดมิ มาจาก พรฺ หมฺ อ การนั ต ในปุงลงิ ค ลง โย ทุตยิ าวภิ ตั ติ พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน อาโน สำเรจ็ รปู เปน พฺรหฺมาโน พรฺ หฺมาโน แปลวา ซงึ่ พรหม ท. ศพั ทเ ดิมมาจาก พฺรหมฺ อ การันต ในปงุ ลิงค ลง นา ตติยาวภิ ัตติ เอกวจนะ เอา อ เปน อุ ลง นา คง นา ไว สำเรจ็ รปู เปน พฺรหฺมนุ า พฺรหฺมนุ า แปลวา ดว ยพรหม เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 171

พรฺ หเฺ มหิ ¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 172 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ พรฺ หเฺ มภิ พรฺ หมฺ โุ น ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พฺรหมฺ านํ พหุวจนะ เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเรจ็ รูปเปน พฺรหฺเมหิ พรฺ หฺมนุ า พฺรหเฺ มหิ แปลวา ดวยพรหม ท. พฺรหฺเมหิ ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พรฺ หฺเมภิ พหวุ จนะ เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเรจ็ รปู เปน พรฺ หฺเมภิ พรฺ หมฺ ุโน พรฺ หเฺ มภิ แปลวา ดวยพรหม ท. พรฺ หฺมานํ ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง ส จตุตถีวิภัตติ เอกวจนะ เอา อ เปน อุ แปลง ส เปน โน สำเรจ็ รูปเปน พฺรหมฺ โุ น พฺรหฺมโุ น แปลวา แกพรหม ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง นํ จตุตถีวิภัตติ พหุวจนะ ทฆี ะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรปู เปน พรฺ หฺมานํ พฺรหฺมานํ แปลวา แกพรหม ท. ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปงุ ลงิ ค ลง สมฺ า ปญ จมวี ภิ ตั ติ เอกวจนะ เอา อ เปน อุ แปลง สฺมา เปน นา สำเรจ็ รปู เปน พรฺ หมฺ นุ า พฺรหฺมนุ า แปลวา แตพ รหม ศพั ทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การนั ต ในปุงลิงค ลง หิ ปญ จมวี ิภัตติ พหวุ จนะ เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเรจ็ รปู เปน พฺรหฺเมหิ พฺรหเฺ มหิ แปลวา แตพ รหม ท. ศัพทเ ดิมมาจาก พฺรหฺม อ การนั ต ในปงุ ลิงค ลง หิ ปญ จมีวิภัตติ พหุวจนะ เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเร็จรปู เปน พรฺ หเฺ มภิ พฺรหเฺ มภิ แปลวา แตพรหม ท. ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง ส ฉัฏฐีวิภัตติ เอกวจนะ เอา อ เปน อุ แปลง ส เปน โน สำเร็จรูปเปน พฺรหฺมุโน พฺรหฺมุโน แปลวา แหงพรหม ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง นํ ฉัฏฐีวิภัตติ พหุวจนะ ทฆี ะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรปู เปน พฺรหมฺ านํ พฺรหมฺ านํ แปลวา แหงพรหม ท. เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 172

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 173 ÇªÔ ÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅÁ‹ ñ พฺรหมฺ นิ ศพั ทเดมิ มาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปงุ ลิงค ลง สฺมึ สตั ตมีวิภตั ติ พฺรหฺเมสุ เอกวจนะ แปลง สมฺ ึ เปน นิ สำเร็จรปู เปน พฺรหมฺ นิ พรฺ หฺมนิ แปลวา พรฺ หฺเม ในพรหม พรฺ หมฺ าโน ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง สุ สัตตมีวิภัตติ พหุวจนะ เอา อ เปน เอ ลง สุ คง สุ ไว สำเร็จรูปเปน พฺรหฺเมสุ พรฺ หเฺ มสุ แปลวา ในพรหม ท. ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง สิ อาลปนะ เอกวจนะ เอา อ กับ สิ เปน เอ สำเร็จรูปเปน พฺรหฺเม พฺรหฺเม แปลวา แนะ พรหม ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง โย อาลปนะ พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน อาโน สำเร็จรูปเปน พฺรหฺมาโน พฺรหมฺ าโน แปลวา แนะพรหม ท. ขอควรจำของ พฺรหมฺ ศัพท ๑. พฺรหมฺ เปน ปุงลงิ ค เปน ทวฺ ิวจนะ (เอก. และ พห.ุ ) ๒. แมศัพทอ่ืน สฺมึ วิภัตติ ก็แปลงเปน นิ ได เชน จมฺมนิ - ในหนัง, มทุ ฺธนิ - บนยอด ๓. นา, ส, สฺมา, ส วิภัตติ เม่ือลงแลว เอา อ ท่ีสุดแหง พฺรหฺม เปน อุ เสมอ เฉพาะ ส วภิ ตั ติ ถาไมแปลง ส เปน โน ใหแ ปลงเปน สสฺ และ ไมต อ งเอา อ เปน อุ สำเรจ็ รปู เปน พรฺ หมฺ สฺส ๔. แมมศี พั ทอนื่ มานำหนา เชน มหาพรฺ หฺม กย็ ังแจกเหมอื น พฺรหมฺ ๕. พฺรหฺม เปน ปงุ ลิงคโดยกำเนดิ เพราะเปนชายทงั้ สน้ิ . เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 173

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 174 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ ราช (พระราชา) เปน ทฺวลิ ิงค ในปุงลงิ ค แจกอยางนี้ เอก. ราชาโน พห.ุ ราชาโน ป. ราชา ราชหู ิ ราชภู ิ ท.ุ ราชานํ รฺ  ราชนู ํ ต. รฺ า ราชหู ิ ราชภู ิ จ. รฺโ ราชโิ น รฺ  ราชนู ํ ปฺ. รฺา ราชสู ุ ฉ. รโฺ  ราชโิ น ราชาโน ส. รเฺ  ราชนิ ิ อา. ราช ราชา ราช (พระราชา) มีวธิ ีเปล่ียนวภิ ัตติและการนั ต ดังนี้ ราชาโน ศัพทเดมิ มาจาก ราช อ การนั ต ในปุงลงิ ค ลง สิ ปฐมาวิภตั ติ เอกวจนะ ราชานํ เอา อ กบั สิ เปน อา สำเร็จรปู เปน ราชา ราชา แปลวา อ.พระราชา ราชาโน ศัพทเ ดมิ มาจาก ราช อ การันต ในปงุ ลงิ ค ลง โย ปฐมาวิภตั ติ พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน อาโน สำเร็จรูปเปน ราชาโน ราชาโน แปลวา รฺา อ.พระราชา ท. ศพั ทเ ดมิ มาจาก ราช อ การนั ต ในปงุ ลงิ ค ลง อํ ทุติยาวิภัตติ เอกวจนะ เอา อ กบั อํ เปน อานํ สำเรจ็ รูปเปน ราชานํ ราชานํ แปลวา ซึง่ พระราชา ศพั ทเ ดมิ มาจาก ราช อ การันต ในปุงลิงค ลง โย ทุตยิ าวิภตั ติ พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน อาโน สำเร็จรูปเปน ราชาโน ราชาโน แปลวา ซ่งึ พระราชา ท. ศพั ทเดมิ มาจาก ราช อ การันต ในปุงลงิ ค ลง นา ตตยิ าวิภตั ติ เอกวจนะ เอา ราช กับ นา เปน รฺา สำเร็จรูปเปน รฺา รฺา แปลวา ดวยพระราชา เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 174

ราชูหิ ¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 175 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ ราชูภิ รฺโ ศัพทเ ดมิ มาจาก ราช อ การันต ในปุงลงิ ค ลง หิ ตตยิ าวภิ ตั ติ พหวุ จนะ ราชโิ น เอา อ เปน อุ ทฆี ะ อุ เปน อู ลง หิ คง หิ ไว สำเร็จรูปเปน ราชหู ิ ราชหู ิ รฺ แปลวา ดวยพระราชา ท. ราชูนํ ศัพทเดิมมาจาก ราช อ การนั ต ในปงุ ลิงค ลง หิ ตติยาวิภตั ติ พหุวจนะ รฺา เอา อ เปน อุ ทฆี ะ อุ เปน อู แปลง หิ เปน ภิ สำเร็จรูปเปน ราชภู ิ ราชูภิ ราชูหิ แปลวา ดว ยพระราชา ท. ราชภู ิ ศพั ทเ ดมิ มาจาก ราช อ การันต ในปงุ ลงิ ค ลง ส จตุตถวี ิภัตติ เอกวจนะ เอา ราช กบั ส เปน รฺโ สำเร็จรปู เปน รโฺ  รโฺ  แปลวา แกพระราชา ศัพทเดมิ มาจาก ราช อ การันต ในปงุ ลงิ ค ลง ส จตุตถีวิภัตติ เอกวจนะ เอา ราช กับ ส เปน ราชิโน สำเร็จรูปเปน ราชิโน ราชิโน แปลวา แกพระราชา ศพั ทเดมิ มาจาก ราช อ การนั ต ในปุงลิงค ลง นํ จตุตถวี ภิ ตั ติ พหวุ จนะ เอา ราช กับ นํ เปน รฺ สำเร็จรูปเปน รฺ รฺ แปลวา แกพ ระราชา ท. ศพั ทเดมิ มาจาก ราช อ การันต ในปุงลงิ ค ลง นํ จตตุ ถวี ภิ ตั ติ พหุวจนะ อ เปน อุ ทฆี ะ อุ เปน อู ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรูปเปน ราชูนํ ราชนู ํ แปลวา แกพ ระราชา ท. ศัพทเดิมมาจาก ราช อ การันต ในปุงลิงค ลง สฺมา ปญจมีวิภัตติ เอกวจนะ เอา ราช กบั สฺมา เปน รฺ า สำเรจ็ รปู เปน รฺา รฺ า แปลวา แตพ ระราชา ศัพทเ ดมิ มาจาก ราช อ การนั ต ในปุงลงิ ค ลง หิ ปญจมีวิภตั ติ พหุวจนะ เอา อ เปน อุ ทฆี ะ อุ เปน อู ลง หิ คง หิ ไว สำเร็จรูปเปน ราชูหิ ราชูหิ แปลวา แตพ ระราชา ท. ศพั ทเ ดิมมาจาก ราช อ การนั ต ในปุงลงิ ค ลง หิ ปญจมวี ภิ ตั ติ พหุวจนะ เอา อ เปน อุ ทฆี ะ อุ เปน อู แปลง หิ เปน ภิ สำเรจ็ รูปเปน ราชูภิ ราชภู ิ แปลวา แตพระราชา ท. เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 175

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 176 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅÁ‹ ñ รฺโ ศพั ทเ ดมิ มาจาก ราช อ การันต ในปุงลงิ ค ลง ส ฉฏั ฐีวิภัตติ เอกวจนะ ราชิโน เอา ราช กับ ส เปน รฺโ สำเร็จรูปเปน รฺโ รฺโ แปลวา รฺ  แหง พระราชา ราชนู ํ ศัพทเ ดมิ มาจาก ราช อ การันต ในปงุ ลงิ ค ลง ส ฉฏั ฐวี ภิ ัตติ เอกวจนะ รเฺ  เอา ราช กับ ส เปน ราชิโน สำเร็จรูปเปน ราชิโน ราชิโน แปลวา ราชนิ ิ แหง พระราชา ราชูสุ ศพั ทเดมิ มาจาก ราช อ การันต ในปุงลงิ ค ลง นํ ฉฏั ฐวี ิภัตติ พหวุ จนะ ราช เอา ราช กับ นํ เปน รฺ สำเร็จรูปเปน รฺ รฺ แปลวา ราชาโน แหง พระราชา ท. ศพั ทเดิมมาจาก ราช อ การันต ในปุงลงิ ค ลง นํ ฉฏั ฐีวิภตั ติ พหวุ จนะ อ เปน อุ ทีฆะ อุ เปน อู ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรูปเปน ราชูนํ ราชนู ํ แปลวา แหง พระราชา ท. ศัพทเดิมมาจาก ราช อ การันต ในปุงลิงค ลง สฺมึ สัตตมีวิภัตติ เอกวจนะ เอา ราช กับ สฺมึ เปน รฺเ สำเร็จรูปเปน รฺเ รฺเ แปลวา ในพระราชา ศัพทเดิมมาจาก ราช อ การันต ในปุงลิงค ลง สฺมึ สัตตมีวิภัตติ เอกวจนะ เอา อ เปน อิ แปลง สมฺ ึ เปน นิ สำเร็จรปู เปน ราชินิ ราชินิ แปลวา ในพระราชา ศพั ทเ ดิมมาจาก ราช อ การนั ต ในปงุ ลิงค ลง สุ สัตตมีวิภัตติ พหวุ จนะ อ เปน อุ ทีฆะ อุ เปน อู ลง สุ คง สุ ไว สำเร็จรูปเปน ราชูสุ ราชูสุ แปลวา ในพระราชา ท. ศพั ทเ ดมิ มาจาก ราช อ การนั ต ในปงุ ลิงค ลง สิ อาลปนะ เอกวจนะ ลง สิ ลบ สิ ทงิ้ เสีย สำเรจ็ รูปเปน ราช ราช แปลวา แนะ พระราชา ศพั ทเ ดิมมาจาก ราช อ การันต ในปงุ ลิงค ลง โย อาลปนะ พหุวจนะ เอา อ กบั โย เปน อาโน สำเรจ็ รปู เปน ราชาโน ราชาโน แปลวา แนะ พระราชา ท. เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 176

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 177 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ ขอ ควรจำของ ราช ศพั ท ๑. ราช เปน ทวฺ ิลิงค คือ ปุงลิงค และ อิตถลี ิงค ในอติ ถลี งิ คม รี ปู เปน ราชินี แจกตามแบบ อี การนั ต ในอิตถีลิงค (นาร)ี ๒. เครื่องหมาย อิตถีลิงค มี ๓ คือ อา, อี, อินี ใชลงทายศัพทที่เปน ปงุ ลิงค ทำใหเ ปน อิตถลี งิ ค เชน อาชีวก เปน ปุงลิงค ลง อา เปน อาชวี ิกา กลายเปนอติ ถลี งิ ค กมุ าร เปนปุงลิงค ลง อี เปน กุมารี กลายเปน อิตถีลงิ ค ยกขฺ เปน ปุงลงิ ค ลง อินี เปน ยกฺขินี กลายเปนอิตถีลงิ ค ๓. ศัพทส มาสมี ราช เปนที่สดุ เชน มหาราช แจกตามแบบ ราช ก็ได แจกตามแบบ ปรุ สิ ก็ได ทแ่ี จกตามแบบ ปุริส มีแปลกอยู ๒ วิภัตติ คอื ปฐมา. เอก. มหาราชา, ปฐมา. อาลปนะ พห.ุ มหาราชาโน เทา นนั้ ศัพทสมาสมี ราช เปนที่สดุ เหมอื น มหาราช แจกอยางนี้กไ็ ด เอก. พหุ. ป. มหาราชา มหาราชาโน ทุ. มหาราชํ มหาราเช ต. มหาราเชน มหาราเชหิ มหาราเชภิ จ. มหาราชสสฺ มหาราชาย มหาราชตฺถํ มหาราชานํ ปฺ. มหาราชสมฺ า มหาราชมฺหา มหาราชา มหาราเชหิ มหาราเชภิ ฉ. มหาราชสสฺ มหาราชานํ ส. มหาราชสมฺ ึ มหาราชมหฺ ิ มหาราเช มหาราเชสุ อา. มหาราช มหาราชาโน เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 177

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 178 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ ศัพทเ หลาน้ี แจกเหมือน มหาราช อนุราช พระราชานอย นาคราช นาคผูพระราชา อภิราช พระราชายง่ิ มิคราช เนอ้ื ผพู ระราชา อปุ ราช อุปราช สปุ ณฺณราช ครุฑผพู ระราชา จกฺกวตฺติราช พระราชาจกั รพรรดิ หํสราช หงสผพู ระราชา เทวราช เทวดาผูพระราชา เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 178

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 179 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅÁ‹ ñ ภควนฺตุ (พระผูมีพระภาค) เปน ปงุ ลิงค แจกอยางน้ี เอก. พหุ. ป. ภควา ภควนตฺ า ภควนฺโต ท.ุ ภควนตฺ  ภควนเฺ ต ภควนฺโต ต. ภควตา ภควนเฺ ตหิ ภควนเฺ ตภิ จ. ภควโต ภควต ภควนฺตาน ป.ฺ ภควตา ภควนฺเตหิ ภควนเฺ ตภิ ฉ. ภควโต ภควต ภควนตฺ าน ส. ภควติ ภควนเฺ ต ภควนฺเตสุ อา. ภคว ภควา ภควนตฺ า ภควนฺโต ภควนตฺ ุ (พระผมู ีพระภาค) มีวธิ เี ปลี่ยนวิภัตตแิ ละการนั ต ดงั น้ี ภควา ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สิ ปฐมาวิภัตติ ภควนตฺ า เอกวจนะ เอา นตฺ ุ กับ สิ เปน อา สำเรจ็ รปู เปน ภควา ภควา แปลวา ภควนโฺ ต อ.พระผูมีพระภาค ภควนตฺ ํ ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง โย ปฐมาวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺตุ เปน นฺต เอา อ กับ โย เปน อา สำเร็จรูปเปน ภควนตฺ า ภควนฺตา แปลวา อ.พระผูมีพระภาค ท. ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง โย ปฐมาวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺตุ เปน นฺต เอา อ กับ โย เปน โอ สำเร็จรูปเปน ภควนโฺ ต ภควนโฺ ต แปลวา อ.พระผูม ีพระภาค ท. ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง อํ ทุติยาวิภัตติ เอกวจนะ เอา นฺตุ เปน นตฺ ลง อํ คง อํ ไว สำเรจ็ รปู เปน ภควนฺตํ ภควนฺตํ แปลวา ซงึ่ พระผูมพี ระภาค เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 179

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 180 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ ภควนฺเต ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง โย ทุติยาวิภัตติ ภควนฺโต พหุวจนะ เอา นตฺ ุ เปน นฺต เอา อ กับ โย เปน เอ สำเร็จรปู เปน ภควนฺเต ภควตา ภควนฺเต แปลวา ซ่ึงพระผมู พี ระภาค ท. ภควนเฺ ตหิ ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง โย ทุติยาวิภัตติ ภควนฺเตหิ พหวุ จนะ เอา นตฺ ุ เปน นตฺ เอา อ กบั โย เปน โอ สำเรจ็ รูปเปน ภควนโฺ ต ภควโต ภควนโฺ ต แปลวา ซง่ึ พระผมู ีพระภาค ท. ภควตํ ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง นา ตติยาวิภัตติ ภควนฺตานํ เอกวจนะ เอา นฺตุ กับ นา เปน ตา สำเร็จรูปเปน ภควตา ภควตา ภควตา แปลวา ดวยพระผมู พี ระภาค ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺตุ เปน นตฺ เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเรจ็ รปู เปน ภควนฺเตหิ ภควนเฺ ตหิ แปลวา ดวยพระผูมีพระภาค ท. ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พหวุ จนะ เอา นตฺ ุ เปน นตฺ เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเรจ็ รูปเปน ภควนเฺ ตภิ ภควนเฺ ตภิ แปลวา ดว ยพระผมู ีพระภาค ท. ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง ส จตุตถีวิภัตติ เอกวจนะ เอา นฺตุ กบั ส เปน โต สำเรจ็ รปู เปน ภควโต ภควโต แปลวา แกพระผูมพี ระภาค ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง นํ จตุตถีวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺตุ กบั นํ เปน ตํ สำเร็จรปู เปน ภควตํ ภควตํ แปลวา แกพระผูมพี ระภาค ท. ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง นํ จตุตถีวิภัตติ พหุวจนะ เอา นตฺ ุ เปน นฺต ทีฆะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรูป เปน ภควนตฺ านํ ภควนตฺ านํ แปลวา แกพระผูม พี ระภาค ท. ศัพทเ ดิมมาจาก ภควนตฺ ุ อุ การันตในปงุ ลงิ ค ลง สฺมา ปญ จมวี ิภตั ติ เอกวจนะ เอา นฺตุ กับ สฺมา เปน ตา สำเร็จรูปเปน ภควตา ภควตา แปลวา แตพระผูม พี ระภาค เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 180

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 181 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ ภควนเฺ ตหิ ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ ปญจมีวิภัตติ ภควนเฺ ตหิ พหวุ จนะ เอา นฺตุ เปน นฺต เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเร็จรปู เปน ภควโต ภควนฺเตหิ ภควนเฺ ตหิ แปลวา แตพระผูมพี ระภาค ท. ภควตํ ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ ปญจมีวิภัตติ ภควนฺตานํ พหวุ จนะ เอา นตฺ ุ เปน นฺต เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเรจ็ รปู เปน ภควติ ภควนเฺ ตภิ ภควนฺเตภิ แปลวา แตพ ระผูมีพระภาค ท. ภควนเฺ ต ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง ส ฉัฏฐีวิภัตติ ภควนเฺ ตสุ เอกวจนะ เอา นฺตุ กับ ส เปน โต สำเร็จรูปเปน ภควโต ภควโต ภคว แปลวา แหงพระผูมีพระภาค ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง นํ ฉัฏฐีวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺตุ กบั นํ เปน ตํ สำเรจ็ รปู เปน ภควตํ ภควตํ แปลวา แหง พระผูมีพระภาค ท. ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง นํ ฉัฏฐีวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺตุ เปน นฺต ทีฆะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรปู เปน ภควนฺตานํ ภควนฺตานํ แปลวา แหง พระผูมีพระภาค ท. ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สฺมึ สัตตมีวิภัตติ เอกวจนะ เอา นฺตุ กับ สฺมึ เปน ติ สำเร็จรูปเปน ภควติ ภควติ แปลวา ในพระผมู ีพระภาค ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สฺมึ สัตตมีวิภัตติ เอกวจนะ เอา นตฺ ุ เปน นตฺ เอา อ กับ สมฺ ึ เปน เอ สำเร็จรปู เปน ภควนฺเต ภควนเฺ ต แปลวา ในพระผมู ีพระภาค ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สุ สัตตมีวิภัตติ พหวุ จนะ เอา นตฺ ุ เปน นตฺ เอา อ เปน เอ ลง สุ คง สุ ไว สำเร็จรูปเปน ภควนเฺ ตสุ ภควนเฺ ตสุ แปลวา ในพระผูมีพระภาค ท. ศัพทเดิมมาจาก ภควนตฺ ุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สิ อาลปนะ เอกวจนะ เอา นตฺ ุ กบั สิ เปน อ สำเรจ็ รูปเปน ภคว ภคว แปลวา ขา แตพ ระผมู ี พระภาค เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 181

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 182 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ ภควา ศัพทเดิมมาจาก ภควนตฺ ุ อุ การันตในปงุ ลงิ ค ลง สิ อาลปนะ เอกวจนะ ภควนฺตา เอา นฺตุ กับ สิ เปน อา สำเรจ็ รปู เปน ภควา ภควา แปลวา ขา แตพ ระผมู ี ภควนโฺ ต พระภาค ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง โย อาลปนะ พหวุ จนะ เอา นตฺ ุ เปน นตฺ เอา อ กบั โย เปน อา สำเรจ็ รูปเปน ภควนฺตา ภควนตฺ า แปลวา ขาแตพ ระผมู พี ระภาค ท. ศัพทเดิมมาจาก ภควนตฺ ุ อุ การันตในปงุ ลิงค ลง โย อาลปนะ พหวุ จนะ เอา นฺตุ เปน นฺต เอา อ กับ โย เปน โอ สำเร็จรูปเปน ภควนฺโต ภควนโฺ ต แปลวา ขา แตพ ระผมู พี ระภาค ท. ขอควรจำของ ภควนตฺ ุ ศพั ท ๑. ศัพทที่จะแจกอยาง ภควนฺตุ ได ตองประกอบดวย วนฺตุ, มนฺตุ, อมิ นฺตุ ปจจัยในตทั ธิต และ ตวนตฺ ุ ปจ จัยในกิรยิ ากิตก เทา นน้ั เฉพาะ วนฺตุ และ มนฺตุ ปจจัย ใชประกอบกับศพั ทต า งกนั คอื วนฺตุ ใชประกอบกบั ศัพททีเ่ ปน อ การนั ต มนฺตุ ใชป ระกอบกับศัพทท ่เี ปน อิ การนั ต หรือ อุ การันต ๒. ภควนตฺ า ภควนเฺ ต ๒ บทน้เี ปน ทววิ จนะ สำหรบั กลา วถงึ คน ๒ คน เทา น้นั , ภควนฺโต เปน พหุวจนะ สำหรับกลา วถงึ คนมาก ต้งั แต ๓ คนขนึ้ ไป ๓. ภควนฺตุ ศัพทนี้ใชเปนบทพระเกียรติคุณของพระพุทธเจา และเปน พระนามของพระพุทธเจา จงึ ใชเปนนามนาม เปน ปงุ ลงิ คอ ยางเดียว เปน ไดท ั้ง ๒ วจนะ ๔. ศพั ทอ ่นื มี คณุ วนตฺ ุ เปน ตน เปน คุณนามแท แจกไดทั้ง ๓ ลงิ ค - ปุงลงิ ค แจกเหมอื น ภควนตฺ ุ - อิตถลี งิ ค ลง อี ปจ จยั ตอทา ย มีรปู เปน คณุ วนฺตี บาง คุณวตี บาง แจกตามแบบ อี การันตใ นอิตถลี ิงค (นาร)ี - นปุงสกลิงค แจกเหมือน ภควนฺตุ แตมแี ปลกอยูบางวภิ ตั ติ คอื ป.เอก. คณุ วํ คุณวนฺตํ, อา. เอก. คณุ ว, ป. ท.ุ อา. พห.ุ คณุ วนฺตานิ เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 182

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 183 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ ๕. เฉพาะ อายสมฺ นฺตุ ใชเ ปน ไดท ง้ั บทนามนามและคณุ นาม คือ - ถา ใชเปนคำแทนชื่อของนามนามดุจ ตมุ ฺห ศัพท เชน อายสมฺ า- อ.ทานผมู อี ายุ ซ่งึ ตรงกบั ภาษาไทยวา “ทา น” ก็เปนนามนาม - ถาใชเ ปนบทคณุ แสดงลกั ษณะของนามนาม เชน อายสฺมา อานนโฺ ท อ.พระอานนท ผูมีอายุ กเ็ ปนคณุ นาม. ศพั ทเหลาน้ี แจกเหมือน ภควนฺตุ ศัพท อายสฺมนตฺ ุ คนมีอายุ ธิติมนตฺ ุ คนมปี ญญา คณุ วนตฺ ุ คนมคี ณุ ปฺวนฺตุ คนมีปญญา จกขฺ ุมนฺตุ คนมจี ักษุ ปุ ฺวนตฺ ุ คนมบี ุญ ชตุ มิ นฺตุ คนมีความโพลง พนธฺ ุมนฺตุ คนมพี วกพอ ง ธนวนฺตุ คนมที รพั ย สตมิ นฺตุ คนมีสติ แจกศพั ทเ ปนตวั อยา ง อายสฺมนฺตุ (คนมอี าย)ุ เปนปงุ ลงิ ค แจกอยางนี้ เอก. พห.ุ ป. อายสมฺ า อายสฺมนฺตา อายสฺมนฺโต ทุ. อายสฺมนฺต อายสมฺ นเฺ ต อายสฺมนฺโต ต. อายสฺมตา อายสฺมนฺเตหิ อายสมฺ นฺเตภิ จ. อายสฺมโต อายสมฺ ต อายสมฺ นตฺ าน ป.ฺ อายสฺมตา อายสมฺ นเฺ ตหิ อายสฺมนฺเตภิ ฉ. อายสฺมโต อายสฺมต อายสฺมนฺตาน ส. อายสฺมติ อายสมฺ นฺเต อายสฺมนฺเตสุ อา. อายสมฺ อายสฺมา อายสฺมนตฺ า อายสมฺ นฺโต เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 183

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 184 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ คณุ วนฺตุ (คนมคี ณุ ) ในปุงลิงค แจกอยางนี้ เอก. คุณวนตฺ า พห.ุ คุณวนฺเต คณุ วนโฺ ต ป. คุณวา คณุ วนฺเตหิ คุณวนฺโต ทุ. คุณวนฺต คุณวต คุณวนเฺ ตภิ ต. คณุ วตา คุณวนฺเตหิ คุณวนตฺ าน จ. คุณวโต คณุ วต คณุ วนเฺ ตภิ ป.ฺ คุณวตา คณุ วนฺเตสุ คุณวนฺตาน ฉ. คณุ วโต คุณวนตฺ า ส. คุณวติ คุณวนฺเต คุณวนฺโต อา. คณุ ว คณุ วา เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 184

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 185 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅÁ‹ ñ แบบประเมินผลตนเองกอนเรียน หนว ยท่ี ๙ วัตถปุ ระสงค เพ่ือประเมินผลความรูเดิมของนักเรียนเก่ียวกับเรื่อง “กติปยศัพท : คำชี้แจง อตตฺ , พฺรหฺม, ราช, ภควนตฺ ”ุ ใหนักเรียนอานคำถาม แลวเขียนวงกลมลอมรอบขอคำตอบท่ีถูกตอง ท่สี ดุ เพยี งขอ เดียว ๑. กติปยศพั ทมชี อื่ เรียกอีกอยา งหนงึ่ วาอยา งไร ? ก. มโนคณศพั ท ข. ปกิณณกศัพท ค. อัพยยศัพท ง. นามศัพท ๒. กติปยศัพทแ ปลวา อะไร ? ก. ศพั ทเบด็ เตล็ด ข. ศพั ทเ ล็กนอย ค. หมูแหงมนศัพท ง. ศัพทท ่แี จกดวยวิภตั ติทง้ั ๗ ไมได ๓. ศัพทใดตอไปนแี้ จกไดเปนเอกวจนะอยางเดียว ? ก. อตฺต ข. ราช ค. ภควนตฺ ุ ง. พฺรหมฺ ๔. ศัพทใ ดตอ ไปน้ใี ชแ ทน อตตฺ ได ? ก. สปฺป ข. สทฺธึ ค. สห ง. สยํ ๕. พฺรหฺม เปน ลงิ คอะไร ? ก. ปงุ ลิงค ข. ปุงลิงคแ ละอติ ถีลงิ ค ค. อิตถีลิงค ง. นปุงสกลิงค ๖. เม่อื ลง นา ส สฺมา วิภัตตแิ ลว นยิ มเอา อ ที่สดุ ของ พรฺ หมฺ เปนอะไร ? ก. อุ ข. อู ค. อิ ง. อี เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 185

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 186 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ ๗. ราช ศัพทเ ม่ือตอ งการใชเ ปนอิตถลี งิ ค ตอ งทำอยางไร ? ก. ลง อา ที่ทา ยศัพท ข. ลง อี ที่ทา ยศพั ท ค. ลง อนิ ี ท่ที า ยศัพท ง. ลง อกิ า ทท่ี ายศพั ท ๘. ราช ศพั ทเมอ่ื เขาสมาสกบั ศัพทอ ื่นแลว แจกอยา งไร ? ก. อา การันตใ นอิตถลี งิ ค ข. อี การันตใ นอติ ถีลิงค ค. อ การันตใ นนปงุ สกลิงค ง. อ การนั ต ในปงุ ลิงค ๙. ภควนตฺ า ภควนเฺ ต ทเี่ ปน พหุวจนะมวี ิธีใชอยางไร ? ก. กลา วถงึ คน ๆ เดยี ว ข. กลา วถงึ คน ๒ คน ค. กลาวถงึ คน ๓ คนขึน้ ไป ง. กลา วถงึ คนหลายคนไมจำกดั ๑๐. ศัพททจ่ี ะแจกตาม ภควนตฺ ุ ได ตอ งประกอบดว ยปจ จยั อะไร ? ก. วนฺตุ ข. มนฺตุ ค. อมิ นฺตุ ง. ถกู ทกุ ขอ เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 186

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 187 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ แบบประเมนิ ผลตนเองหลงั เรียน หนวยที่ ๙ วตั ถุประสงค เพื่อประเมินผลความกาวหนาของนักเรียนเก่ยี วกับเร่ือง คำชแ้ี จง “กตปิ ยศพั ท : อตตฺ , พฺรหมฺ , ราช, ภควนฺต”ุ ใหนักเรียนบอกวธิ เี ปลี่ยนวภิ ัตติ และการันตของบทตอไปนี้ มาใหถกู ตอ ง ๑. อตฺตา ๒. อตฺตานํ ๓. พรฺ หฺมุโน ๔. พรฺ หฺมนิ ๕. พฺรหฺเมสุ ๖. ราชาโน ๗. รฺ ํ ๘. รเฺ  ๙. ภควตํ ๑๐. ภควนฺเตหิ เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 187

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 188 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ เฉลยแบบประเมินผล หนวยที่ ๙ กอ นเรียน ๑. ข ๒. ข ๓. ก ๔. ง ๕. ก ๖. ก ๗. ค ๘. ง ๙. ข ๑๐. ง หลังเรยี น ไดบ อกวธิ เี ปลย่ี นวิภัตติ และการันตข องบทเหลาน้ันดงั ตอ ไปน้ี ๑. อตตฺ า ศัพทเดิมมาจาก อตฺต อ การันต ในปุงลิงค ลง สิ ปฐมาวิภัตติ เอกวจนะ เอา อ กบั สิ เปน อา สำเร็จรูปเปน อตตฺ า อตตฺ า แปลวา อ.ตน ๒. อตตฺ านํ ศัพทเดิมมาจาก อตฺต อ การันต ในปุงลิงค ลง อํ ทุติยาวิภัตติ เอกวจนะ เอา อ กบั อํ เปน อานํ สำเร็จรูปเปน อตฺตานํ อตตฺ านํ แปลวา ซ่ึงตน ๓. พฺรหมฺ โุ น ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง ส จตุตถีวิภัตติ และฉัฏฐีวิภัตติ เอกวจนะ เอา อ เปน อุ แปลง ส เปน โน สำเร็จรูปเปน พฺรหมฺ โุ น พรฺ หมฺ โุ น แปลวา แกพรหม, แหง พรหม ๔. พรฺ หฺมนิ ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง สฺมึ สัตตมีวิภัตติ เอกวจนะ แปลง สฺมึ เปน นิ สำเร็จรูปเปน พฺรหฺมนิ พฺรหฺมนิ แปลวา ในพรหม ๕. พรฺ หฺเมสุ ศัพทเดิมมาจาก พฺรหฺม อ การันต ในปุงลิงค ลง สุ สัตตมีวิภัตติ พหวุ จนะ เอา อ เปน เอ ลง สุ คง สุ ไว สำเรจ็ รูปเปน พรฺ หฺเมสุ พรฺ หฺเมสุ แปลวา ในพรหม ท. ๖. ราชาโน ศัพทเดิมมาจาก ราช อ การันต ในปุงลิงค ลง โย ปฐมาวิภัตติ- ทุติยาวิภัตติ และอาลปนะ พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน อาโน สำเร็จรูปเปน ราชาโน ราชาโน แปลวา อ.พระราชา ท., ซึ่ง พระราชา ท., แนะ พระราชา ท. เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 188

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 189 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ ๗. รฺ ศัพทเดิมมาจาก ราช อ การันต ในปุงลิงค ลง นํ จตุตถีวิภัตติ ๘. รฺเ และฉัฏฐีวิภัตติ พหุวจนะ เอา ราช กับ นํ เปน รฺ สำเร็จรูป ๙. ภควตํ เปน รฺ  รฺ แปลวา แกพ ระราชา ท., แหงพระราชา ท. ศัพทเดิมมาจาก ราช อ การันต ในปุงลิงค ลง สฺมึ สัตตมีวิภัตติ ๑๐. ภควนฺเตหิ เอกวจนะ เอา ราช กับ สฺมึ เปน รฺเ สำเร็จรูปเปน รฺเ รฺเ แปลวา ในพระราชา ศัพทเดมิ มาจาก ภควนฺตุ อุ การนั ตในปงุ ลิงค ลง นํ จตุตถี วิภตั ติ และฉัฏฐีวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺตุ กับ นํ เปน ตํ สำเร็จรูปเปน ภควตํ ภควตํ แปลวา แกพระผูมีพระภาค ท., แหงพระผูมี พระภาค ท. ศัพทเดิมมาจาก ภควนฺตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ และปญจมวี ิภัตติ พหวุ จนะ เอา นตฺ ุ เปน นฺต เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเร็จรูปเปน ภควนฺเตหิ ภควนฺเตหิ แปลวา ดวย พระผูพ ระภาค ท., แตพระผูมีพระภาค ท. เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 189

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 190 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) แผนการสอนวิชาบาลีไวยากรณ หนวยท่ี ๑๐ เร่ือง กตปิ ยศัพท : อรหนฺต, ภวนตฺ , สตถฺ ุ, ปตุ เวลาทำการสอน ๓ คาบ สาระสำคญั วธิ ีการแจก, วธิ ีเปลี่ยนวิภตั ติ และการันต และขอ ควรจำของ อรหนฺต, ภวนตฺ , สตฺถ,ุ ปต ุ จุดประสงค ๑. นักเรียนรูวิธีการแจกและวิธีเปล่ียนวิภัตติ และการันต ของ อรหนฺต, ภวนฺต, สตถฺ ุ, ปตุ ๒. นักเรียนรขู อควรจำของ อรหนฺต, ภวนฺต, สตฺถ,ุ ปต ุ เนอ้ื หา ๑. อรหนฺต ศพั ท ๒. ภวนตฺ ศัพท ๓. สตถฺ ุ ศัพท ๔. ปตุ ศพั ท กิจกรรม ๑. ประเมนิ ผลกอนเรียน ๒. ใหน กั เรยี นทองแบบแจก อรหนฺต, ภวนฺต, สตถฺ ุ, ปต ุ ดว ยวภิ ตั ติทง้ั ๗ ๓. ครนู ำเขาสูบ ทเรียน และอธิบายเนอ้ื หา ๔. ครูสอนนกั เรียน วิธเี ปลยี่ นวภิ ตั ติ และการนั ต อรหนฺต, ภวนฺต, สตฺถุ, ปตุ เปนแบบอยาง แลวใหนักเรียนวาทีละองค หรือทีละแถว หรือทีละกลุม ตามเหมาะสม จนครบ 190

เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) ¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 191 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ ๕. บตั รคำ ๖. ครสู รุปเนอื้ หาท้ังหมด ๗. ประเมนิ ผลหลงั เรียน ๘. ใบงาน - ใหนักเรยี นแจกศพั ทเหมอื น สตฺถ,ุ ปต ุ ๒-๔ ศัพทเปน การบา น ๙. กิจกรรมเสนอแนะ ครสู อนควรใหน ักเรียน ๑. ทอ งแมแ บบได ๒. วธิ ีเปล่ียนวิภตั ติ และการันตไ ดถ ูกตอง ๓. แจกศพั ทท่ีแจกอยาง สตถ,ุ ปต ุ ได (สัง่ เปน การบานดวย) สื่อการสอน ๑. ตำราทใ่ี ชประกอบการเรียน-การสอน ๑.๑ หนงั สือพระไตรปฎก ๑.๒ หนงั สือพจนานกุ รมมคธ-ไทย โดย พนั ตรี ป. หลงสมบุญ สำนักเรยี นวัดปากนำ้ จดั พิมพ พ.ศ. ๒๕๔๐ ๑.๓ หนงั สือพจนานุกรม ฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ๑.๔ หนังสือพจนานกุ รมพทุ ธศาสน ฉบับประมวลศัพท โดย พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตโฺ ต) ๑.๕ หนงั สือคมู อื บาลีไวยากรณ นิพนธ โดย สมเดจ็ พระมหาสมณเจาฯ ๑.๖ หนังสือปาลทิ เทส ของ สำนักเรยี นวัดปากน้ำ ๑.๗ คมั ภีรอภิธานปั ปทภี ากา ๑.๘ หนงั สืออภุ ัยพากยปรวิ ตั น ๒. อปุ กรณท คี่ วรมปี ระจำหองเรยี น ๒.๑ กระดานดำ-แปรงลบกระดาน-ชอลก หรือ กระดานไวทบ อรด ๒.๒ เครือ่ งฉายขามศรี ษะ (Over-head) ๒.๓ คอมพิวเตอร และเคร่อื งฉายโปรเจคเตอร ๓. บัตรคำ ๔. ใบงาน 191

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 192 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) วธิ วี ดั ผล-ประเมนิ ผล ๑. สอบถามความเขา ใจ ๒. สงั เกตพฤติกรรมการมสี ว นรวมในกิจกรรม ๓. สงั เกตความกาวหนาดา นพฤติกรรมการเรียนรขู องผูเรียน ๔. ตรวจใบงาน ๕. ตรวจแบบประเมนิ ผลกอ นเรียน-หลังเรยี น 192

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 193 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ ในหนวยท่ี ๑๐ นี้ จะไดอธิบายวิธีการแจก วิธีเปลี่ยนวิภัตติและการันตพรอม ทงั้ ขอ ควรจำของ อรหนตฺ ศพั ท, ภวนตฺ ศพั ท, สตถฺ ุ ศพั ท และปต ุ ศพั ท เปน ลำดบั เรอื่ ยไป ดงั นี้ อรหนตฺ (พระอรหนั ต) เปน ทวฺ ลิ งิ ค ในปงุ ลงิ ค แจกอยา งนี้ เอก. พห.ุ ป. อรหา อรหํ อรหนฺตา อรหนโฺ ต ทุ. อรหนตฺ  อรหนฺเต อรหนโฺ ต ต. อรหตา อรหนฺเตหิ อรหนเฺ ตภิ จ. อรหโต อรหต อรหนฺตาน ป.ฺ อรหตา อรหนฺเตหิ อรหนเฺ ตภิ ฉ. อรหโต อรหต อรหนฺตาน ส. อรหติ อรหนฺเต อรหนเฺ ตสุ อา. อรห อรหา อรหนตฺ า อรหนฺโต อรหนตฺ (พระอรหนั ต) มวี ธิ เี ปลี่ยนวิภัตติและการนั ต ดังน้ี อรหา ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง สิ ปฐมาวิภัตติ อรหํ เอกวจนะ เอา นฺต กับ สิ เปน อา สำเร็จรูปเปน อรหา อรหา แปลวา อรหนตฺ า อ.พระอรหันต ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง สิ ปฐมาวิภัตติ เอกวจนะ เอา นตฺ กบั สิ เปน อํ สำเร็จรปู เปน อรหํ อรหํ แปลวา อ. พระอรหนั ต ศพั ทเ ดมิ มาจาก อรหนฺต อ การันตใ นปงุ ลงิ ค ลง โย ปฐมาวิภัตติ พหุวจนะ เอา อ กบั โย เปน อา สำเร็จรูปเปน อรหนฺตา อรหนตฺ า แปลวา อ.พระอรหันต ท. เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 193

อรหนฺโต ¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 194 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ อรหนตฺ ํ อรหนเฺ ต ศัพทเ ดมิ มาจาก อรหนตฺ อ การันตในปงุ ลงิ ค ลง โย ปฐมาวิภัตติ อรหนฺโต พหุวจนะ เอา อ กบั โย เปน โอ สำเรจ็ รูปเปน อรหนฺโต อรหนโฺ ต อรหตา แปลวา อ.พระอรหนั ต ท. อรหนฺเตหิ ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง อํ ทุติยาวิภัตติ อรหนฺเตภิ เอกวจนะ ลง อํ คง อํ ไว สำเรจ็ รปู เปน อรหนฺตํ อรหนตฺ ํ แปลวา ซึง่ อรหโต พระอรหนั ต อรหตํ ศพั ทเดิมมาจาก อรหนตฺ อ การันตในปงุ ลิงค ลง โย ทตุ ยิ าวิภตั ติ พหุวจนะ เอา อ กบั โย เปน เอ สำเร็จรปู เปน อรหนเฺ ต อรหนเฺ ต แปลวา ซ่งึ พระอรหันต ท. ศพั ทเ ดิมมาจาก อรหนตฺ อ การนั ตในปุงลงิ ค ลง โย ทุตยิ าวภิ ตั ติ พหุวจนะ เอา อ กบั โย เปน โอ สำเร็จรปู เปน อรหนฺโต อรหนฺโต แปลวา ซง่ึ พระอรหนั ต ท. ศพั ทเ ดมิ มาจาก อรหนฺต อ การันตในปงุ ลงิ ค ลง นา ตติยาวภิ ตั ติ เอกวจนะ เอา นตฺ กับ นา เปน ตา สำเร็จรปู เปน อรหตา อรหตา แปลวา ดว ยพระอรหนั ต ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พหวุ จนะ เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเรจ็ รูปเปน อรหนเฺ ตหิ อรหนฺเตหิ แปลวา ดว ยพระอรหันต ท. ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พหุวจนะ เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเร็จรูปเปน อรหนฺเตภิ อรหนฺเตภิ แปลวา ดวยพระอรหนั ต ท. ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง ส จตุตถีวิภัตติ เอกวจนะ เอา นฺต กับ ส เปน โต สำเร็จรูปเปน อรหโต อรหโต แปลวา แกพ ระอรหนั ต ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง นํ จตุตถีวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺต กับ นํ เปน ตํ สำเรจ็ รปู เปน อรหตํ อรหตํ แปลวา แกพระอรหันต ท. เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 194

อรหนตฺ านํ ¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 195 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅÁ‹ ñ อรหตา อรหนฺเตหิ ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง นํ จตุตถีวิภัตติ อรหนเฺ ตภิ พหุวจนะ ทฆี ะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเรจ็ รูปเปน อรหนตฺ านํ อรหโต อรหนตฺ านํ แปลวา แกพ ระอรหันต ท. อรหตํ ศพั ทเ ดิมมาจาก อรหนตฺ อ การันตในปงุ ลิงค ลง สฺมา ปญ จมวี ิภัตติ อรหนตฺ านํ เอกวจนะ เอา นตฺ กบั สมฺ า เปน ตา สำเร็จรูปเปน อรหตา อรหตา อรหติ แปลวา แตพระอรหันต อรหนเฺ ต ศัพทเ ดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตใ นปุงลิงค ลง หิ ปญ จมวี ภิ ัตติ พหุวจนะ เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเร็จรูปเปน อรหนเฺ ตหิ อรหนเฺ ตหิ แปลวา แตพ ระอรหันต ท. ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การนั ตในปุงลิงค ลง หิ ปญ จมวี ิภตั ติ พหุวจนะ เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเร็จรูปเปน อรหนเฺ ตภิ อรหนเฺ ตภิ แปลวา แตพ ระอรหันต ท. ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง ส ฉัฏฐีวิภัตติ เอกวจนะ เอา นฺต กับ ส เปน โต สำเร็จรูปเปน อรหโต อรหโต แปลวา แหง พระอรหนั ต ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง นํ ฉัฏฐีวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺต กับ นํ เปน ตํ สำเร็จรูปเปน อรหตํ อรหตํ แปลวา แหงพระอรหันต ท. ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง นํ ฉัฏฐีวิภัตติ พหวุ จนะ ทีฆะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเรจ็ รูปเปน อรหนฺตานํ อรหนฺตานํ แปลวา แหงพระอรหันต ท. ศัพทเดิมมาจาก อรหนตฺ อ การันตใ นปุงลงิ ค ลง สมฺ ึ สัตตมีวิภัตติ เอกวจนะ เอา นฺต กับ สฺมึ เปน ติ สำเร็จรูปเปน อรหติ อรหติ แปลวา ในพระอรหันต ศัพทเดิมมาจาก อรหนตฺ อ การนั ตในปงุ ลงิ ค ลง สมฺ ึ สัตตมีวภิ ตั ติ เอกวจนะ เอา อ กบั สมฺ ึ เปน เอ สำเรจ็ รูปเปน อรหนฺเต อรหนฺเต แปลวา ในพระอรหนั ต เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 195

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 196 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ อรหนเฺ ตสุ ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง สุ สัตตมีวิภัตติ อรห พหุวจนะ เอา อ เปน เอ ลง สุ คง สุ ไว สำเร็จรูปเปน อรหนฺเตสุ อรหา อรหนฺเตสุ แปลวา ในพระอรหนั ต ท. อรหนฺตา ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง สิ อาลปนะ อรหนฺโต เอกวจนะ เอา นฺต กับ สิ เปน อ สำเรจ็ รปู เปน อรห อรห แปลวา ขาแตพ ระอรหันต ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง สิ อาลปนะ เอกวจนะ เอา นตฺ กับ สิ เปน อา สำเรจ็ รูปเปน อรหา อรหา แปลวา ขา แตพ ระอรหนั ต ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง โย อาลปนะ พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน อา สำเร็จรปู เปน อรหนฺตา อรหนฺตา แปลวา ขา แตพ ระอรหันต ท. ศัพทเดิมมาจาก อรหนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง โย อาลปนะ พหุวจนะ เอา อ กบั โย เปน โอ สำเร็จรูปเปน อรหนฺโต อรหนโฺ ต แปลวา ขา แตพระอรหนั ต ท. ขอ ควรจำของ อรหนตฺ ศัพท ๑. อรหนฺต (พระอรหันต) เปนทฺวิลิงค ในปุงลิงคแจกเหมือน ภควนฺตุ แปลกแต ป. เอก. อรหา อรหํ เทา นนั้ ในอิตถลี ิงค เปน อรหนตฺ ี แจกตามแบบ นารี ๒. อรหา ใชกับพระสาวก สวน อรหํ ใชเปนคุณบทของพระพุทธเจา เทา นนั้ ๓. ศัพทท มี่ ี นฺต เปนทสี่ ดุ ซ่งึ เปนศพั ทคุณนาม เชน มหนฺต จะนำมาแจก ตามแบบน้ีก็ได แตไมทั่วไปทุกวิภัตติ ถาเปนศัพทนามนาม เชน กมฺมนฺต จะนำมา แจกตามแบบนี้ไมไ ดเ ลย เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 196

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 197 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ ภวนฺต (ผูเจรญิ ) เปน ทฺวิลิงค ในปงุ ลงิ ค แจกอยางน้ี เอกวจนะ พหุวจนะ ป. ภวํ ภวนฺตา ภวนโฺ ต ทุ. ภวนตฺ ํ ภวนฺเต ภวนโฺ ต ต. ภวตา โภตา ภวนเฺ ตหิ ภวนเฺ ตภิ จ. ภวโต โภโต ภวตํ ภวนฺตานํ ป.ฺ ภวตา โภตา ภวนฺเตหิ ภวนฺเตภิ ฉ. ภวโต โภโต ภวตํ ภวนตฺ านํ ส. ภวนฺเต ภวนเฺ ตสุ อา. โภ ภวนตฺ า ภวนฺโต โภนตฺ า โภนโฺ ต ภวํ ภวนตฺ (ผเู จริญ) มวี ธิ ีเปลย่ี นวภิ ตั ตแิ ละการันต ดงั นี้ ภวนฺตา ภวนฺโต ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง สิ ปฐมาวิภัตติ ภวนตฺ ํ เอกวจนะ เอา นฺต กับ สิ เปน อํ สำเร็จรูปเปน ภวํ ภวํ แปลวา อ.ผเู จริญ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง โย ปฐมาวิภัตติ พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน อา สำเร็จรูปเปน ภวนฺตา ภวนฺตา แปลวา อ.ผเู จริญ ท. ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง โย ปฐมาวิภัตติ พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน โอ สำเร็จรูปเปน ภวนฺโต ภวนฺโต แปลวา อ.ผเู จรญิ ท. ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง อํ ทุติยาวิภัตติ เอกวจนะ ลง อํ คง อํ ไว สำเร็จรูปเปน ภวนฺตํ ภวนฺตํ แปลวา ซึง่ ผูเ จริญ เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 197

ภวนฺเต ¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 198 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ ภวนฺโต ภวตา ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง โย ทุติยาวิภัตติ โภตา พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน เอ สำเร็จรูปเปน ภวนฺเต ภวนฺเต ภวนเฺ ตหิ แปลวา ซึ่งผเู จริญ ท. ภวนฺเตภิ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง โย ทุติยาวิภัตติ ภวโต พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน โอ สำเร็จรูปเปน ภวนฺโต ภวนฺโต โภโต แปลวา ซง่ึ ผเู จริญ ท. ภวตํ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง นา ตติยาวิภัตติ เอกวจนะ เอา นฺต กับ นา เปน ตา สำเร็จรูปเปน ภวตา ภวตา แปลวา ดวยผูเจรญิ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง นา ตติยาวิภัตติ เอกวจนะ แปลง ภว เปน โภ เอา นตฺ กับ นา เปน ตา สำเร็จรปู เปน โภตา โภตา แปลวา ดว ยผูเ จริญ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พหวุ จนะ เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเร็จรูปเปน ภวนฺเตหิ ภวนฺเตหิ แปลวา ดว ยผูเจริญ ท. ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พหวุ จนะ เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเรจ็ รูปเปน ภวนเฺ ตภิ ภวนเฺ ตภิ แปลวา ดวยผเู จริญ ท. ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง ส จตุตถีวิภัตติ เอกวจนะ เอา นตฺ กบั ส เปน โต สำเร็จรูปเปน ภวโต ภวโต แปลวา แกผ เู จริญ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง ส จตุตถีวิภัตติ เอกวจนะ แปลง ภว เปน โภ เอา นฺต กบั ส เปน โต สำเรจ็ รูปเปน โภโต โภโต แปลวา แกผเู จริญ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง นํ จตุตถีวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺต กับ นํ เปน ตํ สำเร็จรูปเปน ภวตํ ภวตํ แปลวา แกผูเ จริญ ท. เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 198

ภวนตฺ านํ ¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 199 ÇªÔ ÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ ภวตา โภตา ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง นํ จตุตถีวิภัตติ ภวนฺเตหิ พหวุ จนะ ทีฆะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรปู เปน ภวนตฺ านํ ภวนเฺ ตภิ ภวนฺตานํ แปลวา แกผเู จรญิ ท. ภวโต ศพั ทเ ดิมมาจาก ภวนฺต อ การนั ตในปุงลงิ ค ลง สฺมา ปญจมีวิภตั ติ โภโต เอกวจนะ เอา นตฺ กับ สมฺ า เปน ตา สำเรจ็ รปู เปน ภวตา ภวตา ภวตํ แปลวา แตผ เู จริญ ภวนฺตานํ ศัพทเ ดิมมาจาก ภวนตฺ อ การนั ตในปงุ ลงิ ค ลง สฺมา ปญ จมวี ิภตั ติ เอกวจนะ แปลง ภว เปน โภ เอา นตฺ กบั สมฺ า เปน ตา สำเร็จรปู เปน โภตา โภตา แปลวา แตผ ูเจริญ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง หิ ปญจมีวิภัตติ พหุวจนะ เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเร็จรูปเปน ภวนเฺ ตหิ ภวนเฺ ตหิ แปลวา แตผ เู จริญ ท. ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง หิ ปญจมีวิภัตติ พหวุ จนะ เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเรจ็ รูปเปน ภวนฺเตภิ ภวนฺเตภิ แปลวา แตผ เู จรญิ ท. ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง ส ฉัฏฐีวิภัตติ เอกวจนะ เอา นฺต กับ ส เปน โต สำเร็จรูปเปน ภวโต ภวโต แปลวา แหงผเู จรญิ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง ส ฉัฏฐีวิภัตติ เอกวจนะ แปลง ภว เปน โภ เอา นตฺ กับ ส เปน โต สำเร็จรปู เปน โภโต โภโต แปลวา แหง ผเู จริญ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง นํ ฉัฏฐีวิภัตติ พหุวจนะ เอา นฺต กับ นํ เปน ตํ สำเรจ็ รูปเปน ภวตํ ภวตํ แปลวา แหงผูเ จรญิ ท. ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง นํ ฉัฏฐีวิภัตติ พหุวจนะ ทฆี ะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเรจ็ รูปเปน ภวนฺตานํ ภวนตฺ านํ แปลวา แหง ผเู จริญ ท. เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 199

ภวนฺเต ¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 200 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅÁ‹ ñ ภวนฺเตสุ โภ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง สฺมึ สัตตมีวิภัตติ ภวนฺตา เอกวจนะ เอา อ กับ สฺมึ เปน เอ สำเร็จรูปเปน ภวนฺเต ภวนฺเต ภวนโฺ ต แปลวา ในผูเจรญิ โภนฺตา ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง สุ สัตตมีวิภัตติ โภนโฺ ต พหวุ จนะ เอา อ เปน เอ ลง สุ คง สุ ไว สำเรจ็ รูปเปน ภวนฺเตสุ ภวนเฺ ตสุ แปลวา ในผูเ จริญ ท. ศพั ทเ ดมิ มาจาก ภวนตฺ อ การันตในปุงลงิ ค ลง สิ อาลปนะ เอกวจนะ แปลง ภวนตฺ เปน โภ ลง สิ ลบ สิ ทิ้งเสยี สำเรจ็ รูปเปน โภ โภ แปลวา แนะ ผูเจริญ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง โย อาลปนะ พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน อา สำเรจ็ รปู เปน ภวนตฺ า ภวนฺตา แปลวา แนะผเู จริญ ท. ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง โย อาลปนะ พหุวจนะ เอา อ กับ โย เปน โอ สำเร็จรูปเปน ภวนฺโต ภวนฺโต แปลวา แนะ ผเู จริญ ท. ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง โย อาลปนะ พหุวจนะ แปลง ภว เปน โภ เอา อ กบั โย เปน อา สำเร็จรูปเปน โภนตฺ า โภนฺตา แปลวา แนะผเู จริญ ท. ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง โย อาลปนะ พหุวจนะ แปลง ภว เปน โภ เอา อ กับ โย เปน โอ สำเร็จรูปเปน โภนฺโต โภนฺโต แปลวา แนะผูเ จรญิ ท. เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 200

เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) ¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 201 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ ขอควรจำของ ภวนฺต ศพั ท ๑. ภวนตฺ ศพั ท เปนทวฺ ิลิงค คอื ปุงลิงค กับ อติ ถลี งิ ค ท่เี ปน ปุงลงิ คแ จก เหมอื นในแบบท่ีกลาวมาแลว สว นอิตถีลงิ ค ลง อี เครอื่ งหมาย เปน ภวนตฺ ี แลว นำไป แจกตามแบบ อี การันตในอิตถลี งิ ค (นารี) ๒. ศัพทที่มี อนฺต เปนที่สุด บางวิภัตติจะแจกแบบ อ การันต ในปุงลิงค (ปุริส) และนปุงสกลิงค(กุล) ก็ได หรือศัพทกิริยากิตก ประกอบดวย อนฺต ปจจัย จะ แจกแบบ ภวนตฺ ศัพทน ี้กไ็ ด เชน ป. เอก. กรํ - ทำอยู (กรฺ+อนฺต+ส)ิ หรือจะแจกแบบ อ การันตในปุงลิงคก็ได เชน กโรนฺโต - ทำอยู (กรฺ+โอ+อนฺต+สิ) หรือจะแจกแบบ อ การันตใ นนปุงสกลิงคกไ็ ด เชน กโรนตฺ ํ - กระทำอยู (กร+ฺ โอ+อนฺต+ส)ิ 201

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 202 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ สตถฺ ุ ศพั ท สตถฺ ุ เดิมมาจาก สาสฺ ธาตุ ในการส่งั สอน ลง รตฺถุ ปจจยั นอกแบบ ปจ จยั เน่ืองดวย ร รัสสะ อา ท่ี สา เปน อ ลบ ร ท้ิงเสีย พยัญชนะเหมือนกันซอน ๒ ตัว ลบตวั หน่ึง มีวเิ คราะหว า. สาสตีติ สตฺถา (ปุคคฺ โล) ฯ แปลวา . โย ปคุ คฺ โล- อ.บคุ คลใด สาสติ - ยอมกลาวสอน อติ ิ - เพราะเหตนุ ัน้ โส ปุคฺคโล - อ.บุคคลน้นั สตฺถา - ชื่อวา ผสู อน ฯ สตถฺ ุ (ผูสอน, คร,ู พระศาสดา) เปน ปงุ ลิงค แจกอยางนี้ เอก. สตถฺ าโร พหุ. สตฺถาโร ป. สตฺถา สตถฺ าเรหิ สตถฺ าเรภิ ท.ุ สตฺถารํ สตฺถาราน สตถฺ าเรภิ ต. สตถฺ ารา สตฺถุนา สตถฺ าเรหิ จ. สตถฺ ุ สตฺถโุ น สตถฺ าราน ป.ฺ สตฺถารา สตฺถาเรสุ ฉ. สตฺถุ สตถฺ โุ น สตฺถาโร ส. สตฺถริ อา. สตฺถา เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 202

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 203 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ สตฺถุ (ผสู อน, ครู, พระศาสดา) มวี ิธีเปล่ยี นวภิ ัตตแิ ละการนั ต ดังน้ี สตฺถา ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สิ ปฐมาวิภัตติ สตฺถาโร เอกวจนะ เอา อุ กบั สิ เปน อา สำเรจ็ รปู เปน สตฺถา สตฺถา แปลวา สตฺถารํ อ.ผสู อน สตถฺ าโร ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง โย ปฐมาวิภัตติ สตถฺ ารา พหวุ จนะ เอา อุ เปน อาร แปลง โย เปน โอ แลวลบ อ ท่สี ุดแหง สตฺถุนา อาร ทิ้งเสยี สำเร็จรูปเปน สตถฺ าโร สตฺถาโร แปลวา อ.ผูสอน ท. สตฺถาเรหิ ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง อํ ทุติยาวิภัตติ สตถฺ าเรภิ เอกวจนะ เอา อุ เปน อาร ลง อํ คง อํ ไว สำเรจ็ รูปเปน สตถฺ ารํ สตถฺ ุ สตฺถารํ แปลวา ซ่ึงผสู อน ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง โย ทุติยาวิภัตติ พหุวจนะ เอา อุ เปน อาร แปลง โย เปน โอ แลว ลบ อ ท่สี ุดแหง อาร ทิง้ เสยี สำเรจ็ รปู เปน สตฺถาโร สตถฺ าโร แปลวา ซงึ่ ผูส อน ท. ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง นา ตติยาวิภัตติ เอกวจนะ เอา อุ เปน อาร แปลง นา เปน อา แลว ลบ อ ท่ีสดุ แหง อาร ท้งิ เสีย สำเรจ็ รูปเปน สตฺถารา สตฺถารา แปลวา ดว ยผสู อน ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง นา ตติยาวิภัตติ เอกวจนะ ลง นา คง นา ไว สำเรจ็ รูปเปน สตถฺ ุนา สตถฺ นุ า แปลวา ดวยผูสอน ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พหวุ จนะ เอา อุ เปน อาร เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเร็จรปู เปน สตถฺ าเรหิ สตถฺ าเรหิ แปลวา ดว ยผสู อน ท. ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พหุวจนะ เอา อุ เปน อาร เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเรจ็ รปู เปน สตถฺ าเรภิ สตฺถาเรภิ แปลวา ดวยผสู อน ท. ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง ส จตุตถีวิภัตติ เอกวจนะ ลง ส ลบ ส ท้งิ เสีย สำเร็จรปู เปน สตฺถุ สตถฺ ุ แปลวา แกผ ูส อน เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 203

สตถฺ ุโน ¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 204 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ สตถฺ ารานํ สตฺถารา ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง ส จตุตถีวิภัตติ สตถฺ าเรหิ เอกวจนะ แปลง ส เปน โน สำเร็จรปู เปน สตถฺ โุ น สตฺถโุ น แปลวา สตฺถาเรภิ แกผสู อน สตฺถุ ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง นํ จตุตถีวิภัตติ สตถฺ โุ น พหุวจนะ เอา อุ เปน อาร ทีฆะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สตฺถารานํ สำเรจ็ รปู เปน สตถฺ ารานํ สตถฺ ารานํ แปลวา แกผสู อน ท. สตฺถริ ศพั ทเดมิ มาจาก สตฺถุ อุ การนั ตในปุงลงิ ค ลง สมฺ า ปญ จมวี ภิ ัตติ สตฺถาเรสุ เอกวจนะ เอา อุ เปน อาร แปลง สมฺ า เปน อา แลวลบ อ ท่สี ดุ แหง อาร ทิง้ เสยี สำเร็จรปู เปน สตถฺ ารา สตฺถารา แปลวา แตผ สู อน ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ ปญจมีวิภัตติ พหุวจนะ เอา อุ เปน อาร เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเรจ็ รูปเปน สตฺถาเรหิ สตถฺ าเรหิ แปลวา แตผ สู อน ท. ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ ปญจมีวิภัตติ พหุวจนะ เอา อุ เปน อาร เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเรจ็ รูปเปน สตฺถาเรภิ สตถฺ าเรภิ แปลวา แตผสู อน ท. ศพั ทเดิมมาจาก สตถฺ ุ อุ การนั ตในปงุ ลิงค ลง ส ฉฏั ฐีวิภตั ติ เอกวจนะ ลง ส ลบ ส ทงิ้ เสยี สำเร็จรูปเปน สตถฺ ุ สตฺถุ แปลวา แหงผูสอน ศพั ทเ ดิมมาจาก สตถฺ ุ อุ การันตในปงุ ลงิ ค ลง ส ฉัฏฐีวิภตั ติ เอกวจนะ แปลง ส เปน โน สำเร็จรูปเปน สตฺถุโน สตถฺ ุโน แปลวา แหงผสู อน ศพั ทเ ดมิ มาจาก สตฺถุ อุ การันตในปงุ ลิงค ลง นํ ฉัฏฐีวิภตั ติ พหุวจนะ เอา อุ เปน อาร ทฆี ะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรปู เปน สตฺถารานํ สตถฺ ารานํ แปลวา แหง ผสู อน ท. ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สฺมึ สัตตมีวิภัตติ เอกวจนะ เอา อุ เปน อาร รัสสะ อาร เปน อร แปลง สฺมึ เปน อิ ลบ อ ท่ีสุดแหง อร ท้ิงเสยี สำเร็จรปู เปน สตฺถริ สตฺถริ แปลวา ในผูสอน ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ สัตตมีวิภัตติ พหุวจนะ เอา อุ เปน อาร เอา อ เปน เอ ลง สุ คง สุ ไว สำเรจ็ รูปเปน สตถฺ าเรสุ สตถฺ าเรสุ แปลวา ในผูสอน ท. เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 204

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 205 ÇªÔ ÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ สตฺถา ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สิ อาลปนะ สตฺถาโร เอกวจนะ เอา อุ กับ สิ เปน อา สำเร็จรปู เปน สตฺถา สตถฺ า แปลวา ขาแตผสู อน ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง โย อาลปนะ พหวุ จนะ เอา อุ เปน อาร แปลง โย เปน โอ แลวลบ อ ที่สุดแหง อาร ทง้ิ เสีย สำเร็จรปู เปน สตฺถาโร สตฺถาโร แปลวา แนะ ผูสอน ท. ขอควรจำของ สตถฺ ุ ศพั ท ๑. ศัพทในนามกิตก ที่ประกอบดวย ตุ ปจจัย ทานใหแจกตามแบบ สตฺถุ ศพั ทน้ี ๒. สตฺถุ ศัพทน ้ีเปนปงุ ลงิ คเ ทา นั้น และถา เปน ก. เอกวจนะ เปนพระนามของพระพุทธเจาเพียงอยางเดียว ข. พหุวจนะ ใชเปนชื่อศาสดาหลายองคหรือพาหิรกาจารย เชน ครทู ้ัง ๖ มคี รูช่ือวา ปรู ณกัสสปะ เปน ตน ค. ท่ีเปนพหุวจนะ หมายถึง พระพุทธเจาในปางกอนๆ ก็มี ท้ังน้ี จะรูไดก ใ็ นเมอ่ื มีศพั ทวา อตีเต หรือ ปุพฺเพ กำกบั อยูดา นหนา ศัพทเ หลา นี้แจกเหมือน สตฺถุ กตฺตุ ผทู ำ เนตุ ผนู ำไป ขตฺตุ ผขู ุด ภตฺตุ ผูเลย้ี ง, ผวั าตุ ผูรู วตฺตุ ผกู ลา ว ทาตุ ผูให โสตุ ผฟู ง นตตฺ ุ หลาน หนตฺ ุ ผูฆา เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 205

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 206 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ แจกศพั ทเปน ตัวอยา ง กตตฺ ุ (ผทู ำ) เปน ปุงลิงค แจกอยา งนี้ เอก. กตตฺ าโร พหุ. กตฺตาโร ป. กตฺตา กตฺตาเรหิ กตตฺ าเรภิ ทุ. กตฺตารํ กตฺตาราน กตตฺ าเรภิ ต. กตตฺ ารา กตฺตุนา กตตฺ าเรหิ จ. กตตฺ ุ กตฺตุโน กตตฺ าราน ปฺ. กตฺตารา กตตฺ าเรสุ ฉ. กตฺตุ กตตฺ โุ น กตฺตาโร ส. กตฺตริ อา. กตฺตา เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 206

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 207 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ ปต ุ (พอ , บิดา) เปน ปงุ ลงิ ค แจกอยา งนี้ เอก. พห.ุ ป. ปต า ปตโร ทุ. ปตรํ ปต โร ต. ปตรา ปตุนา ปตเรหิ ปต เรภิ ปต หู ิ ปตูภิ จ. ปต ุ ปต ุโน ปต ราน ปต ูนํ ป.ฺ ปตรา ปตเรหิ ปต เรภิ ปตูหิ ปต ภู ิ ฉ. ปต ุ ปตโุ น ปตราน ปตนู ํ ส. ปตริ ปตเรสุ ปต สู ุ อา. ปตา ปต โร ปต ุ (พอ , บิดา) มีวธิ ีเปลย่ี นวิภัตติ และการนั ต ดังน้ี ปตา ศัพทเดิมมาจาก ปตุ อุ การันตใ นปงุ ลิงค ลง สิ ปฐมาวิภัตติ เอกวจนะ เอา อุ กบั สิ เปน อา สำเรจ็ รูปเปน ปตา ปตา แปลวา อ.พอ ปต โร ศพั ทเ ดมิ มาจาก ปต ุ อุ การนั ตในปงุ ลงิ ค ลง โย ปฐมาวิภตั ติ พหุวจนะ เอา อุ เปน อร แปลง โย เปน โอ แลวลบ อ ทส่ี ดุ แหง อร ทง้ิ เสีย สำเรจ็ รปู เปน ปตโร ปตโร แปลวา อ.พอ ท. ปต รํ ศพั ทเ ดิมมาจาก ปต ุ อุ การนั ตในปงุ ลิงค ลง อํ ทุติยาวภิ ัตติ เอกวจนะ เอา อุ เปน อร ลง อํ คง อํ ไว สำเรจ็ รปู เปน ปต รํ ปตรํ แปลวา ซง่ึ พอ ปต โร ศัพทเดมิ มาจาก ปตุ อุ การนั ตในปุงลิงค ลง โย ทุติยาวิภัตติ พหวุ จนะ เอา อุ เปน อร แปลง โย เปน โอ แลว ลบ อ ท่สี ุดแหง อร ทงิ้ เสยี สำเรจ็ รูปเปน ปตโร ปต โร แปลวา ซึง่ พอ ท. ปต รา ศัพทเ ดมิ มาจาก ปตุ อุ การนั ตในปุงลิงค ลง นา ตตยิ าวิภัตติ เอกวจนะ เอา อุ เปน อร แปลง นา เปน อา แลว ลบ อ ทส่ี ุดแหง อร ทง้ิ เสีย สำเรจ็ รปู เปน ปต รา ปต รา แปลวา ดวยพอ เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 207

ปต นุ า ¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 208 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ ปตเรหิ ปต เรภิ ศพั ทเ ดิมมาจาก ปต ุ อุ การนั ตใ นปุงลงิ ค ลง นา ตติยาวิภตั ติ เอกวจนะ ปต หู ิ เอา ลง นา คง นา ไว สำเร็จรูปเปน ปตนุ า ปต นุ า แปลวา ดว ยพอ ปต ภู ิ ศพั ทเดิมมาจาก ปตุ อุ การนั ตในปงุ ลิงค ลง หิ ตตยิ าวภิ ัตติ พหุวจนะ ปต ุ เอา อุ เปน อร เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเรจ็ รปู เปน ปตเรหิ ปตโุ น ปต เรหิ แปลวา ดวยพอ ท. ปต รานํ ศัพทเ ดิมมาจาก ปต ุ อุ การันตในปงุ ลิงค ลง หิ ตติยาวภิ ตั ติ พหุวจนะ ปตูนํ เอา อุ เปน อร เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเรจ็ รูปเปน ปตเรภิ ปต รา ปตเรภิ แปลวา ดวยพอ ท. ศพั ทเดิมมาจาก ปต ุ อุ การนั ตใ นปุงลิงค ลง หิ ตติยาวิภัตติ พหุวจนะ ทีฆะ อุ เปน อู ลง หิ คง หิ ไว สำเร็จรูปเปน ปตูหิ ปตูหิ แปลวา ดวยพอ ท. ศัพทเ ดิมมาจาก ปต ุ อุ การันตใ นปงุ ลิงค ลง หิ ตติยาวิภตั ติ พหุวจนะ ทฆี ะ อุ เปน อู แปลง หิ เปน ภิ สำเร็จรปู เปน ปต ภู ิ ปต ูภิ แปลวา ดว ยพอ ท. ศัพทเดิมมาจาก ปต ุ อุ การันตในปงุ ลงิ ค ลง ส จตุตถวี ิภตั ติ เอกวจนะ ลง ส ลบ ส ท้ิงเสีย สำเร็จรูปเปน ปต ุ ปตุ แปลวา แกพ อ ศพั ทเดมิ มาจาก ปต ุ อุ การนั ตใ นปงุ ลิงค ลง ส จตตุ ถีวภิ ตั ติ เอกวจนะ แปลง ส เปน โน สำเรจ็ รปู เปน ปต โุ น ปตุโน แปลวา แกพอ ศพั ทเดมิ มาจาก ปตุ อุ การันตในปงุ ลงิ ค ลง นํ จตตุ ถวี ิภัตติ พหุวจนะ เอา อุ เปน อร ทีฆะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรปู เปน ปตรานํ ปต รานํ แปลวา แกพอ ท. ศพั ทเ ดมิ มาจาก ปตุ อุ การันตใ นปงุ ลงิ ค ลง นํ จตุตถวี ภิ ัตติ พหุวจนะ ทฆี ะ อุ เปน อู ลง นํ คง นํ ไว สำเรจ็ รูปเปน ปตูนํ ปต ูนํ แปลวา แกพอ ท. ศัพทเดิมมาจาก ปตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สฺมา ปญจมีวิภัตติ เอกวจนะ เอา อุ เปน อร แปลง สฺมา เปน อา แลว ลบ อ ที่สดุ แหง อร ทง้ิ เสยี สำเร็จรูปเปน ปตรา ปต รา แปลวา แตพ อ เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 208

ปต เรหิ ¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 209 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ ปตเรภิ ปตูหิ ศัพทเ ดิมมาจาก ปตุ อุ การนั ตในปุงลิงค ลง หิ ปญจมวี ภิ ตั ติ พหุวจนะ ปต ูภิ เอา อุ เปน อร เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเรจ็ รูปเปน ปต เรหิ ปต ุ ปต เรหิ แปลวา แตพอ ท. ปต ุโน ศัพทเดมิ มาจาก ปตุ อุ การันตใ นปงุ ลิงค ลง หิ ปญจมวี ภิ ัตติ พหุวจนะ ปต รานํ เอา อุ เปน อร เอา อ เปน เอ แปลง หิ เปน ภิ สำเร็จรูปเปน ปตเรภิ ปต นู ํ ปต เรภิ แปลวา แตพอ ท. ปตริ ศัพทเ ดิมมาจาก ปตุ อุ การนั ตในปงุ ลงิ ค ลง หิ ปญ จมวี ิภัตติ พหวุ จนะ ปตเรสุ ทฆี ะ อุ เปน อู ลง หิ คง หิ ไว สำเรจ็ รูปเปน ปต ูหิ ปตูหิ แปลวา แตพ อ ท. ศัพทเดิมมาจาก ปต ุ อุ การันตในปงุ ลงิ ค ลง หิ ปญจมวี ิภตั ติ พหุวจนะ ทีฆะ อุ เปน อู แปลง หิ เปน ภิ สำเร็จรปู เปน ปตภู ิ ปต ภู ิ แปลวา แตพอ ท. ศัพทเดิมมาจาก ปตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง ส ฉัฏฐีวิภัตติ เอกวจนะ ลง ส ลบ ส ท้งิ เสีย สำเรจ็ รปู เปน ปต ุ ปตุ แปลวา แหง พอ ศัพทเ ดิมมาจาก ปต ุ อุ การันตในปุงลิงค ลง ส ฉฏั ฐวี ภิ ัตติ เอกวจนะ แปลง ส เปน โน สำเร็จรูปเปน ปต ุโน ปตโุ น แปลวา แหง พอ ศัพทเดิมมาจาก ปตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง นํ ฉัฏฐีวิภัตติ พหวุ จนะ เอา อุ เปน อร ทีฆะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรูป เปน ปต รานํ ปตรานํ แปลวา แหง พอ ท. ศพั ทเ ดิมมาจาก ปตุ อุ การนั ตใ นปงุ ลงิ ค ลง นํ ฉฏั ฐีวภิ ัตติ พหวุ จนะ ทีฆะ อุ เปน อู ลง นํ คง นํ ไว สำเร็จรูปเปน ปตูนํ ปตูนํ แปลวา แหงพอ ท. ศัพทเดิมมาจาก ปตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สฺมึ สัตตมีวิภัตติ เอกวจนะ เอา อุ เปน อร แปลง สมฺ า เปน อา แลว ลบ อ ท่สี ุดแหง อร ท้งิ เสยี สำเร็จรูปเปน ปต รา ปตรา แปลวา ในพอ ศพั ทเดมิ มาจาก ปต ุ อุ การนั ตใ นปงุ ลงิ ค ลง สุ สัตตมีวภิ ตั ติ พหุวจนะ เอา อุ เปน อร เอา อ เปน เอ ลง สุ คง สุ ไว สำเรจ็ รปู เปน ปต เรสุ ปตเรสุ แปลวา ในพอ ท. เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 209

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 210 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ ปตสู ุ ศัพทเดมิ มาจาก ปตุ อุ การนั ตใ นปงุ ลิงค ลง สุ สตั ตมีวิภัตติ พหุวจนะ ทฆี ะ อุ เปน อู ลง สุ คง สุ ไว สำเรจ็ รปู เปน ปต ูสุ ปต ูสุ แปลวา ในพอ ท. ปตา ศพั ทเดมิ มาจาก ปตุ อุ การันตในปงุ ลิงค ลง สิ อาลปนะ เอกวจนะ เอา อุ กับ สิ เปน อา สำเรจ็ รูปเปน ปตา ปตา แปลวา แนะ พอ ปตโร ศัพทเดิมมาจาก ปต ุ อุ การนั ตใ นปุงลิงค ลง โย อาลปนะ พหวุ จนะ เอา อุ เปน อร แปลง โย เปน โอ แลว ลบ อ ที่สุดแหง อร ทง้ิ เสยี สำเร็จรูปเปน ปตโร ปต โร แปลวา แนะพอ ท. ขอควรจำของ ปต ุ ศพั ท ๑. ศัพทท่ีจะนำมาแจกอยาง ปตุ ศัพทนี้ มีเพียง ๒ ศัพท คือ ภาตุ (พช่ี าย, นองชาย), ชามาตุ (ลกู เขย) และใช ภาติก แทน ภาตุ ได แตแ จกตามแบบ อ การนั ตในปงุ ลิงค (ปุรสิ ) ๒. เฉพาะอาลปนะ ปตา และ ปตโร ไมมีท่ีใช ทานใหใช ตาต แทน ใชไดทั้งพอและลูก ฝายเอกวจนะ ไดรูปเปน ตาต ฝายพหุวจนะ ไดรูปเปน ตาตา ลูกชายลูกหญิงใชเรียกบิดา หรือบิดามารดาใชเรียกลูกชายก็ได อน่ึง แมผูใหญเรียก ชายที่มีอายุตำ่ กวา กไ็ ด เชน ประโยควา “ปตา เต ตาต เคเห วสติ : (มารดาพดู กบั บตุ ร วา ) ดูกอ นลกู พอของเจา อยใู นเรือนหลงั น”้ี ๓. ถาประกอบดวย โต ปจจัย ตองเอาสระที่สุด คือ อุ ที่ ปตุ เปน อิ เชน ปตโิ ต (ปต+ุ โต) - ดวยบิดา, แตบดิ า ๔. ตาต ถาเปนวิภัตติหมวดอ่ืน นอกจากอาลปนะ ใชเปนช่ือของ บิดา อยางเดยี ว ศพั ทเหลา นี้แจกเหมือน ปตุ ภาตุ พ่ชี าย, นอ งชาย ชามาตุ ลูกเขย เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 210

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 211 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ แจกศพั ทเปนตัวอยา ง ภาตุ (พช่ี าย, นองชาย) เปนปุงลงิ ค แจกเหมือน ปตุ อยางน้ี เอก. พห.ุ ป. ภาตา ภาตโร ทุ. ภาตรํ ภาตโร ต. ภาตรา ภาตุนา ภาตเรหิ ภาตเรภิ ภาตูหิ ภาตภู ิ จ. ภาตุ ภาตุโน ภาตราน ภาตนู ํ ป.ฺ ภาตรา ภาตเรหิ ภาตเรภิ ภาตหู ิ ภาตภู ิ ฉ. ภาตุ ภาตโุ น ภาตราน ภาตนู ํ ส. ภาตริ ภาตเรสุ ภาตสู ุ อา. ภาตา ภาตโร เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 211

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 212 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ แบบประเมินผลตนเองกอ นเรียน หนว ยที่ ๑๐ วัตถปุ ระสงค เพอื่ ประเมนิ ผลความรูเ ดิมของนักเรียนเกี่ยวกบั เร่อื ง “กติปยศัพท : คำชี้แจง อรหนตฺ , ภวนตฺ , สตฺถ,ุ ปต”ุ ใหนักเรียนอานคำถาม แลวเขียนวงกลมลอมรอบขอคำตอบที่ ถูกตองทส่ี ุดเพียงขอ เดียว ๑. อรหนตฺ เปนลงิ คอ ะไรบา ง ? ก. ปงุ ลงิ ค อยา งเดยี ว ข. ปุงลิงค และอิตถลี ิงค ค. ปุงลงิ ค และนปุงสกลิงค ง. ปุงลงิ ค อิตถีลิงค และนปงุ สกลงิ ค ๒. อรหนตฺ แจกเหมือนศพั ทใด ? ก. อตตฺ ข. ราช ค. ภควนฺตุ ง. ภวนฺต ๓. ภวนฺต ศัพท ในอติ ถีลิงคม รี ปู เปน อะไร ? ก. ภวนฺตา ข. ภวนฺตี ค. ภวนตฺ ินี ง. ภวนตฺ ิกา ๔. สตฺถุ มวี เิ คราะหว า อยา งไร ? ก. สาสติ สเี ลนาติ สตถฺ า ข. สาสติ ุ สีลมสสฺ าติ สตถฺ า ค. สาสตีติ สตถฺ า ง. สาสยิ เตติ สตฺถา ๕. สตฺถุ ทเ่ี ปน เอกวจนะ ใชห มายถึงใคร ? ก. ครูนอกศาสนา ข. พระพทุ ธเจา ค. ครูสอนหนงั สอื ทัว่ ไป ง. ถกู ทกุ ขอ ๖. สตฺถุ ทเ่ี ปน พหุวจนะ ใชห มายถึงใคร ? ก. ครูนอกศาสนา ข. พระพุทธเจา ค. ครูสอนหนังสอื ท่ัวไป ง. ถกู ทกุ ขอ เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 212

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 213 ÇªÔ ÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ ๗. สตฺถุ เปนลิงคอ ะไร และเปน ไดก่ีวจนะ ? ก. ปงุ ลิงค ทววิ จนะ ข. ทวิลงิ ค ทววิ จนะ ค. ไตรลิงค ทววิ จนะ ง. อิตถลี ิงค ทวิวจนะ ๘. ปต ุ เปนลงิ คอะไร ? ก. ไตรลงิ ค ข. อติ ถีลงิ ค ค. นปงุ สกลงิ ค ง. ปงุ ลงิ ค ๙. ปตุ ทเ่ี ปนอาลปนะ ใชคำใดแทน ? ก. ภาตุ ข. ชามาตุ ค. ตาต ง. อมมฺ ๑๐. ปตุ เมอ่ื ประกอบกบั โต ปจจยั นยิ มเอาสระทส่ี ุดของตนเปนอะไร ก. อ ข. อู ค. อา ง. อิ เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 213

¡ÒÃàÃÂÕ ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 214 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅ‹Á ñ แบบประเมินผลตนเองหลังเรยี น หนว ยที่ ๑๐ วตั ถปุ ระสงค เพื่อประเมินผลความกาวหนา ของนกั เรียนเกีย่ วกบั เร่อื ง คำชี้แจง “กตปิ ยศัพท : อรหนฺต, ภวนฺต, สตถฺ ุ, ปตุ” ปญหามี ๒ ตอน ตอนท่ี ๑ ใหนกั เรียนแจกศัพทต อ ไปน้ดี วยวิภัตตทิ ง้ั ๗ มาใหถ กู ตอง ๑. กตตฺ ุ ๒. โสตุ ๓. ภาตุ ตอนท่ี ๒ นกั เรยี นจงบอกวธิ ีเปลีย่ นวิภตั ติ และการันตข องบทตอไปนีม้ าให ถูกตอ ง ๑. อรหํ ๒. ภวโต ๓. สตฺถารานํ ๔. สตฺถริ ๕. ปตเรหิ. เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 214

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 215 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅ‹Á ñ เฉลยแบบประเมนิ ผล หนว ยที่ ๑๐ ข ง กอ นเรียน ๑. ข ๒. ค ๓. ข ๔. ค ๕. ๖. ก ๗. ก ๘. ง ๙. ค ๑๐. หลังเรียน ตอนท่ี ๑ ไดแจกศพั ทเ หลานัน้ ดวยวภิ ตั ติทง้ั ๗ ดงั ตอ ไปนี้ ๑. กตตฺ ุ เปนปงุ ลิงค แจกเหมอื น สตฺถุ อยางน้ี เอก. พหุ. ป. กตฺตา กตฺตาโร ทุ. กตตฺ ารํ กตฺตาโร ต. กตฺตารา กตฺตุนา กตฺตาเรหิ กตตฺ าเรภิ จ. กตฺตุ กตฺตโุ น กตตฺ าราน ป.ฺ กตตฺ ารา กตฺตาเรหิ กตตฺ าเรภิ ฉ. กตฺตุ กตตฺ ุโน กตตฺ าราน ส. กตฺตริ กตฺตาเรสุ อา. กตฺตา กตฺตาโร เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 215

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 216 ÇÔªÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ ๒. โสตุ เปนปงุ ลงิ ค แจกเหมือน สตถฺ ุ อยางนี้ เอก. พหุ. ป. โสตา โสตาโร ท.ุ โสตารํ โสตาโร ต. โสตารา โสตนุ า โสตาเรหิ โสตาเรภิ จ. โสตุ โสตโุ น โสตาราน ปฺ. โสตารา โสตาเรหิ โสตาเรภิ ฉ. โสตุ โสตโุ น โสตาราน ส. โสตริ โสตาเรสุ อา. โสตา โสตาโร ๓. ภาตุ เปน ปงุ ลงิ ค แจกเหมือน ปต ุ อยางน้ี เอก. พห.ุ ป. ภาตา ภาตโร ท.ุ ภาตรํ ภาตโร ต. ภาตรา ภาตนุ า ภาตเรหิ ภาตเรภิ ภาตูหิ ภาตภู ิ จ. ภาตุ ภาตุโน ภาตราน ภาตนู ํ ปฺ. ภาตรา ภาตเรหิ ภาตเรภิ ภาตหู ิ ภาตูภิ ฉ. ภาตุ ภาตโุ น ภาตราน ภาตูนํ ส. ภาตริ ภาตเรสุ ภาตูสุ อา. ภาตา ภาตโร เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 216

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 217 ÇªÔ ÒºÒÅäÕ ÇÂҡó àÅÁ‹ ñ ตอนท่ี ๒ ไดบอกวิธเี ปลย่ี นวภิ ตั ติ และการันตข องบทเหลา นน้ั ตอ ไปนี้ ๑. อรหํ ศัพทเ ดมิ มาจาก อรหนตฺ อ การนั ตในปงุ ลงิ ค ลง สิ ปฐมา วภิ ัตติ ๒. ภวโต เอกวจนะ เอา นตฺ กับ สิ เปน อํ สำเรจ็ รปู เปน อรหํ อรหํ แปลวา ๓. สตถฺ ารานํ อ.พระอรหนั ต ๔. สตฺถริ ศัพทเดิมมาจาก ภวนฺต อ การันตในปุงลิงค ลง ส จตุตถี-ฉัฏฐี ๕. ปตเรหิ วิภัตติ เอกวจนะ เอา นฺต กับ ส เปน โต สำเร็จรูปเปน ภวโต ภวโต แปลวา แกผ เู จรญิ , แหง ผเู จริญ ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง นํ จตุตถี-ฉัฏฐี วิภัตติ พหวุ จนะ เอา อุ เปน อาร ทฆี ะ อ เปน อา ลง นํ คง นํ ไว สำเรจ็ รูปเปน สตฺถารานํ สตถฺ ารานํ แปลวา แกผ ูสอน, แหง ผูส อน ท. ศัพทเดิมมาจาก สตฺถุ อุ การันตในปุงลิงค ลง สฺมึ สัตตมีวิภัตติ เอกวจนะ เอา อุ เปน อาร รสั สะ อาร เปน อร แปลง สมฺ ึ เปน อิ ลบ อ ท่ีสดุ แหง อร ท้ิงเสีย สำเร็จรูปเปน สตถฺ ริ สตฺถริ แปลวา ในผสู อน ศัพทเดิมมาจาก ปตุ อุ การันตในปุงลิงค ลง หิ ตติยา-ปญจมีวิภัตติ พหวุ จนะ เอา อุ เปน อร เอา อ เปน เอ ลง หิ คง หิ ไว สำเร็จรูป เปน ปต เรหิ ปต เรหิ แปลวา ดว ยพอ ท., แตพอ ท. เน้อื ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) 217

¡ÒÃàÃÕ¹ - ¡ÒÃÊ͹ 218 ÇÔªÒºÒÅÕäÇÂҡó àÅÁ‹ ñ เนือ้ ใน ไวยากรณ (àÅÁ‹ 1) แผนการสอนวิชาบาลไี วยากรณ หนว ยที่ ๑๑ เรือ่ ง กตปิ ยศพั ท : มาต,ุ มน, กมมฺ , โค และศพั ทพ เิ ศษ เวลาทำการสอน ๓ คาบ สาระสำคญั วิธีการแจก, วิธีเปลี่ยนวิภัตติ และการันต และขอควรจำของ มาตุ, มน, กมมฺ , โค และศพั ทพเิ ศษ ๖ ศัพท (ปมุ , สา, อทธฺ า, มฆว, ยุว, สข) จุดประสงค ๑. นกั เรยี นรูวธิ กี ารแจก และวิธเี ปล่ียนวิภตั ติ และการันต มาตุ, มน, กมฺม, โค และศัพทพ ิเศษ ๖ ศัพท (ปุม, สา, อทธฺ า, มฆว, ยุว, สข) ไดถูกตอง ๒. นักเรียนรูขอควรจำของ มาตุ, มน, กมฺม, โค และศัพทพิเศษ ๖ ศัพท (ปมุ , สา, อทฺธา, มฆว, ยวุ , สข) เนื้อหา ๑. มาตุ ๒. มน ๓. กมฺม ๔. โค ๕. ศัพทพ เิ ศษ ๖ ศัพท (ปมุ , สา, อทฺธา, มฆว, ยวุ , สข) กจิ กรรม ๑. ประเมินผลกอ นเรยี น ๒. ใหนกั เรยี นทอ งแบบแจก ๓. ครูนำเขา สูบ ทเรียน และอธิบายเนือ้ หา 218