B 2

¾ÃÐÃÒª¾§ÈÒÇ´ÒÃ¡Ã§Ø ÊÂÒÁÏ òõù ªéÒ§ÁéÒÃÕé¾ÅäÇéãËéÊÃþ ¨Öè§ÁÕ¾ÃÐÃÒª´ÓÃÑÊã˾é -ÒÊØÃÐàʹÒà»ç¹áÁè·Ñ¾ËÅǧáÅ·éÒǾ-ÒÍÒÊÒË¡àËÅèÒ ·§éÑ »Ç§à»¹ç ¡¡ÃкµÑ à à¡ÂÕ ¡¡ÒÂ˹Òé à¡ÂÕ ¡¡ÒÂËÅ§Ñ ¶Í× ¾ÅÊ¡ÃèÅì Óà¤ÃÍè× § õ,ððð ÊÃþ´Çé Âà¤ÃÍè× § ÈÊÑ µÃÒÇ¸Ø ·§éÑ »Ç§ ãËÂé ¡ä»àÍÒµÇÑ äÍ颺¶ áÅÇé ãËÁé ÕµÃҵͺä»á¡¾è -Ò¹¤ÃÃÒªÈÃÁÕ ÒáÅ¡ÃÁ¡Ò÷§éÑ »Ç§ÇèÒ ¶éÒ¡ÅÑÇÁѹÍÂÙè¨Ð¨ÑºÁѹÁÔä´éä«Ãé ¡çãËéÅéÍÁÁѹäÇé¡è͹ÍÂèÒãËéÁѹʧÊÑ µèͷѾ¡Ãا¡¢Öé¹ä»¶Ö§ ¨Öè§ãËé¨Ñº µÇÑ Á¹Ñ ʧè ÍÍ¡ÁÒãËáé ¡¡è ͧ·¾Ñ ¡Ã§Ø ·àÕ ´ÂÕ Ç áÅÇé ¾ÃÐÃÒª·Ò¹Ê§èÔ ¢Í§µÒè § æ ä»á¡è¡Í§·¾Ñ ªÒǹ¤ÃÃÒªÈÃÁÕ Ò ãËé æ á¡äè Í¤é ´Ô ÁªÔ ͺ áÅãËàé ¨Ã¨ÒàÅÒé âÅÁÁ¹Ñ ¨§´Õ ÍÂÒè ãËÁé ¹Ñ ÃµéÙ ÇÑ àÊÂÕ ¨Ð·Ó¡ÒÃäÁ¶è ¹´Ñ ¤Ã¹éÑ ¶§Ö Ç¹Ñ Í¹Ñ ¾äÔ ªÂÄ¡Éì ¨§èÖ ¾-ÒÊÃØ àʹÒáÅ·Òé Ǿ-Ò¹Ò·¾Ñ ¹Ò¡ͧ·§éÑ ËÅÒ¡¡ç ÃÒº¶ÇÒº§Ñ ¤ÁÅÒ áÅéÇ¡·Ñ¾º¡àÃ×Í¢Öé¹ä»ÂѧàÁ×ͧžºÙÃÕ ¤ÃÑé¹ã¡Åé¨Ð¶Ö§ ¨Öè§ãËé˹ѧÊ×ÍÅѺä»á¡è¡Í§·Ñ¾ªÒǹ¤ÃÃÒªÈÃÕÁÒ ¹Ñ´ËÁÒÂÇѹ¤×¹à¾ÅÒÊÑ--ÒÍҳѵÔãËé¡à¢éÒÅéÍÁ¾ÃéÍÁ¡Ñ¹ ½èÒ¾-Ò¹¤ÃÃÒªÈÃÕÁÒáÅ¡ÃÁ¡Ò÷Ñ駻ǧ ¡àç ÍÒʧèÔ ¢Í§«§èÖ ¾ÃÐÃÒª·Ò¹¢¹éÖ ä»¡Íè ¹¹¹éÑ ãËáé ¡äè Íàé ËÅÒè ÃÒé  ¾´Ù ¨ÒÁãÔ ËÊé §ÊÂÑ ¤Ã¹éÑ ¶§Ö Ç¹Ñ Í¹Ñ ¹´Ñ ËÁÒ¹¹éÑ áÅÇé ¡ç¡¾Å·ËÒÃà¢éÒÅéÍÁªÑé¹ã¹ ½èÒ·Ѿ¡ÃاÅéÍÁäÇéªÑ鹹͡à»ç¹ÁÑ蹤§ áÅ¢º¶ºØ-¡ÇéÒ§¡ÑºÊÁѤà ¾Ãä¾Ç¡·§éÑ »Ç§Á·Ô ¹Ñ õéÙ ÇÑ Êд§éØ µ¡ã¨¡ÅÇÑ Â§èÔ ¹¡Ñ ¨Ð˹¡Õ àç ˹ç äÁ¾è ¹é ¨ÐµÍè úàÅÒè ¡àç ËÅÍ× ¡ÓÅ§Ñ ÁÃÔ ·éÙ ¨èÕ Ð·Ó »ÃСÒÃã´ä´¡é ¹ç §èÔ ÍÂÊèÙ ¹éÔ ¾ÅªÒǹ¤ÃÃÒªÈÃÁÕ Ò¡àç ¢Òé ¡ÅÁéØ ÃÁØ ¨ºÑ äÍ¤é ´Ô ÁªÔ ͺ áÅÊÁ¤Ñ þÃä¾Ç¡ òø ¤¹ ä´éÊÔé¹ áÅéǾѹ¸¹ÒÊè§ÍÍ¡ä»Âѧ¡Í§·Ñ¾¡Ãا æ ¡çºÍ¡Ë¹Ñ§Ê×Íŧä»ãËé¡ÃÒº·ÙžÃСÃØ³Ò áÅéÇàÅÔ¡ ·¾Ñ ¡ÅºÑ ŧÁÒ处 ¡Ã§Ø à·¾ÁËÒ¹¤Ã ¨§èÖ ÊÁà´¨ç ºÃÁº¾µÔ þÃо·Ø ¸à¨Òé ÍÂËèÙ ÇÑ ¡Áç ¾Õ ÃÐÃÒª´ÓÃÊÑ ãËÅé §¾ÃÐÃÒªÍÒ-Ò á¡äè Í¤é ´Ô ÁªÔ ͺážÃä¾Ç¡·§éÑ »Ç§¶§Ö ʹéÔ ªÇÕ µÔ áÅéÇÁÕ¾ÃÐÃÒªâͧ¡ÒõÃÑÊÊÑè§ÊÁØ˹Ò¡ ãËéµÃǨàµÃÕÂÁ¾ÅªéÒ§ÁéÒ¾ÅÃҪöº·¨Ãà´Ô¹à·éÒ ážŹÒÇÒ¾ÂØËоÃéÍÁäÇé¡Ó˹´¾Å ñð,ððð ·Ñ駷ҧº¡·Ò§àÃ×Í áÅ¡ÒþÃоط¸ÊÁâÀª·Ñ駻ǧ¹Ñ鹡ç ãËé¨Ñ´á¨§äÇéãËéÊÃþ ¨Ðàʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹¢Öé¹ä»¹ÁÑÊ¡ÒþÃоط¸ºÒ· Íѹ»ÃдÔÉ°Ò¹à˹×ÍÀÙà¢Ò ÊÇØ Ãóº¹Ñ ¾µÃâ´ÂâºÃÒ³ÃÒª»ÃÐླÁÕ Òᵡè Íè ¹ ¤Ã¹éÑ ¶§Ö Ç¹Ñ Í¹Ñ ä´Èé ÀØ Á§¤Å¹¡Ñ ¢µÑ Ä¡Éãì ¹à¾ÅÒ ññ ·ÁèØ ¨§èÖ ¾ÃкҷºÃÁº¾µÔ þÃо·Ø ¸à¨Òé ªÒé §à¼Í× ¡ ¡çÊÍ´·Ã§à¤Ã×èͧÊÔÃÔÃÒªÍÅѧ¡ÒÊÃþÒÀÃ³ì ºÇÃÇÔÀÙÉÔµÊÓËÃѺ¾ÔäªÂÃҪóÂØ·¸ì ·Ã§ÃÒªÒÇظÊÃþàÊÃç¨ ¡àç Ê´¨ç ÊàèÙ ÃÍ× ¾ÃзÕè¹Ñè§ÈÃÕÊÒÁÒÃöäªÂ ÍѹÍÓä¾´éÇÂàÈǵÁÂØéѵà ¢¹´Ñ ¾ÃÐÍÀÔÃØÁªÁØ ÊÒ¾ÃÒ¾Ãó ¡ÅÔ駡Ŵº´ºÑ§¾ÃÐÊØÃÕÂì ºÑ§á·Ã¡ÊÅ͹ÊÅѺ¨ÒÁÃÊÅéÒ§ÊÇèÒ§äÊÇ ä¾âè¹ì´éÇ¢¹Ñ´¸§à·ÕÂǸÇѪà»ç¹ ·ÇÔ á¶Ç ´Ùá¾ÃǾÃÒÂÃÐÂéÒÃÐÂѺ¨ÑºáʧÊØÃÔÂÇâÃÀÒÊ ¼èͧ¾×é¹ÍÑÁ¾ÃÇÔ¶Õà¶×Í¡¶èͧÊèͧáʧ¨Ñ¹·Ãìá¨Áè ¿éÒ ´ÒÉ´Ò´éÇÂàÃ×Í´Ñ駡¹Ñ áÅàÃ×;ÃлÃÐà·ÕºàÃÕºÃÒ àÃ×;ÃÐÃҪǧÈÒ¹ØǧÈì àʹҾIJÒÁÒµÂì

òöð »ÃЪÁØ ¾§ÈÒÇ´ÒéººÑ ¡Ò-¨¹ÒÀàÔ É¡ àÅÁè ò ÃÒª¡ÃÐÇÕÁ¹µÃÕÁØ¢ ÅÙ¡¢Ø¹·Ñé§ËÅÒÂÃÒÂàÃÕ§¨Ñº©ÅÒ¡à»ç¹¤Ùè´Ù¾Ñ¹ÅÖ¡ ¡Ö¡¡éͧ¡ÒËÅ´éÇÂÈѾ·ìÊÓà¹Õ§ àÊÕ§¾Å»ÃÐâ¤Á»Õè¡Åͧª¹ÐáµÃÊѧ¢ì¦éͧªÑ¦éͧãË-è¦éͧ¡ÃÐáµá«èàÊÕ§ʹÑ蹹Ĺҷ ¡ç¢ÂÒ¡ ¾Â˺ҵÃÒ¤ÅÒà¤Å×è͹àÅ×è͹¢ºÇ¹Ë¹éÒËÅѧ ¤Ñº¤Ñ觷éͧá¶Ç¹·Õà»ç¹ÅӴѺÇÒÃÕÁÒä ¡Ó˹´ÃÐÂзҧ ⪹Ëì ¹§èÖ ¡ºç ÃÃÅ¶Ø §Ö ¾ÃÐÃÒª¹àÔ Çȹ¾ì Ãй¤ÃËÅǧ ¡àç Ê´¨ç ¾¡Ñ ¾Å¾Ò»ÃзºÑ ÃÍé ¹ àÊǾÃСÃÐÂÒËÒà ÊÓÃÒ-¾ÃÐÍÒÃÁ³ì àÊ´ç¨à¢éÒ·Õè¾ÃкÃ÷Áã¹·Õè¹Ñé¹ ¤ÃÑé¹à¾ÅÒªÒÂáÅéÇ ò ¹ÒÌÔ¡Ò ¨Öè§àÊ´ç¨Å§ÊÙàè Ã×Í ¾ÃзÕè¹Ñè§ãËéÂÒµÃÒ¹ÒÇÒ¾ÂØËÐä»â´ÂÅӴѺ ¡Ó˹´·Ò§âª¹ì˹Ö觡ç¶Ö§µÓ˹ѡà¨éÒʹء¹Ôì ¨Öè§àʴ稢Öé¹ »ÃзѺáÃÁÍÂÙè·Õè¹Ñé¹ÊͧàÇà áÅÁÕ¾ÃÐÃÒª´ÓÃÑÊÊÑè§ÍѤÃÁËÒàʹҸԺ´ÕËéµÃǨàµÃÕÂÁ¾ÅáËèá˹·Ñ駻ǧ â´Â¡Ãкǹ¾ÂËØ ºÒµÃÒʶÅÁÒäµÒÁÍÂÒè §âºÃÒ³ÃÒª»ÃÐླ·Õ §éÑ »Ç§ã˾é ÃÍé ÁäÇé ¤ÃÑé¹à¾ÅһѨ¨ØÊÁÑÂä´é¾ÔäªÂÄ¡Éì ¨Ö觾ÃкҷÊÁà´ç¨ºÃÁº¾ÔµÃ¾Ãоط¸à¨éÒÍÂÙèËÑÇ¡ç·Ã§à¤Ã×èͧ ÃÒªÇÔÀÙɳÒÀóìáÅéÇàÊÃç¨ àʴ稷çªéÒ§µé¹¾Ñ§ÊØÃÔÂÒÍÈÑ ®§¤ì ·Õè¹Ñè§Ãͧ¾Ñ§Í¹§¤ìÈÃÕÊÇÃä ¼Ù¡à¤Ã×èͧ ÊÇÃó»Äɮҧ¤ìËÅѧ¤Ò·Í§ ¾ÃéÍÁ´éÇÂËÁÙèËÁÇ´¤ªÔ¹·Ã àʹҧ¤¹Ô¡Ã´Ñ駡ѹá·Ã¡á«§ÊÅѺ¤èÒ¤éÓ ¾§Ñ ¤Ò áÅËÁ¾èÙ ÅÍÒÊÒÊ¹Ô ¸¾¾Åҡá¹Ñ ¡§ÃÇéÔ ÃÒ â´Â¢ºÇ¹«Òé ¢ÇÒ˹Òé ËÅ§Ñ ¤ºÑ ¤§èÑ à»¹ç ¢¹´Ñ ¶´Ñ ¹¹éÑ ªéÒ§ ¾ÃзÕè¹Ñ觾ÃÐÃÒªºØµÃ¹Ñ´´ÒǧÈÒ¹ØǧÈì·Ñé§ËÅÒ áÅö»ÃÐà·ÕºàÃÕºÃÒµÒÁàÊ´ç¨à»ç¹¶èͧá¶Ç§ÒÁäÊÇ ÍÓä¾´éÇÂà¤Ã×èͧÊÙ§àÈǵ©ÑµÃ¸§©Ò¹¸§äªÂà»ç¹¤Ùè æ ´ÙÁâËÌÒÃÒ´Ôàá´éǾź·¨Ãࡳ±ìáËè ážÅÍØâ¦É áµÃÊѧ¢ì¾Ò·Âì¦éͧ¡Åͧª¹Ð»ÃÐâ¤Á¤ÃÑ蹤Ã×鹡֡¡éͧ¹Ä¹Ò· ãËé¢ÂÒ¾ÂØ˺ҵÃÒä»â´ÂÃѶÂÒÃÁè Ã×è¹ ÃâË°Ò¹á¶Çà¶Íè× ¹¾¹Ñ Å¡Ö Í¸¡Ö ´Çé ¹ҹҾÃó¾Ä¡ÉÒªÒµÔ ºÒé §à¼Å´ç ´Í¡ÍÍ¡¼Å¡Å¹è ¡ÅÒ´´µÙ ÃСÒÃµÒ ¡àç Ê´¨ç ÂÒµÃÒ¾Åҡ÷ÇÂËÒ-ä»â´ÂÅÓ´ºÑ ʶÅÁÒÃ¤Ç¶Ô ÊÕ ¹éÔ ·Ò§ õõð àÊ¹é ¡ºç ÃÃÅ¶Ø §Ö àª§Ô à¢ÒÊÇØ ÃóºÃþµÃ ¨Öè§ãËéËÂØ´¢ºÇ¹áËèá˹·Ñ駻ǧáÅéÇ ÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑÇ¡ç·Ã§ÃÓ¾ÃÐáʧ¢Í§éÒÇà˹×͵ÃоͧªéÒ§µé¹ ʹéÔ ÇÒÃÐÊÒÁ¹´Ñ ºªÙ Ò¾Ãо·Ø ¸ºÒ·â´Â¾ÃÐÃÒª»ÃÐླàÕ Êèç áÅÇé ¡ºç Òè ¾ÃФªÒ¸ÒÃâ´ÂÁÒÃ¤Ç¶Ô Õ ¡Ó˹´ ·Ò§ õð àÊ¹é ¶§Ö ¾ÃÐÃÒª¹àÔ Çȹ¸ì ÒÃà¢ÉÁ àÊ´¨ç ŧÊàèÙ ¡ÂáÅÇé àÊ´¨ç à¢Òé »ÃзºÑ áÃÁ ³ ¾ÃеÓ˹¡Ñ ¹¹éÑ ¤ÃÑé¹ÃØ觢Ö鹨Öè§ÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑÇ¡çàʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹¾ÃéÍÁ´éÇÂàʹҺ´ÕÁ¹µÃÕÁØ¢ÁØÅÔ¡Ò ¡ÃкǹÃÒªºØµÃÃÒª¹Ñ´´Ò ¡ÃÁ½èÒÂ˹éÒ½èÒÂã¹ã¨ÍÀÔÃÁÂìáŹҧ¾ÃÐʹÁ·Ñé§ËÅÒ ¢Öé¹ä»¹ÁÑÊ¡Òà ¾Ãо·¸ºÒ·ÍѹâÍÌÒ÷ءà¾ÅÒàªéÒàÂç¹à»ç¹¹Ô¨·Ø¡ÇѹÁÔä´é¢Ò´ áŷç¶ÇÒÂÊÑ¡¡Òú٪ҴéÇÂÊѨà¤Òþ à»ç¹Íѹ´Õ áÅéÇàʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹ä»à˹×ÍäËÅèà¢Ò àʴ稹Ñè§à˹×Íá·è¹ÈÔÅÒã¡Åéµé¹¾ÃÐÈÃÕÁËÒâ¾¸Ô ·Ã§â»ÃÂÊÇØ ÃÃ³ÃªÑ ®¾ì ÃÐÃÒª·Ò¹á¡¾è Ź¡Ô Ò·§éÑ ËÅÒÂ໹ç Í¹Ñ ÁÒ¡ µÒÁÍÂÒè §¾ÃÐÃÒª»ÃÐླÁÕ Òᵡè Íè ¹ áÅÇé ·Ã§¾ÃÐ¡Ã³Ø ÒãËÁé ¡Õ ÒÃÁËÃʾÊÁâÀªÁ¹Õ Ò¹Ò¹»Ø ÃСÒà ¤Ã¹éÑ ¤Óè ãË¨é ´Ø ´Í¡äÁàé ¾Å§Ô µÒè § æ ÃзÒãË-è

¾ÃÐÃÒª¾§ÈÒÇ´ÒÃ¡Ã§Ø ÊÂÒÁÏ òöñ á»´ÃÐ·Ò ºÙªÒ¾Ãоط¸ºÒ·à»ç¹ÁâËÌÒÃÒ¸Ô¡ÒÃÂÔ觹ѡ áÅéǷç¶ÇÒÂä·Â·Ò¹á¡è¾ÃÐʧ¦ìà»ç¹ÍѹÁÒ¡ áÅÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑÇ¡çàʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹¾ÃéÍÁ´éǾÃÐÃҪǧÈÒ¹ØǧÈìàʹҾIJÒÁÒµÂì¾ÃÐʹÁ ¹Ò¯¹ÒÃ·Õ §éÑ ËÅÒ 任ÃоÒÊ ³ ¾ÃеÓ˹¡Ñ ¸ÒÃâÈ¡»ÅÒ¸Ò÷ͧᴧ áÅàÊ´¨ç à·ÂèÕ Ç»ÃоÒʪÁ¾¹Á ¾¹ÊÑ á¹Çà¹¹Ô à·¹Ô à¢Ò ·¡Ø ÅÓà¹Ò¶Óé ¸ÒÃÅÐËÒ¹àËÇ à»ÅÇ»ÅÍè §ªÍè §ªÐÇÒ¡àǧéÔ ËÇÒè §Ê§Ô ¢Ãࢵ ÇÔàÈÉ´Çé  ÊÃþÃØ¡¢ªÒµÔ¹Ò¹Ò ·Ã§¼Å¼¡Ò·Ø¡¡Ô觡éÒ¹¡Å蹡ÅÒ´ ªÁËÁÙè¨ÑµØº··ÇÔºÒ·µèÒ§ æ ªÒµÔ´ÙµÃСÒà ÊÓÃÒ-¾ÃÐÃÒªËÄ·ÂÑ áÅÇé àÊÃ¨ç ¡àç Ê´¨ç ¡ÅºÑ 处 ¾ÃÐÃÒª¹àÔ Çȹ¸ì ÒÃà¢ÉÁ¤Óú਴ç àÇà áÅÇé ¶ÇÒ¹ÁÊÑ ¡ÒÃÅÒ ¾Ãо·Ø ¸ºÒ· ¡¾ÂËØ ºÒµÃÒâ´Â¡ÃкǹʶÅÁÒä¡ÃкǹªÅÁÒä¡ÅºÑ 处 ¾Ãй¤ÃÈÃÍÕ Â·Ø ¸ÂÒ [ ¨ºàÅÁè òò ] ÅØÈÑ¡ÃÒª ñðõ÷ »Õ¡Ø¹ÊÑ»µÈ¡ ¢³Ð¹Ñé¹¾ÃÐà¨éÒ¡ÃاÈÃÕÊѵ¹Ò¤¹ËصãËé áʹÊؾ¨¹ÒäÁéµÃÕ à»ç¹ÃÒª·Ùµ¨Ó·ÙžÃÐÃÒªÊÒÊ¹ì ¤ØÁà¤Ã×èͧÁ§¤ÅÃÒªºÃóҡÒÃŧÁÒÂѧ¡Ãا෾ÁËÒ¹¤Ã ã¹Åѡɳ ¾ÃÐÃÒªÊÒʹì¹Ñé¹ÇèÒ ¾ÃÐà¨éÒ¡ÃاÈÃÕÊѵ¹Ò¤¹Ëص¼Ùéà»ç¹ÁËÔµÃÒª¸Ô»äµÂ ã¹àÈǵÁÅÒÇ»ÃÐà·È¹Ñ¡¤àÃÈ »ÃÒ¨¹Õ ·ÈÔ ¢Í¶ÇÒÂÇ¹Ñ ·¹»ÃгÒÁÁÒá·º¾ÃкÇúҷº§¡ªàóÁØ ÒÈáË§è ¾ÃкҷºÃÁº¾µÔ þÃо·Ø ¸à¨Òé ÍÂËèÙ ÇÑ ¼àéÙ ÊÇÂÊÇÃÃÂÒ¸»Ô µÑ ¶ì ÇÅÑ ÃÒªÂì ³ ¡Ã§Ø à·¾ÁËÒ¹¤ÃºÇ÷ÇÒÃÒÇ´ÈÕ ÃÍÕ Â·Ø ¸ÂÒ ÁËÒ´ËÔ Å¡À¾¹¾ÃµÑ ÃÒª¸Ò¹ºÕ ÃÙ ÃÕ ÁÂì Í´Ø Á¾ÃÐÃÒª³àÔ ÇÈÁËÒʶÒà ÁâËÌÒôÇé ÂàÈǵ¡-Ø ªÃªÒµ¾Ô Ò˹Ð໹ç ÈÃàÕ ÁÍ× § à¿Íè× § ¾ÃÐà¡ÂÕ ÃµÂÔ È»ÃÒ¡¯á¼äè ¾ÈÒÅä»ã¹¹Ò¹Ò»ÃÐà·ÈÃÒª¸Ò¹ãÕ Ë-¹è Íé ·§éÑ »Ç§ ´¨Ø ©µÑ ÷Òé ÇÁËÒ¾ÃËÁ¡Ò§¡¹éÑ ÃÁè à¹ç ໹ç Ê¢Ø Ò¹ÊØ ¢Ø »ÃÒȨҡ·¡Ø ¢Ãì ЧºÑ ÀÂÑ á˧è ÊÃÃ¾ÊµÑ Ç·ì §éÑ ËÅÒÂ Í¹Ñ ÃÍé ¹Ã¹·ÇèÑ Ê¡ÅâÅ¡¸ÒµØ 㹡ÒÅ àÁ×èÍÁѪ¬Ñ¹µÔ¡ÊÁÑ ¢éÒ¾ÃÐͧ¤ì¢Í¶ÇÒ¾ÃÐÃÒª¸Ô´Ò·Ã§¾ÃйÒÁ ¾ÃÐá¡éÇ¿éÒ ¾ÃЪѹÉÒä´éÊÔºËéÒ ¾ÃоÃÃÉÒ ÁÒ໹ç ÈÃÊÕ ÃØ Ò§¤ºÃ¨Ô ÒÃ¡Ô ÒÃͧÅÐÍͧ¾ÃÐºÒ·Â¤Ø Å ¢ÍàÍÒ¾ÃÐà´ªÒ¹ÀØ Ò¾ÊÁà´¨ç ¾ÃÐà¨Òé ÍÂËèÙ ÇÑ à»ç¹·Õè¾Ö觷Õè¾Ó¹Ñ¡ ´éÇÂÁÕÍÃÔÃÒª»Ã»Ñ¡Éì¡ÅèÒǤ×Í à¨éÒ¿éÒàÁ×ͧËÅǧ¾Ãкҧ¡Í»Ã´éÇÂâÅÀËÒËÔÃÔâ͵ѻ»Ð ÁÔä´é ãËéàʹÒâ¸ÒËÒ-¡ÁÒ¡ÃзÓÇÔËÔ§ÊÒ¡ÒÃÂèÓÂ¡Õ ÃاÈÃÕÊѵ¹Ò¤¹ËصãËéä´é¤ÇÒÁà´×Í´Ãé͹ áźѴ¹Õé ¨Ð¢Í¾ÃÐÃÒª·Ò¹¡Í§·Ñ¾¢Öé¹ä»ªèÇ»éͧ¡Ñ¹¡ÃاÈÃÕÊѵ¹Ò¤¹ËصãËé¾é¹à§×éÍÁÁ×ͻѨ¨ÒÁԵà áŨТÍà»ç¹¢éÒ ¢Íº¢³Ñ ±àÊÁÒ¾ÃÐÁËÒ¹¤ÃÈÃÍÕ Â·Ø ¸ÂÒ仵ÃÒºà·Òè ¡ÅÑ »ÒÇÊÒ¹ ¨Öè§à¨éÒ¾-ҨѡÃÕ¹ÓàÍÒÅѡɳì¾ÃÐÃÒªÊÒʹì¾ÃÐà¨éÒ¡ÃاÈÃÕÊѵ¹Ò¤¹Ëص ¢Ö鹡ÃÒº·ÙžÃСÃØ³Ò ãË·é ÃҺʹéÔ ·¡Ø »ÃСÒà ÊÁà´¨ç ¾ÃÐà¨Òé ÍÂËèÙ ÇÑ ¡·ç çà¤ÃÍè× §ÊÃÔ ÃÔ ÒªÒÅ§Ñ ¡ÒÀóÇì ÀÔ ÉÙ µÔ àÊèç àÊ´¨ç ÍÍ¡ ³ Á¢Ø à´¨ç ¾Ãз¹èÕ §èÑ ÊÃÃྪ-»ì ÃÒÊÒ· ¾ÃÍé Á´Çé ·Òé Ǿ-ÒàʹҺ´ÁÕ ¹µÃÁÕ ¢Ø ·§éÑ ËÅÒ½Òè ·ËÒýèÒ¾ÅàÃÍ× ¹ à¿ÂéÕ Áà½Òé ·ÅÙ ÅÐÍͧ¸ÅØ ¾Õ Ãкҷ ³ ·ÁÔ ´ÒºµÒÁµÓá˹§è «Òé ¢ÇÒ ¨§èÖ ãËàé º¡Ô áÊ¹Ê¾Ø ¨¹ÒäÁµé ÃàÕ ¢Òé ÁÒ¶ÇÒÂ

òöò »ÃЪÁØ ¾§ÈÒÇ´ÒéººÑ ¡Ò-¨¹ÒÀàÔ É¡ àÅÁè ò º§Ñ ¤Á ³ ÈÒÅÒËÇÒè §·ÁÔ ´Òº áÅ´ÓÃÊÑ ¾ÃÐÃÒª»¯ÊÔ ¹Ñ ¶ÒÃÊÒÁ¹´Ñ µÒÁ¾ÃÐÃÒª»ÃÐà¾³Õ áÅÇé ¾ÃÐÃÒª·Ò¹ àÊÍé× ¼Òé á¡èáÊ¹Ê¾Ø ¨¹ÒäÁµé ÃâÕ ´ÂÊÁ¤Çà ¨Öè§ÁÕ¾ÃÐÃÒª´ÓÃÑÊÊÑè§ÊÁØ˹Ò¡ãËéࡳ±ì¡Í§·Ñ¾ ÊÃþ´éǪéÒ§ÁéÒà¤Ã×èͧÈÑʵÃÒÇظ·Ñ駻ǧ ã˾é ÃÍé ÁäÇé áÅ´ÓÃÊÑ ã˾é -Ò¹¤ÃÃÒªÈÃÁÕ Ò໹ç áÁ·è ¾Ñ ËÅǧ ¾ÃÐÊÃкÃÙ ÂÕ à»¹ç ¡¡ÃкµÑ à ¾Ãй¤Ã¹Ò¡ ໹ç à¡ÂÕ ¡¡Ò ¾ÃÐÃÓ¡ÓáË§à»¹ç ¡Í§Ë¹Òé ¾-ÒžºÃÙ ÂÕ à»¹ç ·¾Ñ ËÅ§Ñ ¶Í× ¾ÅÊ¡ÃèÅì Óà¤ÃÍè× § ñð,ððð ªéÒ§à¤Ã×èͧ óðð ÁéÒ ôðð ÊÃþ´éǹҹÒÊÃþÒÇظ»×¹ãË-è»×¹¹éÍ¡ÃÐÊع´Ô¹»ÃÐÊÔǾÃéÍÁàÊÃç¨ ãËÂé ¡ä»ÃЧºÑ ¡ÓÅ§Ñ È¡Ö àÁÍ× §ËÅǧ¾Ãкҧ«è§Ö ¡ÁÒµÔ´¡Ã§Ø 浄 ¹Ò¤¹Ë´Ø ¹¹éÑ ¤Ã¹éÑ ¶§Ö Ç¹Ñ Í¹Ñ ä´Áé ËÒ¾äÔ ªÂÄ¡Éì ¨Ö觷éÒǾ-Ò¹Ò·Ѿ¹Ò¡ͧ·Ñé§ËÅÒ¡ç¡ÃÒº¶ÇÒºѧ¤ÁÅÒ Â¡ªéÒ§ÁéÒÃÕé¾Å¨Ò¡¡Ãا෾ÁËÒ¹¤Ã ¡ºÑ ´Çé ÂáÊ¹Ê¾Ø ¨¹ÒäÁµé Ã«Õ §èÖ à»¹ç ÃÒª·µÙ ¹¹éÑ áÅà´¹Ô ·¾Ñ ä»â´Â·Ò§àÁÍ× §¹¤ÃÃÒªÈÃÁÕ Ò ¤ÃÑé¹ã¡Åé¶Ö§¡ÃاÈÃÕÊѵ¹Ò¤¹ËØ´ ¨Öè§ãËéµÑ駤èÒÂÂѺÂÑ駡ͧ·Ñ¾ÍÂÙè·Õè¹Ñé¹ ¨Ö觻ÃÖ¡ÉҡѹÇèÒ ¤ÃÑ鹨С à¢Òé â¨Áµ¡Õ ͧ·¾Ñ ªÒÇàÁÍ× §ËÅǧ¾Ãкҧº´Ñ ¹éÕ ¡¨ç ÐàÊÂÕ äÁµÃäÕ »´ÁÙ ¤Ô Çà áÅàÃÒ¨Ðᵧè ˹§Ñ ÊÍ× ãËäé »ÇÒè ¡ÅèÒÇ á¡ªè ÒÇàÁÍ× §ËÅǧ¾Ãкҧ ãËàé Å¡Ô ·¾Ñ ¡ÅºÑ ä»â´Â´¡Õ Íè ¹ ¶Òé áÅÁ¿Ô §Ñ Â§Ñ Í§ÍÒ¨¨ÐµÍè úä«Ãé ¨§èÖ ã˾é Å·ËÒà à¢Òé â¨ÁµáÕ Ë¡Ë¡Ñ àÍÒµÍè ÀÒÂËÅ§Ñ ¤ÃàèÙ ´ÂÕ Ç¡¨ç Ð໹ç ÀÊÑ Á¸ÅØ äÕ » Í¹Ñ ·¾Ñ ÅÒÇÁ·Ô Ò¹½ÁÕ Í× àÃÒä´áé µãè ¹à¾ÅÒà´ÂÕ Ç ¤ÃÑé¹¹Ò·Ѿ¹Ò¡ͧ»ÃÖ¡ÉÒàËç¹¾ÃéÍÁ¡Ñ¹áÅéÇ ¡çãËéáµè§Ë¹Ñ§Ê×Í ãËé¢Ø¹ËÁ×è¹ÁÕª×èͶ×Í件֧áÁè·Ñ¾ÅÒÇ ªÒÇàÁ×ͧËÅǧ¾Ãкҧ à»ç¹ã¨¤ÇÒÁÇèÒ¡ÅèÒÇâ´ÂäÁµÃÕ à¾×èͨÐä´é»ÃйջÃйÍÁà»ç¹ÁÔµÃÊѹ¶ÇСѺ ¡Ã§ÈÃÊÕ µÑ ¹Ò¤¹ËµØ ´§Ñ ¡ÒÅ¡Íè ¹ ÁãÔ Ëàé »¹ç àÇÃä¾ÃÍÕ Ò¦Òµ¡¹Ñ Êº× ä» ¤ÃÑé¹áʹ·éÒÇàʹÒÅÒÇáÁè·Ñ¾àÁ×ͧËÅǧ¾Ãкҧä´éá¨é§ã¹Ë¹Ñ§Ê×Í áÅ·ÃÒºÇèҡͧ·Ñ¾¡Ãا෾ ÁËÒ¹¤Ã¡ÁÒªèÇ¡ÃاÈÃÕÊѵ¹Ò¤¹Ëص´Ñ§¹Ñé¹áÅéÇ ¡çà¢ç´¢ÒÁ¤ÃéÒÁ¾ÃÐà´ªÒ¹ØÀÒ¾ÂÔ觹ѡ ¨Öè§áµè§Ë¹Ñ§Ê×Í ãËéà¾ÅÕé¤ÇéÒ¹ÁÕª×èͶ×ÍÁÒá¨é§á¡èáÁè·Ñ¾ä·Â ÃѺÂÔ¹ÂÍÁ»ÃйջÃйÍÁà¾×èͨÐà»ç¹ÁÔµÃÊѹ¶ÇäÁµÃÕ ÁÔä´éÁÕ àÇÃÍÒ¦Òµ¡ºÑ ¡Ã§Ø ÈÃÊÕ µÑ ¹Ò¤¹Ë´Ø Êº× ä» ¡àç Å¡Ô ¡Í§·¾Ñ ¡ÅºÑ ¤¹× ä»àÁÍ× § ¨§èÖ ¾-Ò¹¤ÃÃÒªÈÃÁÕ ÒáÅ·Òé Ǿ-Ò ¹Ò·¾Ñ ¹Ò¡ͧ·§éÑ ËÅÒ ¡áç µ§è ˹§Ñ ÊÍ× ºÍ¡ãË¢é ¹Ø ËÁ¹è× ÁªÕ Íè× ¶Í× Å§ä»¡ÃÒº·ÅÙ ¾ÃÐ¡Ã³Ø Ò ³ ¡Ã§Ø à·¾ÁËÒ¹¤Ã â´Â»ÃоĵàÔ Ëµ·Ø §éÑ »Ç§¡Íè ¹ áÅÇé ºÍ¡à¢Òé ä»ãËàé ʹÒÅÒǹÓà¢Òé à½Òé ¾ÃÐà¨Òé ¡Ã§Ø ÈÃÊÕ µÑ ¹Ò¤¹Ë´Ø æ ´¾Õ ÃзÑ ´ÓÃÑʾÃÐÃÒª»¯ÔÊѹ¶ÒÃà»ç¹Íѹ´Õ áÅãËéàÅÕ駴ÙàËÅèҡͧ·Ñ¾ãËéÍÔèÁ˹ÓÊÓàÃç¨ ¾ÃÐÃÒª·Ò¹ÃÒ§ÇÑÅá¡è ·Òé Ǿ-Ò¹Ò·¾Ñ ¹Ò¡ͧ·§éÑ »Ç§à»¹ç Í¹Ñ ÁÒ¡ ½Òè ¼¶éÙ Í× Ë¹§Ñ ÊÍ× ºÍ¡¹¹éÑ ÁÒ¶§Ö ¡Ã§Ø à·¾ÁËÒ¹¤Ã ãËéÍ¤Ñ ÃÁËÒ àʹҺ´Õ¡ÃÒº·ÙžÃСÃسÒãËé·ÃÒº ¨Ö觷ç¾ÃСÃسÒâ»Ã´ãËéÁÕµÃÒËҡͧ·Ñ¾¡ÅѺŧÁÒ ³ ¡Ãا

¾ÃÐÃÒª¾§ÈÒÇ´ÒÃ¡Ã§Ø ÊÂÒÁÏ òöó ·Òé Ǿ-Ò¹Ò·¾Ñ ¹Ò¡ͧ·§éÑ ËÅÒÂä´áé ¨§é ã¹·Íé §µÃÒ¹¹éÑ áÅÇé ¡¡ç ÃÒº¶ÇÒº§Ñ ¤ÁÅÒ¾ÃÐà¨Òé ¡Ã§Ø ÈÃÊÕ µÑ ¹Ò¤¹Ë´Ø áÅÇé àÅ¡Ô ·¾Ñ ¡ÅºÑ ŧÁÒ处 ¡Ã§Ø à·¾ÁËÒ¹¤Ã Êèǹ¾ÃÐà¨éÒ¡ÃاÈÃÕÊѵ¹Ò¤¹ËØ´¡ç¨Ñ´á¨§µ¡áµè§¾ÃÐÃÒª¸Ô´Ò ¾ÃéÍÁ´éǾÃоÕèàÅÕ駹ҧ¡Ó¹ÑÅ áÅ·ÒÊ¡ÃÃÁ¡ÃªÒÂË-Ô§ÊÔè§ÅÐ ñðð à»ç¹ºÃÔÇÒà ÊÃþ´éÇÂà¤Ã×èͧÍØ»âÀ¤ºÃÔâÀ¤·Ñ駻ǧ¾ÃéÍÁàÊÃç¨ áÅãËáé ʹ·Òé Ǿ-ÒÅÒÇÊÒÁ¹Ò ¶Í× ¾Å ñð,ððð ªÒé §ÁÒé â´ÂÊÁ¤Çà ãËÍé -Ñ àª-Ô àÊ´¨ç ¾ÃÐÃÒªºµØ ÃÕ ¢Öé¹ÊÙèÊÕÇÔ¡Ò-¨¹ÂÒ¹ÇÔ¨ÔµÃŧä»Âѧ¡Ãا෾ÁËÒ¹¤Ã â´ÂÅӴѺÁÒäÇÔ¶Õ¶Ö§¾ÃÐÃÒª¹ÔàÇȹì¾Ãй¤ÃËÅǧ ¨§èÖ ºÍ¡Ë¹§Ñ ÊÍ× Å§ä» ³ ¡Ã§Ø à·¾ÁËÒ¹¤ÃãË¡é ÃÒº·ÅÙ ¾ÃÐ¡Ã³Ø ÒãË·é ÃÒº ¾ÃкҷºÃÁº¾µÔ þÃо·Ø ¸ à¨Òé ÍÂËèÙ ÇÑ µÃÊÑ ·ÃÒºà˵´Ø §Ñ ¹¹éÑ áÅÇé ·Ã§¾ÃÐâÊÁ¹ÊÑ ´ÓÃÊÑ Ê§èÑ Í¤Ñ ÃÁËÒàʹҸºÔ ´Õ ãË¼é ¡Ù àÃÍ× ¾Ãз¹èÕ §èÑ ºÅÑ Å§Ñ ¡ì ÁÒè ¹·Í§áÅàÃÍ× Í¹è× æ ËÅÒÂÅÓ ¢¹éÖ ä»ÃºÑ ¹Ò§¡ÉµÑ ÃÒ¡Ã§Ø ÈÃÊÕ µÑ ¹Ò¤¹ËµØ ³ ¾Ãй¤ÃËÅǧ áÅÅÍè §Å§ÁÒ处 ¾ÃÐÁËÒ¹¤Ãâ´Â·Ò§¤Åͧâ¾àÃÂÕ § ¤Ã¹éÑ ÁÒ¶§Ö Ç´Ñ ¡ÃÐâ¨Á¨ÐàÅÂéÕ Ç¢¹éÖ ä»·Ò§ÃÍ·Ó¹º ¾ÍÊÁà´¨ç ¾ÃÐà¨Òé ÍÂËèÙ ÇÑ ¡ÃÁ¾ÃÐÃÒªÇѧºÇÃÁÕ¾Ãкѳ±ÙÃãËéÁÒÃѺ¾ÃÐÃÒªºØµÃÕ¡ÃاÈÃÕÊѵ¹Ò¤¹Ëص¢Öé¹äÇé ³ ¾ÃÐÃÒªÇѧºÇà áÅéÇàʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹Å§ÁÒÂѧ¾ÃÐÃÒªÇѧËÅǧ ¢Öé¹à½éÒÊÁà´ç¨¾Ãоط¸à¨éÒËÅǧ¡ÃÒº·ÙžÃСÃØ³Ò ¢Í¾ÃÐÃÒª·Ò¹¹Ò§äÇé ³ ¾ÃÐÃÒªÇ§Ñ ºÇà ¨§èÖ ·Ã§¾ÃÐ¡Ã³Ø Òâ»Ã´¾ÃÐÃÒª·Ò¹ãËáé ¡Êè Áà´¨ç ¾ÃÐà¨Òé Å¡Ù à¸Í â´Â¾ÃÐÃÒªÍ¸Ñ ÂÒÈÂÑ ¹¹éÑ ÅÈØ ¡Ñ ÃÒª ñðõù »©Õ Ź٠¾È¡ ¢³Ð¹¹éÑ ÊÁà´¨ç ¾ÃÐà¨Òé Å¡Ù à¸Íà¨Òé ¾ÃÐ¢Ç¹Ñ ¾ÃЪ¹Á¤ì Óú ñó ¾ÃÃÉÒ ¨§èÖ ·Ã§¾ÃÐ¡Ã³Ø Ò´ÓÃÊÑ à˹Í× à¡ÅÒé ʧèÑ Í¤Ñ ÃÁËÒàʹҸºÔ ´Õ ãË¨é ´Ñ á¨§¡ÒþÃÐÃÒª¾¸Ô âÕ Ê¡¹Ñ µì ¾Ãз¹èÕ §èÑ ÊÃÃྪ-»ì ÃÒÊÒ· áÅãËµé §éÑ âç¾ÃСÃÐÂÒʹÒÁ ážÃÐàº-¨Ò ³ ·Íé §Ê¹ÒÁª¹éÑ ã¹ áÅãËéµéѧ ÃÒªÇµÑ ©Ô µÑ Ãàº-¨Ã§¤¸ì §äªÂ ¸§¡ÃдÒÉ * Çҧ໹ç ÃÐÂÐä»â´Â·Ò§Í¹Ñ ¨ÐáË¹è ¹éÑ ¡Çç Ò§¡ÃÐÅÒºÒ·ñ à»¹ç ª¹éÑ æ ¤ÃÑ鹶֧ÁÕ¤ÊÔÃÁÒÊÊØ¡¢»Ñ¡Éì´Ô¶Õ ³ ÇѹÍѹä´éÁËÒÁ§¤ÅÄ¡Éì à¾ÅÒªÒÂáÅéÇÊÒÁ¹ÒÌÔ¡Ò ¨Ö觾ÃкҷÊÁà´ç¨ºÃÁº¾ÔµÃ¾Ãоط¸à¨éÒËÅǧ¡ç·Ã§à¤Ã×èͧÊÔÃÔÃÒªÍÅѧ¡ÒÃÊÃþÒÀóì ÀÙÉÒÅÒ·ͧ ʹºÑ à¾ÅÒàª§Ô §Í¹ ÊÍ´·Ã§©Åͧ¾ÃÐͧ¤Íì ÂÒè §à·È ·Ã§à¨ÂÕ ÃÐºÒ´ÃµÑ ¾ÊÑ µÃáì ÅÇé ·Ã§¾ÃÐÁËÒ¡°¹Ô ¹Íé  ·Ã§à˹纾ÃÐáʧ¡Ñé¹ËÂÑè¹áÅÁËÒ´àÅç¡àªÔ-¾ÃÐáʧ´Òºã¨à¾ªÃ áÅéÇàʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹ÁÒ¢Öé¹à¡Â·Ã§ ¾ÃÐÃÒªÂÒ¹ à¨éÒ¾¹Ñ¡§Ò¹»ÃÐâ¤ÁáµÃÊѧ¢ì ÁËÒ´àÅç¡áËè«éÒ¢ÇÒ˹éÒËÅѧà»ç¹¢ºÇ¹ÁÒ¶Ö§¾ÃзÕè¹Ñè§ ÊÃÃྪ-ì»ÃÒÊÒ· àʴ稢Öé¹»ÃзѺÍÂÙè ³ ¾ÃзÕè¹Ñè§à¡éÒÍÕé ³ ªÒ¹¾Ñ¡ * ¾ÃÐÃÒª¾§ÈÒÇ´ÒÃ¡Ã§Ø ÈÃÕÍÂ¸Ø ÂÒ ©ºÑºËÍÊÁ´Ø áË觪ҵÇÔ Òè ¸§»ÃЮҡ ñ ¡ÅÒºÒµ ¤Í× ¾Ç¡¹Ñè§ÂÒÁµÒÁä¿

òöô »ÃЪÁØ ¾§ÈÒÇ´ÒéººÑ ¡Ò-¨¹ÒÀàÔ É¡ àÅÁè ò ½èÒÂÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÅÙ¡à¸Í·Ã§à¤Ã×èͧáÅéÇàʴ稢Öé¹ÂÒ¹¹ØÁÒÈ à¨éÒ¨ÍÁà¶éÒá¡èà»ç¹à¾×è͹¤¹Ë¹Öè§ áÅÁËÒ´àÅ硤ÙèáËè¹Ñé¹¹Øè§ËèÁÊÁ»Ñ¡·Í§¢ÒǪÒ¡ÃÇ ãÊèàÊ×éͤÃØÂáž͡à¡ÕéÂǾѹ¼éÒ¢ÒÇáËè˹éÒ òð ¤Ùè ¶´Ñ ¹¹éÑ ¨´Ñ àÍÒºµØ â¹Ø ¹Ò§·äèÕ ÇéÈÃÕÉШ¡Ø ¹¹éÑ ãË¹é §èØ ¼Òé ÅÒ¾¹é× ¢ÒÇãÊàè ÊÍé× ¤ÃÂØ ¢ÒÇ òð ¤èÙ áË¡è ÃкǹËÅ§Ñ ¹¹éÑ ÁÕ¹Ò§àªÔ-à¤Ã×èͧˡ¤¹ ¹Ò§¶×;Ѫ¹Õ¤¹Ë¹Öè§ ¶Ñ´¹Ñ鹨ѴàÍÒÀÃÃÂҢع¹Ò§à´Ô¹¾¹ÁÁ×͵ÒÁ¹Ò§àªÔ-à¤Ã×èͧ à»ç¹ ô á¶Ç æ ÅÐ ò𠤹 áÅéǹØ觼éҷͧ¢ÒǪÒ¡ÃÇÂËèÁ¼éÒ¢ÒÇ¢ÅÔº·Í§ÊÔé¹ ¤ÃÑé¹áËèàÊ´ç¨ ÁÒ¶§Ö ·»èÕ ÃзºÑ ªÒ¹¾¡Ñ áÅÇé ¨§èÖ ãË·é çàËÂÂÕ ºË¹Òé ¦Íé §ªÂÑ Á¹Õ Ò§¾¹¡Ñ §Ò¹àÍÒ¹Óé ªÓÃоÃкҷÊͧ¤¹áÅÇé ÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑǷçÃѺ¾ÃСÃÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÅÙ¡à¸ÍàÊ´ç¨à¢éÒã¹¾ÃÐÁËÒ»ÃÒÊÒ· ·Ã§¿Ñ§ÊÇ´ ¾Ãо·¸Á¹µ¤ì ÓúÊÒÁÇ¹Ñ áÅÇé ¶§Ö Ç¹Ñ à»¹ç ¤ÓúÊäèÕ ´Äé ¡Éàì ¾ÅÒçèØ ¨§èÖ áËàè Ê´¨ç ÁÒ ³ âç¾ÃСÃÐÂÒʹҹ àÊ´¨ç ¢¹éÖ º¹¾ÃÐàº-¨ÒáÅÇé ¶ÇÒÂà¤ÃÍè× §ÁÃØ ¸ÒÀàÔ È¡ Êç¹Óé ¾Ãо·Ø ¸Á¹µáì ŹÓé 椄 ¢·ì ¡Ñ É³Ô ÒÇ¯Ñ ·ÇªÔ Ò¨ÒÃÂì ¶ÇÒÂÍÒàÈÂÕ Ã¾Ò· »ÃÐâ¤Á¦Íé §¡ÅͧáµÃ椄 ¢´ì ÃØ ÂÔ Ò§¤´¹µÃÕ áÅÇé ·Ã§à¤ÃÍè× §áËàè Ê´¨ç ¡ÅºÑ à¢Òé ¾ÃÐÃÒªÇ§Ñ ¤Ã¹éÑ à¾ÅÒªÒÂáÅÇé ó ¹ÒÌ¡Ô Ò ¨§èÖ áËàè Ê´¨ç ä»ÊÁâÀªàÇÂÕ ¹¾ÃÐà·ÂÕ ¹ ࡳ±áì Ë¹è §èØ ÊÁ»¡Ñ ÅÒ ãÊèàÊ×éͤÃØÂáž͡ªÁ¾Ù áŹҧàªÔ-¾ÃÐáÊé ¹Ò§Â¡à¤Ã×èͧ ¹Ò§µÒÁàʴ稷Ñ駻ǧ¹Ñé¹Åéǹ¹Ø觼éҷͧà¢ÕÂÇ ªÒ¡ÃÇÂËèÁ¼éÒªÁ¾Ù¢ÅÔº·Í§ÊÔé¹ ¤ÓúÊÒÁÇѹà»ç¹Ë¡Çѹ´éÇ¡ѹ ·Ñé§áËè价ç¿Ñ§ÊÇ´ÊÒÁÇѹ¹Ñé¹ ¤Ã¹éÑ âʡѹµáì ÅÇé à¨Òé ¾ÃÐ¢Ç¹Ñ àÊ´¨ç ÍÍ¡·Ã§ÁÒé Ë´Ñ ³ ·Íé §Ê¹ÒÁËÅǧ˹Òé ¾Ãз¹èÕ §èÑ ¨¡Ñ ÃÐËÇ´Ñ ·¡Ø Ç¹Ñ æ ¤Ã¹éÑ ¶§Ö à´Í× ¹ÊÒÁ ÊÁà´¨ç ¾Ãо·Ø ¸à¨Òé ËÅǧ·Ã§¾ÃлÃЪÇÃŧ䴻é ÃÐÁÒ³ ñõ Ç¹Ñ ážÃÐâä ¹Ñ鹡ÓàÃԺ˹ѡŧ ¨ÐàÊǾÃСÃÐÂÒËÒáçäÁèä´éà¡×ͺã¡ÅéÊÇÃäµÍÂÙèáÅéÇ ážÃÐÃҪǧÈÒ¹ØǧÈì áÅ·Òé Ǿ-Ò¢Òé ·ÅÙ ÅÐÍͧ¸ÅØ ¾Õ Ãкҷ¼ãéÙ Ë-¼è ¹éÙ Íé ·§éÑ ËÅÒ ¡àç ¢Òé 仹͹ÍÂãèÙ ¹¾ÃÐÃÒªÇ§Ñ ¾ÃÍé Á¡¹Ñ ʹéÔ ¢³Ð¹Ñé¹ÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑÇ¡ÃÁ¾ÃÐÃÒªÇѧºÇ֍¾ÃÐÃÒª´ÓÃÔá¤Å§à¨éÒ¾ÃТÇѹ ´éÇÂàËç¹ ¢Òé ä·ÁÒ¡ ¤¹·§éÑ »Ç§Â¹Ô ´¹Õ ºÑ ¶Í× ÁÒ¡ ¹Ò¹ä»ÀÒÂ˹Òé à¡Ã§¨Ð໹ç 鵄 ÃÃÙ ÒªÊÁºµÑ Ô ¨§èÖ ·Ã§¤´Ô ¡ÒÃÍ¹Ñ à»¹ç ¤ÂÃËÊÑ áµ¡è ºÑ à¨Òé ¿Òé ྪà à¨Òé ¿Òé Àà ÃÒªºµØ ÷§éÑ Êͧ¾ÃÐͧ¤Áì ãÔ Ë¼é ÍéÙ ¹è× ÃàéÙ Ë¹ç ¤Ã¹éÑ àË¹ç ¨Ç¹¨ÐÊÇÃäµ ã¹ÊͧÇѹà»ç¹á·éÍÂÙèáÅéÇ ¨Öè§àʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹ÁÒÂѧ¾ÃÐÃÒªÇѧËÅǧ¡Ñº¾ÃÐÃÒªºØµÃ·Ñé§ÊͧáÅ¢éÒ·ÙÅ ÅÐÍͧ¸ÅØ ¾Õ Ãкҷ·§éÑ »Ç§à»¹ç Í¹Ñ ÁÒ¡ áÅàÊ´¨ç à¢Òé ÍÂèÙ ³ ¾ÃеÓ˹¡Ñ ˹ͧËÇÒ ¨§èÖ ÍºØ ÒÂãËéÁËÒ´àÅ¡ç ä»àªÔ-àÊ´ç¨à¨éÒ¾ÃТÇѹÇèÒÁÕ¾Ãкѳ±ÙÃãËéàªÔ-àÊ´ç¨ä»à½éÒ ·Ã§¾ÃСÃسҨÐãËé·Ã§ÁéÒà·ÈãËé ·Í´¾ÃÐ๵ÃÊÑ¡¹éÍÂ˹Öè§ áÅéÇà¨éÒ¾ÃТÇѹàÊǼÅÍØÅÔµ¤éÒ§ÍÂÙè ¤ÃÑé¹·ÃÒºÇèÒÁÕ¾Ãкѳ±ÙÃãËéËÒ ¡çÁÔä´éàÊǵèÍä» áÅ«Õ¡«Öè§ÂѧÁÔä´éàÊǹÑé¹àÍÒãÊèã¹à¤Ã×èͧ áÅéÇ·ÙÅÅÒ¾ÃÐÁÒôÒàÊ´ç¨ÁÒà½éÒ

¾ÃÐÃÒª¾§ÈÒÇ´ÒÃ¡Ã§Ø ÊÂÒÁÏ òöõ ¡ÃÁ¾ÃÐÃÒªÇѧºÇà ³ ¾ÃеÓ˹ѡ˹ͧËÇÒ ¡Ñº´éǹѡ¾ÃÐÊÑ°Ò¸ÔÃÒª¾ÃоÕèàÅÕé§ áÅ¢éÒä· ·Ñ駻ǧµÒÁàÊ´ç¨ÁÒ໹ç Í¹Ñ ÁÒ¡ ¤Ã¹éÑ à¨Òé ¾ÃÐ¢Ç¹Ñ ÁÒ¶§Ö àÊ´¨ç à¢Òé ä»à½Òé ¶ÇÒº§Ñ ¤ÁáÅÇé Á¾Õ Ãк³Ñ ±ÃÙ ãËéËéÒÁ¾ÃоÕèàÅÕé§áÅ¢éÒä··Ñ駻ǧÁÔãËéµÒÁàÊ´ç¨à¢éÒÁÒ áÅãËé»Ô´»Ãе١Óᾧá¡éǹÑé¹àÊÕ ¨Öè§ãËé ¨Ñºà¨éÒ¾ÃТÇѹÊÓàÃç¨â·ÉàÊÕ´éÇ·è͹¨Ñ¹·¹ìã¹¾ÃеÓ˹ѡ˹ͧËÇÒ àÊÃç¨áÅéÇ¡çãËéàÍÒ¾ÃÐȾãÊè¶Ø§ áÅéÇãÊèŧã¹áÁè¢Ñ¹ ãËé¢éÒËÅǧàÍÒÍ͡份ѧàÊÕ ³ ÇѴ⤡¾-Ò áÅéÇàʴ稡ÅѺÂѧ¾ÃÐÃÒªÇѧ ºÇÃʶҹÁ§¤Å ½èÒ¹ѡ¾ÃÐÊÑ°Ò¸ÔÃÒª¾ÃоÕèàÅÕé§áÅ¢éÒä··Ñ駻ǧá¨é§ÇèÒà¨éҢͧµÑÇà»ç¹à˵ØáÅéÇ ¡çªÇ¹¡Ñ¹ ÃéͧäËé¡ÅѺÁÒ·ÙÅá¡èà¨éÒ¿éÒ¡ÃÁËÅǧâ¸ҷԾ«Öè§à»ç¹¾ÃÐÁÒÃ´Ò áÅà¨éÒ¿éÒ¡ÃÁËÅǧâ¸ҷԾ¢³Ð àÁ×è;ÃÐÃÒªºØµÃ·ÙÅÅÒä»à½éÒ¡ÃÁ¾ÃÐÃÒªÇѧºÇùÑé¹ à¢Ò·Õè¾ÃкÃ÷ÁÍÂÙèáµè·ÇèÒÂѧÁÔä´éºÃÃ÷ÁËÅѺʹԷ ¾Íà¤ÅÁéÔ ËÅºÑ Å§áµäè ´Âé ¹Ô àÊÂÕ §¾ÃÐÃÒªºµØ ÃÁÒ·ÅÙ ÇÒè ¢Òé ¾à¨Òé ¨Ð¢Í¾ÃÐÃÒª·Ò¹¼ÅÍÅØ µÔ ËÇÒ¹«¡Õ «§èÖ àËÅÍ× ÍÂÙè¹Ñé¹àÊǵèÍä» ¡çµ¡¾ÃзѺÃ÷Áµ×è¹¢Öé¹ÁÒ㹷ѹ㴹Ñé¹ ¾Í¹Ñ¡¾ÃÐÊÑ°Ò¸ÔÃÒªÁÒ¶Ö§ÃéͧäËé¡ÃÒº·ÙÅ â´ÂÁÅÙ à˵·Ø §éÑ »Ç§ áÅà¨Òé ¿Òé ¡ÃÁËÅǧâ¸ҷ¾Ô ä´·é ç¿§Ñ ´§Ñ ¹¹éÑ ¡µç ¡¾ÃзÂÑ ¢Íé ¹¾ÃзÃǧ·Ã§¾ÃС¹Ñ áʧ ¶Ö§¾ÃÐÃÒªºØµÃà»ç¹¡ÓÅѧ áÅéÇàʴ稢Öé¹ä»à½éÒÊÁà´ç¨¾Ãоط¸à¨éÒËÅǧ «Ö觷ç¾ÃлÃЪÇÃ˹ѡ ÍÂÙè¹Ñé¹ áŷç¾ÃÐâÈ¡ÒÃèÓäáÃÒº·ÙÅâ´ÂÁÙŤ´Õ·Ñ駻ǧáÅéÇ·ÙÅÇèÒ ÅÙ¡¾Ãоط¸à¨éÒËÒ¤ÇÒÁ¼Ô´ÁÔä´é ¡ÃÁ¾ÃÐÃÒªÇ§Ñ ºÇæÒè Å¡Ù ¢Òé ¾Ãо·Ø ¸à¨Òé àÊÂÕ â´ÂËÒà˵ÁØ äÔ ´é ÊÁà´¨ç ¾Ãо·Ø ¸à¨Òé ËÅǧµÃÊÑ ä´·é ç¿§Ñ ´§Ñ ¹¹éÑ ¡µç ¡¾ÃзÂÑ ÍÒÅÂÑ ã¹¾ÃÐÃÒªâÍÃÊ ·Ã§¾ÃÐâÈ¡Ò ÍÒ´ÙÃÀÒ¾à»ç¹¡ÓÅѧ áÅéǷç¾ÃоÔâøá¡è¡ÃÁ¾ÃÐÃÒªÇѧºÇÃÂÔ觹ѡ ´ÓÃÑÊÇèÒ¡ÙäÁèãËéÃÒªÊÁºÑµÔá¡è äÍéÊÒÁ¤¹¾èÍÅÙ¡¹ÕéáÅéÇ æ ÁÕ¾ÃÐÃÒª´ÓÃÑÊãËéËÒà¨éÒ¾ÃоÔäªÂÊØÃÔ¹·ÃÃÒª¹Ñ´´Ò¢Öé¹ÁÒà½éÒº¹¾ÃзÕè¹Ñè§ ºÑ¹Â§¤ìÃѵ¹Òȹ «Öè§àʴ稷ç¾ÃлÃЪÇÃÍÂÙè¹Ñé¹ áÅéǷç¾ÃСÃسҵÃÑÊÁͺàǹÃÒªÊÁºÑµÔãËéá¡è à¨éÒ¾ÃоÔäªÂÊØÃÔ¹ áÅéÇÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑÇ¡çàÊ´ç¨ÊÇÃäµã¹à¾ÅÒÃÒµÃÕÇѹ¹Ñé¹ ¾ÃкҷºÃÁ¹ÒöºÃÁº¾ÔµÃ¾Ãоط¸à¨éÒÍÂÙèËÑǾÃЪѹÉÒà¶Òй¾È¡ ááàʴ稢Öé¹àÊÇ ÃÒªÊÁºÑµÔ¹Ñé¹¾ÃЪ¹Áìä´é õö ¾ÃоÃÃÉÒ àʴ稴ÓçÃÒªÍҳҨѡÃÍÂÙèä´é ñõ ¾ÃоÃÃÉÒ ¢³ÐÊÇÃäµ ³ ¾Ãз¹èÕ §èÑ º¹Ñ §¤Ãì µÑ ¹ÒȹÁËÒ»ÃÒÊÒ· ã¹à´Í× ¹ ô »©Õ Ź٠¾È¡ È¡Ñ ÃÒªä´é ñðõù ¹¹éÑ ÊÃÔ ªÔ ¹Áäì ´é ÷ñ ¾ÃоÃÃÉÒ

òöö »ÃЪÁØ ¾§ÈÒÇ´ÒéººÑ ¡Ò-¨¹ÒÀàÔ É¡ àÅÁè ò ½èÒÂÊÁà´¨ç ¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑÇ¡ÃÁ¾ÃÐÃÒªÇѧºÇÃʶҹÁ§¤ÅµÃÑÊ·ÃÒºà˵ÇØ Òè Á¾Õ ÃÐÃÒªâͧ¡ÒÃâ»Ã´ ÁͺàǹÃÒªÊÁºÑµÔãËéá¡èà¨éÒ¾ÃоÔäªÂÊØÃÔ¹·ÃìÃÒª¹Ñ´´Ò´Ñ§¹Ñé¹áÅéÇ ¡çÁÔä´éàʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹Å§ÁÒÂѧ ¾ÃÐÃÒªÇѧËÅǧ Êèǹà¨éÒ¾ÃоÔäªÂÊØÃÔ¹·Ãì¡çÁÔÍÒ¨ÃѺÃÒªÊÁºÑµÔä´é à¡Ã§¾ÃÐà´ªÒ¹ØÀÒ¾ÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒ ÍÂÙèËÑÇ¡ÃÁ¾ÃÐÃÒªÇѧºÇÃÍÂÙè ¨Ö觹ÓàÍÒà¤Ã×èͧàº-¨ÃÒª¡¡Ø¸Àѳ±ì·Ñé§ õ »ÃСÒÃÊÓËÃѺ¾ÃÐÁËÒ ¡ÉµÑ ÃÒ¸ÃÔ Òªà¨Òé ¹¹éÑ ¢¹éÖ ä»Â§Ñ ¾ÃÐÃÒªÇ§Ñ ºÇà ¡ºÑ ´Çé ·Òé Ǿ-ÒàʹҺ´ÁÕ ¹µÃÁÕ ¢Ø ·§éÑ ËÅÒ¾ÃÍé Á¡¹Ñ ໹ç ÍѹÁÒ¡ ¢Öé¹à½éÒÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑÇÁËÒÍØ»ÃÒª¡ÃÒººÑ§¤Á·ÙŶÇÒÂÃÒªÊÁºÑµÔ áÅà¤Ã×èͧàº-¨ÃÒª¡¡¸Ø À³Ñ ±ì ·§éÑ »Ç§ ÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑÇ¡çÁÔä´éÃѺ ¨Öè§ÁÕ¾ÃÐÃÒªºÑ³±ÙõÃÑÊá¡èà¨éÒ¾ÃоÔäªÂÊØÃÔ¹·ÃÇèÒ¾ÃÐâͧ¡Òà â»Ã´ÁͺàǹÃÒªÊÁºÑµÔãËéà»ç¹ÊÔ·¸Ôìá¡è·èÒ¹áÅéÇ ·èÒ¹¨§¤ÃͧÃÒªÊÁºÑµÔà¶Ô´ áÅ«Ö觷èÒ¹¨ÐÁÒ¡ ÃÒªÊÁºµÑ ãÔ Ëáé ¡àè ÃÒ áÅàÃÒ¨ÐÃºÑ ÃÒªÊÁºµÑ ¹Ô ¹éÑ ¡¨ç Ð໹ç ÅÐàÁ´Ô ¾ÃÐâͧ¡ÒôÁÙ ºÔ §Ñ ¤Çù¡Ñ áÅà¨Òé ¾ÃоäÔ ªÂ ÊÃÔ¹·Ãìä´é¿Ñ§´Ñ§¹Ñé¹ ¡çÂÔ觵¡¾ÃзÑ¡ÅÑǾÃÐà´ªÒ¹ØÀÒ¾ÂÔ觹ѡ ¨Ö觡ÃÒº·ÙÅÍé͹Ç͹ä»à»ç¹ËÅÒ¤ÃÑé§ ÊÁà´ç¨¾ÃÐÁËÒÍØ»ÃÒª¡çÁÔä´éÃѺ à¨éÒ¾ÃоÔäªÂÊØÃÔ¹·Ãì¡ç«º¾ÃÐàÈÕÂÃà¡ÅéÒŧ¡ÅÔé§à¡Å×Í¡¡Ñº½èÒ¾Ãкҷ áÅÇé ¡ÃÒº·ÅÙ Ç§Ô Ç͹ä»ÇÒè ¢Òé ¾Ãо·Ø ¸à¨Òé ÇÒʹҺÒÃÁ¡Õ ¹ç Íé  º-Ø ¹Íé ¡ÓÅ§Ñ ¹Íé  ÁÍÔ Ò¨ÊÒÁÒö¨Ð´Óç ÃÒªÊÁºÑµÔäÇéä´éäÁè ¶éÒáÅ¢éÒ¾Ãоط¸à¨éҨФÃͺ¤Ãͧá¼è¹´Ô¹Ê×ºä» ºÑ´¹ÕéàË繨ÐÁÕÀÑÂÍѹµÃÒÂá¡è ÃÒªÊÁºÑµÔáźéÒ¹àÁ×ͧ ÊÁ³¾ÃÒËÁ³Ò¨ÒÃÂìÍÒ³Ò»ÃЪÒÃÒɮèÐä´é¤ÇÒÁà´×Í´Ãé͹à»ç¹ÁÑ蹤§ ÍѹàÈǵ©ÑµÃ¹Õéà»ç¹ÁËÒÊÔÃÔÍѹ»ÃÐàÊÃÔ° ¶éҺؤ¤Å¼Ùéã´ÁÔä´éÁÕºØ--ÒÀÔÊѧ¢ÒÃÊèÓÊÁÁÒáµè¡è͹ ¡çËÒ´Óç Ã¡Ñ ÉÒäÇéä´éäÁè ÍØ»ÁҴѧÁѹàËÅÇáË觾-ÒÃÒªÊÕËìÁÕ¸ÃÃÁªÒµÔÍѹÊØ¢ØÁÅÐàÍÕ´ÂÔ觹ѡ ¶éÒáŨÐàÍÒÀÒª¹Ð ÍÑ¹ã´ æ ¡ç´ÕÁÒÃͧÃѺäÇé¹Ñé¹ ¡çËÒÃͧÃѺäÇéä´éäÁè ¡ç¨ÐäËÅÃÑèÇä»àÊÕÂÊÔé¹ áÅ«Ö觨ÐÃͧÃѺäÇéä´é¹Ñ鹡çáµè ÊÇÃóÀÒª¹Êì §èÔ à´ÂÕ Ç ážÃÐͧ¤¡ì ͻôÇé ¾ÃÐÃÒª¡ÄÉ®Òà´ªÒ¸¡Ô ÒÃÀ¹Ô ËÔ ÒúÒÃÁÁÕ Ò¡ ÊÁ¤ÇèдÓç ÃÒªÍҳҨѡÃã¹á¼è¹´Ô¹ÊÂÒÁ»ÃÐà·Èä´é * ÍØ»ÁÑ´ѧÀÒª¹Ð·Í§ÍѹÃͧÃѺäÇé«Öè§ÁѹàËÅÇáË觾-Ò ÃÒªÊÕËìàËÁ×͹©Ð¹Ñé¹ ¢Í¾ÃÐͧ¤ì¨§·Ã§¾ÃСÃسÒâ»Ã´ÃѺ¤ÃͧÃÒªÊÁºÑµÔâ´ÂÊØÀÒÇÊبÃÔµ¸ÃÃÁà¶Ô´ àËÁ×͹˹Ö觾ÃÐͧ¤ì·Ã§ÁËÒ¡ÒÃØ-ÀÒ¾á¡èá¼è¹´Ô¹ ÍÂèÒãËéà»ç¹¨ÅÒ¨ÅàÅ ÊÁ³¾ÃÒËÁ³Ò¨ÒÃÂì ÍÒ³Ò»ÃЪÒÃÒɮèÐä´é¾Ö觾ÃкÒÃÁÕÃèÁàÂç¹à»ç¹ÊØ¢ÒÊØ¢ áÅ«Ö觾ÃÐͧ¤ì¨ÐÁԷç¾ÃСÃسÒâ»Ã´ ÃѺ¤ÃͧÃÒªÊÁºÑµÔä«Ãé ¡çàËÁ×͹ÁԷç¾ÃСÃسÒá¡èá¼è¹´Ô¹ áÅä¾Ãè¿éÒ¢éҢͺ¢Ñ³±àÊÁÒ·Ñ駻ǧ * µÃ§¹ÁÕé ¤Õ ÓÇèÒÊÂÒÁ»ÃÐà·ÈÍ¡Õ áËè§Ë¹§èÖ áÅÐÊӹǹ·àÕè ¢ÂÕ ¹ÃÊÙé ¡Ö ÇÒè ໹ç ÊӹǹãËÁè ¹Òè ¨Ðá¡éä¢à¾ÁèÔ àµÁÔ ã¹ÃªÑ ¡ÒÅ·èÕ ô ´éÇÂàËÁ×͹¡Ñ¹

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๖๗ เห็นว่าบ้านเมืองจะเกิดอันตราย สมณพราหมณาจารย์อาณาประชาราษฎรได้ความเดือดร้อนเป็นแท้ ขา้ พระพทุ ธเจา้ กจ็ ะหาทพ่ี ง่ึ ทพ่ี ำนกั มไิ ด้ กจ็ ะกราบถวายบงั คมลาพระองคบ์ กุ ปา่ ฝา่ ดงไปซกุ ซอ่ นนอนตาย เสยี ตามยถากรรมของขา้ พระพทุ ธเจา้ แลเมอ่ื เจา้ พระพไิ ชยสรุ นิ กราบทลู วงิ วอนอยฉู่ ะนน้ั พอทา้ วพญา ข้าทูลละอองธุลีพระบาททั้งหลายฝ่ายพระราชวังหลวงก็ตามขึ้นไปถึงพร้อมกัน แลเข้าเฝ้ากราบถวาย บังคมสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แลช่วยอุดหนุนเพ็ดทูลอ้อนวอนขึ้น เพื่อจะให้ทรงพระกรุณาโปรดรับครอง ราชสมบตั นิ น้ั จง่ึ เจา้ พระพไิ ชยสรุ นิ ทรก์ ร็ บั พระราชโองการแตพ่ ระบาทบรมบพติ รพระเจา้ อยหู่ วั แลว้ รบั พระบัณฑูรแต่สมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์ แลท้าวพญาเสนาบดีมนตรีมุขทั้งหลายก็รับ พระโองการแลพระบณั ฑรู ตามเจา้ พระพไิ ชยสรุ นิ ทรน์ น้ั พระบาทบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัวตรัสทอดพระเนตรเห็นท้าวพญาเสนาบดีมนตรีมุขทั้งหลาย ราบคาบเป็นปรกติพร้อมมูลกันอยู่สิ้น แล้วจึ่งมีพระราชโองการตรัสเหนือเกล้าโปรดให้ท้าวพญาข้าทูล ละอองธุลีพระบาทผู้น้อยผู้ใหญ่ทั้งหลายถือน้ำพระพิพัดสัตยาถวายสาบานตามโบราณราชประเพณี เสรจ็ สน้ิ ทกุ ประการ แลเจา้ พระพไิ ชยสรุ นิ ทรแลทา้ วพญาเสนาบดมี นตรมี ขุ สมณพราหมณาจารยท์ ง้ั หลาย ก็อัญเชิญเสด็จพระราชดำเนินลงมายังพระราชวังหลวง จึ่งมีพระราชดำรัสให้เจ้าพนักงานจัดแจงการ อญั เชญิ พระบรมศพใสใ่ นพระโกศเสรจ็ แลว้ ประดษิ ฐานไวใ้ นพระทน่ี ง่ั บรรยงคร์ ตั นาศนทเ่ี สดจ็ สวรรคตนน้ั แลว้ มพี ระราชโองการตรสั สง่ั พระมหาราชครู พระราชปโรหติ โหราจารย์ ใหจ้ ดั แจงการพระราชพธิ รี าชาภเิ ศก เฉลมิ พระราชมนเทยี ร ครั้นถึงวันอันได้ศุภวารมหามงคลนักขัตฤกษ์ จึ่งท้าวพญาเสนาบดีกระวีราชข้าทูลละอองธุลี พระบาทผู้ใหญ่ผู้น้อยทั้งหลาย ทหารพลเรือนแลพระสงฆ์ราชาคณะคามวาสีอรัญวาสีชีพ่อ พราหมณาจารย์ทั้งปวง ประชุมพร้อมกัน ณ พระที่นั่งสรรเพชญ์ปราสาท อัญเชิญเสด็จพระบาท บรมนารถบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นราชาภิเศก เป็นเอกอัครบรมขัตติยาธิบดินทร์ปิ่นพิภพ จบสกลราชศรมี า เสวยมไหสรุ ยิ ศวรรยาธปิ ตั ยถ์ วลั ยราชประเพณี สบื สรุ ยิ สวสั ดวิ งศด์ ำรงราชอาณาจกั ร ณ กรงุ เทพมหานครบวรทวาราวดีศรีอยุทธยา มหาดิลกภพนพรัตน์ราชธานีบุรียรม อุดมพระราชณีเวศ มหาสถาร แล้วถวายเครอ่ื งเบญจราชกกธุ ภณั ฑส์ ำหรบั พระมหากษตั ราธริ าชเจา้ แลการพระราชพธิ ที ง้ั ปวง นน้ั พรอ้ มตามอยา่ งโบราณราชประเพณเี สรจ็ สน้ิ ทกุ ประการ จึ่งสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็เสด็จประเวศพระราชมนเทียร แลเสด็จอยู่พระที่นั่งสุริยามรินทร มหาปราสาท แลขณะเมอ่ื พระองคเ์ สดจ็ อยพู่ ระทน่ี ง่ั เสวยราชสมบตั นิ น้ั พระชนมไ์ ด้ ๓๖ พระพรรษา

๒๖๘ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ จึ่งมีพระราชโองการตรัสเหนือเกล้าโปรดให้สมเด็จพระเจ้าลูกเธอพระองค์ใหญ่ ประดิษฐาน ณ ที่ กรมพระราชวังบวรสถานมงคล แลสมเด็จพระเจ้าลูกเธอพระองค์น้อยนั้นทรงพระกรุณาโปรดให้เรียกว่า พระบันทูลน้อย แต่บรรดาข้าหลวงเดิมที่มีบำเหน็จความชอบนั้น ก็พระราชทานยศศักดิ์ให้ตาม สมควรฐานานรุ ปู ถว้ นทกุ คน แลว้ ทรงพระกรณุ าใหช้ า่ งพนกั งานจบั การทำพระเมรมุ าศขนาดใหญ่ ขอ่ื เจด็ วา สองศอก กอปรดว้ ยเมรทุ ศิ เมรแุ ทรกแลสามสรา้ งพรอ้ ม แลการพระเมรมุ าศนน้ั กำหนด ๑๑ เดอื นจง่ึ สำเรจ็ ลุศักราช ๑๐๖๐ ปีขาลสัมฤทธิศก เดือน ๔ ได้ศุภวารดิถีพิไชยฤกษ์ จึงให้อัญเชิญ พระบรมศพขน้ึ ประดษิ ฐานเหนอื พระมหาพไิ ชยรถ แหแ่ หนเปน็ กระบวนไปเขา้ พระเมรมุ าศตามอยา่ งแตก่ อ่ น แลให้ทิ้งทานต้นกำมพฤกษ แลมีการมหรสพต่าง ๆ ทุกประการ ครั้นค่ำให้จุดดอกไม้เพลิงต่าง ๆ สทาใหญ่ ๑๖ สทา บชู าพระบรมศพเปน็ มโหฬาราธกิ ารยง่ิ นกั แลทรงสดบั ปกรณพ์ ระสงฆ์ ๑๐,๐๐๐ คำรบ ๗ วนั แลว้ ถวายพระเพลงิ ครน้ั ดบั พระเพลงิ แลว้ แจงพระรปู ทรงสดบั ปกรณพ์ ระสงฆอ์ กี ๔๐๐ รปู แลว้ เกบ็ พระอฐั ใิ สพ่ ระโกศนอ้ ย อญั เชญิ ขน้ึ พระราชยานแหเ่ ปน็ ขบวนเขา้ มายงั พระราชวงั จง่ึ ใหอ้ ญั เชญิ พระบรมโกศพระอฐั เิ ขา้ บรรจไุ ว้ ณ ทา้ ยจระนำพระมหาวหิ ารวดั พระศรสี รรเพชรฎาราม ลศุ กั ราชได้ ๑๐๖๑ ปเี ถาะเอกศก สมเดจ็ พระเจา้ แผน่ ดนิ ทรงพระราชดำรถิ งึ ภมู ชิ าตแิ หง่ พระองค์ ซึ่งสมเด็จพระพันปีหลวงตรัสบอกไว้แต่ยังทรงพระเยาว์อยู่นั้นว่า เมื่อศักราช ๑๐๒๔ ปีขาลจัตวาศก แต่ครั้งแผ่นดินสมเด็จบรมบพิตรพระณรายเป็นเจ้าเสด็จพระราชดำเนินขึ้นไปนมัสการพระพุทธประติมากร พระชิณราช พระชิณศรี ณ เมืองพระพิศนุโลก ทรงพระกรุณาให้มีการมหรสพถวายพุทธสมโภชคำรบ สามวัน ครั้งนั้นสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงในพระบรมโกศ พาเอาสมเด็จพระพันปีหลวงทรงพระครรภ์แก่ จึ่งประสูติพระองค์ที่ตำบลบ้านโพประทับช้าง แขวงเมืองพิจิตรในเดือนอ้ายปีขาลศกนั้น แล้วจึ่ง เอารกที่สหชาตินั้นใส่ลงในผอบเงิน เอาไปฝังไว้ที่หว่างต้นโพประทับช้างแลต้นอุทุมพรต่อกันนั้น เหตุดังนั้นจึ่งได้พระนามกรชื่อ มะเดือ แลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระราชดำริระลึกถึงที่ภูมิชาติอัน พระองค์ประสูติ ณ แขวงหัวเมืองฝ่ายเหนือ เป็นมหามงคลสถานอันประเสริฐสมควรจะสร้างขึ้นเป็น พระอาราม จง่ึ มพี ระราชดำรสั สง่ั สมหุ นายกใหก้ ะเกณฑก์ นั ขน้ึ ไปสรา้ งพระอาราม ตำบลบา้ นโพประทบั ชา้ ง มพี ระอโุ บสถ วหิ าร มหาธาตเุ จดยี ์ ศาลาการเปรยี ญแลกฎุ สี งฆพ์ รอ้ มเสรจ็ แลการสรา้ งพระอาราม นน้ั สองปเี ศษจง่ึ สำเรจ็ ในปมี ะเสง็ ตรศี ก จึ่งสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็เสด็จด้วยพระชลวิมานโดยกระบวนนาวาพยุหะขึ้นไป ณ พระอาราม ตำบลโพประทบั ชา้ งนน้ั แลทา้ วพญาขา้ ทลู ละอองธลุ พี ระบาทซง่ึ ขน้ึ ไปคอยรบั เสดจ็ โดยสถลมารคนน้ั

¾ÃÐÃÒª¾§ÈÒÇ´ÒÃ¡Ã§Ø ÊÂÒÁÏ òöù ¡çà»ç¹ÍѹÁÒ¡ áÅéǷç¾ÃСÃسÒãËéÁÕ¡ÒéÅͧáÅÁÕ¡ÒÃÁËÃʾ¤ÓúÊÒÁÇѹ ·Ã§¶ÇÒÂä·Â·Ò¹á¡è ¾ÃÐʧ¦ìà»ç¹ÍѹÁÒ¡ áŷç¾ÃÐÃÒªÍØ·ÔȶÇÒÂàÅ¡¢éÒ¾ÃÐäÇéÊÓËÃѺÍػѯ°Ò¡¾ÃÐÍÒÃÒÁ òðð ¤ÃÑÇ áŶÇÒ¾ÃСÑÅ»¹Ò¢Öé¹á¡è¾ÃÐÍÒÃÒÁµÒÁ¸ÃÃÁà¹ÕÂÁ áÅéǷç¾ÃСÃسҵÑé§à¨éÒ͸ԡÒê×èÍ ¾ÃФÃÙ ¸ÃÃÁÃÙ¨ÃÕ ÒªÁØ³Õ ÍÂÙè¤Ãͧ¾ÃÐÍÒÃÒÁ ¶ÇÒÂà¤Ã×èͧÊÁ³ºÃÔ¢ÒõÒÁÈÑ¡´Ôì¾ÃÐÃÒªÒ¤³ÐáÅéÇàÊÃ¨ç ¡àç Ê´¨ç ¡ÅºÑ 处 ¡Ã§Ø à·¾ÁËÒ¹¤Ã ¨Óà´ÁÔ áµ¹è ¹éÑ ÁÒ¾ÃÐÍÒÃÒÁ¹¹éÑ ¡àç ÃÂÕ ¡ÇÒè Ç´Ñ â¾»ÃзºÑ ªÒé § ÁÒµÃÒºà·Òè ·¡Ø Ç¹Ñ ¹éÕ àÁÍè× È¡Ñ ÃÒª ñðöò »ÁÕ Ðâçâ·È¡¹¹éÑ ÍÊ¹Ø ºÕ Òµµ¡Å§µÍé §ÂÍ´¾ÃÐÁ³±» ³ ¾ÃÐÍÒÃÒÁ ÇÑ´ÊØÁ§¤Åº¾ÔµÃ µÔ´à»ç¹à¾ÅÔ§â¾Å§¢Öé¹äËÁéà¤Ã×èͧº¹ â·ÃÁŧÁÒµéͧ¾ÃÐàÈÕÂþÃоط¸ÃÙ»ËÑ¡ÊкÑé¹ Å§ÁÒ¨¹¾ÃÐÈÍ ážÃÐàÈÂÕ Ã¹¹éÑ µ¡Å§ÍÂèÙ ³ ¾¹é× ¾ÃÐÁ³±» ¨§èÖ ·Ã§¾ÃÐ¡Ã³Ø Òâ»Ã´ã˪é Òè §¾¹¡Ñ §Ò¹ ¨ºÑ ¡ÒÃÃÍé× ¾ÃÐÁ³±»¡Íè ÊÃÒé §¢¹éÖ ãËÁè á»Å§à»¹ç ¾ÃÐÁËÒÇËÔ ÒÃʧ٠ãË-âè ´ÂÂÒÇàʹé àÈÉ ÊÓàèç ã¹»ÁÕ ÐàÁÂÕ ¨µÑ ÇÒÈ¡ áŷç¾ÃÐ¡Ã³Ø ÒãËÁé ¡Õ ÒéÅͧáÅÁ¡Õ ÒÃÁËÃʾÊÒÁÇ¹Ñ áÅÇé ·Ã§¶ÇÒÂä·Â·Ò¹á¡¾è ÃÐʧ¦ì ໹ç Í¹Ñ ÁÒ¡àËÁÍ× ¹ÍÂÒè §·¡Ø ¤Ã§éÑ ã¹¢³Ð¹Ñé¹ÊÁà´ç¨¾ÃÐÍѤÃÁàËÊÕà´ÔÁáËè§ÊÁà´ç¨¾Ãоط¸à¨éÒËÅǧ㹾ÃкÃÁâ¡È «Öè§à»ç¹ ¾ÃÐÃÒªÁÒôÒàÅÕ駢ͧÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒá¼è¹´Ô¹ ä´éÍÀÔºÒźÓÃاÃÑ¡ÉÒ¾ÃÐͧ¤ìÁÒáµèÂѧ·Ã§¾ÃÐàÂÒÇì¹Ñé¹ ¤ÃÑé¹ÊÁà´ç¨¾Ãоط¸à¨éÒËÅǧàÊ´ç¨ÊÇÃäµáÅéÇ ¨Ö觷ÙÅÅÒÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒá¼è¹´Ô¹ àÊ´ç¨Í͡仵Ñé§ ¾ÃеÓ˹ѡÍÂÙèã¹·Õèã¡Åé¾ÃÐÍÒÃÒÁÇÑ´´ØÊÔ· áÅ·Õè¾ÃеÓ˹ѡÇÑ´´ØÊÔ·¹Õéà»ç¹·Õè¾ÃеÓ˹ѡÁÒáµè¡è͹ ¤ÃÑé§á¼è¹´Ô¹ÊÁà´ç¨¾ÃгÃÒÂà»ç¹à¨éÒ áÅà¨éÒáÁè¼Ùéà²èÒ«Öè§à»ç¹¾ÃйÁàÍ¡¢Í§ÊÁà´ç¨¾ÃгÃÒÂà»ç¹à¨éÒ áÅ໹ç ÁÒôÒà¨éÒ¾-Òâ¡ÉÒàËÅ¡ à¨Òé ¾-Òâ¡ÉÒ»Ò¹ «Ö§è ä´é¢¹éÖ ä»ªÇè ¡ÃÒº·ÙŢ;ÃÐÃÒª·Ò¹â·É ÊÁà´¨ç ¾ÃÐà¨Òé á¼¹è ´¹Ô ¢³Ðà»¹ç ·ËèÕ ÅǧÊÃØ È¡Ñ ´ìÔ áŪ¡àÍÒ»Ò¡¾-ÒÇäÔ ªÂà-¹¤Ã§éÑ ¹¹éÑ áÅà¨Òé áÁ¼è éàÙ ²Òè ¹Ñ鹡çä´éµÑ駾ÃеÓ˹ѡÍÂÙèã¹·Õè¹Õé ¤ÃÑé¹á¼è¹´Ô¹ÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑǾÃÐͧ¤ì¹Õé áÅÊÁà´ç¨¾ÃÐÃÒª ÁÒôÒàÅÕé§ ¡çàÊ´ç¨ä»µÑ駵Ó˹ѡÍÂÙèã¹·Õè¹Ñé¹Ê׺µè͡ѹÁÒ áÅéǨÖ觷ç¾ÃСÃسÒâ»Ã´µÑé§ãËéà»ç¹ ¡ÃÁ¾ÃÐà·ÀÒÁÒÈ ÊèǹÊÁà´ç¨¾ÃÐÍѤÃÁàËÊÕ«éÒ¾ÃÐÍѤÃÁàËÊÕ¢ÇÒáËè§ÊÁà´ç¨¾Ãоط¸à¨éÒËÅǧ ã¹¾ÃкÃÁâ¡È «§èÖ ·Ã§¾ÃйÒÁ ¡ÃÁËÅǧâ¸ҷ¾Ô ¡ÃÁËÅǧâ¸Òà·¾¹¹éÑ ¡·ç ÅÙ ÅÒÊÁà´¨ç ¾ÃÐà¨Òé á¼¹è ´¹Ô áÅéǾÒàÍÒ¾ÃÐÃÒªºØµÃ«Ö觷ç¾ÃйÒÁ µÃÑɹéÍ ¹Ñé¹ Í͡仵Ñ駾ÃеÓ˹ѡÍÂÙèã¹·Õèã¡Åé¾ÃÐÍÒÃÒÁ Ç´Ñ ¾·Ø ä·ÂÊÇÃÃ¤ì ¤Ã§éÑ àÁÍè× »ÁÕ Ðâçâ·È¡¹¹éÑ µÃÉÑ ¹Íé ÂÃÒªºµØ þÃЪ¹Áäì ´¤é Óú ñó ¾ÃоÃÃÉÒ ¨§èÖ à¨Òé ¡ÃÁ ËÅǧâ¸Òà·¾¾ÃÐÃÒªÁÒôҹ¹éÑ ¡ãç Ë¡é ÃзÓÁËÒÁ§¤Å¾¸Ô âÕ Ê¡¹Ñ µì¾ÃÐÃÒªºµØ à ¤Ã¹éÑ âÊ¡¹Ñ µáì ÅÇé ãËäé »

ò÷ð »ÃЪÁØ ¾§ÈÒÇ´ÒéººÑ ¡Ò-¨¹ÒÀàÔ É¡ àÅÁè ò ·Ã§¼¹Çªà»ç¹ÊÒÁà³ÃÍÂÙèã¹Êӹѡ¾Ãоطâ¦ÉÒ¨ÒÃÔÂÃÒªÒ¤³Ð áŵÃÑɹé͹Ñ鹷ç¾ÃÐʵԻÑ--Ò à»ç¹ÍѹÁÒ¡ »ÃоĵԾÃËÁ¨ÃÃÂìà»ç¹Íѹ´Õ áŷçàÃÕ¹¾ÃлÃÔÂѵÔäµÃ»Ô®¡¸ÃÃÁ áŤÑÁÀÕÃìàÅ¢Âѹµì Á¹µ¤ì Ò¶Ò ÊÃÃ¾Ç·Ô ÂÒ¤³Ø µÒè § æ ã¹ÊÓ¹¡Ñ ¾·Ø â¦ÉÒ¨ÒÃÂÔ ¹¹éÑ ä´àé »¹ç Í¹Ñ ÁÒ¡ áŷç¾Ãм¹ÇªÍÂäèÙ ´é õ ¾ÃÐÇÉÒ ¾ÃЪ¹Áäì ´é ñø ¾ÃоÃÃÉÒ¨§èÖ ÅÒ¼¹Çª ÍÍ¡à·ÂèÕ Ç·Ã§àÃÂÕ ¹ÈÅÔ »ÈÒʵêì Òé §ÁÒé ÊÃÃ¾Â·Ø ¸ì ª§Ô ªÂÑ ·§éÑ »Ç§ä´àé »¹ç Í¹Ñ ÁÒ¡ áÅÇé ·Ã§àÃÂÕ ¹«§èÖ Í¡Ñ ÉÃᢡ ½Ã§èÑ áÅÍ¡Ñ ÉÃà¢Áà ÅÒÇ -ǹ ¾ÁÒè ÃÒÁ-Ñ áŨչ·Ø¡ÀÒÉÒµèÒ§ æ áÅéǷçàÃÕ¹«Ö觤ÑÁÀÕÃìÃÒªÈÒʵÃì âËÃÒÈÒʵÃì áŤÑÁÀÕÃìá¾·Âì ¡Í»Ã´Çé ÂÍÒ¨ÒÃÂàì »¹ç Í¹Ñ ÁÒ¡ ÊÃþ·Ã§ªÓ¹ªÔ Ó¹Ò-ã¹ÊÃÃ¾ÇªÔ Ò¤³Ø ·§éÑ »Ç§µÒè § æ ´¨Ø ˹§èÖ ¨Ð·Ã§·ÃÒº 㹤ÑÁÀÕÃìäµÃྷҧ¤ÈÒʵÃì ¤ÃÑ¹é ¾ÃЪ¹Á¤ì Óúä´Íé »Ø ÊÁº·áÅÇé ¡·ç 缹Ǫ໹ç ÀÔ¡ÉÀØ ÒÇШÓàÃ-Ô ÊÁ³¸ÃÃÁÍÂàèÙ »¹ç Í¹Ñ ´Õ ¢³Ð¹¹Ñé ÊÁà´ç¨¾Ãо·Ø ¸à¨éÒÍÂËÙè ÇÑ ÁÕ¾ÃÐÃÒªºµØ ÃàÕ ¡Ô´´Çé ¾ÃÐʹÁÍ¡Õ Êͧ¾ÃÐͧ¤ì ·Ã§¾ÃйÒÁ ¾ÃÐͧ¤àì ¨Òé á¡éÇͧ¤Ëì ¹§èÖ ¾ÃÐͧ¤àì ¨Òé ·ºÑ ·ÁÔ Í§¤Ëì ¹§èÖ à»¹ç õ ¾ÃÐͧ¤´ì Çé ¡¹Ñ ·§éÑ ÊÁà´¨ç ¾ÃÐà¨Òé ÅÙ¡à¸Í¡ÃÁ¾ÃÐÃÒªÇѧºÇÃážÃкѹ·ÙŹéÍÂáÅà¨éÒ¿éÒË-Ô§ áµèà¨éÒ¿éÒË-Ô§¡ÑºÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÅÙ¡à¸Í ·§éÑ Êͧ¾ÃÐͧ¤¹ì ÃéÕ Çè Á¾ÃÐÃÒªÁÒôÒà´ÂÕ Ç¡¹Ñ ͹§èÖ ÊÁà´¨ç ¾Ãо·Ø ¸à¨Òé ËÅǧ㹾ÃкÃÁâ¡ÈÁ¾Õ ÃÐÃÒªºµØ Ã à¡´Ô ´Çé ¾ÃÐʹÁ ô ¾ÃÐͧ¤ì ¤Í× ¾ÃÐͧ¤àì ¨Òé ¨¹Ô ͧ¤Ëì ¹§èÖ ¾ÃÐͧ¤àì ¨Òé ´Óͧ¤Ëì ¹§èÖ ¾ÃÐͧ¤àì ¨Òé á¡Çé ͧ¤ì˹Öè§ ¾ÃÐͧ¤ìà¨éÒºØ-¹Ò¤Í§¤ì˹Öè§ ážÃÐͧ¤ìà¨éÒºØ-¹Ò¤Í§¤ì¹Õé·ÕèàÃÕ¡ÇèÒà¨éÒ¾ÃÐͧ¤ìà¶Ã¹Ñé¹ ážÃÐͧ¤ìà¨éÒ´Ó¹Ñé¹ä´é¾ÃÐͧ¤ìà¨éÒá¡éǾÃÐÃÒªºØµÃÕÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒá¼è¹´Ô¹à»ç¹ºÒ·ºÃÔ¨ÒÃÔ¡Ò áÅÊÁà´ç¨ ¾ÃÐà¨éÒÅÙ¡à¸Í¡ÃÁ¾ÃÐÃÒªÇѧºÇùÑé¹ä´é¾ÃÐͧ¤ìà¨éҷѺ·ÔÁÅÙ¡¾ÃÐʹÁ «Ö觾ÃÐÃÒªÀ¤Ô¹ÕµèÒ§¾ÃÐÁÒÃ´Ò ¡¹Ñ ¹¹éÑ à»¹ç ¾ÃÐÍ¤Ñ ÃÁàËÊÕ ÅÈØ ¡Ñ ÃÒª ñðöô »ÁÕ ÐàÁÂÕ ¨µÑ ÇÒÈ¡ ¢³Ð¹¹éÑ ¹ÒÂâ¢Å§ªÒé § ªÒǺÒé ¹á¡§ ¹Óâ¢Å§à¢Òé ÁÒáµè ·Í§»èÒµé¹ ášѹàÍÒªéÒ§¾ÅÒ§ÒÊÑé¹µÔ´â¢Å§à¢éÒÁÒä´éµÑÇ˹Öè§ ÊÙ§»ÃÐÁҳˡÈÍ¡ õ ¹ÔéÇ ÊÃþ´éǤªÅѡɳì§ÒÁºÃÔºÙóì áŪѡâ¢Å§¹Ñé¹à¢éÒÁÒ ³ ྐྵÕ´ ¨Ö觾ÃÐÃÒªÇѧàÁ×ͧ¹ÓàÍÒ¢èÒǪéÒ§ ÊÓ¤Ñ-¹Ñé¹¢Ö鹡ÃÒº·ÙžÃСÃسÒãËé·ÃÒº ¾ÃкҷºÃÁº¾ÔµÃ¾Ãоط¸à¨éÒÍÂÙèËÑÇ¡çàʴ稾ÃÐÃÒª ´Óà¹¹Ô ä» ³ ྐྵÂÕ ´ ·Í´¾ÃÐ๵ÃãËªé ¡Ñ ªÒé §â¢Å§à¢Òé ྐྵÂÕ ´ áÅÇé ·Ã§¾ÃÐ¡Ã³Ø ÒãË¡é ¹Ñ ªÒé §ÊÓ¤-Ñ ¹¹éÑ à¢Òé äÇãé ¹Ç§¾Ò´ ãË»é ù»ÃÍ× ½¡Ö Ê͹ã˪é Ó¹ªÔ Ó¹Ò- áÅÇé ¨§èÖ ¹Óà¢Òé äÇé ³ âç·àèÕ ¾¹ÂÕ ´ ·Ã§¾ÃÐ¡Ã³Ø Ò ãËéÁÕ¡ÒÃÁËÃʾÊÁâÀªÊÒÁÇѹ áÅéÇãËé¹ÓŧÊÙèàÃ×Í¢¹Ò¹ ÁÕàÃ×ͤÙèªÑ¡áËèà»ç¹¢ºÇ¹à¢éÒÁÒÂѧ¾Ãй¤Ã ¨§èÖ ãËé¹Ó¢¹éÖ äÇé ³ âçÂÍ´ã¹¾ÃÐÃÒªÇ§Ñ ·Ã§¾ÃÐ¡Ã³Ø Ò¾ÃÐÃÒª·Ò¹¹ÒÁ¡Ãº-Ñ -µÑ ªÔ Íè× ¾ÃкÃÁäµÃ¨¡Ñ à áÅÇé ¾ÃÐÃÒª·Ò¹ÃÒ§ÇÅÑ á¡¹è ÒÂâ¢Å§¹¹éÑ â´ÂÊÁ¤ÇÃ

¾ÃÐÃÒª¾§ÈÒÇ´ÒÃ¡Ã§Ø ÊÂÒÁÏ ò÷ñ ã¹»ÁÕ ÐàÁÂÕ ¨µÑ ÇÒÈ¡¹¹éÑ ·Ã§¾ÃÐ¡Ã³Ø Ò´ÓÃÊÑ ã˪é Òè §µÍè ÍÂÒè §¾ÃÐÁ³±»¾Ãо·Ø ¸ºÒ· ãËÁé Õ ÂÍ´ËéÒÂÍ´ ãËéÂèÍà¡ç¨Áպѹá¶Å§áÅÂÍ´á·Ã¡´éÇ ¹ÒªèÒ§µèÍÍÂèÒ§áÅéÇàÍÒà¢éÒ·ÙŶÇÒ ¨Öè§ÁÕ ¾ÃÐÃÒª´ÓÃÑÊÊÑè§ãËé»Ãاà¤Ã×èͧº¹¾ÃÐÁ³±»µÒÁÍÂèÒ§¹Ñé¹àÊÃç¨ ¨Öè§àʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹â´Â¢ºÇ¹ ¾ÂØ˺ҵÃÒªÅÁÒäʶÅÁÒä¢Öé¹ä»¹ÁÑÊ¡ÒþÃоط¸ºÒ· µÒÁÍÂèÒ§¾ÃÐÃÒª»ÃÐླÕÁÒáµè¡è͹ áÅÇé ·Ã§¾ÃÐ¡Ã³Ø Òã˪é Òè §¾¹¡Ñ §Ò¹¨ºÑ ¡Òáà¤ÃÍè× §º¹¾ÃÐÁ³±»¾Ãо·Ø ¸ºÒ· ¢³Ð¹¹éÑ ÊÁà´¨ç ¾ÃÐ椄 ¦ÃÒª µÒÁàÊ´¨ç ¢¹éÖ ä»ªÇè Âà»ç¹áÁè¡ÒôéÇ ÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒÍÂÙèËÑÇÁÕ¾ÃзÑ»ÃÒâÁ·ÂìÂÔ觹ѡ ¨Ö觷ç¾ÃСÃØ³Ò Áͺ¡Ò÷Ñ駻ǧ¶ÇÒÂãËÊé Áà´¨ç ¾ÃÐ椄 ¦ÃҪ໹ç áÁ¡è ÒÃáÅÇé ¡àç Ê´¨ç ¡ÅºÑ 处 ¡Ã§Ø à·¾ÁËÒ¹¤Ã ¤Ã§éÑ ¹¹éÑ ÊÁà´¨ç ¾ÃÐà¨Òé á¼¹è ´¹Ô ÁäÔ ´àé Ê´¨ç ÍÂãèÙ ¹¾Ãй¤Ã¹Ò¹ àÊ´¨ç ÍÂàèÙ ´Í× ¹Ë¹§èÖ ºÒé § ÊºÔ ËÒé Ç¹Ñ ºÒé § áÅÇé àÊ´¨ç ´Çé ÂàÃÍ× ¾Ãз¹èÕ §èÑ áÇ´ÅÍé Áä»´Çé ÂàÃÍ× ¢Òé ·ÅÙ ÅÐÍͧ¸ÅØ ¾Õ Ãкҷ·§éÑ »Ç§ à·ÂèÕ Ç»ÃоÒÊä»ã¹·éͧá¶Ç ¹·ÕµÃÒºà·èÒ¶Ö§àÁ×ͧÊÁØ·»ÃСÒà áŷçàºç´µ¡¹Ò¹ÒÁѨ©ÒªÒµÔ·Ñ駻ǧµèÒ§ æ ·Ã§ÊÃéÒ§áµèÍ¡ØÈÅ ·Ø¨ÃÔµ¼Ô´¾ÃÐÃÒª»ÃÐླÕÁÒÂѧáµè¡è͹ ážÃÐͧ¤ì¦èÒàÊÕ«Öè§ËÁÙèÁѨ©ÒªÒµÔ·Ñé§ËÅÒ´éÇÂàºç´áÅ¢èÒ ÅéÁµÒÂà»ç¹ÍѹÁÒ¡ ºÒ§·Õàʴ稴éǪéÒ§¾ÃзÕè¹Ñè§áÇ´ÅéÍÁä»´éǪéÒ§·éÒǾ-Ò¢éÒÃÒª¡ÒÃà»ç¹ÍѹÁÒ¡ à·ÕèÂÇ»ÃоÒÊä»ã¹ÍÃÑ-»ÃÐà·È áÅãËéªéÒ§´Ñ駪éÒ§¡Ñ¹áŪéÒ§àª×Í¡ºÒÈäÅèÅéÍÁËÁÙèªéÒ§à¶×è͹㹻èÒ áŪ¡Ñ àªÍ× ¡ºÒȤÅÍé §ªÒé §à¶Íè× ¹ä´àé »¹ç Í¹Ñ ÁÒ¡ áÅàÊ´¨ç 仵§éÑ ÅÍé ÁªÒé §à¶Íè× ¹ã¹»Òè á¢Ç§àÁÍ× §·Òè âç¤Ã§éÑ Ë¹§èÖ ³ »Òè ྪúÃÙ ÂÕ ¤ì çéÑ Ë¹§èÖ ºÒ§·àÕ Ê´¨ç à·ÂèÕ Çä»ã¹·Íé §·§èØ ·Ã§¾ÃÐáʧ»¹× ¹¡ÊºÑ Â§Ô µÍé §¹Ò æ 浄 ÇìÁĤ¹Ò ·ÇªÔ ÒªÒµ·Ô §éÑ ËÅÒÂÅÁé µÒÂ໹ç Í¹Ñ ÁÒ¡ ºÒ§·àÕ Ê´¨ç ¡¾ÂËØ ºÒµÃÒ¢¹éÖ ä»¹ÁÊÑ ¡ÒþÃо·Ø ¸ºÒ· ºÓà¾-ç ¾ÃÐÃÒª¡ÈØ ÅµÒÁÍÂÒè §¾ÃÐÃÒª»ÃÐླÁÕ Òᵡè Íè ¹ áÅÇé àÊ´¨ç ¡ÅѺÂѧ¾Ãй¤Ã ½èÒ¹ÒªèÒ§¡ÃзӡÒÃÁ³±»¾Ãоط¸ºÒ·Â¡à¤Ã×èͧº¹áÅéÇ ¨Ö觨Ѻ¡ÒÃáÅ¡ÒÃÃÑ¡µèÍä» áÅ¡Ò÷ͧáÅ¡ÒáÃШ¡¹Ñé¹ÂѧÁÔä´éÊÓàÃç¨ ÍÂÙèÁÒÇѹ˹Ö觾ÃÐà¨éÒá¼è¹´Ô¹àÊ´ç¨ÍÍ¡ ³ ·éͧ¾ÃÐâç ¨Öè§ÁÕ¾ÃÐÃÒªâͧ¡ÒõÃÑʶÒÁ ¢Òé ·ÅÙ ÅÐÍͧ¸ÅØ ¾Õ Ãкҷ·§éÑ »Ç§ÇÒè ¢Òé §»ÃШ¹Ñ µªì ¹º·»ÃÐà·ÈºÒé ¹¹Í¡ à¢ÒÁ¡Õ ÒÃÁËÃʾ§Ò¹ãË-è ·Õèä˹ºéÒ§ ¢³Ð¹Ñé¹¢éÒÃÒª¡ÒüÙéÁÕª×èͤ¹Ë¹Ö觡ÃÒº·ÙžÃСÃسÒÇèÒ ¢éÒ¾Ãоط¸à¨éÒä´é·ÃÒºà¡ÅéÒÇèÒ ³ ºéÒ¹»ÃШѹµìª¹º· á¢Ç§àÁ×ͧÇÔàÈÉäªÂªÒ- à¾ÅÒ¾ÃØ觹ÕéªÒǺéÒ¹·Ó¡ÒéÅͧ¾ÃÐÍÒÃÒÁ ÁÕ¡ÒÃÁËÃʾ§Ò¹ãË-è ¨Öè§ÁÕ¾ÃÐÃÒª´ÓÃÑÊÇèÒáµèàÃÒà»ç¹à¨éÒÁÒªéÒ¹Ò¹ ÁÔä´éàÅè¹ÁÇ»ÅéÓºéÒ§àÅ áÅÁ×Í¡ç˹ѡà˹×èÍÂàÅ×èÍÂÅéÒªéÒÍèÍ¹ä» à¾ÅÒ¾ÃØ觹ÕéàÃÒ¨Ðä»àÅè¹Ê¹Ø¡ª¡ÁÇÂÅͧ½ÕÁ×ÍãËéʺÒÂ㨠Êѡ˹èÍÂ˹Öè§à¶Ô´

ò÷ò »ÃЪÁØ ¾§ÈÒÇ´ÒéººÑ ¡Ò-¨¹ÒÀàÔ É¡ àÅÁè ò ¤ÃÑé¹ÃØ觢Ö鹨Öè§àʴ稴éǾÃЪžÒ˹РáÇ´ÅéÍÁä»´éÇÂàÃ×Í¢éÒ·ÙÅÅÐÍͧ¸ØÅÕ¾Ãкҷ·Ñ駻ǧ ä»â´ÂÅӴѺªÅÁÒä¶Ö§µÓºÅºéÒ¹µÃÐËÅÒ´µÃǨì * ¨Öè§ãËéËÂØ´»ÃзѺàÃ×;ÃзÕè¹Ñè§ àʴ稢Ö鹺¡ ã¹·Õè¹Ñé¹ áÅ´ÓÃÑÊËéÒÁÁÔãËé¢éÒÃÒª¡Ò÷Ñ駻ǧä»â´Âàʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹ ážÃÐͧ¤ì¼ÅÑ´¾ÃÐÀÙÉÒ á»Å§à¾Èà»ç¹¤¹ÂÒ¡ àʴ稻ÅÍÁä»áµè¡ÑºµÓÃǨ¢éÒËÅǧà´ÔÁ ô-õ ¤¹ «Öè§à»ç¹¤¹Ê¹Ô·äÇé¾ÃзÑ ÁÔãËé¼Ùéã´Ê§ÊÑ ¤ÃÑé¹ä»¶Ö§µÓºÅºéÒ¹«Öè§ÁÕ§Ò¹ãË-è©Åͧ¾ÃÐÍÒÃÒÁ¹Ñé¹ ¨Öè§àʴ稾ÃÐÃÒª´Óà¹Ô¹ ´éÇ¢Òé ËÅǧ»ÅÍÁ仡ºÑ ¤¹ªÒǺÒé ¹·§éÑ »Ç§«§èÖ à·ÂèÕ Ç´§Ù Ò¹¹¹éÑ ¢³Ð¹¹éÑ ¾Íà¨Òé §Ò¹ãËéà»ÃÂÕ ºÁÇ ¨§èÖ ÁÕ ¾ÃÐÃÒª´ÓÃÑÊãªé¢éÒËÅǧä»ÇèÒá¡è¼Ùéà»ç¹¹ÒÂʹÒÁÇèÒ ºÑ´¹ÕéÁÇÂ㹡ÃاÍÍ¡ÁÒ¤¹Ë¹Öè§ ¨Ðà¢éÒÁÒà»ÃÕº ¤ªèÙ ¡ÁÇÂã¹Ê¹ÒÁ·èÒ¹ áŹÒÂʹÒÁä´éÂÔ¹´Ñ§¹Ñé¡ç´Õ㨠¨Öè§ÇèÒãËéà¢éÒÁÒà»ÃÕº´Ùà¶Ô´ ¨Öè§àÊ´ç¨à¢éÒä» ã¹Ê¹ÒÁ áŹÒÂʹÒÁ¡¨ç ´Ñ ËÒ¤¹ÁÇÂÁ½Õ ÁÕ Í× ¨ÐÁÒãËàé »ÃÂÕ º¤èÙ àËÅÒè ¢Òé ËÅǧ¨§èÖ ËÒé ÁÇÒè ÍÂÒè àÍÒà¢Òé ÁÒ à»ÃÕºàÅ àÃÒàËç¹µÑÇáÅéǨÐàÍÒáÅéǨ§ãËéáµè§µÑÇà¶Ô´ ¹ÒÂʹÒÁ¨Öè§ãËéáµè§µÑÇà¢éÒ·Ñé§Êͧ½èÒ áÅéÇ ãË骡¡Ñ¹ã¹¡ÅҧʹÒÁ ¨Öè§ÊÁà´ç¨¾ÃÐà¨éÒá¼è¹´Ô¹áŤ¹ÁǼÙé¹Ñ鹡çà¢éÒª¡ªÔ§¡Ñ¹ášѹ áŽÕÁ×Í ·Ñé§Êͧ½èÒ¹Ñé¹´Õ·Ñ´¡Ñ¹¾ÍáÅ¡Åӡѹä´é ÁÔä´éà¾ÅÕ觾ÅéÓá¡è¡Ñ¹ áÅ¡ÓÅѧ¹Ñ鹡ç¾Í¡éÓ¡Ö觡ѹÍÂÙè áŤ¹·Ñé§ËÅÒ«Ö觴ٹÑ鹡çÊÃÃàÊÃÔ-½ÕÁ×Í·Ñé§Êͧ½èÒ áÅãËéàÊÕ§ÎÒµÔ´¡Ñ¹ä»·Ø¡¹Ñ´ áŤ¹ÁǼÙé¹Ñé¹ º-¹éÍÂÇÒʹҡç¹éÍ áÅà¢éÒµèÍÊÙé´éÇÂÊÁà´ç¨¾ÃÐÁËÒ¡ÉѵÃÒ¸ÔÃÒªà¨éÒÍѹ¡Í»Ã´éǺØ--ÒÀÔÊѧ¢Òà ºÒÃÁÁÕ Ò¡ áÅ¡ÓÅ§Ñ º-Ø ÇÒʹҹ¹éÑ ¢Áè ¢¡èÕ ¹Ñ ÍÂèÙ ¤Ã¹éÑ Ê¡éÙ ¹Ñ ä»ä´»é ÃÐÁÒ³¡§èÖ Â¡¡Ëç ÂÍè ¹¡ÓÅ§Ñ Å§ áÅàÊÕÂ·Õ à¾ÅÕ觾ÅéÓ¶Ù¡·ÕèÊÓ¤-Ñ ¶¹´Ñ à¨ºç »Çè ¶§Ö ÊÒËÊÑ à»¹ç ËÅÒ¹´Ñ ¡áç ¾´é Çé º-Ø -Ò¹ÀØ Ò¾ã¹Â¡¹¹éÑ ¨§èÖ ¹Ò ʹÒÁ¡çµ¡ÃÒ§ÇÅÑ ãËáé ¡è¼ªÙé ¹Ð¹éѹºÒ·Ë¹§Öè ã˼é Ùáé ¾é¹é¹Ñ ÊͧÊÅÖ§µÒÁÇÔÊÂÑ ºéÒ¹¹Í¡ áÅàËÅèÒ¢Òé ËÅǧ ¹¹éÑ ÃºÑ àÍÒà§¹Ô ÃÒ§ÇÅÑ ¨§èÖ ´ÓÃÊÑ ãË¢é Òé ËÅǧÇÒè ᡹è ÒÂʹÒÁãË¨é ´Ñ ËÒ¤ÁèÙ Òà»ÃÂÕ ºÍ¡Õ áŹÒÂʹÒÁ¡¨ç ´Ñ ËÒ¤èÙ ÁÒä´Íé ¡Õ áÅÇé ãËªé ¡¡¹Ñ áŤ¹ÁǼ¹éÙ ¹éÑ ·Ò¹º-Ø ÁäÔ ´¡é áç ¾ãé ¹¡§èÖ Â¡ ¤¹·§éÑ ËÅÒÂÊÃÃàÊÃ-Ô ½ÁÕ Í× ¾ÃÐ资 ¶ìÁäèÕ » áÅÇé ÇèÒÁÇÂ¡Ã§Ø ¤¹¹½éÕ ÁÕ Í× Â§èÔ ¹¡Ñ áŹÒÂʹÒÁ¡µç ¡ÃÒ§ÇÅÑ ãËàé ËÁÍ× ¹Ë¹ËÅ§Ñ ¹¹éÑ áÅÇé ÊÁà´¨ç ¾ÃÐà¨Òé ÍÂËèÙ ÇÑ ¡¾ç Ò¢Òé ËÅǧ¤¹× ÁÒÊàèÙ ÃÍ× ¾Ãз¹èÕ §èÑ ¤Íè ÂÊÓÃÒ-¾ÃÐÃÒªËÄ·ÂÑ áÅÇé àÊ´¨ç ¡ÅºÑ 处 ¡Ã§Ø à·¾ÁËÒ¹¤Ã [ ¨ºàÅÁè òó ] ã¹»ÁÕ ÐàÁÂÕ ¨µÑ ÇÒÈ¡¹¹éÑ ÊÁà´¨ç ¾Ãо·Ø ¸à¨Òé ÍÂËèÙ ÇÑ àÊ´¨ç ÍÍ¡¾Ãз¹èÕ §èÑ ÊÃØ ÂÔ ÒÁÃ¹Ô ·ÃìÁ¾Õ ÃÐÃÒªËÄ·Ñ »ÃÒö¹Ò¨Ðã¤ÃèàÊ´ç¨ä»»ÃоÒÊÅéÍÁªéÒ§à¶×è͹㹻èÒ ¨Öè§ÁÕ¾ÃÐÃÒª´ÓÃÑÊÊÑè§ÊÁØ˹Ò¡ãËéµÃǨàµÃÕÂÁ ªéÒ§ÁéÒÃÕé¾ÅáŹÒÇÒ¾ÂØËзÑ駻ǧãËé¾ÃéÍÁäÇé ¤ÃÑ鹶֧ÇѹÍѹ¡Ó˹´ ¨Öè§àÊ´ç¨Å§ÊÙèàÃ×;ÃзÕè¹Ñè§ * ¾ÃÐÃÒª¾§ÈÒÇ´ÒÃ¡Ã§Ø ÈÃÍÕ ÂظÂÒ ©ººÑ ËÍÊÁ´Ø áË觪ҵÇÔ Òè ºéÒ¹µÅÒ´¡ÃÇ´

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๗๓ พรั่งพร้อมด้วยเรือพระบรมโอรสาธิราชเจ้า แลเรือท้าวพญาเสนาบดีพีรีโยธาพลากรทวยหาญทั้งหลาย แวดลอ้ มโดยเสดจ็ พระราชดำเนนิ เปน็ อนั มาก จง่ึ ใหเ้ คลอ่ื นขยายขบวนนาวาพยหุ ะไปโดยลำดบั ชลมารค ครน้ั ถงึ ทา่ เรอื แขวงเมอื งนครสวรรค์ จง่ึ เสดจ็ ขน้ึ ตง้ั ตำหนกั ทพั พลบั พลาอยูต่ ำบลบา้ นหกู วาง แลว้ ทรง พระกรณุ าใหต้ ง้ั คา่ ยปกี กาลอ้ มฝงู ชา้ งเถอ่ื น ณ ปา่ ยางกองทอง แลใหท้ ำคา่ ยมน่ั สำหรบั จะกน้ั ชา้ งเถอ่ื น เข้าจับนั้น แลให้เหล่าช้างเชือกไปไล่ล้อมกันช้างเถื่อนมาเข้าค่ายมั่น ครั้งนั้นเป็นเทศกาลวสันตฤดู ฝนตกนำ้ นองทว่ มไปทง้ั ปา่ คนทง้ั หลายซง่ึ ทำคา่ ยนน้ั ลยุ นำ้ ทำการเรง่ รดั กนั ตง้ั คา่ ยลอ้ มทง้ั กลางวนั กลางคืนจนเท้านั้นเปื่อยทนทุกข์ลำบากเวทนาป่วยเจ็บทุพพลภาพมาก อดอาหารซูบผอมล้มตายก็มาก อนึ่งในที่ระหว่างค่ายหลวงที่ประทับแลที่ค่ายล้อมช้างต่อกันนั้น มีบึงหนึ่งใหญ่หลวงขวางอยู่หว่างกลาง สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั จะเสดจ็ ไปทอดพระเนตร ใหก้ นั ฝงู ชา้ งเถอ่ื นเขา้ จบั ในคา่ ยมน่ั แลทางซง่ึ เดนิ ลดั ตดั ตรงไปคา่ ยลอ้ มนน้ั ตอ้ งฝา่ ขา้ มบงึ ใหญน่ น้ั ไปจง่ึ ใกล้ ถา้ แลจะเดนิ หลกี ไปใหพ้ น้ บงึ นน้ั มรี ะยะทาง อ้อมวกไปไกลนัก จึ่งมีพระราชโองการตรัสสั่งสมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์ ให้เป็นแม่กอง กะเกณฑ์คนถมถนนหลวงเป็นทางสถลมารคข้ามบึงใหญ่นั้นไปให้สำเร็จ แต่ในเพลากลางคืนวันนี้ รงุ่ สางขน้ึ จะเสดจ็ พระราชดำเนนิ ขา้ มชา้ งพระทน่ี ง่ั ไป แลใหเ้ รง่ รดั กระทำการ ใหแ้ ลว้ ทนั ตามพระราชกำหนด จึ่งสมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์รับสั่งแล้ว ก็ออกไปกะเกณฑ์ผู้คนในกองหลวงได้หมื่นเศษ แบ่งปันหน้าที่กันทำการถมถนนข้ามบึงใหญ่แต่ในกลางคืน บ้างขุดมูลดินแลตัดไม้น้อยใหญ่ทิ้งถม ลงไป แล้วเอาช้างลงเหยียบให้ที่แน่นและเร่งรัดกันทำการถมถนนทุบปราบราบรื่น แล้วตลอดถึง ฝง่ั ฟากขา้ งโนน้ เสรจ็ แตใ่ นกลางคนื แลว้ เสดจ็ กลบั เขา้ มากราบทลู พระกรณุ าวา่ ทางสถลมารคนน้ั แลว้ เสรจ็ ดจุ พระราชกำหนด ครน้ั เพลาปจั จสุ มยั จง่ึ พระบาทบรมบพติ รพระพทุ ธเจา้ อยหู่ วั กเ็ สดจ็ ขน้ึ เกย ทรงชา้ งตน้ พลาย สังหารคชศรีห์เป็นพระคชาธาร พรั่งพร้อมด้วยช้างพระที่นั่งพระราชบุตร แลช้างท้าวพญาเสนามาตย์ ราชพยุหโ์ ยธาพลากรเดินเท้าทั้งหลาย แวดล้อมโดยเสด็จพระราชดำเนินเป็นอันมาก จึ่งเสด็จยาตรา พระคชาธารไปโดยวิถีสถลมารคข้ามบึงนั้น ครั้นไปถึงกลางบึงแลที่นั้นเป็นหล่มลึกนัก ถมทุบปราบไม่ สู้แน่น แลเท้าหน้าช้างต้นนั้นเหยียบถลำจมลงไป แล้วกลับถอนขึ้นได้ จึ่งค่อยจ้องจดยกย่าง ต่อไป สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็ทรงพระพิโรธแก่สมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์นั้นยิ่งนัก ดำรสั วา่ ไอ้สองคนนมี้ ันเห็นว่ากูแก่ชราแล้วจึ่งชวนกันคิดเป็นขบถ แลทำถนนให้เป็นพลุหล่มไว้ หวังจะ ให้ช้างซึ่งกูขี่นี้เหยยี บถลำหลม่ ลม้ ลง แลว้ มนั จะชวนกนั ฆา่ กเู สยี หมายใจจะเอาราชสมบตั ิ แลพระองค์

๒๗๔ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ ตรสั เทา่ ดงั นน้ั แลว้ ก็ขับพระคชาธารไปตามแถวถนนไปข้ามพ้นบึงขึ้นถึงฝั่ง จึ่งแปรพระพักตร์เหลือบ เนตรมาข้างเบื้องพระปฤษฎางค์ ทอดพระเนตรเห็นช้างพระที่นั่งสมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์ ตามเสด็จติดท้ายช้างพระคชาธารมา ก็ยิ่งทรงพระพิโรธนัก จึ่งเยื้องพระทรงพระแสงของ้าว เงื้อจะฟันเอาพระเศยี รสมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอกรมพระราชวงั บวร จง่ึ สมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอพระบนั ทลู นอ้ ย กเ็ อาดา้ มพระแสงขอซง่ึ ทรงอยนู่ น้ั ยกขน้ึ กนั รบั พระแสงของา้ วไวไ้ ดด้ ว้ ยฉบั ไว มไิ ดต้ อ้ งพระเชษฐาธริ าชเจา้ ด้วยพระองค์ทรงชำนิชำนาญในการกระบี่กระบองมวยปล้ำว่องไวสันทัดอยู่ แล้วจึ่งเอาช้างทรง เข้ากันช้างพระเชษฐาธิราชเจ้า แล้วพากันขับช้างพระที่นั่งแล่นหนีไป สมเด็จพระบรมราชบิตุรงค์ก็ยิ่งทรงพระพิโรธเป็นกำลัง แล้วไสช้างพระที่นั่งไล่ติดตามช้างสมเด็จ พระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์ไปในทันใดนั้น ฝ่ายควาญซึ่งอยู่ท้ายช้างพระที่นั่งนั้น เห็นว่าช้าง สมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองจะหนีไปมิพ้น จึ่งเอาขอท้ายเกี่ยวท้ายช้างพระที่นั่งเข้าไว้ให้ค่อยรอช้าลง แลสมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์ ความกลัวพระราชอาญาเป็นกำลัง ก็เร่งรีบขับช้าง พระทน่ี ง่ั แลน่ หนบี กุ ปา่ ไป แลชา้ งพระคชาธารจะไลต่ ดิ ตามไปมทิ นั จง่ึ มพี ระราชโองการตรสั รอ้ งประกาศ ไปแก่ข้าทูลละอองธุลีพระบาททั้งปวงว่า ท่านทั้งหลายจงช่วยกันติดตามจับเอาตัวไอ้ขบถสองคนมาให้ เราจงได้ แล้วบ่ายพระคชาธารกลับมายังพลับพลาที่ประทับนั้น ส่วนตำรวจแลข้าราชการทั้งหลาย ติดตามไปพบสมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์แล้ว ก็นำเอามาถวาย ณ ค่ายหลวง จึ่งมี พระราชดำรัสสั่งให้ลงพระราชอาญาเฆี่ยนสมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์นั้น ได้ยกหนึ่ง ๓๐ ที แลว้ ใหพ้ นั ธนาเขา้ ไวด้ ว้ ยสงั ขลกิ ภณั ฑ์ ๑ แลว้ ดำรสั สง่ั วา่ ใหล้ งพระราชอาญาเฆย่ี นรบั เสดจ็ เพลาเชา้ ยกหนง่ึ เยน็ ยกหนง่ึ เปน็ นจิ ทกุ วนั ๆ ไปอยา่ ไดข้ าดกวา่ จะเสดจ็ พระราชดำเนนิ กลบั ลงไปพระนคร ขณะนั้นนายผลข้าหลวงเดิมคนหนึ่งเข้าไปเฝ้าเยือนสมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์ใน เรอื นโทษ จง่ึ มพี ระบณั ฑรู ตรสั วา่ ไอผ้ ล บดั นส้ี มเดจ็ พระราชบดิ าทรงพระพโิ รธ ดำรัสสั่งใหล้ งพระราช อาญาแก่กูทั้งสองทุกเพลาเช้าเย็นเป็นนิจทุกวัน ๆ กว่าจะเสด็จกลับลงไป ณ กรุง แลกูทั้งสองจะทน พระราชอาญาไปได้หรือ จะมิตายเสียหรือ เอ็งจะคิดประการใด นายผลได้ฟังดังนั้น จึ่งคิดเห็นว่า จะพ้นภัย * จึ่งกราบทูลว่า ขอพระราชทานจงดำรัสสั่งให้ตำรวจเอาเรือเร็วรีบลงไปทูลเชิญเสด็จสมเด็จ พระอัยกีกรมพระเทพามาศ ซึ่งเสด็จอยู่ ณ พระตำหนักริมวัดดุษิดนั้น ขึ้นมาช่วยกราบทูลขอโทษ *๑ สังขลิกภัณฑ์ หมายถึง เครื่องจองจำ เช่น โซ่ตรวน พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ จง่ึ คดิ เหน็ วา่ จะพน้ ภยั ได้

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๗๕ เห็นว่าจะทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานให้เป็นมั่นคง ด้วยเหตุว่ากรมพระเทภามาศน้ีมีคุณูปการเป็น อันมาก ได้อุปถัมภ์บำรุงเลี้ยงรักษาสมเด็จพระราชบิดามาแต่ทรงพระเยาว์นั้น จะว่าไรก็ว่ากันได้ เห็นจะขัดกันมิได้ แลซึ่งจะอุบายคิดอ่านไปอย่างอื่นนั้น เห็นว่าจะมิพ้นโทษ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์ตรัสได้ทรงฟังดังนั้นก็เห็นชอบด้วย ทรงพระปิติโสมนัส ยิ่งนัก จึ่งมีพระบัณฑูรตรัสใช้หลวงกระเษตรรักษา ให้เอาเรือเร็วรีบลงไปเฝ้าสมเด็จพระอัยกี กรมพระเทภามาศ แลใหท้ ลู โดยมลู เหตทุ ง้ั ปวงนน้ั ใหท้ ราบสน้ิ ทกุ ประการ แลว้ จงทลู วา่ เราทง้ั สองพน่ี อ้ ง ขอถวายบังคมมาแทบฝ่าพระบาทสมเด็จพระอัยกีเจ้า ขอจงทรงพระกรุณาโปรดเชิญเสด็จขึ้นมาช่วยทูล ขอพระราชทานโทษขา้ พเจา้ ทง้ั สองโดยเรว็ เถดิ ขา้ พเจา้ ทง้ั สองจง่ึ จะรอดจากความตาย แลซง่ึ บคุ คล ผู้ใดจะมาเป็นที่พึ่งทพ่ี ำนัก ช่วยชีวิตข้าพเจ้าทั้งสองในครานี้เห็นไม่มีตัวแล้ว แลหลวงกระเษตรรักษา รับสั่งแล้ว ก็มาลงเรือเร็วรีบลงไป ณ กรงุ สามวนั กถ็ งึ จง่ึ เขา้ ไปเฝา้ กรมพระเทพามาศ ณ พระตำหนกั รมิ วดั ดษุ ติ นน้ั แล้วกราบทูลโดยมีพระบัณฑูรสั่งมานั้นทุกประการ สมเด็จพระอัยกีได้ทรงฟังดังนั้นก็ตกพระทัย จึ่งตรัสเรียกข้าหลวงสาวใช้สั่งให้ฝีพาย ผูกเรือพระที่นั่งมาประทับท่าเป็นการเร็ว แล้วเสด็จโดยด่วนมาลงเรือพระที่นั่ง ให้รีบเร่งฝีพายขึ้นไป หลวงกระเษตรรักษาเป็นเรือนำเสด็จ รีบเร่งไปทั้งกลางวันกลางคืน ๔ วัน ก็ถึงท่าเรือประทับ จึ่งเสด็จขึ้นไปเฝ้าสมเด็จพระเจ้าแผ่นดิน ณ พระตำหนักทับพลับพลานั้น จึ่งพระบาทสมเด็จบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัวตรัสทอดพระเนตรเห็นกรมพระเทภามาศ พระราชมารดาเลี้ยงเสด็จขึ้นมา ก็กระทำปัจจุคมนาการต้อนรับ เชิญเสด็จให้ขึ้นนั่งร่วมราชาอาสน์ ทรงถวายอภวิ าทแลว้ ดำรสั ถามวา่ ซง่ึ เจา้ คณุ ขน้ึ มานด้ี ว้ ยมกี จิ ธรุ ะเปน็ ประการใด จง่ึ กรมพระเทภามาศ กราบทูลว่า ได้ยินข่าวลงไปว่าพระราชบุตรทั้งสองเป็นโทษ จึ่งอุสาหะขึ้นมาทั้งนี้เพื่อจะทูลขอ พระราชทานโทษ จึ่งมีพระราชโองการตรัสเล่าให้กรมพระเทภามาศทรงฟังว่า ไอ้สองคนนี้มันคิดการ เปน็ ขบถ เดมิ ขา้ พเจา้ ใหม้ นั เปน็ แมก่ องถมถนนขา้ มบงึ มนั แสรง้ ทำเปน็ พลหุ ลม่ ไว้ ใหช้ า้ งซง่ึ ขา้ พเจา้ ขน่ี น้ั เหยยี บถลำลง แลว้ มนั จะชวนกนั ฆา่ ขา้ พเจา้ เสยี จะเอาราชสมบตั ิ กรมพระเทภามาศกราบทลู วา่ อนั พระราชบตุ รทง้ั สองน้ี เปน็ ลกู เพอ่ื นทกุ ขเ์ พอ่ื นยากของพอ่ มาแตก่ อ่ น แลซง่ึ จะคดิ การขบถประทษุ รา้ ย ตอ่ พอ่ นน้ั หามไิ ด้ แลว้ กรมพระเทภามาศกราบทลู วงิ วอนขอพระราชทาน โทษเปน็ หลายครง้ั จง่ึ ทรงพระ กรณุ าโปรดพระราชทานโทษใหแ้ กก่ รมพระเทภามาศนน้ั แลว้ มพี ระราชดำรสั มอบใหแ้ กก่ รมพระเทภามาศวา่ เจ้าคุณจงเอามันทั้งสองนั้นลงไปเสียด้วยเถิด อย่าให้มันอยู่ด้วยข้าพเจ้าที่นี้เลย ถ้าแลจะเอา

๒๗๖ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ มันไว้ที่นี้ด้วยข้าพเจ้าไซร้ มันก็จะคิดการขบถฆ่าข้าพเจ้าเสียอีกเป็นมั่นคง แลกรมพระเทพามาศ รบั สง่ั แลว้ กอ็ อกไปถอดสมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอทง้ั สองพระองคอ์ อกจากโทษ แลว้ ทลู ลาสมเดจ็ พระเจา้ แผน่ ดนิ พาเอาสมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอทง้ั สองพระองคม์ าลงเรอื พระทน่ี ง่ั แลว้ เสดจ็ กลบั ลงมายงั กรงุ เทพมหานคร ส่วนสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินก็เสด็จด้วยช้างพระที่นั่ง แลช้างดั้งช้างกันไปทอดพระเนตร ใหก้ นั ชา้ งเถอ่ื นเขา้ คา่ ยมน่ั แลว้ จบั ชา้ งเถอ่ื นไดค้ รง้ั นน้ั มากประมาณรอ้ ยมเี ศษ แลว้ เสดจ็ กลบั ยงั พระนคร ศรอี ยทุ ธยา ฝ่ายสมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์ก็เสด็จมาเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทตามเคยมาแต่ก่อน แลสมเด็จพระราชบิดาก็สิ้นความพิโรธ ทรงพระกรุณาดำรัสสั่งกิจราชการงานพระนครดีเป็นปรกติ ไปเหมือนแต่ก่อนนั้น ในขณะนน้ั เจา้ พระบำเรอ่ ภธู รราชนกิ ลู องคห์ นง่ึ เปน็ เชอ้ื พระวงศม์ าแตก่ อ่ น สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ก็ทรงพระกรุณาแก่เจ้าพระบำเรอ่ ภูธรนั้นเป็นอันมาก ว่ามีน้ำใจสัตย์ซื่อต่อแผ่นดินแลทรงพระกรุณาดำรัส ใช้กิจราชการทั้งปวงต่างพระเนตรพระกรรณ แลเจ้าพระบำเร่อภูธรนั้นมีบุตรี ๔ องค์ ชื่อพระองค์ รตั นาองคห์ นง่ึ พระองคเ์ อย้ี งองคห์ นง่ึ พระองคข์ าวองคห์ นง่ึ พระองคพ์ ลบั องคห์ นง่ึ แลพระองค์ รัตนานั้นทรงพระกรุณาเอาเข้ามาเลี้ยงเป็นพระสนมเอก แลพระองค์เอี้ยงนั้นทรงพระกรุณา พระราชทานให้แก่สมเด็จพระเจ้าลูกเธอกรมพระราชวังบวร แลพระองค์ขาวนั้นก็พระราชทานให้แก่ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอพระบันทูนน้อย แต่พระองค์พลับน้องน้อยนั้นยังเยาว์อยู่ยังมิได้โสกันต์ แลพระองคร์ ตั นาซง่ึ เปน็ พระสนมเอกนน้ั สมเดจ็ พระเจา้ แผน่ ดนิ กท็ รงพระเสนห่ าการญุ ภาพโปรดปรานเปน็ อนั มาก ครน้ั อยมู่ าพระองคร์ ตั นากม็ ไิ ดต้ ง้ั อยใู่ นกตญั ญกู ตเวทตี อ่ สมเดจ็ พระเจา้ แผน่ ดนิ โดยสจุ รติ ธรรม ก็คิดการเป็นทุจริต แลให้หาหมอทำเสน่ห์หวังจะให้สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินทรงพระเสน่หารักใคร่ ลมุ่ หลง แลทาสในเรอื นนน้ั รเู้ หตุ จง่ึ เอาการอนั เปน็ คยุ รหสั นน้ั ไปแจง้ แกท่ า้ วนางผใู้ หญ่ ๆ กเ็ อาเหตนุ น้ั ขึ้นกราบทูลพระกรุณาให้ทราบ จึ่งทรงพระกรุณาให้เอาตัวพระองค์รัตนามาพิจารณาไต่สวนไล่เลียง สืบสาวเอาตัวหมอผู้ทำนั้นด้วย ครั้นเป็นสัตย์แท้แล้วก็ให้ลงพระราชอาญาแก่พระองค์รัตนา แลหมอ ผู้ทำเสน่ห์กับทั้งเจ้าพระบำเร่อภูธร ผู้เป็นบิดานั้นถึงสิ้นชีวิต ครั้นอยู่มาสมเด็จพระเจ้าลูกเธอกรมฝ่ายในเจ้าฟ้าหญิง ทรงพระประชวรวัณโรคฝีคัณฑมาลา นิพพาน จึ่งทรงพระกรุณาให้ทำการฌาปนกิจพระราชทานเพลิง ณ พระอารามวัดไชยวัฒนาราม ตามอยา่ งลกู หลวงเอก แลว้ ทรงสดบั ปกรณพ์ ระสงฆเ์ ปน็ อนั มาก โดยสมควรแกย่ ศฐาศกั ดน์ิ น้ั

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๗๗ ครั้งนั้นสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินมีพระราชหฤทัยกักขฬะหยาบช้าทารุณร้ายกาจ ปราศจากกุศล สุจริต ทรงพระประพฤติผิดพระราชประเพณี มิได้มีหิริโอตัปปะ แลพระทัยหนาไปด้วยอกุศลลามก มีวิตกในโทสะโมหะมูลเจือไปในพระสันดานเป็นนิรันดรมิได้ขาด แลพระองค์ทรงเสวยน้ำจัณฑ์ขาวอยู่ เป็นนิจ แล้วมักยินดีในการอันสังวาสด้วยนางกุมารีอันยังมิได้มีระดู ถ้าแลนางใดอุตส่าห์อดทนได้ ก็พระราชทานรางวัลเงินทองผา้ แพรพรรณตา่ ง ๆ แกน่ างนน้ั เปน็ อนั มาก ถา้ นางใดอดทนมไิ ดไ้ ซร้ กท็ รง พระพโิ รธแลทรงประหารลงที่ประฉิมมุราประเทศให้ถึงแก่ความตาย แล้วให้เอาโลงเข้ามาใส่ศพนางนั้น ออกไปทางประตูพระราชวังข้างท้ายสนมนั้นเนือง ๆ แลประตูนั้นก็เรียกว่า ประตูผีออก มีมาตราบเท่า ทุกวันนี้ อยู่มาครั้งหนึ่งสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จด้วยพระชลพาหนะออกไปประพาส ณ เมืองเพชรบูรีย์ แลเสด็จไปประทับแรมอยู่ ณ พระราชนิเวศน์ตำบลตะโหนฎหลวง ใกล้ฝั่งพระมหาสมุทร แลที่ พระตำหนักนี้เป็นที่พระตำหนักเคยประพาสมหาสมุทรมาแต่ก่อน ครั้งแผ่นดินสมเด็จพระณเรศวร บรมราชาธิราชบพิตเป็นเจ้านั้น แลสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินก็เสด็จด้วยพระที่นั่งมหานาวาท้ายรถแล่น ไปประพาสในทอ้ งพระมหาสมทุ รตราบเทา่ ถงึ ตำบลเขาสามรอ้ ยยอด แลทรงเบด็ ตกปลาฉลามแลปลาอน่ื เป็นอันมาก แล้วเสด็จกลับมา ณ ตำหนักตะโหนฎหลวง แลเสด็จเที่ยวประพาสอยู่ดังนั้นประมาณ ๑๕ เวร จึ่งเสด็จกลับยังกรุงเทพมหานคร ลุศักราชได้ ๑๐๖๖ ปีวอกฉศก ขณะสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินเสด็จด้วยเรือพระที่นั่งเอกไชย จะไปประพาสทรงเบด็ ณ ปากนำ้ เมอื งษาครบรู ยี ์ ครน้ั เรอื พระทน่ี ง่ั ไปถงึ ตำบลโขกฃาม แลคลองทน่ี น้ั คดเคี้ยวนัก แลพันท้ายนรสิงฆซึ่งถือท้ายเรือพระที่นั่งคัดแก้ไขมิทันที แลศีรษะเรือพระที่นั่งนั้นโดน กระทบกิ่งไม้อันใหญเ่ ขา้ กห็ กั ตกลงในนำ้ พนั ทา้ ยนรสงิ ฆเ์ หน็ ดงั นน้ั กต็ กใจ จง่ึ โดดขน้ึ เสยี จากเรอื พระทน่ี ง่ั แลขึ้นอยู่บนฝั่ง แล้วร้องกราบทูลพระกรุณาว่า ขอเดชะฝ่าละอองธุลีพระบาทเกล้า พระราชอาญา เป็นล้นเกล้า ขอจงทรงพระกรุณาโปรดให้ทำศาลขึ้นที่นี้สูงประมาณเพียงตา แล้วจงตัด เอาศีรษะข้าพระพุทธเจ้ากับศีรษะเรือพระที่นั่งซึ่งหักตกน้ำลงไปนั้น ขึ้นบวงสรวงไว้ด้วยกันที่นี้ตาม พระราชกำหนดในบทพระอยั การเถดิ จง่ึ มพี ระราชโองการตรสั วา่ ไอพ้ นั ทา้ ย * ซง่ึ โทษเอง็ นน้ั ถงึ ตายกช็ อบ อยแู่ ลว้ แตท่ วา่ บดั นก้ี จู ะยกโทษเสยี ไมเ่ อาโทษเอง็ แลว้ เอง็ จงคนื มาลงเรอื ไปดว้ ยกเู ถดิ ซง่ึ ศรี ษะเรอื ที่หักนั้น กูจะทำต่อเอาใหม่แล้วเอ็งอย่าวิตกเลย พันท้ายนรสิงฆจึ่งกราบทูลว่า ซึ่งทรงพระกรุณา * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ ไอ้พันท้ายนรสิงห์

๒๗๘ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ โปรดมิได้เอาโทษข้าพระพุทธเจ้านั้น พระเดชพระคุณหาที่สุดมิได้ แต่ทว่าจะเสียขนบธรรมเนียมใน พระราชกำหนดกฎหมายไป แลซง่ึ สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั จะมาละพระราชกำหนดสำหรบั แผน่ ดนิ เสยี ดงั น้ี ดมู คิ วรยง่ิ นกั นานไปภายหนา้ เหน็ วา่ คนทง้ั ปวงจะลว่ งครหาตเิ ตยี นดหู มน่ิ ได้ แลพระเจา้ อยหู่ วั อยา่ ทรง พระอาลยั แกข่ า้ พระพทุ ธเจา้ ผถู้ งึ แกม่ รณโทษเลย จงทรงพระอาลยั ถงึ พระราชประเพณี อยา่ ใหเ้ สยี ขนบธรรมเนยี มไปนน้ั ดกี วา่ อนั พระราชกำหนดมมี าแตบ่ รุ าณนน้ั วา่ ถา้ แลพนั ทา้ ยผใู้ ดถอื ทา้ ยเรอื พระทน่ี ง่ั ใหศ้ รี ษะเรอื พระทน่ี ง่ั นน้ั หกั ทา่ นวา่ พนั ทา้ ยผนู้ น้ั ถงึ มรณโทษ ใหต้ ดั ศรี ษะเสยี แลพระเจา้ อยหู่ วั จงทรงพระกรณุ าโปรดใหต้ ดั ศรี ษะขา้ พระพทุ ธเจา้ เสยี ตามโบราณราชกำหนดนน้ั เถดิ จง่ึ มพี ระราชดำรสั สง่ั ใหฝ้ พี ายทง้ั ปวง ปน้ั มลู ดนิ เปน็ รปู พนั ทา้ ยนระสงิ ฆข์ น้ึ แลว้ กใ็ หต้ ดั ศรี ษะรปู ดนิ นน้ั เสยี แลว้ ดำรสั วา่ ไอพ้ นั ทา้ ย ซง่ึ โทษเอง็ ถงึ ตายนน้ั กจู ะประหารชวี ติ เอง็ เสยี พอเปน็ เหตแุ ทนตวั แลว้ เอง็ อยา่ ตายเลย จงกลับมาลงเรือไปด้วยกับกูเถิด พันท้ายนระสิงฆ์เห็นดังนั้นก็มีความละอายนัก ด้วยกลัวว่าจะเสีย พระราชกำหนดโดยขนบธรรมเนยี มโบราณไป เกรงคนทง้ั ปวงจะครหาตเิ ตยี นดหู มน่ิ ในสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั แหง่ ตนได้ สเู้ สยี สละชวี ติ ของตวั มไิ ดอ้ าลยั จง่ึ กราบทลู ไปวา่ ขอพระราชทานซง่ึ ทรงพระกรณุ าโปรด ขา้ พระพทุ ธเจา้ ทง้ั น้ี พระเดชพระคณุ หาทส่ี ดุ มไิ ด้ แตท่ วา่ ซง่ึ ตดั ศรี ษะรปู ดนิ แทนตวั ขา้ พระพทุ ธเจา้ ดังนี้ดูเป็นทำเล่นไป คนทั้งหลายจะล่วงครหาติเตียนได้ ขอพระองค์จงทรงพระกรุณาโปรดตัดศีรษะ ขา้ พระพทุ ธเจา้ เสยี โดยฉนั จรงิ เถดิ อยา่ ใหเ้ สยี ขนบธรรมเนยี มในพระราชกำหนดไปเลย ขา้ พระพทุ ธเจา้ จะขอกราบทูลฝากบุตรภรรยาแล้ว ก็จะกราบถวายบังคมลาตายไปโดยลักษณยถาโทษอันกราบทูลไว้นั้น สมเดจ็ พระเจา้ แผน่ ดนิ ตรสั ไดท้ รงฟงั ดงั นน้ั กด็ ำรสั วงิ วอนไปเปน็ หลายครง้ั พนั ทา้ ยนระสงิ ฆ์ ก็มิยอมอยู่ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระมหาการุญภาพแก่พันท้ายนรสิงฆ์เป็นอันมาก จนกลั้น นำ้ พระเนตรนน้ั ไวม้ ไิ ด้ จำเปน็ จำทำตามพระราชกำหนด จง่ึ ดำรสั สง่ั นายเพชฌฆาตใหป้ ระหารชวี ติ พนั ทา้ ยนรสงิ ฆเ์ สยี แลว้ ใหท้ ำศาลขน้ึ สงู เพยี งตา แลใหเ้ อาศรี ษะพนั ทา้ ยนระสงิ ฆ์ กบั ศรี ษะเรอื พระทน่ี ง่ั ซึ่งหักนั้น ขึ้นพลีกรรมไว้ด้วยกันบนศาลนั้น แล้วให้ออกเรือพระที่นั่งไปประพาสทรงเบ็ด ณ ปากน้ำ เมอื งษาครบรู ยี แลว้ เสดจ็ กลบั ยงั พระมหานคร แลศาลเทพารกั ษท์ ต่ี ำบลโฃกฃามนน้ั กม็ ปี รากฏมา ตราบเทา่ ทกุ วนั น้ี จึ่งพระบาทบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัวก็ทรงพระราชดำริว่า ณ คลองโฃกฃามนั้นคดเคี้ยวนัก คนทั้งปวงจะเดินเรือเข้าออกก็ยาก ต้องอ้อมวงไปไกลกันดารหนัก ควรเราจะให้ขุดลัดตัดเสียให้ตรง จง่ึ จะชอบ อนง่ึ พนั ทา้ ยนรสงิ ฆซ์ ง่ึ ตายเสยี นน้ั เปน็ คนสตั ยซ์ อ่ื มน่ั คงนกั สเู้ สยี ชวี ติ มไิ ดอ้ าลยั กลวั วา่

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๗๙ เราจะเสียพระราชประเพณีไป เรามีความเสียดายนัก ด้วยเป็นข้าหลวงเดิมมาแต่ก่อน อันจะหา ผู้ซึ่งรักใคร่ซื่อตรงต่อเจ้าเหมือนพันท้ายนระสิงฆ์นี้ยากนัก แล้วดำรัสให้เอากเฬวรพันท้ายนระสิงฆ์นั้น มาแต่งการฌาปนกิจพระราชทานเพลิง แลบุตรภรรยานั้นก็พระราชทานเงินทองสิ่งของเป็นอันมาก แล้วมีพระราชโองการตรัสสั่งสมุหนายกให้กะเกณฑ์เลกหัวเมืองให้ได้ ๓๐,๐๐๐ ไปขุดคลองโขกฃาม แลให้ขุดลัดตัดให้ตรงตลอดไป โดยลกึ หกศอก ปากคลองกวา้ งแปดวา พน้ื คลองกวา้ งหา้ วา แลให้ พระราชสงครามเปน็ แมก่ อง คุมพลหัวเมืองทั้งปวงขุดคลองจงแล้วสำเร็จดุจพระราชกำหนด แลว้ มพี ระราชดำรสั แกท่ า้ วพญาเสนาบดมี นตรมี ขุ ทง้ั หลายวา่ แตค่ รง้ั ศกั ราช ๘๖๐ ปมี ะเมยี ศก ครง้ั แผน่ ดนิ สมเดจ็ พระไชยราชาธริ าชเจา้ นน้ั กไ็ ดข้ ดุ คลองสำโรงตำบลหนง่ึ ครน้ั ลว่ งมาศกั ราช ๘๘๔ ปีมะโรงศก ครั้งแผ่นดินสมเด็จพระไชยราชาธิราชเจ้านั้น ก็ได้ขุดคลองบางกอกใหญ่ตำบลหนึ่ง ครั้นล่วงมาศกั ราช ๙๐๐ ปจี อศก ครง้ั แผน่ ดนิ สมเดจ็ พระมหาจกั รพรรดพิ ระเจา้ ชา้ งเผอื กนน้ั กไ็ ดข้ ดุ คลอง บางกรวยริมวัดฉล่อ ทะลุไปออกริมวัดมูลเหลกนั้นตำบลหนึ่ง ครั้นล่วงมาศักราช ๙๗๐ ปีวอกศก ครั้งแผ่นดินสมเดจ็ พระเจา้ ทรงธรรมนั้น ก็ให้ขุดคลองลัดริมวดั ไกเ่ ต้ยี ณ ท้ายบา้ นสำโคกนั้นตำบลหนึ่ง ครั้นล่วงมาศักราช ๙๙๘ ปีชวดศก ครั้งแผ่นดินพระเจ้าอยู่หัวปราสาททองนั้น ก็ได้ขุดคลอง เมืองนนทบูรียตำบลหนึ่งตัดมาออกตลาดแก้วนั้น แลครั้งนี้เราจะขุดคลองโฃกฃามให้เป็นเกียรติยศไว้ ตราบเทา่ กลั ปาวสาน จง่ึ เจา้ พญาจกั รกี เ็ กณฑเ์ อาเลกหวั เมอื งนนทบรู ยี เมอื งธนบรู ยี เมอื งณครไชยศรี เมอื งษาครบรู ยี เมืองสมุทสงคราม เมืองเพชรบูรีย เมืองราชบูรีย์ เมืองสมุทประการ ได้พลหัวเมืองทั้งปวงนั้น ๓๐,๐๐๐ เศษ มอบให้พระราชสงครามผู้เป็นนายกอง แลพระราชสงครามก็กราบถวายบังคมลา ถือพลหัวเมืองทั้งปวงไปทำการขุดคลองโฃกฃาม แลที่ซึ่งจะขุดไปทะลุออกแม่น้ำเมืองษาครบูรียนั้น ใหร้ งั วดั ไดท้ างไกล ๓๔๐ เสน้ แลให้ฝรง่ั สอ่ งกลอ้ งตดั ทางใหต้ รงแลว้ จง่ึ ใหป้ กั กรยุ แบง่ ปนั หนา้ ทก่ี นั ขดุ ตามหมวดตามกอง แลปนั หนา้ ทใ่ี หข้ ดุ คนหนง่ึ โดยคบื หนง่ึ กวา้ งลกึ นน้ั โดยขนาดคลอง แลการ ขดุ คลองนน้ั ไดจ้ บั ทำในศกั ราช ๑๐๖๗ ปรี ะกาสปั ตศก แลการนน้ั ยงั ไปม่ ไิ ดส้ ำเรจ็ กอ่ น ครั้นถึงมาฆมาสศุกรปักษ์ดิถี จึ่งพระบาทบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัวก็มีพระราชดำรัส สั่งสมุหนายกให้ตรวจเตรียมพลพยุหบาตราโดยขบวนชลมารคสถลมารคทั้งปวงให้พร้อมเสร็จ จะเสด็จ พระราชดำเนินขึ้นไปนมัสการพระพุทธบาทโดยพระราชประเพณีมาแต่ก่อน ครน้ั ถงึ ศภุ วารมหาพไิ ชยฤกษ์ จึ่งสมเด็จพระบาทบรมนารถบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัว ก็ทรงเครื่องสิริราชวิภูษณาลังกาภรณ์

๒๘๐ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ บวรรัตนมาลีมณีมาศมงกุฎ สอดทรงวิสุทธิสังวาลกาญจนอลงกตรจนา ทรงวิชัยมหาราาวุธ สำหรับราชรณยุทธ์รรพเสร็จ ก็เสด็จทรงเือพระที่นั่งไตรยษรมุกขพิมาร อลังารด้วยเศวตมยุรฉัร ขนัดพระอภิรุมชุสายพรายพรรณ บังวิวรรณบังแทรกสลอนสับ สรรพดว้ ยกรรชิงกลิ้งกลดจามรมาศ ดาษดาดูมโหฬาพันลึก อธึกด้วยกระบี่ธุชทวนเทียวธวัชเป็นทิวแถว ดูแพร้วพรายปลายระยาบระยับ จับพื้นทิฆัมพรวโรภาส เดียรดาษด้วยเรือท้าวพญาสามนตร์ าชสกุล ขนหลวงต้นเชือกปลายเชือก ทง้ั หลายรายเรยี งจบั ฉลากเปน็ คู่ ๆ ดเู ปน็ ขดั โดยกระบวนพยหุ บาตราหนา้ หลงั คบั คง่ั เนอื งนอง กกึ กอ้ งกาหล ดว้ ยศพั ทส์ ำเนยี งเสยี งพลอโุ ฆษ แตรสงั ขด์ รุ ยิ างคด์ นตรปี ก่ี ลองชนะประโคมครน้ื เพยี งพน้ื พสธุ านฤนาท ให้ขยายพยุหบาตราคลาเคลื่อนเลื่อนไปโดยชลมารค แล้วหยุดประทับร้อน ณ พระราชนิเวศน์ พระณครหลวง เสวยพระกระยาหารสำราญพระอารมณ์ เสดจ็ เขา้ ทพ่ี ระบรรทมในทน่ี น้ั ครั้นเช้าแล้วสามนาฬิก จึ่งให้ออกเรือพระที่นั่งไปโดยลำดับ ตราบเท่าถึงที่ประทับพระตำหนัก ทา่ เจา้ สนกุ น์ิ แลว้ เสดจ็ ทรงชา้ งพรทน่ี ง่ั พงั สกลเกษร ที่นั่งรอง ชุมนุมราชพีรีโยธาพลากร พฤนทพ์ รอ้ มพรง่ั ตง้ั ตามกระบวนพยหุ บาตราสถลมารคสรรพเสรจ็ กเ็ สดจ็ ยกพยหุ แสนยากรทวยหาญ ไปโดยลำดับสถลมารควิถีถึงเขาสุวัณบันพด จึ่งหยุดพระคชาธาร ทรงรำพระแสงขอเหนือตระพอง ช้างต้นสิ้นวาระสามนัด บูชาพระพุทธบาทตามอย่างพระราชปะเพณีเสร็จแล้ว ก็บ่ายพระคชาธาร ไปเขา้ ทป่ี ระทบั ณ พระราชนเิ วศนธ์ ารเขษม แลว้ เสดจ็ มานมสั การพระพทุ ธบาททกุ เพลาเชาเยน็ ใหเ้ ลน่ การมหรสพถวายพทุ ธสมโภชคำรบสามวนั ครน้ั คำ่ ใหจ้ ดุ ดอกไมเ้ พลงิ ตา่ ง ๆ ระทาใหญ่ ๘ ระทา บูชา พระพทุ ธบาทเปน็ มโหฬารยง่ิ นกั แลว้ ทรงพระกราุ ใหถ้ อยเรอื พระทน่ี ง่ั แลเรอื แหท่ ง้ั ปวงกลบั ลงไป ณ กรงุ แลว้ ถวายนมสั การลา ยกพยหุ โยธาคชานกิ รทวยหาญผา่ นไปโดยทศิ ตะวนั ออก ขา้ มแมน่ ำ้ แคว ป่าสักไป ณ เขาปัถวี เสด็จขึ้นถวายนมัสการพระพุทธฉายา แล้วประทับอยู่ที่นั้นสามเวร จึ่งเสด็จ ยกพลนกิ ายบา่ ยหนา้ ไปโดยบรู พทศิ แลเสดจ็ ประพาสไปถงึ ตำบลเขาพนมโยง จง่ึ เสดจ็ ขน้ึ นมสั การ พระเจดียฐานบนยอดเขานั้น แลเสด็จประทับอยู่ที่นั้นอีกสามเวร จึ่งเสด็จพลแสนยากรรอนแรม ประพาสไปในอาณาประเทศทั้งปวงสิ้นสองสามเวร มีพระราชหฤทัยปรารถนาจะไปประพาสเที่ยวล้อม ชา้ งเถอ่ื นในปา่ กพ็ อทรงพระประชวรลง จง่ึ เสดจ็ ยกพยหุ โยธาทพั กลบั เขา้ พระนคร แลพระโรคนน้ั กย็ ง่ิ กำเริบมากขึ้นทรงพระประชวรหนักลง แลบรรดาข้าทูลละอองธุลีพระบาทผู้ใหญ่ผู้น้อยทั้งปวงก็เข้าไป นอนในพระราชวงั สน้ิ

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๘๑ ฝ่ายพระราชสงครามแลนายหมวดนายกองเจ้าหน้าที่ทั้งหลาย ซึ่งคุมพลทำการขุดคลองนั้น แลขุดได้ครึ่งหนึ่งยังมิได้สำเร็จ ครั้นแจ้งไปว่าทรงพระประชวรหนักก็เลิกการนั้นเสีย ชวนกันกลับเข้ามา พระนคร แลการนั้นยังค้างอยู่ ส่วนสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินก็ทรงพระประชวรอยู่ ณ พระที่นั่ง สุริยามรินทร์ พระโรคนั้นหนักเป็นอาสัญทิวงคตอยู่แล้ว จง่ึ ทรงพระกรณุ าโปรดมอบเวนราชสมบตั ใิ หแ้ ก่ สมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอกรมพระราชวงั บวรสถานมงคล แลว้ สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั กเ็ สดจ็ สวรรคตในเดอื นหก ปจี ออฐั ศกนน้ั พระบาทบรมบพติ รพระพทุ ธเจา้ อยหู่ วั พระชนั ษากำเนดิ ขาลศก ศกั ราช ๑๐๒๔ ปี แรกเสดจ็ ขน้ึ ราชาภิเศกเสวยราชสมบัตินั้นพระชนม์ได้ ๓๖ พระพรรษา เสด็จดำรงราชอาณาจักรอยู่ได้ ๙ ปีเศษ ขณะสวรรคต ณ พระทน่ี ง่ั สรุ ยิ ามรนิ ทร์ ในเดอื นหก ปจี ออฐั ศก ศกั ราช ๑๐๖๘ นน้ั สริ พิ ระชนม์ ได้ ๔๕ พระพรรษา * จึ่งพระบาทสมเด็จบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัวทั้งสองพระองค์ แลพระราชวงศานุวงศ์ทั้งหลาย ก็กระทำชำระสรีรกิจโสรจสรงด้วยน้ำสุคนธมาลาอันหอมขจรตลบอบองค์ แล้วทรงเครื่องราชาภรณ์ พร้อมเสร็จ ก็อัญเชิญพระบรมศพใส่ในพระโกศกาญจนอลงกตรจนา ด้วยมหานวรัตน์เรืองอร่าม ประดษิ ฐานไวใ้ นพระทน่ี ง่ั สรุ ยิ ามรนิ ทร์ แลว้ สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั กเ็ สดจ็ ออก ณ ทอ้ งพระโรง พรอ้ มดว้ ย พระราชวงศานวุ งศเ์ สนาพฤฒามาตยข์ า้ บาทมลุ กิ ากรทง้ั หลาย กราบถวายบงั คมแลรบั พระราชโองการ แต่พระบาทสมเด็จบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัว แล้วจึ่งมีพระราชดำรัสให้ข้าทูลละอองธุลีพระบาท ทง้ั หลาย มพี ระราชวงศานวุ งศแ์ ลเสนาบดเี ปน็ ประธาน ถอื นำ้ พระพพิ ทั สตั ยาถวายสาบานตามโบราณ ราชประเพณีเสร็จสิ้นทุกประการ แล้วมีพระราชโองการตรัสสั่งพระมหาราชครู พระครูประริโสดม พรหมพฤฒาจารยิ ์ ใหจ้ ดั แจงการพระราชพธิ รี าชาภเิ ศกเฉลมิ พระราชมนเทยี ร ครน้ั ถงึ ศภุ วารดถิ สี ริ สิ วสั ดิ พพิ ธิ มงคลมหานกั ขตั ฤกษ์ จง่ึ ทา้ วพญาเสนาบดมี นตรมี ขุ มาตยข์ า้ บาทมลุ กิ ากรบวรราชวงศานวุ งศ์ แลสมณ พราหมณาจารยท์ ง้ั หลาย ประชมุ พรอ้ มกนั ณ พระทน่ี ง่ั สรรเพชรปราสาท กระทำการพระราชพธิ รี าชาภเิ ศก อัญเชิญพระบาทบรมนารถบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัวเสด็จขึ้นผ่านพิภพเสวยมไหศวรรยาธิปัตย์ ถวลั ยราชประเพณี สบื ศรสี รุ ยิ วงศด์ ำรงราชมณฑลสกลสมี าอาณาจกั ร ณ กรงุ เทพมหานคร ศรอี ยทุ ธยา แลว้ ถวายเครอ่ื งเบญจาราชกกธุ ภณั ฑ์ แลเครอ่ื งราชาปโภคสำหรบั มหากษตั ราธริ าชเจา้ ทกุ ประการ * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ สริ พิ ระชนมายไุ ด้ ๕๕ พรรษา นา่ จะเกนิ ไป ๑๐ ปี เพราะปรากฏวา่ เสวยราชย์เพียง ๙ ปี ไม่ใช่ ๑๙ ปี (ดงั นน้ั ความในฉบบั นน้ี า่ จะถกู )

๒๘๒ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ จึ่งสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินก็เสด็จพระราชดำเนินเข้าพระราชวัง แลเสด็จไปอยู่ ณ พระที่นั่ง บรรยงคร์ ตั นาศนขา้ งทา้ ยสระ แลขณะเมอ่ื พระองคเ์ สดจ็ เสวยราชสมบตั นิ น้ั พระชนมไ์ ด้ ๒๘ พระพรรษา จึ่งทรงพระกรุณาโปรดให้สมเด็จพระอนุชาธิราชประดิษฐาน ณ ที่กรมพระราชวังบวรสถานมงคล แลบรรดาข้าหลวงเดิมทั้งหลายที่มีความชอบนั้น ก็พระราชทานยศศักดิ์ให้โดยสมควรแก่ฐานานุรูป ถว้ นทุกคน ครั้งนั้นสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินทรงพระประพฤติเหตุในอโนตัปธรรม แล้วเสด็จเที่ยวประพาส ทรงเบ็ดเหมือนสมเด็จพระราชบิดา แล้วพระองค์พอพระทัยเสวยปลาตะเพียน ครั้งนั้นตั้งพระราช กำหนดห้ามมิให้คนทั้งปวงรับพระราชทานปลาตะเพียนเป็นอันขาด ถ้าผู้ใดเอาปลาตะเพียนมาบริโภค ก็ให้มีสินไหมแก่ผู้นั้นเป็นเงินตราห้าตำลึง ขณะนั้นพระองค์เจ้าดำ กอปรด้วยทิฐิมานะกระทำการหยาบช้ากระด้างกระเดื่องละลาบละล้าว เขา้ ไปในพระราชฐานตำแหนง่ ทห่ี า้ มเปน็ หลายครง้ั มไิ ดเ้ กรงกลวั พระราชอาญา จง่ึ สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั กม็ พี ระราชดำรสั ปรกึ ษาดว้ ยสมเดจ็ พระอนชุ าธริ าชกรมพระราชวงั บวร ตรสั เหน็ โทษพระองคเ์ จา้ ดำนน้ั ผิดเป็นมหันตโทษ จึ่งให้จับพระองค์เจ้าดำพันธนาไว้ แล้วให้เอาไปสำเร็จโทษเสียด้วยท่อนจันทน์ เอาพระศพไปฝังเสีย ณ วัดโคกพญา แลพระองค์เจ้าแก้วซึ่งเป็นบริจาพระองค์เจ้าดำนั้นเป็นม่ายอยู่ จง่ึ เสดจ็ ไปทรงผนวชเปน็ พระรปู อยู่ ณ พระตำหนกั วดั ดษุ ดิ กบั ดว้ ยสมเดจ็ พระอยั กกี รมพระเทภามาศนน้ั ลุศักราช ๑๐๖๙ ปีกุนนพศก สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินมีพระราชดำรัสสั่งให้ช่างพนักงาน จับการทำพระเมรุมาศขนาดใหญ่ ขื่อเจ็ดวาสองศอก สูงสองเส้นสิบเอ็ดวาศอกคืบ แลการพระเมรุ ทั้งปวงนั้น ๑๑ เดือนจึ่งสำเร็จ ครั้นถึงผคุณมาศศุกขปักษ์ดิถี ณ วันอันได้พระมหาพิไชยฤกษ์ จึ่งพระบาทสมเด็จบรมบพิตรพระพุทธเจ้าอยู่หัวทั้งสองพระองค์ ก็ให้อัญเชิญพระบรมโกศขึ้น ประดษิ ฐานเหนอื พระมหาพไิ ชยราชรถ แล้วแห่เป็นขบวนไปโดยรัถยาราชวัติ เข้าสู่พระเมรุมาศตาม อย่างแต่ก่อน แล้วให้ทิ้งทานต้นกัลปพฤกษ์แลมีงานมหรสพแลดอกไม้เพลิงต่าง ๆ แลทรงสดับปกรณ์ พระสงฆ์ ๑๐,๐๐๐ คำรบเจ็ดวัน แล้วถวายพระเพลิง ครั้นดับพระเพลิงแล้วแจงพระรูป ทรง สดับปกรณ์พระสงฆ์อีก ๔๐๐ รูป แล้วเก็บเอาพระอัฐิใส่พระโกศน้อย อัญเชิญขึ้นพระราชยาน แหเ่ ปน็ ขบวนเขา้ มายงั พระราชวงั จง่ึ ใหอ้ ญั เชญิ พระบรมโกศพระอฐั เิ ขา้ บรรจไุ ว้ ณ ทา้ ยจระนำพระมหาวหิ าร วดั พระศรสี รรเพชญฎาราม [ จบเลม่ ๒๔ ]

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๘๓ ลุศักราชได้ ๑๐๗๐ ปีชวดสัมฤทธิศก สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินให้ช่างกระจกประดับกระจก แผ่นใหญ่ในฝาพระมณฑปพระพุทธบาทแล้วปิดทองปะทาศรี แล้วเสด็จพระราชดำเนินไปพระพุทธบาท ดว้ ยราชบรวิ ารเปน็ อนั มาก ทง้ั ทางบกทางเรอื เหมอื นในหนหลงั ฉลองพระมณฑปสกั การบชู าบำเพญ็ พระราชกุศลเป็นอันมาก แล้วสมเด็จพระพุทธเจ้าอยู่หัวก็ถวายนมัสการลาพระพุทธบาท กลับมายัง พระนครแหง่ พระอค์ ลุศักราชได้ ๑๐๗๓ ปีเถาะตรีศก พระอัยกีเจ้ากรมเทภามาศ ซึ่งอยู่ใกล้วัดดุสิทนั้น สวรรคต สมเดจ็ พระเจา้ แผน่ ดนิ ใหแ้ ตง่ การฌาปนตา่ ง ๆ ตามราชประเพณแี ตก่ อ่ นปมี ะโรงนน้ั แต่ปีขาลโทศก นักเสดจ์เจ้าเมืองกำภูชาธิบดี ชื่อ พระธรรมราชาวังกะดาน วิวาทกันกับ นักแก้วฟ้าสจอง จักกระทำสงครามแก่กัน นักแก้วฟ้าสจองไปเมืองญวน ลอบขอพลญวน นั้นได้มากแล้ว กลับมาตีเอาเมืองกำภูชาธิบดีนั้นได้ นักเสดจก์ ับพระองค์ทองพาบุตรภรรยา ข้าคนแห่งตนหนีมายังกรุงเทพพระมหานคร กราบทูลพระกรุณาให้ทราบทุกประการ สมเด็จ พระเจ้าอยู่หัวทราบแล้วให้หานักเสดจน์ น้ั เขา้ มาเฝา้ จง่ึ พระราชทานเครอ่ื งอปุ โภคบรโิ ภค แลบา้ นเรอื น ใหอ้ ยแู่ ถบใกลว้ ดั คางคาวนน้ั สมเด็จพระเจ้ากรุงมหานครโปรดจะให้นักเสดจ์ไปตีเอาเมืองกำภูชาธิบดีคืน จึ่งให้มหาดไทย กลาโหมเกณฑ์ทัพสองหมื่นเศษ ช้างม้าพอสมควร เป็นแม่ทัพบก ถือพลทหารสกรรจ์ ลำเครอ่ื งหมน่ื เศษ พรอ้ มดว้ ยชา้ ง ๓๐๐ มา้ ๔๐๐ เครอ่ื งศสั ตราสรรพาวธุ ตา่ ง ๆ ใหพ้ ระพไิ ชยรณฤทธิ เป็นนายพลทหารทัพหน้า ให้พระวิชิดณะรงค์เป็นยกกระบัตรทัพ ให้พระพิไชยสงครามเป็นนายกอง เกียกกาย ใหพ้ ระรามกำแหงเป็นนายกองทัพหลัง แล้วจึ่งให้พญาโกษาธิบดีจีนเปน็ แมท่ ัพเรือ ถือพล ทหารหมื่นหนง่ึ เรือรบ ๑๐๐ เศษ พรอ้ มดว้ ยพลแจวแลเครอ่ื งสรรพาวธุ ตา่ ง ๆ ครน้ั จดั แจงทพั บกทพั เรอื เสร็จแล้ว จึ่งสั่งไปให้ตีเอาเมืองกำภูชาธิบดีให้จงได้ แม่ทัพนายกองทั้งปวงทั้งทัพบกทัพเรือ จึ่งถวายบังคมลา ครั้นได้เพลาศุภวารดิถีพิไชยมงคลฤกษ์ดี ก็กรีธาพลทวยหาญพยุหบาตรายกทั้งทัพบก ทพั เรอื ออกไปเปน็ ลำดบั มรรคา ฝา่ ยพลทหารกองทพั บกไปทางเสยี มราบ ฝา่ ยกองทพั เรอื ไปทางพทุ ไทมาศ ตามลำดับทางทะเลนั้น พลทหารญวนยกกองทัพเรือมาพบกองทัพทหารไทยที่ปากน้ำพุทไทมาศ ตฆี อ้ งกลองยงิ ปนื ใหญ่ ยกเขา้ ตกี องทพั เรอื พญาโกษาธบิ ดจี นี ฝา่ ยกองทพั เรอื ทหารไทยจดั แจงแต่งตัว

๒๘๔ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ พรอ้ มแลว้ ทพั หนา้ กแ็ ยกเรอื รบออกเปน็ ๓ แหง่ ใหย้ งิ ปนื ใหญ่ ๓ นดั ตั้งโห่สามลาเอาชัยแล้ว ให้พลทหารแจวเรือรบเร่งเข้าไปต่อต้านทานกำลังกับพลทหารญวน เข้าปะทะถึงเรือกันยิงแทงฟันกัน เปน็ สามารถ ฆา่ ญวนตายเปน็ อนั มาก เรอื รบทหารญวนเขา้ ชว่ ยอดุ หนนุ กนั มาก พญาโกษาธบิ ดจี นี แมท่ พั ไมช่ ำนาญในการพไิ ชยสงคราม ขลาดไมก่ ลา้ แขง็ ยอ่ ทอ้ แกส่ งคราม ไมช่ ว่ ยอดุ หนนุ เพม่ิ เตมิ แกไ้ ข ถอยเรือหนีไปทิ้งทหารเสีย ฝ่ายทหารญวนได้ทีเข้าเอาทหารไทย ฆา่ ฟันกันเป็นสามารถ ฝา่ ยทหารไทยเหน็ ศกึ นน้ั หนกั เหลอื มอื เหลอื กำลงั แมท่ พั กห็ นไี ปแลว้ เหน็ คนทหารกเ็ สยี มาก กถ็ อยเรอื ลา่ แตกหนมี า เสยี เรอื รบแลผคู้ นปนื ใหญน่ อ้ ยเปน็ อนั มากแกก่ องทพั ญวนนน้ั ฝา่ ยเจา้ พญาจกั รี โรงฆอ้ ง ยกกองทัพบกไปถึงเมืองกำภูชา ให้ตั้งค่ายหลวงลงใกล้เมืองประมาณทาง ๘๐-๙๐ เส้น รักษาอยู่ ในที่นั้น พระพิไชยรณฤทธเิ ป็นแม่กองทัพหน้า ถือพลทหาร ๓,๐๐๐ เศษไปก่อน ไดส้ รู้ บตกี นั กบั เขมรญวนเปน็ หลายตำบล เขมรญวนตายเปน็ อนั มาก มชี ยั ไดท้ ตี ที พั เขมรญวนแตกพา่ ยเปน็ หลายแหง่ ให้ทหารเร่งรีบไล่ติดตามตีต่อเข้าไป ได้หัวเมืองน้อยใหญ่เป็นอันมาก ทัพหลวงก็ให้เร่งรีบพลทหาร ทุกทัพทุกกองไปช่วยอุดหนุนเพิ่มเติมตีตัดลัดทาง ให้ข้าศึกอัตคัดขัดขวางคับแคบสะดุ้งตกใจกลัว มใิ หส้ รู้ บตา้ นทานได้ รบตคี รง้ั ใดจง่ึ มชี ยั ชำนะทกุ ครง้ั นน้ั ทกุ แหง่ ไดผ้ คู้ นชา้ งมา้ เครอ่ื งศสั ตราวธุ ตา่ ง ๆ เปน็ อนั มาก เขมรแลญวนจะตอ่ ตา้ นทานมไิ ดก้ แ็ ตกพา่ ยพงั หนไี ป กองทัพทั้งปวงไล่ติดตามเข้าไป ตั้งค่ายล้อมเมืองกำภูชาธิบดีไว้มั่นคง เจ้าพญาจักรีจึงคิดอุบายจะให้ได้ราชการสะดวก จึ่งให้แต่งศุภอักษรแล้วส่งทูตให้ถือศุภอักษร ไปบอกความเมอื งกบั นกั แกว้ ฟา้ โดยทางพระราชไมตรี นกั แกว้ ฟา้ นน้ั ครน้ั ไดแ้ จง้ ในศภุ อกั ษรนน้ั จง่ึ พิจารณา เห็นซึ่งจะพ้นภัยอันตรายเป็นอันดีในอนาคต จึ่งรับว่าจะถวายดอกไม้เงินทองขึ้นแกก่ รงุ เทพมหานคร เจ้าพญาจักรีได้ความเมืองดังนั้นมั่นคงแล้ว เห็นได้การสะดวกดีอยู่แล้ว จึ่งสั่งให้นักแก้วฟ้าเอาดอกไม้ ทองเงินไปถวายตามคำปฏิญาณนั้น จึ่งเลิกกองทัพกลับคืนมายังกรุงเทพมหานคร สมเด็จพระเจ้า แผ่นดินได้ทรงทราบเหตุดังนั้นดีพระทัย จึงพระราชทานบำเหน็จรางวัลแก่เจ้าพญาจักรีแลนายทัพนายกอง เปน็ อนั มากตามสมควร จง่ึ ทรงพระพโิ รธ* ใหใ้ ชป้ นื นอ้ ยใหญแ่ ลดนิ ประสวิ ลูกกระสุนเรือรบให้สิ้นเชิง สมเด็จพระเจ้ากรุงศรีอยุธยามีพระราชบุตรด้วยพระอัครมเหสกี รมหลวงราชานุรักษนั้นห้าพระองค์ คอื เจา้ ฟา้ ณเรนท์ ๑ หญงิ เจา้ ฟา้ เทพ ๑ หญงิ เจา้ ฟา้ ปะทมุ ๑ เจา้ ฟา้ อะไภย ๑ เจา้ ฟา้ บรมเมศวร ๑ พระมารดาชอ่ื เจา้ ทา้ ว เปน็ กรมหลวงราชาณรุ กั ษน์ น้ั * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ จงึ ทรงพระพโิ รธพญาโกษาธบิ ดี ฉบบั นค้ี งจะคดั ตกไป

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๘๕ ในปฉี ลเู อกศกนน้ั มพี ระราชบรหิ ารใหช้ า่ งปฏสิ งั ขรณว์ ดั มเหยงค์ เสดจ็ พระราชดำเนนิ ไป ใหช้ า่ งกระทำการวดั นน้ั เนอื ง ๆ บางทกี เ็ สดจ็ อยทู่ พ่ี ระตำหนกั รมิ วดั มเหยงค์ เดอื น ๑ บา้ ง ๒ เดอื นบา้ ง ว่าราชการอยู่ในที่นั้น ๓ ปีเศษ วัดนั้นจึ่งสำเร็จแล้วบริบูรณ์ สมเด็จพระอนุชาธิราชกรมพระราชวังบวรสถานมงคลให้ช่างปฏิสังขรณ์วัดกุฎีดาวอันใหญ่ ในปีเถาะตรีศก เสด็จไปทอดพระเนตรการที่วัดนั้นเดือน ๑ บ้าง ๒ เดือนบ้างเหมือนพระเชษฐาธิราช ๓ ปีเศษวัดนั้นจึ่งสำเร็จแล้วบริบูรณ์ สมเดจ็ พระเจา้ แผน่ ดนิ นน้ั พอพระทยั ทำปาณาตบิ าต ฆา่ มจั ฉาชาตปิ ลานอ้ ยใหญต่ า่ ง ๆ เปน็ อนั มาก ด้วยตกเบ็ด ทอดแห แทงฉมวก ทำลี่กันเฝือก* ดักลอบ ดักไซ กระทำการต่าง ๆ ฆา่ สตั วต์ า่ ง ๆ ประพาสปา่ ฆา่ เนอ้ื นกเลน่ สนกุ ดว้ ยดกั แรว้ ดกั บว่ ง ไลช่ า้ ง ลอ้ มชา้ ง ไดช้ า้ งเถอ่ื น เปน็ อนั มาก เปน็ หลายวนั แล้วกลับคืนมายังพระนคร ในปีมะเส็งนั้นให้ฉลองวัดมเหยงค์ ทรงพระราชศรัทธาบำเพ็ญพระราชกุศลเป็นอันมาก ทรงพระราชทานเครื่องบริขารแลวัตถุทานต่าง ๆ แก่พระสงฆ์พันหนึ่งตามราชประเพณีแต่ก่อน มีงานมหรสพสมโภช ๗ วันเสร็จบริบูรณ์การฉลองนั้น ในปีมะเมียฉศก สมเด็จพระเจ้าแผ่นดิน ให้ช่างไม้ต่อกำปั่นไตรมุขยาว ๑๘ วา ๒ ศอก ปากกว้าง ๖ วา ๒ ศอก ให้ตีสมอใหญ่ที่ วัดมเหยงค์ ๕ เดือนกำปั่นใหญ่นั้นแล้ว ให้เอาออกไปยังเมืองมฤท บรรทุกช้างได้ ๓๐ ตัวเศษ ให้ไปขายช้าง ณ เมืองเทศโน้น คนทั้งหลายลงกำปั่นใช้ใบไปถึงเมืองเทศ แล้วขายช้างนั้นได้เงิน แลผา้ เปน็ อนั มาก แลว้ กลบั คนื มายงั เมอื งมฤทสน้ิ ปเี ศษ ในปมี ะแมสปั ตศกนน้ั พระมหาอปุ ราชใหฉ้ ลองวดั กฎุ ดี าว บำเพ็ญพระราชกุศลให้ทานสักการ บูชาแก่พระรัตนตรัยเป็นอันมาก ให้เล่นงานมหสพสมโภช ๗ วัน การฉลองนั้นสำเร็จบริบูรณ์ ในปีนั้นเจ้าพระอัยกี กรมหลวงโยธาทิพทิวงคต ณ พระตำหนักริมวัดพุทไทสวรรนั้น สมเด็จ พระเจ้าแผ่นดินให้ช่างไม้กระทำการเมรุ ขื่อยาว ๕ วา ๒ ศอก โดยสูง ๒๐ วา ๒ ศอก แลพระ เมรุทองกลางแลการพระเมรุทั้งปวงนั้นหกเดือนเศษจึ่งแล้ว เชิญพระโกศทองขึ้นราชรถพร้อม * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ ทำทก่ี นั เฝอื ก

๒๘๖ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ เครื่องอลงกตแห่แหนเป็นอันมาก นำมาสู่พระเมรุทองแลการที่บูชาให้ทานทั้งปวงตามอย่างราชประเพณี มาแตก่ อ่ น สมโภช ๗ วนั การพระศพนน้ั สำเรจ็ บรบิ รู ณ์ ลุศักราชได้ ๑๐๘๓ ปีฉลูตรีศก พระเจ้ากรุงเทพมหานครเสด็จพระราชดำเนินไป ทรงเบ็ดที่ปากน้ำท่าจีน เมื่อไปถึงคลองมหาไชย เห็นคลองนั้นขุดยังไม่แล้วค้างอยู่ ครั้นทรงเบ็ดแล้ว กลับคืนมาถึงพระนคร จง่ึ ทรงพระกรณุ าตรสั สง่ั ใหพ้ ญาราชสงครามเปน็ นายกอง ใหเ้ กณฑค์ นหวั เมอื ง ปากใต้ ๘ หัวเมือง ให้ได้คนสามหมื่นเศษสี่หมื่นไปขุดคลองมหาไชย พระราชสงคราม ให้กะเกณฑ์จัดแจงได้พลนิกายสามหมน่ื เศษแลว้ ถวายบงั คมลาไป ครน้ั ถงึ คลองมหาไชยจง่ึ ให้ฝรง่ั เศส ส่องกล้องแก้วดูให้ตรงปากคลองปักกรุยลงเป็นสำคัญ ทางไกล ๓๔๐ เส้น ขุดที่ก่อนนั้นได้ที่แล้ว ๖ เสน้ เศษ ยงั ไมแ่ ลว้ นน้ั มากถงึ ๓๔๐ เสน้ ใหข้ ดุ คลองลกึ ๖ ศอก กวา้ ง ๗ ศอกเทา่ เกา่ เกณฑก์ นั เปน็ หนา้ ท่ี คน ๓ หมน่ื เศษขดุ สองเดอื นเศษจง่ึ แลว้ พระราชสงครามกลบั มาเฝา้ กราบทลู พระกรุณาให้ทราบทุกประการ สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินได้ทรงทราบ ทรงพระปิติปราโมทย์ จึ่งตั้ง พระราชสงครามให้เป็นพญาราชสงคราม แล้วพระราชทานเจียดทอง เสื้อผ้า เงินตราเป็นอันมาก คลองนั้นชื่อ คลองมหาไชย มาตราบเท่าทุกวันนี้ ในปขี าลจตั วาศก ทรงพระกรณุ าโปรดใหพ้ ระธนบรู ยี เปน็ แมก่ อง เกณฑพ์ ลนกิ ายคนหัวเมือง ปากใต้ให้ได้คนหมื่นเศษให้ขุดคลองเตรจ์น้อย ลัดคุ้งบางบัวทองนั้นคดอ้อมนัก ขุดลัดตัดให้ตรง พระธนบูรียรับสั่งแล้วถวายบังคมลามา ให้เกณฑ์พลนิกายในบรรดาหัวเมืองปากใต้ได้คนหมื่นเศษ ให้ขุดคลองเตรดน้อยนั้นลึก ๖ ศอก กว้าง ๖ วา ยาวทางไกลได้ ๒๙ เส้นเศษ ขุดเดือนเศษ จง่ึ แลว้ พระธนบรู ยี นั้นจึ่งกลับมากราบทูลพระกรุณาให้ทราบทุกประการ ในปีเถาะเบญจศกนั้น พระบรมกษัตริย์ทั้งสองพระองค์เสด็จพระราชดำเนินไปประพาส โพนชา้ ง ณ ปา่ หวั เมอื งณครนายกฝา่ ยตะวนั ออก ในเพลาราตรนี น้ั เดอื นหงาย เสดจ็ ไปไล่ช้างเถื่อน พระจันทร์เข้าเมฆ ช้างพระอนุชาธิราชขับแล่นตามไปทันช้างพระที่นั่งทรง ไม่ทันจะเกี่ยวโถมแทง เอาทา้ ยชา้ งพระทน่ี ง่ั ทรง ควาญทา้ ยชา้ งนน้ั กระเดน็ ตกจากทา้ ยชา้ งนน้ั ลง ชา้ งทรงเจบ็ ปว่ ยมาก กซ็ วดเซ แลน่ ไปในปา่ สมเดจ็ พระเจ้าแผ่นดินจึ่งขับช้างนั้นกลับมายังพลับพลาชัย พระมหาอุปราชไม่แกล้ง จะใหช้ า้ งแทง แตห่ ากเกย่ี วชา้ งนน้ั มทิ นั ที ตกพระทยั กลวั พระราชอาญา เสดจ็ ตามไปเฝา้ ทพ่ี ลับพลาชยั จึ่งกราบทูลพระกรณุ าวา่ ขา้ แตพ่ ระองคผ์ ทู้ รงพระคณุ อนั ประเสรฐิ ขา้ พเจา้ ไมไ่ ดแ้ กลง้ แสงพระจนั ทร์

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๘๗ เขา้ เมฆมดื มวั เปน็ เงารม่ ไม้ เหน็ ไมถ่ นดั จะเกย่ี วชา้ งไวม้ ทิ นั ไดท้ รงพระกรณุ าโปรดงดโทษข้าพเจ้าเถิด พระเจ้าอยู่หัวนั้นไม่สงสัยไม่ทรงพระพิโรธขุ่นเคืองแก่พระอนุชานั้นหามิได้ สั่งหมอให้รักษาช้างนั้น แล้วกลับพระนคร ในปีเถาะ เดือน ๔ ข้างขึ้นนั้น สมเด็จพระมหากษัตริย์เสด็จพระราชดำเนินไปบำเพ็ญ พระราชกุศล ณ พระพุทธบาทด้วยบริวารยศศักดิ์เป็นอันมาก ทั้งทางบกทางเรือเป็นพยุหบาตรา ตามอยา่ งแต่ก่อน ครั้นถึงพระพุทธบาทเสด็จอยู่ท่าเขสม ขึ้นนมัสการสักการบูชาพระพุทธบาทกับด้วย พระอนุชาธิราช ๆ จึ่งกราบทูลพระกรุณาว่า ขอพระราชทานชีวิตเมื่อข้าพเจ้าขี่ช้างตามเสด็จไป แลช้างนั้นแทงช้างพระที่นั่งทรงนั้น ข้าพเจ้าจะได้มีเจตนาแกล้งจะให้ช้างแทงช้างนั้นหามิได้ เป็น ความสัตย์ความจริง ข้าพเจ้าจะขอกระทำสัตย์สาบานในสำนักแห่งพระพุทธบาท ถวายแก่ล้นเกล้า ล้นกระหม่อมบัดนี้ สมเด็จพระเชษฐาธริ าชทรงพระกรณุ าโปรดดำรสั วา่ พอ่ เอย๋ ขา้ นไ้ี มส่ งสยั แคลง เจ้าดอก อย่ากระทำสัตย์สาบานเลย พระเคราะห์ข้าร้ายเอง ตรัสแล้วบูชานมัสการพระพุทธบาท บำเพญ็ พระราชกศุ ลใหท้ านเปน็ อนั มาก เล่นงานมหรสพสมโภช ๗ วัน บูชาพระเจ้าแล้ว ถวายนมัสการ ลาพระพุทธบาทกลับคืนมายังพระมหานคร ลุศักราชได้ ๑๐๘๗ ปีมะเส็งสัปตศก เจ้าอธิการวัดปาโมกเข้ามาหาพญาราชสงคราม แจง้ ความวา่ พระพทุ ธไสยาศ วดั ปา่ โมกนน้ั นำ้ กดั เซาะตลง่ิ พงั เขา้ มาถงึ พระวหิ ารแลว้ ยงั อกี ประมาณ สกั ป ๑ พระพทุ ธไสยาศเหน็ จะพงั ลงนำ้ เสยี แลว้ พญาราชสงครามไดฟ้ งั ดงั นน้ั จง่ึ เขา้ ไปเฝา้ กราบทลู พระกรณุ าให้ทราบเหตุแห่งพระพุทธไสยาศนั้นทุกประการ พระเจ้าอยู่หัวได้ทรงทราบดังนั้น จึ่งปรึกษา ด้วยข้าราชการทั้งปวงมีเสนาบดีเป็นอาทิ ว่าเราจะรื้อพระพุทธไสยาตไปก่อใหม่จะดีหรือ ๆ จะชะลอ ลากไปไวใ้ นทค่ี วรจะดี พญาราชสงครามจง่ึ กราบทลู พระกรณุ าวา่ ขา้ พระพทุ ธเจา้ จะขอออกไปดกู อ่ น แล้วถวายบังคมลาออกไปพิจารณาดู เห็นจะชะลอลากได้ จึ่งกลับมากราบทูลพระกรุณาว่า ข้าพระพุทธเจ้าจะขออาสาชะลอลากพระพุทธไสยาศให้ถึงที่อันควรให้จงได้ สมเดจ็ พระมหาอปุ ราช เฝ้าอยู่ที่นั้นด้วยได้ทรงฟังดังนั้นไม่เห็นด้วย จึ่งตรัสว่าพระพุทธไสยาศนั้นพระองค์ใหญ่โตนัก เห็น เราจะชะลอลากไม่ได้กลัวจะแตกจะพังเป็นการใหญ่มิใช่ของหล่อ ถ้าไม่มีอันตรายก็จะดีอยู่ถ้ามี อันตรายแตกพังหักทลาย จะอายอัปยศแก่ไพร่ฟ้าประชาราษฎร์อำมาตย์เสนาข้าราชการ เสีย พระเกียรติยศจะลือชาปรากฏ ไปในนานาประเทศเป็นอันมาก ถ้าเราจะรื้อไปก่อใหม่ให้ดีงามกว่าเก่า เห็นจะง่ายดีอีก พญาราชสงครามจึ่งกราบทูลพระกรุณาว่า ข้าพระพุทธเจ้าจะขออาสาชะลอลาก

๒๘๘ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ พระพุทธไสยาศมิให้แตกหักพังไปเป็นปกติถึงที่ใหม่อันสมควรให้จงได้ ถ้าแลเป็นอันตรายขอถวายชีวิต สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินก็ยังไม่วางพระทัย จึ่งดำรัสสั่งให้นิมนต์พระราชาคณะมาประชุมแล้วตรัสว่า ข้าแต่พระผู้เป็นเจ้าทั้งปวง เราจะรื้อพระพุทธไสยาศก่อใหม่ไว้ในที่ควร จะควรหรือมิควร พระบาลี จะมปี ระการใดบา้ ง พระราชาคณะทง้ั ปวงถวายพระพรวา่ พระองคไ์ มแ่ ตกหกั พงั วปิ รติ เปน็ ปรกตดิ ี อยู่นั้น จะรื้อไปก่อใหม่ไม่ควร พระเจ้าแผ่นดินได้ทรงทราบดังนั้น จึ่งตรัสสั่งให้พญาราชสงครามคิด กระทำการชะลอลากพระพุทธไสยาศนั้น ลุศักราชได้ ๑๐๘๘ ปีมะเมียอัฐศก สมเด็จพระเจ้าแผ่นดินเสด็จไปวัดปาโมกให้รื้อ พระวิหารแล้ว ให้ตั้งพระตำหนักพลับพลาไชยใกล้วัดชีปะฃาว ยับยั้งรั้งแรมอยู่ ๖ - ๗ วันบ้าง กับด้วย พระอนชุ าธริ าชกลบั ไปกลบั มาใหก้ ระทำการอยู่ ๓ - ๔ วนั บา้ ง แลว้ กลบั มาพระนคร พญาราชสงคราม เกณฑใ์ หข้ า้ ราชการไปตัดไม้ยาง ยาว ๑๔ - ๑๕ วา หนา้ ใหญ่ศอกคืบบ้าง ยาว ๔ - ๕ วา หนา้ ใหญ่ ศอกหนง่ึ บา้ งใหไ้ ดม้ าก ทำตะเขแ้ มส่ ดงึ ใหเ้ ลอ่ื ยเปน็ ตวั ไม้ หนา้ ใหญศ่ อก ๑ หนา้ นอ้ ยคบื ๑ เปน็ อนั มาก ใหเ้ อาเสาไมย้ าง ๓ กำ ๓ วา กลงึ เปน็ กง เลอ่ื ยกระดานหนา้ ๒ นว้ิ จะปพู น้ื ทางจะลาก ตะเขไ้ ป ใหป้ ราบทใ่ี หเ้ สมอทบุ ตดี ว้ ยตะลมุ พกุ ใหร้ าบเสมอ ใหค้ วน่ั เชอื กนอ้ ยใหญเ่ ปน็ อนั มาก แลว้ ให้ เจาะฐานแทน่ พระเจา้ นน้ั ชอ่ งกวา้ งศอก ๑ เวน้ ไวศ้ อก ๑ ชอ่ งสงู คบื ๑ เวน้ ไวเ้ ปน็ ฟนั ปลา เอาตะเข้ แอบเข้าทั้งสองข้าง ร้อยไมขวางทางที่แม่สดึง แล้วสอดกระดานหนา้ คืบ ๑ นั้นบนหลังตะเข้ ตลอดชอ่ ง แลว้ เจาะขดุ รอ้ื อฐิ หวา่ งชอ่ งกระดานทเ่ี วน้ ไวเ้ ปน็ ฟนั ปลานน้ั ออกเสยี เอากระดานหนานน้ั สอด ให้เต็มทุกช่อง แลการผูกรัดร้อยรึงกระหนาบทั้งปวงมั่นคงบริบูรณ์ ๕ เดือนสำเร็จแล้วทุกประการ ครั้นได้ศุภวารดิถี เพลาพิไชยมงคลฤกษ์ดีแล้ว ให้ชะลอลากชักตะเข้เจรงพระพุทธไสยาศ ไปเขา้ ทอ่ี นั จะกระทำพระวหิ ารนน้ั ไดส้ ำเรจ็ บรบิ รู ณ์ สมเดจ็ พระมหากษตั รยิ ใ์ หก้ ระทำพระวหิ าร การเปรยี ญ โรงพระอโุ บสถ พระเจดยี ์ กฎุ ี ศาลา กำแพง แลหอไตร ฉนวน ๔๐ หอ้ ง หลงั คามงุ กระเบอ้ื ง แลสว้ มฐาน สะพาน บนั ได ๕ ปเี ศษจง่ึ แลว้ ยงั ไมไ่ ดฉ้ ลอง ทรงพระประชวรหนกั ลง จง่ึ พระราชทาน ราชสมบัติมอบให้แก่เจ้าฟ้าอไภย เหตุว่าพระอนุชาธิราชทรงพระผนวชอยู่ เจ้าฟ้าณะเรนก็ทรง พระผนวชอยู่ พระมหาอุปราชไม่เต็มพระทัย ไม่ยอมอนุญาตให้ราชสมบัติแก่เจ้าฟ้าอะไภย ถ้าให้ ราชสมบัติแก่เจ้าฟ้าณเรนท์จึ่งจะยอมให้ เจ้าฟ้าณเรนนั้นเป็นกรมขุนสุเรนทรพิทัก เป็นภิกขุภาวะ เมื่อมิได้รับซึ่งราชสมบัติ จึ่งมิได้ลาผนวชออก

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๘๙ ฝ่ายเจ้าฟ้าอะไภยพระบิดาให้อนุญาตแล้วจึ่งรับราชสมบัติ ปรารถนาจะกระทำสงคราม กนั กบั ดว้ ยพระมหาอปุ ราช จง่ึ สง่ั ขา้ ราชการวงั หลวงจดั แจงผคู้ น กะเกณฑก์ ระทำการตง้ั คา่ ยคดู ตู รวจ ตราคา่ ยรายเรยี งลงไปตามคลองประตเู ขา้ เปลอื กจนถงึ ประตจู นิ จง่ึ ให้ขนุ ศรคี งยศไปตง้ั คา่ ยรมิ สะพานช้าง คลองประตูเข้าเปลือกฟากตะวันตก ให้รักษาค่ายอยู่ที่นั้น ในกาลนน้ั พระมหาอปุ ราชไดท้ รงทราบเหตทุ ง้ั ปวงนน้ั ใหข้ า้ ราชการตง้ั คา่ ยฟากคลองขา้ งตะวนั ออก ให้รักษาค่ายในที่นั้น พระราชบตุ รแหง่ พระมหาอปุ ราชเสดจ็ ตรวจคา่ ยมาตรงคา่ ยขนุ ศรคี งยศ ตรสั ถามวา่ คา่ ยนข้ี องใคร เขากราบทลู วา่ คา่ ยของขนุ ศรคี งยศ ทรงพระโกรธจง่ึ สง่ั ใหข้ นุ เกนหดั ขึ้นบนเรือนเขา ริมคลอง * ส่องปืนตามช่องหน้าต่างยิงขุนศรีคงยศถูกตาย กลับมาทูลแถลงพระบิดา ๆ ตรัสว่า ด่วนยิงเขาก่อนไย จึ่งกราบทูลว่าจะเอาฤกษ์เอาชัยไว้ก่อน ลศุ กั ราชได้ ๑๐๙๔ ปชี วดจตั วาศก สมเดจ็ พระเจา้ แผน่ ดนิ ทรงพระประชวรหนกั ลง ก็ถึงแก่ ทิวงคตในเดือน ๒ ข้างแรมไปโดยยถากรรมแห่งพระองค์นั้น พระเจ้ากรุงศรีอยุทธยาบังเกิดในปีมะแม อายไุ ด้ ๒๘ ปี ไดเ้ สวยราชสมบตั อิ ยู่ ๒๖ ปเี ศษ พระชนมายไุ ด้ ๕๔ ปเี ศษ กระทำกาลกริ ยิ า ผู้ใดมี เมตตาไม่ฆ่าสัตว์อายุยืน ไม่มีเมตตาฆ่าสัตว์อายุสั้น กษัตริย์ทั้งสองพระองค์ให้ทหารรบสู้กันหลายวันหลายเพลาแล้ว วันหนึ่งเจ้าฟ้าอะไภยให้ หลวงไชบูรรณ ปลดั เมอื งวศิ นโุ ลกคมุ พลทหาร ๑๐๐ เศษพรอ้ มดว้ ยเครอ่ื งสรรพาวธุ ตา่ ง ๆ ให้ยกตามไป ทางชิกุลอ้อมโอบไปให้ตีวังหน้าจัดแจงแล้วส่งไป ฝ่ายพลทหารวังหน้ารู้เหตุดังนั้นก็ยกมา ๒๐๐ เศษ พลทหารสองฝ่ายเข้าปะทะชิงชัยรุกไล่ต้านทานกันยิงแทงฟันกันเป็นสามารถ พลทหารวังหน้า ได้ทีตีกระโจมโถมแทงฟันทะลวงไล่ล้อมเข้าฆ่าฟันทหารวังหลวงตายเป็นอันมาก จะต้านทานมิได้ ก็แตกฉานทิ้งนายทัพเสียก็พ่ายหนีไป ฝ่ายทหารวังหน้าก็ล้อมพร้อมกันเข้ารุมจับหลวงไชยบูรรณได้ เอาตวั ไปถวายพระมหาอปุ ราช ๆ ใหเ้ ฆย่ี นหลวงไชยบรู ณ์ ๕๐ ที ใหถ้ ามไดเ้ นอ้ื ความสน้ิ แลว้ ใหจ้ ำมน่ั ไว้ วันหนึ่งพลทหารวังหน้าประมาณ ๕๐๐ ยกมาทางถนนผ้าเขียวถึงคุก เข้าพังคุกทลาย เข้าไปแก้ไข เอาคนโทษประมาณ ๗๐๐ ปล่อยออกมาได้สิ้นจากคุก ครั้งนั้นพระธนบูรีย์มาอาสาเจ้าฟ้าอะไภย ยกพลทหาร ๕๐๐ ขา้ มคลองสะพานชา้ ง เขา้ ตคี า่ ยวงั หนา้ แตกได้ ๒ - ๓ คา่ ย รบพงุ่ กนั เปน็ สามารถ พระมหาอปุ ราชรเู้ หตดุ งั นน้ั ตกพระทยั ปรารภจะหนไี ป จง่ึ ปรกึ ษาดว้ ยขา้ ราชการวา่ ทหารฝมี อื ออ่ นกวา่ เขา * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ จงึ สง่ั ใหข้ นุ รามเกณฑห์ ดั ขน้ึ บนเรอื นเขา้ รมิ คลอง สอ่ งปนื ตามชอ่ งหนา้ ตา่ ง

๒๙๐ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ รักษาค่ายไม่ได้ เห็นจะรับเขามิหยุด เราจะคิดประการใด ขุนชำนารจึ่งกราบทูลพระกรุณาว่า พระองค์อย่าเพ่อกลัวอย่าหนีก่อน ข้าพระพุทธเจ้าจะขออาสาถวายชีวิต จะขอตายก่อนพระองค์ ข้าพระพุทธเจ้าจะขอถวายบังคมลาออกไปรบกันกับข้าศึกบัดนี้ ทรงพระกรุณาโปรดให้ม้าเร็วตามออกไป คอยดูข้าพระพุทธเจ้ารบกับข้าศึก ถ้าเห็นข้าพระพุทธเจ้าตายในที่รบแล้ว ให้ม้าใช้กลับมาจงเร็ว กราบทูลพระกรุณาให้ทราบ พระองค์ทรงทราบว่าข้าพระพุทธเจ้านี้ตายแล้วจงหนี ถ้าข้าพระพุทธเจ้า ยงั ไมต่ ายอยา่ เพอ่ หนกี อ่ น ว่าแล้วถวายบังคมลามาเอาพลทหาร ๓๐๐ เศษ ออกไปถึงทัพพระธนบรู ยิ ก็ขับไล่พลทหารเข้าจู่กระโจมตีหักหาญ ต่อต้านชิงชัยทะลวงไล่ลุยประหารทะยานฟันแทงต่อแย้ง ต่อยุทธ์โห่อึ่งอุดเอาชัย ขุนชำนารทหารใหญบ่ ุกรุกไล่ไม่ท้อถอยระวังคอยป้องกัน รุกไล่ตีรันฟันฟาด ทหารพระธนบรู ยิ แตกหนขี าดกนั ไป พระธนบรู ยี หาหนไี ม่ ขม่ี า้ ผกู เครอ่ื งไหมใจหาญรบตา้ นทาน ขนุ ชำนาร ทหารใหญ่บุกรุกไล่เข้าฟาดฟันพระธนบรู ยี ๆ แทงดว้ ยหอกผดั ผนั สรู้ บกนั เปน็ สามารถ ขนุ ชำนารถอื ดาบ ฟาดสองมอื มน่ั จโู่ จมโถมเขา้ จว้ งฟนั ถกู พระธนบรู ยี นน้ั คอขาดบนหลังม้าตายในที่รบนน้ั ขนุ ชำนารคนขยนั ตดั เอาศีรษะมาถวาย ฝ่ายทหารทั้งหลายไล่ติดตามเข่นฆ่าพลโยธาวังหลวงไป จับได้บ้างตายก็เป็น อันมากนที่รบนั้น สมเด็จพระมหาอุปราชทอดพระเนตรเห็นศีรษะพระธนบูรีย์มีพระทัยยินดียิ่งนัก ตรสั สง่ั ใหจ้ ดั พลทหารขึ้นเป็นอันมากจะให้ไปตีพระราชวังหลวง ฝา่ ยพระราชบตุ รทง้ั สองพระองค์ คอื เจา้ ฟา้ อะไภยแลเจา้ ฟา้ บรมเมศเหน็ พลทหารอปั ราชยั มา เปน็ หลายครั้ง สะดุ้งตกพระทัยกลัว ให้เก็บเอาซึ่งพระราชทรัพย์ต่าง ๆ เป็นอันมากลงเรือพระที่นั่ง ลำเดียวกัน ก็หนีไปในราตรีกาลโดยทางปาโมก ฝีพายทั้งหลายนั้นไม่เต็มใจจะไปด้วย โดดน้ำหนีเสีย กลางทาง ครั้นถึงบ้านแล้น* จึง่ เสด็จขึ้นจากเรือพระที่นั่งหนีไปทางบก จวนรุ่งขึ้นเข้าเร้นอยู่ในป่าออ้ ป่าพงแขมอันรกใกล้บ้านเอกราช นายดว่ งมหาดเล็กคนเดียวตามเจ้าไป ได้เที่ยวไปขอข้าวชาวบ้าน มาเลย้ี งเจา้ ทง้ั สองพระองค์ อยู่ ๖ - ๗ วนั นายดว่ งลาเจา้ นน้ั มาเยย่ี มดมู ารดาทบ่ี า้ น อยวู่ นั หนง่ึ เจา้ นน้ั ให้พระธำมรงค์วงหนึ่งแก่นายด่วงให้ไปซื้อข้าวชาวบ้าน ๆ จึ่งรู้ว่าพระธำมรงค์ของเจ้า กลัวความนั้น จะไม่ลับ จึ่งบอกเหตุนั้นแก่ข้าหลวง ๆ จึ่งบอกคดีนั้นแก่ขุนชำนาญ ๆ ให้จับเอาตัวนายด่วงมา จง่ึ กราบทลู พระกรณุ าใหท้ ราบคดนี น้ั แลว้ จง่ึ คมุ เอาพลทหารเปน็ อนั มากลงเรอื ไป ใหน้ ายดว่ งนำไปถงึ บา้ น เอกราช ใหไ้ ลก่ วาดเอาชาวบา้ นทง้ั หลายไปลอ้ มปา่ พงแขมทเ่ี จา้ ทง้ั สองพระองคอ์ ยนู่ น้ั ใหม้ น่ั คง แลว้ ขนุ ชำนารทหารใหญแ่ ตง่ ตวั กบั ทหารรว่ มใจเจด็ คนนน้ั ใสเ่ ครอ่ื งตะกรดุ ลกู ปะคำแลว้ ถอื ดาบสองมอื กบั ดว้ ยทหาร * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ บา้ นเลน

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๙๑ ร่วมใจเจ็ดคนนั้น ให้นายด่วงชี้ทางค่อยย่องเข้าไปเห็นพระราชบุตรทั้งสองเอาดินมาปั้นตัวหมากรุก เลน่ กนั อยู่ ขนุ ชำนารทหารใหญแ่ อบเขา้ ไปนง่ั ใกล้ เหน็ พระแสงดาบสองเลม่ ครั้นจะเข้าจับก็ยังเกรงอยู่ เจ้าฟ้าอะไภยเห็นขุนชำนารทหารใหญ่ถือดาบสองมือ กับบ่าวเจ็ดคนแต่งตัวมั่นคงพร้อม มือกันก็ตกพระทัยกลัว บอกเจ้าฟ้าบรมเมศว่า พญามัจจุราชมาถึงเราแล้ว ขุนชำนารทหารใหญ่ ร้องทูลเข้าไปว่า พระองค์อย่ากลัวเลย เสด็จไปกับข้าพเจ้าเถิดจะช่วยแก้ไขให้รอดชีวิต พระองค์ สง่ พระแสงทง้ั สองนน้ั มาใหแ้ กข่ า้ พเจา้ กอ่ นเถดิ เจา้ ฟา้ ทง้ั สองพระองคก์ ลวั ขนุ ชำนารยง่ิ นกั รอ้ งบอกวา่ ข้าลืมสติไป จึ่งส่งพระแสงทั้งสองเล่มนั้นให้แก่ขุนชำนาร ๆ ก็เกลี้ยกล่อมด้วยสุนทรวาจาต่าง ๆ ให้อ่อนพระทัย แล้วพาเจ้าฟ้าทั้งสองพระองค์ออกจากป่าพงลงเรือโขมดยา ทหารอยู่เรือก็แห่ห้อม ลอ้ มมา ครน้ั ถงึ พระนคร ขนุ ชำนารชาญณรงค์กพ็ าเจา้ ฟา้ ทง้ั สองขน้ึ ไปถวายสมเดจ็ พระมหาอปุ ราช ๆ ได้ทรงทราบความทั้งปวงนั้นแล้ว สั่งให้จำเจ้าฟ้าทั้งสองนั้นไว้ ๒ - ๓ วัน ให้ไถ่ถามได้เนื้อความแล้ว ใหป้ ระหารชวี ติ เสยี ทง้ั สองพระองค์ด้วยไม้ค้อนท่อนจันทน์ ตามราชประเพณีแต่ก่อน เจ้าพระองค์แก้วพี่เขยนั้นไปด้วยเจ้าฟ้าทั้งสองนั้น ครั้นเห็นฝีพายโดดน้ำหนีไปดังนั้น ก็ตก พระทยั กลวั คดิ จะกลบั คนื เมอ่ื จะขน้ึ จากเรอื จง่ึ ถอื เอาเครอ่ื งยศไปตามหลงั เจา้ ฟา้ ทง้ั สองนน้ั ไปกอ่ นหนา้ แกลง้ เดนิ ใหช้ า้ ไมท่ นั คลาดหา่ งลบั ตวั แลว้ กก็ ลบั หนคี นื มาสเู่ มอื ง เอาเครอ่ื งยศเขา้ ไปถวายแกพ่ ระมหาอปุ ราช กราบทูลพระกรุณากลอุบายต่าง ๆ สมเด็จพระมหาอุปราชได้ทรงทราบสิ้นแล้ว ตรัสสั่งให้จำเจ้าพระองค์แก้วไว้ จึ่งคิดการ ลับด้วยขนุ ชำนาร ๆ จง่ึ ใหเ้ อาพระธำมรงคท์ เ่ี จา้ ฟา้ ใหน้ ายดว่ งไปซอ้ื ขา้ วนน้ั ไดม้ าแลว้ ใหเ้ อาพระธำมรงค์ นั้นลอบไปฝังไว้ริมต้นยางริมบ้านเรือนเจ้าพระองค์แก้วในเพลากลางคืน แล้วให้หาอ่อท้าวที่ไว้ใจ ได้นั้นมา ขุนชำนารให้กระซิบบอกความลับนั้นแก่ออ่ ท้าวให้รู้แล้ว ให้ออ่ ท้าวนั้นลงผีดูพระธำมรงค์ ที่หายไปนั้นจะตกเรี่ยอยู่ที่ไหน ในน้ำในบกประการใดจะได้คืนหรือมิได้ ให้อ่อท้าวคนทรงบอกให้ จงแจง้ สว่ นออ่ ทา้ วคนทรงรเู้ หตอุ ยแู่ ลว้ แกลง้ ทำมารยาเปน็ ทเี ทวดามาลงสงิ สู่ ทำหาวเรอพดู ผะยำ่ เผยอ แล้วทายว่าจะได้พระธำมรงค์นั้นคืน แต่ทว่ามีคนเอาไปซ่อนไว้ที่ต้นไม้ใหญ่ ผู้ถามจึงถามว่า จะนำไปไดห้ รอื มไิ ด้ จง่ึ บอกวา่ จะนำไปใหถ้ งึ ทน่ี น้ั ได้ วา่ แลว้ จง่ึ นำขา้ หลวงไปขดุ เอาพระธำมรงคน์ น้ั ได้ ที่ริมต้นยาง ข้าหลวงเอาพระธำมรงค์นั้นมาถวาย จึ่งทรงพระกรุณาตรัสสั่งให้ลูกขุนพิจารณา แลพิพากษาโทษเจ้าพระองค์แก้ว ลูกขุนเห็นว่าพระธำมรงค์อยู่ในบ้านเรือนเจ้าพระองค์แก้ว จง่ึ พพิ ากษาวา่ เจา้ พระองคแ์ กว้ เปน็ กบฏโทษถงึ ตาย จง่ึ กราบทลู พระกรณุ าใหท้ ราบแลว้ ใหป้ ระหารชีวิต

๒๙๒ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ เจ้าพระองค์แก้วนั้นเสีย ส่วนนายด่วงมหาดเล็กไปด้วยเจ้าทั้งสองนั้น ทรงพระกรุณาโปรดว่า ไอด้ ว่ งนม้ี นั กตญั ญจู งรักภักดีในเจ้า อย่าฆ่ามันเสียเลยเลี้ยงไว้ให้เป็นข้าราชการสืบไปเถิด ส่วนนายเสมพญาพิไชยราชา แลนายพูนพญายมราช คนทั้งสองนี้ครั้นเจ้าหนีไปแล้ว กพ็ ากนั หนไี ปบวชเปน็ ภกิ ขอุ ยใู่ นแขวงเมอื งสพู รรณบรู ยี ์ ขา้ หลวงทง้ั หลายตดิ ตามไปไดต้ วั ภกิ ขทุ ง้ั สองนน้ั มา ใหร้ กั ษาคมุ ตวั ไวใ้ นวดั ฝาง นายสงั ราชาบรบิ าลหนไี ปบวชเปน็ ภกิ ขอุ ยแู่ ขวงเมอื งบวั ชมุ ขา้ หลวงตดิ ตาม ไปไดต้ วั มา สกึ ออกแลว้ ใหป้ ระหารชวี ติ เสยี ทห่ี วั ตแลงแกง พระมหาอปุ ราชใหแ้ ขกจามมาแทงภกิ ขุ สองรูปอันอยู่ที่วัดฝางนั้นตายเพลากลางคืน หมื่นราชสิทธิกันกรมช้างเป็นบุตรปะขาวจันเพชร เอาปืนใหญ่ขึ้นบนโรงช้างยิงไปในพระราชวังหน้าเมื่อรบกันอยู่นั้นถูกกิ่งสนหัก พระมหาอุปราชรู้จักตัว ทรงพระพิโรธให้จับหมื่นราชสิทธิกัน ได้ตัวมาให้เฆี่ยน ๕๐ ที แล้วให้ถามได้ความว่าเป็นบุตรปะขาว จันเพชร ให้หาปะขาวจันเพชรมา พระองค์รู้จักอยู่แต่ก่อนจึ่งถามว่า ปะขาวจันเพชร ให้หมื่นราชสิทธิกันบุตรของท่านกระทำการดังนี้ โทษตัวมันจะเป็นประการใด ปะขาวจันเพชร จง่ึ กราบทลู พระกรณุ าวา่ บตุ รขา้ พระพทุ ธเจา้ กระทำการเปน็ ขบถดงั น้ี โทษถงึ ตาย ๗ ชว่ั โคตรตามบท พระอยั การ ควรมคิ วรแลว้ แตจ่ ะทรงพระกรณุ าโปรด ตรสั ไดท้ รงทราบดงั นน้ั จง่ึ ตรสั ชมวา่ ปะขาวจนั เพชร เป็นผู้ใหญ่สัตย์ซื่อตรงว่ากล่าวคำนั้นจริง ปะขาวจันเพชรขอไอ้หมื่นราชสิทธิการหรือ ปะขาวจันเพชร จึ่งกราบทูลพระกรุณาว่า ผู้กระทำผิดคิดมิชอบแล้ว ข้าพระพุทธเจ้าไม่รับพระทานขอโทษเลย ควรมิควรตามแต่จะทรงพระกรุณาโปรด จึ่งทรงพระกรุณาโปรดตรัสว่า เออปะขาวจันเพชรไม่เสียที เป็นผู้ใหญ่ ว่ากล่าวนั้นชอบเราเห็นด้วย เราให้ชีวิตไอ้หมื่นราชสิทธิกันแก่ปะขาวจันเพชรเถิด แตท่ วา่ โทษตวั มนั มาก ใหไ้ อห้ มน่ื ราชสทิ ธกิ ารไปกระทำการตอ่ สำเภากวา่ จะสน้ิ โทษ ปะขาวจนั เพชรไดฟ้ งั ตรสั ดงั นน้ั ก็โสมนัสยินดียิ่งนัก จึ่งถวายบังคมลาไป [ จบเลม่ ๒๕ ] ลุศักราช ๑๐๙๕ ปีฉลูเบญจศก เดือน ๕ ข้าราชการทั้งปวง มีเสนาบดีเป็นประธาน แลพระสังฆราชราชาคณะพร้อมกัน ณ วันศุภวารดิถีพิไชยมงคลฤกษ์ จึ่งกระทำพิธีปราบดาภิเศก สมเด็จพระมหาอุปราชกรมพระราชวังบวรสถารมงคล ขึ้นผ่านพิภพถวัลยราชสมบัติในวิมานรัตนมหา ปราสาทพระราชวังหน้านั้น ข้าราชการทั้งปวงก็ถือน้ำกระทำสัตย์สาบานกาย แล้วถวายบังคมตาม บรมโบราณราชเพณี สมเด็จพระเจ้ากรุงษรียุทธยาทรงพระกรุณาโปรดให้ขุนชำนารชานรงคเ์ ปน็ เจ้าพญา ชำนารบริรักษว่าที่โกษาธิบดี โปรดให้หลวงจ่าแสนยากรเป็นเจ้าพญาจักรี พญาราชสงคราม

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๙๓ จักรีเก่านั้นเป็นพญาราชนายกว่าที่กลาโหม ข้าหลวงเดิมทั้งหลายที่มีความชอบนั้น ก็โปรดให้ เปน็ เจา้ พญาแลพญา พระ หลวง เมอื ง ขนุ หมน่ื พนั ทนาย ตามฐานานศุ กั ดม์ิ คี วามชอบมากแลนอ้ ย แลพระราชทานบำเหนจ็ รางวลั เงนิ ตราผา้ เสอ้ื เหลอื จะนบั ลำดบั กนั โปรดให้พระพรรวะษาใหญ่เปน็ กรมหลวงอะไภยณชุ ดิ โปรดให้พระพรรวะษานอ้ ยเปน็ กรมหลวง พิพิทมนตรี พระพรรวะษาทั้งสองนี้เป็นบุตรีหลวงทรงบาศ ครั้งพระณรายราชลพบรู ีย์ พระมารดา พระพรรวะษาทั้งสองนี้เป็นเชื้อสกุลพราหมณ์เพชรบุรีมา แล้วทรงพระกรุณาโปรดให้เจ้าฟ้าทิเบศ พระราชบุตรใหญ่ เป็นกรมขุนเสนาพิทัก ให้เจ้าฟ้าเอกะทัศ ราชบุตรพระพรรษาน้อย เป็นกรม ขุนนุรักษมลตรี ให้เจ้าพระองค์แขกเป็นกรมหมื่นเทพพิพิท พระองค์เจ้ามังคุดเป็นกรมมื่นจิตรสุนธร พระองคเ์ จา้ รถเปน็ กรมหมน่ื สนุ ทรเทพ พระองคเ์ จา้ ปานเปน็ กรมหมน่ื เสพภกั ดี ตง้ั คราวหลงั อกี สององค์ คือ เจ้าฟ้าณเรนหลานเธอเป็นกรมขุนสุเรนธรพิทัก เจ้าฟ้าดอกเดื่อลูกเธอเป็นกรมขุนภรพิพิท แล้วสมเด็จบรมราชาธิราชเจ้าทรงพระโทมนัสแค้นพระทัยในสมเด็จพระเชษฐาธิราชเจ้า ทรงดำรัสว่าจะไม่เผาบรมศพจะทิ้งน้ำเสีย พญาราชนายกว่าที่กลาโหมกราบทูลเล้าโลมเป็นหลายครั้ง จึ่งทรงพระกรุณาดำรัสสั่งให้ตั้งพระเมรุมาศขนาดน้อย ขื่อห้าวาสองศอก ชักพระบรมศพออกถวาย พระเพลิงตามราชประเพณี อันสมเด็จพระบรมราชาธิราชเจ้าแผ่นดินนี้ มีพระกมลสันดาน ตา่ งกนั กบั กบั พระบรมบดิ าแลพระเชษฐาธริ าช ปาณาตบิ าตพระองคท์ รงเวน้ เปน็ นจิ ทรงประพฤตกิ ศุ ล สจุ รติ ธรรม สมณพราหมณาประชาราษฎรมแี ตส่ โมสรเปน็ สขุ สนกุ ทว่ั หนา้ พระองคท์ รงพระราชศรทั ธา กระทำทานแก่สมณพราหมณากระยาจกวณิพกเดียรฉานต่าง ๆ ทุกอย่างสิ้น บางทีเสด็จไปชม พระตำหนักบางอออิน* แลพระณครหลวง บางทีลงที่นั่งใหญ่ใช้ใบล่องออกปากน้ำพระประแดง ชมทะเลแลมัจฉา ถึงหน้านวดข้าวก็เสด็จไปนวดที่หันตรานาหลวง แล้วเอาข้าวใส่ระแทะแลให้ พระราชบุตรพระราชธิดากำนัลนางทั้งปวงลากไปวังใน แล้วเอาพวนข้าวทำฉัตรใหญ่แลยาคูไปถวาย ราชาคณะที่อยู่อารามหลวงทุก ๆ ปีมิได้เว้น พระองค์ทรงสรรพจะเล่นมิได้เบื่อ ทั้งวิ่งวัวควาย แลพายเรอื เสอื กบั ชา้ งใหส้ กู้ นั มแี ตส่ นกุ ทว่ั กนั ทกุ ฤดู ณ วันเดือน ๖ ข้างขึ้น เสด็จทรงที่นั่งกิ่งเป็นพยุหบาตราไปคลองวัดปาโมก เสด็จประทับ พระตำหนกั ชปี ะขาว ทรงถวายทกั ษณิ าทานแกพ่ ระสงฆ์ ๓๐๐ รปู เศษ ใหเ้ ลน่ งานมโหรสพสามวนั * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาติ วา่ บางปะอนิ

๒๙๔ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ ่ ณ ทุ่งนางฬา วันที่สุดมีช้างบำรุงงา เพลาเย็นเกิดลมพายุพัดหนัก พระเจ้าอยู่หัวก็เสด็จกลับเข้ากรุง ณ วันเดือน ๙ ข้างขึ้น ปีขาลฉศก มีพระราชโองการให้กรมหมื่นอินทรภักดีกับเจ้าพญา กลาโหม ขึ้นไปล้อมช้าง ณ เมืองลพบูรีย์ ครั้น ณ เดือนสิบ ก็เสด็จพระราชดำเนินขึ้นไปเมือง ลพบูรีย์ ให้ออกไปเร่งนายกอง ให้ต้อนสัตว์จัตุบาทมาค่ายทะเลชุนษรฟากตะวันออกที่ล้อมเก่าครั้ง สมเด็จพระณรายนั้น แล้วเสด็จพระดำเนินออกไปขึ้นพระตำหนักห้าง คนยิงปืนตีม่้าฬ่อฆ้องกลอง โหร่ อ้ งเรา้ เขา้ มา ฝงู โคกระทงิ มหงิ สาเถอ่ื นละมง่ั กวางทรายสกุ รปา่ วง่ิ กระเจงิ ออกมาเปน็ อนั มาก ฝงู ชา้ ง เถื่อนก็แล่นบากบ่ายหน้าหนี ช้างเชือกก็วงล้อมไว้ได้ทีคล้องต้องไล่ช้าง แต่เสด็จออกมาให้จับ สองเพลาเท่านั้น ได้ ๑๘๐ ช้าง เหลือประมาณ ๓๐๐ สั่งให้เปิดค่ายปล่อยไปสิ้น ณ เดือน ๑๐ แรม ๑ ๐ ค่ำ ผู้รักษากรุงเทพมหานครขึ้นไปกราบทูลว่า จีนไนได้ประมาณ สามรอ้ ยคบคดิ กนั เพลาคำ่ ยกเขา้ ไปปลน้ เอาพระราชวงั ขา้ พระพทุ ธเจา้ ทง้ั ปวงชวนกนั ตจี นี แตกหนไี ป ครน้ั ตสี บิ เอด็ กเ็ สดจ็ กลบั ยงั กรงุ ใหส้ บื สาวจบั ไดจ้ นี กบฏประมาณสองรอ้ ยเศษ ทเ่ี ปน็ ตน้ เหตุ ๔๐ คน ใหป้ ระหารชวี ติ เสยี แลว้ ทรงพระกรณุ าสง่ั พญากลาโหมวา่ พระทน่ี ง่ั สรรเพชญป์ ราสาทชำรดุ หนกั ใหร้ อ้ื ลง ทำใหม่ ครั้น ณ เดือน ๗ ปีเถาะสัปตศก พระเจ้าอยู่หัวทรงพระประชวร กรมขุนสุเรนทรพิทัก เสดจ็ เขา้ มาอยวู่ ดั โคกแสง เวยี นมาเยย่ี มเยยี นพระเจา้ อยหู่ วั เนอื ง ๆ วนั หนง่ึ เพลาคำ่ พระเจา้ ลกู เธอกรม ขุนเสนาพิทักให้พระองค์ชื่น พระองค์เทษโอรสออกไปเชิญเสด็จกรมขุนสุเรนทรพิทัก ณ วัด ว่ามี พระโองการใหเ้ ชญิ เสดจ็ ไป กรมขนุ สเุ รนทรพทิ กั สำคญั วา่ จรงิ กเ็ สดจ็ มาขน้ึ หนา้ พระไชย เขา้ ไปถงึ ประตูที่กรมขุนเสนาพิทักแอบประตูอยู่ ฟันด้วยพระแสงดาบถูกจีวรสังฆาฏิขาดหาเข้าไม่ กรมขุน เสนาพทิ กั วง่ิ เขา้ ไปทข่ี า้ งใน กรมขุนสุเรนทรพิทักเสด็จเข้าไปที่พระเจ้าอยู่หัวประชวรทอดพระเนตรเห็นตรัสถามว่า เปน็ ไรผา้ สังฆาฏิจีวรจึ่งขาด กรมขุนสุเรนทรพิทักถวายพระพรว่า กรมขุนเสนาพิทักหยอก ครั้นกรม ขุนสุเรนทรพิทักถวายพระพรลา กรมหลวงไภยณชุ ิตพระชนนีกรมขุนเสนาพิทักเสด็จตามไปอ้อนวอน ว่า ถ้าพ่อมิช่วยก็เห็นน้องจะตาย กรมขุนสุเรนทรพิทักตรัสว่าจะช่วยได้ก็แต่กาสาวพัสตร์ อนั เปน็ ธงชัยพระอรหันต์ กรมหลวงอไภยนุชิตได้พระสติขึ้นจึ่งเสด็จเข้าไปทรงพระวอ ซ่อนพากรมขุน เสนาพิทักออกทางประตูฉนวร ไปให้ทรงพระผนวช ณ วัดโคกแสง อยู่ด้วยกรมขุนสุเรนทรพิทัก

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๙๕ พระเจ้าอยู่หัวให้คน้ หาตัวไม่พบ ได้แต่พระองค์เทษ พระองค์ชื่น ก็ให้ประหารเสียด้วยท่อนจันทน์ อนึ่งนักพระแก้วฟ้า ณ กรุงกำภูชาธิบดี บอกเข้ามาให้กราบทูลถวายนางช้างพังเผือก สูงสาม ศอก ๗ นว้ิ ชา้ งมาถงึ พระเจา้ อยหู่ วั ดำรสั ใหแ้ ตง่ ขา้ หลวงกรมชา้ งออกไปรบั เขา้ มา แลว้ พระราชทานนาม ชื่อ พระวิเชียนหัศดินทรอรินทระเลดี ฟ้า ให้นำมาไว้ ณ โรงข้างพระที่นั่งวิหารสมเดจ์ แลทำพระที่นั่ง สรรเพชญป์ ราสาท ๑๐ เดอื นจง่ึ แลว้ เกา่ นน้ั หมุ้ แตด่ บี กุ หาปดิ ทองไม่ ครง้ั นใ้ี หป้ ดิ ทองยอดแลชอ่ ฟา้ บราลีเสร็จ พระที่นั่งบันยงรัตะนาถชำรุดก็ให้ทำใหม่ ๖ เดือนจึ่งสำเร็จ แล้วให้ทำพระที่นั่งสุริยาศ อำมรนิ ทรใหม่ ๘ เดอื นสำเรจ็ ณ ปมี ะเสง็ นพศก กรมหลวงอไภยนชุ ดิ ทรงพระประชวรหนกั จง่ึ กราบทลู ขอโทษพระเจา้ ลกู เธอ กรมขุนเสนาพิทัก พระเจ้าอยู่หัวดำรัสว่าถ้าไม่กบฏแล้วก็ไม่ฆ่า กรมหลวงอไภยนุชิตก็วางพระทัย แลว้ กไ็ ปสญู สน้ิ พระชนม์ ณ เดือน ๖ ปีมะเมียสัมฤทธิศก ฉลองวัดหันตรา ปีมะแมเอกศก เสด็จขึ้นสมโภชพระพุทธบาท ครน้ั ณ เดอื น ๑๒ ปวี อกโทศก เสดจ็ ขน้ึ ไปสมโภชพระชณิ ราชชณิ ศรี เมอื งพศิ นโุ ลกย์ ๓ วนั แล้ว เสด็จขึ้นไปสมโภชพระสารีบรมธาตุ ณ เมืองสวางบูรีย์ ๓ วัน แล้วเสด็จกลับยังกรุง ครน้ั ณ วนั เดอื น ๕ ปรี ะกาตรศี ก พระราชโกษาบา้ นวดั ระฆงั กราบทลู ว่า จะขอให้สมเด็จ พระเจ้าลูกเธอกรมขุนเสนาพิทักเป็นกรมพระราชวัง จึ่งดำรัสให้ปรึกษาอัครมหาเสนาบดีทั้งปวง เห็นพร้อมกันแล้ว พระเจ้าอยู่หัวก็โปรดใหก้ รมขุนเสนาพิทักดำรงฐานาศักดิ์ในทีม่ หาอุปราชโดยประเพณี แลว้ ทรงพระกรณุ าสั่งกรมพระราชวังบวรสถานมงคล ให้ปฏิสังขรณว์ ัดพระศรีสรรเพชร์ขึ้นใหม่ พระวิหาร นั้นอย่าให้ทำมณฑปเลย ใหท้ ำเปน็ หลงั คาเหมอื นวหิ ารทง้ั ปวง ทำปเี ศษแลว้ พระที่นั่งสมเดจ์ชำรุด ทรงพระกรุณาสั่งกรมพระราชวังให้รื้อลงทำใหม่ ๑๐ เดือนจึ่งสำเร็จ วัดพระรามชำรุด ให้ปฏิสังขรณ์ปีเศษจึ่งสำเร็จ ครน้ั ปจี อจตั วาศก พญาอไภยมนตรวี ่าทีส่ มหุ นายกถงึ แกก่ รรม ทรงพระกรณุ าใหพ้ ญาราชภกั ดี เป็นเจ้าพญาราชภักดวี ่าที่สมุหนายกด้วย แล้วให้เกลี้ยกล่อมเลกวัดพระ กับไพร่หัวเมืองวิเศศไชยชาญ เมืองสูพรรบูรีย์ เมืองณครไชยศรี เมืองอินทบูรีย เมืองพรม เมืองสิงฆ์บูรีย เมืองสมี

๒๙๖ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ เมืองไชยนาฎ เมืองมโนรม เมืองอุไท เมืองนครสวรรค์ อนึ่งเมืองนครศรีธรรมราชบอกเข้ามาว่าบ่าวพระปลัดไปโพน คล้องได้ช้างพลายงาสั้นช้างหนึ่ง สูง ๕ ศอก งายาวพ้นไพรปาก ๕ นิ้ว โกษาธิบดีกราบทูลพระบาทสมเด็จบรมบพิตรพระพุทธเจ้า อยู่หัวมีพระราชโองการโปรดให้กรมช้างออกไปรับเข้ามา พระราชทานขนานนาม่า พระบรมนาเคนธร ไดม้ าแตเ่ มอื งไชยาอกี ชา้ งนง่ึ เปน็ เนยี ม ขนานนาม พระบรมวไิ ชย ไดม้ าแตเ่ มอื งลครอกี ชา้ งหนง่ึ ให้ชื่อ บรมจกั รพาฬ ไดม้ าเมอื งเพชรบรู ยี อกี ชา้ งหนง่ึ ชอ่ื บรมกนุ ชร เมอ่ื จลุ ศกั ราช ๑๑๐๖ ปชี วดฉศก พมา่ เจา้ เมอื งเมาะตะหมะ ชอ่ื มงั นราจงั ซู กบั เจา้ เมอื งทวาย ชื่อแนงลกแวซอยดอง พาครอบครัวบุตรภรรยาทั้งเมืองประมาณ ๓๐๐ เศษ เข้ามาพึ่งบรมโพธิ สมภารทางพระเจดีย์ ๓ องค์ นายด่านชื่อขุนลคร ขุนณรา พาตัวเจ้าเมืองทั้ง ๒ เข้ามาให้ เจ้าพญา ชำนารบอริรักษก็ส่งเข้ามา ณ กรุง ทรงพระมหาการุญภาพโปรดพระราชทานเครื่องอุปโภคบริโภค ให้ปลูกเรือนอยู่ข้างวัดมนเทียน แล้วพระราชทานตราภูมิคุ้มห้าม แล้วมีพระราชโองการให้ถามว่า เหตผุ ลประการใดจง่ึ เขา้ มา เจา้ เมอื งเมาะตะหมะ เจา้ เมอื งทวายจง่ึ ใหก้ ราบบงั คมทวู า่ เดมิ เมอ่ื ศกั ราช ๑๐๙๗ ปีเถาะสัปตศก สมิงธ่อคนหนึ่งเป็นชาติถ่อย คบคิดกันกับพญาทะละกรมช้าง กบฏต่อ พระเจ้าอังวะ เข้าปล้นเอาเมืองหงษาได้ มาอาษาอองเสีย * พญาทะละกรมช้างเห็นบุญสมิงถ่อมาก กย็ กนางภงั ภบู ตุ รี ** ขน้ึ เสกกบั สมงิ ถอ่ ใหน้ ง่ั เมอื งหงษาวดี ขา้ พเจา้ ทง้ั สองจง่ึ เกณฑม์ อญเมอื งเมาะตะหมะ เมอื งทวาย เมอื งกะลอิ อง จะยกไปช่วยหงษาวดีตีถวายพระเจ้าอังวะ คนทั้ง ๓ เมืองกลัวบุญ สมิงถ่อ ก็กลับสู้รบข้าพเจ้าทั้ง ๒ เหลือกำลังที่จะปราบปรามได้ ครั้นจะหนีขึ้นไปอังวะก็ขัดสน ดว้ ยทางพวกกบฏออกขวางสกดั หนา้ จง่ึ ชวนกนั พาบตุ รภรรยาเขา้ มา เอาฝา่ ละอองธลุ พี ระบาทเปน็ ทพ่ี ง่ึ ไปกว่าสิ้นชีวิต จึ่งดำรัสว่าอ้ายสมิงถ่อนี้เป็นชาติถ่อยตระกูลต่ำ กำเริบใจได้เมืองหงษามิหนำซ้ำ จองหอง มรี าชสาสนเ์ ข้ามาเป็นทองแผ่นเดียวขอลูกสาวกู มันจะอยู่ได้สักกี่วัน ในปชี วดฉศก เดอื น ๑๒ แรม ๒ คำ่ เกดิ เพลงิ ไหมใ้ นพระราชวงั บวรสถานมงคล กรมพระราชวงั จึ่งเสด็จเข้ามาอยู่วังหลวง * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาติ วา่ มาอาสาละอองเสยี ** พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาติ วา่ นางพงั ผบู้ ตุ รี

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๙๗ ฝ่ายพระเจ้าอังวะแจ้งไปว่า เจ้าเมืองเมาะตะหมะ เจ้าเมืองทวาย หนีมอญเข้าไปพึ่งกรุงษรี อยุทธยาทรงพระมหากรุณาทำนุบำรุงไว้ ก็มีพระทัยโสมนัส จึ่งให้แต่งพระราชสาสน์แลเครื่องมงคลราช บรรณาการ คอื พานทองประดบั ๑ คนโทนำ้ ครอบทอง ๑ ผอบเมยี งทอง ๑ ขนั ทอง ๑ พระภษู าทรงลาย กงจักรริมแดง ๑ ผ้าทรงพระมเหสีสำรับ ๑ ผ้าลายมีลายโต ๆ ต่าง ๆ กัน เรือสารพิมารลำทรงลำ ๑ กบั นำ้ มนั ดนิ แลดนิ สอแกว้ ดนิ สอศลิ าแลสง่ิ ของนอกนน้ั เปน็ อนั มาก จง่ึ แตง่ ใหม้ งั นน้ั ทจอ่ สู มงั นนั ทจ่อถาง เป็นราชทูต อุปทูต จำทูลพระราชสาสน์คุมเครื่องมงคลราชบรรณาการเข้ามาจำเริญทางพระราชไมตรี ครั้นราชทูตมาถึง ให้ปลูกที่รับแขกเมืองริมวัดนางเลิ้ง แล้วให้เชิญพระราชสาสน์เข้าไปในหอ แปลพระราชสาสน์ ฝ่ายราชทูต อุปทูตมิได้ไหว้อัครมหาเสนาบดี ๆ ให้ต่อว่าฝ่ายราชทูต อุปทูตว่า อย่างธรรมเนียมข้างกรุงรัตะนะบุระอังวะนั้น ถ้าแลราชทูตจำทูลพระราชสาสน์จำเริญทางพระราชไมตรี ณ กรุงใด ๆ ก็ดี ถ้ายังมิได้เฝ้าถวายบังคมพระมหากษัตริย์เจ้าแล้ว จะไหว้เสนาบดีก่อนเจ้านั้นไม่ได้ ครั้นพระเจ้าอยู่หัวทรงทราบ จึ่งมีพระราชโองการตรัสว่า ราชทูตว่านี้ชอบ ถึงขนบธรรมเนียมกรุงเทพ มหานครแต่ก่อนนั้นก็เหมือนกัน ถ้ามีพระราชโองการตรัสสั่งมหาดเล็กให้ออกไปสั่งอัครมหาเสนา ณ ศาลาลูกขุนที่ใด ๆ ก็ดี มหาดเล็กต้องขี่คอตำรวจสนมออกไปถึงแล้วลงจากคอยืนสั่ง เสนาบดี แลขา้ ราชการทง้ั ปวงกป็ ระนมมอื ฟงั จนสน้ิ ขอ้ แลว้ บา่ ยหนา้ เขา้ มาตอ่ พระราชวงั ถวายบงั คม มหาดเลก็ จึ่งนั่งลงไหว้นบคำรบกันได้ แต่นี้ไปให้ทำตามย่างธรรมเนียมแต่ก่อนนั้น แล้วให้ราชทูต อุปทูต ขน้ึ เฝา้ บนทเ่ี สดจ็ ออก ณ มขุ กระสนั มีพระราชโองการปฏิสันถารสามนัดแล้วเสด็จขึ้น ทูตจึ่งไหว้ อัครมหาเสนาบดีทั้งปวง แล้วพระเจ้าอยู่หัวให้แต่งพระราชสาสน์เครื่องราชบรรณาการตอบ คือ พานแว่นฟ้าทองสองชั้น กลบี วนเครอ่ื งในพรอ้ ม ๑ พระเตา้ นำ้ ครอบทอง ๑ พระสพุ รรณศรที อง ๑ แลเครอ่ื งทองทง้ั ปวงหลายอยา่ ง แลกำมะหยี่ แพรม้วนลายมังกรเป็นอันมาก กับเรือที่นั่งกิ่งทรงลำ ๑ อันพระราชสาสน์นั้น เขียนใส่สุพรรณบัฏแผ่นทอง แล้วใส่ในกลักงาใส่ถุงแพรผูกทองแล้วตีตรามหาโองการ อันตรา ประทบั นน้ั นารายณข์ ค่ี รฑุ สเนาพระราชสาสนน์ น้ั ประจำตราพระราชสหี ์ แลว้ ทรงพระกรณุ าโปรดให้ พญายมราชเป็นราชทูต พระทนเป็นอุปทูต พระสุธรรมไม้ตรีเป็นตรีทูต คุมเครื่องมงคลราชบรรณาการ ไปจำเรญิ ทางพระราชไมตรี ณ เมอื งองั วะ ขณะนั้นสมิงถ่อเจ้าเมืองหงษาวดียกทัพขึ้นไปตีอังวะ ราชทูตพม่าจึ่งพาอ้อมไปทางปาสักป่าโลง แล้วราชทูตไทยกับพม่าคิดเป็นอุบาย ให้กิตติศัพท์ไปถึงทัพมอญว่า ทัพกรุงพระนครศรีอยุทธยา

๒๙๘ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ ยกมาช่วยกรุงอังวะ ฝ่ายทัพมอญพอขาดเสบียงลงด้วยก็เลิกทัพกลับไป ผู้ทูลพระราชสาสน์ จง่ึ ถงึ องั วะ เขา้ เฝา้ ถวายบงั คมพระเจา้ องั วะ ๆ มพี ระทยั ปตี ปิ ราโมทย์ โปรดพระราชทานรางวลั ราชทูตไทย เปน็ อนั มากแลว้ ถวายบงั คมลา มากลางทางราชทตู อปุ ทตู ปว่ ยถงึ แกก่ รรม ตรที ตู กบั ฟา้ ไลม่ าเฝา้ ทลู ละออง ธลุ พี ระบาทแตส่ องคน ในปนี น้ั ปฏสิ งั ขรณพ์ ระเจดยี อ์ ารามวดั ภเู ขาทอง ๖ เดอื นสำเรจ็ ณ ปขี าลอฐั ศกนน้ั เสดจ็ ไปประพาสเมอื งลพบรู ยี นกั โสนซอ่ งสมุ ผคู้ นเมอื งลพบรู ยี เปน็ กบฏ ทรงทราบจึ่งดำรัสให้ข้าหลวงสามนาย ไพร่สามร้อย ออกไปจับได้ส่งลงไปจำไว้ ณ คุก อนง่ึ มหี นงั สอื เมอื งณครศรธี รรมราชบอกเขา้ มาวา่ คลอ้ งไดช้ า้ งพลายเถอ่ื น สงู ๓ ศอก ๑๐ นว้ิ ช้างหนึ่ง ตาขาว เล็บขาว หางขาว ขนขาว พระเจ้าอยู่หัวดำรัสให้หลวงราชวังเมืองไปฝึกชำนิชำนาญ แล้วใหน้ ำมา ฝา่ ยเจา้ พญาชำนารบรริ กั ษว่าที่โกษาธบิ ดี เจา้ พญาราชภกั ดวี ่าทสี่ มหุ นายก ใหม้ ีตรา พระราชสหี ์ แลตราบวั แกว้ ออกไป ให้กรมการหวั เมอื งรายทางทำโรงใหเ้ ปน็ มณฑป มชี อ่ ฟา้ กระจงั ไวร้ บั ผู้รั้งกรมการหัวเมืองทั้งปวงปรึกษากันว่าไม่เคยทำ จึ่งบอกเข้ามาขอช่างนอ้ ยการออกไปเมืองลคร ครน้ั ทรงทราบจง่ึ มพี ระราชโองการถามเจา้ พญาชำนารบรริ กั ษ เจา้ พญาราชภกั ดวี า่ แตโ่ รงรายทางหยุดพัก วันหนึ่งสองวันก็จะมา จะให้ทำมณฑป ครั้นถึงกรุงจะให้ทำเป็นอย่างไรรับเล่า นี่หรือจะช่วย ทำนุบำรุงอาณาประชาราษฎรให้อยู่เย็นเป็นสุข แล้วดำรัสคาดโทษเจ้าพญาชำนารไว้ครั้งหนึ่ง แต่เจ้า พญาราชภักดีนั้นให้ลงพระราชอาญาโบยหลัง ๒๐ ที ครั้นหลวงราชวังเมืองนำช้างมาถึงกรุงแล้ว พระราชทานชอ่ื วา่ พระบรมคชลกั ษอ์ คั เชนธร สปุ ดดิ สทิ ธสิ นทยา มหามงคลวมิ ลเลดี ฟา้ อนง่ึ พญาพราม พญากลางเมอื ง พวกสมงิ ถอ่ แตกหนเี ขา้ มาพง่ึ พระราชสมภารทางเมอื งตาก ๔๐๐ เศษ ใหต้ ง้ั บา้ น ณ โพ ๓ ตน้ ครน้ั อยมู่ าผรู้ ง้ั เมอื งกยุ บรู ยี บ์ อกหนงั สอื สง่ ทองรอ่ นหนกั ๓ ตำลงึ เขา้ มาถวายวา่ ตำบลบางตพาน เกิดที่ร่อนทองขึ้น ครั้นถึงเดือน ๑๒ ปีเถาะนพศก ให้เกณฑ์ไพร่สองพันยกออกไปตั้งร่อนทอง ณ บางตะพาน ครั้นสิ้นเดือน ๕ ปีมะโรงสัมฤทธิศก ได้ทองเข้ามาถวาย ๙๐ ชั่งเศษ * ผู้รั้งเมืองกุย นั้น โปรดให้เป็นพระกุยบูรีย แล้วทรงพระราชศรัทธาให้แผ่ทองรอนปบากลอง๑ ปดิ มณฑปพุทธบาท แลให้แผ่หุ้มแต่เหมแลนาคลงมา * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยุธยา ฉบับหอสมดุ แหง่ ชาติ ว่า ๙ ชงั่ ๑ ประทากลอ้ ง หมายถงึ ทองคำเปลวอยา่ งหนาและเนอ้ื ดี

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๒๙๙ ครน้ั เดอื นหา้ ปมี ะเมยี โทศก ใหแ้ จกทานแกย่ าจกวณพิ กเสมอคนละบาท สน้ิ เงนิ พนั สามชง่ั เศษ ณ เดือนแปด แรมสิบค่ำ พระเจ้าอยู่หัวทรงพระประชวรหนักจนสะอึกสามชั้น ต่อกลาง เดอื น ๑๑ จง่ึ คลาย ครน้ั เดอื นสบิ สองขา้ งขน้ึ เสดจ็ พระราชดำเนนิ ขน้ึ ไปสมโภชพระพุทธบาทเป็น กระบวนรับเสด็จพัก ณ พระตำหนักท่าเจ้าสนุกนิ์ แล้วทรงพระวอขึ้นไปประทับร้อนบอ่ โศก เพลาเยน็ เสด็จไปถึงทายพิกุล * ครั้นสมโภชพระพุทธบาทครบ ๗ วันแล้ว เสด็จพระราชดำเนินกลับยังกรุง พระมหานครศรอี ยทุ ธ ในปีมะเมียโทศกนั้น สมิงถ่อเจ้าเมืองหงษาวดีออกไปโพนช้างอยู่ป่า พญาทะละกรมช้าง คดิ กบฏใหส้ มคั รพรรคพวกกรมสมงิ ถอ่ ๆ สรู้ บเหลอื กำลงั กแ็ ตกหนเี ขา้ มาทางเมอื งตาก ทรงพระกรณุ า ใหร้ บั เขา้ มา ณ กรงุ แลว้ รบั สง่ั ใหม้ กี ระทถู้ ามสมงิ ถอ่ วา่ เอง็ กไ็ ดน้ ง่ั เมอื งหงษาวดเี กินวาสนาอยู่แล้ว เหตุผลประการใดจึ่งหนีเข้ามา สมิงถ่อให้การว่า เมื่อครั้งข้าพเจ้าได้เมืองหงษานั้น พญาทะละ กรมช้างว่าข้าพเจ้าเข้มแข็ง ปราบปรามรามัญได้หลายประเทศ จึ่งยกบุตรีแลตัวข้าพเจ้าขึ้นเป็น กษัตริย์ครองกรุงหงษาวดี แล้วได้ช้างด่างกระดำผู้ตัวหนึ่ง จง่ึ ใหช้ อ่ื รตั นชดั ทนั ตง้ั แตน่ น้ั มากม็ ใี จ กำเรบิ เตบิ ใหญใ่ หม้ รี าชสาสนใ์ บหนง่ึ พระเจา้ หอ่ คำผคู้ รองกรงุ เชยี งใหมข่ อพระราชธดิ าดว้ ยเดชกศุ ลวาสนา อบรมไว้ พระเจ้าเชียงใหม่ยอมให้ธิดาทรงนาม เทพวิลาบุตรี ข้าพเจ้าจึ่งตั้งเป็นมเหสีฝ่ายซ้าย นางภงั ภเู ปน็ ฝา่ ยขวา แลว้ ข้าพเจ้ายกพลโยธาไปล้อมอังวะแทบจะได้ พอได้ข่าวว่ากองทัพกรุงไทย ยกไปชว่ ย อนง่ึ กข็ าดเสบียงลงด้วยจึงถอยทัพกลับมากรุงหงษาวดี ครั้นอยู่มาพญาทะละโกรธข้าพเจ้า ว่าลำเอียง จึ่งคิดล่อลวงบอกข่าวช้างสำคัญเผือกผู้อยู่ ณ ป่าแขวงเมืองตองอูแก่พม่า ข้าพเจ้าก็ให้ เกณฑพ์ ลโยธาไปตามชา้ ง เทย่ี วรอนแรมทางคน้ หาไปไมพ่ บ กก็ ลบั มายงั กรงุ หงษาวดี พญาทะละกรมชา้ ง ปดิ ประตเู มอื งไว้ ไม่เปิดรับข้าพเจ้า ๆ ก็รบสู้กันไปหลายเวลา ฝา่ ยไพรพ่ ลโยธาขา้ พเจา้ นอ้ ยถอยกำลงั จง่ึ พานางเทพลลิ าไปสง่ บดิ า ณ เมอื งเชยี งใหม่ แล้วกลับมารบหงษาวดอี กี หลายครง้ั เหลอื กำลงั ตมี ไิ ด้ ด้วยพลไพร่เอาใจออกหาก ข้าพเจ้าจึ่งหนีเข้ามา เอาฝ่าละอองธุลีพระบาทบรมนารถบรมบพิตร พระพุทธเจ้าอยู่หัวเป็นที่พึ่งตราบเท่าสิ้นชีวิต ครั้นทรงทราบแล้วก็ดำรสั ใหส้ ง่ ตวั ไปจำไวค้ กุ ดว้ ยทรงกรว้ิ ครง้ั บงั อาจมรี าชสาสนม์ าวา่ จะเปน็ ทองแผน่ เดยี วนน้ั * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ ทา้ ยชกี นุ แตท่ า้ ยพกิ ลุ นา่ จะถกู กวา่ เพราะยงั มชี อ่ื ปรากฏอยจู่ นถงึ เวลา ปจั จบุ นั

๓๐๐ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ ณ ปมี ะเมยี โทศก กรมหมน่ื อน่ิ ท์ถงึ แกพ่ ริ าลยั ใหต้ ง้ั การถวายพระเพลงิ ณ วดั ไชยวฒนาราม ปีนั้นนักองค์อึ่งไปเอาญวนมารบพระรามาธิบดี พระศรีไชยเชทแตกหนีมาพึ่งบรมโพธิสมภาร มพี ระ ราชโองการใหเ้ กณฑท์ พั ๑๐,๐๐๐ หนง่ึ ไปกระทำแกก่ รงุ กำภชู าธบิ ดี ใหพ้ ญาสภุ าวดเี ปน็ แมท่ พั ออกไปตง้ั ซุ่มอยู่ ณ วัดพระเจดีแดง พญาพระรามคิดอุบายเรียนแก่ท่านอัครมหาเสนาบดีว่า จะอาสาไปทัพด้วย ๕๐ คน แตไ่ มม่ อี าวธุ ครน้ั แจกอาวธุ ใหค้ รบมอื แลว้ เวลาคำ่ ยกไปโพสามตน้ พาครอบครวั หนไี ป พระเจ้าอยู่หัวให้เกณฑ์ไปจับได้ ณ ทุ้งบ้านรีบ้านแก้ว ให้ประหารชีวิตเสีย พญาราชสุภาวดียกไป กรงุ กำภชู า ครง้ั นน้ั นกั องคอ์ ง่ึ กน็ บนอบไดป้ รกติ พญาราชสภุ าวะดีกย็ กทพั กลบั มากรงุ อยปู่ ระมาณปหี นง่ึ นักองคอึ่งถึงแก่พิราลัย ให้พระรามาธิบดีออกไปครองกรุงกำภูชา ณ ปีมะเมียโทศก พญาทะละกรมช้างซึ่งได้นั่งเมืองหงษาวดีนั้นรู้ข่าวไปว่า สมิงถ่อหนี เข้าไปพึ่งอยู่ ณ กรุงศรีอยุทธยา จึ่งให้มีพระราชสาสน์เข้ามากราบทูลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวว่า อย่าให้ รับตัวสมิงถ่อไว้ มันเป็นคนไม่ตรงอกตัญญู จะขอรับประทานตัวไปประหารชีวิตเสีย พระเจ้าอยู่หัว ก็ไม่โปรดประทานให้เหมือนในพระราชสาสน์ อันสมิงถอ่ นี้เป็นคนดี มีความรู้ฝ่ายข้างวิปัสสนา แผ่เมตตาดียิ่งนัก ผลที่สมิงแผ่เมตตานั้น ทำมะรงผู้คุมก็มีความกรุณาลดลาให้มิได้จำจอง เลี้ยงดู ให้กินอยู่บริบูรณ์ มิได้ลำบากยากใจ กิตติศัพท์นั้นรู้ไปถึงกรมหมื่นจิตรสุนธรผู้เป็นพระเจ้าลูกเธอ จึ่งมาศึกษาเล่าเรียนความรู้แล้ว อุปถัมภ์เลี้ยงดูให้เป็นสุขยิ่งขึ้นไปกว่าเก่า เวลาวันหนึ่งได้ช่องโอกาส ก็ทูลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวขอสมิงถ่อออกจากคุก พระเจ้าอยู่หัวก็โปรดบัญชาให้ ขณะเมื่อเจ้าเมือง หงษาวดมี รี าชสาสนม์ าทลู ขอสมงิ ถอ่ มไิ ดโ้ ปรดประทานใหน้ น้ั ดว้ ยทรงพระดำรวิ า่ สมงิ ถอ่ เปน็ คนดมี วี ชิ า ลกู เรากไ็ ดศ้ กึ ษาเปน็ ศษิ ยม์ นั ครน้ั จะสง่ ไปเขากจ็ ะฆา่ มนั เสยี เปา่ ครน้ั จะเอาไวในกรงุ เลา่ เขากจ็ ะ นินทาว่าคบหาคนชั่วไว้ พระเจ้าอยู่หัวก็เอาสมิงถ่อฝากนายสำเภาหูทรง * ไปปล่อยส่งเสียเมืองจีน นายสำเภาจึ่งเอาสมิงถ่อแวะปล่อยเสียกลางทางข้างฝั่งตะวันตก แล้วสมิงถ่อไปหานางเทพลิ่นลาภรรยา ซง่ึ เปน็ บตุ รพระเจา้ เชยี งใหม่ สมงิ ถอ่ แจง้ สขุ ทกุ ขใ์ หภ้ รรยาฟงั แลว้ นางจง่ึ ไปกราบทลู พระเจา้ เชยี งใหม่ ผู้เป็นบิดา ขอกองทัพให้สมิงถ่อกลับไปตีเมืองหงษาวดี พระเจ้าเชียงใหม่ก็มิได้โปรดให้ตามคำ นางเทพลลิ าทลู ขอ ครน้ั สมงิ ถอ่ แจง้ ดงั นน้ั กข็ ดั ใจ จง่ึ ลกั พานางเทพลนิ ลากบั ผคู้ นสมกำลงั ไปเปน็ อนั มาก ศกั ราช ๑๑๑๘ ปชี วดอฐั ศก สมงิ ถอ่ ไปถงึ กลางทาง พบมงั ลองยกทพั ลงไปรบเมอื งหงษาวดี มังลองจึ่งจับสมิงถ่อได้ ไปจำไว้เมืองอังวะ * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ นายสำเภาหวั ทรง

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๓๐๑ ครั้นถึงปีระกาเบญจศก เจ้าพญาชำนารบริรักษป่วยเป็นลมอัมพาต ๔ เดือนเศษถึง อนจิ กรรม ทรงพระกรณุ าพระราชทานใหใ้ สโ่ กศใสช่ ฎา เรยี กวา่ พระศพ ฌาปนกจิ ณ วดั ไชยวฒั นาราม ณ เดอื น ๙ ปจี อฉศก ให้พระเจา้ ลกู เธอกรมหมน่ื จติ รสนุ ธร กรมหมน่ื สนุ ธรเทพไปล้อมช้าง ณ ป่าแขวงเมืองลพบูรีย ตั้งค่ายทะเลซุมซอนมุมข้างเหนือ หน้าพระตำหนักเก่า ครั้น ณ เดือนสิบ ข้างขึ้น เสด็จพระราชดำเนินขึ้นไปให้เกณฑ์คนออกไปช่วยทำค่ายปีกกา เพลาเชา้ เสดจ็ ไป ครน้ั ถงึ เขาเชงิ นำ้ ชว่ ยคนเกา่ มาถงึ คา่ ยนน้ั ณ แรม ๗ คำ่ ใหป้ ดิ คา่ ย เพลาเสดจ็ ขึ้นพระตำหนักห้างทอดพระเนตรให้ค้นช้างออกมาจับได้ ๓๐ ช้าง ยังมิได้จับประมาณสามร้อยเศษ ทรงพระกรณุ าใหเ้ ปดิ คา่ ยปลอ่ ยไป ถงึ แรม ๙ คำ่ เสดจ็ ไปนมสั การพระพทุ ธไิ สยาต ณ วดั พระนอนจกั ศรี แรมอยเู่ วนหนง่ึ จง่ึ ลอ่ งมาตามแมน่ ำ้ นอ้ ย เสดจ็ ขน้ึ นมสั การพระพทุ ไสยาศ ณ วดั ขนุ อนี ประมลู ณ เดอื นหก ปกี นุ สปั ตศก ฉลองวดั พญาคำ อนึ่งกรมพระราชวังบวรสถานมงคลประชวรพระโรคสำหรับบุรุษ กลายไปเป็นพระโรคคชาราช แตไ่ มไ่ ดเ้ สดจ็ เขา้ มาเฝา้ ถงึ สามปเี ศษ วนั หนง่ึ มพี ระบณั ฑรู ใหม้ าเอาตวั เจา้ กรม ปลดั กรม นายเวร ปลดั เวร กรมหมน่ื จติ รสนุ ธร กรมหมน่ื สนุ ธรเทพ กรมหมน่ื เสพภกั ดมี าถามวา่ เจา้ กรมเปน็ แตห่ มน่ื จดั กนั ในกรมตง้ั ขน้ึ เปน็ ขนุ แลว้ ทำสงู กวา่ ศกั ด์ิ ใหล้ งพระราชอาญาโบยหลงั คนละ ๑๕ ที ๒๐ ทบี า้ ง เพลากลางคนื ใหค้ นเขา้ มาดอ้ มมองอยปู่ ระตสู ระแกว้ กรมหมน่ื สนุ ธรเทพเกรงจะทำรา้ ย เพลาคำ่ เสดจ็ ประทมอยทู่ มิ ชา้ งโรงเตยี บ ตอ่ เพลากลางวนั จง่ึ จะเสดจ็ ไปอยู่ ณ ตำหนกั สระแกว้ ไดป้ ระมาณ ๙ - ๑๐ วนั กรมหมน่ื สนุ ธรเทพทำเรอ่ื งราวกราบทลู พระกรณุ าเปน็ การลบั วา่ กรมพระราชวงั บวรสถาน มงคลเสด็จเข้ามาทำชู้ด้วยเจ้าฟ้าสังวารถึงในพระราชวังหลวงเป็นหลายครั้ง พระเจ้าอยู่หัวให้ชำระ กรมฝ่ายในเป็นสัตย์แล้ว จึ่งสั่งพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าธิดา เจ้าฟ้าสุริวงษกราบทูลว่าเป็นอริกันอยู่ จะไปเชิญเสด็จมิได้ เจ้าจอมจันทรมารดาพระเจ้าลูกเธอพระองค์กระแห่จึ่งไปเชิญเสด็จ กรม พระราชวังมาจะขึ้นฉนวนวังหน้า มหาดเล็กที่ล่วงมารับเสด็จนั้นกราบทูลว่าประตูเสาวธงไชยปิด ก็หาเสด็จขึ้นไม่ ล่องลงไปประทับอยู่ที่ฉนวรน้ำประจำท่า ประตูฉนวรก็ปิด เรือพระที่นั่ง ล่องลงมาเสด็จขึ้นสะพานใต้ระหัดน้ำ ทรงพระเสลี่ยงมาถึงศรีสำราน ทอดพระเนตรเห็นคนนั่งอยู่ ริมศาลาลูกขุนท้ายสระเป็นอันมาก จะให้กลับพระเสลี่ยง หลวงศรีภาวังทูลว่า ขอพระองค์เสด็จ เข้าไปเฝ้าจึ่งจะชอบ ก็เสด็จเข้าไปอยู่ ณ ทิมดาบ จึ่งมีพระราชโองการสั่งมหาดเล็กให้ออกมาเชิญ

๓๐๒ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ เสด็จไป ณ ตำหนักสองห้อง ข้างทิมสงฆ์ แล้วสั่งพระมหาเทพให้จำห้าประการ แล้วมีกระทู้ถาม กรมพระราชวงั รบั เปน็ สตั ย์ วนั แรมคำ่ หนง่ึ เดอื นหา้ ใหเ้ ฆย่ี น ณ รมิ ตำหนกั สองหอ้ ง ได้ ๒๐ ที กรมหมน่ื สุนธรเทพ ขึ้นไปกราบทลู วา่ จกุ หนกั จะใหแ้ กเ้ สยี ทรงพระกรณุ าใหร้ บิ ครน้ั แรมสองคำ่ เฆย่ี นอกี ยกหนง่ึ ๒๐ ที แรม ๓ คำ่ เฆย่ี นอกี ยกหนง่ึ ๒๐ ที แลใหน้ าบพระบาท แลใหต้ อ่ วา่ กรมพระราชวงั วา่ อา้ ยปน่ิ กลาโหมคบหากับมารดาเจ้ามิดเป็นแต่เมีย ข้าเฆี่ยนถึงเจ็ดร้อยจนตายกับคา นี้มาคบหากับเมียเจ้า ทั้งสององค์แล้วก็เกิดพระราชบุตรด้วยสามองค์สี่องค์ เจ็ดร้อยจะแบ่งเป็นสามส่วน ยกเสียสองส่วน จะให้เฆี่ยนส่วนหนึ่ง แต่สองร้อยสามสิบทีจะว่าประการใด กรมพระราชวังบวรสถานมงคลว่าจะขอ รบั พระราชอาญาตามจะทรงพระกรณุ าโปรด กรมหมน่ื เทพพพิ ติ รเอาขอ้ ความนน้ั กราบทลู จง่ึ ตรสั ถามวา่ เฆี่ยนได้เท่าไร กรมหมื่นเทพพิพิตรทูลว่าได้ลงพระราชอาญาหกสิบทีแล้ว ทรงพระกรุณาตรัสสั่งว่า ให้เฆี่ยนคนละ ๓๐ ทีไปกว่าจะครบ ๒๓๐ ที แล้วให้ข้าทูลละอองธุลีพระบาทปรึกษาพร้อมกันว่า โทษถึงตายเป็นหลายข้อ ขอพระราชทานให้สำเร็จโทษด้วยท่อนจันทน์ตามประเพณี จึ่งทรง พระกรุณาตรัสขอชีวิตไว้แต่ให้นาบพระนลาฏ เจ้าฟ้าสังวารนั้นให้เฆี่ยนยกหนึ่ง ๓๐ ทีอยู่สามวัน ก็ถึงแก่พิราลัย กรมพระราชวังนั้นเฆี่ยนอีกสี่ยกเป็นร้อยแปดสิบทีก็ดับสูญสิ้นพระชนม์ จึ่งให้นำ เอาพระศพไปฝงั ไว้ ณ วดั ไชยวฒั นารามทง้ั สององค์ ครน้ั เดอื นหา้ แรมสบิ เอด็ คำ่ ปชี วดอฐั ศก เสดจ็ พระราชดำเนนิ ขน้ึ ไปฉลองพระนอนจกั ศรสี ามวนั แล้วกลับมายังกรุงเทพมหานคร ขณะนั้นพญาราชวังเมืองออกไปตั้งเพนียดจับช้าง ณ ท่าโค แขวงเมืองนครไชยศรี จับได้ ชา้ งเนยี มชา้ งหนง่ึ สงู ๕ ศอก บอกเขา้ มาใหก้ ราบบงั คมทลู จง่ึ เสดจ็ พระราชดำเนนิ ออกไปทอดพระเนตร ถงึ ทา่ โค ครน้ั ฝกึ ชำนาญแลว้ ใหน้ ำมาไว้ ณ โรงในพระราชวงั ถงึ ณ เดอื นหา้ ปฉี ลนู พศก กรมหมน่ื เทพพพิ ติ รป์ รกึ ษาดว้ ยเจา้ พญาอะไภยราชา พญากลาโหม พญาพระคลังแล้วกราบทูลว่า สมเด็จพระเจ้าลูกเธอกรมขุนภรพิพิตรจะขอพระราชทานให้ เปน็ กรมพระราชวงั บวรสถานมงคล ฝา่ ยกรมขุนภรพินิดทำเรอ่ื งราวถวายวา่ พระเชษฐากรมขนุ อะนรุ กั ษ มนตรีมีอยู่ จะขอพระราชทานให้เป็นกรมพระราชวัง พระเจ้าอยู่หัวดำรัสว่ากรมขุนอนุรักษมนตรีนั้น เป็นวิสัยพระทัยปราศจากความเพียร ถ้าจะให้ดำรงฐานาศักดิ์อุปราชสำเร็จราชกิจกึ่งหนึ่ง ก็จะเกิด

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๓๐๓ วิบัติฉิบหายเสีย เห็นแต่กรมขุนภรพินิตกอปรด้วยสติปัญญาฉลาดเฉลียว ควรจะดำรงเศวตฉัตร รักษาแผ่นดินได้ จึ่งพระราชทานฐานาศักดิ์เป็นกรมพระราชวังบวรสถานมงคล อยู่วังจันท์ร์กระเสม อันกรมพระราชวังองค์นี้ คือเจ้าฟ้าดอกมะเดือ เดิมเมื่อมีพระครรภ์นั้น สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระสบุ นิ นมิ ติ วา่ มผี เู้ อาดอกมะเดอื มาถวาย พระองคจ์ ง่ึ ทรงทำนายวา่ ดอกมะเดอื เปน็ คนหายาก ในโลกนี้ เมื่อประสูติจึ่งประทานนามว่า เจ้าฟ้าอุทุมภรราชกมุ าร ราษฎรเรียกเจ้าฟ้าดอกมะเดือ พระเจา้ อยหู่ วั ปรารถนาจะให้ครองสมบัติสืบไป จึ่งตั้งไว้ในที่กรมพระราชวังบวรสถานมงคล ถงึ ณ เดอื นเจด็ ปฉี ลนู พศก กรมหมน่ื จติ รสนุ ธรกราบทลู วา่ ชา้ งตน้ บรมจกั ระพาฬนน้ั งายาวออก ชำระจำเริญเข้าไปจวนจะถึงไส้งาอยู่แล้ว เกรงจะล้มเสีย ครน้ั เดอื น ๙ เสดจ็ พระราชดำเนนิ ขน้ึ ไปสมโภชพระพทุ ธบาท ประทบั แรม ณ พระตำหนกั ท่าเจ้าสนุกนิ์สามเวรแล้ว ทรงพระวอขึ้นไปถึงตำหนักท้ายพิกุน รุ่งขึ้นเพลาเช้า ให้ทำเครื่องสด ผกู ชา้ งตน้ พระบรมจกั ระพาฬถวายพระพทุ ธบาท ปลอ่ ยไปทางธารกระเสม แลว้ เสดจ็ พระราชดำเนนิ กลบั ยงั กรงุ เทพมหานคร อันสมเด็จพระบรมราชาธิราชเจ้าพระองค์นี้ พระองค์ทรงทศพิธราชธรรม มีพระชนม์ยืนนาน ได้เสวยราชยม์ า ๒๐ ปี จนพระชนมไ์ ด้ ๗๐ พรรษา * เมอ่ื กาลมาถงึ พระองคด์ ว้ ยพระองคเ์ ปน็ ธบิ ดใี หญ่ ในสยามประเทศ ** จึ่งวิปริตนิมิตเหตุต่าง ๆ พระมหาณธาตวซุ ันง่ึ เปน็ฯ๒ห๑ล๒กั วดั คว่ำรโพ(ทวนั *เ*ด*ือน ๑๒ แรม ๒ ค่ำ ) ปีฉลูนพศก กลางคืนลมว่าวพัดหนัก โทรมลงทลาย ทง้ั อากาศสำแดงรา้ ยอาเพท ประทมุ เกศตกตอ้ ง มหาธนลู ำภกู นั หนง่ึ ดวงดาวกเ็ ขา้ ในดวงจนั ทร์ ทง้ั ดาวหาง คลองชา้ งเผอื ก ประชาชนกเ็ ยน็ ยะเยอื ก ทง้ั พระนคร ดว้ ยเทพยเจา้ สงั หรณห์ ากใหเ้ หน็ ดว้ ยพระองคเ์ ปน็ หลกั ชยั ในกรงุ พระมหานครศรอี ยทุ ธยา ครั้น ณ เดือน ๖ ขึ้นแปดค่ำ ปีขาลสัมฤทธิศก เพลาเจ็ดทุ่ม ทรงพระประชวร ครั้น ณ เดือน ๖ แรม ๕ ค่ำ เพลาเช้า เสด็จทรงพระเสลี่ยงหิ้วมา เสด็จออกพระที่นั่งทรงปืน แล้วเสด็จพระราชดำเนินขึ้นไปบนพระที่นั่งบันยงค์รัตะนาถ เพลา ๕ โมงเศษ เสด็จมาบรรทม * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ ๗๑ พรรษา ** พะราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ ในประเทศไทย *** พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ ซง่ึ เปน็ หลกั วดั โพธ์ิ

๓๐๔ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ ณ พระที่นั่งทรงปืน ถึงเพลาเที่ยงห้าบาทประทมตื่นจะเสด็จไปลงพระบังคน หลวงราชรักษา หลวงราโชพยงุ ใหเ้ สดจ็ ยนื พระวาตะปะทะพระเนตรซอ้ นกลบั ขน้ึ พระหตั ถค์ วา้ จบั หลกั ชยั ไมใ่ ครจ่ ะถกู หายพระทัยดังเสียงกรน ขณะนั้นกรมพระราชวังบวรสถานมงคลให้ไปเชิญเสด็จกรมหลวงพิพิตรมนตรี เจ้าฟ้าจันทวะดี กรมขุนญีสารเสนีไป ณ พระตำหนักส่วรกระต่าย๑ แล้วกรมหมื่นพิทักผู้เบด ใหเ้ ชญิ เสดจ็ กรมขุนอนุรักมนตรีเข้ามาถึงพระที่นั่งทรงปืน แย้มฉากทอดพระเนตรอยู่สักประเดี๋ยวหนึ่ง แลว้ เสดจ็ ไปพระตำหนกั สว่ รกระตา่ ย ครั้นเพลายามเศษ พระเจ้าอยู่หัวก็เสด็จสวรรคตเมื่อศักราช ๑๑๒๐ ปีขาลสัมฤทธิศก เดอื นหก แรมหา้ คำ่ วนั พธุ ( วนั ๔ ๕ฯ ๖ คำ่ ) เพลายามเศษ เสวยราชยม์ าแตพ่ ระชนม์ ๕๑ ปี เปน็ พระชนม์ ๗๘ ปี อยู่ในราชสมบัติ ๒๑ ปี * ** สวรรคต กรมหมื่นเทพพิพิตรเชิญพระแสงดาบ พระแสงกระบี่ พระแสงง้าวข้างที่ออกมาส่งให้ ขนุ พพิ ติ รรกั ษา ชาวทเ่ี อาไปถวาย ณ พระตำหนกั สว่ รกระตาย กรมหมน่ื สนุ ธรเทพ กรมหมน่ื เสพภกั ดี เสด็จไปทางข้างใน เชิญเอาพระแสงบนพระที่นั่งบรรยงค์รัตนาถไปตำหนักศาลาลวด ขณะนั้นกรม หมื่นเทพพิพิตร กรมหมื่นจิตรสุนธรตรัสสั่งพญาพระคลัง พญาอไภยมนตรีว่า ประตูพระราชวัง ให้ปิดตามธรรมเนียม พอกรมขุนอะนุรักษมลตรีเสด็จมา ตรัสเรียกกรมหมื่นเทพพิพิตรออกไป แลว้ ใหเ้ ชญิ หบี พระแสง ณ โรงแสงไปสว่ นกระต่าย กรมหมื่นจิตรสุนธรเห็นก็ตกพระทัย เสด็จขึ้นไป ตำหนักศาลาลวด ครั้นเพลาจะใกล้พลบค่ำ มีพระบัณฑูรให้มหาดเล็กออกไปหาข้าทูลละอองธุลี พระบาทผู้ใหญ่ผู้น้อย ณ ศาลาลูกขุน เข้ามาเฝ้า ณ สวรกระต่าย แลขุนอนุรักษ์ผู้ธร *** เอาคน ณ ตำหนักสระแก้วข้ามกำแพงวัดศรีสรรเพชญ์ แลกำแพงโรงรถเข้ามาบรรจบ ณ ตำหนักศาลา ลวดร้อยเศษ ขุนพิพิตรภักดีขา้ หลวงกรมหมน่ื จติ รสนุ ธร พาคนไปกระทงุ้ บานประตูโรงแสงขา้ งหนา้ เขา้ ไปเอาพระแสงมาถอื เปน็ อนั มาก ณ วนั แรมหา้ คำ่ เปน็ วนั พระ พระเทพมณุ ี พระพทุ โคษาจารย พระธรรมอดุ ม พระธรรมเจดี พระเทพกระวีเข้ามาเตรียมจะถวายพระธรรมเทศนาอยู่ ณ ทิมสงฆ์ ประมาณเพลาทุ่มเศษ ๑ พระตำหนักสวนกระต่าย * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ าตวิ า่ อยใู่ นราชสมบตั ิ ๒๖ ปี ซง่ึ นา่ จะถกู ** พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ ๗๗ ปี *** พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ ขนุ อนรุ กั ษผ์ ทู้ รง

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๓๐๕ จึ่งมีพระบัณฑูรให้นิมนต์เข้ามา ณ ตำหนกั สว่ รกระตา่ ย ตรสั อาราธนาใหข้ น้ึ ไปวา่ กลา่ วแกเ่ จา้ สามกรม ใหล้ งมาสมัครสมากันถึงสองกลับ ต่อเพลาสามยามเศษ เจ้าสามกรมจึ่งมาเฝ้าทำสัตย์ถวายทั้ง ๓ องค์ ครั้นเพลาเช้า จึ่งเสด็จมา ณ พระทรงปืน สรงพระบรมศพแล้วเชิญเข้าพระโกศ ประดบั ไว้ บนพระที่นั่งบรรยงค์รัตนาถ ครั้นสรงพระบรมศพแล้ว เจ้าสามกรมก็กลับไปวัง คิดตั้งซ่องสุมผู้คน ศัสตราวุธไว้ดังเก่า มีผู้นำคุยรหัสกราบทูลพระเจ้าอยู่หัว กรมพระราชวังบวรสถานมงคลจึ่งทรงดำริการ ด้วยสมเด็จพระเชษฐาธิราชเจ้ากรมขุนอะนุรักษ์มลตรี ๆ ให้หาสามกุมารเข้าไปเฝ้าคิดราชการ ณ ตำหนักตึก ณ วันแรมสิบเอ็ดค่ำ เพลาบ่าย กรมหมื่นจิตสุนธร กรมหมน่ื สุนธรเทพ กรมหมื่นเสพภักดี เสดจ็ ขน้ึ ไปเขา้ เฝา้ กรมขุนอะนุรกั ษ์มลตรี ณ พระตำหนักตึก ขณะนั้นวางคนไว้ให้กมุ เอากรมขุนสนุ ธรเทพ ไปลงสังขลิกไว้ ณ หอพระมนเทียนธรรม กุมเอากรมเสพภักดีไปพันธนาไว้ ณ พระคลังพิเสศ จับเอากรมหมื่นจิตรสุนธรไปจำไว้ ณ ตึกพระคลังสุพรัศ * ครั้นแรมสิบสามค่ำ จึ่งให้ประหารด้วย ทอ่ นจนั ทน์ ณ พระคลงั พเิ ศศทง้ั สามองค์ ครั้นสิ้นเสี้ยนศัตรูแล้ว ก็เสด็จพระราชดำเนินไปถวายราชสมบัติแก่สมเด็จพระเชษฐาธิราชเจ้า กรมขุนอนุรักษมลตรี ๆ มิได้รับราชสมบัติ แล้วตรัสว่าสมเด็จพระราชบิดาสั่งไว้ให้พระอนุชาเจ้า ครองราชสมบัติสนองพระองค์สืบไปเถิด จะทำให้ผิดกับรับสั่งหาควรไม่ กรมพระราชวังบวรสถานมงคล ก็จำพระทัยครองราชสมบัติ ครน้ั ณ เดอื น ๗ ขน้ึ ๖ คำ่ จง่ึ ตง้ั การพระราชพธิ ปี ราบดาภเิ ศก ณ พระทน่ี ง่ั สรรเพชญป์ ราสาท กรมขุนอนุรักษ์มนตรีเสด็จไปอยู่ ณ พระที่นั่งสุริยาตอำมรินท์ ทรงพระกรุณาตั้งกรมหลวงพิพิตรมนตรี เป็นกรมพระเทภามาตุ ครั้น ณ เดือนสิบสอง กรมพระเทภามาตุเสด็จทิวงคต พระเจ้าอยู่หัว ใหน้ ำพระโกศเขา้ มารบั พระศพ จง่ึ เชญิ ขน้ึ ประดบั ไว้ ณ พระทน่ี ง่ั ประยงคร์ ตั ะนาถเปน็ สองพระโกศ ครน้ั ณ เดอื นหา้ ขน้ึ ๑๑ คำ่ ลศุ กั ราช ๑๑๒๑ ปเี ถาะเอกศก พระเจา้ อยหู่ วั กถ็ วายพระเพลงิ สมเดจ็ พระพทุ ธเจา้ หลวง พระพนั ปหี ลวงตามประเพณกี ารพระบรมศพ ครง้ั นน้ั พระเจา้ อยหู่ วั ทง้ั สอง พระองค์ ทำฉลองพระเดชพระคณุ สมเดจ็ พระบติ รุ าชมาตรุ งคย์ ง่ิ กวา่ แตก่ อ่ นเปน็ อนั มาก แลว้ พระเจา้ อยหู่ วั * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ กมุ เอากรมหมน่ื เสพภกั ดไี ปพนั ธนาการ ไว้ ณ คลงั ศภุ รตั น์ จบั เอา กรมหมน่ื จติ รสนุ ทรไปจำไว้ ณ คลงั พเิ ศษ

๓๐๖ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ สง่ั ใหส้ รา้ งวดั เรยี กวา่ วดั อทุ ภุ รอารามวดั หนง่ึ แลว้ ใหส้ รา้ งปฏสิ งั ขรณห์ ลงั คาพระมณฑปพระพทุ ธบาท หุ้มทองสองชั้น สิ้นทองร้อยสี่สิบสี่ชั่ง พระองค์ทรงฉลองถวายไทยทานแก่สงฆ์แลยาจกวณิพก เปน็ อนั มาก แลว้ พระองคท์ รงวา่ ราชการงานกรงุ ดผู ดิ แลชอบตามเยย่ี งอยา่ งพระมหากษตั ราธริ าชเจา้ แตก่ อ่ นมา เวลาหนง่ึ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงพระดำรวิ า่ เรานเ้ี ปน็ แตอ่ นชุ ายงั หาควรแกร่ าชสมบตั ไิ ม่ อนั ราชสมบตั ิ สมบตั นิ ใ้ี หพ้ ระเชษฐาธริ าชเจา้ ครอบครองสนององคส์ มเดจ็ พระราชบดิ าเจา้ จง่ึ จะควร ทรงพระการะแล้ว พระองค์ก็เสด็จไปถวายสมบัติแก่สมเด็จพระเชษฐาธิราช แล้วพระองค์ก็เสด็จทรงเรือพระทน่ี ง่ั กง่ิ เปน็ กระบวนพยหุ บาตรา ไปทรงผนวช ณ วดั เดมิ แลว้ เสดจ็ ไปอยู่ ณ วดั ประดู ขณะนั้น * กรมขุนอนุรักษมนตรีเสด็จราชาภิเศก ณ พระที่นั่งสรรเพชปราสาท ทรงพระนาม สมเดจ็ พระบรมราชา มหาอะกบษรรบรอรจรติ ทศพธิ รรมชเรศ เชฐโลกาณายกอดุ ม บรมนารถบพติ ร พระพุทธเจ้าอยู่หัว เสด็จผ่านพิภพกรุงเทพทะวาราวะดีศรีอยุทธยา ตามโบราณราชประเพณีสืบไป พระองค์นี้อัครราชชายา ๒ องค์ แต่ยังเป็นกรมมาด้วยกัน พระองค์ตั้งไว้เป็นมเหสี ๆ องค์หนึ่งนั้น มพี ระราชบตุ ร ๆ องคพ์ น่ี างชอ่ื ประทานสรุ ยิ วงษ์ องคช์ ายชอ่ื ประไภยกมุ าร พระมเหสอี งคห์ นง่ึ นน้ั กม็ ี พระราชบุตร ๒ องค์เหมือนกัน องค์พี่นางชื่อ รุดจาเทวี พระน้องยานั้นชื่อ สุทัดณกุมารา พระองค์ จึ่งตั้งพระอัครราชชายาอีกองค์หนึ่งชื่อ เจ้าแมงเมา ร่วมองคก์ ันกับพระองค์ ๆ มีพระราชบุตรีด้วย เจ้าแมงเมา่ องคห์ นง่ึ ชอ่ื สริ จิ นั ทาเทวี พระองคท์ รงพระเมตตาใหย้ ศฐานาศกั ดเ์ิ หมอื นกนั ** เหล่า พระสนมพวกนั้นหามีพระราชธิดากับพระองค์ไม่ ครั้นพระองค์เสวยราชย์ได้ประมาณ ๗ - ๘ วัน กรมหมื่นเทพพิพิตรก็ทูลลาออกทรงผนวช อยู่ ณ วัดกระโจม กรมหมื่นเทพพิพิตรนี้ฝักฝ่ายฝากตัวอยู่ข้างวังหน้า กับวังหลวงหาสู้สนิทไม่ ครั้นวังหน้าออกบวชก็ว้าเหว่พระทัย เจ้าพญาอะไภราชา พญาเพชรบูรีย หมื่นทิพเสนา นายจุย นายเพงจัน พากันออกไปคิดการกบฏกับกรมเทพพิพิตร ๆ รู้ระคาย ก็หนีไปจากวัดกะโจม ตามไปจบั ได้ ณ ปา่ นาเรง่ิ นอกดา่ น แตเ่ จา้ พญาอะไภยราชา พญาเพชรบรู ยิ นายจยุ้ สามคนน้ี ใหล้ ง พระราชอาญาเฆี่ยนแล้วจำครบไว้ หมื่นทิพเสนา นายเพงจันหนหี าได้ตัวไม่ * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ ขณะเมอ่ื ลศุ กั ราช ๑๑๒๑ ปเี ถาะเอกศกนน้ั ** พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ ใหย้ ศฐาศกั ดนิ าเสมอกนั

พระราชพงศาวดารกรงุ สยามฯ ๓๐๗ ขณะนั้นพอกำปั่นลูกค้าอังกฤษเข้ามา ณ กรุง จึ่งมีพระราชโองการฝากกรมหมื่นเทพพิพิตร แกน่ ายกำปน่ั ใหเ้ อาไปลอยเสยี ณ เกาะลงั กาทวปี สน้ิ เสย้ี นศตั รแู ลว้ พระองคก์ ท็ ำนบุ ำรงุ พระศาสนา อาณาประชาราษฎรใหอ้ ยเู่ ยน็ เปน็ สขุ แลพระองคส์ ถาปนาพระอาราม พระราชทานนาม วดั ลมทุ ๑ วดั ครทุ า ๑ รวม ๒ วดั แลว้ ฉลองถวายไทยทานแกส่ มณพราหมณายาจกวณพิ กถว้ นหนา้ มงี านมหรสพ ครบ ๗ วนั แลว้ เสดจ็ กลบั พระราชวงั ฝ่ายขา้ งกรุงอังวะนั้น อองเจยะนายบ้านมุกโชโปถวัลยราชย์ในเมื่อศักราช ๑๑๑๖ ปี ทรง พระนาม มางลอง พระองคม์ รี าชบตุ ร ๖ องค์ ราชธดิ า ๓ องค์ พระราชทานฐานาศกั ดต์ิ ามผใู้ หญ่ ผนู้ อ้ ย ใหม้ งั ลอ่ งไปผา่ นเมอื งดเี ปะเยยี ง มงั ระผา่ นเมอื งปดิ ู มงั โปผา่ นเมอื งอนั เมยี ง มงั แวงผา่ น เมอื งปะดงุ มังจุไปผ่านเมืองปะดาน โพเชียงกินเมืองแปงตะและ พระเจ้ามางลองเสวยราชย์มาได้ ๘ ปี ทราบเหตุว่ากรุงศรีอยุทธยาผลัดแผ่นดินใหม่ จึ่งทรง พระดำรหิ าเหตซุ ง่ึ จะมาทำแกก่ รงุ พอมผี นู้ ำเอาความอนั หนง่ึ ขน้ึ ทลู วา่ กำปน่ั ฝรง่ั ขา้ งองั วะใชใ้ บลมซดั ไป เขา้ เมอื งตะนาวศรที ท่ี า่ มรติ บรู ยี ์ นายกำปน่ั ชอ่ื อรมั ะณี ขา้ งกรงุ ศรอี ะยทุ ธยาเอานายกำปน่ั ของเราไว้ พระเจ้ามางลองทราบเหตุดีพระทัยนัก จึ่งดำรัสให้เกณฑ์พลสกรรจ์ลำเครื่อง ๙๐,๐๐๐ ช้าง ๒๐๐ มา้ ๑,๐๐๐ หนง่ึ สำเรจ็ แลว้ เสดจ็ ดำเนนิ ทพั ออกจากกรงุ องั วะ ทพั หนา้ เขา้ ตเี มอื งมฤท เมอื งตะนาวศรี ๆ มบี อกเขา้ มากราบทลู สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงทราบเหตแุ ลว้ กำชบั ใหค้ นเรว็ มา้ ใชร้ บี ออกไปสบื ราชการดู มากราบทลู วา่ พม่ายกมาทางมฤท ๑ ทางท่ากระดาน ๑ ทางเชียงใหม่ ๑ ที่จริงนั้นพม่ายกมาแต่ข้างมฤททางเดียว พระเจ้าอยู่หัวไม่ทรงทราบแน่ก็ตกพระทัย ด้วยมิได้มีวิจารณ์พระเชาวญาณ ก็พาลเขลาทรงเชื่อเอาทั้ง สามทาง จง่ึ ดำรสั สง่ั ใหพ้ ญาพไิ ชยสงครามนามชอ่ื ประลดั ชู พระจลุ า หลวงศรยี ศ หลวงราชพมิ ล ขุนศรีวรคัน ห้าคนคุมพล ๕,๐๐๐ ออกไปต้านทานข้างมฤทก่อน แล้วเกณฑ์พญาราชสงคราม พญาไชยา พญามหาเสนา พญาเพชรพิไชย พญาสมบัดธิบาล พญาตนาว พญาพัทลุง หลวงกระ ๘ คนนี้คุมพลคนละพัน แล้วให้พญาอะไภยราชาถืออาชญาสิทธิ์เป็นแม่ทัพยกไปรับทาง เชียงใหม่ แล้วเกณฑ์ทิพเสนาราชามาตย์ ทิพรักษาราชาบาล วิสุตโยธามาต ราชโยธาเทพ หลวงศกั ด์ิ หลวงสทิ ธิ หลวงฤทธิ หลวงเดช ๑๐ คน คมุ พลคนละพนั ให้พญาอะไภมลตรเี ปน็ แมท่ พั ใหญย่ กไปจกุ ไวท้ างทา่ กระดา่ น ครน้ั ทรงทราบวา่ ทางมฤทพมา่ ยกมามาก กใ็ ห้พญายมราช เป็นแม่ทัพหน้าคุมพล ๒๐,๐๐๐ ให้พญาธรมาถืออาชญาสิทธิ์เป็นแม่ทัพพลทหาร ๓,๐๐๐

๓๐๘ ประชมุ พงศาวดารฉบบั กาญจนาภเิ ษก เลม่ ๒ ยกเพิ่มเติมไปตั้ง ณ เมืองกุยบูรีย์ พม่ายกขึ้นมาตีทัพพญายมราช ณ แกงตุมแตก แล้วยกแยก ไปตีกองปะลัดชู ซึ่งตั้งอยู่ตำบลอ่าวขาวริมทะเล * จึ่งแบ่งไพร่ ๕๐๐ ไปช่วยกองปลัดชู รบกัน อยู่ประมาณกึ่งวันกองปลัดชูก็แตกพ่ายมา พระเจา้ องั วะกด็ ำเนนิ ทพั เขา้ มา ณ แขวงเมอื งกยุ บรุ ยี เมอื งปรานบรุ ยี ขณะนน้ั กองสอดแนม พมา่ จบั ไทยชาวบา้ นบอ่ ๓ คนเขา้ ไปถวายพระเจา้ องั วะ ทลู วา่ บงั อาจออกดอ้ มมองดกู องทพั พระเจา้ องั วะ จึ่งมีกระทู้ถามว่า เอ็งเป็นแต่ชาวที่คนชนบทบ้านป่า เมื่อข้าศึกองอาจมิได้เกรงพระราชอาญา ออกด้อมมองสืบกองทัพกูผู้เป็นกษัตริย์ ใครใช้สอยจงว่าแต่ตามจริง ชายผู้หนึ่งจึ่งกราบทูลว่า พระอาญาเป็นล้นเกล้าซึ่งจะไม่เกรงพระเดชเดชา แลมีผู้ใช้สอยมาสืบทัพสมเด็จพระพุทธเจ้าอยู่หัวหามิได้ ซึ่งอาจหาญมิได้กลัวความตายมาทั้งนี้ ด้วยปู่ย่าตายายสั่งกำหนดไว้ว่า ถึงลุศักราช ๑๑๒๒ ปีมะโรงโทศก จะมีพระมหากษัตราธิราชเจ้าผู้กอปรด้วยพระกฤษฎานุภาพได้ปราบดาภิเศก ในเศวตฉัตรเป็นบรมขัตติยามหาพิเศษในกรุงภูกำประเทศทิศอัสดง จะเสด็จดำเนินพยุหจัตุรงค์ มาทางนี้ ปราบอรินราชไพรินราชไพรีกุลียุค ทำนุบำรุงพระบวรพุทธศาสนา ประชาราษฎรไม่เลือกหน้า ข้าพเจ้าเกิดมาไม่เคยเห็นจึ่งกล้าชวนกันมาแอบเร้นคอยชมบรมโพธิสมภารเจ้า จึงสมคำผู้ใหญ่ เลา่ สบื ๆ มาแล้วแต่จะโปรด พระเจ้าอังวะได้ทรงฟัง** ก็มีพระทัยยินดี จึ่งดำรัสให้พระราชทาน ตราภูมิคุ้มห้ามแก่ชายทั้งสามแลพวกพ้อง ให้ตั้งทำมาหากินตามภูมิลำเนา พระเจ้าอังวะจึ่งดำเนิน ทัพหลวงเมืองกุยบูรีย เมืองปรานบูรีย แลตีเมืองเพชรบูรีย เมืองราชบูรียได้เป็นลำดับมา ขณะนน้ั สมเดจ็ พระอนชุ าธริ าชลาพระผนวชออกวา่ ราชการแผน่ ดนิ ใหถ้ อดเจา้ พญาอะไภยราชา พญายมราช พญาเพชรบูรียออกจากสังขลิก แล้วดำรัสให้เกณฑ์พลทหารขึ้นรักษาหน้าที่เชิงเทินรอบ พระนคร กำแพงตามหนา้ พระราชวงั นน้ั ใหร้ อ้ื เสยี เอาไมข้ อนสกั ปกั ปดิ ประตนู ำ้ ประตบู กทง้ั รอบกรงุ ใหพ้ ญากลาโหม พญารตั นาธเิ บศ พญาราชวงั สนั ออกตง้ั คา่ ย ณ บา้ นตาลาน อนง่ึ ใหพ้ นั ธนา พญาราชมลตรี จมื่นศรีสรรักษ แล้วให้มีกระทู้ถามว่าเข้าไปคบหาทำชู้ด้วยข้างใน ครั้นเป็นสัตย์แล้ว ให้ลงพระราชอาญาคนละยกจำคงไว้สามวัน พญาราชมนตรีตายให้เอาไปเสียบไว้ ณ ประตูไชย ฝา่ ยทพั หนา้ พมา่ ยกมาตคี า่ ยซง่ึ ตง้ั อยตู่ าลารนน้ั แตกพา่ ยเขา้ มา พญากลาโหมขน้ึ ชา้ งหนมี าถึง ทุ่งวัดนนทรี พม่าควบม้าไล่ตามมาทันแทงพญากลาโหมตาย พญายมราชนั้นต้องหอกซัดเป็นหลายแห่ง * พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาติ มขี อ้ ความตอ่ ไปวา่ พญาธรรมาจะยกไปชว่ ยพญายมราชกไ็ มท่ นั ** พระราชพงศาวดารกรงุ ศรอี ยธุ ยา ฉบบั หอสมดุ แหง่ ชาตวิ า่ พระเจา้ องั วะไดท้ รงฟงั ดงั นน้ั