Қайыржан қажы Макин "Абай жаққан алау"

(250) ды, дуние жузшде адамнын саны азая беред), неше ауру - СПИД, мерез т.б. аурулар кебейе бередг Эл1м-ж1Т1к те бурынгыдан молая бермек. Мен!н мундагы айтпак ойым, бук1л адамзат кауымын осындай арсыздыктан, азгындыктан сак- тандыру. Осындай юр эрекеттер жуккыш келедг Жастарымыз ел!ктепш, кейб1р керсекызары да бар. Улттык болмысымызды сактау уш!н оган жумыла карсы туруымыз керек. Пеле кайдан деуге бола ма? Сактансан сактаймын деген гой жаратканын ез1. УЙЛЕНУ - ОЦАЙ, УЙ БОЛУ - ЦИЫН «Кайтып келген кыз жаман» - деген макал аткан окпен б!рдей. Ертеде кызы куйеуден шыгып кетсе катты намыстанган. Ел болып куйзелген. Ц аз1р кебейш кеткен сон ба, ет1 уйрент кеткен сьщайлы. Эйтсе де шешес1 канша жерден «1ш1ме сыйган балам сыртыма да сыяды» деген сез айтыпты десек те, еншейш ез1н-ез1 алдау. Цыздьщ кайтып келу1 —ата- ана уш1н трагедия. Баска тускен сон амалсыз кенед1. Буган сол трагедияны жасаган ерл1-зайыптылар юнелг Ата-ана умтн1н акталмауынан еткен екш ш жок. Ажырасудьщ б1ркатар себептер! психология- лык жагдайга, м:нездер кайшылыктарына байланыс- ты туындауы мумк1н. Тербиеленген ортасы да Т1келей есер етед1. К,уда-кудагилар арасындагы кик1лж 1ц де себеп болып жатады. К^ызына жаны ашыган ата-ана жаксы кылам деп булд1р1п алуы да ебден ыктимал. Кел!ндерд1н жалкаулыгы, салак- тыгы, ерлерд1н 1Ш1мд1кке салынуы, урып-согуы, жумыссыздыгы дейс1з бе, сылтау кеп. Сондьщтан ажырасу себептер1н б1р-ак адамнан ¡здеу кател^к. XXI —гасыр нарык заманы дейм1з гой. Оншрктер осп, е т м кебейд]. Оз4м!зд1ю де, шет елд1К1 де капта-

(2 5 1 ) ды. Б1р-ак рет пайдаланып лактыра салатын дуниелер кеп, тек акшан болса болганы. «Алтын керсе перште жолдан таядыньщ» керш аз керш жургетьйз жок. Осыньщ кес1р1нен тагдырлар телкекке тусуде. Адамгершиппьмз бен ар, иманымызды шан басуда. Адам катыгездене тусуде. Махаббатка да бф-ак рет пайдаланатын зат сиякты карау кезкарастары пайда болуда. Жастар арасындагы моральдык тербие жумы- сын мемлекетт1к тургыда колга алмаса бул ете катерл1. Казактын кернект! акыны Телеген Айберге- нов «Махаббаттардыц кашанда ойланбау жеткен туб1не», - деп айтыпты. Кеш болмас уш1н журт болып ойланып, ажырасудыц жолын кесудщ ти1мд1 тес1лдер1н карастырайык. Казак халкыныц сан гасыр бойы калыптаскан улттык тел1м-тербиес1н1н арасында отбасы кунды- лык-тары айрыкша орын алады. Оны сез мейеп ма- кал-метелдер1м1зден айкын ангарамыз. Мысалы: «Куйеу — жуз жылдык, куда - мын жылдык», «Кальщсыз кыз болса да, кэдес1з кыз болмайды», «Кызга кырык уйден тыю», «Калыцдыкты калта екелед)», «Кыз ез1 уйде, кылыгы тузде», «Тещн тап- са, тепн бер», «Атынды ай етпей мактама, кел1т н д 1 жыл етпей мактама», «Еркеп ж1герс13 елд1н, ейел1 шщерсгз болады», «Кь13 баланын бакыты баска боса- гада», «Озган ейел — тезген ейел», «Улы жаксы кещл1 тасып маркаяды, улы жаман мезплшен бурын картаяды», «Ек1 жаксы косылса —жарасады, жама- нга жаксы косылса карасады, ею жаман косылса та- ласады» т.б. Мундай канатты сездерд1 жуздеп келлруге болады. Эркайсысында батпан-батпан жук бар. 9м1р философиясынан туган. «Эйел ерден кетсе де, елден кетпейд1» деп, жес1р1н тент1ретпеген, жет1М1н жылатпаган халык емес пе ед1к. Сонда ажы- расудын сонша белен алып, уйренпнкп дагдыга ай-

воО З(Ж )В О (зз налып бара жатканы калай? Бул улттык дестур1м1зден айырылып бара жатканымыздыц белпс1 емес пе? Айта берсе сурак кеп. «Уйлену —оцай, уй болу —киын», - деген казак- тын тел макалына айналып кеткен кернект1 акын Музафар Эл1мбаевтын канатты сезш журттык бер! быед!. Б1рак «неге?» —деп соньщ байыбына барып жаткан адам жок. Копнил ¡пнде елеуметт1к-турмыс- тьщ жагдай себеп болып жатады шьщырактардын шайкалуына. Ек1нш1ден м1нездег! кайшылыктар кедерп келпруде. К,аз1р п жаетар сез кетермейд!, сын айтса б1рден тулап шыга келедг Цыскасы кез- дескен ауыртпашылыктардан шыгудыц жолын та- буга акьымен лзпндейпн байыптылык жетпейд!. Конфуций «Жарьщ с е т тусшсе —бул бакыт, с е т суйсе - бул улкен бакыт, ал сен езщ суйсен - бул нагыз бакыт» —деп айткан екен. Кемшш1кс13 адам жок. Шын суйет!н адам оныц кемшинктерш де б1рге суйед1. Махаббат пен су тс п е н и и л ж сонда гана туракты болады. Ал ажырасудыц кебею1 сол сутспеншипкпц жетпей жатуында, жастардьщ ма­ хаббат дуние преп екен1н тус!нбеу!нде. Ягни, сый- ластык, жарасымдылык жетпейд!. Отбасы - юсшжтщ юш! ордасы. Отбасында ой- ран болып жатса, ешюм оны жаксы деп айта алмай­ ды. Бул т т т 1 елеуметт:к, когамдык меселе. Ец киыны, жануяда м етр 1мдш1к тапшы, ал м етр 1мдш1к деген4м1з казына емес пе? Адам мей1р1м!мен сулу. К,огам катыгезден1п барады. К,атыгезд1к бар жерде ажырасуга тоскауыл кою киын. Осыдан кырык жыл бурын, казак орыстарга кулелн. Берекес1 жок ел деп. Ондагы себеп отбасын- дагы тураксыздыгын айыптайтын. Ал каз1рг1 казак ажырасу жагынан орыстан озып кетт1 ме деп 1ш жиып калам.

Отбасы тату, 6epeKe-6ipniK болса, шыцнан шы- мырлап аккан булактай, алые epic табады. K,a3ipri жастардын отбасын курудагы шалагайлыктарын кергенде сшк!не алмай, ipKinin калатын Ke3iMi3 кеп. Жастарымыз акылды, зерек. Курбыларынын неге ажырасып жатканын ой елепне салып, сабак алуы керек. Кандай icTin болса да жаксы нетиж еа — кател1кп кайталамау. «Акылдан артык хандык жок». Уйленерде де, уйленген сон да акылга Ti3riH берген жен. Ажыраса салу - ем1рдег! кездесет1н киындык- тарды шешуд1н ен онай жолы. М етнш е мундай icii басын катыргысы келмейлндер, алды-артын терен ойланбайтындар, куресуге дерменс13 адамдар ¡стейд1. Ажырасып жаткандардыц себеп-салдары ер Typni. Эр отбасынын ез1не тэн проблемасы, eMip туралы ез кезкарасы бар. Дегенмен де, солай екен деп, болсын- болмасын ажыраса беруге неге жол бере\\пз. Ел бо- лып, кауым болып жас шанырактьщ уй болып кетуше камкор пей1лд1 казак емес пе ед1к? Бул — кей1нп жас eMip теж1рибеа бар улкенд! тындаудан калып барады деген сез. О кЫ ш тнак. Кез1нде маркум, демограф Макаш Тетчмов отбасы Meceneci жeнiндe жиi-жиi макалалар жазып, езект1 ойлар ай- тушы eni. K.a3ip бул меселет елеп жаткан пенде жок. Акындардын жырына, сазгерлерд4н eHiHe айналг- ан махаббат сез жузшде емес, ic жузшде некеден KepiHic табады. Урпак камы, улт болашагы некеге байланысты. Неке - отбасы кундылыктарынын ен маныздысы. Неке бултакты кeтepмeйдi, жауапкерш1л1кке жупнедь Сондыктан казак «Отан отбасынан басталады», —деп тепн айтпаган. Отбасы 6 epiKTiri мемлекетпн де 6 epiKTiri. Некенщ тураксыздыгы когамдагы кайшылык- тардан да туындайды. Уры неден пайда болады, кай-

(254) ыршы кайдан шыгады? —деген сиякты, неке турак- сыздыгы неге сонша белен алып кетт:? —деген месе- ле когамнын ер мушес1н толгандыруы керек. Канерат неден? Тербиелеп, сетм арткан ул-кызы- мыздан ба, жок елде ата-ана ма? Кдлай десек те, каптаган сурактан кез ашу мумкш емес. Шанырак- ты кулатып, жерде жет1мд1 жылатып, жес!рд! кебейпп кай ушпакка шыгамыз? Жастар ажыраскандарына кынжылмайды, ец коркыныштысы осы. Ажырасу канша жуса да кетпейпн дак екенш б1лмейд1. Ажыраскандарды кер!п турып, алансыз ем1р суруге бола ма? Ажыра- сып жаткандар ботен емес, б4реулерщ1здщ бауыры- ныз, б1реулер1Н!ЗД1п карындастарыныз. Бул не ¡стесе ез! б!лс!н дейт^н меселе емес, ултымыздын ужданы- на нуксан келттрелн дерт. Жастар арасындагы неке берекес1зд1Г1н кер4п, бакытты болу м1мк1н бе? Некедеп мундай жолсыздык урей тугызады, журек сыздатады. Дурюреп еткен уйлену тойлары куаныш сыйлаганмен, жыл етер-етпестен ажырасып жатуы мун сыйлауда. Мундай жагдайда куаныш угымыныц ауьыы алыстап кетед1. Ажырасу —азудын басы, азг- ан адамнын сртет туманды. Отбасы бер1к болу упйн м!нс!з акыл, таза журек керек. Ом:рдег1 улы жолдар отбасы табалдырыгы- нан басталады. Отбасы булшген адам ар жазасына тап болады. Улттыц улылыгы отбасындагы жаксы касиеттер4нен де кер1т п турады. Ажырасуды жак­ сы касиет деп айта аламыз ба? Ол ата-анага кайб1р абырой. Т1рл1кт1н тузу жолы жок. Б1рак соны тузейпн адамнын ар-уяты, намысы жене тез1М1. Отбасын ны- гайту уш!н турмыстагы таязды ктан тун!Л1п, терещ цкке ун1лу кажет. У сакты ктан ж ирен1п, ¡рипкп уйренсе т!птен ганибет.

Ойласак уйкы шайдай ашылатын дуниелер бар. Ол мемлекетт!ц т1рег1 болып саналатын отбасы меселес1. Б1р Караганда эрюмнщ жеке шаруасы си- якты кер1нгенмен, шанырактардьщ шайкалып жатк- аны жаксылыктын нышаны емес. Кейб1р деректерге Караганда 150 мын отбасы шацырак курып, б!р жы- лга жетпей солардьщ тен жартысы ажырасып тына- ды екен. Некеге булай жещ л-желт карауга бола ма? Бул дегетщ з 150 мын кыз бен ж т г п ц тагдыры. Ал енд1 осыган 300 мын еке-шешенщ кайгы жутканын косып есептещз. Ажырасудан туган мэселе жарты миллиога жуык адамнын басын катырды деген сез. Осыган косымша жет1м калган баланы ойласаныз, кабырганыз тштен кайысады. Айтуга аузыц бармайтын, естпен кулакка ерс1 окигалардын да куеа болып журм13. Бет! мен кеткен жезекшелерд1ц ем1 табылмай тур. Ол аз болгандай кыз балаларды 16 жастан тусж жасауды зандастыр- сак деген усыныстар айтылуда. Сонда не, оку орын- дарында тунг1 кебелектерд1 даярлап жатыр ма? Тербие-тел1м кайда?! Кдзак кайда барасьщ демеске амалын жок. Бул тербие жумыстарынын тыгырыкка Т1релгеншщ б1р белпс1, дабыл кагатын проблема. Цызыц жаман болса — жет! атана жетед1, Эйел1н жаман болса — агайыньщ жоламай кетед1. Келшщ жаман болса — т1рл1Г1н куцкщдеумен етед1, Балан жаман болса — ем1р сургетн бекер-д1, — депт) Майки би. К,ай-кайсысы да акикат. Ом!р шындыгын сез ата­ сы Майкы биден асырып айту мумкш емес. Жаман

(256) дегенн1ц кай б1р онганы бар. Туп тег!не К1р келпрепн кыз, агайынмен араздастырган ейел, типцщ алмаган кел!н, ум!Т1нд1 актамаган бала адам- ды кайгыга тус1ред1. Ондай отбасыньщ Орда бола коюы екгталай. Казакта сез калган ба, «Ерл1 зайыптьыардын ара- сына ес1 кеткен туседЬ, - дейд1. Ажырасуга себеп болатын туйтк1лд! меселелер ете коп. Отауынан опа таппагандардын куне ек1 жактан да б1рдей. Б1реу! акылды, еюнш1с1 акымак екен деп айта алмаймыз. Эркайсысы ез уеж 1н алды ца тартады. К1м айтса сонык1 жен дегендей, актай да, жактай да алмай киналатын кездер аз емес. Мен макаламныц сонында белпл1 акын Нарша Кдшаганулыныц «Казак кызы» атты елецш ен уз1нд! келт1ргенд! жен керд1м. Асыл ару, каны таза, заты ип, Жакын еткен алые елд:, жат уйдг Казак кызы —ултымыздьщ уяты, Кандай курмет керсетсек те татиды. Казак кызы талайларды тан кылып, Эсем ен боп, асыл жыр боп жангырып, Кыз Ж1беп, Ак Баяны елемге Махаббатты мойындатты менгМк. Теп таза, сыры сулу, заты иг1 Жакын еткен алые едщ, жат уйд1, Сом алтыннан сокса дагы ескертк1ш, Сол курметке Казак Кызы татиды, — деп толганады акын. Б1здщ немере-шеберелер!м1з, бозбалалар мен жМттер казак кыздарын кад1рлей бшее ажырасу бултынын сей!лет1н!не кум етм жок.

Ортада Шок,ан Уэлихановтын, атасы Ш оц жaFындa А байдыц эйел1 Д тданы н, атасы А

Шыцтыс, сол жатында К,унанбай, Алшынбай 6и, ол К,азбек бид1ц немерес1.

Абай КУНАНБАЙУЛЫ (1845-1904)





Оразбай АК,КУЛЫУЛЫ (1831-1921)













Абай музейшде. Он,нан coлfa к,арай: Ахат Шэкэр!мулы, К,арауыл-Жидебай, 19

Д1нмухаммед К,онаев, армия генералы И.Лященко. 74ж ы л, 14ш1лде.















№-i

Лэзат к,ызы Арайлым, улы Айбар.

Иордания мемлеке*пндеп ежелп к,ала Петрада К,айыржан к,ажы баласы Рахатпен.______

\"БейбггшЫк элемИ' халыкарапыц Международное казахское творческое цэзац таорчестволыц бф лнслп объединение \"Бей6гги))п!к элем!\" Выдан. Ю/%. \"Бейб)тш1л!к элем!\" халыцаральщ Международное казахское творческое цазац таорчестволыц бф леспп объединение \"Бейбгтимтк алемГ Куэл/к ^

^азе/и/, ^.МАМА/^, 7 9 ^ 2 0 /(У.ж'бм НАУРЫЗ - УЛТЫМЫЗДЫЦУЛЬЩМЕРЕКЕС1 Улыстыц улы кун1 болатын. Кундел1кт1 дагды бойынша тацертецгш1к серуенде жургенм!н. Сый- лас, сырлас болып кеткен ¡шм, Алматы облыстык ¡шк1 ¡стер баскармасында узак жыл кызмет ¡стеген, К,Р Мемлекетт1к автоинспекция ардагер1, полиция полковнип Смагул Тец1збаев танертец коцырау шалды: - Ага, Наурызыцыз кутты болсын! Наурыз мерекес1Н1ц курмет1не б1зд!ц петер иелерш щ кооператив1 мерекел1к шара уйымдастырып жатыр. Соньщ курметп конагы болыцыз. Сагат !0-да бастала- ды. С13Д1 кутем1н, —дед1 дауысы жаркын шыгып. 1ш ¡лтипатын жерде калдырмай, белгшенген уакьпта бар- дым. «Современный^ тургьш уй кешен{нщ мацьша жи- налган халык ете коп. Улкен-юнп, бала-шага кенщщ, мез-мейрам. Аксай-4 ыкшамауданындагы тогыз кабат- ты уш уцщц мацына кшз уй Т1гш1пп. Мерекеш уйым- дастыруга уйткы болган пэтер иелершщ кооператившщ терагасы Жакыпбай Муратжан деген азамат екен. Мектеп окушылары, мугал1мдер кауымы да шаранын кецщщ эту)не улес посты. Мерекеш Ба- кыт Тушаев, Айгер1м Есбосьшова журпздг Эленделп, такцактатып журттын назарын б1рден оз1не аударып апды. Каз}р К.ызыр ата бата бередд дегенде, ел сахнага карап турган, б1р кезде уйдщ тогызыншы кабатынан санкылдаган дауыс шыкты. Ак сакалды кария бата

(2 5 8 ) бер1п тур. Кимешекп эжелер шашу шашты. Жастар кезек-кезек ен салып, би билед. Концертпк багдарла- ма ете мазмунцы бодцы. Наурыз мерекес!не б1ркатар конактар, ел курмет- теген азаматтар шакырылган екен. Соньщ 1Ш1нде К,азакстанньщ халык эртЫ , кернекл киноактер Нуржуман Ыктымбаевты айрыцша атап айтуга бола- ды. Ол 180-нен астам керкем фильмдерге тускен. Актерд1н таглымды энпмесш бер1 уйып тындады. Осьщан сон мен де жиналган кепш 1Л1кке ак батамды берш, жастар тербиес1 жен1нде аз-кем насихат айт- тым. Соцынан конактар ак дастархан басына жина- лып, наурыз кежеден дем таттык. Цонактарга ез!мн1н жакында жарык керген «Дуние - толкын» атты К1табымнын 5 данасын тарту етт1м. Мереке уйымшылдыкпен етп, м етн Наурыз мерекес! тура- лы осы макаланы жазуыма себепкер бодцы. Наурыз м ерекест элемн1н коптеген елцер1 жыл сайын атам етет1Н1 ежелден бер! белгш!. Кене грек заманынан бастау алган бул коктем мepeкeci «пат- рих» деп аталганы сиякты, оньщ копшш1Г1Н1н атауы «наурыз» цеген сезге тштен уксаматанымен, б!ркатар халыктарда б1р непздес е к е т байкалып турацы. Меселен, тэж 1ктер — «гулнаурыз», хорезмшктер —«наусарджи», татарлар - «нардуган», согдылыктар — «наусауыр», чуваштар — «норис ояхе», армяндар «навасарци» деп атаган. Булардын кепшш1п коктем мерекесте саяды. Ал б1зд1н казак халкыньщ Наурыз мерекес1н1н рухани, мэдени жене элеуметпк мэн-магынасы мен ерекшел1ктер1Н1н аукымы ете кен. 22 наурызцы - кун мен туннщ тенескен кунш «Улыстын улы кун1» деп атауыньщ ез1нен бул кунд1 баска кунцерден жо- гары койып, касиеттеген! байкалады.

В оС ЗЗ (259) Бул — жана жылдын б!р1нш! кун1. К,азак тусш тн де наурыздьщ 21-нен 22-не караган т у т ауыл-ауылды К,ыдыр аралап ж уред1 . Ц а з а к т а р Улыс кун1 ерте турып, б1р б т к к е шыгып, шыгып келе жаткан жана кунд1 карсы алган. Жана куннен жаксылык пен шапагат кутш, колдарын кеуде- лер1не койып, басын иген. Бул кун1 ец жаксы ки1мдер4н кшп, ен жаксы аттарына м^нген. Бук1л агайын-туыс, куда-жекжаттар уш рет тес кагысып амандасып, ен жаксы тшек-ниеттерш бiлдipiciп, еткен жылдан калган екпе-наз, дау-дамайларды умытысады. Ен б!р1нш1 денн1ц саулыгын, бастыц амандыгын тшеп, «Ак мол болсын, денсаулык зор болсын, кайда журсек жол болсын!» деп ак тшек тыеп, «Наурыз коже» 1шед1. Наурыз кежеге ец 61р)шш койдыц басы мен кыс- тан калган сур ет салып, еткен кыспен, еткен жыл- мен коштасады. Одан кеЙ1н сут куйып, ак тыек, таза пейшдерш араластырады, содан сон туз салып, епннщ ешмд1 болуын, елд!н кещдщ болуын т!лейд1. Жет1 санын киел1 санагандыктан, наурыз кежеде жет1 турл1 тамак eнiмi, ден т.б. заттар болады. Ак дастархан басында аксакалдар бас косып, араздаскан агайындарды татуластырады, жепм, жар- лы жiгiттepдi уйлецщрш, жес1р ейелдерге, кембагал адамдарга кемектерш керсетед1. Улыс кун! булак, тумалардын кез1н ашьш, тазалау да тамаша б1р урд1с болган. Булак кезш ашу кез1нде улкендер к 1шкентай балаларды жандарына ерлп жур1п, оларга да бул ютщ мэн1 мен мацызын тус1н- Д1рген. Судын касиетт1 екендМн, букш т1ршш1кт1ц *преп екецщпн ецпмелеп, «Булак кореец —кез!Н аш» деп уйрет1п, «Су анасы - булак» деп урпак санасына гибрат с1щрген. Буньщ магьшасы бip жагынан тазару,

(2 6 0 ) жанарган, жацгырган табигатпен 6ipre к о т л KipiHeH арылу экологиямен астасып жатыр. Казактын Наурыз мерекеанде той-думанныц сан турлер1 камтылып, алтыбакан курылып, ойын- сауыкка ерекше назар аударылады. Палуандар кек К1лемде куресш, кекпар тартылады, тенге алу, ауда- рыспак, кыз куу сиякты улттыкойындардыц eiyi де 6ip гажап! Эсем эндер, кумб1рлеген куйлер жиналг- ан журттыц кен!Л1н cepпiлткeн. Жай той-думан емес, Наурызды енер мерекес! деуге де болады. Баска халыктардан 6ip ерекшел1г! — бул кун1 казактар Kici гайбаттамайды, катты сез айтпайды, Kip конын жумайды, сыпыргыш устамайды. Улыс- тьщ улы кун1н «Кул курыктан кутылган, куц сырык- тан кутылган кун» деп атауы да сондыктан. Улыстыц улы кун1 — ултымыздын улылыгын, б1рл1г1 мен ынтымагын танытатын ен керемет мерекем1з. Гасырлар бойы узд1кс1з тойланып келе жаткан осы 6ip улы мерекем!з кецес деу1ршщ 1926 жылы балтамен шапкандай болып, Д1ни мейрам рет1нде, ескинктщ саркыншылыгы рет!нде токтатылган бо- латын. Алайда, солакай саясат ата-бабамыздын ама- натындай бул дестурд1 туп тамырымен коса жулып тастай алмады. Жасырын турде болса да, уй-уйд1ц, Kepiiii-колацнын, туган-туыстын арасында Улыстыц улы куш тойлана берд1, казандарда наурыз кежелер кайнатылып жатты. A para 62 жыл салып, тек кана 1988 жылы, тэуелс1зд1к карсацында гана толайым тулгасымен болмаса да, халыктык улкен мереке реттде ез ел1м!зге кайта оралды, 6ip жылдан сон букшхалык- тык мерекеге айналды. Enqiri уакытта мэцплж той­ лана берет1Н1ие шекс1з сетмд1м13. Кол уз1п, умыт

(Ж ) боп кетуге аз калган Наурыз мерекесшщ тойлана бастаганына да 30 жыл толып отыр. Репрессия кезен!нде, кенес деу!р!нде танымал тулгаларь[ гана емес, ен1 де, куй1 де, дастандары да сотталган бул казактыц. Ол аздай «Казакта айран кеп, орыста мейрам кеп» деп журет1н бабаларымыз- дын жар дегенде жалгыз мерекес1 Наурызды дши мереке, ескш!кт1ц калдыгы деген жалган желеумен жолын кес!п, жаназасын шыгарды. Кенес уюмет1 ез1Н1н тупк) максаты —уйыскан улттын ынтымагы- на, б1рл1пне ¡ртк! салудьщ ен жанама жолы осы екенш б1ЛД1. «Шоп шыкканда б!р куанып, кек шыкканда б1р куанып», - деп Есенкул Жакыпбаев акын айтпак- шы, коктем келгенде сертлм ейпн, шаттанбайтын адамзат баласы жок. Сондыктан да кун мен тун те- нескен, агаштар бурпнк атып, гулдер каулаган на­ урыз айын шыгыс халкы жыл басы деп есептеген. Катал кысты артка тастап, Т1ршш1к иелер1н арка басы к е н т , кецш1 кош табатын кезен бул. Наурыз жай мереке емес, ынтымак пен б1рл!кт!н, берекел! т1рлжтщ, есел! енбект1н мерекест Наурыз — жацанын басы, жаксылыктын жалга- сы. Кыс ет{п, кар кет1п, шырайлы жаз желп, шаруа- нын жон-аркасы кещп, жана ем1рге кадам басатын кeзi. Наурыз кeнiлдi куанышка, ем!рд{ шаттыкка болейт1н мереке. Баска мерекелерден ерекшелМ букшхалыктык сипаты бар. Ураншылдыктан ада, ешк1мд1 алаламайтын, кайта кауымдастыратын сипа­ ты басым. Наурыз — ак туйенщ карны жарылган кун. Наурыздын оз жол-жоралгылары бар. Мазму- ны - адам адамды сыйлау, б1р-б!р1Н1н кад1р- касиет1не жету, адамдар арасындагы ынтымак пен б4рл1кт1 ныгайту. Аспандай кен, жердей жомарт,

(2 6 2 ) ауадай таза болуга ундейд1. Наурыз кез1ндеп айты- латын ак тшектерд1н 031 неге турады? Наурыз — гуманист1к мереке. Адамды 1зет пен 1зпл 1кке тэрбиелейд{. Наурыз деген1М13 - ак бата. Кел-кес1р кенш, жомарт пейш. Шын журектен ай- тылган ак бата адамдарды кегерт1п-кектетед1, *плектер1не жетк!зед1. Аспан денелерш - жулдыздарды халкымыз жак- сылык жоралгыларына санаган. «Наурыз кутты, оньщ куты адамдарга дариды» деген угымдар бар. Осьыай Наурыз тарихы аныздармен, мифология- мен уштасып жатады. Аузы дуалы карияларды бул кун1 ерекше курметтеген. Олар Улыстын Улы куш урпакка улагат айткан. Бака есептен, пендешш1ктен аулак болуга шакырган. Наурыз тойынын калыптасу- ында дала кешпендшершщ дуниетанымдык тус1Н1Г1, философиялык кезкарасы айкын ангарылады. Жана жыл сиякты емес, Наурыз мерекесше эл1 де салгырт караймыз. Желтоксан айы тус!с1мен Алматыда «С новым годом!» деген жаркылдаган жарнамалар каптап кетед1. Аяк аттасан - осы соз. К,удды б1р жанталас. Солардын кейб4р1 кар ерш, коктем ес1к какканша турады. Б!зге жана жылдан гер1, Наурызды жарна- малауга басымдык берген1М13 жен. Наурыз туралы жарнама, бeзeндipy каншалыкты кеп болса, оньщ рухы соншама бшктей тYceдi. Куанатымыз —эр от- басында, оку орындарында, мекемелерде Наурызды тойлау дестур1 орныгып келед1, куанамын. Наурыз- дан наурызга аман жете беретк, агайын! №исмн м/с/.

(2 6 3 ) ¿язей?;, №77-72 л;о/)ашй-.ж'е7/лщсйн„ 7РР-200) 207¿?жьм РУХАНИЖАЦГЫРУГА КАЙШЫ КЫ )ЫК1АРГА ЖОЛ БЕРМЕЙ1К АДАМ КАЛАЙ ЖАРАТЫЛДЫ? Алланыц куд1рет1не карасак, ол 18 мыц галамды жараткан, эуел баста Кудай аспан мен жерд1 жарат- ты. Оны адам континентке белд1. Ол Африка, Аме­ рика, Австралия, Азия, Еуропа жене Солтустж Ан­ тарктида, Онтустж Атлантида. Кудай: «Адам тен!здеп балыктар мен аспандагы кустарга, малга, жабайы анга, букш жер бетшде жо- ргалап журген барлык жануарга игМ к етсш» дед1. Сол жараткан макулыктардын 1Ш1нде дамыганы адам баласы болады. Жер, Ай, Кун жене т.б. елем- дерд1н кай жылы, кай куш жаратылганын ешк1м бшмейд1. Адам баласыньщ да санын бшу киын, каншама гасырлар бойы дуниеге кел1п, Ф эни ем1рде ес1п- ен1п, Баки ем1рге кет1п жатыр. Казфп уакытта тау, тас, мухит, кум, тещз, мидай дала болса да, ыстык, суыкжерлер болса да барлы- гын адам баласы игер1п алып, жан сактап, турып жа­ тыр. Осы елемде мьщнан астам улт бар, олар 6 мын т1лде сейлейд1. Эркайсысыньщ Д1Н1, ты1, медениет1, едет-гурпы ездер1нше белек-белек. Енд1 осы жер успнде журген халыктын бер1 б1р кудайга сенед!, б1рак та еркайсысы ез1нше ерекше сенед1, с е й т т б1рнеше агымга бел1нед1, каз1рг1

(264) Э ^ )о З уакытта дуниежуз!нде 4 дш бар. Олар Ислам, Хрис­ тиан, (Католик, Православие), Иудаизм, Буддизм. Цаз1р осы керсетшген халык жер уст1нде Фэни ом!рде сур1п жатыр. Бул ом4р кыска жасалган ем1р. Осы ом1р сур1п жаткан эр адам баласыньщ, иыкта- рында амал дэптерге жаксы амалдары (кылыктары) жазылады екен, ал еюнш: иыгындагы амал дэптерге пер1штелер аркылы жаман ¡стеген амалдары жазы­ лады екен. КеЙ1н ана Баки ем1рге барганда сол ек! амал дэптерге карап жумакка не тозакка барылуы каралады. Сондыцтан агайьш туыстар, халайык, мьша Фэни ем!рде патша бол, султан бол, э т м бол, министр бол, не жай карапайым адам бол, не кул бол сыйластык- пен ету керек. Б!р-б!р!не жаманшылык ¡стемей, ылги жаксыльщ ¡стеуге тырысу керек ж эне Баки ем!рге барганда суракка тусет1нд} умытпау керек. Адам баласыныц б!р туылуы бар, б!р елу! бар де- гендей, кандай эулне, данышпан, галым болса да елд!ц бэр! осы Фэни ом!рде сурш, ертелькеш Баки ом1рге барады. Алла тагала эрк4мге эртурл1 ырзык, нес4бе беред!, бipeyлepдi бай кылады б1реулер1 ке- дей болады, б!реулер ен1п-есед1, балалы-шагалы болады, б!реулерде урпак болмайды. Б1реулерге акыл-ой, жаксы мансап беред1, б4реулер мугедек болады, жумыс 1стей алмайды, б1реулерге кеп жас беред1, бipeyлepгe аз жас бершед1. Бурынгы гасыр- ларда адамдар кеп жас жасаган кер1нед1, кейб)р пайгамбарлар 800-Ю00 жастай ем1р сурген екен, ал осы заманда адамдар 80-90 жас, ен кeбi 100-ге д е тн келед1. Атамыз Адам пайгамбардан бер1 карай атадан- атага уз1лмей жазылып келген шеж1ре ешб!р журтта жок.

(265) Адам пайгамбарды Алла тагала топырактан жаратып, жан берш, онын он кабыргасынан ана- мыз Хауаны жаратып, Хауа Анамыз жыл сайын б1р ул, б1р кызды епз тауып, алдынгы жылгы улга келер жылы туган кызды берш, келер жылгы улга алдынгы жылгы кызды бepiп, е с 1п -ен 1п, кырык мыц юс! болганда, Адам пайгамбар мьщ жасында ет1п, онан б1р жылдан сон Хауа анамыз дунпе са- лыпты. Осы арада адам баласынан сурак туындайды. Неге Алла тагала Хауа Ананы да топырацтан жа- ратпады? Сондыктан, эйел еркектен б1р саты, не ек1 саты томен демей-ак кояьщ, эйтеу!р темен бо- лып саналады. Казактар соны бинп «Алтын басты эйелден, бацыр басты еркек арты^» дейд1. Буны дуниеж узш щ ейелдер1 б1лед1. Гасырлар бойы, ом1р суре келе турмыс жагдайы дамыган сайын, адам баласы ез1 ойлап тауып эй елд 1 еркекпен тенест1рд1. Ом1рге Алла тагала 124 мьщ пайгамбар инберген. Пайгамбарлар адамзатца туысцандык, метр!м, жак- сыл ык, ипл!к экелген, адамгерш1л4кт1Н мэн<н уйрет- кен. Алла тагала адам баласын жаратцаннан бастап жерде журген мсмерге 4 ютап тус4рген - ол: 1) Тора (5 ютап) — Муса (Мойсей) пайгамбарга тускен. 1. Бытие, 2. Исход, 3. Левит, 4. Числа, 5. Вто­ розаконие. 2) Забур (Псалмы) —Деуп* (Давид) пайгамбарга тускен. 3) Евангелие (1нж1л) - Иса (Исус) пайгамбарга тускен. 4) Куран Кэр!м Мухаммед (с.г.с.) пайгамбарга тускен.

(2 6 6 ) БИБЛИЯ Ею бел)мнен турады: 1-бел1м —Ветхий завет, оран Kiperimiepi: А) Тора (Таурат) - 5 К1тап; Б) Забур (Псалтырь). П-бел1м - Новый завет дейд1, немесе жай Еванге­ лие (1нжш). Библия - касиетт1 христиан дшшщ к1табы. Бул жинакталран штаптар, кудайлын ем1р1мен, ер гасырда e\\iip сурген xicmep жазган. KYPAH КЭР1М Алла тагаланын сез! араб тЫнде белектен!п, 23 жыл бойы Мухаммед (с.р.с.) пайгамбарга Tycin отыр- ган, барлык адам баласына дурыс жолды керсетед1. Куран - жаткан зац, цудай беюткен. Цуран 114 суре жене 6666 аяттан турады. Алла тагала адам баласын б)рдей кылып жаратк- ан. MiHe осы отыррандарыц 6ip-6ipiHe карандаршы, бер!М13де бас, кез, мурын, ауыз, кулак, Tic, карын, оньщ 1ш1нде 1шек жене журек, бауыр, екпе, буйрек, кол-аяк бар. Б1раз ен{м{здс тана айырмашьшыгымыз байкалады. Ак, сары, кара нес!лд1 болып. Ал баска ешб1р езгешелж жок. Алла татала адам баласын 12 мушел1 кылып жа- раткан, ешк!м ешюмнен артыкшылыгы жок, жалгыз рана артыкшылыры — ол ер адамныц акыл-ойы, сана-сез1М1 epтYpлi. MiHe сондыктан адам баласы 6 ipre eMip cypin жатыр. Егер барлыгы акылды, не 6 epi акымак болса, бул жерде адам 6 ip-6 ipme багын- бай eMip суре алмас eдi. ВТО (Всемирная торговая организация) деген ме-

(2 6 7 ) кеме адам баласыныц тагам, тамак жеген4н зерт- тептт Эр адам баласы кун1не уш рет тамак ¡шу ке- рек, тамакты кунде ¡шпесе ауру болуы, не аштан елу1 мумюн. Осы мекеме зерттеп, дэлелдегендей, эр адам ба­ ласы, ол бай болсын, кедей болсын дурыс ем]р суру1 уш4н К1С) басы жылына 1 тонна тамак, жецщ екен. Ол ет, нан, сут, жем1С-жидек бэрш косканда, одан ар- тык тамак, юм болса да жей алмайды екен. Оу, адам баласы! Бул Фэни ем1рде осьыай Ж1кке белшш жургенмен, ана Баки ом1рде бэр1М 1з б1рдей боламыз. Сондыктан осы eмipдe б1рл1кте жаксы ом1р сурей1к. ТОКАЛ Алла тагала еркекпен эйслд{ косып ерл1-зайыпты кылып, одан бала туылатындай жасаган, сойт1п адам саны кебейе берген. Ертеден кепш ш ж халык б1р эйелмен отбасын курып ом1р сурген, ал кейш ман- сапты к1С1лер, аукатты адамдар нэпс1с1н тыя алмай, б1р эйелд1 азсынып, ею эйел, уш-торт эйел алатын болган. Оны кейб!р мемлекеттерде зандастырып та койган. Араб халкына 4 эйелге д ей т алуга руксат еплген. Орта гасырда ом1р сурген кейб!р патшалар, султандар коп эйелдерд1 30-40-тайын эйел кылып устап турып, оны «гарем» деп атаган. Оларга арнайы кузет койгызып, сол кузетшшер ездер1 гаремн1ц эйелше тимей, жаксы кузету уш1н оларды п1шт!р1п кояды екен, оны «евнух» деп атайды. Сонда ол кузетип Э31 сркек11 [1 нен айырылган сон, ботенге де кызганып, гаремге ешюмд: юрпзбейд! екен. Мундай жагдайлар араб, тур!к, озбек, т.б. халык- тарында болган. Кебшесе осы халыктын eкiмeт бас-

(268) шылары, султан, хандары ейелдерд1 корлап, зорлап «гаремде» устаган. Мына Еуропа жене орыс халык- тарына бул бейбастык енбеген. Б1здщ казак халкында токал алу салт-дестур рет1нде енген. Жагдайы бар, бай мсшер гана кальщ- мал б е р т алатын. Мысалы Кунанбай кажы атамыз 4 эйел алган, оньщ екем Эскенбай бид1н 5 ейел! бол­ тан. Кенес заманында КСРО деген мемлекетте бул эрекетке тыйым салынып, эйел еркекпен тецес1п, токал алуга шек койылган. Казакстан егеменд1 мем- лекет болтан сон, бурынгь! бгздщ салт-дестурд! кай- тадан енпз4п, токал алуды зандастырса деген усыны- стар жасалып жур. Бул жайлы орынга жайгаскан депуттарымыз а р а к ^ к сауал тастап кояды. Онын маныздысы да, кейде ер!ккенн1н ермеп сек1лд1 елеус131 де аз емес. Осыдан бipep жыл бурын «Токал алуды зандастырсак кайтедЬ деп дурлшт!. Токал алу - карны ток адам- ныц сез!. Сол кездег1 депутаттардын б1разынын кездер! кул1мдеп, ездер1 копандап калды. Жагдайла- ры бар болган сон, жас сулуларды кушкысы келген шыгар. Осыны жен деп айтута бола ма? Б)з казакты, ез!м!зд! эрдайым мактаймыз - мей!р)мд{, момын, конакжай, улкещц сыйлаган, к!Ш)ге ¡зет корсетет)н деп. Бурынгы уакытта казак- та айырылысу болмаган. Жес{р эйел, жет!м бала болмаган дейм4з. Ол —дурыс. Ал жаман салт-дэстур мен касиеттер)М!ЗД! неге айтпаска. Айтатын болсак, осы калын мал деген жаман касиет, кызды — адам баласын б!р тауарга тецеп, малга сату, ол эды етм здж , тшт! хайуандык деп те айтуга болады. Оны XX гасырда С.Кобеев «Калын мал» романында жазды да.

(¿69) Оздер1н1з б{лес!здер, сонау ертеде феодалдык курылыста казактар бай мен кедей болып бол1нет1н. Кебшесе байлар уюм1н жург1зш, кедейд1н кызына мал 6epin, калын мал деп зандастырып, жас кь!здар- ды epiKci3 шырылдататын. Ocipece шалкып журген байлар 6ip емес, ек] емес, уш-терт эйел алгандары да кездескен. Ал такыр кедей ж т т т е р д щ OMip бойы эйелс!з етет!ндер{ болган, неге десещз ол кальщ ма- лга мал жинай алмайды, OMip бойы байдын пулы бо­ лып етед!. Бай шалдар баршылыктан асып-тасып кутырган. Олардын 60, 70 TinTi 80 жаста да ушшпн ма, торт1нш! ма токалдыкка кедейд1ц 15-16 жасар кызын коп ма- лга кызыктырып, токалдыкка алгандары да болып- ты. Ойбай-ау! Бул кандай маскара эд!летс!зд!к, ол шал цалайтуган-туысцанынан, бала-шагаларынан уялмай, 15 жасар немере-шеберес)мен тец баланы эйел кылып, 6ip тесекке жатып, хайуандык кылык керсеткен. Одан туылган баланы Ж еттсбай, Сексен- бай деп уялмай мактан етет1тн кайтес!ц... Ал осындай токал алган к!сшер 63ÍH¡H жас кызын, не немересш ôipeyre токалдыкка берер ме екен? ЦАЛЫЦ МАЛ Кальщ мал деген кызды саудаласып, тауар сек1лд! сатып алу — алтынмен, малмен, не акшамен. Кепшйнк жагдайда онын багасы кырык кара деп ба- галанган. Онай мал емес. Тышкак лагы жокка тттен киын. Откен гасырларда кошпенд1лерд1н сенетш Tiperi мал ед1. Кол1п де, асы да, езгеге берер сыйлыгы да сол. Малмен жансактап кешш-конып журген.

(2 7 0 ) Калын малды кебшесе малмен берет1н, сонда куда тускенде eкi жак б1р тауар сатып алгандай саудала- сып, малмен алыс-берю жасаган. Цудаласудын эртурл1 жолы болган, кейб!р жаг- дайларда бала туа сала кудаласады екен. Мысалы ек1 дос ж!Г1ттер б1реу1Н!н ейел1 кыз туса, катарлас уакытта eк^нш^c^н^н ейел! ул туса, сол сэтте куда тусш, сол жас кезден кыз ескенше бала жак калын малга жаткызып, жылда малый телеп отырган. К еб1несе, куда тускенде бэленше мал берем1н деп кел1сед1. Ал кей уакытта ек!нш1 куда артык мал берш, алгашкы кудалыкты бузып, кызды алып кетет1ндер1 де болган. Мысалы, б1р кызга б1реу куда тус1п кеткен кер1нед1, ал б!раздан кейш б!р Ж1г1т ана кызды керш, керемет унатып, екес1нен суратса: «Ойбай-ау! Беленшеге куда тус1п койган- быз, белен уй1р жылкыга кел1скенб1з», - дейдг Мына Ж1пт «Оу, аксакал, мен одан артык берем1н», — деп турып алады. Сонда екес! ойланып турып: «Жарайды, Ю0 тайлак берсен гана берем!н», — дейд!, «Ол ары ойланып, бер1 ойланып соншама тайлакты таппас, сейт!п бул жМттен кутылатын шыгармын» деген ойда болады. Бул ж т т керемет бай болып шыгады, 100 тайлакты тауып бер1п уйленед1. Осы окиганын тарихы мен1н «Ой-таразы» атты К1табымда «Жуз тайлак атанган Бэт1ш суду» деген макаламда айтылган (185-бет). М4не, сол заманнан бер! кызды сатып алу, калын мал берш алу деген осыдан калган. Эл1 кунге дей)н жалгасып келед!. Бул арада ешб)р суй)спенш!л!к жок (орысша айтканда, нет никакой любви), жас кызды зорлау, корлау деуге болады. Баска орыс ха- лкында, Еуропа елдер1нде бундай жаман дестур жок. Осы калын малдыц кес1р1нен казактын

окыган талым, мансапты жумыс 1стеген азаматтары орыстын, еврейд1ц, татардын кыздарына уйленген. Мысалы, Турар Рыскулов, 1лияс Жансупров, Ораз Жандосов, Ахмет Байтурсынов. Кенес ек!мет1 кез1нде де Мухтар Эуезов, Токаев К,асымжомарт, Ондасынов Нуртас, гарышкерлер!М13 Талгат Муса- баев, Токтар Эубек4ров, Халык ерт1С1 Ермек Сер- кебаев жене т.б. жастар бар. Эк1т и т с 1 осылардан туылган балалар казак аты болтанымен, б1ркатары орыстанып кетедй Цазактыц атакты б т Бухар жырау да б!р толгау- ында «Кашан жетем!з калыц малсыз эйел алуга» де­ ген екен. Биыл, «Цазакстан» телеарнасы «Айтута онай» те- лебагдарламасынан тележург!зуш1 журналист Бейсен Куранбек осы калыц мал туралы 1,5 сагаттай айты- сып-тартысып хабар етк!зд). Хабарга катысып отырг- ан цауым, эйел-еркег! бар, кэр!-жасы бар кур жай кулакка сыймайтын анау-мынау турмыстык козка- распен шектел!п, керемет философия айткандай сы- най танытканмен, эл! де калыц мал дегенд1 кояйык демед!, кайта соган ынталы рай бицнрдь К,алыц малдын зиян екенд1п туралы б1р-ек! мы- сал келт}рей)н. Акшасы жок кедей казактар намы- сына тырысып, баланын кещ л1не карап, куданыц сураган калын малый берейш, уялмайтындай кере­ мет той жасайын деп кредит алады. Казактар карыздан, кредиттен корыкпайды, тег1н алгандай болады, оны пайызбен, белен жыл телей^н1н ойла- майды. Ешкандай баска улттарда карызга батып, кредит алып, той жасау атымен жок. Б1р кун шалк- ытып той жасатан адамдар ертещнде ек1 жас, улы мен к е л т 1 Алматыга жет1п, жет1м бурышка барып, жалга петер алып, б!р орыс кемп1рд1н босатасында

(2 7 2 ) турганын керес!3 . Баспананыц жоктыгы, турмыс- тьщ тапшылыгы, елеуметтж киыншылыктар со- нында эл1 аягынан тура кой маган жас отбасын ты- гырыкка т{рейд1. Соны - ажырасу. Кел1н кетт1. Бала калды. Нерестелер! болса жартылай жет!м, кредит мойында. Бул ата-ананын ем1р1н е к с 1ту емей, не? Ц а л а л ы жерде ем!р суру, материалдык жагдайга байланысты жене туратын баспанан болуы керек. Мына Алматы, Астана каласында ертеден орыстар туратын, казактар 90 % ауылды жерде, ауылшаруа- шылыгында, мал т1рш!Л!пнде журетш. Студент жас­ тар окуын б т р ш , калада калса да орыстардын боса- гасында петерде туратын, сонда атакты акын Мука- гали Макатаев агамыз айткан: «Алматы орыстардын баспанасы, Уйгырлардын асханасы. Казактардыи астанасы», —деп. Сондыцтан ек) жактан кудалар кездес1п, акылда- сып, б!р-б{ршен санаспай «Мына ем жастьщ тойын б!р)пп етю зей ж жене ек! жактан туган-туыстар бер1м!з жиналып, ьщгайы келсе, баспана алып беретк, автокел1к, жийаз, турмыстык техникамен камтамасыз етеЙ1к, сейт4п уй-жай кылып ж!бе- рей1к>>, —деп эрекет жасаса кандай жаксы, сауап бо- лар ед!... Ал кейб1р мынадай ерескел жагдайлар да болып жатады, Ж1пт ейел1н урып-сабап, ейел!тн бел не са- лык салып дегендей проблемалар. «Мен саган белен калыц мал берд!м, сатып алдым», — деп, ем4р бойы сейт)п, орысша айтканда «издеваться» eтeдi, корлай- ды.

K )C g (2 7 3 )& L )cg Ал б!здщ казактар осы калыц мал берем деп, ecipece кудалыкка келгенде балалардыц, ул-кыздар- дыц багын бегеп жур, карызга батып киналып жа- тыр, М1не, сол туралы мынандай жагдайды айтуга болады. Eip жес1р, кедей эйел баласы уйленерде Алматы- дагы ек1 болмел1 пэтерш сатып Ж1беред1 де сол акшага дурк1рет1п той жасайды, сураган калыц ма­ лый беред1. Ки1т-си1т1 тагы бар. Бала кел1н eKeyi алты-ак ай турып, айырылысып кеткен. Сейтш жес)р эйел баласы eKeyi соцында пэтерс!з калды. Тагы да 6ip жас студент Ж1г1т 6ip кызбен журед1, eKeyi 6 ip -6 ipÍH жаксы кередй C eñTin жур1п екеу1нде косылсак деген ой болады. Цыз улкен апайына ж1г1тт1 апарып корсетед1. Сонда апасы: «Ал, балам, мына мен1ц немеремд1 суйсец, уйле- нем десец — калын мал 6epecÍH, той жасайсын ж ене 6i3re 9 кундыз тон экелесщ о. Тагы да б1рталай 9-ды айтады. Сонда ж1г1т тындап турып: «Оу, апа! Мен е з1м студенттн, эке-шешем кедей шаруа, ауылда турады, С13Д1ц айткан калын малы- нызды бере алмаймыз», —деп турып, кетш калады. CeñTin 6ip кемтр дуние алам деп eKi жастын оба- лына калды. Кенес oKÍMeTi кез)нде кальщ малга тыйым салып, токтаткан ед1. Бул феодализмн1н калдыгы, жабайы- лык деп, эйелдерге еркектермен б!рдей тенд!К алып берд1 (Орысша равноправие женщин и мужчин). Казактар болса гасырлар OTin, OMip 03repin жатса да кейде бура тартып, тыртысып, бурынгы салт- дестурд! устаймыз, 03гертпейм13 деп отыр. Оу, айна- лайын казактар, Ka3ipri заман космос гасыры, гылы- мп-техникалык прогресс пен еркениет шарыктаган дэу!р, сондыктан агыммен журетк! 0227-18

(2 7 4 ) Б13 буйте берсек, тэуелс!3 ел1м1зд1 токырауга ушыратып, казактын рухын тунекке итерем4з. Осы кальщ малдан коркып, соныц кырсыгынан кейб1р казактар баска улттарга еврей, орыс, к эр 1с, т.б. уйленуде. Мысалы, каз1р 2 0 мындай казак кыздары кытайлыктарга тиген, енд! солардан туган жиендер кебейе бастайды. Ал аралас некеден туган бала дуберага, «быламыкка» айналады. Цазацтар жуздескенш, руласцанын да цоймай, сейт!п байлыктан, мансаптан айырылып калып жа- тыр. К,азакстанда 130-дан астам улттар ем1р сур1п жаткандыктан олар бгздщ осындай руласып, даула- сып, езд1-ез1м1з ж!ктескен!М1зд1, алауыздыгымызды пайдаланып калуга тырысады. Кецес ек1мет1 кез1нде 70 жыл «кудаи жок» деген к у т р заман болган. Ал, казактар, егеменщкп алган сон, бостандык бер1лген сон, Д1Н1М13, Т1Л1М13, мэдениет!м13, салт-дэстур1М13 еркендейщ десек, кейб4р казактар ездер! елжтеп, арабтарга уксагысы кел1п жанталасуда. Кыздар хиджап, орамал тартып, ж1г!ттер сакал-мурт Ж1бере бастады жене Ислам д ш т щ баска жат агымдарына К!р1п кетт!. Ал кейб!реулер{ Ислам д!нш сатып, езге дшд! жагалау- да, дшш сату — Отанын сатканмен б<рдей. Баска хри- стиан, иогова, кришна, т.б. бетен д1ндерге ен!п, шо- кынып жургендерд1 кергенде, 6 1 3 не болып барамыз деп кынжыласын. Муны айтып отырган себеб)м, кыз бен Ж1пт екеу! де мусылманбыз, намаз окимыз деп отау курады. Акырында Д1Н туралы ес1ресе, фанат- тык кайшы кезкарастары отбасын курдымга баты- рып тынады. Осы жене т.б. мэселелер женшде «К,азак» к4табымдагы «Осиет», «Адаспа казак», «Фа- натиктер» атты макалаларымда егжей-тегжейл1 айт- кам.