ໍາຌາໍ ໜຄັ ຘື ຸຖະກຈິ ໃ ທ຺ ແຎ: ທາຓປູຽໄ ຍບືໄ ຄຉຌ຺ໄ ກໃ ຼທກຍັ ກາຌຎະກບຍຸຖະກຈິ ຽນົຓັໄ ຌີໄ ປຼຍປຼຄຂຌຶໄ ຈງຓີ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຽຑໃ ບື ເນໄ ບຍຸຓຽຌບືໄ ນາທຆິ າໃ ເີ ຆຆໄ ໃ ທື ໃ າ ຸຖະກຈິ ໃ ທ຺ ແຎ (General Business ນົື Business), ຸຖະ ກຈິ ຽຍບືໄ ຄຉຌ຺ໄ (Introduction to Business), ຑຌືໄ ຊາຌຸຖະກຈິ (Fundamental of Business), ກາຌຍ່ຖນິ າຌ ຸຖະກຈິ (Business Administration), ຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍຈທໄ ງຽຌບືໄ ເຌທຆິ າຉໃ ່ແຎຌ:ີໄ ບຄ຺ ກບຌ ຖະ ກາຌຈັ ກາຌ (Organization and Management (O&M)), ກາຌຏະຖຈິ ຖະ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ກາຌ (Production and Operations), ຆຍັ ຑະງາກບຌຓະຌຸຈ (Human Resources), ກາຌຉະນາົ ຈ (Marketing), ກາຌຍຌັ ຆີ (Accounting), ກາຌຽຄຌິ (Finance), ຖະຍຍ຺ ຂຓ່ໄ ູຌຽຑໃ ບື ກາຌຈັ ກາຌ ຖະ ບຓຑທິ ຽຉີໄ (Management Information System (MIS) and Computer). ຽຌໃ ບື ຄາກກາຌຘໃ ຘື າຌ ຖະ ຽຉກັ ຌຖງຓີ ກີ າຌຑຈັ ະຌາແຎດໃ າຄທໃ ບຄແທ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຈິ ຘະຈີ ຖະ ທາຓປູໄ າຄຈາໄ ຌຸຖະກຈິ ນາົ ງຂຌຶໄ ຈທໄ ງ, ະຌະຏູປໄ ຼຍປຼຄໃ ຄຶ ແຈຎໄ ຍັ ຎຸຄຉາ່ ຖາ ຖຸ ະກິຈໃທ຺ ແຎ: ທາຓປູ້ ຽຍໄືບຄຉໄຌ຺ ກໞຼທກັຍກາຌຎະກບຍຸຖະກິຈ ຸກໂຍຈ຺ ຖະ ແຈຓໄ ກີ າຌຽຑໃ ຓີ ຽຉຓີ ຽຖໃ ບື ຄຂບຄຽບກະຘາຌຸຖະກຈິ , ກາຌຍ່ຖນິ າຌຘ່າຌກັ ຄາຌ ຉະນົບຈປບຈຍຌັ ນາ ຖະ ຂຘ່ໄ ະຽໜີ ຌະເຌກາຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຽຑໃ ບື ເນຽໄ ຌບືໄ ເຌຂບຄ ໜຄັ ຘື ຍ຺ ຊທໄ ຌນາົ ງງໃ ຄິ ຂຌຶໄ . ະຌະຏູປໄ ຼຍປຼຄແຈຓໄ ກີ າຌທາຄຏຌ ຖະ ຎະຆຸຓຎກຶ ຘານາຖກື ຌັ ດໃ າຄຉໃ ່ຽຌໃ ບື ຄເຌຂຌັໄ ຉບຌກາຌຈັ ຽຑໃ ບື ເນຽໄ ຌບືໄ ເຌຉໃ ຖະຍຈ຺ ຓກີ າຌຎະຘຓ຺ ຎະຘາຌ ຖະ ຘບຈໃ ບຄກຌັ ຽຎຌັ ດໃ າຄຈີ ຈງແຈຓໄ ກີ າຌ ກທຈຘບຍ ຖະ ຽຍໃ ຄິ ງຄກາຌຽປຈັ ທຼກດໃ າຄເກຆໄ ຈິ ຽຑໃ ບື ເນຄໄ າຌບບກຓາດໃ າຄຓີ ຸຌຌະຑາຍ, ບໃ າຌແຈຽໄ ຂາ຺ໄ ເຄໃາງ ຖະ ແຈປໄ ຍັ ຎະນງຈາກໜຄັ ຘຽື ນຓົັໄ ຌເີໄ ນນໄ າົ ງຘີ ຸຈ ໃ ຄຶ ຊແື ຈທໄ ໃ າໜຄັໄ ຘຽື ນົຓັໄ ຌແີໄ ຈເໄ ຆນໄ ົກັ ກາຌຈັ ກາຌຸຌ ຌະຑາຍຖທຓ (Total Quality Management (TQM)). Page 1 of 283
ຑາກີ 1 ຖັກຘະຌະຂບຄຖຸ ະກຈິ (Business Characteristics) ຍຈ຺ ີ 1 ຑຌຶໄ ຊາຌກຼໞ ທກັຍຖຸ ະກຈິ ເຌກາຌຽປຈັ ຸຖະກຈິ ເຈກໃ ່ຉາຓ ຘໃ ຄິ າ່ ບຈິ ໃ ຉີ ບໄ ຄ່າຌຄຶ ຽຊຄິ ກ່ :ື ະຉບໄ ຄຽຎຌັ ຸຖະກຈິ ໃ ຏີ ະຖຈິ ຘຌິ າໄ ນົື ຍຖ່ ກິ າຌໃ ຊີ ກື ຉບໄ ຄຉາຓກຈ຺ ໝາງ ຖະ ຘາຓາຈຉບຍຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຖູກາໄ ແຈ.ໄ ຂະຌະຈຼທກຌັ ຽຓໃ ບື າ່ ໜໃ າງຖທໄ ຉບໄ ຄຈ຺ ກໄ ່າແຖ, ເຌຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຽຘຖຌີ ງິ ຓ຺ (Free Enterprise) ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄ ຉຈັ ຘຌິ ເທໃ າະຏະຖຈິ ນງຄັ ? (What to produce?), ຏະຖຈິ ຌທເຈ? (How to produce?), ຖາາໃ ີ ະ ຘະຽໜຂີ າງທຌຽຎຌັ ຽໃ າ຺ ເຈ? (What price to sell?), ຽຆໃ ຄິ ຊທື ໃ າຽຎຌັ ຖະຍຍ຺ ໃ ຓີ ຽີ ຘຖຑີ າຍເຌກາຌຉຈັ ຘຌິ ເ, ກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຂບຄຖກຸຖະກຈິ ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຌຍັ ຓືໄ ະະທີ ທາຓປູຌປຄນົາງຂຌຶໄ . ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ເຌຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຽຘຖຌີ ງິ ຓ຺ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄຓກີ າຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍຖ່ ກິ າຌເນຓໄ ີ ຄັ ຎະຘຈິ ຑິ າຍ ຖະ ຎະຘຈິ ຏິ ຌ຺ . 1. ຸຖະກຈິ ຸຖະກຈິ (Business) ຎະກບຍຈທໄ ງຸກກຈິ ະກາ່ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຘະນທຄນາກາ່ ແຖ ຈງ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຆບກນາ (ຆືໄ ນົື ຂາງ) ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌຽຑໃ ບື ຉບຍຘະໜບຄທາຓາ່ ຽຎຌັ ຖະ ທາຓ ຉບໄ ຄກາຌຂບຄຘຄັ ຓ຺ ເຌຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ (Boone and Kurtz. 2002:88) ນົື ໝາງຽຊຄິ ທາຓຑະງາງາຓຂບຄ ຌກັ ຸຖະກຈິ ເຌກາຌຉບຍຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຍຸກຌ຺ ຑາງເຌຆຸຓຆຌ຺ ນົື ໝາງຽຊຄິ ກຈິ ະກາຌໃ ີ ຎະກບຍຸຖະກຈິ ຉາຓທາຓຓກັ , ກາຌໃ ີ ຸຖະກຈິ ະຎະຘຍ຺ ຏຌ຺ ຘາ່ ຽຖຈັ ແຈຌໄ ຌັໄ ະຉບໄ ຄຓກີ າຌຈັ ກາຌດໃ າຄຓີ ຍຍຏຌ ຖະ ຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຖູກາໄ ແຈ.ໄ ຏູ້ຎະກບຍກາຌ (Entrepreneur) ຓໃ ຌຏູໄ ໃ ງີ ບຓຸຓໄ ຽຽທຖາ, ທາຓຑະງາງາຓ ຖະ ຽຄຌິ ຌຶ ຽຑໃ ບື ຽຖໃ ຓີ ຖະ ຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ . ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຏູຎໄ ະກບຍກາຌໃ ຄຶ ຽຎຌັ ຏູໄ ໃ ຉີ ບໄ ຄຎະຽຆຌີ ທາຓຘໃ ຼຄເຌຖະຍຍ຺ ຸຖະກຈິ ຽບກະຆຌ຺ (Boone and Kurtz. 2002:15). ຆຍັ ຑະງາກບຌເຌກາຌຍໍຖນິ າຌ (Managerial Resources) ຆຍັ ຑະງາກບຌໃ ເີ ຆເໄ ຌກາຌ ຍຖ່ ນິ າຌຸຖະກຈິ ຽຆໃ ຄິ ຏູຎໄ ະກບຍກາຌາ່ ຽຎຌັ ຉບໄ ຄເຆຓໄ ຈີ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຆຍັ ຑະງາກບຌທຈັ ຊຸ (Material Resources) ໝາງຽຊຄິ ຆຍັ ຑະງາກບຌໃ ຽີ ຎຌັ ທຈັ ຊຸຈຍິ , ບາາຌ, ຽໃ ບື ຄກັ ຖະ ຽໃ ບື ຄຓບື ຸຎະກບຌໃ ເີ ຆເໄ ຌກາຌຏະຖຈິ . 2. ຆັຍຑະງາກບຌຓະຌຈຸ (Human Resources) ໝາງຽຊຄິ ຍຸກະຖາກບຌໃ ີ ຸຓໄ ຽປຄຄາຌເນໄ ຸຖະກຈິ ຈງຍໃແ່ ຈປໄ ຍັ ໃ າາໄ ຄຉບຍຌ. 3. ຆຍັ ຑະງາກບຌກາຌຽຄຌິ (Financial Resources) ໝາງຽຊຄິ ຽຄຌິ ຌຶ ໃ ຉີ ບໄ ຄຓແີ ທຽໄ ຑໃ ບື ໃ າງເນກໄ ຍັ ຖູກາໄ ຄ, ກາຌຆທືໄ ຈັ ຊຸຈຍິ ຖະ ຽຎຌັ ໃ າເຆໄ ໃ າງເຌກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ . 4. ຆຍັ ຑະງາກບຌຂຓໍໄ ູຌ (Informational Resources) ໝາງຽຊຄິ ຂ່ຓໄ ູຌໃ ຘີ ະຈຄເນຏໄ ູຎໄ ະກບຍກາຌ ນົື ຏູໄ ຈັ ກາຌ ປູຽໄ ຊຄິ ທາຓຓຎີ ະຘຈິ ຑິ າຍເຌກາຌເຆຆໄ ຍັ ຑະງາກບຌຄັ 3 ຆະຌຈິ າ່ ບຈິ ປໃ ທຓກຌັ . Page 2 of 283
ຆຍັ ຑະງາກບຌທຈັ ຊຸ (Material Resources) ຆຍັ ຑະງາກບຌຂ່ຓໄ ຌູ ຖຸ ະກິຈ ຆຍັ ຑະງາກບຌຓະຌຸຈ (Informational (Business) (Human Resources) Resources) ຆຍັ ຑະງາກບຌກາຌຽຄຌິ (Financial Resources) ປຍູ ີ 1.1 ຘະຈຄຆຍັ ຑະງາກບຌເຌກາຌຍຖ່ ນິ າຌ (Managerial Resources) ຂບຄຸຖະກຈິ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຂບຄກາຌຎະກບຍຸຖະກຈິ ເຌກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຓີ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ກາຌຘະໜບຄທາຓຉບໟ ຄກາຌຂບຄຖູກາໟ (Satisfying Customer Needs) ຽຎາ຺ໄ ໝາງຘູຄຘຸຈ ຂບຄກາຌຽປຈັ ຸຖະກຈິ ຓໃ ຌກາຌຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຖກູ າໄ ຈງໃ ທ຺ ແຎຖທໄ ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຆືໄ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌຂບຄຖກູ າໄ ຓກັ ຽຌຌັໄ ໃ ກີ າຌຘະໜບຄທາຓຑເ່ ຂບຄຉຌ຺ ນາົ ງກທໃ າ ກາຌແຈຽໄ ຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄ ຑຼຄດໃ າຄຈຼທ. 2. ກາຌຽຌັຌໄ ຎໃີ ະຘິຈິຑາຍ (Efficiency) ຖະ ຎະຘຈິ ຏິ ຌ຺ (Effectiveness) ຈງໃ ຎີ ະ ຘຈິ ຏິ ຌ຺ (Effectiveness) ະຽຎຌັ ກາຌທຈັ ຏຌ຺ ຏະຖຈິ (Output) ຂບຄທຼກ ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ກາຌຍຌັ ຖຸຽຎາ຺ໄ ໝາງໃ ີ ແຈກໄ ່າຌຈ຺ ແທໄ (Goal Accomplishment) ນົື ຽຎຌັ ທາຓຘາຓາຈຂບຄບຄ຺ ກາຌເຌກາຌຘາໄ ຄຏຌ຺ ຄາຌເນຍໄ ຌັ ຖຸ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ນົື ຈຸ ຽຌຌັໄ ໝາງໃ ກີ າ່ ຌຈ຺ ແທ.ໄ ຎະຘິຈິຑາຍ (Efficiency) ຽຎຌັ ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຍຌັ ຖຸຈຸ ຽຌຌັໄ ໝາງຈງເຆໄ ຆຍັ ຑະງາກບຌຉໃ ່າຘຸຈ ຍຍທໃ າເຆທໄ ິ ກີ າຌ (Mean) ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຈັ ຘຌັ ຆຍັ ຑະງາກບຌໃ ຘີ ຌິໄ ຽຎບື ຄໜບໄ ງີ ຘຸຈ ຈງຓຽີ ຎາ຺ໄ ໝາງ (Goal) ຎື ະຘຈິ ຏິ ຌ຺ ນົື ເນຍໄ ຌັ ຖຸຈຸ ຽຌຌັໄ ໝາງຘູຄຘຸຈໃ ກີ າ່ ຌຈ຺ ແທ.ໄ 3. ກາໍ ແຖຂບຄຖຸ ະກິຈ (Business Profit) ໝາງຽຊຄິ ຖາຄທຌັ າຄກາຌຽຄຌິ ໃ ີ ຸຖະກຈິ ແຈປໄ ຍັ າກກາຌ ຎະຽຆຌີ ທາຓຘໃ ຼຄ ຈງກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຘາໄ ຄ ຖະ ກາຌຉບຍຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌເຌຘຌິ າໄ ຖະ ຍຖ່ ກິ າຌ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ກ່າແຖ (Profit) ໃ ຄຶ ຽກຈີ າກກາຌຎະຘຓ຺ ຎະຘາຌຖະນທໃ າຄຍຸກຌ຺ (People), ຽຉກັ ຌຖງີ (Technology) ຖະ ຂຓ່ໄ ຌູ ຂໃ າທຘາຌ (Information) ຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄຘຌັ ຖະ ຆບກນາຘຌິ າໄ ນົື ຍຖ່ ກິ າຌ ຽຑໃ ບື ຉບຍຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຉະນົາຈ (Boone and Kurtz. 2002:8), ຸຖະກຈິ ຓຖີ າງແຈໄ າກກາຌ ຂາງຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌເນກໄ ຍັ ຖກູ າໄ ຂະຌະຈຼທກຌັ ຸຖະກຈິ ກໃ ່ຉບໄ ຄໃ າງໃ າງໃ າເຆໄ ໃ າງຉໃ າຄໂ ເຌກາຌຈາ່ Page 3 of 283
ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຽຆໃ ຄິ ຏຌ຺ ຉໃ າຄຖະນທໃ າຄຖາງແຈໄ ຖະ ໃ າເຆໄ ໃ າງຄັ ໝຈ຺ ື ກ່າແຖ ນົື ຂາຈຌຶ ຂບຄຸຖະກຈິ ຌຌັໄ ຽບຄ ຈໃ ຄັ ຘຓ຺ ຏຌ຺ ຖະ ປູຍີ 1.2: ກາໍ ແຖ = ຖາງແຈູ້ າກກາຌຂາງ - າໞ ເຆູ້ າໞ ງ ຖາງແຈູ້າກກາຌຂາງ = ໞາເຆູ້ າໞ ງ ກາໍ ແຖ ຖາງແຈໄ າກກາຌຂາງ (Sales revenue) ໃ າເຆໄ ໃ າງ (Expenses) ກ່າແຖ (Profit) ປຍູ ີ 1.2 ຘະຈຄທາຓຘາ່ ຑຌັ ຖະນທໃ າຄຖາງແຈໄ າກກາຌຂາງ (Sales revenue) ໃ າເຆໄ ໃ າງ (Expenses) ຖະ ກາ່ ແຖ (Profit) ຖາງແຈໄ າກກ່າແຖຏູຽໄ ຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄ ນົື ຏູຎໄ ະກບຍກາຌແຈປໄ ຍັ ຊຽື ຎຌັ ຏຌ຺ ຉບຍຌທາຓຘໃ ຼຄເຌກາຌ ຖຄ຺ ຌຶ ຽປຈັ ຸຖະກຈິ , ຍາຄຄັໄ ຖາງແຈໄ ຄັ ໝຈ຺ ບາຈຊກື ຌາ່ ແຎໃ າງເນຑໄ ະຌກັ ຄາຌ, ຖກູ າໄ ຄ, ຏູຏໄ ະຖຈິ ນົື ກາຌຆທືໄ ຈັ ຊຸ ຈຍິ ຽຑໃ ບື ຎບໄ ຌເນກໄ ຈິ ະກາຌ ຖທຓຄັ ໃ າງຆ່າຖະໜຘີໄ ຌິ ຌ຺ ຍໃ ່ຽນບົື ຽຎຌັ ກາ່ ແຖຘ່າຖຍັ ໃ າຉບຍຌທາຓຘໆງຄຽຖງີ ຖະ ງໃ ຄິ ກ່ຖະຌຈີ ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຎະຘຍ຺ ຍຌັ ນາຂາຈຌຶ ຈທໄ ງຌຌັໄ ຏູຽໄ ຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄຌບກາກະຍໃ ່ແຈຏໄ ຌ຺ ຉບຍຌ ຖທໄ ງຄັ ຉບໄ ຄຘູຌຽຘງຄັ ຽຄຌິ ຌຶ , ທາຓຑະງາງາຓ ຖະ ຽທຖາໃ ຉີ ຌ຺ ຌາ່ ຓາຖຄ຺ ຌຶ ບກີ ຈທໄ ງ. 2. ຎະຽຑຈຂບຄຖຸ ະກິຈ ຸຖະກຈິ ຘາຓາຈຍໃ ຄບບກແຈຽໄ ຎຌັ 5 ຎະຽຑຈຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຸຖະກິຈກາຌຏະຖຈິ (Manufacturing) ຽຎຌັ ຸຖະກຈິ ໃ ຎີ ໃ ຼຌປູຍທຈັ ຊຸຈຍິ ເນຽໄ ຎຌັ ຏະຖຈິ ຉະ ຑຌັ ຘາ່ ຽຖຈັ ປູຍຈທໄ ງຂະຍທຌກາຌຏະຖຈິ ໃ ຄຶ ຽຎຌັ ຸຖະກຈິ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ ຖະ າ່ ຽຎຌັ ຉບໄ ຄເຆທໄ ຈັ ຊຸຈຍິ ເຌກາຌຎ ປູຍເນຽໄ ຎຌັ ຘຌິ າໄ ຽຑໃ ບື ກາຌບຸຈຘານະກ່າ ຖະ ຘຌິ າໄ ບຸຎະຑກຍຖ່ ິ ຑກ ຽຆໃ ຄິ ຓີ າ່ ຌທຌຘຌິ າໄ າ່ ຌທຌນົາງໃ ີ ຏະຖຈິ ຂຌຶໄ ຖທໄ ຈັ າ່ ໜໃ າງຽບຄ ຈງເຆຽໄ ໃ ບື ຄກັ ເຌກາຌຎປູຍ, ເຆໄ ປຄຄາຌ ຖະ ຐຓີ ເື ຌກາຌຎປູຍ ຈງ ຸຖະກຈິ ກາຌຏະຖຈິ ະຍໃ ຄຽຎຌັ ກໃ ຸຓແຈຈໄ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1.1 ຖຸ ະກຈິ ກຼໞ ທກັຍກາຌກະຘກິ ໍາ ແຈໄ ກໃ : ກາຌຎູກຐຄັ ຖຼໄ ຄຘຈັ ຽຆໃ ຌັ : ຎູກຏກັ , ໝາກແຓ,ໄ ຈບກແຓ,ໄ ຉຌ຺ໄ ແຓຎໄ ະຈຍັ , ຖຼໄ ຄໝ,ູ ຄທ຺ , ແກໃ , ໝາ, ຓທ, ຌກ຺ ຖະບໃ ຌື ໂ ຽຆໃ ຄິ ບາຈຈັ ກາຌເຌປູຍຍຍ ຂບຄຒາຓຖຼໄ ຄຘຈັ , ຘທຌໝາກແຓ,ໄ ຘທຌຏກັ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 1.2 ຖຸ ະກຈິ ຎະຽຑຈປາໟ ຌບານາຌຉາຓຘໃັຄຍໍຖິຑກຌັ ີ ຽຎຌັ ຸຖະກຈິ ໃ ຓີ ີ າ່ ຌທຌ ນົາງຘີ ຸຈ ຖະ ຈັ ຉຄັໄ ແຈຄໄ ໃາງ, ຽກຈີ ຂຌຶໄ ຉາຓຆຓ຺ ຆຌ຺ , ຓາຄຽຆໃ ຌັ : ປາໄ ຌຂາງຽຐ,ີ ປາໄ ຌຂາງຽຂາ຺ໄ ຂາໝ,ູ ຽຂາ຺ໄ ຓຌັ ແກໃ , ບານາຌຉາຓຘໃ ຄັ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 1.3 ຸຖະກຈິ ຎະຽຑຈປຄຄາຌ ແຈໄ ກໃ : ປຄຄາຌຏະຖຈິ ຽຘຌັໄ ຽຐ,ີ ຽປຈັ ຍູ -ຼຌ, ຏະຖຈິ ຌາ່ໄ ຈໃ ຓື ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . Page 4 of 283
1.4 ຸຖະກຈິ ຎະຽຑຈນຈັ ຊະກໍາ ຖະ ຄາຌຘີຖະຎະເຆູ້ຐຓີ ື ແຈໄ ກໃ : ຽໃ ບື ຄຎຌັໄ ຈຌິ ຽຏາ຺ , ຈບກແຓຎໄ ະຈຈິ , ຂບຄຂທຌັ , ຂບຄໃ ຖີ ະຌກຶ , ກາຌຊກັ ຏາໄ ແໝ, ຽປຈັ ຉຸກກະຉາ, ຽປຈັ ຌັ ປໃ ຓ຺ , ກັ ຘາຌ ຖະ ບໃ ຌື ໂຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 1.5 ຖຸ ະກິຈຏະຖິຈຎະຽຑຈບືຌໃ ໂ ຽຆໃ ຌັ : ປາໄ ຌຊໃ າງປູຍ, ບບກຍຍ ຖະ ຉກ຺ ຉໃ ຄຘທຌ, ບບກຍຍຉກ຺ ຉໃ ຄຑາງເຌ, ຽປຈັ ຽນກົັ ຈຈັ , ຉາໜໃ າຄຖທຈ, ຽປຈັ ກະກ຺ , ກບຍປູຍ, ຓໃ ູຖຏີໄ າໄ ຓາໄ ຌ, ນົຄັ າ, ກຌັ ຘາກ, ປາໄ ຌຎະຈຍັ ງຌ຺ , ຉຈິ ຉຄັໄ ຽໃ ບື ຄຘຼຄຖຈ຺ ງຌ຺ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 2. ຖຸ ະກຈິ ຍໍໃ ປ່ (Mining) ຽຎຌັ ຸຖະກຈິ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຂຸ ຈນາຆຍັ ຑະງາກບຌາ່ ຓະຆາຈ, ນໃ ຄົ ປໃ ທຈັ ຊຸຈຍິ າກຑຌືໄ ຈຌິ ຄັ ໃ ຽີ ຎຌັ ຖນະ ຖະ ບະຖນະຸກຆະຌຈິ ຸກຎະຽຑຈແຈໄ ກໃ : ຽຑຈັ , ຑບງ, ບຌັ ງະຓະຌຉີ ໃ າຄໂ, ຊໃ າຌນຌິ , ຌາ່ໄ ຓຌັ ຈຍິ , ກາຘ່າຓະຆາຈ, ນຌິ ຎູຌ, ປໃ ຽນກົັ , ຘຄັ ກະຘ,ີ ຉະກໃ ທ຺ , ຈຍີ ຸກ, ຽຄຌິ , ບຄ ຖະ ປໃ າຈບໃ ຌື ໂ ຽຆໃ ຄິ ນໃ ົຄເຌກາຌຽປຈັ ຸຖະກຈິ ຓກັ ະດໃ ູເກໄ ນໃ ົຄທຈັ ຊຸຈຍິ ຆະຌຈິ ຌຌັໄ ໂ ຈງຂຌຶໄ ດໃ ູກຍັ ຑຌືໄ ໃ ທີ ໃ ານໃ ຄົ ເຈຓີ ປໃ າຈຆະຌຈິ ເຈນົາງ ຊາໄ ຸຓໄ ໃ າກຍັ ກາຌຖຄ຺ ຌຶ ກ່ ະແຎຉຄັໄ ຽໝບື ຄເຌຑຌືໄ ໃ ຌີ ຌັໄ . 3. ຸຖະກຈິ າໟ ຂາງຘ຺ຄໃ (Wholesaling) ໝາງຽຊຄິ ຸຖະກຈິ ໃ ີ ຌ຺ ກາຄຽຎຌັ ຏູຈໄ ່າຽຌຌີ ກາຌຂາງຘຌິ າໄ ຉໃ ່ເນໄ ກໃ ຌ຺ ກາຄບໃ ຌື ໂ ຖະ ຏູເໄ ຆເໄ ຌບຸຈຘານະກ່າ ຖະ ຂຌ຺ ຘໃ ຄ຺ ຽຎຌັ າ່ ຌທຌຄັໄ ຖະນາົ ງໂ ຉໃ ຍໃ ຂ່ າງເນຏໄ ູຍໄ ່ຖິ ຑກ ຌ຺ ຘຸຈາໄ ງຽຆໃ ຌັ : ກາຌາໄ ຘໃ ຄ຺ ບາແນໃ ົ, ຽໃ ບື ຄເຆແໄ ຒຒາໄ , າໄ ຘໃ ຄ຺ ດາ ນົື ຽທຈຘະຑຌັ , ດາຘູຍ, ຽນາົ຺ໄ , ຽຘບືໄ ຏາໄ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 4. ຸຖະກິຈຂາງງໞບງ (Retailing) ໝາງຽຊຄິ ຸຖະກຈິ ຽຆໃ ຄິ ຂາງຘຌິ າໄ າ່ ຌທຌໜບໄ ງກໃ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກ ຌ຺ ຘຸຈາໄ ງຈງກຄ຺ ຖະ ະຽຎຌັ ຌ຺ ກາຄຖະນທໃ າຄຏູໄ າໄ ຘໃ ຄ຺ ນົື ຏູຏໄ ະຖຈິ ກຍັ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກຌ຺ ຘຸຈາໄ ງ ຖທຓຄັ ກຈິ ະກ່າຄັ ໝຈ຺ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄຈງກຄ຺ ກຍັ ກາຌຂາງຘຌິ າໄ ຖະ/ນົື ຍຖ່ ກິ າຌເນໄ ກໃ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກຌ຺ ຘຸຈາໄ ງຽຆໃ ຌັ : ປາໄ ງ ຂາງຽໃ ບື ຄງໃ ບງ, ປາໄ ຌຂາງຽໃ ບື ຄແຒຒາໄ , ປາໄ ຌຂາງດາ, ປາໄ ຌຂາງໝາກແຓ ໄ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ຎະຽຑຈຂບຄຸຖະກຈິ ຂາງງໃ ບງ ຍໃ ຄບບກແຈຈໄ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 4.1 ປໟາຌາໟ ຂາງງໞບງຘາງຈຼທ (Single-line Store) ຽຎຌັ ປາໄ ຌໃ ີ າ່ ໜໃ າງຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ໃ ດີ ໃ ູເຌຘາງຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຈຼທກຌັ ຖະ ຽຎຌັ ຘຌິ າໄ ໃ ຓີ ີ ທາຓຘ່າຑຌັ ກຌັ ຽຆໃ ຌັ : ປາໄ ຌຽໃ ບື ຄຎະຈຍັ , ກະຽຎໆ າ຺ , ຽກຍີ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 4.2 ປໟາຌາໟ ຂາງງບໞ ງຘະຽຑາະດາ່ ຄ (Specialty Store) ຽຎຌັ ປາໄ ຌໃ ີ າ່ ກຈັ ຆະຌຈິ ຂບຄ ຘຌິ າໄ ໃ ີ າ່ ໜໃ າງ ຉໃ ະຓຘີ ຌິ າໄ ຆະຌຈິ ຌຌັໄ ເນຽໄ ຖບື ກຽຎຌັ າ່ ຌທຌນທົ ຄນາົ ງ ຆໃ ທງເນຖໄ ກູ າໄ ຘາຓາຈ ຽຖບື ກຆຘືໄ ຌິ າໄ ຉາຓໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌແຈຽໄ ຆໃ ຌັ : ປາໄ ຌາ່ ໜໃ າງຽຌກັ ແໄ ະາ່ ໜໃ າງຘະຽຑາະຽຌກັ ແດໄ ໃ າຄຈຼທ ຉໃ ະຓປີ ູຍຍຍ, ຘຘີ ຌັ ຖະ ທຈັ ຘະຈຸໃ ເີ ຆແໄ ທເໄ ນຖໄ ູກາໄ ຽຖບື ກຆຽືໄ ຎຌັ າ່ ຌທຌນທົ ຄນົາງ. 4.3 ປາໟ ຌໟາຂາງງບໞ ງຘຌິ າໟ ຸກດາ່ ຄ (Variety Store) ຽຎຌັ ປາໄ ຌາໄ ໃ ີ າ່ ໜໃ າງຘຌິ າໄ ນົາງຆະຌຈິ ຽຎຌັ ຘຌິ າໄ ໃ ຓີ ຖີ າາຍໃ ່ ຑຄ ຖະ ເຆກໄ ຌັ ດໃ ູເຌທ຺ ຽປບື ຌຽຆໃ ຌັ : ຽໃ ບື ຄຂຼຌ, ຊທໄ ງາຌ, ຽໃ ບື ຄ ຘ່າບາຄ, ຂບຄເຆຎໄ ະາ່ ທຌັ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 4.4 ປໟາຌຆຍັ ຑະຘຌິ ໟາ (Department Store) ຽຎຌັ ປາໄ ຌໃ ຓີ ຂີ ະໜາຈເນງໃ ຖະ ຓປີ າໄ ຌ າໄ ຘະຽຑາະດໃ າຄນາົ ງໂປາໄ ຌດໃ ູປໃ ທຓກຌັ ປາໄ ຌຆຍັ ຑະຘຌິ າໄ ຓກັ ະຍໃ ຄບບກຽຎຌັ ຑະຌກໂ ຉາຓຎະຽຑຈ ຂບຄຘຌິ າໄ ຽຆໃ ຌັ :ຑະຌກຽໃ ບື ຄຘ່າບາຄ, ຑະຌກຽໃ ບື ຄເຆແໄ ຒຒາໄ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ຈງປາໄ ຌຆງັ ຑະຘຌິ າໄ ະຓີ ຘຌິ າໄ ແທຍໄ ່ຖກິ າຌນົາງຆະຌຈິ ຽຆໃ ຄິ ຆໃ ທງເນຖໄ ູກາໄ ຘາຓາຈຆຘືໄ ຌິ າໄ ໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌແຈນໄ ົາງຆະຌຈິ (One- stop shopping) ຑາງເຌຍໃ ບຌຈຼທ. Page 5 of 283
4.5 ປໟາຌຆຸຍຽຎຓີ າຽກັຈ (Supermarket) ຽຎຌັ ປາໄ ຌາໄ ງໃ ບງໃ ີ າ່ ໜໃ າງຘຌິ າໄ ບຸຎະຑກ ຍຖ່ ິ ຑກໃ ເີ ຆເໄ ຌທ຺ ຽປບື ຌຸກດໃ າຄ ຽຎຌັ ປາໄ ຌາໄ ໃ ຖີ ກູ າໄ ຘາຓາຈຆຘືໄ ຌິ າໄ ໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌແຈໄ ຸກຆະຌຈິ ຈງ ະເນຖໄ ູກາໄ ຍ່ຖກິ າຌຉຌ຺ ຽບຄ (Self-Service). 4.6 ປໟາຌໟາຍຍເນູ້ຘທໞ ຌນຼຸຈ (Discount Store) ຽຎຌັ ປາໄ ຌາໄ ໃ ຂີ າງຘຌິ າໄ ໃ ທ຺ ແຎຈງ ເນຘໄ ໃ ທຌນຸົຈື ຉຄັໄ ຖາາຈງຽຌຌັໄ ຖາາຊກື ກທໃ າ ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ຽໝບື ຌຘໃ ຄິ ຄູ ເເຌກາຌາ່ ໜໃ າງໃ ຘີ ່າຌັ ຖະ ຽຌຌັໄ ຽຌຌັໄ ກາຌຂາງາ່ ຌທຌນົາງ ຈງໃ ທ຺ ແຎປາໄ ຌາໄ ຎະຽຑຈຌີໄ ະຘະຽໜຍີ ຖ່ ກິ າຌໃ ີ າ່ ກຈັ ນົື ຍໃ ່ເນໄ ຍຖ່ ກິ າຌກໃ ຖູກາໄ ຽຖງີ . 4.7 ປໟາຌໟາຂາງຘະຈທກຆໄື (Convenience Store) ຽຎຌັ ປາໄ າໄ ໃ ຓີ ຖີ ກັ ຘະຌະຂບຄກາຌ ຍ່ຖກິ າຌຉຌ຺ ຽບຄ ຖະ ຓຘີ ະຊາຌໃ ຉີ ຄັໄ ຂບຄປາໄ ຌາໄ ເກຍໄ ໃ ບຌຆຸຓຆຌ຺ ຘຌິ າໄ ໃ ີ າ່ ໜໃ າງເຌປາໄ ຌາໄ ຎະຽຑຈຌີໄ ຓກັ ຽຎຌັ ຘຌິ າໄ າ່ ຽຎຌັ , ຖາາບາຈະຑຄ ຖະ ຓຘີ ຌິ າໄ ເນຽໄ ຖບື ກໜບໄ ງຽຓໃ ບື ຼຍກຍັ ປາໄ ຌຆຸຍຽຎີຓໄ າ ຽກຈັ (Supermarket). 4.8 ປາໟ ຌໟາງບໞ ງາຄແຎຘະຌີ (Mail-order Retailer) ຽຎຌັ ປາໄ ຌາໄ ໃ ຖີ ກູ າໄ ຘາຓາຈ ຘຄັ ໃຆຘືໄ ຌິ າໄ າຄແຎຘະຌີ ຈງະຽຍໃ ຄິ າກຖາງກາຌຖທໄ ຄໄ ທາຓາ່ ຌຄ຺ ຑບໄ ຓຄັ ຘໃ ຄ຺ ຍຈັ ຖກຽຄຌິ ແຎງຄັ ປາໄ ຌາໄ ຖະ ປາໄ ຌາໄ ະຘໃ ຄ຺ ຘຌິ າໄ ຓາເນຉໄ າຓໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌ ຖກູ າໄ ໃ ຄຶ ຍໃ ່ຉບໄ ຄຽຘງຽທຖາຽຈຌີ າຄແຎຆຽືໄ ບຄໃ ີ ປາໄ ຌ. 4.9 ກາຌາໟ ງບໞ ງີໃາໍ ໜໞາງຈງກ຺ຄຽຊິຄຽປບື ຌ (House to House Retailing) ຏູ ໄ ຏະຖຈິ ຘາຓາຈາ່ ໜໃ າງຘຌິ າໄ ຈງກຄ຺ ກໃ ຏູຍໄ ຖ່ ິ ຑກຌ຺ ຘຸຈາໄ ງ ຈງເຆຑໄ ະຌກັ ຄາຌຂາງ ຽຆໃ ຄິ ແຈປໄ ຍັ ຎະນງຈາກກາຌຘະຽໜຘີ ຌິ າໄ ເນຽໄ ຊຄິ ຉທ຺ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກ ຖະ ຓີ ບກາຈບະຍິ າງເນຏໄ ູຍໄ ່ຖິ ຑກປູຽໄ ຊຄິ ຸຌ ຌະຑາຍຂບຄຘຌິ າໄ , ທິ ກີ າຌເຆຘໄ ຌິ າໄ . ກາຌາ່ ໜໃ າງຈທໄ ງທິ ຌີ ີໄ ະຓີ ໃ າເຆໄ ໃ າງຉໃ ່າ ຽຑາະທໃ າຍໃ ່ຉບໄ ຄຏໃ າຌ ຌ຺ ກາຄ ຖະ ໃ າເຆໄ ໃ າງເຌກາຌຘະຌາະຉໃ ່າກທໃ າກາຌາ່ ໜໃ າງຈທໄ ງທິ ບີ ໃ ຌື ຘຌິ າໄ ໃ ເີ ຆທໄ ິ ີ າ່ ໜໃ າງ ຈງກຄ຺ ຽຊຄິ ຽປບື ຌແຈໄ ກໃ : ຽໃ ບື ຄເຆເໄ ຌທ຺ ຽປບື ຌ, ຽຘບືໄ ຏາໄ , ຽໃ ບື ຄຘ່າບາຄ ຽນໃ າົ຺ ຌຽີໄ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 5. ຸຖະກິຈຍຖໍ ກິ າຌ (Service) ໝາງຽຊຄິ ກຈິ ະກາຌໃ ີ າ່ ໜໃ າງຘຌິ າໄ ເຌປູຍຍຍຍ່ຖກິ າຌເນໄ ກໃ ຏູ ໄ ຍ່ຖິ ຑກ ນົື ຏູຏໄ ະຖຈິ ຽຆໃ ຄິ ຸຖະກຈິ ຍຖ່ ກິ າຌຘໃ ທຌເນງໃ ະຍໃ ຓ່ ຉີ ທ຺ ຉຌ຺ ຖະ ຓກັ ະຊກື ຍ່ຖິ ຑກເຌຂະຌະຈຼທກຌັ ໃ ຏີ ະຖຈິ ຂຌຶໄ ຓາ ຸຖະກຈິ ໃ ຈີ າ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ເຌຖກັ ຘະຌະເນຍໄ ່ຖກິ າຌ ຘາຓາຈຍໃ ຄບບກຽຎຌັ ກໃ ຸຓເນງໃ ໂແຈຈໄ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 5.1 ຸຖະກິຈກໞຼທກັຍກາຌຘຶກຘາ ແຈໄ ກໃ : ປຄປຼຌຂຌ຺ ຘໃ ຄ຺ , ປຄປຼຌຆໃ າຄງຌ຺ , ຘູຌຐກຶ ບຍ຺ ປຓ຺ ທຆິ າຆຍີ ຽນໃ າົ຺ ຌຽີໄ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 5.2 ຸຖະກິກຼໞ ທກັຍກາຌ຺ຓຓະຌາ຺ຓຂຌ຺ ຘໃ຺ຄ ແຈໄ ກໃ : ຖຈ຺ ກັ ຆໃ ,ີ ກຈິ ະກາຌຂຌ຺ ຘໃ ຄ຺ , ຘາງກາຌຍຌິ , ຖຈ຺ ແຒ ຽນໃ າົ຺ ຌຽີໄ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 5.3 ຖຸ ະກຈິ ກໞຼທກຍັ ີໃດູບ່ າແຘ ແຈໄ ກໃ : ນຑ່ ກັ , ຽປບື ຌຽຆໃ າ຺ , ປຄປຓ, ຍຄັ ກະຖ, ປຍັ າໄ ຄ ຘາໄ ຄຽປບື ຌ ຽນໃ າົ຺ ຌຽີໄ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 5.4 ຸຖະກຈິ ກໞຼທກັຍກາຌຉຈິ ຉໃໍຘໃຘື າຌ ຖະ ຍຖໍ ິກາຌຂໍໄຓຌູ ແຈໄ ກໃ : ຘ່າຌກັ ຄາຌຌກັ ຘຍື , ປຍັ ຎຽບກະຘາຌ, ຍ່ຖຘິ ຈັ ປຍັ າໄ ຄກທຈຘບຍຍຌັ ຆ,ີ ຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ຎີ ກຶ ຘາາຄຸຖະກຈິ , ຘ່າຌກັ ຄາຌ ຆບກນາຄາຌ ຽນໃ ົາ຺ ຌຽີໄ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 5.5 ູຖະກຈິ ກໞຼທກັຍຘຂຸ ະຑາຍ ຖະ ຘຂຸ ະບະຌາແຓ ແຈໄ ກໃ : ຕຌີ ກິ , ປຄໝ່, ຌທຈ ຏຌຍູປາຌຽນໃ ົາ຺ ຌຽີໄ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . Page 6 of 283
5.6 ຸຖະກິຈກຼໞ ທກຍັ ທາຓຍຌັ ຽີຄຓໞທຌຆໃຌື ແຈໄ ກໃ : ຘທຌຘະໜຸກ, ຘທຌຘຈັ , ປຄ ປູຍຽຄາ຺ , ຽກັ -ຍາຕ ຽນໃ າົ຺ ຌຽີໄ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 5.7 ຸຖະກິຈກໞຼທກຍັ ກິຖາ ແຈໄ ກໃ : ຘະໜາຓກບຍ, ຘະໜາຓງຄິ ຎຌື , ຘະຖບງຌາ່ໄ , ຉກ຺ ຎາ, ຘະຽກຈັ , ຓທງ, ຘະໜາຓຽຌັ ຌຘິ ຽນໃ ົາ຺ ຌຽີໄ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 5.8 ຖຸ ະກຈິ ກໞຼທກຍັ ກາຌຎະກັຌແຑ ຖະ ກາຌັຄຘິຌາໟ ແຈໄ ກໃ : ກາຌຽຆໃ າ຺ ກຈຄັ , ຍ່ຖຘິ ຈັ ຎະກຌັ ຆທີ ຈິ ຽນໃ າົ຺ໄ ຌຽີໄ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 5.9 ຖຸ ະກິຈກໞຼທກຍັ ກາຌຽຄິຌ, ກາຌະຌາາຌ ແຈໄ ກໃ : ະຌາາຌ, ຍຖ່ ຘິ ຈັ ຽຄຌິ ຌຶ ນກົັ ຆຍັ ຽນໃ ົາ຺ໄ ຌຽີໄ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 5.10 ຖຸ ະກິຈຍຖໍ ກິ າຌບືໃຌໂ ແຈໄ ກໃ : ປາໄ ຌຽຆໃ າ຺ ຽໃ ບື ຄຉໃ ຄກາງ, ປາໄ ຌຉຈັ ຏຓ຺ , ຍຖ່ ກິ າຌກ່າ ຈັ ຎທກຓຄແຓ,ໄ ໝ່ຈ,ູ ຍຖ່ ກິ າຌຈຈູ ຘທໄ ຓ, ປກັ ຘາທາຓຎບຈແຑ, ປຍັ າໄ ຄ່າທາຓຘະບາຈ, ປຍັ ຘບໄ ຓຎຄຽໃ ບື ຄແຒຒາໄ , ຓຄ, ຖຈ຺ ຑານະຌະ, ປຍັ າໄ ຄນງຍິ ຘຄໄ -ຽຘບືໄ , ຍ່ຖກິ າຌຸຍຓາໄ ຄຽປບື ຌ, ຉກຶ , ບາຌ າຌ, ຘ່າຌກັ ຄາຌ ຖະ ບໃ ຌື ໂ. 3. ຘາຽນຈໃີຉໟບຄຘກຶ ຘາຸຖະກຈິ ເຌກາຌຘກຶ ຘາຸຖະກຈິ ະຽປຈັ ເນຏໄ ູຘໄ ກຶ ຘາແຈປໄ ຍັ ທາຓປູກໄ ໃ ຼທກຍັ ຸຖະກຈິ ເຌຈາໄ ຌຉໃ າຄໂຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຽຎຌັ ຖູກໟາ ຖະ ຏູ້ຖ຺ຄຌຶ ຘໃີ ະນາົ ຈ (Better-Informed Consumer and Investor) ເຌຖກຂບຄຸຖະກຈິ ຎຈັ ຍຸ ຌັ ຖກູ າໄ ຍໃ ່ຘາຓາຈຆືໄ ໃ ດີ ໃ ູບາແຘ, ຖຈ຺ ເນງໃ ຖະ ບໃ ຌື ໂ າກຏູຂໄ າງຈງຍໃ ຏ່ ໃ າຌຂຌັໄ ຉບຌ ກາຌຆຂືໄ າງາຄຸຖະກຈິ (Business Transaction) ກາຌຘກຶ ຘາຽຊຄິ ຖະຍຍ຺ ຸຖະກຈິ ະຽປຈັ ເນຏໄ ູໄ ໃ ຽີ ຎຌັ ຖູກາໄ ຖະ ຏູຖໄ ຄ຺ ຌຶ ແຈປໄ ຍັ ຂ່ຓໄ ຌູ ນົາງຂຌຶໄ ຽຎຌັ ຏຌ຺ ຽປຈັ ເນຽໄ ຂາ຺ ຽາ຺ໄ ຽນໃ ົາ຺ ຌຌັໄ ຓີ ທາຓຘະນາົ ຈປບຍປູ ໄ ໃ ີ ະຉຈັ ຘຌິ ເຆືໄ ນົື ໃ າງຽຄຌິ ຽຑໃ ບື ຖຄ຺ ຌຶ ນາົ ງຂຌຶໄ ກທໃ າຽກໃ າ຺ . 2. ຽຎຌັ ຖູກາໟ ຄໃີຈີຂຶໄຌ (Better Employee) ຄັ ຖກູ າໄ ຖະ ຏູຖໄ ຄ຺ ຌຶ ຉໃ າຄກຽ່ ປຈັ ທຼກ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄ ງບຓປຍັ ທໃ າເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຸກຌ຺ ະຆບກນາຄາຌ ນົື ບາຆຍີ ໃ ຊີ ກື ເ ຖະ ຓຖີ າງແຈຘໄ ູຄ. ຂຓ່ໄ ູຌໃແີ ຈໄ າກກາຌຘກຶ ຘາຸຖະກຈິ ະຆໃ ທງເນຽໄ ຖບື ກບາຆຍີ ຉາຓບຸຈຓ຺ ຉະຉແິ ຈ.ໄ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ໃ ຄຶ ຑຍ຺ ທໃ າຌ຺ ຘໃ ທຌເນງໃ ະຽປຈັ ທຼກກຍັ ຸຖະກຈິ ຽບກະຆຌ຺ ຉໃ ກ່ຓຍີ າຄຌ຺ ໃ ຽີ ປຈັ ທຼກກຍັ ຖຈັ ຖະ ຽປຈັ ທຼກເຌບຄ຺ ກບຌໃ ຍີ ໃ ນ່ ທຄັ ຏຌ຺ ກ່າແຖ. ນົຄັ າຈຽຖບື ກບາຆຍີ ແຈໄ ຖທໄ ກນ່ ຌັ ຓາຘກຶ ຘານາທາຓຆາ່ ຌາຌຽຑໃ ບື ທາຓຘາ່ ຽຖຈັ ເຌກາຌຎະກບຍບາຆຍີ ຘໃ ທຌຌາງາໄ ຄກ່ຆບກນາຏູຘໄ ະໝກັ ທຼກໃ ຓີ ີ ທາຓຘາຓາຈາຄຈາໄ ຌທຆິ າກາຌ ຖະ ຓະຌຸຈຘ່າຑຌັ ຽຑໃ ບື ຽປຈັ ທຼກໃ ີ ປຍັ ຓບຍໝາງແຈຘໄ າ່ ຽຖຈັ ຉະນບົ ຈປບຈຘາຓາຈຽປຈັ ທຼກປໃ ທຓກຍັ ຽຑໃ ບື ຌປໃ ທຓຄາຌແຈດໄ ໃ າຄຓີ ທາຓຘຸກ ທາຓ ຘາຓາຈຽນໃ ົາ຺ ຌີໄ ຽຓໃ ບື ປຓກຍັ ທາຓປູເໄ ຌຽຖໃ ບື ຄກາຌຽປຈັ ທຼກຂບຄຖະຍຍ຺ ຸຖະກຈິ ະຽປຈັ ເນຏໄ ູຌໄ ຌັໄ ແຈຎໄ ຼຍຏູຘໄ ະ ໝກັໄ ຌ຺ ບໃ ຌື . 3. ຽຖີຓໃ ຉໄຌ຺ ຖຸ ະກິຈຂບຄຉຌ຺ ຽບຄ (Start your Own Business) ຍາຄຌ຺ ຓກັ ຽປຈັ ຸຖະກຈິ ຘໃ ທຌ ຉທ຺ ນົ!ງກທໃ າກາຌຽຎຌັ ຖູກາໄ ຄດໃ ູເຌຸຖະກຈິ ຂບຄຏູບໄ ໃ ຌື ຽຆໃ ຄິ ກທໃ າະຎະຘຍ຺ ທາຓຘາ່ ຽຖຈັ ແຈຌໄ ຌັໄ ຏູຽໄ ຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄ ຸຖະກຈິ ຉບໄ ຄຓີ ທາຓຘາຓາຈນາົ ງຈາໄ ຌຽຆໃ ຌັ ຈຼທກຍັ ຖກູ າໄ ຄໃ ຈີ .ີ ຘໃ ຄິ ຘ່າຌັ ໃ ຂີ າຈຍໃແ່ ຈໄ ຓໃ ຌທາຓຉຄັໄ ເເຌກາຌ ຽປຈັ ທຼກໜກັ ຉະນົບຈຽທຖາ ຉໃ ຑຍ຺ ທໃ າຸຖະກຈິ ຂະໜາຈໜບໄ ງຘໃ ທຌເນງໃ 70% ຓກັ ະຎະຘຍ຺ ທາຓຖຓ຺ໄ ຽນທົ ເຌ 5 ຎີ າ່ ບຈິ ຂບຄກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ . ຖະຍຍ຺ ຖຸ ະກຈີິ ຽບກະຆຌ຺ Page 7 of 283
ຖະຍຍ຺ ຸຖະກຈິ ຽບກະຆ຺ຌ (The private enterprise system) ຽຎຌັ ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຽຆໃ ຄິ ເນໄ ຖາຄທຌັ ກຍັ ຸຖະກຈິ າກທາຓຘາຓາຈໃ ີ ະຉບຍຘະໜບຄທາຓາ່ ຽຎຌັ ຖະ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຏູຍໄ ່ຖິ ຑກ ຈງຎະຽຆຌີ ກຍັ ຑາທະກາຌຂໃ ຄຂຌັ (Boone and Kurtz.2002:13) ກາຌຂ່ຄຂຌັ (Competition) ຽຎຌັ ຘຄ຺ າຓຖະນທໃ າຄຸຖະກຈິ ຽຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ກາຌງບຓປຍັ າກຏູ ໄ ຍຖ່ ິ ຑກ (Boone and Kurtz.2002:13) ຽຆໃ ຄິ ຘບຈໃ ບຄກຍັ ຌທທາຓຈິ ຂບຄ Adam Smith ໃ ທີ ໃ າ: ກາຌ ຂໃ ຄຂຌັ ຖະນທໃ າຄຸຖະກຈິ ຌີໄ ະຆກັ ຌາ່ ເນຏໄ ູຍໄ ່ຖິ ຑກງບຓປຍັ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຖະ ຖາາໃ ຈີ ີ ຘີ ຸຈ ຽຌໃ ບື ຄາກຏູ ໄ ຏະຖຈິ ໃ ຓີ ຎີ ະຘຈິ ຑິ າຍຉໃ ່າ ະຍໃ ່ຘາຓາຈດໃ ູເຌຸຖະກຈິ ແຈ.ໄ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄຑະງາງາຓຘາໄ ຄທາຓຉກຉໃ າຄາຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ (Competition Differen- tiation) ເນຽໄ ໜບື ກທໃ າໃ ູຂໃ ຄຂຌັ ບໃ ຌື ຖະ ຘາຓາຈຉບຍຘະໜບຄທາຓຽຑໃ ຄິ ຑເ່ ຂບຄຖກູ າໄ ຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍຈທໄ ງ ທາຓຘາຓາຈຂບຄບຄ຺ ກາຌ ຖະ ທິ ກີ າຌຉໃ າຄໂໃ ີ ເຆປໄ ໃ ທຓກຌັ ດໃ າຄຽຎຌັ ຽບກະຖກັ ຂບຄຸຖະກຈິ ເຈຸຖະກຈິ ໜໃ ຄຶ ໃ ຽີ ໜບື ກທໃ າໃ ູ ຂໃ ຄຂຌັ ເຌຈັ ຘະຌະຂບຄຏູຍໄ ່ຖິ ຑກ ຽຑໃ ບື ເນຎໄ ະຘຓ຺ ທາຓຘ່າຽຖຈັ ເຌກາຌຂໃ ຄຂຌັ . 1. ຉບໄ ຄຎະຽຆຌີ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ 2. ຓີ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຽຑໃ ບື ຘະນທຄນາກ່າແຖ (Competition) (Profit) 3. ຓກີ ່າຓະຘຈິ ຘໃ ທຌຉທ຺ ເຌຆຍັ ຘຌິ 4. ຓຽີ ຘຖຑີ າຍໃ ີ ະຽຖບື ກ (Private property) (Freedom of choice) ປຍູ ີ 1.3 ຘະຈຄບຄ຺ ຎະກບຍຑຌິືໄ ຊາຌ 4 ຎະກາຌເຌຖະຍຍ຺ ຸຖະກຈິ ຽບກະຆຌ຺ (Components of private enterprise system) (Boone and Kurtz, 2002:14) ຖກັ ຘະຌະຂບຄຸຖະກິຈຽບກະຆ຺ຌ ຓຈີ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຉບໟ ຄຎະຽຆຌີ ກາຌຂ່ຄຂຌັ (Competition) ຸຖະກຈິ ຘໃ ທຌເນງໃ ຉບໄ ຄຎະຽຆຌີ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌ ຉະນາົ ຈຉໃ າຄໂຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ (1) ຸຖະກຈິ າ່ ຌທຌນາົ ງຓກີ າຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌຉະນົາຈຂໃ ຄຂຌັ ດໃ າຄຘຓ຺ ຍູຌ (Perfect competition market) ຽຆໃ ຌັ : ຸຖະກຈິ ກໃ ຼທກຍັ ກາຌກະຘກິ າ່ . (2) ຸຖະກຈິ ຘໃ ທຌເນງໃ ຓກີ າຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌຉະນົາຈ ຽໃ ຄິ ຂໃ ຄຂຌັ ຽໃ ຄິ ຏູກຂາຈ (Monopolistic competition market) ຽຆໃ ຌັ : ຸຖະກຈິ ຏະຖຈິ ຖະ າ່ ໜໃ າງຽຘບືໄ ຏາໄ , ກະຽຎໆາ຺ , ຽກຍີ ຖະ ບໃ ຌື ໂ. (3) ຸຖະກຈິ າ່ ຌທຌໜບໄ ງຓກີ າຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌຉະນາົ ຈໃ ຓີ ຏີ ູຂໄ າງໜບໄ ງຌ຺ (Oligopoly Market) ຽຆໃ ຌັ : ຸຖະກຈິ ຏະຖຈິ ຽໃ ບື ຄຈໃ ຓື ຖໃ າ, ຸຖະກຈິ ຏະຖຈິ ຖະ າ່ ໜໃ າງຎູຌຆຓີ ຄັ . (4) ຓີ ຸຖະກຈິ າ່ ຌທຌໜບໄ ງນາົ ງໃ ດີ ໃ ູເຌຉະນາົ ຈຏູກຂາຈ (Monopoly Market) ຽຆໃ ຌັ : ກາຌຏູກຂາຈ ຈງຖຈັ ຊະຍາຌ ຖະ ກາຌເນຘໄ າ່ ຎະາຌຈງຖຈັ ຊະຍາຌເຌຸຖະກຈິ ເຈຸຖະກຈິ ໜໃ ຄຶ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . Page 8 of 283
ຸກຸຖະກຈິ ໃ ຄຶ ຍໃ ່ຘາຓາຈນົກີ ຖຼໄ ຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ ແຈໄ ຽຊຄິ ທໃ າະຽຎຌັ ະກຈິ ຏູກຂາຈກຉ່ າຓ ຸຖະກຈິ ະ ຉບໄ ຄຌ຺ໄ ນາທິ ກີ າຌໃ ຘີ າຓາຈຉບຍຘະໜບຄທາຓຽຑໃ ຄິ ຑ່ເເນກໄ ຍັ ຖກູ າໄ ຖະ ເຌຂະຌະຈຼທກຌັ ຉບໄ ຄຘາຓາຈກ່າ ຌຈ຺ ທິ ກີ າຌຉໃ າຄໂເນຽໄ ໜບື ກທໃ າໃ ູ ຂໃ ຄຂຌັ ຈທໄ ງ ໃ ຄຶ ະຘາຓາຈຓກີ າ່ ແຖ ຖະ ຘາຓາຈຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຉໃແ່ ຎແຈ.ໄ 2. ຓີຸຈຎະຘຄ຺ ຽຑໃືບຘະນທຄນາກໍາແຖ (Profit) ຸກຸຖະກຈິ ຓີ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຽຑໃ ບື ຘະນທຄນາກາ່ ແຖ ກ່າແຖະຽກຈີ ຂຌຶໄ ແຈກໄ ່ຉໃ ່ຽຓໃ ບື ຓຖີ າງແຈໄ າກກາຌຂາງນົາງກທໃ າໃ າເຆໄ ໃ າງ. ຈງໃ ທ຺ ແຎຖທໄ ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄ ນາທິ ຉີ ໃ າຄໂ ໃ ີ ະຘາໄ ຄຖາງແຈໄ າກກາຌຂາງ ຽຆໃ ຄິ ຽກຈີ າກທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຂາງຘຌິ າໄ ຖະ ຍຖ່ ກິ າຌໃ ີ ຘາຓາຈຉບຍຘະໜບຄທາຓຽຑໃ ຄິ ຑ່ເຂບຄຖູກາໄ ແຈຽໄ ໜບື ກທໃ າໃ ູ ຂໃ ຄຂຌັ ຖະ ເຌຂະຌະຈຼທກຌັ ຉບໄ ຄນາທິ ີ ກາຌໃ ີ ະນຸົຈໃ າເຆໄ ໃ າງ ຈງຈັ ຘຌັ ຆຍັ ຑະງາກບຌໃ ຓີ ດີ ໃ ູເນຽໄ ກຈີ ຎະຘຈິ ຑິ າຍ (Efficiency) (ຽກຈີ ກາຌ ຎະດຈັ ) ຖະ ຎະຘຈິ ຏິ ຌ຺ (Effectiveness) (ຽກຈີ ຎະນງຈາຄຈາໄ ຌງບຈຂາງ ຖະ ກາ່ ແຖຘູຄຘຸຈ). 3. ຓີກໍາຓະຘິຈຘທໞ ຌຉ຺ທເຌຆັຍຘິຌ (Private Property) ຽຌໃ ບື ຄາກຸຖະກຈິ ຽບກະຆຌ຺ ະຉບໄ ຄຓີ ກາຌຖຄ຺ ຌຶ , ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຏູຽໄ ຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄຸຖະກຈິ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄຓກີ ່າຓະຘຈິ ເຌຆຍັ ຘຌິ ໃ ຖີ ຄ຺ ຌຶ ຽຆໃ ຌັ ທໃ າ: ຓຘີ ຈິ ໃ ີ ະຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄ, ເຆ,ໄ ຆ,ືໄ ຂາງ ນົື ຽປຈັ ຑແິ ຌກາ່ ງກ຺ ກ່າຓະຘຈິ ເນເໄ ຏກແ່ ຈ.ໄ ຆຍັ ຘຌິ ໃ ຽີ ທາ຺ໄ ຓາຌຎີໄ ະກບຍຈທໄ ງ: ໃ ຈີ ຌິ , ບາາຌ, ຽໃ ບື ຄກັ , ບຸຎະກບຌ, ກາຌຈິ ຖຽິ ຖໃ ຓີ ຘໃ ຄິ ເໝໃ ຖະ ກາ່ ຓະຘຈິ ເຌຆຍັ ຘຌິ ຉໃ າຄໂ (Boone and Kurtz, 2002:14) 4. ຽຘຖຑີ າຍໃີະຽຖືບກ (Freedom of Choice) ຏູຎໄ ະກບຍກາຌຓບີ ຈິ ຘະນະົ ເຌກາຌຽຖບື ກຈາ່ ຽຌຌີ ຄາຌ (ນົື ຖຸຖະກຈິ ), ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຽຖບື ກໃ າງໃ າາໄ ຄ ນົື ຽຄຌິ ຽຈບື ຌເຌຖະຈຍັ ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ , ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເ ຽຖບື ກຆຍັ ຑະງາກບຌ ນົື ກາຌຏະຖຈິ ຉໃ າຄໂຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 4. ຎະນທຈັ ຸຖະກຈິ ເຌຎະຽຈຌັ ຌີໄ ະຑິ າຖະຌາຽຊຄິ ຎະນທຈັ ຘາຈຂບຄຸຖະກຈິ ຈງຊຽື ກຌ, ຂະໜາຈ, ກາຌຽຌຌັໄ ທາຓຘາ່ ຌັ , ຽຎາ຺ໄ ໝາງ ຖະ ກາຌເຆຽໄ ຉກັ ຌຖງຈີ ໃ ຄັ ຉາຖະຖາຄີ 1.1 ຽຆໃ ຄິ ແຈໄ ຈັ ຍໃ ຄບບກຽຎຌັ ຆໃ ທຄແຖງະຽທຖາໃ ີ ຉກຉໃ າຄ ກຌັ 6 ງຸກຈທໄ ງກຌັ ຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ ຉາຉະຖາຄີ 1.1 ຘະຈຄງຸກຂບຄຎະນທຈັ ຘາຈຸຖະກຈິ 6 ງຸກ (Six eras in business history) (Boone and Kurtz, 2002:16) ງກຸ (Era) ຖັກຘະຌະໃີຘາໍ ຌັ ຖກັ ຘະຌະຘີໃ ໍາຌັ ຆທໞ ຄຽທຖາ 1. ງຸກນທ຺ ຽຓບື ຄຂຌຶໄ (Colonial) (Main Characteristics) (Time Period) 2. ງຸກຎະຉທິ ຈັ ບຸຈຘານະກ່າ (Industrial revolution) - ກາຌກະຘກິ ່າຆຌັໄ ຎະຊຓ຺ ຘກຶ ຘາ. ຆໃ ທຄຎີ ຘ 1776 3. ງຸກຏູຎໄ ະກບຍກາຌບຸຈຘານະກ່າ (Industrial entrepreneurs) - ຓກີ າຌຏະຖຈິ າ່ ຌທຌນົາງຈງເຆໄ ປຄຄາຌໃ ຓີ ີ ກັ ຘະຎາຌ ຎີ ຘ 1760-1830 ກາຄ ຈງເຆຽໄ ໃ ບື ຄກັ ຽຂາ຺ໄ ຆໃ ທງ. - ຓີ ທາຓກາໄ ທໜາໄ າຄຈາໄ ຌຽຉກັ ຌຖງີ ຖະ ຽຑໃ ຓີ ທາຓ ນົຄັ ຎີ ຘ 1800 ຂຌຶໄ ຓາ ຉບໄ ຄກາຌຆຘືໄ ່າຖຍັ ຘຌິ າໄ ໃ ຏີ ະຖຈິ ຽຆໃ ຄິ ະຌ່າແຎຘໃ ູບກາຈເຌ 4. ງຸກກາຌຏະຖຈິ ກາຌຎະກບຍກາຌນົາງ. (Production) - ຽຌຌັໄ ທາຓຘ່າຌັ ໃ ກີ າຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ເນແໄ ທຂຌຶໄ , ກາຌເຆຌໄ ະ ຆໃ ທຄຎີ ຘ 1920 ຂຌຶໄ ຓາ 5. ງຸກກາຌຉະນົາຈ ທຈັ ຉະກາ່ ກາຌຏະຖຈິ ນົາງຂຌືໄ ເຌຘາງກາຌຏະຖຈິ . (Marketing) - ຽຌຌັໄ ທາຓຘ່າຌັ ໃ ຏີ ູຍໄ ່ຖິ ຑກ, ທຌຘະນທຄນາທາຓ ຉຄັໄ ຉໃ ຎີ ຘ 1950 ຂຌຶໄ ຓາ ຽຂາ຺ໄ ເ ຖະ ກາຌຉບຍຘະໜບຄທາຓ່າຽຎຌັ ຖະ ທາຓ ຑ່ເຂບຄກໃ ຸຓຖູກາໄ . - ຽຌຌັໄ ໃ ຏີ ຌ຺ ຎະນງຈໃ ຽີ ກຈີ າກທາຓຘ່າຑຌັ ບຌັ ຈກີ ຍັ ຖູກາໄ , 6. ງຸກທາຓຘ່າຑຌັ ບຌັ ຈີ ຑະຌກັ ຄາຌ ຖະ ຏູຂໄ າງຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ ຌ຺ ກາຄ ຖະ (Relationship) ຸຖະກຈິ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ. ຽຖໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຎີ ຘ 1990 ຂຌຶໄ ຓາ Page 9 of 283
1. ງຸກນ຺ທຽຓືບຄຂໄຌຶ (The Colonial Period) ຽຎຌັ ງຸກໃ ຽີ ຌຌັໄ ຽຌຌັໄ ທາຓຘ່າຌັ ໃ ກີ າຌຏະຖຈິ ກາຌ ກະຘກິ າ່ ຂຌັໄ ຎະຊຓ຺ ຘກຶ ຘາເຌບໄ ຄຊໃ ຌິ , ຽຎຌັ ຸຖະກຈິ ຂະໜາຈໜບໄ ງ, ກໃ ຸຓຏູຎໄ ະກບຍບາຆຍີ ແຈໄ ກໃ : ຆາທກະຘກິ າ່ , ຑະຌກັ ຄາຌ, ຆໃ າຄຐຓີ ,ື ໝ,່ ຑະຌກັ ຄາຌະຌາະາຌ ຖະ ຌກັ ກຈ຺ ໝາງ. ຸຖະກຈິ ຘຌິ າໄ ຽກຈີ າກຏຌ຺ ຏະຖຈິ າຄ ກະຘກິ ່າ. 2. ງຸກຎະຉທິ ັຈບຈຸ ຘານະກໍາ (The Industrial revolution) ງຸກຌຽີໄ ຖໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຂຌຶໄ ເຌຎະຽຈ ບຄັ ກຈິ ຎະຓາຌຎີ ຑຘ 1750. ເຌງຸກຌຓີໄ ກີ າຌຎໃ ຼຌຎຄາກກາຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຈງະຽຌຌັໄ ທາຓຘາ່ ຌັ ໃ ຉີ ໃ າຄ ຌ຺ ຉໃ າຄຽປຈັ , ປຄຄາຌໃ ຓີ ຐີ ຓີ ຽື ຆໃ ຄິ ຆໃ ຼທຆາຌເຌກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ເຌຖະຍຍ຺ ປຄຄາຌເຈປຄຄາຌໜໃ ຄຶ ຈງຓກີ າຌ ຏະຖຈິ າ່ ຌທຌນົາງ ຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ຈງກາຌເຆຑໄ ະຌກັ ຄາຌ ໃ ຽີ ຎຌັ ຆໃ າຄຐຓີ ຖື ະຈຍັ ກາຄາ່ ຌທຌນາົ ງ. ປຄຄາຌະແຈກໄ ່າແຖ າກກາຌຎະດຈັ າກກາຌຏະຖຈິ າ່ ຌທຌນົາງ ຈງເຆຽໄ ໃ ບື ຄກັ ຆໃ ທງເຌກາຌຏະຖຈິ ຽຓໃ ບື ຸຖະກຈິ ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉຂຌຶໄ ກ່ະຘາຓາຈຆທືໄ ຈັ ຊຸຈຍິ ເຌຖາາໃ ຊີ ກື ຽຌໃ ບື ຄາກຓກີ າຌຆເືໄ ຌຎະຖຓິ າຌນາົ ງ, ຓີ ທາຓຆ່າຌາຌຈາໄ ຌປຄ ຄາຌ (Specialization of Labor). ປຄຄາຌຉໃ ຖະຌ຺ ກ່ະຽປຈັ ທຼກຄາຌ ໃ ຘີ ະຽຑາະຽາະຄ຺ ເຌຂະຍທຌກາຌ ຏະຖຈິ ຉະນບົ ຈປບຈຓກີ າຌຎຍັ ຎຸຄຎະຘຈິ ຑິ າຍເຌກາຌຏະຖຈິ ເນນໄ ົາງຂຌຶໄ (Improved Production Efficiency) ຽປຈັ ເນແໄ ຈປໄ ຍັ ຎະນງຈາກກາຌຎະດຈັ ຘູຄຘຸຈ. 3. ງຸກຏູ້ຎະກບຍກາຌບຈຸ ຘານະກໍາ (The age of the industrial entrepreneur) ຽຎຌັ ງຸກ ໃ ຓີ ກີ າຌຘາໄ ຄບກາຈາກກາຌຎະຉທິ ຈັ ບຸຈຘານະກ່າ. ເຌງຸກຌຏີໄ ູຎໄ ະກບຍກາຌະຑະງາງາຓຘາໄ ຄຖະຍຍ຺ ຸຖະກຈິ ເນກໄ າໄ ທໜາໄ ຈງກາຌງກ຺ ຖະຈຍັ ຓາຈຉະຊາຌຂບຄຆຸຓຆຌ຺ ເຌບໄ ຄຊໃ ຌິ ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ກາຌຘາໄ ຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຆເືໄ ໝໃ ໂ ຘາ່ ຖຍັ ຘຌິ າໄ ໃ ຏີ ະຖຈິ ຂຌຶໄ ຓາ. 4. ງກຸ ກາຌຏະຖິຈ (The production era) ຌທທາຓຈິ ຌີໄ ຸຖະກຈິ ະຓຄູ ໄ ທາຓຘາ່ ຌັ ໃ ີ ທາຓຘຌ຺ ເເຌກຈິ ະກາຌ ຽຆໃ ຄິ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຽຆໃ ຄິ ຽຌຌັໄ ໃ ກີ າຌຎຍັ ຎຸຄທິ ກີ າຌຏະຖຈິ , ກາຌນຸົຈ ຉຌ຺ໄ ຌຶ ກາຌຏະຖຈິ ຖະ ກາຌຽຑໃ ຓີ ຏຌ຺ ຏະຖຈິ . ເຌງຸກຌຏີໄ ູຎໄ ະກບຍກາຌະຽຌຌັໄ ໃ ຏີ ູໄ ຈັ ກາຌປໃ ູຌເໝໃ ຽຆໃ ຄິ ເຌກຈິ ະກາ່ ກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຄາຌຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ະຽຌຌັໄ ຽຌຌັໄ ທາຓຑະງາງາຓເຌກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ເນນໄ າົ ງຂຌຶໄ ຖະ ທໃ ບຄແທ ຂຌຶໄ . ຍ່ຖຘິ ຈັ ະເຆຽໄ ຉກັ ຌຖງຽີ ຑໃ ບື ຎຍັ ຎຸຄຎະຘຈິ ຑິ າຍ (Efficiency) ຽຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຎະດຈັ ຖະ ເນຽໄ ກຈີ ຎະຘຈິ ຏິ ຌ຺ (Effectiveness) ຈງຽກຈີ ຏຌ຺ ຏະຖຈິ ຘູຄຘຸຈ. ເຌງຸກກາຌຏະຖຈິ ຌີໄ ຸຖະກຈິ ະຽຌຌັໄ ທາຓຘຌ຺ ເໃ ຂີ ະຍທຌກາຌຏະຖຈິ ຑາງເຌ ນາົ ງກທໃ າບຈິ ຑິ ຌ຺ າກຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓຑາງຌບກຍຍທໃ າ ໜາໄ ໃ ຂີ ບຄກາຌຉະຖາຈນົຄັ າກບບກຍຍປຼຍປບໄ ງຖທໄ ກ່ ະາ່ ໜໃ າງຏະຖຈິ ຉະຑຌັ າກຘູຌກາຄ ຈງະເນໄ ທາຓຘຌ຺ ເເຌຈາໄ ຌຂບຄທາຓາ່ ຽຎຌັ ຖະ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຏູ ໄ ຍຖ່ ິ ຑກໜບໄ ງຈຼທຈຽໃ າ຺ ຌຌັໄ . 5. ງຸກກາຌຉະນາົ ຈ (The Marketing Era) ງຸກຌຏີໄ ູໄ ຈັ ກາຌຽຖໃ ຓີ ເນໄ ທາຓຘຌ຺ ເກຍັ ທາຓ ຉບໄ ຄກາຌຂບຄຉະນົາຈກໃ ຼທກຍັ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌ ຉະນົບຈປບຈຽຌຌັໄ ທາຓຘຌ຺ ເໃ ຽີ ໃ ບື ຄຓກື າຌຉະນາົ ຈ ຎະກບຍຈທໄ ງ: 5.1 ຏະຖິຈຉະຑັຌ, ຖາາ, ກາຌຂາງ, ກາຌຘະຌາ ຖະ ກາຌຘໃຄ຺ ຽຘີຓກາຌ ຉະນາົ ຈບືໃຌໂ ເຌງຸກຌີໄ ໃ ຄຶ ບາຈະຽບຌີໄ ທໃ າ: ງຸກຂບຄກາຌຂາງ (Selling) ງຸກຌີໄ ໃ ຄຶ ຽຌຌັໄ ທາຓຘ່າຌັ ໃ ີ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກ (Consumer orientation). 5.2 ຽຌຌໄັ ໃີກາຌທິແກາຌຉະນົາຈ (Marketing Research) ຽຑໃ ບື ທຽິ າະທາຓາ່ ຽຎຌັ ຖະ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຏູຍໄ ຖ່ ິ ຑກ ກໃ ບຌໃ ີ ະຽຖໃ ຓີ ຉຈັ ຘຌິ ເທໃ າະຏະຖຈິ ນງຄັ ?. ຽຑາະຘະຌຌັໄ ເຌຎະຽຈຌັ ຌີໄ ະຽຍໃ ຄິ ທໃ າະຏະຖຈິ ຽຑໃ ບື ເຏ?, ຉທ຺ ດໃ າຄ: ກາຌຏະຖຈິ ຖຈ຺ ຌຌັໄ ຍໃ ່ແຈຽໄ ຍໃ ຄິ ຉໃ ຘຈີ ຼທ ບາຈະຽຍໃ ຄິ Page 10 of 283
ນົາກນາົ ງຘີ ຖະ ຂະຌະຈຼທກຌັ ຉບໄ ຄເນໄ ທາຓຘາ່ ຌັ ກຍັ ບາແນໃ ົ, ທຈັ ຊຸບຸຎະກບຌຽໃ ບື ຄຉກ຺ ຉໃ ຄຉໃ າຄໂ ເຌຖຈ຺ ຌາ່ . 5.3 ຖຸ ະກຈິ ະຉບໟ ຄາໍ ຌຄຶ ຽຊຄິ ຄັ ຉທ຺ ຘຌິ າໟ (Goods) ຖະ ຍຖໍ ກິ າຌ (Service) ໃ ີ ະຓບຍເນກໄ ຍັ ຖູກາໄ . 5.4 ກາຌກາໍ ຌຈ຺ ກາຘຌິ ໟາ (Brand) ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ຂຌັໄ ຉບຌເຌກາຌຘາໄ ຄຆໃ ຂື ບຄຘຌິ າໄ , ຆໃ ື ຍຖ່ ກິ າຌ ນົື ຆໃ ຍື ່ຖຘິ ຈັ ເນໄ ຈຈຽຈໃ ຌັ ເຌຈິ ເຂບຄຖູກາໄ . າ່ ທໃ າ: ກາຘຌິ າໄ (Brand) ໝາງຽຊຄິ ຆໃ ,ື ່າ, ຘຌັ ງະຖກັ , ກາຌບບກຍຍ ນົື ຘໃ ທຌຎະຘຓ຺ ຂບຄຘໃ ຄິ ຈໃ ຄັ ກໃ າທ ຽຑໃ ບື ກາ່ ຌຈ຺ ຆໃ ຏື ະຖຈິ ຉະຑຌັ ຂບຄຸຖະກຈິ ຖະ ຘະຈຄຽຊຄິ ທາຓຉກຉໃ າຄາກຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຂບຄໃ ູຂໃ ຄຂຌັ ຉທ຺ ດໃ າຄຽຆໃ ຌັ : McDonald`s ຽຆໃ ຄິ ຏູ ໄ ຍຖ່ ິ ຑກະປູໄ ກັ ຖະ ຸຌໄ ຽງີ ຽຎຌັ ດໃ າຄຈ.ີ 6. ງກຸ ກາຌຘາໟ ຄທາຓຘາໍ ຑັຌບຌັ ຈີ (The Relationship Era) ເຌງຸກຌີໄ ຸຖະກຈິ ະຓຸຄໄ ຽຌຌັໄ ໃ ີ ກາຌຘາໄ ຄທາຓຘາ່ ຑຌັ ບຌັ ຈກີ ຍັ ຖກູ າໄ ຈງເຆໃ ຽໄ ຉກັ ຌຖງຂີ ຓ່ໄ ຌູ (Information Technology), ກາຌເຆໄ ບຓຑທິ ຽຉີ ໃ ຓີ ກີ າ່ ຖຄັ ຘູຄ (Powerful Computers), ກາຌເຆຽໄ ບື ຂໃ າງບບຌຖາງ (Online Connections) ຖະ ກາຌເຆໃ ຽໄ ຉກັ ຌຖງບີ ໃ ຌື ໂ ຽຆໃ ຄິ ະຆໃ ທງເນໄ ຸຖະກຈິ ຘາຓາຈຘາໄ ຄທາຓຘ່າຑຌັ ກຍັ ຖກູ າໄ , ຑະຌກັ ຄາຌ, ຏູຂໄ າງຎຈັ ແ ກາຌຏະຖຈິ ຖະ ບຄ຺ ກາຌບໃ ຌື ໂແຈດໄ ໃ າຄຽຖກິ ຽຆໃ ຄິ , ທໃ ບຄແທ ຖະ ຌັ ຽທຖາ ຈງຓຽີ ຎາ຺ໄ ໝາງຽຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ຏຌ຺ ຎະນງຈປໃ ທຓກຌັ . ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຘູຌໜຄັ ຘື ນໃ ຄໜໃ ຄຶ ຈັ ເນຖໄ ູກາໄ ຽຂາ຺ໄ ຽຍໃ ຄິ ໜຄັ ຘຏື ໃ າຌຽທຍັ ແຆ. ຂແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍາກກາຌຘາໄ ຄທາຓຘາ່ ຑຌັ ບຌັ ຈີ ຈງກາຌຑຈັ ະຌາຽບື ຂໃ າງທາຓຘ່າຑຌັ ກຍັ ຖູກາໄ ຈງຽຌຌັໄ ກາຌຍ່ຖກິ າຌຖກູ າໄ ຽຑໃ ບື ໃ ີ ະປກັ ຘາຖກູ າໄ ຽກໃ າ຺ ຽບາ຺ ແທນໄ າົ ງກທໃ າໃ ີ ະນາຖກູ າໄ ເໝໃ ຊຽື ຎຌັ ກາຌຘາໄ ຄທາຓຘ່າຑຌັ ບຌັ ຈກີ ຍັ ຖູກາໄ ເຌແຖງະງາທ ຽຆໃ ຄິ ະຆໃ ທງນຸົຈຉຌ຺ໄ ຌຶ ຈງຖທຓ ຖະ ຽປຈັ ເນໄ ຸຖະກຈິ ຘາຓາຈຽຂາ຺ໄ ເເຌຘໃ ຄິ ໃ ີ ຖກູ າໄ ຉບໄ ຄກາຌ ຉະນົບຈປບຈຘາໄ ຄທາຓຽຑໃ ຄິ ຑ່ເເນກໄ ຍັ ຖູກາໄ ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ກາຌຘາໄ ຄຂແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍາຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ . 5. ຖະຍ຺ຍຽຘຈຊະກຈິ ຖະຍ຺ຍຽຘຈຊະກິຈ (Economy ນົື Economic System) ຽຎຌັ ກາຌຍ່ຖນິ າຌຆຍັ ຑະງາກບຌຆຸຓ ຆຌ຺ , ຎະຽຈ, ຍຸກຌ຺ , ຸຖະກຈິ ຖະ ບໃ ຌື ໂ ຈງຽຌຌັໄ ໃ ີ ະຽຑໃ ຓີ ຏຌ຺ ຏະຖຈິ (Productivity) ນົື ຽຎຌັ ກາຌ ຍຖ່ ນິ າຌໃ າເຆໄ ໃ າງ (Expenditure), ກາຌຍຖ່ ິ ຑກ (Consumption), ກາຌຏະຖຈິ (Production), ທຈັ ຘະຈຸ (Material), ຽຄຌິ (Money), ຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ (Factors of Production) ຖະ ບໃ ຌື ໂ ຽຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ກາຌ ຎະດຈັ (Random House Webster`s College Dictionary.2000:418) ນົື ຽຎຌັ ກໃ ຸຓຂບຄກາຌຈັ ຘະຊາຍຌັ ນົື ກຌ຺ ແກກາຌຎະຘາຌຄາຌ ຽຑໃ ບື ກຍໄ ຌັ ນາຽຘຈຊະກຈິ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຎະດຈັ ຘູຄຘຸຈ ຍຍທໃ າຽຎຌັ ທິ ກີ າຌຈັ ກາຌເຌ ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍຈທໄ ງ 2 ຖະຍຍ຺ ໃ ຌີ ງິ ຓ຺ ກຌັ ເຆນໄ າົ ງ:ື ຖະຍຍ຺ ຉະນາົ ຈ (Market system) ຖະ ຖະຍຍ຺ ຏະຽຈຈັ ກາຌ (Command system)(McConnell and Brue. 2002 : G-8) ທາຓກໃ ຼທຂບໄ ຄກຌັ ຖະນທໃ າຄທ຺ ຽປບື ຌ ຖະ ຸຖະກຈິ ເຌຉະນາົ ຈຂບຄຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະ ກຈິ ຘາຓາຈ ບະຍິ າງແຈຈໄ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຉະນາົ ຈຎຈັ ແ (Factor Market) ຓີ ທາຓກໃ ຼທຂບໄ ຄກຌັ ຖະນທໃ າຄນທ຺ ໜໃ ທງຸຖະກຈິ ຖະ ທ຺ ຽປບື ຌຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1.1 ທ຺ ຽປບື ຌະຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ ຎະກບຍຈທໄ ງ: ປຄຄາຌ (Labor), ຉຌ຺ໄ ຌຶ (Capital), ໃ ຈີ ຌິ (Land) ຖະ ຆຍັ ຑະງາກບຌ່າຓະຆາຈ (Natural Resource) ຉະນົບຈປບຈກາຌຽຎຌັ ຏູຎໄ ະກບຍກາຌ (Entrepreneurship) ນົື ໜໃ ທງຸຖະກຈິ (Firm) ຈງະຘະຽໜຂີ າງຎຈັ ແຽນໃ ົາ຺ ຌເີໄ ນໄ ກໃ ນທ຺ ໜໃ ທງຸຖະກຈິ . Page 11 of 283
1.2 ໜໃ ທງຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄໃ າງໃ າາໄ ຄ (Wage), ຽຄຌິ ຽຈບື ຌ (Salary), ຈບກຽຍງໄ (Interest), ໃ າຽຆໃ າ຺ (Rent), ເນກໄ ຍັ ທ຺ ຽປບື ຌ ຘໃ ທຌກາ່ ແຖ (Profit) ຌຌັໄ ະຽຎຌັ ຏຌ຺ ຉບຍຌກຍັ ຌື ແຎຘໃ ູໜໃ ທງຸຖະກຈິ . ຘໃ ຄິ ຽນໃ ົາ຺ ຌີໄ ະຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ ຌຶ ກາຌຏະຖຈິ ຂບຄໜໃ ທງຸຖະກຈິ ຽຆໃ ຄິ ະກາງຽຎຌັ ຖາງແຈຂໄ ບຄທ຺ ຽປບື ຌ. 2. ຉະນາົ ຈຏະຖຈິ ຉະຑັຌ (Product Market) ນືົ ຉະນາົ ຈຘິຌໟາ (Goods Market) ຓີ ທາຓກໃ ຼທຂບໄ ຄກຌັ ຖະນທໃ າຄໜໃ ທງຸຖະກຈິ ຖະ ທ຺ ຽປບື ຌຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 2.1 ໜໃ ທງຸຖະກຈິ ະຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌຂຌັໄ ຘຸຈາໄ ງຽຑໃ ບື ຂາງເນກໄ ຍັ ທ຺ ຽປບື ຌ. 2.2 ທ຺ ຽປບື ຌະຆຘືໄ ຌິ າໄ ຽຑໃ ບື ກາຌຍ່ຖິ ຑກ ໃ າເຆໄ ໃ າງຂບຄທ຺ ຽປບື ຌະຽຎຌັ ຖາງແຈຂໄ ບຄໜໃ ທງຸຖະ ກຈິ . ເຌຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ , ຘຄັ ຓ຺ ະຉບຍາ່ ຊາຓ 2 ຎະກາຌ:ື (1) ະຘາໄ ຄທາຓໝຌັໄ ຄ຺ ຌທເຈ, (2) ະກະາງທາຓໝຌັໄ ຄ຺ ຌທເຈ ເຌຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຌຶ ຌງິ ຓ຺ (Capitalistic system) ນົື ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍທາຄຏຌ (Planned system). າ່ ຊາຓ 2 ຎະກາຌຌີໄ ະຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ກ່ ຈິ ະກາ່ າຄຽຘຈຈຊະ ກຈິ ຂບຄຍຸກຌ຺ ຖະ ບຄ຺ ກບຌ ເຌກາຌຘກຶ ຘາຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄບາແຘທຆິ າຽຘຈຊະຘາຈຽຂາ຺ໄ ຆໃ ທງ. ຽຘຈຊະຘາຈ (Economics) ຓໃ ຌກາຌຘກຶ ຘາຽຊຄິ ທິ ກີ າຌຽກຈີ ຖະ ກາຌກະາງທາຓປໃ ຄັ ຓີ (Wealth). ທາຓປໃ ຄັ ຓໝີ າງຽຊຄິ ຘໃ ຄິ ໃ ຓີ ີ ໃ າຸກຆະຌຈິ ຖທຓຄັ ຘຌິ າໄ ໃ ຏີ ະຖຈິ ຖະ າ່ ໜໃ າງາຄຸຖະກຈິ . ຘໃ ທຌກາຌກະາງທາຓປໃ ຄັ ຓີ (ເຏແຈປໄ ຍັ ນງຄັ ຈໃ ) ຽຎຌັ ທິ ກີ າຌໃ ຘີ ຄັ ຓ຺ ຽຂາ຺ໄ ແຎກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຍຌັ ນາ ຄັ ຘບຄຌີໄ ະຽຎຌັ ຉທ຺ ກາ່ ຌຈ຺ ຆະຌຈິ ຂບຄຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຂບຄຘຄັ ຓ຺ ຌຌັໄ ຽຆໃ ຌັ : ຘຄັ ຓ຺ ເຌຎະຽຈຘະນະຖຈັ ບາຽຓຖກິ າ າ່ ຉບຍໃ ແີ ຈກໄ ໃ ຼທກຍັ ກາຌກໃ ່ເນຽໄ ກຈີ ຖະ ກາຌກະາງທາຓປໃ ຄັ ຓີ ຽຎຌັ ຽໃ ບື ຄຆຍີໄ ບກທໃ າຽຎຌັ ຘຄັ ຓ຺ ຂບຄຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຌຶ ຌງິ ຓ຺ (Capitalism) ນົື ຸຖະກຈິ ຽບກະຆຌ຺ (Private Enterprise) ຽຆໃ ຄິ ຍໃ ທ່ ໃ າຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຂບຄຆາຈະຽຎຌັ ຍຍຌຶ ຌງິ ຓ຺ ນົື ຍຍທາຄຏຌ ກໃ ງ່ ໃ ບຓຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຆຈັ ຽຌຉໃ ່ກຈິ ະກ່າາຄ ຽຘຈຊະກຈິ ຄັ ໝຈ຺ ຂບຄຄັ ຽບກະຆຌ຺ ຖະ ຖຈັ ຊະຍາຌ. າ່ ຊາຓຑຌືໄ ຊາຌ 5 ຎະກາຌ ໃ ເີ ຆເໄ ຌກາຌຑິ າຖະຌະຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຂບຄຎະຽຈ:ື (1) ຏຌ຺ ຏະຖຈິ , (2) ຏະຖຈິ ຽໃ າ຺ ເຈ (3) ເຏຽຎຌັ ຏູຏໄ ະຖຈິ (4) ະຏະຖຈິ ຽຑໃ ບື ເຏ (5) ະຏະຖຈິ ຌທເຈ. ຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ (Factors of Production) ຽຎຌັ ຎຈັ ແຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ຑຌືໄ ຊາຌ (Basic Inputs) ຽຆໃ ຄິ ຖະຍຍ຺ ຸຖະກຈິ ເຆເໄ ຌກາຌຏະຖຈິ ຎະກບຍຈທໄ ງ: (1) ຆຍັ ຑະງາກບຌາ່ ຓະຆາຈ (Natural Resources) (2) ຆຍັ ຑະງາກບຌຓະຌຸຈ (Human Resources), (3) ຌຶ (Capital), (4) ຏູຎໄ ະກບຍກາຌ (Entrepreneur) (Boone and Kurtz. 2002 : 11 ) ຈງຓຖີ າງຖະບຼຈຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຆັຍຑະງາກບຌໍາຓະຆາຈ (Natural Resources) ໝາງຽຊຄິ ຆຍັ ຑະງາກບຌໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ າກາ່ ຓະຆາຈ ໃ ຊີ ກື ຌາ່ ຓາເຆເໄ ຌກາຌຏະຖຈິ ແຈໄ ກໃ : ໃ ຈີ ຌິ , ຌາ່ໄ , ຎໃ າແຓ ໄ ຖະ ປໃ າຈ. 2. ຆັຍຑະງາກບຌຓະຌຸຈ (Human Resource) ຎະກບຍຈທໄ ງ: ຏູຍໄ ່ຖນິ າຌຖະຈຍັ ຘູຄ [(Chief Executive Officer (CEO)] ຑະຌກັ ຄາຌເຌຑະຌກຉໃ າຄໂໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ ຖະ ປຄຄາຌ (Labor) ຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍ ຈທໄ ງ: ປຄຄາຌຐຓີ ,ື ປຄຄາຌຽໃ ຄິ ຐຓີ ື ຖະ ປຄຄາຌຍໃ ຓ່ ຐີ ຓີ .ື 3. ຶຌ (Capital) ເຌຍໃ ບຌຌີໄ ະໝາງຽຊຄິ ປຄຄາຌ, ຽໃ ບື ຄຓ,ື ບຸຎະກບຌ, ຽໃ ບື ຄກັ ຖະ ຽຄຌິ ຌຶ . ຌບກາກຌີໄ ຌຶ ໃ ເີ ຆເໄ ຌກາຌຈ່າຽຌຌີ ຄາຌຂບຄບຄ຺ ກບຌ ງຄັ ຖທຓຽຊຄິ ຽຉກັ ຌຖງີ ຖະ ຂຓ່ໄ ູຌຂໃ າທຘາຌບກີ ຈທໄ ງ. 3.1 ຽຉກັ ຌຖງີ (Technology) ໝາງຽຊຄິ ຽໃ ບື ຄກັ ກຌ຺ ຖະ ບຸຎະກບຌໃ ດີ ໃ ູເຌຘາງກາຌ ຏະຖຈິ , ຖະຓ຺ ຓະຌາຓ຺ , ທາຓຈິ ຖຽິ ຖໃ ຓີ ຖະ ກາຌຌ຺ໄ ຑຍ຺ ຂຌັໄ ຑຌືໄ ຊາຌ (Basic Inventions) ຽຆໃ ຄິ ຽຉກັ ຌຖງີ ະຓຍີ ຈ຺ ຍາຈໃ ຘີ ່າຌັ ນາົ ງຉໃ ່ ທາຓຘາ່ ຽຖຈັ ຂບຄຸຖະກຈິ . Page 12 of 283
3.2 ຂໍຓໄ ຌູ ຂໞາທຘາຌ (Information) ຽຎຌັ ຘໃ ຄິ ໃ ຽີ ກຈີ າກກາຌຎຍັ ຎຸຄຌະທຈັ ຉະກ່າຈາໄ ຌຽຉກັ ຌຖງີ ນົື ໝາງຽຊຄິ ຎຈັ ແຘໃ ູທາຓຘາ່ ຽຖຈັ ໃ ຘີ ່າຌັ ຽຆໃ ຄິ ຄັ ຏູໄ ຈັ ກາຌ ຖະ ຑະຌກັ ຄາຌຉບໄ ຄບາແຘ ທາຓຊກື ຉບໄ ຄ, ທາຓຌັ ຽທຖາຘາ່ ຖຍັ ຄາຌໃ ຓີ ກີ າຌຓບຍໝາງເນ.ໄ 4. ຏູ້ຎະກບຍກາຌ (Entrepreneur) ໝາງຽຊຄິ ຏູໄ ໃ ຽີ ຉຓັ ເໃ ີ ະຎະຽຆຌີ ທາຓຘໃ ຼຄເຌກາຌຘາໄ ຄຘຌັ ຖະ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ກາຌຂບຄຸຖະກຈິ ເຈຸຖະກຈິ ໜໃ ຄຶ ຏູຎໄ ະກບຍກາຌະຉບໄ ຄຽຎຌັ ຏູໄ ໃ ຓີ ບຄຽນຌັ ບກາຈ ໃ ີ ະຘາໄ ຄກ່າແຖ ຖະ ຓຽີ ຎາ຺ໄ ໝາງໃ ີ ະຘາໄ ຄກ່າແຖ, ທາຓຽຉຓັ ເໃ ີ ະຘໃ ຼຄ ຖທຓຄັ ຓີ ທາຓປູ ໄ ຖະ ທາຓຘາຓາຈໃ ີ ະເຆຎໄ ຈັ ແກາຌຏະຖຈິ ບໃ ຌື ດໃ າຄຓຎີ ະຘຈິ ຑິ າຍ. ຉາຉະຖາຄີ 1.2 ຘະຈຄຽຊຄິ ຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ ຖະ ຏຌ຺ ຉບຍຌໃແີ ຈປໄ ຍັ (Factors of Production and Factor Payment) (Boone and Kurtz. 2002 : 11) ຎັຈແກາຌຏະຖິຈ ຏ຺ຌຉບຍຌາກຎັຈແກາຌຏະຖຈິ (Factor of Production) (Corresponding Factor Payment) 1. ໃ າຽຆໃ າ຺ (Rent) 1. ຆຍັ ຑະງາກບຌ່າຓະຆາຈ (Natural Resources) 2. ຌຶ (Capital) 2. ຈບກຽຍງໄ (Interest) 3. ຆຍັ ຑະງາກບຌຓະຌຸຈ (Human Resource) 4. ກາຌຎະກບຍກາຌ (Entrepreneurship) 3. ໃ າາໄ ຄ (Wage) 4. ກ່າແຖ (Profit) ກາຌຈັ ຎະຽຑຈຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ (Economic system classification) ຎະກບຍຈທໄ ງ: (1) ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຌຶ ຌງິ ຓ຺ , (2) ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍທາຄຏຌ ຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍຈທໄ ງ: ຖະຍຍ຺ ຘຄັ ຓ຺ ຌງິ ຓ຺ ຖະ ຖະຍຍ຺ ກບຓຓູຌຈິ ຈງຓຖີ າງຖະບຼຈຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຌຶ ຌງິ ຓ຺ (Capitalism) ນົື ຖະຍ຺ຍຽຘຖີຌິງຓ຺ (Laissez Faire Capita-lism) ຽຎຌັ ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຽຆໃ ຄິ ກາ່ ຓະຘຈິ ເຌຆຍັ ຑະງາກບຌຽຎຌັ ຂບຄຽບກະຆຌ຺ ຄັໄ ຌຖີໄ ະຍຍ຺ ຉະນາົ ຈ ະກ່າຌຈ຺ ຖາາ ຖະ ກຈິ ະກ່າາຄຽຘຈຊະກຈິ (McConell and Brue. 2002 : G-3) ່າທໃ າ: “Laissez Faire” ຽຎຌັ ຑາຘາຐຕໃ ຄັ ໝາງຽຊຄິ ກາຌບະຌງຸ າຈເນຎໄ ະຆາຆຌ຺ ຽປຈັ ເຌຘໃ ຄິ ໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌ, ຽຆໃ ຄິ ເຌາຄຽຘຈຊະຘາຈໝ າງຽຊຄິ ກາຌບະຌຸງາຈເນຎໄ ະຆາຆຌ຺ ຽປຈັ ເຌຘໃ ຄິ ໃ ຑີ ່ເ ຈງຎາຈຘະາກກາຌຆກຆຄາກຖຈັ ຊະຍາຌ ຽຌໃ ບື ຄ າກຖະຍຍ຺ ຌຓີໄ ີ ທາຓຽຆໃ ບື ທໃ າ ຊາໄ ຎໃ ບງເນໄ ຉໃ ຖະນທ຺ ໜໃ ທງຸຖະກຈິ ຘະນທຄນາຘໃ ຄິ ໃ ຈີ ີ ຘີ ຸຈຘ່າຖຍັ ຉຌ຺ ຽບຄຖທໄ ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຈງຖທຓກໃ ່ ະແຈປໄ ຍັ ຘໃ ຄິ ໃ ຈີ ີ ຘີ ຸຈຽຆໃ ຌັ ຈຼທກຌັ . ຉາຓໃ ີ Adam Smith ແຈຂໄ ຼຌແທເໄ ຌໜຄັ ຘື The Wealth of Nations ີປ ຑຘ 1766 ຈງແຈກໄ ໃ າທແທທໄ ໃ າ: ຘຄັ ຓ຺ ະແຈຎໄ ະນງຈຘູຄຘຸຈ ຽຓໃ ບື ຽບກະຆຌ຺ ໃ ທ຺ ແຎເຌຘຄັ ຓ຺ ຌຌັໄ ຓຘີ ຈິ ຘະນທຄນາຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄຉຌ຺ ນົາງຘີ ຸຈ. ຌຌັໄ ຓໃ ຌຽຂາ຺ ຽຆໃ ບື ທໃ າຽບກະຆຌ຺ ຓຘີ ຈິ ຽປຈັ ທຼກ ຖະ ປຍັ ຏຌ຺ ກ່າແຖຈງຎາຈຘະາກກາຌຆກຆຄຂບຄຖຈັ ຊະຍາຌ ຍຍທໃ າຎໃ ບງເນຽໄ ຘຈຊະກຈິ ຽຎຌັ ຂບຄ ຎະຆາຆຌ຺ ຈງຎໃ ບງເນຈໄ ່າຽຌຌີ ຄາຌກຌັ ຽບຄຉາຓທາຓຽໝາະຘຓ຺ ຖະ ຉາຓໃ ຽີ ນຌັ ຘຓ຺ ທຌ. ຽບຌີໄ ກາຌຍ່ຖນິ າຌ ຖກັ ຘະຌະຌທີໄ ໃ າ: ຍຍຽຘຖຌີ ງິ ຓ຺ (Laissez Faire). ຖະຍຍ຺ ຌຶ ຌງິ ຓ຺ ຍຍຽຘຖຂີ ບຄ Adam Smith ຎະກບຍຈທໄ ງນກົັ ຑຌືໄ ຊາຌ 4 ຎະກາຌ:ື (1) ກາຌ ກໃ ເ່ ນຽໄ ກຈີ ທາຓປໃ ຄັ ຓີ (ຖທຓຄັ ຘຌິ າໄ ), ທຌຽຎຌັ ຂບຄຽບກະຆຌ຺ ຍໃ ່ ຓໃ ຌຂບຄຖຈັ . ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຆຍັ ຑະງາກບຌໃ ເີ ຆເໄ ຌ ກາຌກໃ ເ່ ນຽໄ ກຈີ ທາຓປໃ ຄັ ຓີ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄຽຎຌັ ຂບຄຽບກະຆຌ຺ ຈທໄ ງ. (2) ຏູຽໄ ຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄຆຍັ ຑະງາກບຌທຌຓບີ ຈິ ຘະນົະ ເຌກາຌຈັ ຘຌັ ຆຍັ ຑະງາກບຌຽນໃ າົ຺ ຌຌັໄ ຽຑໃ ບື ນາຖາງແຈໄ ຖະ ຏຌ຺ ຎະນງຈບໃ ຌື ໂ. (3) ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍ ຽຘຖີ ະຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌຉະນົາຈ ຈງງບຓເນໄ ຄັ ຏູຆໄ ືໄ ຖະ ຏູຂໄ າງຉຈັ ຘຌິ ເຽຖບື ກທໃ າະຽຂາ຺ໄ ນົື Page 13 of 283
ບບກາກຉະນາົ ຈຌແີໄ ຈຽໄ ບຄ ຌຌັໄ ຓໃ ຌຽຎຌັ ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຉະນາົ ຈຽຘຖີ (Free-Market Economy). (4) ຍຈ຺ ຍາຈຂບຄຖຈັ ຊະຍາຌທຌຊກື າ່ ກຈັ ດໃ ູຘະຽຑາະກາຌຎບໄ ຄກຌັ ຎະຽຈາກຘຈັ ຉູຑາງຌບກ, ກາຌປກັ ຘາທາຓ ຘະນຄຍ຺ ເຌຎະຽຈ, ກາຌຈັ ຘາໄ ຄຖະຍຍ຺ ຘາາຖະຌະຘຸກ ຖະ ກາຌຘກຶ ຘາ. ຘໃ ທຌຈາໄ ຌຽຘຈຊະກຈິ ຖຈັ ຊະຍາຌ ທຌຓໜີ າໄ ໃ ຑີ ຼຄຏູກໄ ່າຌຈ຺ ກຈ຺ ຽກຌ ຖະ ຽຎຌັ ກາ່ ຓະກາຌຉຈັ ຘຌິ ຽໃ າ຺ ຌຌັໄ . 2. ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍທາຄຏຌ (Planned Economies) ຽຎຌັ ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ໃ ເີ ຆເໄ ຌ ກາຌທາຄຏຌ ນົື ກາຌທຍຸຓາກຘໃ ທຌກາຄ ຈງຖຈັ ຊະຍາຌະກາ່ ຌຈ຺ ຽຎາ຺ໄ ໝາງ ຖະ ຘໃ ຄິ ໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌຏະຖຈິ ຉະນົບຈປບຈກາ່ ຌຈ຺ ຖາາ ຖະ ຎະຖຓິ າຌກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຉໃ ຖະຆະຌຈິ ຖຈັ ຊະຍາຌະຽຂາ຺ໄ ແຎຓຘີ ໃ ທຌປໃ ທຓເຌ ກຈິ ະກ່າາຄຈາໄ ຌຽຘຈຊະກຈິ ຸກຎະຽຑຈ ເຌຎະຽຈຌັ ຉໃ າຄໂຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ (1) ະຏະຖຈິ ນງຄັ ? (2) ະຏະຖຈິ ຽໃ າ຺ ເຈ (3) ເຏະຽຎຌັ ຌ຺ ຏະຖຈິ ? (4) ະຏະຖຈິ ຽຑໃ ບື ເຏ? (5) ະຏະຖຈິ ຌທເຈ?. ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຈໃ ຄັ ກໃ າທໃ ຄຶ ຽຎຌັ ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ໃ ຂີ ຈັ ງໃ ຄກຍັ ຖະຍຍ຺ ຌຶ ຌງິ ຓ຺ ດໃ າຄຆຈັ ຽຌ ຽຑາະາ່ ຉບຍໃ ແີ ຈໄ າກ່າຊາຓຑຌືໄ ຊາຌ 5 ຂ່ໄ ຘະນຸົຍແຈທໄ ໃ າ ະຽຎຌັ ຖະຍຍ຺ ໃ ຓີ ກີ າຌທາຄຏຌຓາາກຖຈັ ຊະຍາຌກາຄຍໃ ່ນາົ ງກ່ໜບໄ ງ ຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍຈທໄ ງ: 2.1 ຖະຍຍ຺ ຘຄັ ຓ຺ ຌງິ ຓ຺ (Socialism) ຽຎຌັ ຈິ ຘະຈກີ າຌຽຓບື ຄຽຆໃ ຄິ ງຈຶ ຊທື ໃ າຽກບື ຍະຸກປູຍຍຍຂບຄ ທິ ກີ າຌຏະຖຈິ ງກ຺ ຽທຌັໄ ປຄຄາຌ, ຖຈັ ຊະຍາຌ(ຆຸຓຆຌ຺ ), ຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄ. ເຌຎະຽຈຌັ ຌຏີໄ ຌ຺ ຉບຍຌາກກາຌ ຖຄ຺ ຌຶ (Return on Capital) ະຓກີ າຌຈັ ຘຌັ ເນຽໄ ກຈີ ທາຓຽໃ າ຺ ຼຓກຌັ ແຈນໄ ົາງກທໃ າຖະຍຍ຺ ຌຶ ຌງິ ຓ຺ (Samuelson and Nordhaus. 1998 : 757), ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຌຖີໄ ຈັ ຊະຍາຌະຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄ ຖະ ທຍຸຓບຸຈຘານະກາ່ ນກົັ ແຈໄ ກໃ : ກາຌຂຌ຺ ຘໃ ຄ຺ , ຘາາຖະຌະຘຸກ, ກາຌຘໃ ຘື າຌ ຖະ ກາຌຏະຖຈິ ທຈັ ຊຸຈຍິ ໃ ຘີ ່າຌັ ແຈໄ ກໃ : ຽນກົັ , ກາຌະຌາາຌກໃ ຓ່ ີ ທາຓຘ່າຌັ ຉໃ ່ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຂບຄຆາຈ ເຌຍາຄຎະຽຈຖຈັ ຊະຍາຌໃ ຄຶ ຓກັ ຽຂາ຺ໄ ທຍຸຓະຌາາຌເນງໃ ໂ, ໃ ຈີ ຌິ ຖະ ທຈັ ຊຸຈຍິ ບາຈຽຎຌັ ຘຓ຺ ຍຈັ ຂບຄຖຈັ ຊະຍາຌຽຆໃ ຌັ ກຌັ . ເຌຍາຄຎະຽຈ ຖຈັ ຊະຍາຌງບຓເນຎໄ ະຆາຆຌ຺ ຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄໃ ຈີ ຌິ ຖະ ະຌາາຌ ຖທຓຄັ ຸຖະກຈິ ຂະໜາຈໜບໄ ງໃ ຓີ ີ ທາຓ ຘາ່ ຌັ ໜບໄ ງແຈຍໄ າຄຘໃ ທຌ ຈງໃ ທ຺ ແຎຖທໄ ຎະຆາຆຌ຺ ຓຘີ ຈິ ຽຖບື ກບາຆຍີ ແຈໄ ຉໃ ຌ຺ ຘໃ ທຌເນງໃ ຑຈັ ຽຖບື ກຽປຈັ ທຼກ ເຌປຄຄາຌບຸຈຘານະກາ່ ຂບຄຖຈັ ຊະຍາຌ. ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຎະຽຈໃ ເີ ຆຖໄ ະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຘຄັ ຓ຺ ຌງິ ຓ຺ ແຈໄ ກໃ : ຎະ ຽຈບຄັ ກຈິ , ຐຕໃ ຄັ , ຘະທຽີ ຈຌ ຖະ ບຌິ ຽຈງ. ຘ່າຖຍັ ບຸຈຘານະກ່າໃ ຖີ ຈັ ຊະຍາຌຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄກາຌຏະຖຈິ ນງຄັ ຖະ ຌທເຈຌຌັໄ ຂຌຶໄ ກຍັ ຽຎາ຺ໄ ໝາງຂບຄ ຆາຈໃ ຓີ ກີ າຌທາຄຏຌແທຖໄ ໃ ທຄໜາໄ າກຘໃ ທຌກາຄ ຈງາ່ ຌຄຶ ຽຊຄິ ຆຍັ ຑະງາກບຌຂບຄຆາຈໃ ຓີ ດີ ໃ ູ ກາຌຈັ າ່ ໜໃ າງ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌະຊກື ທຍຸຓຈງຖຈັ ຊະຍາຌ ເຌກາຌກາ່ ຌຈ຺ ບຈັ ຉາໃ າຽຆໃ າ຺ ຖະ ໃ າຄປຄ. ຽຎາ຺ໄ ໝາງຘ່າ ຌັ ຘໃ ທຌໜໃ ຄຶ ຂບຄຎະຽຈຘຄັ ຓ຺ ຌງິ ຓ຺ :ື ກາຌກະາງຖາງແຈດໄ ໃ າຄຘະຽໝຑີ າຍ, ກ່າຈັ ທາຓຸກງາກ, ກະາງ ຘະນທຈັ ຈກີ າຌ (ໃ າຎໃ ຌິ ຎທ຺ ) ເນກໄ ຍັ ຸກຌ຺ ໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌ ຽປຈັ ເນຽໄ ຘຈຊະກຈິ ຂະນງາງຉທ຺ ດໃ າຄຆາໄ ໂ ຖະ ກ່າຈັ ທາຓຘູຌຽຘງາຄຽຘຈຊະກຈິ ໃ ຓີ ກັ ຽກຈີ ກຍັ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌຖະຍຍ຺ ຌຶ ຌງິ ຓ຺ . 2.2 ຖະຍຍ຺ ກບຓຓຌູ ຈິ (Communism) ນືົ ຖະຍຍ຺ ຘໃັຄກາຌ (Command system) ຽຎຌັ ທິ ີ ກາຌຈັ ຄຘາໄ ຄຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຽຆໃ ຄິ ກາ່ ຓະຘຈິ ເຌຆຍັ ຑະງາກບຌໃ ຽີ ຎຌັ ຂບຄຖຈັ ຊະຍາຌ ຖະ ຆຸຓຆຌ຺ ຈງຓີ ກາຌທາຄຏຌຈາໄ ຌຽຘຈຊະກຈິ າກຑາກຘໃ ທຌກາຄ (Central Economic Planning) ຖທຓຽຊຄິ ກາຌຘໃ ຄັ ກາຌ ຖະ ກາຌຎະຘາຌກຈິ ະກ່າາຄຽຘຈຊະກຈິ (McConnell and Brue. 2002 : G-4) ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍ ຌີໄ ຖຈັ ຊະຍາຌະຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄຆຍັ ຑະງາກບຌາຄຽຘຈຊະກຈິ ຄັ ໝຈ຺ ຓກີ າຌທຍຸຓາກຘໃ ທຌກາຄ. ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຌຊີໄ ທື ໃ າຸກຌ຺ ຽຎຌັ ຖູກາໄ ຄຂບຄຖຈັ ຊະຍາຌ, ຖຈັ ຊະຍາຌະຽຎຌັ ຏູໄ ໃ ປີ ູຈໄ ຘີ ຸຈທໃ າບຌັ ເຈຽຎຌັ ຏຌ຺ ຎະນງຈຉໃ ່ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຈງຖທຓ ຖະ ຉໃ ຍ່ ຸກຌ຺ ຉໃ າຄໂ ຽຆໃ ຄິ ເຌຍາຄຄັໄ ຘໃ ຄິ ໃ ຎີ ະຆາຆຌ຺ ຉບໄ ຄກາຌກຍັ ຘໃ ຄິ ໃ ີ Page 14 of 283
ຌກັ ທາຄຏຌຉຈັ ຘຌິ ເຽປຈັ ກາຌຏະຖຈິ ຌຌັໄ ບາກຍໃ ່ຓໃ ຌຘໃ ຄິ ຈຼທກຌັ ກແ່ ຈໄ ຍຍທໃ າ ຊາໄ ຌກັ ທາຄຏຌຽນຌັ ທໃ າຍໃ ່ ທຌຌາ່ ຆຍັ ຑະງາກບຌແຎເຆເໄ ຌາຄເຈ ຎະຆາຆຌ຺ ກ່ະຍໃ ແ່ ຈປໄ ຍັ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌຌຌັໄ . ຊາໄ ຊທື ໃ າ Adam Smith ຽຎຌັ ຍຈິ ານໃ ຄຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍຌຶ ຌງິ ຓ຺ , Karl Marx ກ່ຓໃ ຌຍຈິ ານໃ ຄ ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍກບຓຓຌູ ຈິ ຖະນທໃ າຄກາຄຘຈັ ຉະທຈັ ີ 19 Marx ແຈໄ ຌະຌາ່ ເນເໄ ຆຖໄ ະຍຍ຺ ຘຄັ ຓ຺ ຌງິ ຓ຺ ໃ ີ ຍໃ ່ ຓໃ ຌຆຌ຺ ຆຌັໄ :ື ຎະຆາຆຌ຺ ປໃ ທຓກຌັ ຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄຆຍັ ຑະງາກບຌາຄຽຘຈຊະກຈິ ຄັ ໝຈ຺ ຽຑໃ ບື ກແໄ ຂຍຌັ ນາກາຌ ຉໃ ່ຘູຖໄ ະນທໃ າຄຌາງຌຶ ກຍັ ກ່າຓະກບຌໃ ຊີ ກື ຽບາ຺ ຎຼຍ ຽຓໃ ບື ຽຎຌັ ຖະຍຍ຺ ກບຓຓຌູ ຈິ ຖທໄ ຌ຺ ຽປຈັ ທຼກຸກຌ຺ ະຽປຈັ ທຼກເນກໄ ຍັ ຘຄັ ຓ຺ ດໃ າຄຽຉຓັ ເ ຉາຓທາຓຘາຓາຈຽຑໃ ບື ຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄຑທກຽຂາ຺ . ຎະຽຈຌີ ຖະ ກຸງຍາ ງຄັ ຽຎຌັ ຎະຽຈໃ ເີ ຆຖໄ ະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍກບຓຓຌູ ຈິ ໃ ຖີ ຈັ ຊະຍາຌຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄຆຍັ ຑະງາກບຌຽຘຈຊະກຈິ ຽກບື ຍຄັ ໝຈ຺ ຖະ າ່ ຉບຍໃແີ ຈໄ າກ່າຊາຓຑຌືໄ ຊາຌຘະນຸົຍແຈທໄ ໃ າ: ຽຎຌັ ກາຌ ທາຄຏຌາກຘໃ ທຌກາຄຄັ ໝຈ຺ , ກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຖາາ ຖະ ບຈັ ຉາໃ າປຄຄາຌຈງຍໃ ່ າ່ ຌຄຶ ຽຊຄິ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄ ຎະຆາຆຌ຺ , ກາຌຽຖບື ກຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ກ່ຽຆໃ ຌັ ກຌັ ໃ ຖີ ຈັ ຊະຍາຌ ຍໃ ຘ່ ຌ຺ ເທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຎະຆາຆຌ຺ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ທາຓຂາຈຌຘຌິ າໄ ຽຑໃ ບື ກາຌຍຖ່ ິ ຑກ (Consumer Goods) ຂຌຶໄ ນົາງຄັໄ , ກາ່ ຓະກບຌຖະຈຍັ ກາຄ ຖະ ຉໃ ່າຍໃ ່ ຘາຓາຈຽຖບື ກທຼກແຈໄ ຉໃ ກາ່ ຓະກບຌຖະຈຍັ ຐຓີ ງື ຄັ ຽຎຌັ ໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌ, ຖາງແຈຘໄ ູຄ ຖະ ຘຈິ ຑິ ຽິ ຘຈຽຆໃ ຌັ : ຑະຌກັ ຄາຌຖຈັ , ບາາຌຓະນາທິ ະງາແຖ ຖະ ຌກັ ກຖິ າຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຍຍກບຓຓຌູ ຈິ ຍໃ ແ່ ຈຽໄ ຎຌັ ແຎຉາຓຌທທາຓຈິ ຂບຄ Marx ຄັ ໝຈ຺ ຉໃ ແຈນໄ ຌັ ແຎນາຖະຍຍ຺ ຘຄັ ຓ຺ ຌງິ ຓ຺ ໃ ຓີ ກີ າຌທຍຸຓດໃ າຄຽຂຓັໄ ຄທຈຌ:ື ງບຓເນຽໄ ປຈັ ກາຌາໄ ຽຘຖແີ ຈຍໄ າຄ ຘໃ ທຌ. ເຌທາຓຽຎຌັ ຄິ ຖທໄ ຎະຽຈຉໃ າຄໂ ະຓກີ າຌຎຍັ ຎຸຄຎໃ ຼຌຎຄຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ດໃ ູຘະຽໝຽີ ຆໃ ຌັ : ຎະຽຈ ຘະນະຖຈັ ບາຽຓຖກິ າ ຓກີ າຌຎໃ ຼຌຎຄດໃ າຄຆາໄ ໂ ເຌຂະຌະໃ ຎີ ະຽຈບໃ ຌື ຓກີ າຌຎໃ ຼຌຎຄໃແີ ທກທໃ າ ຈງເຆທໄ ິ ີ ຎະຉທິ ຈັ ຽຓໃ ບື ຽທຖາຏໃ າຌແຎຈຌ຺ ໂຎະຽຈໃ ຽີ ຖໃ ຓີ າກຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຈິ າຄໜໃ ຄຶ ບາຈຎໃ ຼຌແຎເຌຈິ າຄ ກຄ຺ ກຌັ ຂາໄ ຓ ໃ ຄຶ ຽຎຌັ ແຎຍໃ ່ແຈທໄ ໃ າະງຄັ ຓຖີ ະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ເຈເກໄ ຼຄກຍັ ຖະຍຍ຺ ກບຓຓູຌຈິ ຂບຄ Marx ຽນບົື ດໃ ູບກີ . 6. ກາຌທັຈຏຌ຺ ກາຌຈໍາຽຌີຌກາຌາຄຽຘຈຊະກິຈ ກາຌທຈັ ຏຌ຺ ກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ກາຌາຄຽຘຈຊະກຈິ (Measuring Economic Performance) ທາຓ ຘາຓາຈເຌກາຌຏະຖຈິ ໝາງຽຊຄິ ຖະຈຍັ ຘະຽຖໃ ງຂບຄຏຌ຺ ຏະຖຈິ ຉໃ ່ກາ່ ຓະກບຌຉໃ ່ຆໃ ທ຺ ຓຄ ຘໃ ທຌກາຌຎະຽຓຌີ ທາຓ ຘາຓາຈເຌກາຌຏະຖຈິ (Productivity) ຽຎຌັ ກາຌທຈັ ຎະຘຈິ ຑິ າຍຂບຄກາຌຏະຖຈິ ຘ່າຖຍັ ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ ຉໃ ຖະຖະຍຍ຺ , ກາຌຽຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ຂບຄທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຏະຖຈິ ຽຎຌັ ຏຌ຺ າກກາຌະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉາຄຽຘຈຊະກຈິ ຽຑາະປຄຄາຌໃ ກີ າ່ ຌຈ຺ ເນຌໄ ຌັໄ ຘາຓາຈຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍຖ່ ກິ າຌແຈໄ າ່ ຌທຌນາົ ງຂຌຶໄ ຽຆໃ ຌັ : ກ່າຓະກບຌເຌ ຎະຽຈຘະນະຖຈັ ບາຽຓຖກິ າ ະຓຏີ ຌ຺ ຏະຖຈິ ນົາງກທໃ າກາ່ ຓະກບຌຂບຄຎະຽຈບໃ ຌື ຉໃ ບຈັ ຉາກາຌະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉຈາໄ ຌທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຏະຖຈິ ຑຈັ ນຸົຈຖຄ຺ ຽຓໃ ບື ຼຍກຍັ ກ່າຓະກບຌເຌຎະຽຈງໃ ຎີ ໃ ຸຌ ຖະ ຎະຽຈບຄັ ກຈິ . ກາຌທຈັ ຏຌ຺ ຏະຖຈິ າຄຽຘຈຊະກຈິ ນໃ ຄຆາຈຂບຄຉໃ ຍະຎະຽຈ ທຈັ ແຈໄ າກຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຎະຆາຆາຈ ຽຍບືໄ ຄຉຌ຺ໄ [Gross National Product (GNP)] ຽຆໃ ຄິ ໝາງຽຊຄິ ຓຌູ ໃ າຖທຓຂບຄຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌຄັ ໝຈ຺ ໃ ີ ຏະຖຈິ ຈງຎະຆາຆຌ຺ ຂບຄຎະຽຈຌຌັໄ ເຌຄທຈຽທຖາໃ ກີ າ່ ຌຈ຺ ຽຆໃ ຄິ ກາຌທຈັ ຏຌ຺ ຏະຖຈິ າຄຽຘຈຊະກຈິ ະຌາ່ GNP ຓາຼຍກຍັ GNP ຂບຄຄທຈຽທຖາບໃ ຌື ຽຑໃ ບື ຽຍໃ ຄິ ທາຓະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉາຄຽຘຈຊະກຈິ . ຌກັ ຽຘຈຊະຘາຈບາຈຌງິ ຓ຺ ເຆຏໄ ະຖຈິ ຉະຑຌັ ຎະຆາຆາຈເຌຎະຽຈຽຍບືໄ ຄຉຌ຺ໄ [Gross National Product (GNP)] ຽຆໃ ຄິ ໝາງຽຊຄິ ຓູຌໃ າຂບຄຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌຂຌັໄ ຘຸຈາໄ ງໃ ຏີ ະຖຈິ ຂຌຶໄ ແຈຑໄ າງເຌຎະຽຈ ຓາຽຎຌັ ຽໃ ບື ຄ ທຈັ ຏຌ຺ ກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຄາຌຂບຄຽຘຈຊະກຈິ , າ່ ຌງິ າຓຂບຄ GDP ຖະ GNP ະກື ຌັ ນາົ ງ ຉໃ ຓຂີ ່ໄ ຉກຉໃ າຄ:ື GDP ະຍໃ ່ຖທຓຖາງແຈຘໄ ຸຈິ າກຉໃ າຄຎະຽຈ. ຉທ຺ ດໃ າຄ: ເຌຎີ ຑຘ 2544 ຎະຽຈ A ຓຓີ ຌູ ໃ າ GNP ຽໃ າ຺ ກຍັ Page 15 of 283
6.40 ຖາໄ ຌໂຈຖາ, ຘໃ ທຌຓູຌໃ າ GDP ຽໃ າ຺ ກຍັ 6.39 ຖາໄ ຌໂຈຖາ. ະຽນຌັ ທໃ າຓຌູ ໃ າ GDP ະໜບໄ ງກທໃ າຓູຌ ໃ າ GNP ຽຌໃ ບື ຄາກຍໃແ່ ຈຖໄ ທຓຓຌູ ໃ າຏຌ຺ ຏະຖຈິ ໃ ຎີ ະຆາກບຌຂບຄຎະະຽຈ A ແຎຽປຈັ ທຼກເຌຉໃ າຄຎະຽຈ. 7. ຆະຌຈິ ຂບຄກາຌຂຄ່ ຂຌັ ຖະຍຍ຺ ຉະນາົ ຈຽຘຖີ (Free-market system) ຘະຈຄເນຽໄ ນຌັ ຽຊຄິ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຖະນທໃ າຄຏູຂໄ າງຘຌິ າໄ ຖະ ຆຍັ ຑະງາກບຌ. ຌກັ ຽຘຈຊະຘາຈຍໃ ຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌຉະນາົ ຈບບກຽຎຌັ 4 ຎະຽຑຈ:ື (1) ຉະນາົ ຈຂໃ ຄຂຌັ ຘຓ຺ ຍູຌ (Pure Competition) (2) ຉະນົາຈຽໃ ຄິ ຂໃ ຄຂຌັ ຽໃ ຄິ ຏູກຂາຈ (Monopolistic Competition) (3) ຉະນາົ ຈໃ ຓີ ຏີ ູຂໄ າງໜບໄ ງຌ຺ (Oligopoly) (4) ຉະນາົ ຈຏູກຂາຈ (Monopoly) ບບກຽຎຌັ 4 ຖະຈຍັ . ຉຄັໄ ຉໃ ຓີ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຘູຄຘຸຈຽຊຄິ ຍໃ ່ຓກີ າຌຂໃ ຄຂຌັ ຽຖງີ ຈໃ ຄັ ຉາຉະຖາຄີ 1.3 ຘະຈຄກາຌຎຼຍຼຍຖກັ ຘະຌະຉະນົາຈຉໃ າຄໂ າຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຈງຓຖີ າງຖະບຼຈຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ ຉາຉະຖາຄີ 1.3 ຘະຈຄກາຌຎຼຍຼຍຖກັ ຘະຌະຉໃ າຄໂຂບຄຄຘາໄ ຄຉະນົາຈາຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ (Competitive Market Structure) ນົື ຄຘາໄ ຄບຸຈຘານະກ່າ (Industry Structure) ຖກັ ຘະຌະຉະນົາຈ ຉະນາົ ຈຂ່ຄຂຌັ ຉະນາົ ຈຽຄິໃ ຉະນາົ ຈໃີຓຏີ ູ້ຂາງ ຉະນາົ ຈຏູກຂາຈ ຖະ ກາຌຂ່ຄຂັຌ ຘຓ຺ ຍຌູ (Pure ຂ່ຄຂຌັ ຽິຄໃ ຏູກຂາຈ ໜໟບງ຺ຌ (Monopoly) Competition) (Oligopoly) ເຌຉະນົາຈ (Monopolistic ຽຎຌັ ຉະນົາຈຽຆໃ ຄິ ຓຏີ ູ ໄ (Market and ຽຎຌັ ຉະນາົ ຈຽຆໃ ຄິ ຍໃ ່ຓຏີ ູຆໄ ືໄ ນົື Competition) ຽຎຌັ ຉະນາົ ຈຽຆໃ ຄິ ຓຏີ ູຂໄ າງ ຂາງຏະຖຈິ ຉະຑຌັ Competition) ຏູຂໄ າງຌ຺ ເຈຘາຓາຈກ່າຌຈ຺ ໜບໄ ງຌ຺ ຈງບາຈະ ຆະຌຈິ ໜໃ ຄຶ ຑຼຄຌ຺ ຈຼທ 1. ທາຓໝາງ ຖາາຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ແຈຽໄ ບຄ ຽຎຌັ ຉະນາົ ຈຽຆໃ ຄິ ຓຏີ ູຂໄ າງ່າ ຂາງຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ໃ ຽີ ຈງຽຎຌັ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຽຑາະຏະຖຈິ ຉະຑຌັ າໄ ງື ຌທຌນົາງ ຈງຂາງ ໝບື ຌກຌັ ນົື ຉໃ າຄກຌັ ກ່ ໃ ຍີ ໃ ່ຓຏີ ະຖຈິ ຉະຑຌັ ເຈ 2. ໍາຌທຌູ່ ກຌັ , ກາຌຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຉະນາົ ຈ ນົື ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຉກຉໃ າຄກຌັ ແຈ ໄ ຈ຺ ຌແຈ.ໄ ຂຄ່ ຂັຌ ບບກາກຉະນົາຈຂບຄຏູ ໄ ຄັ ຌເີໄ ຌກາຌຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຉະນາົ ຈ 3. ຂະໜາຈຂບຄຸ ຏະຖຈິ ຽຎຌັ ແຎຈງຄໃາງ ນົື ບບກາກຉະນາົ ຈເຌ ຍະກຈິ ເຌຉະນົາຈ ຉະນບົ ຈປບຈຏູຆໄ ືໄ ຖະ ຏູ ໄ ແຖງະງາທະຄໃ າງ 4. ຖກັ ຘະຌະ ຂາງຓີ ທາຓປູກໄ ໃ ຼທກຍັ ຏະຖິຈຉະຑັຌ ຉະນາົ ຈຽຎຌັ ດໃ າຄຈີ ນົາງ ໜບໄ ງ ຍໃ ່ຓີ ໃ ູຂໃ ຄຂຌັ 5. ຉທ຺ ດາ່ ຄ ນົາງຘີ ຸຈ ຉກຉໃ າຄກຌັ (ໜບໄ ງ ນົື ເນງໃ ໜໃ ຄຶ ຌ຺ ຏະຖຈິ ຉະຑັຌ ເນງໃ ) 6. ຍຈ຺ ຍາຈກາຌກາໍ ໜບໄ ງ ຽໝບື ຌກຌັ ນົື ຉໃ າຄກຌັ ເຌ ຽຎຌັ ຽບກະຖກັ , ຍໃ ່ຓີ ຌ຺ຈຖາາ ຉກຉໃ າຄກຌັ ທາຓປູຘໄ ກຶ ຂບຄຖູກາໄ ຘຌິ າໄ ຈ຺ ຌແຈໄ ຽໝບື ຌກຌັ 7. ກາຌຽຂໄ຺າຓາ ຑຈັ ຉາາຌ, ປາໄ ຌຽຘຓີ ຘທງ ຈ຺ ຌກຌັ ແຈໄ ຖະຘຍັ , ແຒຒາໄ ຘຌິ າໄ ກະຘກິ າ່ ຌ່າໄ ຓຌັ , ຽນກົັໄ ບໃ ຌື ໂ, ຌ່າໄ ຓຍີ ຈ຺ ຍາຈເຌກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຓບີ ່າຌາຈເຌກາຌກ່າ ຍໃ ່ຓຍີ ຈ຺ ຍາຈເຌກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຖາາ ຎະຎາ ຌຈ຺ ຖາາຘູຄແຈໄ ຖາາ ຽຌໃ ບື ຄາກຖາາກາ່ ຄໃ າງ ຌຈ຺ ຈງຉະນົາຈ (ຏູຆໄ ືໄ ຄັ ຓບີ ່າຌາຈເຌກາຌກາ່ ຌຈ຺ ງກ຺ ຽທຌັໄ ຖຈັ ຊະຍາຌະ ໝຈ຺ ຖະ ຏູຂໄ າງຄັ ໝຈ຺ ) ຖາາ ຖະ ຓກີ າຌກາ່ ຽຂາ຺ໄ ຓາທຍຸຓຖາາ ຄໃາງນາົ ງ ຌຈ຺ ຖາາປໃ ທຓກຌັ ງາກນາົ ງ ງາກ Page 16 of 283
ຂຄ່ ຂັຌເຌບຈຸ ຘານະກາໍ 1. ຉະນາົ ຈຂຄ່ ຂັຌຘ຺ຓຍຌູ (Pure Competition) ຽຎຌັ ຘະຊາຌະກາຌາຄຉະນາົ ຈໃ ຓີ ຏີ ູຆໄ ືໄ ຖະ ຏູຂໄ າງຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ຈຼທກຌັ ນາົ ງຌ຺ ຉໃ ຍໃ ່ຓເີ ຏຓບີ ຈິ ຑິ ຌ຺ ຑຼຄຑ່ ໃ ີ ະທຍຸຓຖາາຂບຄຘຌິ າໄ ຌຌັໄ ແຈ.ໄ ຉະນົາຈຂໃ ຄຂຌັ ຘຓ຺ ຍູຌຌຓີໄ ີ ຌທທາຓຈິ ໃ ຘີ າ່ ຌັ ຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ (1) ຽຌຌັໄ ໃ ຉີ ະນົາຈຂບຄຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ເຈຆະຌຈິ ໜໃ ຄຶ ຽຆໃ ຌັ : ຽຂາ຺ໄ ຘາຌ, (2) ຏູຂໄ າງຸກຌ຺ ຘະຽໜຂີ າງຘຌິ າໄ ໃ ຓີ ຖີ ກັ ຘະຌະ ຖະ ຸຌຌະຑາຍເກໄ ຼຄກຌັ ນາົ ງຌ຺ ຏູຆໄ ຽືໄ ຍໃ ຄິ ຍໃ ່ ຽນຌັ ທາຓຉກຉໃ າຄ ຽຓໃ ບື ເຆຖໄ າາຂາງຈຼທກຌັ , (3) ຄັ ຏູຆໄ ືໄ ຖະ ຏູຂໄ າງປຍັ ປູຂໄ ່ຓໄ ູຌາຄກາຌຉະນາົ ຈຽຆໃ ຌັ : ຖາາຉະນາົ ຈຂບຄຘຌິ າໄ ແຈຽໄ ໃ າ຺ ຼຓກຌັ , (4) ຉະນາົ ຈະຍໃແ່ ຈປໄ ຍັ ຏຌ຺ ກະຍ຺ ຈງກາຌກະາ່ ຂບຄຏູຆໄ ືໄ ນົື ຏູຂໄ າງ ຌ຺ ເຈ ຽຑາະຓຏີ ູຆໄ ືໄ ຖະ ຏູຂໄ າງນາົ ງຌ຺ ກາຌຆຂືໄ າງຉໃ ຖະຌ຺ ະຓີ າ່ ຌທຌໜບໄ ງໜໃ ຄຶ ຽຓໃ ບື ເຆກໄ າຌຂໃ ຄຂຌັ ຘຓ຺ ຍູຌ ຏູຂໄ ຆາງຸກຌ຺ ຉບໄ ຄເຆຖໄ າາຈຼທກຌັ ຽຑາະທໃ າຊາໄ ຉກຉໃ າຄກຌັ ຈງຉຄັໄ ຖາາໃ ຘີ ູຄກທໃ າຖທໄ ະຽປຈັ ເນໄ ຂາງຍໃ ່ແຈໄ ຽຌໃ ບື ຄາກຏູຆໄ ືໄ ະນຌັ ແຎຆືໄ າກໃ ູຂໃ ຄຂຌັ ໃ ຘີ ະຽໜຖີ າາຉໃ າ່ ກທໃ າ ນົື ງບຓນຸົຈຖາາຖຄ຺ ຽຑໃ ບື ຉບໄ ຄກາຌຂາງ ຘຌິ າໄ ຌຌັໄ ເນໝໄ ຈ຺ ແທຂຌຶໄ ຈງງບຓປຍັ ກ່າແຖໃ ໜີ ບໄ ງຖຄ຺ ກທໃ າກາຌຂາງເຌຖາາຉະນາົ ຈ ຽຑາະຏູຆໄ ຽືໄ ຉຓັ ເຆເືໄ ຌ ຖາາຉະນາົ ຈດໃ ູຖທໄ ຉໃ ເຏຏື ູກໄ າ່ ຌຈ຺ ຖາາຌຌັໄ . ທາຓຄິ ຖທໄ ຖາາຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຉໃ ຖະຆະຌຈິ ຊກື ກາ່ ຌຈ຺ ຈງ ກາຌກະ່າຂບຄຄັ ຏູຆໄ ືໄ ຖະ ຏູຂໄ າງ ຈງບາແຘກາຌທຍຸຓຂບຄກາຌຘະໜບຄ ຖະ ທາຓຉບໄ ຄກາຌ (Supply and Demand) ຄັ ຏູຆໄ ືໄ ຖະ ຏູຂໄ າງຉໃ າຄກ່ປກັ ຘາຏຌ຺ ຎະນງຈຘູຄຘຸຈຂບຄຉຌ຺ ຈໃ ຄັ ໃ ີ Adam Smith ຽບຌີໄ ທໃ າ: “ຓື ໃ ຽີ ຍໃ ຄິ ຍໃ ຽ່ ນຌັ ” (Invisible hand) ຂບຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຽຆໃ ຄິ ບະຍິ າງແຈຈໄ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1.1 ນກັົ ຑືິໄຌຊາຌຂບຄກາຌຘະໜບຄ ຖະ ທາຓຉໟບຄກາຌ (The Basic of Supply and Demand) ກາຌຘະໜບຄ (Supply) ຂບຄຘຌິ າໄ ເຈຘຌິ າໄ ໜໃ ຄຶ ຓໃ ຌ ຎະຖຓິ າຌຘຌິ າໄ ໃ ຏີ ູຏໄ ະຖຈິ ຉຄັໄ ເ ະຂາງໃ ຖີ ະຈຍັ ຖາາໜໃ ຄຶ ເຌນົາງຖາາ ຖະ າຈແຈທໄ ໃ າຽຂາ຺ ະຘະຽໜຖີ າງຘຌິ າໄ ເຌຎະຖຓິ າຌໃ ຽີ ຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ຊາໄ ແຈຖໄ າາໃ ຘີ ູຄຂຌຶໄ ຖະ ະຘະຽໜຂີ າງຘຌິ າໄ ເຌຎະຖຓິ າຌໃ ໜີ ບໄ ງຖຄ຺ ຊາໄ ຖາານຸົຈຖຄ຺ . ທາຓຉບໟ ຄກາຌ (Demand) ຂບຄຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ເກຆະຌຈິ ໜໃ ຄຶ ຓໃ ຌ ຎະຖຓິ າຌຘຌິ າໄ ໃ ຏີ ູຆໄ ືໄ ຉຄັໄ ເຆືໄ ໃ ຖີ ະຈຍັ ຖາາໜໃ ຄຶ ເຌນົາງຖາາ ຖະ າຈທໃ າຽຂາ຺ ະຖທຓຉທ຺ ກຌັ ຽຎຌັ ກໃ ຸຓ ຽຑໃ ບື ຆຘືໄ ຌິ າໄ ຎະຖຓິ າຌນົາງເຌຖາານຸຈົ ຖຄ຺ ຖະ ະຆໜືໄ ບໄ ງຖຄ຺ ຽຓໃ ບື ຖາາຘຌິ າໄ ຘູຄຂຌຶໄ . ຘໃ ຄິ ໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ຽຓໃ ບື ຖາາ ຘຌິ າໄ ຽຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ຌ຺ ະນຌັ ແຎຆຘືໄ ຌິ າໄ ບໃ ຌື ໃ ເີ ຆໄ ຌກຌັ ແຈໄ ໝາງທາຓທໃ າຍໃ ເ່ ຆຘໄ ຌິ າໄ ຽກໃ າ຺ ຽຖງີ ນົື ນຸົຈ ຎະຖຓິ າຌກາຌຆຖືໄ ຄ຺ ຖະ ະຆຘືໄ ຌິ າໄ ຌຌັໄ ເຌຎະຖຓິ າຌນາົ ງຂຌຶໄ ຽຓໃ ບື ຖາານຸຈົ ຖຄ຺ . 1.2 ທາຓຘ຺ຓຈູຌຖາາ ນົື ຖາາຉະນົາຈ (The Equilibrium Price or Market Price) ຉາຓຎກ຺ ກະຉິ ຖທໄ ະຉບໄ ຄຓຖີ າາ ເຌຂະຌະໜໃ ຄຶ ຽຆໃ ຄິ ຎະຖຓິ າຌທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ໜໃ ຄຶ ຽໃ າ຺ ກຍັ ຎະຖຓິ າຌກາຌຘະໜບຄຂບຄຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ຌຌັໄ . ຘຓ຺ ຓຸຈທໃ າຏູຏໄ ະຖຈິ ຉຄັໄ ເະຏະຖຈິ ຽຂາ຺ໄ ຘາຌ 2 ຖາໄ ຌກິ ຖກຕາຓ ຖະ ຂາງເຌຖາາ 5,000 ກຍີ ຉໃ ກ່ ິ ຖກຕາຓ ຘໃ ທຌຏູຆໄ ຘືໄ ຌິ າໄ ຉຄັໄ ເຆືໄ ຽຂາ຺ໄ ຘາຌຎະຖຓິ າຌ 2 ຖາໄ ຌກິ ຖກຕາຓ ເຌຖາາ 5,000 ກຍີ ຉໃ ກ່ ິ ຖກຕາຓ ກ່ຖະຌຌີ ີໄ ະຽກຈີ ຈຸ ໃ ກີ າຌ ຘະໜບຄ ຖະ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຽໃ າ຺ ກຌັ ນົື ຈຸ ທາຓຘຓ຺ ຈຸຌ ຖະ ໃ ຖີ ະຈຍັ ຖາາ 5,000 ກຍີ . ຌກັ ຽຘຈຊະຘາຈຽບຌີໄ ທໃ າ: ຖາາຘຓ຺ ຈຸຌ ນົື ຖາາຉະນົາຈ ຑາງເຉທໄ ິ ກີ າຌຂໃ ຄຂຌັ ຘຓ຺ ຍູຌຖາາຉະນົາຈຂບຄ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ :ື ຖາາ. ເຌຂະຌະໃ ີ ຈຸ ໃ ີ ຎະຖຓິ າຌທາຓຉບໄ ຄກາຌຽໃ າ຺ ກຍັ ຎະຖຓິ າຌກາຌຘະຌບຄຑຈ່ ີ ໝາງຽຊຄິ ຊາໄ ຏູຏໄ ະຖຈິ ຏະຖຈິ ຽຂາ຺ໄ ຘາຌ 2 ຖາໄ ຌກິ ຖກຕາຓ ຖທໄ ະຍໃ ຓ່ ເີ ຏຽຖງີ ໃ ຘີ ະຽໜຆີ ເືໄ ຌຖາາກິ ຖກຕາຓຖະ 5,000 ກຍີ ຖທໄ ຆຍືໄ ໃແ່ ຈໄ ຖະ ຍໃ ່ຓຏີ ູຂໄ າງເຈຽຖງີ ໃ ຘີ ະຽໜຂີ າງເຌຖາາກິ ຖກຕາຓຖະ 5,000 ກຍີ ຖທໄ ຂາງຍໃແ່ ຈ.ໄ Page 17 of 283
ຉາຓຈິ ຘະຈຂີ ບຄຖກນໃ ຄທາຓຄິ ຖທໄ ຖາາຉະນາົ ຈຓບີ ຈິ ຑິ ຌ຺ ຉໃ ຸ່ກຘໃ ຄິ ໃ ກີ ະຍ຺ ກາຌຘະ ໜບຄ ຖະ ທາຓຉບໄ ຄກາຌ. ຉທ຺ ດໃ າຄ: ທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຽຂາ຺ໄ ຘາຌບາຈຎໃ ຼຌແຎນາກຓຏີ ູຽໄ ປຈັ ທແິ ຑຍ຺ ທໃ າ ຽຂາ຺ໄ ຘາຌຓຎີ ະນງຈຉໃ ່ຘຸຂະຑາຍນາົ ງກທໃ າໃ ຽີ ງີ ປຍັ ປູຓໄ າກໃ ບຌ ຏູເໄ ຆກໄ ໃ ່ະຽຑໃ ຓີ ທາຓຉບໄ ຄກາຌເຌ ຽຂາ຺ໄ ຘາຌ ຽປຈັ ເນຖໄ າາຽຂາ຺ໄ ຘາຌຘູຄຂຌຶໄ ນົື ກາຌຘະໜບຄຂບຄຽຂາ຺ໄ ຘາຌບາຈຎໃ ຼຌຊາໄ ຓກີ າຌງບຓປຍັ ຽຉກັ ຌ ຖງເີ ໝໃ ຽຂາ຺ໄ ຓາ ຽປຈັ ເນຏໄ ະຖຈິ ຽຂາ຺ໄ ຉໃ ່ໜໃ ຄຶ ແປໃ ແຈນໄ າົ ງຂຌຶໄ . ເຌກຖ່ ະຌຏີ ູຏໄ ະຖຈິ ະງຌິ ຈຂີ າງຘຌິ າໄ (ຽຂາ຺ໄ ຘາຌ) ເຌຎະຖຓິ າຌໃ ນີ ົາງຂຌຶໄ ເຌຖາາໃ ຎີ ໃ ຼຌແຎ ຽຆໃ ຄິ ກາຌຎໃ ຼຌຎຄໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ຌຌັໄ ະຓຏີ ຌ຺ ຉໃ ຖ່ າາເ ໝໃ ຂບຄຉະນົາຈຈທໄ ງ ກາຌຎໃ ຼທຎຄບໃ ຌື ໃ ຓີ ຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ່ຖາາກ່:ື ກາຌຎໃ ຼຌຎຄໃ າຌງິ ຓ຺ ຂບຄຏູຆໄ ືໄ ນົື ກາຌຑຈັ ະຌາຘຌິ າໄ ເໝໃ ຽຑໃ ບື ເນຘໄ ະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຽຈຓີ ຖະ ກາຌດຈື ດໃ ຸຌເຌຖາງແຈຽໄ ຆໃ ຄິ ະຓີ ຏຌ຺ ຉໃ ຽ່ ຄຌິ ຽຒບືໄ ນົື ຽຄຌິ ຐຈື . 2. ຉະນາົ ຈຽິໃຄຂຄ່ ຂຌັ ຽິໃຄຏກູ ຂາຈ (Monopolistic Competition) ຉະນາົ ຈໃ ຓີ ຘີ ະຑາຍເກ ໄ ຼຄທາຓຽຎຌັ ຄິ ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ກ່ :ື ຉະນາົ ຈຽໃ ຄິ ຂໃ ຄຌັ ຽໃ ຄິ ຏູກຂາຈ ຽຆໃ ຄິ ຓຖີ ກັ ຘະຌະນາົ ງຎະກາຌາໄ ງຉື ະນາົ ຈ ຂໃ ຄຂຌັ ຘຓ຺ ຍູຌແຈໄ ກໃ : ຉະນາົ ຈໃ ຓີ ຏີ ູຆໄ ືໄ ຖະ ຏູຂໄ າງນາົ ງຌ຺ (ຎຈັ ຍຸ ຌັ ບາຈຓີ າ່ ຌທຌຏູຂໄ າງໜບໄ ງຖຄ຺ ກທໃ າ ຉະນາົ ຈຂໃ ຄຂຌັ ຘຓ຺ ຍູຌ ຉໃ ະຉບໄ ຄນາົ ງຑ່ໃ ີ ະຎະກຌັ ກາຌຽຎຌັ ຉະນົາຈໃ ຓີ ກີ າຌຂໃ ຄຂຌັ ຘູຄ) ຘຌິ າໄ ນົາງຆະຌຈິ ເຌຉະນາົ ຈຌີໄ ບາຈຓີ າ່ ຓະຆາຈໃ ຽີ ໝບື ຌກຌັ ນົາງ ຖະ ຄັ ໝຈ຺ ະຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌໃ ຽີ ໝບື ຌກຌັ . ດໃ າຄເຈກ່ຉາຓ ຏູຂໄ າງຉໃ ຖະຌ຺ ຑະງາງາຓຽປຈັ ເນຘໄ ຌິ າໄ ຂບຄຉຌ຺ ຉກຉໃ າຄແຎາກຂບຄຏູບໄ ໃ ຌື ຈງຘາໄ ຄທາຓ ຑຽິ ຘຈຂຌຶໄ ຽຑໃ ບື ປຼກທາຓຘຌ຺ ເຽຆໃ ຌັ : ຆໃ ງື ໃ ນີ ໃ ່,ໄ ກາຌຍຌັ ນຸ ຍີ ນໃ ່ ໃ ີ ຎກຉາ, ຍຖ່ ກິ າຌຘໃ ຄ຺ ຽຊຄິ ຽປບື ຌຒີ ນົື ປຍັ ຎະກຌັ ຉະນົບຈຆທີ ຈິ . ທາຓຉກຉໃ າຄຂບຄຘຌິ າໄ ຽຎຌັ ຘໃ ຄິ ໃ ຏີ ູຏໄ ະຖຈິ ງບຓປຍັ ທໃ າ ຘາ່ ຖຍັ ຘຌິ າໄ ຽຑໃ ບື ກາຌບຸຎະຑກ ຖະ ຍ່ຖິ ຑກ ຉຄັໄ ຉໃ ຘະຍູ, ຽຘບືໄ ຏາໄ ແຎຌ຺ ປບຈຽໃ ບື ຄບຓຑທິ ຽຉີໄ ຽຓໃ ບື ຽປຈັ ເນຏໄ ູຆໄ ຽືໄ ຍໃ ຄິ ຽນຌັ ທາຓຉກຉໃ າຄເຌຘຌິ າໄ ຓີ ທາຓາໄ ງກື ຌັ ແຈໄ ຖທໄ ຏູຏໄ ະຖຈິ ະຘາຓາຈທຍຸຓຖາາຉະນາົ ຈຂບຄຘຌິ າໄ ແຈຍໄ າຄຘໃ ທຌ. ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຖາາຊຸຄ ຉຌີ ຏູງໄ ຄິ ະຓຖີ າາຉກຉໃ າຄກຌັ ຉາຓຆໃ ງື ໃ ນີ ່ໄ ໃ ີ ຉກຉໃ າຄກຌັ ຉໃ ຑາງເຉກໄ າຌຂໃ ຄຂຌັ ຘຓ຺ ຍູຌຖທໄ ຖາາຂບຄຊຸຄຉຌີ ຏູງໄ ຄິ ຸກງໃ ນີ ່ໄ ະຽໃ າ຺ ກຌັ :ື ຽຎຌັ ຖາາຘຓ຺ ຈຸຌ. 3. ຉະນົາຈຓໃີ ີຏູ້ຂາງໜບໟ ງ຺ຌ (Oligopoly) ຽຎຌັ ຉະນົາຈໃ ຓີ ຏີ ູຂໄ ໃ ງຉຄັໄ ຉໃ 2 ຌ຺ ຂຌຶໄ ແຎ ຈງ ໃ ທ຺ ແຎຽຎຌັ ຏູຂໄ າງຂະໜາຈເນງໃ ຄັ າ່ ຌທຌຽຄຌິ ຖຄ຺ ຌຶ ຖະ ຂະໜາຈຂບຄກຈິ ະກາຌ. ຈທໄ ງຽນຈຌບີໄ ຸຈຘານະກາ່ ຍຍຉະນາົ ຈຏູຂໄ າງໜບໄ ງຌ຺ ໃ ຄຶ ງຄັ ຄ຺ ປກັ ຘາຘະຑາຍຉໃ ແ່ ຎແຈໄ ຉທ຺ ດໃ າຄຽຆໃ ຌັ : ບຸຈຘານະກາ່ ຖຈ຺ ງຌ຺ ຖະ ບຸຈຘານະ ກາ່ ຽຓຑີ ຌັ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ຽຌໃ ບື ຄາກຓຏີ ູຂໄ າງໜບໄ ງຌ຺ ຏູຂໄ າງຉໃ ຖະຌ຺ ໃ ຄຶ ຘາຓາຈທຍຸຓຖາາ ຂະຌະຈຼທກຌັ ຉະນົາຈຂບຄ ຏູຂໄ ໃ ງຉໃ ຖະຖາງະຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ນາົ ງຉໃ ່ງບຈຂາງຂບຄໃ ຸຂໃ ຄຂຌັ ຽຆໃ ຌັ : ຊາໄ ຍຖ່ ຘິ ຈັ General Motors ນຸົຈຖາາ ຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ຖຄ຺ ະຓຏີ ຌ຺ ຽປຈັ ເນຍໄ ຖ່ ຘິ ຈັ ຏະຖຈິ ຖຈ຺ ນໃ ຄບໃ ຌື ຉບໄ ຄນຸົຈຖາາຖຄ຺ ຈທໄ ງ ຽຑໃ ບື ປກັ ຘາຘໃ ທຌຍໃ ຄຉະນາົ ຈ ຖຈ຺ ແທໄ ຉໃ ຊາໄ ຍ່ຖຘິ ຈັ ເຈຍ່ຖຘິ ຈັ ໜໃ ຄຶ ຂຌຶໄ ຖາາ ຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ງີ ຄັ ຽນບົື ບາຈະຖຊ່ າໄ ຽຍໃ ຄິ ຘະຊາຌະກາຌຆໃ ທ຺ າທທໃ າ ຖາາ ຖຈ຺ ຂບຄຍຖ່ ຘິ ຈັ ຉຌ຺ ໃ ຉີ ໃ ່າກທໃ າ ະຓຏີ ຌ຺ າຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຌທເຈ ຖທໄ ໃ ຄຶ ຉຈັ ຘຌິ ເຈ່າຽຌຌີ ກາຌຉໃ ່ຉາຓໃ ຽີ ນຌັ ທໃ າຽ ໝາະຘຓ຺ . ຘະນຸຍົ ແຈທໄ ໃ າຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ໃ ີ າໄ ງກຌັ ງໃ ບຓຓຖີ າາເກໄ ຼຄກຌັ ຽຌໃ ບື ຄາກຍໃ ເ່ ຆຉໄ ະນົາຈໃ ີ ຂໃ ຄຂຌັ ຈງ ກາຌເຆຖໄ າາ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄນຌັ ຓາເຆໄ ທາຓຉກຉໃ າຄຂບຄຘຌິ າໄ ຽຎຌັ ຽໃ ບື ຄຓເື ຌກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຌ ຈງະຽນຌັ ແຈຆໄ ຈັ ຽຌາກກາຌຘະຌາຂບຄຏູຏໄ ະຖຈິ ຖຈ຺ ຂະໜາຈເນງໃ ຂບຄບາຽຓຖກິ າຽຆໃ ຌັ : ຽຓໃ ບື General Motors ຽຖໃ ຓີ ເນຂໄ ່ໄ ຘະຽໜີ ກໃ ຖກູ າໄ ເຌກາຌກຽູ ໄ ຄຌິ ຈບກຽຍງໄ ຉໃ າ່ ຽຑໃ ບື ຆຖືໄ ຈ຺ ຸກຆະຌຈິ ຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ຽຆໃ ຄິ ຘໃ ຄ຺ ຏຌ຺ ເນໄ Ford ຖະ Chrysler ກ່ ະຽປຈັ ຉາຓ ຈງະງໃ ຌື ຂ່ຘໄ ະຽໜີ ໃ ເີ ນຏໄ ຌ຺ ຎະນງຈາຄຈາໄ ຌກາຌຽຄຌິ ໃ ໜີ າໄ ຘຌ຺ ເກທໃ າ. Page 18 of 283
4. ຉະນາົ ຈຏູກຂາຈ (Monopoly) ຓໃ ຌຉະນົາຈ (ນົື ບຸຈຘານະກາ່ ) ໃ ຓີ ຏີ ູຂໄ າງຑຼຄຌ຺ ຽາ຺ໄ ຈຼທ ຽຑາະຓຏີ ູຆໄ ບກນາທຈັ ຊຸຈຍິ ຎບໄ ຌກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຑຼຄຌ຺ ຈຼທ ໃ ຄຶ ຓບີ ່າຌາຈດໃ າຄຘຓ຺ ຍູຌເຌກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຖາາ, ດໃ າຄເຈກຉ່ າຓຍໃ ່ຓກີ ຈິ ະກາຌເຈຘາຓາຈຉຄັໄ ຖາາຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ເນຘໄ ູຄຽກຌີ ແຎແຈໄ ຽຑາະະຽປຈັ ເນຘໄ ຌິ າໄ ຂາງຍໃ ່ແຈ.ໄ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ກຈິ ະກາຌຏູກຂາຈໃ ຄຶ ຉບໄ ຄຑິ າຖະຌາທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຘຌິ າໄ ຖະ ຉຄັໄ ຖາາ ເຌຖະຈຍັ ໃ ກີ ໃ ເ່ ນຽໄ ກຈີ ກ່າ ແຖຘູຄຘຸຈ. ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ຈີ າ່ ຽຌຌີ ກຈິ ະກາຌກໃ ຼທກຍັ ຘາາຖະຘຸກເຌຘະນະຖຈັ ບາຽຓຖກິ າ ຉໃ ຖະ ກຈິ ະກາຌຽຎຌັ ຍຍຏູກຂາຈຉາຓ່າຓະຆາຈ (Natural Monopoly) ື ຍຍທໃ າ ບຸຈຘານະກາ່ ໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌຽຄຌິ ຖຄ຺ ຌຶ ຓະນາຘາຌ ຖະ ບາຈຍໃ ຸ່ຓໄ ຊາໄ ເຏະຓາຽປຈັ ຉາຓ ກາຌຏູກຂາຈຆະຌຈິ ຌີໄ ດໃ ແູ ຈຽໄ ຑາະຏູຏໄ ູກຂາຈຉບໄ ຄກາຌ ຽປຈັ ທຼກຘະໜບຄຏຌ຺ ຎະນງຈຘູຄຘຸຈຉໃ ່ຘາາຖະຌະໂໄ ຉໃ ຉບໄ ຄຓກີ າຌກທຈຘບຍ ຖະ ທຍຸຓກາຌຽປຈັ ທຼກ ຈງໜໃ ທງຄາຌຉໃ າຄໂຂບຄຖຈັ ຊະຍາຌດໃ າຄຽຂຓັໄ ຄທຈ. 8. ໜາໟ ີໃບຄ຺ ກາຌຸຖະກິຈ ໜາໟ ີໃບຄ຺ ກບາຌຸຖະກຈິ (Business Function) ຽຎຌັ ໜາໄ ໃ ຂີ ບຄບຄ຺ ກາຌຸຖະກຈິ ໃ ຘີ າ່ ຌັ ຈໃ ຄັ ປູຍ ໃ ີ 1.5 ຽຆໃ ຄິ ໜາໄ ໃ ຽີ ນໃ ົາ຺ ຌີໄ ະເຆຽໄ ຎຌັ ຑາຍຖທຓເຌກາຌຈັ ໜຄັ ຘຽື ນົຓັໄ ຌ.ີໄ ບຄ຺ ກາຌຖະກາຌຈັ ກາຌ [Organization and Management (O&M)] ຖະຍຍ຺ ຂ່ຓໄ ູຌ ໜາໄ ໃ ບີ ຄ຺ ກາຌຸຖະກຈິ ກາຌຏະຖຈິ ຖະ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ກາຌ [Information System(IS)] (Business Function) [Production and Operations] ກາຌຽຄຌິ ຆຍັ ຑະງາກບຌຓະຌຈຸ (Finance) (Human Resources) ກາຌຍຌັ ຆີ ກາຌຉະນົາຈ (Accounting) (Marketing) ປູຍີໃ 1.5 ຘະຈຄໜາໄ ໃ ບີ ຄ຺ ກາຌຸຖະກຈິ (Business Function) ໜາໄ ໃ ຽີ ຆໃ ຄິ ເຆຽໄ ຎຌັ ຑາຍຖທຓເຌກາຌຈັ ຽປຈັ ໜຄັ ຘຽື ນຓົັໄ ຌ.ີໄ 1. ບ຺ຄກາຌ ຖະ ກາຌຈັ ກາຌ [Organization and Management (O&M)] ຓຖີ ກັ ຘະຌະ ຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ ບ຺ຄກາຌ (Organization) ຽຎຌັ ຖະຍຍ຺ ກາຌຈັ ກາຌໃ ບີ ບກຍຍ ຖະ ຈາ່ ຽຌຌີ ຄາຌເນຍໄ ຌັ ຖຸຈຸ ຎະຘຄ຺ ຘະຽຑາະດໃ າຄ ນົື ໝາງຽຊຄິ ຍຸກຌ຺ ຉຄັໄ ຉໃ 2 ຌ຺ ຂຌຶໄ ແຎ, ຽປຈັ ທຼກປໃ ທຓກຌັ ຖະ ຎະຘາຌຄາຌກຌັ ຽຑໃ ບື ຽປຈັ ເນຏໄ ຌ຺ ຖຍັ ຂບຄກໃ ຸຓຎະຘຍ຺ ຏຌ຺ ຘ່າຽຖຈັ . ກາຌຈັ ກາຌ (Management) ຽຎຌັ ຂະຍທຌກາຌຽຑໃ ບື ເນຍໄ ຌັ ຖຸຈຸ ຓຸຄໄ ໝາງຂບຄບຄ຺ ກາຌ ຈງເຆໄ ກາຌທາຄຏຌ (Planning), ກາຌຈັ ບຄ຺ ກາຌ (Organizing), ກາຌຽຎຌັ ຏູຌໄ າ່ (Leading) ຖະ ກາຌທຍຸຓ Page 19 of 283
(Controlling), ຆຍັ ຑະງາກບຌຓະຌຈຸ , ຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓາຄກາງະຑາຍ, ກາຌຽຄຌິ ຖະ ຆຍັ ຑະງາກບຌຂຓ່ໄ ຌູ ຂບຄບຄ຺ ກບຌແຈດໄ ໃ າຄຓຎີ ະຘຈິ ຏິ ຌ຺ ຖະ ຎະຘຈິ ຑິ າຍ. 2. ກາຌຏະຖິຈ ຖະ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ກາຌ (Production and Operation) ຽຎຌັ ກຈິ ະກ່າໃ ີ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌ ຈງຏໃ າຌຂະຍທຌກາຌຎໃ ຼຌຘະຑາຍ (Transformation) າກ ຎຈັ ແຌາ່ ຽຂາ຺ໄ (Input) ເນບໄ ບກຓາຽຎຌັ ຏຌ຺ ຏະຖຈິ (Output) ຽຑໃ ບື ເນກໄ າຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຓີ ທາຓຘະໝໃ ່າຘະຽໝີ ຖະ ຘບຈໃ ບຄກຍັ ກາຌບບກຍຍາຄທຘິ ະທະກ່າ ຈງກໃ ່ເນຽໄ ກຈີ ຏຌ຺ ຽຘງຉໃ ່າຘຸຈ ຖະ ຽກຈີ ຏຌ຺ ຏະຖຈິ ຘູຄຘຸຈ ຉະນົບຈປບຈຓີ ທາຓທໃ ບຄແທຉໃ ່ກາຌຎຍັ ຽຂາ຺ໄ ນາທາຓຉບໄ ຄກາຌຆຂືໄ ບຄຖກູ າໄ ແຈ.ໄ 3. ກາຌຍໍຖິນາຌຆຍັ ຑະງາກບຌຓະຌຈຸ [Human Resource Management (HRM)] ຽຎຌັ ກາຌເຆຎໄ ະນງຈາກຆຍັ ຑະງາກບຌຓະຌຸຈຂບຄຸຖະກຈີິ ຽຑໃ ບື ເນຍໄ ຌັ ຖຸຈຸ ຎະຘຄ຺ ຂບຄບຄ຺ ກາຌ ນົື ຽຎຌັ ໜາໄ ໃ ໜີ ໃ ຄຶ ຂບຄບຄ຺ ກາຌຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຎະຘຈິ ຏິ ຌ຺ ຘູຄຘຸຈາກກາຌເຆຑໄ ະຌກັ ຄາຌ ຽຑໃ ື ເນຍໄ ຌັ ຖຸຽຎາ຺ໄ ໝາງຂບຄບຄ຺ ກາຌ ຖະ ຽຎາ຺ໄ ໝາງຘະຽຑາະຍຸກຌ຺ . 4. ກາຌຉະນົາຈ (Marketing) ຽຎຌັ ຂະຍທຌກາຌທາຄຏຌ ຖະ ກາຌຍຖ່ ນິ າຌຌທທາຓຈິ ກໃ ຼທກຍັ ກາຌຉຄັໄ ຖາາ, ກາຌຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ກາຌຉະນາົ ຈ, ກາຌຈັ າ່ ໜໃ າງຘຌິ າໄ , ຍຖ່ ກິ າຌ ນົື ທາຓຈິ ຽຑໃ ບື ກໃ ເ່ ນຽໄ ກຈີ ກາຌຖກຎໃ ຼຌ ຽຑໃ ບື ຉບຍຘະໜບຄທາຓຽຑໃ ຄິ ຑ່ເຂບຄຍຸກຌ຺ ຖະ ຍຌັ ຖຸຽຎາ຺ໄ ໝາງຂບຄບຄ຺ ກາຌ ນົື ຽທາ຺ໄ ແຈທໄ ໃ າ: ກາຌຉະນົາຈ ຽຎຌັ ກາຌເຆຽໄ ໃ ບື ຄຓກື າຌຉະນົາຈ ຈງາ່ ຌຄຶ ຽຊຄິ ທາຓຽຑໃ ຄິ ຑເ່ ຂບຄຖກູ າໄ ຈງເຆຉໄ ຌ຺ໄ ຌຶ ໃ ຽີ ໝ າະຘຓ຺ ຖະ ຘາຓາຈຎໃ ຼຌຎຄງຸຈະຘາຈແຈໄ ຌັ ຽທຖາ. 5. ກາຌຍັຌຆີ (Accounting) ຽຎຌັ ຂຌັໄ ຉບຌຂບຄຖະຍຍ຺ ກາຌຖທຍຖທຓ, ກາຌທຽິ າະ ຖະ ກາຌຖາງ ຄາຌຂ່ຓໄ ຌູ າຄກາຌຽຄຌິ ນົື ຽຎຌັ ກາຌບບກຍຍຖະຍຍ຺ ກາຌຍຌັ ກຶ ຖາງກາຌ, ກາຌຈັ ກາຌຖາງຄາຌາຄກາຌຽຄຌິ ຈງເຆຂໄ ຓ່ໄ ູຌໃ ຍີ ຌັ ກຶ ແທໄ ຖະ ຎທາຓໝາງຂບຄຖາງກາຌຌຌັໄ . 6. ກາຌຽຄິຌ (Finance) ຽຎຌັ ກາຌເຆງໄ ຸຈະຘາຈາຄກາຌຽຄຌິ ຽຑໃ ບື ທາຓດໃ ູຖບຈ, ທາຓະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉ ຖະ ທາຓໃ ບຄຉທ຺ າຄຈາໄ ຌກາຌຽຄຌິ ຽຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ກາ່ ແຖຘູຄຘຸຈ (Profit Maximization) ຖະ ທາຓປໃ ຄັ ຓີ ຘູຄຘຸຈ (Wealth Maximization) ນົື ຽຎຌັ ທຼກໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຆບກນາຽຄຌິ ຌຶ (Acquisition Funds) ຖະ ກາຌຈັ ຘຌັ ຽຄຌິ ຌຶ (Allocation Funds) ຈທໄ ງທິ ກີ າຌໃ ກີ ໃ ເ່ ນຽໄ ກຈີ ຓູຌໃ າຂບຄຸຖະກຈິ ຘູຄຘຸຈ. 7. ຖະຍ຺ຍຂຓໍໄ ູຌ [Information System (IS)] ຽຎຌັ ຖະຍຍ຺ ຂບຄຂະຍທຌກາຌຂ່ຓໄ ູຌໃ ບີ ບກຍຍ ຽຑໃ ບື ຖທຍຖທຓ, ຽກຍັ ປກັ ຘາ, ແໄ ງກ ຖະ ຌາ່ ກຍັ ຓາເຆໄ ຽຑໃ ບື ຘະໜຍັ ຘະໜຸຌກາຌທາຄຏຌ, ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເ, ກາຌຎະຘາຌຄາຌ ຖະ ກາຌທຍຸຓ. 9. ກາຌຎຼ່ ຌຎຄາກກາຌຍໍຖິນາຌກາຌຆໄຂື າງ ຽຎັຌກາຌຍໍຖິນາຌຽຑືໃບຘາໟ ຄທາຓ ຘໍາຑັຌບຌັ ຈີ ເຌບະຈຈີ ຌຌັໄ ກາຌຍ່ຖນິ າຌຸຖະກຈິ ະຽຌຌັໄ ທາຓຘ່າຌັ ໃ ຽີ ປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຆຂືໄ າງ ຉໃ ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຌີໄ ະຽຌຌັໄ ເນຽໄ ກຈີ ທາຓຘາ່ ຑຌັ ບຌັ ຈກີ ຍັ ຖູກາໄ ຈງຓຖີ າງຖະບຼຈຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ກາຌຍຖໍ ິນາຌກາຌຆືຂໄ າງ (Transaction Management) ຽຎຌັ ກາຌຍ່ຖນິ າຌຸຖະກຈິ ຈງ ຽຌຌັໄ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຆຂືໄ າງຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄຖາງແຈໄ ຖະ ກາ່ ແຖ. ື ຍຍທໃ າະຽຎຌັ ກາຌຘະນທຄນາຖູກາໄ ຖະ ຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຈງາຈນທຄັ ທໃ າຖກູ າໄ ະຉບໄ ຄຆຏືໄ ະຖຈິ ຉະຑຌັ ຂບຄຸຖະກຈິ ຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄຖາງແຈເໄ ນນໄ າົ ງກທໃ າຉຌ຺ໄ ຌຶ ຽຆໃ ຄິ ະຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາ່ ແຖຉາຓຽຎາ຺ໄ ໝາງ. ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຍ່ຖຘິ ຈັ ປກັ ຘາຖກູ າໄ ຈງກາຌເຆໄ ຘະຌາ ຖະ ກຈິ ະກາ່ ກາຌຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ກາຌຂາງຉໃ າຄໂ ຽຑໃ ບື ຽຖໃ ຄັ ຖຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຆືໄ ຽຆໃ ຄິ ຊທື ໃ າຽຎຌັ ຽໃ ບື ຄຓື ໃ ຽີ ປຈັ ເນແໄ ຈຖໄ ູກາໄ ເຌ Page 20 of 283
ແຖງະຘຌັໄ ຉໃ ບາຈະຘໃ ຄ຺ ຏຌ຺ ຽຘງເຌແຖງະງາທແຈຽໄ ຆໃ ຌັ : ຖູກາໄ ບາຈຉຈັ ຘຌິ ເຆງືໄ ໃ ນີ ່ເໄ ຈງໃ ນີ ໜ່ໄ ໃ ຄຶ ຘະຽຑາະຆໃ ທຄໃ ຓີ ີ ກາຌຽຖໃ ຄັ ຖຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຆຽືໄ ໃ າ຺ ຌຌັໄ . 2. ກາຌຍໍຖິນາຌຽຑືບໃ ຘໟາຄທາຓຘໍາຑຌັ ບຌັ ຈີ (Relationship Management) ເຌກ່ຖະຌຌີ ີໄ ະຓຸຄໄ ຽຌຌັໄ ໃ ກີ າຌຘາໄ ຄທາຓຘາ່ ຑຌັ ບຌັ ຈເີ ຌແຖງະງາທກຍັ ຖກູ າໄ ຈງກາຌຌ຺ໄ ນາທິ ຉີ ໃ າຄໂຽຑໃ ື ເນຽໄ ຎຌັ ຖກູ າໄ ຉະນົບຈແຎ. ື ຍຍທໃ າເຌກຖ່ ະຌຌີ ີໄ ຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ຓີ ຖີ ກູ າໄ ຽກໃ າ຺ ດໃ ູຖທໄ ຘາຓາຈນົກີ ຖຼໄ ຄໃ າເຆໄ ໃ າງເຌກາຌຘະນທຄນາ ຖກູ າໄ ເໝໃ ຽຌໃ ບື ຄາກໃ າເຆໄ ໃ າງເຌກາຌນາຖູກາໄ ເໝໃ ຌຌັໄ ຘູຄກທໃ າໃ າເຆໄ ໃ າງເຌກາຌປກັ ຘາຖູກາໄ ຽກໃ າ຺ ຽບາ຺ ແທ.ໄ ຸຖະກຈິ ໃ ຓີ ຸຄໄ ກາຌຘາໄ ຄທາຓຘາ່ ຑຌັ ບຌັ ຈແີ ຖງະງາທຌີໄ າ່ ຽຎຌັ ະຉບໄ ຄຓກີ າຌເຆກໄ ຈິ ະກາ່ ໃ ຉີ ໃ ຽ່ ຌໃ ບື ຄກຍັ ຖກູ າໄ ຖະ ຐໃ າງຉໃ າຄໂໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄແຈໄ ກໃ : ຌ຺ ກາຄ (Middleman) ຏູຂໄ າງຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ (Supplier) ຉະນບົ ຈ ປບຈຆຸຓຆຌ຺ ເຌບໄ ຄຊໃ ຌິ (Public) ຖະ ຍາຄຄັໄ ບາຈະຉບໄ ຄຓກີ າຌປໃ ທຓຓກື ຍັ ໃ ູຂໃ ຄຂຌັ (Competitor) ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຍ່ຖຘິ ຈັ ຉງຉາໄ ຓກີ າຌຘາໄ ຄທາຓຘ່າຑຌັ ບຌັ ຈກີ ຍັ ຖູກາໄ ໝາງທາຓທໃ າ ນົຄັ າກໃ ຖີ ກູ າໄ ຆືໄ ຖຈ຺ ຂບຄຍຖ່ ຘິ ຈັ ຖທໄ ະຓໜີ ໃ ທງຄາຌຉຈິ ຉາຓກາຌຽໃ ບື ຌແນທກາຌຆຖືໄ ຈ຺ ຂບຄຖກູ າໄ ທໃ າ ຓຍີ ຌັ ນານງຄັ ນົື ຍໃ ່ ຌທເຈ, ຓກີ າຌຘໃ ຄ຺ ຍຈັ ບທງຑບຌແຎງຄັ ຖກູ າໄ ເຌບກາຈທຌັ ຘ່າຌັ ຉໃ າຄໂຂບຄຖູກາໄ ຽຆໃ ຌັ : ຽຓໃ ບື ຍ຺ ທຌັ ໃ ຖີ ູກາໄ ຆຖືໄ ຈ຺ ເໝໃ ນົື ທຌັ ຽກຈີ , ທຌັ ຎເີ ໝໃ ຉະນົບຈປບຈຽຓໃ ບື ຓຖີ ຈ຺ ຖຸຌໄ ເໝໃ ໂບບກຓາ ກ່ ະຓກີ າຌຄໄ ຂໃ າທຘາຌກໃ ຼທກຍັ ຖຈ຺ ຖຸຌໄ ເໝໃ ຽຎຌັ ຽບກະຘາຌກາຌຎະຆາຘ່າຑຌັ ແຎງຄັ ຖູກາໄ ຽຎຌັ ແຖງະ ແຖງະຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ຌບກາຌຌີໄ ຖທໄ ຉງຉາໄ ງຄັ ຓກີ າຌຘາໄ ຄທາຓາຑຌັ ບຌັ ຈກີ ຍັ ຉທ຺ ຌາ່ ໜໃ າງ (Agent) ນົື ຉທ຺ ຌຂາງ (Dealer) ຽຆໃ ຌັ : ກາຌຈັ ຎະຆຸຓຘາ່ ຓະຌາ ຖະ ຈັ ກຈິ ະກ່າຉໃ າຄໂ ຽຑໃ ບື ກະຉຸຌໄ ເນຉໄ ທ຺ ຌາ່ ໜໃ າງເຆໄ ທາຓຑະງາງາຓເຌກາຌຂາງນາົ ງຂຌຶໄ ຈງ ຓກີ າຌຈັ ຘາ່ ຓະຌາເຌຎະຽຈ ນົື ຉໃ າຄຎະຽຈ ຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌກາຌຘາໄ ຄງບຈຂາງເນຘໄ ູຄຂຌຶໄ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ຌບກາກຌີໄ ຖທໄ ຉງຉາໄ າ່ ຽຎຌັ ະຉບໄ ຄຓກີ າຌຘາໄ ຄທາຓຘ່າຑຌັ ບຌັ ຈກີ ຍັ ກໃ ຓູ ຏູຂໄ າງ ໃ ຽີ ຎຌັ ຏູຏໄ ະຖຈິ ບາ ແນໃ ົຉໃ າຄໂ ຽຆໃ ຄິ ຊທື ໃ າຽຎຌັ ຏູຂໄ າງຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ ຂບຄຉງຉາໄ ຖະ ະຉບໄ ຄຘາໄ ຄທາຓຘາ່ ຑຌັ ບຌັ ຈກີ ຍັ ຆຸຓຆຌ຺ ເຌ ບໄ ຄຊໃ ຌິ ຈງກາຌຈັ ກຈິ ະກາ່ ຽຑໃ ບື ກຍໄ ຌັ ກາຘຄັ ຓ຺ ຖະ ຓກີ າຌບະຌຸຖກັ ຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓ, ບກີ ທິ ໜີ ໃ ຄຶ ໃ ີ ະ ຘາໄ ຄທາຓຘ່າຑຌັ ບຌັ ຈຂີ ບຄຉງຉາໄ :ື ກາຌຘາໄ ຄຽບື ຂໃ າງຍຍງຸຈະຘາຈ ຖະ ກາຌຽຎຌັ ນຸຌໄ ຘໃ ທຌກຌັ ຖະນທໃ າຄ ຏູຂໄ າງຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ ທ຺ ຌຂາງ ຖະ ຏູໄ ຂໃ ຄຂຌັ ຈຄັ ະຽທາ຺ໄ ຉໃ ແ່ ຎ. ກາຌຘາໟ ຄຽບື ຂາໞ ງຍຍງຈຸ ະຘາຈ ຖະ ກາຌຽຎຌັ ນຸຌູ້ ຘໞທຌຍຍງຸຈະຘາຈ (Strategic Alliance and Partnerships) ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄຌ຺ໄ ນາທິ ກີ າຌໃ ີ ະກ່າຌຈ຺ ທາຓຽຎຌັ ນຸຌໄ ຘໃ ທຌ ກຌັ ຖະນທໃ າຄໜໃ ທງຄາຌຉໃ າຄໂ ຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄຂແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍ ຖະ ບກາຈາຄກາຌຉະນົາຈປໃ ທຓກຌັ ຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ທາຓຽຎັຌນູຸ້ຌຘທໞ ຌ (Partnerships) ຽຎຌັ ກາຌຘາໄ ຄທາຓຏູກຑຌັ ຖະນທໃ າຄຘບຄຐໃ າງຂຌຶໄ ແຎ ຈງຓຽີ ຎາ຺ໄ ໝາງໃ ີ ະຆໃ ທງຽນບົື ຽຆໃ ຄິ ກຌັ ຖະ ກຌັ ຽຑໃ ບື ເນຍໄ ຌັ ຖຸຽຎາ຺ໄ ໝາງປໃ ທຓກຌັ ຈງກາຌກ່າຌຈ຺ ນຸຌໄ ຘໃ ທຌ ຖະນທໃ າຄບຄ຺ ກາຌ ຌຓີໄ ີ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄຽບື ຂໃ າງຍຍງຸຈະຘາຈ (Strategic Alliance). 2. ກາຌຘາໟ ຄຽືບຂາໞ ງຍຍງຈຸ ະຘາຈ (Strategic Alliance) ຽຎຌັ ກາຌກ່າຌຈ຺ ນຸຌໄ ຘໃ ທຌຈງ ກາຌຘາໄ ຄຂ່ແໄ ຈຎໄ ຼຍາຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຘ່າຖຍັ ຸຖະກຈິ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຌັ ກຖ່ ະຌຂີ ບຄຉງຉາໄ ຽຎຌັ ຈກ່ າຌຘາໄ ຄຽບື ຂໃ າງ ງຸຈະຘາຈປໃ ທຓກຌັ ຖະນທໃ າຄຉງຉາໄ ກຍັ ຏູຂໄ າງຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ ຖະ ຉທ຺ ຌາ່ ໜໃ າງຽຑໃ ບື ກ່າຌຈ຺ ງຸຈະ ຘາຈ ຖະ ຍຌັ ຖຸຈຸ ຓຸຄໄ ໝາງປໃ ທຓກຌັ ຈໃ ຄັ ໃແີ ຈກໄ ໃ າທຓາຖທໄ ເຌຽຍບືໄ ຄຉຌ຺ໄ . ກາຌຘາໄ ຄຽບື ຂໃ າງຍຍງຸຈະຘາຈໃ ຓີ ກີ າຌຎະງຸກເຆເໄ ຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຌີໄ ື ຸຖະກຈິ ຈບຈບຓ (Dot-com Business) ຈງກາຌກາ່ ຌຈ຺ ທິ ກີ າຌໃ ີ ະຂາງຘຌິ າໄ ຖະ ຍຖ່ ກິ າຌຏໃ າຌບຌິ ຽຉຽີ ຌຈັ ປໃ ທຓກຍັ ຏູໄ າໄ ງໃ ບງຍຍ Page 21 of 283
ຈຄັໄ ຽຈຓີ (Traditional Retailers) ຽຆໃ ຄິ ຓຎີ ະຘຍ຺ ກາຌເຌກາຌຂາງເນໄ ກໃ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກຈງຏໃ າຌປາໄ ຌາໄ ນົື ຏໃ າຌ ທາຖະຘາຌ, ຏູໄ າໄ ງໃ ບງຍຍຈຄັໄ ຽຈຓີ ຌີໄ ະຓີ ທາຓຆ່າຌາຌເຌກາຌຆບກນາຘຌິ າໄ ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ ເຌຎະຖຓິ າຌໃ ີ ຊກື ຉບໄ ຄ ຈງຓີ ທາຓປູເໄ ຌກາຌຈັ າ່ ໜໃ າງ, ກາຌນາາ່ ຘໃ ຄັ ຆຖືໄ ະຍຍ຺ ຄັ ຘຌິ າໄ ຖະ ກາຌຈັ ຘໃ ຄ຺ ຘຌິ າໄ ຈງ ຘະຽຑາະດໃ າຄງໃ ຄິ ະຓີ ທາຓຆ່າຌາຌເຌກາຌຂາງຘຌິ າໄ ກຍັ ຖກູ າໄ ຉະນົບຈປບຈຓີ ທາຓເກຆໄ ຈິ ກຍັ ຖກູ າໄ ຘາຓາຈ ກຍໄ ຌັ ນາເນກໄ ຍັ ຖກູ າໄ ແຈດໄ ໃ າຄທໃ ບຄແທ ຖະ ຓີ ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຆບກນາຘຌິ າໄ ຉາຓໃ ຖີ ູກາໄ ຉບໄ ຄກາຌ ຄັ ຌີໄ ະຉບໄ ຄຓກີ າຌຐກຶ ບຍ຺ ປຓ຺ ຑະຌກັ ຄາຌ ຽຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ທາຓປູເໄ ຌກາຌເຆບໄ ຌິ ຽຉຽີ ຌຈັ ຈທໄ ງ. 10. ກາຌຘໟາຄຌຸ າໞ ຈງຏາໞ ຌຌຸ ຌະຑາຍ ຖະ ທາຓຽຑິໃຄຑໍເຂບຄຖກູ ໟາ ກາຌຘາໟ ຄຸຌາໞ ຈງຏາໞ ຌຌຸ ຌະຑາຍ ຖະ ທາຓຽຑຄໃິ ຑເໍ ຂບຄຖູກາໟ (Creating Value Though Quality and Customer Satisfaction) ຽຎຌັ ກາຌຘາໄ ຄເນຽໄ ກຈີ ກາຌປຍັ ປູເໄ ຌຸຌຌະຑາຍ ຂບຄຸຖະກຈິ , ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌ ໃ ຽີ ກຌີ ກທໃ າທາຓາຈນທຄັ ຂບຄຖູກາໄ ຽຆໃ ຄິ ະຘໃ ຄ຺ ຏຌ຺ ເນຽໄ ກຈີ ທາຓຽຑໃ ຄິ ຑ່ເກຍັ ຖູກາໄ ເຌຘີ ຸຈ ຈງຓຖີ າງຖະບຼຈຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຸຌໞາ (Value) ຽຎຌັ ກາຌປຍັ ປູເໄ ຌຘຌິ າໄ ນົື ຍຖ່ ກິ າຌຂບຄຖກູ າໄ ຈງຎຼຍຼຍຖະນທໃ າຄຂ່ຈໄ ຂີ ບຄ ຘຌິ າໄ ນົື ຍ່ຖກິ າຌ ຖະ ຖາາຘຌິ າໄ ຽຌໃ ບື ຄາກຖາາຘຌິ າໄ ກ່ຉື ຌ຺ໄ ຌຶ (Cost) ຂບຄຖຸກາໄ ໃ ຉີ ບໄ ຄໃ າງແຎ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຖູກາໄ ະຉບໄ ຄຽຍໃ ຄິ ທໃ າຽຄຌິ ໃ ຖີ ກູ າໄ ໃ າງແຎຌຌັໄ ທຌແຈປໄ ຍັ ທາຓຑເ່ ໃ ີ ຸຓໄ ໃ າ. ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຏູຎໄ ກ຺ ບຄໃ ຌີ າ່ ຽບາ຺ ຖູກແຎປຄປຼຌຘບຌຑຽິ ຘຈ ກ່ະຑິ າຖະຌາທໃ າຎະນງຈໃ ແີ ຈປໄ ຍັ າກກາຌປຼຌຑຽິ ຘຈຌຌັໄ ະຉບໄ ຄຸຓໄ ໃ າຽຄຌິ ນົື ຖາາໃ າປຼຌ (ຉຌ຺ໄ ຌຶ ຂບຄຖກູ າໄ ) ໃ ຉີ ບໄ ຄໃ າງແຎ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຌກັ ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄຉຄັໄ ຽທຖາເນຽໄ ໝາະຘຓ຺ ຈງະຍໃ ່ ຽຍໃ ຄິ ໃ ຖີ າາຘູຄຑຼຄດໃ າຄຈຼທ ຉໃ ຉບໄ ຄຽໝາະຘຓ຺ ກຍັ ຘໃ ຄິ ໃ ຖີ ກູ າໄ ະແຈປໄ ຍັ າກກາຌປຼຌຌຌັໄ ຽຆໃ ຄິ ຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄ ຖູກາໄ ໃ ແີ ຈປໄ ຍັ ະຉບໄ ຄຘູຄຽກຌີ ກທໃ າຖາາໃ ຉີ ຄັໄ ແທໄ ຖະ ຉບໄ ຄຓກີ ່າແຖາກຎະນງຈຘຸຈກິ ່ື ຸຌໃ າໃແີ ຈໄ າກ ກາຌປຼຌຑຽິ ຘຈ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ກາຌປກັ ຘາທາຓຽຑໃ ຄິ ຑເ່ ຖະ ກາຌຘາໄ ຄທາຓຘ່າຑຌັ ບຌັ ຈຂີ ບຄຸຖະກຈິ ກຍັ ຖູກາໄ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄງຈຶ ນກົັ ທໃ າຖກູ າໄ ຓກີ າຌປຍັ ປູໄ ທາຓງຸຈຉິ າ່ ຖະນທໃ າຄຏຌ຺ ຎະນງຈໃ ຖີ ູກາໄ ແຈປໄ ຍັ ຖະ ຖາາຈໃ ຄັ ຘຓ຺ ຏຌ຺ : ຸຌໃ າ (Value) = ຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄຖູກາໄ (Benefit) - ຖາາ (Price) າກຘຓ຺ ຏຌ຺ ຌຖີໄ ູກາໄ ະຑ່ເກ່ຉໃ ່ຽຓໃ ບື ຏຌ຺ ຎະນງຈໃ ແີ ຈປໄ ຍັ ນາົ ງກທໃ າຖາາ ຖະ ຖກູ າໄ ະຍໃ ່ຑ່ເຽຓໃ ບື ຖາາຘູຄຽກຌີ ກທໃ າຏຌ຺ ຎະນງຈໃ ແີ ຈປໄ ຍັ ທິ ກີ າຌຘາໄ ຄຸຌໃ າໃ ຄຶ ຽຎຌັ ຘໃ ຄິ ໃ ຘີ າ່ ຌັ ຈງຽຎຌັ ກາຌຘາໄ ຄທາຓຉກ ຉໃ າຄຂບຄຘຌິ າໄ ເຌຍ່ຖກິ າຌ ໃ ຘີ າຓາຈຉບຍຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຖູກາໄ ແຈຽໄ ໜບື ກທໃ າໃ ູຂໃ ຄຂຌັ . 2. ຌຸ ຌະຑາຍ (Quality) ຽຎຌັ ຖະຈຍັ ຂບຄທາຓຽຎຌັ ຽຖຈີ ນົື ທາຓຈຈຽຈໃ ຌັ ຂບຄຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌໃ ຽີ ໜບື ກທໃ າໃ ູ ຂໃ ຄຂຌັ ຈງຘາຓາຈຉບຍຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌ ຖະ ທາຓຽຑໃ ຄິ ຑ່ເຂບຄຖກູ າໄ ແຈ.ໄ ຸຌຌະຑາຍກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຖກັ ຘະຌະາຄກາງະຑາຍຂບຄຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌຽຆໃ ຌັ : ທາຓຄ຺ ຌ຺ ຊາທບຌ, ທາຓ ຽຆໃ ບື ຊແື ທທໄ າຄເແຈ.ໄ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ເຌກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ນົື ຍ່ຖກິ າຌ ຸຌຌະຑາຍະຉບໄ ຄຂຌຶໄ ດໃ ູກຍັ ທາຓຽຑໃ ຄິ ຑເ່ ຂບຄ ຖູກາໄ . Page 22 of 283
3. ທາຓຽຑຄໃິ ຑເໍ ຂບຄຖູກາໟ (Customer Satisfaction) ຽຎຌັ ທາຓຘາຓາຈຂບຄຘຌິ າໄ ນົື ຍ່ຖກິ າຌໃ ີ ະຉບຍຘະໜບຄທາຓາ່ ຽຎຌັ ຖະ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຖກູ າໄ ຽກຌີ ກທໃ າທາຓາຈນທຄັ (Expectation). ຉທ຺ ດໃ າຄ: ກາຌຽຖບື ກຆຘືໄ ຌິ າໄ ຏໃ າຌຖະຍຍ຺ ບບຌຖາງ, ຸຌຌະຑາຍະຎະກບຍຈທໄ ງ: (1) ຖກັ ຘະຌະຂບຄຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ໃ ຂີ າງ, (2) ທາຓຘາຓາຈຂບຄຏູຂໄ າງຏໃ າຌບບຌຖາງໃ ີ ະຘາໄ ຄທາຓຽຆໃ ບື ຊເື ນກໄ ຍັ ຏູ ໄ ຆ.ືໄ ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຽຓໃ ບື ໃ າງຽຄຌິ ຈງເຆຍໄ ຈັ ຽຈຈິ ຖະ ແຈປໄ ຍັ ຘຌິ າໄ ຊກື ຉບໄ ຄກຄ຺ ກຍັ ຘໃ ຄິ ໃ ຆີ ືໄ ຈງຓກີ າຌຘໃ ຄ຺ ຓບຍ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ແຈກໄ ຄ຺ ຉາຓໃ ີ ຘະຌາຑາງເຌແຖງະຽທຖາ ໃ ເີ ນໄ າ່ ໝຌັໄ ຘຌັ ງາແທໄ ຽທາ຺ໄ ຍຍທໃ າຓກີ າຌຘໃ ຄ຺ ຓບຍຘຌິ າໄ ຌັ ຽທຖາ ຽຆໃ ຄິ ເຌກ່ຖະຌຌີ ີໄ າ່ ຽຎຌັ ຉບໄ ຄບາແຘກາຌຘໃ ຘື າຌ (ຈາໄ ຌຽຉກັ ຌຖງ)ີ ໃ ີ ຌັ ຘະແໝ. 4. ຽຉັກຌຖງີ (Technology) ຽຉກັ ຌຖງີ ໃ ເີ ຆຽໄ ຑໃ ບື ຘາໄ ຄຽບື ຂໃ າງທາຓຽຑໃ ຄິ ຑເ່ ເນກໄ ຍັ ຖກູ າໄ ະ ຽປຈັ ເນໄ ຸຖະກຈິ ຘາຓາຈຎຍັ ຎຸຄກາຌຘາໄ ຄທາຓຘາ່ ຑຌັ ບຌັ ຈກີ ຍັ ຖູກາໄ ແຈຈໄ ງີ ໃ ຄິ ຂຌຶໄ . ຽຉກັ ຌຖງຓີ ່ ໃ ເີ ຆນໄ ົາງເຌກາຌ ຘໃ ຘື າຌກ່ :ື ຖະຍຍ຺ ບບຌຖາງ (Online Communication), ທຘິ ະທະກາ່ ບຓຑທິ ຽຉີ (Computerized Engineering) ຖະ ກາຌຘໃ ຘື າຌຏໃ າຌຈາທຼຓ (Satellite Communications). ຽຉກັ ຌຖງຽີ ນໃ ົາ຺ ຌີໄ ະຆໃ ທງ ຘາໄ ຄທາຓາຈນທຄັ ຖະ ກາຌປຍັ ປູໄ ໃ ຈີ ເີ ນກໄ ຍັ ຖູກາໄ ຽຓໃ ບື ຖູກາໄ ເຆຍໄ ່ຖກິ າຌຖທໄ ຓກີ າຌປຍັ ປູໄ ໃ ຽີ ຎຌັ ແຎຉາຓ ທາຓາຈນທຄັ ະຽປຈັ ເນຖໄ ກູ າໄ ຽກຈີ ທາຓຽຑໃ ຄິ ຑ່ເ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ໃ ຄຶ ຽຎຌັ ຘໃ ຄິ ຘ່າຌັ ໃ ີ ຸຖະກຈິ າ່ ຽຎຌັ ຉບໄ ຄຘາໄ ຄທາຓ ຽຑໃ ຄິ ຑເ່ ຈງກາຌຘາໄ ຄທາຓປຍັ ປູໄ ໃ ຽີ ຎຌັ ຄິ ເຌຏະຖຈິ ຑຌັ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌເນຽໄ ໜບື ກທໃ າທາຓາຈນທຄັ ຂບຄຖູກ າໄ ຈໃ ຄັ ຘຓ຺ ຏຌ຺ : ທາຓຽຑໃ ຄິ ຑເ່ ຂບຄຖູກາໄ = ກາຌປຍັ ປູ ໄ - ທາຓາຈນທຄັ ຂບຄຖກູ າໄ 11. ຖັກຘະຌະຂບຄຏູ້ ັຈກາຌງກຸ ເໝ່ ຏູ້ ຈັ ກາຌ (Manager) ຽຎຌັ ຍຸກຌ຺ ໃ ດີ ໃ ູເຌບຄ຺ ກາຌຽຆໃ ຄິ ປຍັ ຏຈິ ຆບຍເຌກາຌຎະຉຍິ ຈັ ຄາຌຂບຄຍຸກຌ຺ ບໃ ຌື ໃ ຽີ ຎຌັ ຏູເໄ ຉຍໄ ຄັ ຍັ ຍຌັ ຆາ, ຖກັ ຘະຌະຂບຄຏູໄ ຈັ ກາຌງຸກເໝໃ ຓຈີ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຓທີ ແິ ຘັຈຈີໃ ີ (Vision) ທແິ ຘຈັ ື ທາຓຘາຓາຈໃ ປີ ຍັ ປູຽໄ ຊຄິ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຉະນົາຈ ຖະ ຘໃ ຄິ ໃ ີ ບຄ຺ ກາຌຉບໄ ຄກາຌຽຑໃ ບື ເຆຉໄ ບຍຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຖກູ າໄ . ທແິ ຘຈັ ໃ ຄຶ ຽຎຌັ ຈິ າຄເຌແຖງະງາທໃ ີ ຸຖະ ກຈິ ຉບໄ ຄກາຌ. ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຏູໄ ຈັ ກາຌງຸກເໝໃ າ່ ຽຎຌັ ດໃ າຄງໃ ຄິ ໃ ຉີ ບໄ ຄຽຎຌັ ຏູໄ ໃ ຘີ າຓາຈຽຍໃ ຄິ ຽນຌັ ກາຌແກື ຘາຓາຈປຍັ ປູ ໄ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຖກູ າໄ ແຈຈໄ ີ ຘາຓາຈທຽິ າະບກາຈ ຖະ ບຸຎະຘກັ າຄກາຌຉະນາົ ຈໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ຉະນົບຈປບຈ ຘາຓາຈທຽິ າະຈຸ ຂຄ ຖະ ຈຸ ບໃ ບຌຂບຄຸຖະກຈິ ຖະ ຂບຄຉທ຺ ຽບຄແຈດໄ ໃ າຄຊກື ຉບໄ ຄ. ຉ຺ທດ່າຄ: ຏູໄ ຈັ ກາຌ (ຏູຎໄ ະກບຍກາຌ) ຌ຺ ໜໃ ຄຶ ຓີ ໃ ຈີ ຌິ ດໃ ູເຌຽຂຈໃ ຘີ າຓາຈຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຉໃ າຄໂແຈໄ ຍໃ ່ ທໃ າະຽຎຌັ ປຄປຼຌຌາຌາຆາຈ, ປຄປຼຌບະຌຸຍາຌ, ປຄປຼຌຘບຌຑຽິ ຘຈ, ປຄປຓຂະໜາຈໜບໄ ງ ຖະ ຽປບື ຌ ຑກັ . ຏູໄ ຈັ ກາຌຘາຓາຈຽຈາ຺ ແຈຊໄ ກື ຉບໄ ຄທໃ າ ກາຌຈ່າຽຌຌີ ປຄປຼຌຌາຌາຆາຈຌຌັໄ ຉບໄ ຄເຆຉໄ ຌ຺ໄ ຌຶ ຘູຄ ຖະ ຉທ຺ ຏູ ໄ ຈັ ກາຌຽບຄບາຈະຓຍີ ຌັ ນາຈາໄ ຌຑາຘາຉໃ າຄຎະຽຈ ໃ ຄຶ ຍໃ ່ທຌຉຈັ ຘຌິ ເຽປຈັ ປຄປຼຌຌາຌາຆາຈ ຘໃ ທຌກາຌ ຉຈັ ຘຌິ ເຽປຈັ ປຄປຼຌບະຌຸຍາຌຌຌັໄ ຏູໄ ຈັ ກາຌະຉບໄ ຄຽຍໃ ຄິ ທາຓຘາຓາຈຂບຄຉຌ຺ ຽບຄເຌຈາໄ ຌກາຌຖຼໄ ຄຈູ ຽຈກັ ຌບໄ ງແຈໄ ຉະນບົ ຈປບຈຉບໄ ຄຓີ ທາຓປູເໄ ຌກາຌຎະຊຓ຺ ຑະງາຍາຌຈາໄ ຌກາຌຑຈ ຘໃ ທຌກາຌຽຎີຈປຄປຓ, ຽປບື ຌຑກັ ຌຌັໄ ຽຊຄິ ທໃ າະຘາຓາຈຽປຈັ ກາ່ ແຖແຈຘໄ ູຄນົາງ ກງ່ ຄັ ຍໃ ່ທຌຉຈັ ຘຌິ ເຖຄ຺ ຓຽື ປຈັ ຽຑາະບາຈະຌາ່ ແຎຘໃ ູກາຌ ຽກຈີ ຍຌັ ນາຘຄັ ຓ຺ ເຌຽຖໃ ບື ຄກາຌຂາງຍ່ຖກິ າຌ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຏູໄ ຈັ ກາຌ (ຏູຎໄ ະກບຍກາຌ) ໃ ຄຶ ຉຈັ ຘຌິ ເຽປຈັ ປຄປຼຌ ຘບຌຑຽິ ຘຈຽຑາະຉຌ຺ ຽບຄກ່ຓີ ທາຓຆ່າຌາຌເຌຽຖໃ ບື ຄກາຌຍ່ຖນິ າຌກາຌຘກຶ ຘາ ກາຌຍຖ່ ນິ າຌກາຌຉະນົາຈ ຖະ Page 23 of 283
ກາຌຍຖ່ ນິ າຌຸຖະກຈິ ຎະກບຍກຍັ ຘະຊາຌໃ ຉີ ຄັໄ ຂບຄປຄປຼຌຘບຌຑຽິ ຘຈ ທຌຉຄັໄ ດໃ ູເຌຽຂຈໃ ຓີ ີ ປຄປຼຌຎະຊຓ຺ , ຓຈັ ະງຓ຺ ຖະ ຘະຊາຍຌັ ຉໃ າຄໂຽຎຌັ າ່ ຌທຌນົາງ. 2. ຘາຓາຈເຆູ້ ທາຓຈິ ດ່າຄຓີຽນຈຏຌ຺ ຖະ ຓີ ທາຓຈິ ຘໟາຄຘຌັ (Importance of Critical Thinking and Creativity) າ່ ຽຎຌັ ດໃ າຄງໃ ຄິ ໃ ຏີ ູໄ ຈັ ກາຌງຸກເໝໃ (ຏູຎໄ ະກບຍກາຌງຸກເໝໃ ) ຉບໄ ຄຓີ ທາຓຘາຓາຈເຌຈາໄ ຌກາຌເຆໄ ທາຓຈິ ດໃ າຄຓຽີ ນຈຏຌ຺ ຖະ ຓີ ທາຓຈິ ຘາໄ ຄຘຌັ ຈງຓຖີ າງຖະບຼຈຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ ທາຓຈິ ດໃ າຄຓຽີ ນຈຏຌ຺ (Critical Thinking) ຽຎຌັ ທາຓຘາຓາຈໃ ີ ະທຽິ າະ ຖະ ກາຌຽຂາ຺ໄ ຽຊຄິ ຂ່ໄ ຓູຌຂໃ າທຘາຌ ຽຑໃ ບື ໃ ີ ະຖະຍຸຍຌັ ນາ ນົື ບກາຈ ຂຌັໄ ຉບຌຂບຄທາຓຈິ ດໃ າຄຓຽີ ນຈຏຌ຺ ຎະກບຍຈທໄ ງ: ກຈິ ະກ່າ ຽຆໃ ຄິ ຑິ າຖະຌາຽຊຄິ ບ່າຌາຈໜາໄ ໃ ີ (Authenticity) ທາຓຊກື ຉບໄ ຄ (Accuracy) ຸຌໃ າຂບຄຂຓ່ໄ ູຌຂໃ າທຘາຌ (Information) ທາຓປູ ໄ (Knowledge) ຖະ ຂ່ໄ ຈິ ຽນຌັ ຂ່ຂໄ ຈັ ງຄໄ (Arguments) ຉໃ າຄໂໃ ຊີ ກື ຉບໄ ຄ ຽຆໃ ຄິ ະ ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຌ຺ໄ ນາຽຊຄິ ທາຓໝາງ ຖະ ຽບື ຂໃ າງແຈດໄ ໃ າຄຽຖກິ ຽຆໃ ຄິ ຽຑໃ ບື ຆໃ ທງເນຖໄ ະຍຸຎະຽຈຌັ ຘ່າຌັ ໃ ຽີ ຎຌັ ຽນຈຏຌ຺ ຘາ່ ຌັ ຖະ ຏຌ຺ ຖຍັ ໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ຄັ ຌຽີໄ ຑໃ ບື ຆໃ ທງເຌກາຌຑຈັ ະຌາກັ ຘະທາຓຈິ ຘາໄ ຄຘຌັ ່າຊາຓໃ ເີ ຆໄ ຽຑໃ ບື ະກະຉຸຌໄ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌບະຑຎິ າງຉໃ າຄໂ. ທາຓຈິ ຘາໄ ຄຘຌັ (Creativity) ຽຎຌັ ທາຓຘາຓາຈໃ ີ ະຑຈັ ະຌາ ຖະ ກຍໄ ຌັ ນາໃ ບີ ຄ຺ ກາຌຉບໄ ຄຎະ ຽຆຌີ ດໃ ູ ຽຊຄິ ຓໃ ຌທໃ າຍຸກຌ຺ ຘໃ ທຌເນງໃ ຓກີ າຌຈິ ຍຍຌກັ ຘຖີ ະຎະ (Artists) ຌກັ ຈຌ຺ ຉີ (Musicians) ຖະ ຏູ ໄ ຈິ ຖຽິ ຖໃ ຓີ ຄັ ນາົ ງ (Inventors) ຽຆໃ ຄິ ະຉບໄ ຄຖະຍຸຽຊຄິ ຌງິ າຓຂບຄຍຌັ ນາເຌຂບຍຽຂຈໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ (Limited Definition) ທາຓຈິ ຘາໄ ຄຘຌັ ໃ ຄຶ ໝາງຽຊຄິ ທາຓຘາຓາຈໃ ີ ະຽຍໃ ຄິ ຽນຌັ ທິ ກີ າຌໃ ຈີ ີ ຉກຉໃ າຄຽໜບື ກທໃ າຍຸກຌ຺ ບໃ ຌື ເຌກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈີິ . ຉທ຺ ດໃ າຄ: ທຘິ ະທະກາ່ ບຓຑທິ ຽຉີ ະຘາຓາກກຍໄ ຌັ ນາຎຕກຓຆບຍທເຌກາຌ ຍ່ຖນິ າຌ ຈງເຆໄ ທາຓຈິ ຘາໄ ຄຘຌັ ຖະ ຌ຺ໄ ນາທິ ກີ າຌໃ ີ ະຽຖໃ ຄັ ບຈັ ຉາທາຓແທຂບຄກາຌເຆຄໄ າຌ ເນຓໄ ີ ຎະຘຈິ ຑິ າຍໃ ຈີ ຂີ ຌຶໄ ນົື ກຖ່ ະຌີ ປຄປຼຌຘບຌຑຽິ ຘຈໃ ີ ະຉບໄ ຄຌ຺ໄ ນາທິ ກີ າຌໃ ີ ະຘໃ ຘື າຌາຄກາຌຉະນົາຈ ທໃ າ ປຄປຼຌຘບຌຑຽິ ຘຈຂບຄຉຌ຺ ຽບຄຌຌັໄ ຈີ ຌທເຈ ຓຎີ ະຽຈຌັ ນງຄັ ໃ ຽີ ຎຌັ ຈຸ ຂຄ ນົື ຂແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍໃ ຽີ ໜບື ກທໃ າໃ ູ ຂໃ ຄຂຌັ ຈໃ ຽຆໃ ຌັ : ຈູ ກີ ທໃ າ, ຘະຊາຌໃ ຈີ ,ີ ຓບີ າາຌຌ຺ ຉໃ າຄຎະຽຈຘບຌຑາຘາຉໃ າຄຎະຽຈຄັ ຐຕໃ ຄັ , ບຄັ ກຈິ , ຽດງຖະຓຌັ , ງໃ ຎີ ໃ ຸຌ ຖະ ຌີ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ຂຘໄໍ ະຽໜີ ຌະເຌທາຓິຈຘໟາຄຘຌັ ຓຈີ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ (1) ະຉບໄ ຄຖະຈຓ຺ ທາຓຉຈິ ຉໃ າຄໂາກຏູຓໄ ີ ຸຌທຸຈ,ິ ຏູຓໄ ຎີ ະຘຍ຺ ກາຌ ຖະ ຏູໄ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄເຌກາຌຽປຈັ ທຼກ, ກາຌຘາໄ ຄທາຓຈິ າກຍຸກຌ຺ ບໃ ຌື ຌີໄ ະຉບໄ ຄຌາ່ ຓາທຽິ າະ ຽຆໃ ຄິ ຉບໄ ຄຓກີ າຌຎະຽຓຌີ ຖະ ຈັ ຖະຍຼຍ ທາຓຈິ ບກີ ຄັໄ ໜໃ ຄຶ . (2) ຉບໄ ຄາ່ ຌຄຶ ຽຊຄິ ທິ ກີ າຌໃ ີ ະຽປຈັ ເນໄ ທາຓຈິ ຽຎຌັ ປູຍຎະ່າຂຌຶໄ . (3) ທາຄຏຌທິ ກີ າຌໃ ີ ະຈັ ຖະຍຼຍທາຓຈິ ຈງເຆໄ າ່ ຊາຓຄໃາງໂ ທໃ າຖກັ ຘະຌະໃ ຽີ ປາ຺ ະຉບໄ ຄເຆໄ ຓໃ ຌນງຄັ , ຖກັ ຘະຌະໃ ຽີ ປາ຺ ະຽຖບື ກເຆໄ ຓໃ ຌນງຄັ ຖະ ະຉບໄ ຄາ່ ຌຄຶ ຽຊຄິ ທໃ າທາຓຈິ ຌຌັໄ ຽຎຌັ ຘໃ ຄິ ໃ ີ ະງຄແຎ ຽຊຄິ ຖູກາໄ ແຈ.ໄ (4) ຘາໄ ຄຍຌັ ງາກາຈເນຽໄ ກຈີ ທາຓກະຉຖື ຖື ຌ຺ໄ , ກາຌຘະຈຄທາຓຈິ ຽນຌັ ດໃ າຄຽຎຈີ ຽຏງີ , ກາຌກາໄ ຎະຽຆຌີ ທາຓຘໃ ຼຄ ຖະ ຑະຖຄັ ໃ ີ ະກະຉຸຌໄ ເນຍໄ ຸກຌ຺ ຎະຽຆຌີ ຘະຊາຌະກາຌເໝໃ ໂ ຽຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ບກາຈໃ ີ ະປຼຌປູນໄ າົ ງ ຂຌຶໄ . (5) ທາຓຖຓ຺ໄ ຽນົທາກບຸຎະຘກັ ຉໃ າຄໂໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ຊທື ໃ າຽຎຌັ ບກາຈໃ ີ ະຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌປຼຌປູເໄ ຌຘໃ ຄິ ເໝໃ ໂ. Page 24 of 283
(6) ທຌເຆຎໄ ະຘຍ຺ ກາຌາຄກາງະຑາຍ ຽຓໃ ບື ຓກີ າຌຽປຈັ ທຼກໃ ຉີ ບໄ ຄຓກີ າຌຖະຈຓ຺ ທາຓຈິ ຖະ ກະ ຉຸຌໄ ເນຍໄ ຸກຌ຺ ຉໃ າຄໂ ຘະຈຄທາຓຈິ ຽນຌັ ປໃ ທຓກຌັ ກແໄ ຂຍຌັ ນາໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ . (7) ຉບໄ ຄເນໄ ທາຓຘຌ຺ ເກຍັ ທາຓຉຈິ ຖຽິ ຖໃ ຓີ ເໝໃ ໂ ຽຆໃ ຄິ ຍໃ ່ ທຌຽຍໃ ຄິ ຂາໄ ຓຘໃ ຄິ ຽນໃ ົາ຺ ຌີໄ ຉະນົບຈປບຈບາຈ ະຌ຺ໄ ນາທິ ກີ າຌໃ ີ ະຉບຍ່າຊາຓຽຑໃ ບື ກຍໄ ຌັ ນາຉໃ າຄໂຽນໃ ົາ຺ ຌຌັໄ . 3. ທາຓຘາຓາຈີໃ ະຽປຈັ ເນູ້ຽກີຈກາຌຎ່ຼຌຎຄ (Ability to Steer Change) ຏູໄ ຈັ ກາຌ ງຸກເໝໃ ະຉບໄ ຄເນໄ ່າຌະຌາ່ ຑະຌກັ ຄາຌ ຖະ ບຄ຺ ກາຌໃ ີ ະຉບໄ ຄຓກີ າຌຎໃ ຼຌຎຄກໃ ຼທກຍັ ຽຉກັ ຌຖງເີ ໝໃ ໂ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຉະນົາຈ ຖະ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌຉະນົາຈຖກ. ຏູໄ ຈັ ກາຌຉບໄ ຄຓີ ກັ ຘະໃ ີ ະຘາໄ ຄຈຸ ຂຄເນໄ ກຍັ ຑະຌກັ ຄາຌ ຈງຓກີ ຈິ ະກາ່ ໃ ີ ະຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ເນຍໄ ຌັ ຖຸຽຎາ຺ໄ ໝາງປໃ ທຓກຌັ ຈງຉບໄ ຄຓກີ າຌຘາຈິ ນົື ຐກຶ ບຍ຺ ປຓ຺ ຽຑໃ ບື ໃ ີ ະກະຉຸຌໄ ເນຑໄ ະຌກັ ຄາຌຓີ ທາຓຽນຌັ ປໃ ທຓກຌັ ຽຑໃ ບື ຌາ່ ແຎຘໃ ູກາຌຎໃ ຼຌຎຄເນແໄ ຈ.ໄ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຏູໄ ຈັ ກາຌະຉບໄ ຄ ຓກີ າຌຉຈັ ຘຌິ ເໃ ຊີ ກື ຉບໄ ຄ ຖະ ະຉບໄ ຄຽຎຌັ ຏູຌໄ າ່ ກາຌຎໃ ຼຌຎຄບຄ຺ ກາຌເຌຈາໄ ຌຘໃ ຄິ ເໝໃ ໂ ໃ ຽີ ປາ຺ ຈິ ຂຌຶໄ ຓາ. ຎຈັ ແໃ ີ ະຌາ່ ແຎຘໃ ູກາຌຎໃ ຼຌຎຄື ຏູໄ ຈັ ກາຌໃ ຎີ ະຘຍ຺ ທາຓຘ່າຽຖຈັ ະຉບໄ ຄຑິ າຖະຌາຽຊຄິ ນໃ ົຄຂ່ຓໄ ູຌ ຄັ ຑາງເຌ ຖະ ຑາງຌບກ, ຎຈັ ແຑາງຌບກະກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຖກູ າໄ , ໃ ູຂໃ ຄຂຌັ ຖະ ກາຌຑຈັ ະຌາຉະນົາຈ ຉໃ າຄໂ ຖທຓຄັ ຉບໄ ຄຘກຶ ຘາຽຊຄິ ໃ າບໃ ຼຄຈາໄ ຌຽຘຈຊະກຈິ , ໃ າບໃ ຼຄຈາໄ ຌຽຉກັ ຌຖງີ ຖະ ຍາຄຄັໄ ຉບໄ ຄບາແຘກາຌ ທແິ ຸຖະກຈິ ຖະ ກາຌທແິ ກາຌຉະນົາຈບກີ ຈທໄ ງ. ຎຈັ ແຑາງເຌບຄ຺ ກາຌຌຌັໄ ະກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຆຍັ ຑະງາກບຌ ຉໃ າຄໂ ຉະນົບຈປບຈຽຎາ຺ໄ ໝາງຂບຄບຄ຺ ກາຌ ຖທຓຽຊຄິ ກາຌຘກຶ ຘາທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຑະຌກັ ຄາຌ, ໃ າບໃ ຼຄຂບຄ ກາຌຏະຖຈິ , ຍຌັ ນາຈາໄ ຌກາຌຉະນາົ ຈ, ກາຌຽຄຌິ , ຍຸກະຖາກບຌເຌບຄ຺ ກາຌຉະນບົ ຈປບຈຍຌັ ນາກາຌເຆຽໄ ຉກັ ຌ ຖງຉີ ໃ າຄໂໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ. 12. ຖັກຘະຌະຂບຄກາຌຎະກບຍກາຌ ຏຎູ້ ະກບຍກາຌ (Entrepreneur) ຽຎຌັ ຏູໄ ໃ ຎີ ະຽຆຌີ ທາຓຘໃ ຼຄເຌຖະຍຍ຺ ຸຖະກຈິ ຽບກະຆຌ຺ ຈງ ຽຎຌັ ຏູໄ ໃ ຉີ ບໄ ຄປຍັ ທາຓຘໃ ຼຄໃ ີ ະຽກຈີ ຂຌຶໄ າກກາຌຽຖໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຽປຈັ ຘໃ ຄິ ເໝໃ . ຖກັ ຘະຌະຂບຄຏູຎໄ ະກບຍກາຌຓຈີ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຓີ ທາຓຈິ ຖຽິ ຖໃ ຓີ (Initiative Taking) 2. ຽຎຌັ ຏູໄ ໃ ຘີ າໄ ຄກາຌຈັ ຖະຍຼຍ (Reorganizing) ຖະ ກາຌຈັ ກາຌບຄ຺ ກາຌ (Organizing) ໃ ຽີ ຎຌັ ກຌ຺ ແກຈາໄ ຌຽຘຈຊະກຈິ ຖະ ຘຄັ ຓ຺ ຽຑໃ ບື ເຆຆໄ ຍັ ຑະງາກບຌໃ ຓີ ດີ ໃ ູເນຍໄ ຌັ ຖຸຽຎາ຺ໄ ໝາງ. 3. ຽຎຌັ ຏູໄ ໃ ຉີ ບໄ ຄຎະຽຆຌີ ທາຓຘໃ ຼຄຄັ ທາຓຖຓ຺ໄ ຽນທົ ຖະ ທາຓຘາ່ ຽຖຈັ . ກາຌຎະກບຍກາຌ (Entrepreneurship) ຽຎຌັ ຂຌັໄ ຉບຌຂບຄກາຌຘາໄ ຄຘໃ ຄິ ເໝໃ ໃ ຓີ ີ ຸຌໃ າ ຽຆໃ ຄິ ບາຈ ະຽຎຌັ ຸຖະກຈິ ຏະຖຈິ ຑຌັ ນົື ຍຖ່ ກິ າຌ ນົື ທາຓຈິ ໃ ຓີ ີ ຸຌໃ າ ຈງເຆຆໄ ຍັ ຑະງາກບຌຸຖະກຈິ ບຌັ ຎະກບຍ ຈທໄ ງ: ຈາໄ ຌກາຌຽຄຌິ , ຈາໄ ຌກາງະຑາຍ, ກາຌຎະຽຆຌີ ທາຓຘໃ ຼຄ ຈງຽຌຌັໄ ຏຌ຺ ຖຍັ າກກາ່ ແຖໃ ຽີ ຎຌັ ຉທ຺ ຽຄຌິ , ທາຓ ຽຑໃ ຄິ ຑ່ເຘໃ ທຌຉທ຺ ຖະ ທາຓຽຎຌັ ບຈິ ຘະນົະເຌກາຌຍຖ່ ນິ າຌຸຖະກຈິ . າກທາຓໝາງຌີໄ ະຽນຌັ ຸຌຖກັ ຘະຌະ 4 ຎະກາຌຂບຄຏູຎໄ ະກບຍກາຌຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ກາຌຎະກບຍກາຌຽຎຌັ ຂຌໄັ ຉບຌໃຓີ ີທາຓຈິ ຘໟາຄຘຌັ (Creation Process) ຽຎຌັ ກາຌ ຘາໄ ຄຘໃ ຄິ ເໝໃ ະຉບໄ ຄຓີ ຸຌໃ າຘ່າຖຍັ ຏູປໄ ຍັ (Audience) ນົື ຖກູ າໄ . ຉທ຺ ດໃ າຄຂບຄຏູປໄ ຍັ ຓຈີ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ (1) ຉະນາົ ຈຏູຆໄ ືໄ ໃ ີ ຽຎຌັ ຌະທຈັ ຉະກ່າາຄຸຖະກຈິ (2) ຏູໄ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຍຖ່ ນິ າຌຄາຌຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄທາຓຘ່າຑຌັ ບຌັ ຈີ (Hospital) ຈງຓກີ າຌງບຓປຍັ ຌະທຈັ ຉະກ່າ ຖະ ຆບຍທເໝໃ ໂ (3) ຌກັ ຘກຶ ຘາໃ ຽີ ຎຌັ ຽຎາ຺ໄ ໝາງ (Prospective Students) ຘາ່ ຖຍັ ຘະຊາຍຌັ ກາຌຘກຶ ຘາເໝໃ ນົື ຘະຊາຍຌັ ໃ ຓີ ກີ າຌຌາ່ ເຆນໄ ກົັ ຘູຈເໝໃ (4) ຸຖະກຈີິ ໃ ຽີ ຎຈີ ເນໄ ຍຖ່ ກິ າຌເໝໃ ຄັ ຸຖະກຈິ ໃ ນີ ທຄັ ຏຌ຺ ກາ່ ແຖ ນົື ຍໃ ນ່ ທຄັ ຏຌ຺ ກ່າແຖ. Page 25 of 283
2. ຏູຎ້ ະກບຍກາຌະຉບໟ ຄຽຘງຘະນະົ ັຄຽທຖາ ຖະ ທາຓຑະງາງາຓ (Time and Effort) ເຌຂຌັໄ ຉບຌຂບຄກາຌຎະກບຍກາຌຌຌັໄ ະຉບໄ ຄເຆຽໄ ທຖາ ຖະ ທາຓຑະງາງາຓຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄຘຌັ ຘໃ ຄິ ເໝໃ ຈງກາຌທາຄຏຌ ຖະ ຈາ່ ຽຌຌີ ຄາຌຉາຓຏຌຌຌັໄ ໂ. 3. ຖັກຘະຌະຂບຄຏູ້ຎະກບຍກາຌະຉບໟ ຄຎະຽຆີຌທາຓຘໞຼຄນາົ ງປູຍຍຍ (Rick Taker) ຽຆໃ ຄິ ະກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຈາໄ ຌກາຌຽຄຌິ (Finance) ຈາໄ ຌຈິ ຉະທິ ະງາ (Psychological) ຖະ ຈາໄ ຌຘຄັ ຓ຺ (Social). 4. ກາຌເນູ້ຖາຄທຌັ ຂບຄກາຌຎະກບຍກາຌ (Entrepreneur`s Rewards) ຘໃ ຄິ ຘາ່ ຌັ ຂບຄ ຖາຄທຌັ ຽນໃ ົາ຺ ຌີໄ ື ກາຌກໃ ເ່ ນຽໄ ກຈີ ທາຓຽຑໃ ຄິ ຑເ່ ຘໃ ທຌຉທ຺ ຈງຓກີ ່າແຖຽຎຌັ ຉທ຺ ຆທີໄ ຈັ ຽຊຄິ ທາຓຘາ່ ຽຖຈັ ຂບຄຸຖະ ກຈິ ຖະ ຏູຎໄ ະກບຍກາຌ. ຏູໄ ໃ ຽີ ຖໃ ຓີ ຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ເໝໃ ະຉບໄ ຄຓີ ທາຓກະຉຖື ຖື ຌ຺ໄ ເຌຂະຌະຈຼທກຌັ ະຽກຈີ ທາຓກຄັ ທຌ຺ , ທາຓຼຈ ຖະ ຉບໄ ຄປຍັ ຏຈິ ຆບຍທຼກນົາງຂຌຶໄ ຽຌໃ ບື ຄາກຓີ ບກາຈໃ ີ ະຎະຘຍ຺ ທາຓຖຓ຺ໄ ຽນທົ ຘູຄເຌກາຌ ຂໃ ຄຂຌັ ຽຆໃ ຄິ ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄຎະຽຆຌີ ກຍັ ຍຌັ ນາຉໃ າຄໂ ບຌັ ຽກຈີ າກງບຈຂາງຉໃ າ່ , ຑາທະກາຌຂໃ ຄຂຌັ ໃ ປີ ຸຌປຄ, ກາຌຂາຈຽຄຌິ ຌຶ , ຂາຈທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຍ່ຖນິ າຌ ຖະ ກາຌກຍໄ ຌັ ນາຉະນົບຈປບຈທາຓຖ່າຍາກເຌກາຌ ຉຈັ ຘຌິ ເ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ກາຌຽຎຌັ ຏູຎໄ ະກບຍກາຌໃ ຓີ ີ ທາຓຘາຓາຈ ໃ ຄຶ າ່ ຽຎຌັ ຉບໄ ຄຘກຶ ຘາຂຌັໄ ຉບຌກາຌຉຈັ ຘຌິ ເ ຖະ ທິ ກີ າຌໃ ີ ະຽປຈັ ເນກໄ າຌຎະກບຍກາຌຎະຘຍ຺ ທາຓຘ່າຽຖຈັ . 13. ຂໄັຌຉບຌກາຌຉັຈຘິຌເເຌກາຌຎະກບຍກາຌ ຂັຌໄ ຉບຌກາຌຉັຈຘິຌເເຌກາຌຎະກບຍກາຌ (The Entrepreneurial Decision Process) ເຌໃ ຌີ ີໄ ະຽທາ຺ໄ ຽຊຄິ ຂຌັໄ ຉບຌໃ ຏີ ູຎໄ ະກບຍກາຌຉບໄ ຄເຆເໄ ຌກາຌຉຈັ ຘຌິ ເ ຈໃ ຄັ ປູຍີ 1.6 ຽຆໃ ຄິ າກປູຍະຽນຌັ ທໃ າຏູ ໄ ຎະກບຍກາຌະຓຂີ ຌັໄ ຉບຌກາຌຎໃ ຼຌຎຄາກຘໃ ຄິ ໜໃ ຄຶ :ື ກາຌຎໃ ຼຌຎຄາກປູຍຍຍກາຌຈ່າຖຄ຺ ຆທີ ຈິ ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ແຎງຄັ ບກີ ຘໃ ຄິ ໜໃ ຄຶ ຽຆໃ ຄິ ແຈໄ ກໃ ກາຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ເໝໃ ຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ກາຌຎ່ຼຌຎຄາກປຍູ ຍຍກາຌຈາໍ ຖຄ຺ ຆີທິຈເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ (Change From Present Lifestyle) ຽຓໃ ບື ຏູຎໄ ະກບຍກາຌຽຖໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຉຈັ ຘຌິ ເຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ເໝໃ ະຉບໄ ຄຓກີ າຌຎໃ ຼຌຎຄປູຍຍຍ ກາຌຈ່າຽຌຌີ ຆທີ ຈິ ຂບຄຉຌ຺ ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ . ຽທາ຺ໄ ທື ໃ າະຉບໄ ຄຓກີ າຌທຽິ າະ (1) ຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓເຌກາຌຽປຈັ ທຼກ (Work Environment) ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓຄັ ຑາງເຌ ຖະ ຑາງຌບກ (2) ຎະຽຈຌັ ຍຌັ ນາໃ ຽີ ຎຌັ ບຸຎະຘກັ (Disruption) ເຌກາຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ . ກາຌຎຼ່ ຌຎຄາກປູຍຍຍກາຌຈໍາຖ຺ຄ ກາຌກໍາຌຈ຺ ຸຖະກຈິ ເໝ່ ຆີທຈິ ເຌຎຈັ ຸຍັຌ (Form new enterprise) (Change from present lifestyle) ຘິຄໃ ເໝ່ຉີໃ ໟບຄກາຌ (ຉໟບຄທິຽາະ) 1. ຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓເຌກາຌຽປຈັ ທຼກ 2. ຎະຽຈຌັ ຍຌັ ນາໃ ຽີ ຎຌັ ບຸຎະຘກັ 1. ທຈັ ະຌະ່າ (Cultural) 2. ທຈັ ະຌະາ່ ງໃ ບງ (Subcultural) Page 26 of 283 3. ບຍທ຺ (Family) 4. ຏູຘໄ ບຌ (Teachers) 5. ກໃ ຸຓທຼກ (Peers) ຎຈັ ແກໃີ ໞຼທຂໟບຄ (ກ຺ຈຖະຍຼຍ) 1. ຖຈັ ຊະຍາຌ (Government) 2. ທາຓຽຎຌັ ຓາ (Background) 3. ກາຌຉະນາົ ຈ (Marketing) 4. ກາຌຽຄຌິ (Financing) 5. ປູຍຍຍຍຈ຺ ຍາຈໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ (Role Models)
ປູຍໃີ 1.6 ຘະຈຄກາຌຉຈັ ຘຌິ ເເຌກາຌຎະກບຍກາຌໃ ຓີ ຘີ ກັ ກະງະຑາຍ (Decision for Potential Entrepreneur) 2. ກາຌກໍາຌຈ຺ ຖຸ ະກິຈເໝ່ (Form New Enterprise) ນືົ ກາຌກໍາຌຈ຺ ຘິໃຄເໝ່ີໃ ຉບໟ ຄກາຌ (Desirability of New Venture Formation) ຽຎຌັ ກາຌທຽິ າະຖກັ ຘະຌະຘະຊາຌະກາຌ ໃ ີ ຸຖະກຈິ ເໝໃ ທຌຉບໄ ຄຑິ າຖະຌາຽຆໃ ຄິ ະກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຖກັ ຘະຌະຂບຄຉໃ ຖະຍຸກຌ຺ ເຌຽຖໃ ບື ຄຉໃ ແ່ ຎຌ:ີໄ (1) ທຈັ ະຌະາ່ (Culture) ຽຎຌັ ໃ າຌງິ ຓ຺ ຂບຄຏູຎໄ ະກບຍກາຌ, ຓີ ຄາຌ ຖະ ບຍທ຺ (2) ທຈັ ະຌະ່າກໃ ຸຓງໃ ບງ (Subcultural) ຎະກບຍຈທໄ ງຖກັ ຘະຌະຂບຄຏູຎໄ ະກບຍກາຌ ຖະ ຓີ ຄາຌເຌຈາໄ ຌຽຆບືໄ ຆາຈ, ຘາຈຘະໜາ, ບາຆຍີ , ບາງຸ, ຽຑຈ. (3) ບຍທ຺ (Family) ຽຎຌັ ຘະຊາຌະຑາຍຂບຄຏູໄ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄແຈໄ ກໃ : ຘຈ, ຉໃ ຄຄາຌ, ຓີ ຖກູ ຖທໄ . (4) ຏູຘໄ ບຌ (Teachers) ຽຎຌັ ຏູໄ ໃ ຉີ ບໄ ຄເນໄ ທາຓປູ ໄ ຖະ າ່ ຌະຌາ່ ເຌກາຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ເໝໃ ກໃ ຏູ ໄ ຎະກບຍກາຌ ຖະ ຓີ ຄາຌ. (5) ກໃ ຸຓທຼກຄາຌ (Peers) ຎະກບຍຈທໄ ງ: ຘະຓາຆກິ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ເໝໃ . 3. ຘິໃຄີໃຽຎັຌແຎແຈູກ້ ໞຼທກັຍກາຌກໍາຌຈ຺ ຘໃຄິ ເໝ່ ໃຉີ ບໟ ຄກາຌ (Possibility of New Venture Formation) ຽຎຌັ ຎຈັ ແໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຘາໄ ຄຸຖະກຈິ ເໝໃ ແຈໄ ກໃ : (1) ກາຌຘກຶ ຘາຽຊຄິ ຂ່ກໄ ່າຌຈ຺ ຖະ ກຈ຺ ໝ າງຂບຄໜໃ ທງຄາຌໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຘໃ ທຌຖຈັ (2) ກາຌຘກຶ ຘາຎະນທຈັ ທາຓຽຎຌັ ຓາຂບຄຸຖະກຈິ ເໝໃ ຄັ ເຌຽຖໃ ບື ຄ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຉຌ຺ ຽບຄ ຖະ ໃ ູ ຂໃ ຄຂຌັ (3) ກາຌຘກຶ ຘາຈາໄ ຌກາຌຉະນາົ ຈ ຽຆໃ ຄິ ຉບໄ ຄຘກຶ ຘາຽຊຄິ ຖກັ ຘະຌະທາຓ ຉບໄ ຄກາຌຆ,ືໄ ຑຈຶ ຉກິ າ່ ຂບຄຖູກາໄ ໃ ຽີ ຎຌັ ກໃ ຸຓຽຎາ຺ໄ ໝາງ ຖະ ທຽິ າະທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຘາໄ ຄກາ່ ແຖເນແໄ ຈຉໄ າຓຽຎາ຺ໄ ໝາງ ຉະນົບຈປບຈງຸຈະຘາຈກາຌຉະນົາຈໃ ຉີ ບໄ ຄເຆໄ (4) ກາຌຑະງາກບຌງບຈຂາງ ຖະ ກາຌຑະງາກບຌ າຄກາຌຽຄຌິ ຉະນົບຈປບຈກາຌຈັ ກາຌຄຍ຺ ຎະຓາຌຽຄຌິ ຘຈ຺ , ຄຍ຺ ກ່າແຖຂາຈຌຶ ຖະ ຄຍ຺ ຈຸຌຖໃ ທຄໜາໄ (5) ກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຑາຖະໜາໄ ໃ ີ ຖະ ຍຈ຺ ຍາຈຂບຄຏູຎໄ ະກບຍກາຌ ຖະ ຓີ ຄາຌໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ. ຸຈຎະຘຄ຺ ຈງຖທຓເຌກາຌຽຎັຌຏູຎ້ ະກບຍກາຌ (Overall Objectives for a Course in Entrepreneurship) ຓຈີ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ທຌາ່ ທາຓຽຂາ຺ໄ ເກໃ ຼທກຍັ ຍຈ຺ ຍາຈເໝໃ ຖະ ກາຌຎະກບຍຸຖະກຈິ ຂະໜາຈໜບໄ ງເຌຖະຍຍ຺ ຸຖະກຈິ . 2. ທຌຓີ ທາຓຽຂາ຺ໄ ເກໃ ຼທກຍັ ຈຸ ຂຄ ຖະ ຈຸ ບໃ ບຌຂບຄຸຖະກຈິ ໃ ຓີ ປີ ູຍຍຍຉກຉໃ າຄກຌັ . 3. ຉບໄ ຄຽຂາ຺ໄ ເຽຊຄິ ຖກັ ຘະຌະໃ ທ຺ ແຎຂບຄຂຌັໄ ຉບຌເຌກາຌຎະກບຍກາຌ. 4. ຉບໄ ຄຘາຓາຈຎະຽຓຌີ ກັ ຘະຂບຄຏູຎໄ ະກບຍກາຌແຈຈໄ ທໄ ງຉແຌຽບຄ. 5. ຉບໄ ຄຽຂາ຺ໄ ເຽຊຄິ ຂຌັໄ ຉບຌເຌກາຌຎະກບຍກາຌ, ກາຌທາຄຏຌຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຉະນົບຈປບຈກາຌ ຑຈັ ະຌາຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຖະ ຸຖະກຈິ . 6. ຉບໄ ຄຽຂາ຺ໄ ເຽຊຄິ ທິ ກີ າຌໃ ຽີ ຎຌັ າຄຽຖບື ກຽຑໃ ບື ກ່າຌຈ຺ /ຎະຽຓຌີ ບກາຈ ຖະ ບຸຎະຘກັ ຂບຄຸຖະະກຈິ ຉະນົບຈປບຈຎຈັ ແຉໃ າຄໂ ໃ ເີ ນກໄ າຌຘະໜຍັ ຘະໜຸຌຸຖະກຈິ ຖະ ກາຌຘາໄ ຄຘຌັ ທາຓຈິ ຖຽິ ຖໃ ຓີ ເໝໃ ໂ. Page 27 of 283
7. ຉບໄ ຄຓກີ າຌຑຈັ ະຌາທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຈັ ຖະຍຍ຺ ຖະ ທິ ກີ າຌຽປຈັ ທຼກຘາ່ ຖຍັ ຓີ ຄາຌ ຽຆໃ ຄິ ຓີ ກຈ຺ ຖະຍຼຍໃ ີ ຉກຉໃ າຄກຌັ ແຈ.ໄ 8. ຉບໄ ຄຽຂາ຺ໄ ເຽຊຄິ ທາຓຘ່າຑຌັ ຖະນທໃ າຄທາຓຘ່າຽຖຈັ ຖະ ທາຓຖຓ຺ໄ ຽນທົ ເຌຈາໄ ຌທຈັ ະຌະ່າຽຊຄິ ນກົັ ຽກຌ ກາຌຘາໄ ຄຘຌັ ຘໃ ຄິ ເໝໃ ໂ. 9. ຉບໄ ຄຽຂາ຺ໄ ເຽຊຄິ ງຸຈະຘາຈກາຌຽຖໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຸຖະກຈິ ເໝໃ ຖະ ກາຌຘາໄ ຄຘຌັ ຸຖະກຈິ ເໝໃ . 10. ຉບໄ ຄຽຂາ຺ໄ ເຽຊຄິ ຖກັ ຘະຌະຂບຄກາຌຘາໄ ຄຘຌັ ຖະ ກາຌຌາ່ ຘະຽໜີ ຏຌຸຖະກຈິ ແຈ.ໄ 11. ຉບໄ ຄຘາຓາຈຖະຍຸທິ ຎີ ະຽຓຌີ , ຆບກນາ ຖະ ຈັ ຘຌັ ຆຍັ ຑະງາກບຌແຈ.ໄ 12. ຉບໄ ຄຽຂາ຺ໄ ເຽຊຄິ ຘໃ ຄິ ຘາ່ ຌັ ຂບຄ (1) ກາຌທາຄຏຌກາຌຉະນາົ ຈ (Marketing Planning) (2) ກາຌ ທາຄຏຌຈາໄ ຌກາຌຽຄຌິ (Financial Planning) (3) ກາຌທາຄຏຌກາຌຏະຖຈິ ຖະ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ກາຌ (Production/Operations Planning) (4) ກາຌທາຄຏຌບຄ຺ ກາຌ (Organization Planning) (5) ກາຌທາຄ ຏຌຈງຌາ່ ຘະຽໜຏີ ະຖຈິ ຉະຑຌັ ເໝໃ ບບກຘໃ ູຉະນົາຈ (Venture Launch Planning). 13. ຉບໄ ຄປູຽໄ ຊຄິ ທິ ກີ າຌຍຖ່ ນິ າຌ ຖະ ກາຌຘາໄ ຄຘຌັ ຘໃ ຄິ ເໝໃ ໂ (New Venture). 14. ຉບໄ ຄຽຂາ຺ໄ ເຽຊຄິ ທາຓາໄ າງເຌກາຌຍຖ່ ນິ າຌ ຖະ ຑະງາກບຌທາຓຉບໄ ຄກາຌຆຏືໄ ະຖຈິ ຉະຑຌັ ເ ໝໃ ໃ ຌີ າ່ ບບກຘໃ ູຉະນາົ ຈ. 15. ຉບໄ ຄຽຂາ຺ໄ ເຽຊຄິ ຍຈ຺ ຍາຈຂບຄກາຌຎະກບຍກາຌເຌກາຌຈັ ບຄ຺ ກາຌ. 14. ກັ ຘະໃຉີ ບໟ ຄກາຌເຌກາຌຽຎັຌຏ້ຎູ ະກບຍກາຌ ເຌກາຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ເນຎໄ ະຘຍ຺ ທາຓຘ່າຽຖຈັ ຏູຎໄ ະກບຍກາຌທຌຓີ ກັ ຘະເຌຈາໄ ຌຉໃ າຄໂຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ ກັ ຘະຈາໄ ຌຽຉກັ ຌກິ ກັ ຘະເຌກາຌຍ່ຖນິ າຌ ກັ ຘະຘໃ ທຌຉທ຺ ເຌກາຌ (Technical Skills) ຸຖະກຈິ ຎະກບຍກາຌ (Business (Personal Management Skills) Entrepreneirial ກັ ຘະຂບຄຏູ ໄ Skills) ຎະກບຍກາຌ (Entrepreneur Skills) ປູຍີໃ 1.7 ຘະຈຄປູຍຍຍກັ ຘະໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌເຌກາຌຽຎຌັ ຏູຎໄ ະກບຍກາຌ (Types of Skills Required in Entrepreneurship) Page 28 of 283
1. ັກຘະຈາໟ ຌຽຉກັ ຌິກ (Technical Skills) ຎະກບຍຈທໄ ງ: (1) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຂຼຌ (Writing), (2) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຘໃ ຘື າຌຈທໄ ງາ່ ຽທາ຺ໄ (Oral Communication), (3) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຘາ່ ນທົ ຈ ຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓ (Monitoring Environment), (4) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຍ່ຖນິ າຌຸຖະກຈິ ເຌຈາໄ ຌຽຉກັ ຌກິ (Technical Business Management), (5) ກັ ຘະຈາໄ ຌຽຉກັ ຌຖດີ (Technology), (6) ກັ ຘະຈາໄ ຌ ຓະຌຈຸ ຘາ່ ຑຌັ (Interpersonal), (7) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌປຍັ ຒຄັ (Listening), (8) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຈັ ຖະຍຼຍ (Ability to Organize), (9) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຘາໄ ຄຽບື ຂໃ າງ (Network Building), (10) ກັ ຘະຈາໄ ຌປູຍ ຍຍກາຌຍ່ຖນິ າຌ(Management Style), (11) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຘບຌທຼກ (Coaching), (12) ກັ ຘະຈາໄ ຌ ຍຈ຺ ຍາຈເຌກາຌຽຎຌັ ຓີ ຄາຌ (Being a Team Player). 2. ັກຘະເຌກາຌຍໍຖິນາຌຸຖະກຈິ (Business Management Skills) ຎະກບຍຈທໄ ງ: (1) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌທາຄຏຌ (Planning) ຖະ ກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຽຎາ຺ໄ ໝາງ (Goal Setting) (2) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌ ຉຈັ ຘຌິ ເ (Decision Making) (3) ກັ ຘະຈາໄ ຌຓະຌຈຸ ຘ່າຑຌັ (Human Relations) (4) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌ ຉະນາົ ຈ (Marketing) (5) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຽຄຌິ (Finance) (6) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຍຌັ ຆີ (Accounting) (7) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຍ່ຖນິ າຌ (Management) (8) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌທຍຸຓ (Control) (9) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌ ຽຖະາຆຂືໄ າງ (Negotiation) (10) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຌາ່ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ເໝໃ ບບກຘໃ ູຉະນາົ ຈ (Venture Launch) (11) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌຍຖ່ ນິ າຌໃ ຘີ າໄ ຄທາຓະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉເນໄ ກໃ ກຈິ ະກາຌ (Managing Growth). 3. ັກຘະຘທໞ ຌຉ຺ທເຌກາຌຎະກບຍກາຌ (Personal Entrepreneurial Skills) ຎະກບຍ ຈທໄ ງ: (1) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌທຍຸຓຉຌ຺ ຽບຄ (Inner Control) ຖະ ກາຌຓທີ ແິ ຌ (Disciplined) (2) ກັ ຘະ ຈາໄ ຌກາຌຎະຽຆຌີ ທາຓຘໃ ຼຄ (Rick Taker) (3) ກັ ຘະຈາໄ ຌຌະທຈັ ຉະກາ່ (Innovative) (4) ກັ ຘະຈາໄ ຌກາຌ ຓຸຄໄ ທາຓຘາ່ ຌັ ເຌກາຌຎໃ ຼຌຎຄ (Change Oriented) (5) ກັ ຘະຈາໄ ຌທາຓບຈ຺ ຌ຺ ຑະງາງາຓ (Persistent) (6) ກັ ຘະຈາໄ ຌທາຓຽຎຌັ ຏູຌໄ າ່ ເຌຈາໄ ຌທແິ ຘຈັ (Visionary Leader) (7) ກັ ຘະຈາໄ ຌທາຓ ຘາຓາຈເຌກາຌຍຖ່ ນິ າຌກາຌຎໃ ຼຌຎຄ (Ability to Manage Change). Page 29 of 283
ຍ຺ຈີ 2 ະຖິງະໍາ ຖະ ທາຓປຍັ ຏິຈຆບຍຂບຄຖຸ ະກິຈຉໃໍຘັຄ຺ຓ ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຌກັ ຸຖະກຈິ ຖະ ບຄ຺ ກາຌຉໃ າຄໂນຌັ ຓາເນໄ ທາຓຘຌ຺ ເກໃ ຼທກຍັ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ ຘຄັ ຓ຺ ຉະນົບຈປບຈກາຌຎະຉຍິ ຈັ ຉາຓນົກັ າຖງິ ະ່າຽຑໃ ຓີ ນາົ ງຂຌຶໄ . ຽຊຄິ ຓໃ ຌທໃ າກາຌຎະຉຍິ ຈັ ຉາຓນົກັ າຖງິ ະ ່າ ຖະ ກາຌຘະຈຄທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍ ະຽປຈັ ເນໄ ຸຖະກຈິ ນົື ບຄ຺ ກາຌຓີ ໃ າເຆໄ ໃ າງຽຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ . ຉໃ ດໃ າຄເຈກ່ ຉາຓ, ຄັ ຘບຄຘໃ ຄິ ຌກີໄ ຓ່ ຏີ ຌ຺ ຈຉີ ໃ ່ ຸຖະກຈິ ຈທໄ ງຽຆໃ ຌັ ກຌັ ຽທາ຺ໄ ຽື ຎຌັ ກາຌຘາໄ ຄຑາຍຑຈ຺ ບຌັ ະຘໃ ຄ຺ ຏຌ຺ ເນຖໄ ກູ າໄ ຽກຈີ ທາຓປູຘໄ ກຶ ໃ ຈີ ຉີ ໃ ບ່ ຄ຺ ກາຌ ຖະ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຂບຄບຄ຺ ກາຌ ຽຆໃ ຄິ ະຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ່ງບຈຂາງຂບຄບຄ຺ ກາຌຈທໄ ງ. 1. ະຖງິ ະໍາຖຸ ະກິຈ ຖະ ຍັຌນາຈາໟ ຌາຖິງະາໍ ະຖງິ ະາໍ (Ethics) ຍຍຏຌຂບຄກາຌກະາ່ ໃ ຊີ ກື ຉບໄ ຄ ນົື ຽຎຌັ ຽໃ ບື ຄຌາ່ າຄແຎຘໃ ູນກົັ ເຌກາຌ ຎະຑຈຶ ຎະຉຍິ ຈັ ໃ ຊີ ກື ນກົັ ຘຌິ ຖະ່າ ນົື ໝາງຽຊຄິ ຘໃ ຄິ ໃ ີ ທຌຎະຑຈຶ ຎະຉຍິ ຈັ ຽຑໃ ບື ກາຌດໃ ູປໃ ທຓກຌັ ດໃ າຄຘະນຄຍ຺ ຘຸກ ເຌຘຄັ ຓ຺ . ະຖງິ ະາໍ ຸຖະກຈິ (Business Ethics) ຽຎຌັ ກາຌຌາ່ ນກົັ ະຖງິ ະ່າຓາຎະງຸກເຆກໄ ຍັ ຸຖະກຈິ ຽຑໃ ບື ເນກໄ າຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຽຎຌັ ແຎດໃ າຄຊກື ຉບໄ ຄ, ຽໝາະຘຓ຺ ດໃ ູເຌຌທາຄຂບຄຘຌິ ຖະາ່ ນົື ຽຎຌັ ກາຌຎະງຸກເຆໄ ຂ່ໄ ໃ ີ ທຌຎະຑຈຶ ຎະຉຍິ ຈັ ຽຑໃ ບື ເນດໄ ໃ ູເຌຌທາຄຂບຄຘຌິ ຖະ່າ ຖະ ກຈ຺ ຘຌິ ຖະາ່ ຘ່າຖຍັ ຘະຊາຌະກາຌາຄ ຸຖະກຈິ . ຍັຌນາຈໟາຌະຖງິ ະາໍ (Ethical Issues) ຽຎຌັ ຍຌັ ນາໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ າກທາຓຘ່າຑຌັ ຂບຄຸຖະກຈິ ກຍັ ຏູຖໄ ຄ຺ ຌຶ , ຖກູ າໄ , ຑະຌກັ ຄາຌ, ຏູເໄ ນຘໄ ຌິ ຽຆໃ ບື ນົື ໃ ູ ຂໃ ຄຂຌັ ຽຆໃ ຄິ ຉໃ ຖະກໃ ຸຓະຓີ ທາຓກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ະຖງິ ະ າ່ ເຌຽຖໃ ບື ຄເຈຽຖໃ ບື ຄໜໃ ຄຶ ຽຆໃ ຄິ ະຓບີ ຈິ ຑິ ຌ຺ ຉໃ ຏ່ ູຍໄ ່ຖນິ າຌຂບຄບຄ຺ ກາຌ. ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຌກັ ຖຄ຺ ຌຶ ຉບໄ ຄກາຌເນຏໄ ູຍໄ ່ຖນິ າຌ ຓກີ າຌຉຈັ ຘຌິ ເໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ ຽຑໃ ບື ຽຑໃ ຓີ ງບຈຂາງ, ກາ່ ແຖ ຖະ ຏຌ຺ ຉບຍຌເຌກາຌຖຄ຺ ຌຶ ຖູກາໄ ຉບໄ ຄກາຌເນໄ ຸຖະກຈິ ຏະຖຈິ ຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ໃ ຽີ ຆໃ ບື ຊແື ຈ,ໄ ຓີ ທາຓຎບຈແຑ ຖະ ຖາາຽໝາະຘຓ຺ . ຑະຌກັ ຄາຌຂາງຉບໄ ຄກາຌ ກາຌຽຖໃ ບື ຌຉໃ າ່ ໜໃ ຄ ຖະ ໃ າຉບຍຌໃ ງີ ຸຈຉິ ່າ ຘໃ ທຌໃ ູຂໃ ຄຂຌັ ຉບໄ ຄກາຌກາຌຎະຉຍິ ຈັ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ າຄຸຖະ ກຈິ ໃ ງີ ຸຈຉິ ່າ ຖະ ຆໃ ຘື ຈັ . ທາຓງຸຈຉິ າໍ ຖະ ທາຓຆຘໃື ັຈ (Fairness and Honesty) ກາຌຍ່ຖນິ າຌຸຖະກຈິ ຉບໄ ຄຓີ ທາຓງຸຈຉິ າ່ ຖະ ທາຓຆໃ ຘື ຈັ ຉໃ ກ່ ໃ ຸຓຉໃ າຄໂໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ ຽຆໃ ຄິ ະກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ະຖງິ ະ່າ:ື (1) ຓີ ທາຓຽາ຺ ຖຍ຺ ກຈ຺ ໝາງ, (2) ຎະຉຍິ ຈັ ຉາຓຂ່ກໄ ່າຌຈ຺ ຉໃ າຄໂ, (3) ຉບໄ ຄງຈຶ ນົກັ ທາຓງຸຈຉິ ່າ, (4) ຓີ ທາຓຄິ ເ, (5) ຓີ ທາຓ ຆໃ ຘື ຈັ ຉໃ ່ກຌັ . ທາຓຘໍາຑັຌຑາງເຌບຄ຺ ກາຌ (Organization Relationships) ຌກັ ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄາ່ ຌຄຶ ຽຊຄິ ຘະນທຈັ ຈກີ າຌຂບຄຑະຌກັ ຄາຌເຌບຄ຺ ກາຌ ບຌັ ະຽປຈັ ເນຑໄ ະຌກັ ຄາຌຽຑໃ ຄິ ຑເ່ ເຌກາຌຽປຈັ ທຼກ ຽຆໃ ຄິ ະຽຎຌັ ກາຌ ຘາໄ ຄທາຓຘ່າຑຌັ ໃ ຈີ ກີ ຍັ ຖກູ າໄ ຖະ ຏູປໄ ໃ ທຓຄາຌ ຽຆໃ ຄິ ຓຏີ ຌ຺ ຽປຈັ ເນຍໄ ຖ່ ຘິ ຈັ ຎະຘຍ຺ ທາຓຘາ່ ຽຖຈັ ແຈ.ໄ ຂຂໄໍ ັຈງຄູ້ ຂບຄທາຓຘຌ຺ ເ (Conflict of Interest) ຽຎຌັ ຂຂ່ໄ ຈັ ງຄໄ ໃ ຽີ ກຈີ າກທາຓຘຌ຺ ເ (ທາຓຉບໄ ຄກາຌ) ໃ ຍີ ໃ ່ກຄ຺ ກຌັ ຖະນທໃ າຄຌາງາໄ ຄກຍັ ຖກູ າໄ ຄ, ຏູຂໄ າງກຍັ ຖກູ າໄ ຖະ ບໃ ຌື ໂ. ກາຌຘຘໃື າຌ (Communications) ກາຌຘໃ ຘື າຌເຌຸຖະກຈິ ຉໃ າຄໂ ຓກັ ະຽກຈີ ຍຌັ ນາາຄຈາໄ ຌະຖງິ າ າ່ ຈງຘະຽຑາະກາຌຘະຌາຽຆໃ ຄິ ຘໃ ທຌເນງໃ ະຽຎຌັ ກາຌຘະຌາຽກຌີ ຄິ ຽປຈັ ເນຖໄ ກູ າໄ ຽກຈີ ທາຓຽຂາ຺ໄ ເຏຈິ Page 30 of 283
ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ກາຌກະ່າໃ ຏີ ຈິ ະຖງິ ະາ່ . ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຏູຎໄ ະກບຍກາຌທຌະຉບໄ ຄຖະຓຈັ ຖະທຄັ ຖະ ນກົີ ຖຼໄ ຄຂໃ າທຘາຌໃ ີ ຽປຈັ ເນຏໄ ູຍໄ ່ຖິ ຑກ ນົື ຖກູ າໄ ຽກຈີ ທາຓຽຂາ຺ໄ ເຏຈິ . 2. ຎຈັ ແຓໃີ ີຏ຺ຌກະຍ຺ ຉໍໃຑຈຶ ຉິກໍາຈໟາຌະຖິງະໍາ (Factors Affecting Ethical Behavior) ຎຈັ ແໃ ຓີ ຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ຑ່ ຈຶ ຉກິ າ່ ຈາໄ ຌະຖງິ ະາ່ (Factors Affecting Ethical Behavior) ຎະກບຍ ຈທໄ ງ: ຎຈັ ແຘະຽຑາະຍຸກຌ຺ , ຎຈັ ແຈາໄ ຌຘຄັ ຓ຺ ຖະ ບກາຈ ຈງຓຖີ າງຖະບຼຈຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ ຖະຈັຍຑຈຶ ຉກິ າໍ ຈາໟ ຌະຖງິ ະາໍ (Level of Ethical Behavior) ຎຈັ ແຘະຽຑາະຍຸກຌ຺ ຎຈັ ແຈາໄ ຌຘຄັ ຓ຺ ບກາຈ (Individual Factors) (Social Factors) (Opportunity) ປູຍີ 2.1 ຘະຈຄຎຈັ ແໃ ຓີ ຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ່ຖະຈຍັ ຑຈຶ ຉກິ າ່ ະຖງິ ະ່າເຌບຄ຺ ກາຌ (Level of Ethical Behavior in Organization) 1. ຎັຈແຘະຽຑາະຍຸກຌ຺ (Individual Factors) ຖະຈຍັ ທາຓປູຂໄ ບຄຍຸກຌ຺ ະຓບີ ຈິ ຑິ ຌ຺ ເຌ ກາຌຆໃ ທງກາ່ ຌຈ຺ ຑຈຶ ຉກິ ່າຈາໄ ຌະຖງິ ະ່າເຌບຄ຺ ກາຌ ຏູຉໄ ຈັ ຘຌິ ເໃ ຓີ ີ ທາຓປູໄ ະຉບໄ ຄາ່ ຌຄຶ ຽຊຄິ ຘະຊາຌະກາຌໃ ຓີ ີ ຂຌັໄ ຉບຌ ຖະ ນົກີ ຖໃ ຼຄຍຌັ ນາຈາໄ ຌະຖງິ ະາ່ ແຈ.ໄ ຍຸກຌ຺ ໃແີ ຈປໄ ຍັ ຂໃ າທຘາຌໜບໄ ງະຽປຈັ ເນຂໄ າຈທາຓປູ ໄ ຖະ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຑຈຶ ຉກິ າ່ ໃ ຽີ ຎຌັ ຍຌັ ນາຈາໄ ຌະຖງິ ະ່າ, ຸຌໃ າຈາໄ ຌຘຌິ ຖະາ່ ຖະ ຸຌໃ າໃ ກີ ໃ ຼທກຍັ ຈັ ຘະຌະະຉິ ຽຆໃ ຄິ ຓບີ ຈິ ຑິ ຌ຺ ຉໃ ຑ່ ຈຶ ຉກິ ່າຸຖະກຈິ ຌບກາກຌຖີໄ ກັ ຘະຌະຂບຄຽຎາ຺ໄ ໝາງຘະຽຑາະຍຸກຌ຺ ກ່ະຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ຑ່ ຈຶ ຉິ ກາ່ ຂບຄຍຸກຌ຺ ຌຌັໄ ເຌບຄ຺ ກາຌຈທໄ ງ. 2. ຎຈັ ແຈາໟ ຌຘຄັ ຓ຺ (Social Factors) ຑຈຶິ ຉກິ ່າຂບຄຍຸກຌ຺ ເຌຘະຊາຌໃ ຽີ ປຈັ ທຼກະຑິ າຖະຌາ ຈງເຆກໄ າຌທຈັ ຓາຈຊາຌຈາໄ ຌທຈັ ະຌະ່າ ຖະ ຎຈັ ແຈາໄ ຌຘຄັ ຓ຺ . ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຑະຌກັ ຄາຌເຆໄ ຖະຘຍັ າຄແກ ເຌຍ່ຖຘິ ຈັ ຽຆໃ ຄິ ຓຏີ ຌ຺ ຽປຈັ ເນໄ ໃ າເຆໄ ໃ າງຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ຽຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ຊາໄ ຑະຌກັ ຄາຌຸກຌ຺ ເຆໄ ຖະຘຍັ າຄແກເຌຍ່ຖຘິ ຈັ ຽຑໃ ບື ຉຈິ ຉໃ ກ່ ຍັ ຖູກາໄ ຊທື ໃ າຽຎຌັ ກາຌຊກື ຉບໄ ຄ ຉໃ ເຆໄ ຖະຘຍັ າຄແກເຌຽຖໃ ບື ຄຘໃ ທຌຉທ຺ ກ່ທຌຂ່ບະຌງຸ າຈາກຏູ ໄ ຓບີ ່າຌາຈ. 3. ບກາຈ (Opportunity) ກາຌຓຽີ ຘຖຑີ າຍເຌບຄ຺ ກາຌໃ ນີ າົ ງຽກຌີ ແຎ ບາຈຽປຈັ ເນຑໄ ະຌກັ ຄາຌຓີ ຑຈຶ ຉກິ າ່ ໃ ຍີ ໃ ຓ່ ີ ະຖງິ ະ່າ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ເຌຍາຄບຄ຺ ກາຌໃ ຄື ກາ່ ຌຈ຺ ຌະງຍາງ ຖະ ຂະຍຄຌກາຌຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ເນຽໄ ໃ ຄັ ຈັ ຂຌຶໄ ຽຑໃ ບື ນຸຈົ ບກາຈໃ ີ ະກະາ່ ຏຈິ ະຖງິ ະາ່ , ຌບກາກຌຖີໄ ະຈຍັ ຂບຄຌະງຍາງ, ຂະຍຄຌກາຌ ຖະ ຖະນຈັ ະຖງິ ະ່າ ະຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ່ ບກາຈໃ ີ ະກະ່າຏຈິ ະຖງິ ະ່ານາົ ງ ນົື ໜບໄ ງແຈຽໄ ຆໃ ຌັ ຈຼທກຌັ . ຽປາ຺ ະຑິ າຖະຌາຽຊຄິ ຎຈັ ແງາຄຎະກາຌ ໃ ຓີ ບີ ຈິ ຑິ ຌ຺ ຉໃ ່ຖະຈຍັ ຂບຄຑຈຶ ຉກິ າ່ ະຖງິ ະາ່ ເຌຘະຊາຌໃ ີ ຽປຈັ ທຼກ ຽຑໃ ບື ກະຉຸຌໄ ຑຈຶ ຉກິ າ່ ະຖງິ ະາ່ ຖະ ດຸຈກາຌກະ່າໃ ຍີ ໃ ຓ່ ີ ະຖງິ ະ່າ. ກາຌກະຉູຸ້ຌຑຶຈຉິກາໍ ຓີໃ ີະຖງິ ະໍາ (Encouraging Ethical Behavior) ຈງງຈຶ ນກົັ ທໃ າ ຸຖະກຈິ ະຓີ ະຖງິ ະ່າໃ ຈີ ຂີ ຌຶໄ ແຈໄ ນົື ຍໃ ່. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຖຈັ ຊະຍາຌ, ຘະຓາຓ຺ ກາຌາໄ ຖະ ຸຖະກຈິ ຉໃ າຄໂ ທຌະ ປໃ ທຓກຌັ ກາ່ ຌຈ຺ ຑຈຶ ຉກິ ່າໃ ຓີ ີ ະຖງິ ະາ່ ຖະ ຑຈຶ ຉກິ ່າຸຖະກຈິ ໃ ຏີ ຈິ ະຖງິ ະາ່ . ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຖກັ ຘະຌະຂບຄະຖິ ງະາ່ ຖະ ຓາຈຉະຊາຌຂບຄກາຌຎະຉຍິ ຈັ ຈາໄ ຌະຖງິ ະ່າຓຈີ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ Page 31 of 283
1. ຑະຌັກຄາຌຂບຄຍຖໍ ິຘຈັ (Company Employees) ຍຖ່ ຘິ ຈັ ະຉບໄ ຄຉຄັໄ ຓາຈຉະຊາຌເຌກາຌ ຍຖ່ ນິ າຌຄາຌ ຖະ ເນໄ ທາຓງຸຈຉິ າ່ ຘ່າຖຍັ ຑະຌກັ ຄາຌຸກຌ຺ ຈງຓກີ າຌທຈັ , ຓຘີ ໃ ຄິ ທຈຖບໄ ຓາຄກາງະຑາຍໃ ີ ຈີ ຖະ າ່ ຌຄຶ ຽຊຄິ ທາຓຎບຈແຑ ຉະນບົ ຈປບຈຸຌຌະຑາຍຆທີ ຈິ ໃ ຈີ .ີ 2. ຖູກໟາ (Customers) ຸຖະກຈິ ະຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ໃ ຽີ ຆໃ ບື ຊແື ຈໄ ຓກີ າຌເນຍໄ ່ຖກິ າຌໃ ຈີ ເີ ຌຖາາໃ ີ ງຸຈຉິ ່າ ຉະນົບຈປບຈຓກີ າຌຘໃ ຄ຺ ຘຌິ າໄ ຌັ ຽທຖາ. 3. ຆຸຓຆ຺ຌ (Communities) ຸຖະກຈິ ຉບໄ ຄຓີ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຆຸຓຆຌ຺ ຈງຽຎຌັ ຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ຽີ ຎຌັ ຑຌ຺ ຖະຽຓບື ຄໃ ຈີ ີ (Good Citizenship). 4. ຏູ້ຊນື ຸຌູ້ (Shareholders) ຸຖະກຈິ ະຓຽີ ຄໃບື ຌແຂໃ ີ ະຓກີ າຌະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ ຉາຓ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຖະ ເນຏໄ ຌ຺ ຎະນງຈາກກາຌຖຄ຺ ຌຶ ເຌຆຍັ ຘຌິ ຖະ ຆຍັ ຑະງາກບຌກໃ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ . 5. ຏ້ຂູ າງຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ (Suppliers) ຓຽີ ຄໃບື ຌແຂໃ ີ ະຉບໄ ຄຂໃ ຄຂຌັ ຈທໄ ງທາຓງຸຈຉິ ່າ ຖະ ຓຏີ ຌ຺ ຎະນງຈປໃ ທຓກຌັ . ຖະນັຈະຖິງະາໍ (Code of Ethics) ຽຎຌັ ຂ່ຘໄ ະຽໜີ ຌະໃ ຽີ ຎຌັ ນກົັ ຖະ ຂະຍທຌກາຌເຌ ກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ກາຌຘ່າຖຍັ ຑຈຶ ຉກິ ່າ ໃ ຘີ າຓາຈງບຓປຍັ ແຈໄ ຖະ ຓີ ະຖງິ ະາ່ ຽຆໃ ຄິ ກາ່ ຌຈ຺ ຈງບຄ຺ ກາຌ ຖະນຈັ ະຖິ ງະ່າໃ ກີ າ່ ຌຈ຺ ຈງຘະຓາຓ຺ ກາຌາໄ ະຘາຓາຈຌ່າແຎຽປຈັ ຂ່ຘໄ ະຽໜີ ຌະຈາໄ ຌະຖງິ ະ່າ ຘາ່ ຖຍັ ຸຖະກຈິ ແຈຽໄ ຎຌັ ດໃ າຄຈ.ີ ຑະຌກັ ຄາຌຘາຓາຈຑິ າຖະຌະ ຖະ ງບຓປຍັ ຑຈຶ ຉກິ າ່ ໃ ຘີ າຓາຈງບຓປຍັ ແຈໄ ຈງປໃ ທຓກຌັ ກາ່ ຌຈ຺ ຖະນຈັ ະຖງິ ະ່າ. ຖະນຈັ ຽນໃ ົາ຺ ຌຊີໄ ທື ໃ າຓຎີ ະຘຈິ ຏິ ຌ຺ ຘູຄຘຸຈໃ ີ ະກະຉຸຌໄ ຑຈຶ ຉກິ ່າຈາໄ ຌະຖງິ ະ່າ, ຖະນຈັ ະຖງິ ະ ່າ ຽຎຌັ ຂຘ່ໄ ະຽໜີ ຌະຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ຂ່ໄ ທາຓໃ ຘີ າຓາຈງບຓປຍັ ແຈໄ ຖະ ຓຑີ ຈຶ ຉກິ ່າຈາໄ ຌະຖງິ ະາ່ ຽຆໃ ຄິ ກ່າຌຈ຺ ຈງ ບຄ຺ ກາຌ ເຌປູຍກາຌກ່າຌຈ຺ ຌະງຍາງ, ຓາຈຉະຊາຌ ຖະ ຍຈ຺ ຖຄ຺ ຈຘ່າຖຍັ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ໃ ຏີ ຈິ ະຖງິ ະ່າ. ຍຖ່ ຘິ ຈັ ະຉບໄ ຄຘາໄ ຄຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓເນຑໄ ະຌກັ ຄາຌຌກຶ ຽຊຄິ ທາຓຘ່າຌັ ຂບຄຖະນຈັ ະຖງິ ະ່າ ຽຑໃ ບື ກ່າຌຈ຺ ຈິ າຄເຌກາຌຘໃ ຘື າຌ, ກາຌກາ່ ຌຈ຺ ປູຍຍຍ ຖະ ກາຌກະຉຸຌໄ ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຈາໄ ຌະຖງິ ະ່າ. ຑະຌກັ ຄາຌະຉບໄ ຄຓຏີ ູຍໄ ່ຖນິ າຌຖະຈຍັ ຘູຄຆໃ ທງເນໄ ່າຌະຌາ່ ຽຑໃ ບື ກາ່ ຌຈ຺ ະຖງິ ະາ່ ຖະ ປກັ ຘາຖະຈຍັ ກາຌເນຍໄ ່ຖກິ າຌ ຉບຍ່າຊາຓກໃ ຼທກຍັ ຍຌັ ນາຈາໄ ຌະຖງິ ະ່າຈທໄ ງທາຓແທທໄ າຄເ ຖະ ຓກີ າຌຎະຉຍິ ຈັ ຈາໄ ຌ ະຖງິ ະາ່ ຉໃ າຄໂຈທໄ ງ. ຈໃ ຄັ ປູຍີ 2.2 ຘະຈຄຂຘ່ໄ ະຽໜີ ຌະໃ ທ຺ ແຎຘ່າຖຍັ ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຈາໄ ຌະຖງິ ະາ່ . 1. ປຍັ ຒຄັ ຖະ ປຼຌປູ້ (Listen and Learn) ກາຌຖະຌກຶ ຽຊຄິ ຍຌັ ນາ ນົື ບກາຈເຌກາຌຉຈັ ຘຌິ ເ ຽຆໃ ຄິ ຍ່ຖຘິ ຈັ , ຓີ ກາຌຽປຈັ ທຼກ ຖະ ໜໃ ທງຄາຌຎະຽຆຌີ ດໃ ູ ຈງປຍັ ຒຄັ ຖະ ຘ່ານທົ ຈຽຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ທາຓໝຌັໄ ເ ຖະ ຽຂາ຺ໄ ເຍຸກຌ຺ ບໃ ຌື . 2. ຖະຍຍຸ ັຌນາຈາໟ ຌະຖງິ ະໍາ (Identify the Ethical Issues) ບຄ຺ ກາຌະຉບໄ ຄຘ່ານທົ ຈຽຑໃ ບື ຌປໃ ທຓຄາຌ ຖະ ຏູຍໄ ຖ່ ິ ຑກເຌ ຘະຊາຌະກາຌກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຉໃ າຄໂ ຈງຘ່ານທົ ຈທາຓປູຘໄ ກຶ ກໃ ຼທກຍັ ຘະຊາຌະກາຌ ຖະ ່າທາຓຽຂາ຺ໄ ເຈັ ຘະຌະໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌ ຉຈັ ຘຌິ ເ ນົື ຏຌ຺ ຖຍັ ຂບຄກາຌຉຈັ ຘຌິ ເ. 3. ກາຌຘໟາຄ ຖະ ກາຌທິຽາະາຄຽຖືບກ (Create and Analyze Options) ກາຌເຆໄ ທາຓຑະງາງາຓໃ ີ ະເນຽໄ ກຈີ ທາຓ ປູຘໄ ກຶ ໃ ຈີ ີ ຽກຈີ ທາຓຑາກຑູຓເ ຖະ ກາຌຘບຍຊາຓຸກຌ຺ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄທໃ າ າຄຽຖບື ກເຈໃ ີ ະຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຏຌ຺ ຖຍັ ໃ ຈີ ີ ຘີ ຸຈ. 4. ຖະຍຸ າຄຽຖບື ກຈໃີ ີ ີຘຸຈເຌຈັ ຘະຌະຂບຄຍຸກ຺ຌໃກີ ໞຼທຂບໟ ຄ (Identify the Best Option From Your Point of View) ເຌຂ່ຌໄ ເີໄ ນຑໄ ິ າຖະຌາ ຖະ ຈ຺ ຘບຍນກົັ ຽກຌໃ ກີ າ່ ຌຈ຺ ຽຆໃ ຌັ : ທາຓຽຆໃ ບື ຊ,ື ທາຓຽຂາ຺ໄ ເ, ທາຓນໃ ທຄເງ, ທາຓງຸຈຉິ ່າ, ທາຓ ຆໃ ຘື ຈັ ຖະ ຽຎີຈຽຏງີ ເຌຈັ ຘະຌະຂບຄຍຸກຌ຺ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ. 5. ບະຍິ າງກາຌຉັຈຘຌິ ເ ຖະ ກາຌກູ້ຍຌັ ນາຉໞາຄໂໃີຽກີຈຂໄຶຌ (Explain Your Decision and Resolve Any Differences That Arise) ະຉບໄ ຄຓຏີ ູຍໄ ຖ່ ນິ າຌບງເນໄ ່າຌະຌ່າ ນົື ຆບກນາຂ່ຘໄ ະຽໜຽີ ຎຌັ ຖາງຖກັ ບກັ ຘບຌກໃ ບຌກາຌຉຈັ ຘຌິ ເ. Page 32 of 283
ປູຍີ 2.2 ຘະຈຄຂ່ຘໄ ະຽໜີ ຌະໃ ທ຺ ແຎຘ່າຖຍັ ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຈາໄ ຌະຖງິ ະາ່ (Guidelines for Making Ethical Decision) 3. ທາຓປັຍຏິຈຆບຍຈໟາຌຘຄັ ຺ຓ (Social Responsibility) ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຈາໄ ຌຘຄັ ຓ຺ ຽຎຌັ ໃ ງີ ບຓປຍັ ທໃ າທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ະຽປຈັ ເນໄ ຸຖະກຈິ ຓີ ໃ າ ເຆໄ ໃ າງຽຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ຉໃ ດໃ າຄເຈກຉ່ າຓ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ກ່ຽຎຌັ ຏຌ຺ ຈຉີ ໃ ່ ຸຖະກຈິ ບຌັ ຘໃ ຄ຺ ຏຌ຺ ກະຍ຺ າຄບບໄ ຓ ຉໃ ່ງບຈຂາງຂບຄຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຂບຄຸຖະກຈິ ຈທໄ ງ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຸຖະກຈິ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄຑິ າຖະຌາຽຊຄິ ຘະຑາຍກາຌຽປຈັ ທຼກໃ ີ ຈຂີ ຌຶໄ ຽຑາະຏູຍໄ ່ຖິ ຑກຉບໄ ຄກາຌທາຓຎບຈແຑາກກາຌຍ່ຖິ ຑກຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຖະ ຉບໄ ຄກາຌຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ໃ ີ ຽຆໃ ບື ຊແື ຈ.ໄ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຑາງເຉຘໄ ະຑາຍທຈຖບໄ ຓໃ ຘີ ະນຍົັ ຘຍັ ຆບໄ ຌ ຏູຍໄ ່ຖນິ າຌາ່ ຽຎຌັ ະຉບໄ ຄຓກີ ຈິ ະກ່າກາຌ ຍຖ່ ນິ າຌໃ ຓີ ີ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ຈທໄ ງ. ຘບຄຈັ ຘະຌະຂບຄທາຓປັຍຏຈິ ຆບຍຉໍຘໃ ັຄຓ຺ (Two View of Social Responsibility) ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ຂບຄຸຖະກຈິ ຌຌັໄ ຓີ ຈັ ຘະຌະໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄດໃ ູ 2 ຈັ ຘະຌະ. ຄັ ຌຉີໄ ບໄ ຄາ່ ຌຄຶ ຽຊຄິ ຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓໃ ຽີ ຎຌັ ຂ່ກໄ ່າຌຈ຺ ຂບຄກຈ຺ ໝາງ ຖະ ຽຄໃບື ຌແຂຂບຄຆຸຓຆຌ຺ ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓຑາງຌບກ ຈທໄ ງ, ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຂບຄຸຖະກຈິ ຽຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ຌຌັໄ ຓຍີ ຌັ ນາ ນົື ປູຍຍຍກາຌໃ ີ ກຄ຺ ກຌັ ຂາໄ ຓກຌັ 2 ຎະກາຌ:ື ປູຍກາຌຽຘຈຊະກຈິ ຖະ ປູຍກາຌຽຘຈຊະກຈິ ຘຄັ ຓ຺ (ຽຍໃ ຄິ ຉາຉະຖາຄີ 2.1 ຎະກບຍ) ຈງຓຖີ າງຖະບຼຈຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ປຍູ ຍຍກາຌຽຘຈຊະກຈິ (The Economic Model of Social Responsibility) ຈັ ຘະຌະຌຽີໄ ຆໃ ບື ທໃ າຘຄັ ຓ຺ ະຓຎີ ະນງຈນົາງຘີ ຸຈ ຽຓໃ ບື ຸຖະກຈິ ຘາຓາຈຘາໄ ຄກ່າແຖເຌຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ໃ ີ ຽຎຌັ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຘຄັ ຓ຺ ຈງຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌໃ ຓີ ີ ຸຌຌະຑາຍ, ຓກີ ່າແຖໃ ີ ຘຓ຺ ຽນຈຘຓ຺ ຏຌ຺ ຖະ ຘາໄ ຄທຼກເນກໄ ຍັ ຍຸກຌ຺ . ຘາ່ ຖຍັ ຏູຍໄ ່ຖນິ າຌໃ ງີ ບຓປຍັ ຈັ ຘະຌະຍຍຈຄັໄ ຽຈຓີ ເຌກາຌຘະຈຄທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ະຉບໄ ຄແຈປໄ ຍັ ຏຌ຺ ຎະນງຈາກກາຌຖຄ຺ ຌຶ ຸຖະກຈິ ຉບໄ ຄຎະຉຍິ ຈັ ຉາຓໜາໄ ໃ ີ ຈງຓຄູ ໄ ແຎໃ ີ ທາຓຘຌ຺ ເຍຍ ຸຖະກຈິ (ຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ) ງໃ ຄິ ແຎກທໃ າຌຌັໄ ງຄັ ຓີ ຈັ ຘະຌະທໃ າ ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຘາໄ ຄກ່າແຖະ ຘາຓາຈຆໃ ທງໃ າງຑາຘີ ຖະ ໃ າເຆໄ ໃ າງຉໃ າຄໂ ຽຆໃ ຄິ ຊທື ໃ າຽຎຌັ ກາຌຉບຍຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຂບຄຘຄັ ຓ຺ ຈທໄ ງ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຏູຍໄ ່ຖນິ າຌໃ ງີ ຈຶ ນກົັ ທໃ າຸຖະກຈິ ທຌຓຸຄໄ ຽຌຌັໄ ໃ ກີ ່າແຖໃ ຄຶ ຽຆໃ ບື ທໃ າ ຽຂາ຺ ະແຈຘໄ ະຈຄທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ ຘຄັ ຓ຺ າຄບບໄ ຓຈງກາຌໃ າງຑາຘີ ຽຆໃ ຄິ ຏຌ຺ ຖຍັ ຂບຄທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຂບຄຘຄັ ຓ຺ ຍຍຌີໄ ະຽຎຌັ ຍຌັ ນາຉໃ ່ ຖຈັ ຊະຍາຌ, ກໃ ຸຓຑິ ກັ ຘໃ ຄິ ທຈຖບໄ ຓ, ຓຌູ ຌິ ິ ຖະ ບຄ຺ ກາຌຉໃ າຄໂໃ ີ າໄ ງກື ຌັ . 2. ປູຍຍຍກາຌຽຘຈຊະກິຈຘຄັ ຺ຓຂບຄທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໍໃຘຄັ ຓ຺ (The Socioeconomic Model of Social Responsibility) ຌທທາຓຈິ ຌງີໄ ຈຶ ນົກັ ທໃ າຸຖະກຈິ ຌຍີໄ ໃ ່ທຌະຓຸຄໄ ຽຌຌັໄ ໃ ກີ ່າແຖຽໃ າ຺ ຌຌັໄ ຉໃ ະຉບໄ ຄຓຸຄໄ ໃ ຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ າກກາຌຉຈັ ຘຌິ ເໃ ຓີ ຉີ ໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ຈທໄ ງ ປູຍຍຍກາຌຌຏີໄ ູຍໄ ່ຖນິ າຌຽຆໃ ບື ທໃ າ ຽຂາ຺ ະຉບໄ ຄ ປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ຏ່ ູຊໄ ນື ຸຌໄ , ຖກູ າໄ , ຑະຌກັ ຄາຌ, ຏູຂໄ າງຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ ຖະ ຆຸຓຆຌ຺ ໃ ທ຺ ແຎຍໃ ່ແຈຓໄ ຸຄໄ ຽຌຌັໄ ຘະຽຑາະ ຉໃ ກ່າແຖຑຼຄດໃ າຄຈຼທຽໃ າ຺ ຌຌັໄ ຉໃ ະຉບໄ ຄຑິ າຖະຌາຽຊຄິ ຏຌ຺ ກະຍ຺ າກກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ . ເຌປູຍຍຍກາຌຽຘຈຊະກຈິ ຘຄັ ຓ຺ ຌີໄ ຓຽີ ນຈຏຌ຺ 3 ຎະກາຌ:ື 1. ຸຖະກຈິ ະທຍຸຓປູຍຍຍທາຓຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ຖະ ຍ່ຖຘິ ຈັ ະຘາໄ ຄຘຄັ ຓ຺ ຊາໄ ຍ່ຖຘິ ຈັ ຍໃ ແ່ ຈໄ ຽປຈັ ທຼກຽຎຌັ ຎະຆາຆຌ຺ ໃ ຈີ ີ ຘຄັ ຓ຺ ກ່ ະຎໃ ຼຌຎຄ. 2. ຸຖະກຈິ ະຓີ ທາຓຑາກຑູຓເຉໃ ່ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ນາົ ງງໃ ຄິ ຂຌຶໄ . Page 33 of 283
3. ຸຖະກຈິ ຓີ ທາຓຘຌ຺ ເນົາງຉໃ ່ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ຈທໄ ງ. ຂຈໍໄ ີ ຖະ ຂໍໄຽຘງຂບຄທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃໍຘຄັ ຺ຓ (The Pros and Cons of Social Respon -sibility) ປູຍຍຍກາຌຍຍຸຖະກຈິ ຖະ ຽຘຈຊະກຈິ ຘຄັ ຓ຺ ແຈຓໄ ກີ າຌຉຊໄ ຼຄກຌັ ຖະນທໃ າຄຽາ຺ໄ ຂບຄຸຖະກຈິ , ຏູຍໄ ຖ່ ນິ າຌ, ຖູກາໄ ຖະ ຘໃ ທຌຑາກຖຈັ ຓານົາງຎີ ຖທໄ ຖະ ຉໃ ຖະຐໃ າງະຓຂີ ່ໄ ຉໄ ງຄໄ ກຌັ ໃ ຘີ ່າຌັ 2 ຎະກາຌ ຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຂຂໍໄ ຈັ ງຄູ້ ຈງຽຑຓີໃ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉຘໃໍ ັຄຓ຺ (Arguments for Increased Social Responsibility) ເຌປູຍຍຍກາຌຽຘຈຊະກຈິ (Economic Model) ຸຖະກຈິ ຉບໄ ຄຓກີ າຌຘະນທຄນາກາ່ ແຖ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄຌາ່ ຘະຽໜຎີ ະຽຈຌັ ຉໃ າຄໂຈໃ ຄັ ຉໃ ແ່ ຎຌ:ີໄ 1.1 ຸຖະກຈິ ຉບໄ ຄຍໃ ່ຎໃ ບງຎະຍຌັ ນາຈາໄ ຌຘຄັ ຓ຺ ຽຑາະຸຖະກຈິ ຽຎຌັ ຘໃ ທຌໜໃ ຄຶ ຂບຄຘຄັ ຓ຺ . 1.2 ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄເຆຆໄ ຍັ ຑະງາກບຌຈາໄ ຌຽຉກັ ຌກິ , ກາຌຽຄຌິ ຖະ ກາຌຍຖ່ ນິ າຌ ຽຆໃ ຄິ ະຉບໄ ຄ ຽຂາ຺ໄ ແຎກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຎະຽຈຌັ ຍຌັ ນາຈາໄ ຌຘຄັ ຓ຺ ໃ ຘີ ະນົຍັ ຘຍັ ຆບໄ ຌເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ . 1.3 ກາຌຆໃ ທງກຍໄ ຌັ ນາຘຄັ ຓ຺ ະຽປຈັ ເນໄ ຸຖະກຈິ ຘາຓາຈຘາໄ ຄຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓ ໃ ຘີ າໄ ຄກາ່ ແຖແຈເໄ ຌແຖງະງາທ. 1.4 ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເໃ ຓີ ີ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ຘ່ ຄັ ຓ຺ ຂບຄຸຖະກຈິ ະຘາຓາຈຎບໄ ຄກຌັ ກາຌຆກ ຆຄາກຘໃ ທຌຑາກຖຈັ ຽຆໃ ຄິ ະຆຸກງູໄ ຸຖະກຈິ ເນຽໄ ປຈັ ຘໃ ຄິ ໃ ີ ະຽປຈັ ແຈໄ ຈງຽຘຖ.ີ ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄຓີ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍ ຍໃ ຑ່ ຼຄຉໃ ຘ່າຖຍັ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຽໃ າ຺ ຌຌັໄ ຉໃ ຉບໄ ຄຓີ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ ຖູກາໄ , ຑະຌກັ ຄາຌ, ຏູຂໄ າງຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ ຖະ ຆຸຓຆຌ຺ ໃ ທ຺ ແຎຈທໄ ງ. 2. ຂໄໍຂຈັ ງູ້ຄກຼໞ ທກັຍກາຌຉຉໃໍ ໟາຌກາຌຽຑຓໃີ ທາຓປັຍຏຈິ ຆບຍຉຘໍໃ ັຄ຺ຓ (Arguments Against Increased Social Responsibility) ປູຍຍຍກາຌຽຘຈຊະກຈິ ຘຄັ ຓ຺ ຉຊໄ ຼຄທໃ າ ຸຖະກຈິ ທຌຓຸຄໄ ໃ ກີ າຌແຈກໄ າ່ ແຖາກກາຌຏະຖຈິ ຖະ ກາຌຉະນົາຈຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ເຌກາຌຘະໜຍັ ຘະໜຸຌ ຎະຽຈຌັ ຌຓີໄ ຂີ ຂ່ໄ ຈັ ງຄໄ ຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 2.1 ຸຖະກຈິ ຓີ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຽຍບືໄ ຄຉຌ຺ໄ ຘາ່ ຖຍັ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຏູຍໄ ່ຖນິ າຌໃ ຄຶ ຉບໄ ຄຘະນທຄ ນາຏຌ຺ ຉບຍຌາກກາຌຖຄ຺ ຌຶ . 2.2 ຽທຖາ, ຽຄຌິ ຖະ ທາຓຘາຓາຈຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ທຌະເຆຽໄ ຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ກ່າແຖຘູຄຘຸຈ ຍໃ ່ ຓໃ ຌ ຑຼຄກາຌກຍໄ ຌັ ນາຂບຄຘຄັ ຓ຺ ຽໃ າ຺ ຌຌັໄ . 2.3 ຍຌັ ນາຘຄັ ຓ຺ ະຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ຈງໃ ທ຺ ແຎ ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຸຖະກຈິ ຍໃ ່ທຌະາຈນທຄັ ໃ ີ ະກແໄ ຂຍຌັ ນາຘຄັ ຓ຺ ຽໃ າ຺ ຌຌັໄ . 2.4 ຍຌັ ນາຘຄັ ຓ຺ ຽຎຌັ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຂບຄຘໃ ທຌຑາກຖຈັ ຈງກຄ຺ ໃ ີ ະຉບໄ ຄກແໄ ຂຍໃ ່ ຓໃ ຌ ໜາໄ ໃ ຂີ ບຄບຄ຺ ກາຌຸຖະກຈິ . ປຍູ ຍຍກາຌຽຘຈຊະກຈິ (Economic Model ) າຄຘາງ ປູຍຍຍກາຌຽຘຈຊະກິຈຘັຄຓ຺ (Socioeconomic Model) ຓຸຄໄ ໃ ີ (Primary emphasis is on) ກາຄ 1. ກາຌຏະຖຈິ (Middle ຓຸຄໄ ໃ ີ (Primary emphasis is on) Ground) 1. ຸຌຌະຑາຍຆທີ ຈິ 2. ກາຌເຆໄ ຎະນງຈາກຆຍັ ຑະງາກບຌ່າຓະຆາຈ 2. ບະຌຸຖກັ ຆຍັ ຑະງາກບຌາ່ ຓະຆາຈ 3. ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຈງຊຽື ກຌຉະນົາຈ ຖະ ຽກຌາກ ຑາງເຌ 3. ກາຌຉຈັ ຘຌິ ເຈງຊຽື ກຌຉະນາົ ຈ ຓກີ າຌທຍຸຓ ບຄ຺ ກາຌ າກຆຸ ຓຆຌ຺ 4. ຏຌ຺ ຉບຍຌ (ກ່າແຖ) ຍຍຽຘຈຊະກຈິ 4. ຓີ ທາຓຘຓ຺ ຈຸຌຖະນທໃ າຄ ຏຌ຺ ຉບຍຌຈາໄ ຌ Page 34 of 283
5. ທາຓຘຌ຺ ເຂບຄຸຖະກຈິ ນົື ຏູໄ ຈັ ກາຌ ຽຘຈຊະກຈິ ຖະ ຘຄັ ຓ຺ 6. ຍຈ຺ ຍາຈຂບຄຖຈັ ຊະຍາຌຓີ ທາຓຘ່າຌັ ໜບໄ ງ 5. ທາຓຘຌ຺ ເຸຖະກຈິ ຖະ ຆຸຓຆຌ຺ 6. ຍຈ຺ ຍາຈຂບຄຖຈັ ຊະຍາຌຓີ ທາຓຘ່າຌັ ນົາງ ປູຍີ 2.1 ຘະຈຄກາຌຎຼຍຼຍຖະນທໃ າຄປູຍຍຍກາຌຽຘຈຊະກຈິ ຖະ ປູຍຍຍກາຌຽຘຈຊະກຈິ ຘຄັ ຓ຺ ກໃ ຼທກຍັ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ຂບຄຸຖະກຈິ . 4. ຖຈັ ຏິ ູຍ້ ໍຖິ ຑກຌງິ ຓ຺ ຖຈັ ິຏູ້ຍຖໍ ິຑກຌງິ ຓ຺ (Consumerism) ຽຎຌັ ຌທທາຓຈິ ໃ ຓີ ຸຄໄ ທາຓຘ່າຌັ ໃ ຏີ ູຍໄ ່ຖິ ຑກ ຈງ ກາຌຽຑໃ ຓີ ຘຈິ ິ ຖະ ບາ່ ຌາຈຂບຄຏູຍໄ ່ຖິ ຑກ ຖະ ຏູຆໄ ືໄ າຄຈາໄ ຌຉໃ າຄໂຎະກບຍຈທໄ ງ: ກຈິ ະກ່າຄັ ໝຈ຺ ຽຆໃ ຄິ ຸຓໄ ບຄຽຊຄິ ຘຈິ ຂິ ບຄຏູຍໄ ່ຖິ ຑກ ຍຌັ ນາຑຌືໄ ຊາຌາກກາຌຽໃ ບື ຌແນທຂບຄຏູຍໄ ່ຖິ ຑກຎະກບຍຈທໄ ງ 3 ຎະກາຌ:ື (1) ຸຓໄ ບຄຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓ (2) ກາຌຽປຈັ ທຼກ ຖະ ທາຓຎບຈແຑາກຏະຖຈິ ຉະຑຌັ (3) ກາຌຽຎຈີ ຽຏງີ ຂຓ່ໄ ຌູ ກໃ ຏູຍໄ ຖ່ ິ ຑກ. ຘິຈິຑໄຌື ຊາຌ 4 ຎະກາຌຂບຄຏຍູ້ ຖໍ ິ ຑກ (The Four Basic Right of Consumers) ຽຎຌັ ຘຈິ ິ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກຓີ 4 ຎະກາຌ:ື 1. ຘຈິ ໃີ ະແຈ້ປູ ຍັ ທາຓຎບຈແຑ (The Right to Safety) ໝາງທາຓທໃ າ ຏູຍໄ ຖ່ ິ ຑກະຉບໄ ຄແຈໄ ປຍັ ທາຓຎບຈແຑາກກາຌຍ່ຖິ ຑກ ນົື ກາຌເຆ,ໄ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ໃ ຆີ ືໄ ະຉບໄ ຄຓກີ າຌຈ຺ ຘບຍຈງຏູຏໄ ະຖຈິ ຽຑໃ ບື ເນໄ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຓຎີ ະຘຈິ ຑິ າຍ ຖະ ຽຑໃ ບື ເນຏໄ ູຍໄ ຖ່ ິ ຑກຽກຈີ ທາຓແທທໄ າຄເ. ໜໃ ທງຄາຌໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ ຖະ ຓບີ າ່ ຌາຈໜາໄ ໃ ີ ຖະ ຓບີ ຈິ ຑິ ຌ຺ ຉໃ ່ ຸຖະກຈິ ໃ ຽີ ປຈັ ເນໄ ຸຖະກຈິ ຏະຖຈິ ນົື ຂາງຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ໃ ຎີ ບຈແຑບບກຘໃ ູຉະນົາຈ :ື ບຄ຺ ກາຌບານາຌ ຖະ ດາ ຖະ ະຌະກຓ຺ ກາຌຸຓໄ ບຄຏູຍໄ ຖ່ ິ ຑກ. 2. ຘຈິ ໃີະແຈປູ້ ັຍກາຌຄູ້ ຂາໞ ທຘາຌ (The Right to be Informed) ຽຎຌັ ຘຈິ ໃ ຏີ ູຍໄ ່ຖິ ຑກ ທຌະແຈປໄ ຍັ ຂຓ່ໄ ຌູ ໃ ຘີ ຓ຺ ຍູຌກໃ ຼທກຍັ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ກໃ ບຌໃ ີ ະຆືໄ ຎະກບຍຈທໄ ງຖາງຖະບຼຈຂບຄຂ່ຓໄ ຌູ ກໃ ຼທກຍັ ທຈັ ຊຸຈຍິ ໃ ເີ ຆເໄ ຌກາຌຏະຖຈິ ຖະ ຏຌ຺ ຎະນງຈຘາ່ ຌັ ຉໃ າຄໂ, ຂຓ່ໄ ູຌກໃ ຼທກຍັ ທິ ກີ າຌເຆ,ໄ ຸຌຌະຑາຍ, ບາງຸ ກາຌເຆຄໄ າຌ. ຘໃ ຄິ ຽນໃ າົ຺ ຌຏີໄ ູຏໄ ະຖຈິ າ່ ຽຎຌັ ຉບໄ ຄຽຎຈີ ຽຏງີ ຂ່ຓໄ ຌູ ກໃ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກ ຈງະຉບໄ ຄຖະຍຸແທເໄ ຌຍຌັ ຑຸ ຌັ ເນໄ ຖະບຼຈຆຈັ ຽຌ. 3. ຘຈິ ໃີ ະຽຖືບກ (The Right to Choose) ຏູຍໄ ຖ່ ິ ຑກຓີ າຄຽຖບື ກເຌຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ໃ ຌີ າ່ ຘະຽໜີ ຈງຏູຏໄ ະຖຈິ ຖະ ຏູຂໄ າງຉໃ າຄໂ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຖຈັ ຊະຍາຌທຌະກະຉຸຌໄ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຈງຽຘຖີ ຽຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ າຄຽຖບື ກຘ່າຖຍັ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກນົາງຂຌຶໄ າກກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຖະ າຈຽຘຖຑີ າຍຂບຄກາຌຽຖບື ກໃ ີ ະຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຏຌ຺ ຎະນງຈຽຑໃ ຓີ ຽຉຓີ ຘາ່ ຖຍັ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກ ນົື ຖາາຘຌິ າໄ ນຸົຈຉໃ າ່ ຖຄ຺ . 4. ຘຈິ ີໃ ະແຈູປ້ ຍັ ກາຌກູ້ແຂຍັຌນາຂບຄຏຍູ້ ໍຖິ ຑກ (The Right to be Heard) ຽຎຌັ ຘຈິ ຽຆໃ ຄິ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກະຉບໄ ຄປູຽໄ ຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ ຽຆໃ ຄິ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກຓຘີ ຈິ ໃ ີ ະຘະຽໜີ ຌະກໃ ຼທກຍັ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຐໃ າງຈັ ກາຌະຉບໄ ຄປຍັ ຒຄັ ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກຖທໄ ກແໄ ຂຍຌັ ນາ ຉະນບົ ຈປບຈຘາຓາຈຉບຍຂຘ່ໄ ບຍຊາຓ ຂບຄຏູຍໄ ຖ່ ິ ຑກແຈ.ໄ ຸຖະກຈິ ທຌະຉບໄ ຄຓີ ຏຌຘາໄ ຄທາຓຘ່າຑຌັ ກຍັ ຖກູ າໄ ຈງຈັ ຽາ຺ໄ ໜາໄ ໃ ຽີ ຑໃ ບື ບງປຍັ ຒຄັ ຂ່ຘໄ ະຽໜີ ຌະາກຖກູ າໄ າຄຖະຘຍັ . ປຄຆຸກງູ້ຏຍູ້ ໍຖິ ຑກຌງິ ຺ຓຘີໃ ໍາັຌ (Major Consumerism Forces) ປຄຆຸກງູໄ າກຖຈັ ຏິ ູ ໄ ຍ່ຖິ ຑກຌງິ ຓ຺ ະຆຸກງູເໄ ນຽໄ ກຈີ ກາຌຽຘງຘະນົະຑາງເຌບຄ຺ ກາຌ, ຎກຓກາຌຘກຶ ຘາຂບຄຏູຍໄ ່ຖິ ຑກ ຖະ ກຈ຺ ໝ Page 35 of 283
າງຸຓໄ ບຄຏູຍໄ ຖ່ ິ ຑກ, ຍ່ຖຘິ ຈັ ຉບໄ ຄຄໄ ຂໃ າທຘາຌ, ກຍໄ ຌັ ນາ ຖະ ຑຈັ ະຌາຎກຓ ຈງຓຸຄໄ ທາຓຘ່າຌັ ໃ ຏີ ູ ໄ ຍຖ່ ິ ຑກ. ຉ຺ທດາ່ ຄ: ກາຌຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຎະກບຍຈທໄ ງ: (1) ກາຌນຸຈົ ຎະຖຓິ າຌກາຌເຆຘໄ ຈັ ຽຑໃ ບື ກາຌຈ຺ ຘບຍ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ , (2) ທາຓຑະງາງາຓໃ ີ ະນຸົຈ ນົື ຽຖກີ ກາຌຘະຌາຽນົາ຺ໄ ຖະ ດາຘູຍ, (3) ທາຓຑະງາງາຓໃ ີ ະກະຉຸຌໄ ກາຌໝຸຌທຼຌຎໃ ຼທຌຘະຑາຍເໝໃ . 5. ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ກາຌກໞຼທກຍັ ກາຌໟາຄຄາຌ ຍຸກຌ຺ ໃ ີ ະຽປຈັ ທຼກທຌະຓີ ບກາຈກາໄ ທໜາໄ ເຌກາຌຽປຈັ ທຼກ ບກາຈໃ ີ ະຓີ ໃ ດີ ໃ ູບາແຘ ຖະ ບກາຈໃ ີ ະແຈປໄ ຍັ ຖາຄທຌັ ຽຎຌັ ໃ າຉບຍຌາກທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຽປຈັ ທຼກ ຸຖະກຈິ ະຉບໄ ຄ່າຌຄຶ ຽຊຄິ ຎຈັ ແຽນໃ າົ຺ ຌີໄ ຉະນບົ ຈປບຈທາຓງຸຈຉິ ່າຖະນທໃ າຄຑະຌກັ ຄາຌກໃ ຸຓໜບໄ ງ (Minority) ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ກໃ ຸຓໃ ຓີ ີ ທາຓຉກ ຉໃ າຄຈາໄ ຌຽຆບືໄ ຆາຈ, ຘາຈຘະໜາ, ກາຌຽຓບື ຄ, ຘຌັ ຆາຈ ກຍັ ຑະຌກັ ຄາຌກໃ ຸຓເນງໃ ຽຆໃ ຄິ ບາຈແຈປໄ ຍັ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ໃ ຍີ ໃ ່ ງຸຈຉິ ່າ. ຎຕກຕຓກາຌຎະຉຍິ ຈັ ກາຌ (Affirmative action Programs) ຽຎຌັ ຏຌໃ ບີ ບກຍຍຽຑໃ ບື ຽຑໃ ຓີ າ່ ຌທຌຂບຄຑະຌກັ ຄາຌກໃ ຸຓໜບໄ ງເຌຸກຖະຈຍັ ຂບຄບຄ຺ ກາຌ ຈງ່າຌຄຶ ຽຊຄິ ບກາຈາໄ ຄຄາຌໃ ຽີ ໃ າ຺ ຼຓກຌັ ຽຆໃ ຄິ ຈຸ ຓຸຄໄ ໝາງຑຌືໄ ຊາຌຓໃ ຌກາຌກຍໄ ຌັ ນາໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ຖະ ຽຑໃ ຓີ ບກາຈຘາ່ ຖຍັ ຏູໄ ໃ ຈີ ບໄ ງບກາຈ ຈງຓີ ະຌະ ກ່າຓະກາຌຑະາຖະຌາບກາຈກາຌາໄ ຄຄາຌໃ ຽີ ໃ າ຺ ຼຓກຌັ [Equal Employment Opportunity Commission (EEOC)] ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ຉທ຺ ຌຖຈັ ຊະຍາຌໃ ຓີ ບີ າ່ ຌາຈໃ ີ ະຘາ່ ນົທຈຂ່ຘໄ ະຽໜີ ຌະ ໃ ຽີ ກຈີ າກ ກາຌາ່ ຌກທາຓຉກຉໃ າຄຂບຄກາຌາໄ ຄຄາຌ ຖະ ບ່າຌາຈຂບຄຸຖະກຈິ ໃ ີ ະຎະຉຍິ ຈັ ຍຍຌຌັໄ . ຍາຄຍ່ຖຘິ ຈັ ຓີ ຎຕກຓກາຌຐກຶ ບຍ຺ ປຓ຺ ຘາ່ ຖຍັ ຑະຌກັ ຄາຌໃ ຓີ ກີ າຌຘກຶ ຘາໜບໄ ງ ນົື ຈັ ຎຕກຓກາຌຐກຶ ບຍ຺ ປຓ຺ ຈາໄ ຌບາຆຍີ ຽຑໃ ບື ຍໃ ່ເນຽໄ ກຈີ ກາຌທໃ າຄຄາຌ ຄກາຌຌບີໄ າຈະຈັ ຽຎຌັ ຎຕກຓປໃ ທຓກຌັ ຖະນທໃ າຄຑາກຖຈັ ຖະ ຸຖະກຈິ ຽຑໃ ບື ຐກຶ ບຍ຺ ປຓ຺ ຑະຌກັ ຄາຌກໃ ຸຓຌເີໄ ນຓໄ ີ ທາຓປູເໄ ຌກາຌຽປຈັ ທຼກແຈ.ໄ 6. ກາຌູ້ຓຸ ບຄຍໍຖິຘຈັ ີໃຈີ ກາຌຎກ຺ ບຄໃ ຈີ ີ (Good Governance) ຘາຓາຈຽບຌີໄ ແຈນໄ ົາງດໃ າຄຽຆໃ ຌັ : ກາຌຍ່ຖນິ າຌຈັ ກາຌໃ ຈີ ,ີ ກາຌທຍຸຓຈູ ຖກຈິ ະກາຌໃ ຈີ ຽີ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ຉໃ ່ຓາໃ ຄຶ ແຈຍໄ ຌັ ງຈັ ່າທໃ າ Good Governance ດໃ າຄຽຎຌັ າຄກາຌທໃ າ: ກາຌຎກ຺ ບຄໃ ຈີ ີ ໝາງຽຊຄິ ທຊິ ກີ າຌຈ່າຽຌຌີ ກາຌຎກ຺ ບຄໃ ຽີ ປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຏຌ຺ ຈີ ຖະ ທາຓຽໝາະຘຓ຺ . ຘ່າຖຍັ ທາຓໝາງຂບຄາ່ ທໃ າ: ກາຌຸຓໄ ບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ໃ ຈີ ີ (Good Corporate Governance) ຓຏີ ູເໄ ນຌໄ ງິ າຓແທນໄ າົ ງ ຖກັ ຘະຌະຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ ກາຌູຸ້ຓບຄຍໍຖິຘຈັ ໃີຈີ (Good Corporate Governance) ຽຎຌັ ທາຓຘ່າຑຌັ ຖະນທໃ າຄກໃ ຸຓຏູຓໄ ີ ຘໃ ທຌປໃ ທຓໃ ຓີ ີ ທາຓຉຈຉໃ າຄກຌັ ເຌກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຈິ າຄ ຖະ ຏຌ຺ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ຄາຌຂບຄບຄ຺ ກາຌ ຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍ ຈທໄ ງ: (1) ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ (Shareholders) (2) ຐໃ າງຍ່ຖນິ າຌ ຽຆໃ ຄິ ຌາ່ ຈງຎະາຌຽາ຺ໄ ໜາໄ ໃ ຍີ ່ຖນິ າຌ [Chief Executive Officer (CEO)] (3) ະຌະກ່າຓະກາຌຍ່ຖນິ າຌ (Board of Directors). ໞາຌ ບາຽີ ຖທີ ຈິ ໌ ຎະາຌະຌະກາ່ ຓະກາຌນົກັ ຆຍັ ຖະ ຉະນົາຈນົກັ ຆຍັ ນໃ ຄຘະນະຖຈັ ບາຽຓຖກິ າ (ກຖຉ) [US Securities and Exchange Commission (SEC)] ເນໄ ທາຓໝາງຂບຄກາຌຸຓໄ ບຄຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ຈີ ທີ ໃ າ: ໝາງຽຊຄິ ຘໃ ຄິ ຉໃ າຄໂຈໃ ຄັ ຉໃແ່ ຎຌ:ີໄ 1. ທາຓຽຎຌັ ບຌັ ໜໃ ຄຶ ບຌັ ຈຼທຂບຄທາຓຎະຑຈຶ (Integrity of Character) 2. ທາຓຽຎຌັ ບຌັ ໜໃ ຄຶ ບຌັ ຈຼທກຌັ ຂບຄຂຓ່ໄ ຌູ ຂໃ າທຘາຌ (Integrity of Information) Page 36 of 283
3. ທາຓຽຎຌັ ບຌັ ໜໃ ຄຶ ບຌັ ຈຼທກຌັ ຂບຄກາຌກທຈຘບຍ ຖະ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ຉາຓກຈ຺ (Integrity of Auditing and Compliance Systems) 4. ທາຓຽຎຌັ ບຌັ ໜໃ ຄຶ ບຌັ ຈຼທກຌັ ຂບຄຑາຖະກຈິ (Integrity of Mission) າໞ ຌ Shleifer ຖະ Vishny ເນໄ າ່ າ່ ກຈັ ທາຓກາຌຸຓໄ ບຄຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ຈີ ີ ເຌຖາງຄາຌໃ ຘີ ະຽໜຉີ ໃ ່ ະຌາາຌຖກ (World Bank) ເຌຎີ ຘ 1997 ທໃ າ: “ກາຌຸຓໄ ບຄຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ຈີ ີ ໝາງຽຊຄິ ທາຓໝຌັໄ ເທໃ າກາ່ ຓະກາຌ (າກຑາງຌບກ) ຖະ ຐໃ າງຈັ ກາຌ (ຖູກາໄ ຄ) ແຈຽໄ ປຈັ ດໃ າຄຽຉຓັ ໃ ຽີ ຑໃ ບື ຎະນງຈຘູຄຘຸຈຂບຄຏູຖໄ ຄ຺ ຌຶ ຑາງຌບກ (ຽື າ຺ໄ ໜີໄ ຖະ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ )” ະຌະກໍາຓະກາຌກາຌຉະນົາຈນກົັ ຆັຍນ່ຄ Toronto ຌາຈາ (The Toronto Stock Exchange Committee) ແຈເໄ ນໄ ທາຓໝາງຂບຄກາຌຸຓໄ ບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ໃ ຈີ ແີ ທທໄ ໃ າ: “ກາຌຸຓໄ ບຄຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ຈີ ີ ໝາງຽຊຄິ ຂະຍທຌກາຌ ຖະ ຄຘາໄ ຄໃ ຆີ ຌີໄ າ່ ຖະ ຈັ ກາຌຸຖະກຈິ ຖະ ກຈິ ະກ່າຉໃ າຄໂຂບຄບຄ຺ ກາຌ ຽຑໃ ບື ຽຑໃ ຓີ ຸຌຌະຑາຍຂບຄຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຽຆໃ ຄິ ຖທຓຽຊຄິ ກາຌຘາໄ ຄທາຓໝຌັໄ ເເຌທາຓຽຎຌັ ແຎແຈໄ າຄຸຖະກຈິ ” ຉະນົາຈນກົັ ຆຍັ ນ່ຄຎະຽຈແ ແຈເໄ ນໄ ທາຓໝາງຂບຄກາຌຸຓໄ ບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ໃ ຈີ ທີ ໃ າ: “ກາຌຸຓໄ ບຄຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ຈີ ີ ໝາງຽຊຄິ ຖະຍຍ຺ ນົື ຂະຍທຌກາຌຂບຄະຌະກ່າຓະກາຌຍຖ່ ຘິ ຈັ ເຌຊາຌະໃ ີ ຽຎຌັ ຉທ຺ ຌຂບຄຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ເຆເໄ ຌກາຌຉຈິ ຉາຓ ຖະ ຎະຽຓຌີ ຏຌ຺ ກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຄາຌຂບຄຐໃ າງຍຖ່ ນິ າຌ ຖະ ຽຎຈີ ບກາຈເນຏໄ ູຊໄ ນື ຸຌໄ ຘາຓາຈກທຈຘບຍຏຌ຺ ກາຌຈ່າຽຌຌີ ຄາຌຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ແຈໄ ຽຑໃ ບື ເນໝໄ ຌັໄ ເທໃ າຸຖະກຈິ ຈ່າຽຌຌີ ແຎ ຉາຓຌະງຍາງ ຖະ ຏຌທຼກໃ ຄຶ ຽຎຌັ ກາຌຎກ຺ ຎບໄ ຄຘຈິ ຎະນງຈຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ຖະ ຏູກໄ ໃ ຼທຂບໄ ຄ”. ຈຸ ກາ່ ຽຌຈີ ຂບຄກາຌຸຓໄ ບຄຍຖ່ ຘິ ຈັ ໃ ຈີ ີ ຽຖໃ ຓີ າກຍຌັ ນາຽຘຈຊະກຈິ ໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ເຌຎະຽຈຘະນະຖຈັ ບາຽຓຖກິ າ ຖະ ຽບຕີ ຍ຺ ຌ຺ ຽປຈັ ເນຓໄ ຍີ ່ຖຘິ ຈັ ຉບໄ ຄຖຓ຺ໄ ຖະຖາງາ່ ຌທຌນົາງ. ເຌຆໃ ທຄຎີ ຘ 1980 າກຍຌັ ນາ ທາຓຏຈິ ຑາຈໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ຽປຈັ ເນຓໄ ກີ າຌຑິ າຖະຌາດໃ າຄຖະບຼຈປບຍບຍເຌຈາໄ ຌຍຈ຺ ຍາຈຂບຄະຌະກາ່ ຓະກາຌ ຖະ ຏູຍໄ ຖ່ ນິ າຌຖະຈຍັ ຘູຄຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ເຌກາຌຎະຉຍິ ຈັ ໜາໄ ໃ ີ ຌ຺ ຽປຈັ ເນຓໄ ກີ າຌທາຄຂບຍຽຂຈເຌກາຌຎະຽຓຌີ ຖະຍຍ຺ ທຍຸຓຑາງເຌ ຈງງຈຶ ນກົັ ຘາ່ ຌັ 3 ຎະກາຌ:ື 1. ກາຌຎກ຺ ຎບໄ ຄຸຓໄ ບຄຘຈິ ຖະ ຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄຏູໄ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄ 2. ກາຌຑິ າຖະຌາຽຑໃ ບື ກາ່ ຌຈ຺ ທແິ ຘຈັ ຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ໃແີ ຈປໄ ຍັ ກາຌຘະໜຍັ ຘະໜຸຌາກງຸຈະຘາຈາຄ ຸຖະກຈິ ຖະ ຌທາຄກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ກາຌໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ . 3. ກາຌຑຈັ ະຌາຂບຍຽຂຈກາຌທຍຸຓບຄ຺ ກາຌ ຆຍັ ຑະງາກບຌກາຌຈ່າຽຌຌີ ກຈິ ະກາຌ ຖະ ຆຍັ ຘຌິ ຖທຓຄັ ກາຌຈູຖຘຈິ ຏຌ຺ ຎະຘຈິ ຑິ າຍຂບຄກາຌຈ່າຽຌຌີ ຄາຌ ຖະ ຏຌ຺ ຄາຌຂບຄຏູຍໄ ່ຖນິ າຌ. າກຍຌັ ນາທກິ ຈິ ກາຌຽຘຈຊະກຈິ ໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ເຌຎະຽຈຘະນະຖຈັ ບາຽຓຖກິ າ ຖະ ຽບຕີ ຍ຺ ຉໃ ່ຓາແຈຽໄ ກຈີ ຍຌັ ນາທກິ ຈິ ຽຘຈຊະກຈິ ຂຌຶໄ ເຌຎະຽຈແ ຖະ ຑາາຑຌືໄ ບາຆຼຌຌ຺ ຽຊຄິ ຎຈັ ຍຸ ຌັ . ຍຌັ ນາທກິ ຈິ ຽຘຈຊະກຈິ ໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ແຈຘໄ ະບໄ ຌເນຽໄ ນຌັ ຽຊຄິ ທາຓບໃ ບຌບຂບຄຸກຑາກເຌຘຄັ ຓ຺ ຄັ ຑາກຖຈັ ຖະ ຽບກະຆຌ຺ . ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຽຓໃ ບື ຽກຈີ ທກິ ຈິ ຽຘຈຊະກຈິ ຎະຽຈຉໃ າຄໂເຌຑາກຑຌືໄ ບາຆຼຌໃ ຄຶ ຽກຈີ ກະຘປຼກປບໄ ຄທາຓຎໃ ຄເຘ ເຌກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະ ກຈິ ນົາງຂຌຶໄ ຽຑໃ ບື ປຼກທາຓຽຆບືໄ ໝຌັໄ າກຌກັ ຖຄ຺ ຌຶ ຉໃ າຄຎະຽຈໃ ີ ະຌາ່ ຽຓຈັ ຽຄຌິ ຽຂາ຺ໄ ຓາຆໃ ທງຒຌືໄ ຒູຽຘຈຊະກຈິ ຖະ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌຉໃ ຌື ຉທ຺ ຽຖໃ ບື ຄກາຌຸຓໄ ບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ໃ ຈີ ີ Good Corporate Governance ກຌັ ນາົ ງຂຌຶໄ . Page 37 of 283
7. ຖະຈຍັ ຂບຄໍາຓາຑິຍາຌ າໍ ຓາຑິຍາຌ (Good Governance) ຍໃ ຄບບກຽຎຌັ 4 ຖະຈຍັ ຈໃ ຄັ ຉໃ ່ແຎຌ:ີໄ 1. ຖະຈັຍຌາຌາຆາຈ ນົື ຖະຈຍັ ຖກື ຖກາຑິຍາຌ (Global Governance) ຽຎຌັ ນກົັ າຌໃ ີ ຘາໄ ຄທາຓປໃ ຸຄຽປບື ຄ ຖະ ຘຌັ ຉຘິ ຸກຂບຄຖກ ຑບໄ ຓກຍັ ກາຌຈັ ຘຌັ ຆຍັ ຑະງາກບຌຖກຈທໄ ງທາຓຽຎຌັ ່າ, ຎໃ ຄ ເຘ ຖະ ຓຎີ ະຘຈິ ຏິ ຌ຺ . 2. ຖະຈຍັ ຎະຽຈ ນືົ ຖຈັ ຊາຑິຍາຌ (Public Governance) ຓໃ ຌກາຌຓຸຄໄ ຘາໄ ຄທາຓປໃ ຄັ ຓີ ຖະ ທາຓຏາຘຸກຂບຄຌ຺ ເຌຆາຈ ຉໃ ຉບໄ ຄຍໃແ່ ຎຖໃ ທຄຖາ່ໄ ກຈ຺ ຂບຄຘຄັ ຓ຺ ຖກ. 3. ຖະຈຍັ ຘັຄ຺ຓ ນືົ ຘັຄຓ຺ ຑິຍາຌ (Social Governance) ຓໃ ຌກາຌຓຸຄໄ ຘາໄ ຄທາຓປໃ ຄັ ຓີ ຖະ ທາຓຘຌັ ຉຘິ ຸກຂບຄຘຄັ ຓ຺ ຈງຽາ຺ ຖຍ຺ ກຈ຺ ກະຉກິ າຖະຈຍັ ຆາຈ ຽຆໃ ຄິ ຽາ຺ ຖຍ຺ ກຈ຺ ກະຉກິ າຖກບກີ ຽໃ ບື ໜໃ ຄຶ . 4. ຖະຈຍັ ບຄ຺ ກາຌ ນົື ຍຖໍ ຘິ ັຈື ກາຌູຸ້ຓບຄຍຖໍ ຘິ ັຈ (Corporate Governance) ຓໃ ຌກາຌ ຓຸຄໄ ຘາໄ ຄທາຓແຈຎໄ ຼຍເຌກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຽຆໃ ຄິ ຌາ່ ແຎຘໃ ູກາ່ ແຖ, ຽຘຖຑີ າຍ, ທາຓປໃ ຄັ ຓຂີ ບຄບຄ຺ ກາຌ ຖະ ກາຌຽບບືໄ ຽຒບືໄ ຽຏໃ ບື ຏໃ ຉໃ ່ຘຄັ ຓ຺ ຈງເນຽໄ ກຈີ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ຏ່ ູໄ ໃ ຓີ ຘີ ໃ ທຌແຈຘໄ ໃ ທຌຽຘງຂບຄຸຖະກຈິ (Stakeholders) ຌໃ ີ ະປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ຏ່ ູຊໄ ນື ຸຌໄ ຉໃ ຑຼຄຐໃ າງຈຼທຽໝບື ຌໃ ຎີ ະກຈ຺ ເຌບະຈຈີ . າກໃ ແີ ຈກໄ ໃ າທຽຊຄິ ຖະຈຍັ ຂບຄ່າຓາຑຍິ າຌຄັ 4 ຖະຈຍັ ະຑຍ຺ ທໃ າກາຌຸຓໄ ບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ຓີ ທາຓຽຆໃ ບື ຓ ງຄກຍັ ຖກາຑຍິ າຌ, ຖຈັ ຊາຑຍິ າຌ ຖະ ຘຄັ ຓ຺ ຑຍິ າຌຈໃ ຄັ ປູຍີ 2.3 ຖຈັ ຊາຑຍິ າຌ (Public Governance) ຘຄັ ຓ຺ ຑຍິ າຌ ໍາຓາຑິຍາຌ ຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌ (Social Governance) (Good (Corporate Governance) Governance) ຖກາຑຍິ າຌ (Global Governance) ປູຍໃີ 2.3 ຘະຈຄທາຓຽຆໃ ບື ຓງຄຂບຄາ່ ຓາຑຍິ າຌ ຽຓໃ ບື ຑິ າຖະຌາຖະຈຍັ ຂບຄ່າຓາຑຍິ າຌຄັ 4 ຖະຈຍັ ຖທໄ ະຑຍ຺ ທໃ າຖະຈຍັ ຂບຄາ່ ຓາຑຍິ າຌເຌຖະຈຍັ ບຄ຺ ກາຌື ຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌ ງຄັ ຘາຓາຈຍໃ ຄບບກຽຎຌັ 2 ຖກັ ຘະຌະໃ ຘີ າ່ ຌັ ຈໃ ຄັ ຉໃແ່ ຎຌ:ີໄ Page 38 of 283
1. ຍຌັ ັຈຑິຍາຌຍຍຈຄໄັ ຽຈີຓ (Traditional Corporate Governance) ຖກັ ຘະຌະຍຍຌີໄ ະຽຎຌັ ກາຌຘາໄ ຄຎຈັ ຆະງາເຌກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ກາຌຑາງເຉໄ າ່ ຘໃ ຄັ ຍ່ຖຘິ ຈັ (Companies Acts) ຖະ ກຈ຺ ໝາງໃ ຽີ ຎຌັ ຘໃ ທຌຎະກບຍໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌຍຍຈຄັໄ ຽຈຓີ ຌີໄ ຽຎຌັ ຏຌ຺ າກກາຌຌ຺ໄ ຑຍ຺ າກກາຌຖາງຄາຌຂບຄ Cadbury, Greenbury ຖະ Hampel ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ກາຌຽຌຌັໄ ເຌຈາໄ ຌກາຌຽປຈັ ທຼກຂບຄະຌະກ່າຓະກາຌຍຖ່ ຘິ ຈັ ຖະ ທາຓຘາ່ ຑຌັ ໃ ຓີ ຉີ ໃ ຏ່ ູຊໄ ນື ຸຌໄ (Shareholders) ຘໃ ຄິ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄຽຍບືໄ ຄຉຌ຺ໄ :ື ກາຌຎຍັ ຎຸຄກາຌຎະຉຍິ ຈັ ຄາຌເຌ ຎຈັ ຍຸ ຌັ ຖະ ກາຌນກົີ ຖຼໄ ຄເນຑໄ ຌ຺ໄ າກຽຖໃ ບື ຄໃ ຍີ ໃ ່ຈີ (Scandals) ຈງຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ະແຈປໄ ຍັ ກາຌຘະໜຍັ ຘະໜຸຌເນໄ ຓຍີ ຈ຺ ຍາຈຽຑໃ ຓີ ນາົ ງຂຌຶໄ ຖກັ ຘະຌະຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌຍຍຌີໄ ະຓຸຄໄ ຽຌຌັໄ ເຌຈາໄ ຌຂະຍທຌກາຌນົາຌກທໃ າຈາໄ ຌຎຈັ ຆະງາ. 2. ຍັຌຈັ ຑຍິ າຌຍຍຖທຓັຄໝຈ຺ (Inclusive Corporate Governance) ແຈຽໄ ປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ທາຓໝຌັໄ ເທໃ າຏູຓໄ ຘີ ໃ ທຌແຈຘໄ ໃ ທຌຽຘງຂບຄຸຖະກຈິ (Stakeholders) ໃ ຓີ ຏີ ຌ຺ ຎະນງຈເຌຸຖະກຈິ ະແຈປໄ ຍັ ກາຌ່າຌຄຶ ຽຊຄິ ຖະ ກາຌປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ຏ່ ຌ຺ ຎະນງຈ ຂບຄຏູຓໄ ຘີ ໃ ທຌແຈຘໄ ໃ ທຌຽຘງຂບຄຸຖະກຈິ ຸກຐໃ າງ. ຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌຍຍຖທຓຓຄັ ໝຈ຺ ຌີໄ ະຓີ ທາຓກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຏູຓໄ ຘີ ໃ ທຌແຈຘໄ ໃ ທງຽຘງຂບຄຸຖະກຈິ ນົາງກທໃ າຏູຊໄ ື ນຸຌໄ ຖະ ະຌະກາ່ ຓະກາຌຍ່ຖຘິ ຈັ . ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຌີໄ າ່ ທໃ າ “ຏູຓໄ ຘີ ໃ ທຌແຈຘໄ ໃ ທຌຽຘງຂບຄຸຖະກຈິ (Stakeholders)” ຊກື ຌາ່ ເຆຘໄ ່າຖຍັ ຍຸກຌ຺ ນົື ກໃ ຸຓຍຸກຌ຺ ຽຆໃ ຄິ ຓຏີ ຌ຺ ຎະນງຈເຌກຈິ ະກາຌ ຍໃ ່ທໃ າະຽຎຌັ ຏຌ຺ ຎະນງຈໃ ຊີ ກື ຉບໄ ຄຉາຓກຈ຺ ໝາງ ນົຍື ໃ ກ່ ່ຉາຓ. ຉໃ ຽຈຓີ າ່ ທໃ າ “ຏູຽໄ ຖບື ກຉຄັໄ (Constituency)” ແຈຊໄ ກື ຌາ່ ຓາເຆໄ ຉໃ ຓີ ທາຓຽໝາະຘຓ຺ ໜບໄ ງກທໃ າ່າທໃ າ “ຏູຓໄ ີ ຘໃ ທຌແຈຘໄ ໃ ທຌຽຘງຂບຄຸຖະກຈິ (Stakeholders)”. ຏູຓໄ ຘີ ໃ ທຌແຈຘໄ ໃ ທຌຽຘງຂບຄຸຖະກຈິ ະຓຑີ ຌືໄ ຊາຌກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ທາຓຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄ (Ownership) ຈງະຽຖໃ ຓີ າກຏູຊໄ ນື ຸຌໄ (Shareholders) ຑະຌກັ ຄາຌເຌຍ່ຖຘິ ຈັ (Employees) ຖກູ າໄ (Customers) ຏູໄ າ່ ໜໃ າງກາຌຏະຖຈິ (Suppliers) ຏູໄ ຈັ າ່ ໜໃ າງ (Distributors) ຖຈັ ຊະຍາຌ (Government) ໃ ູຂໃ ຄຂຌັ (Competitors) ຖະ ຏູໄ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄບໃ ຌື ໂຽຆໃ ຌັ : ປຄປຼຌ, ຓະນາທິ ະງາແຖ, ປຄໝ່ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . 8. ນກົັ ກາຌຂບຄຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌ ນຄົັ າກຽກຈີ ຑາທະທກິ ຈິ າຄຽຘຈຊະກຈິ ເຌຑູຓຑິ າກບາຆຼຌ ຽຓໃ ບື ຎີ ຑຘ 2540 ທຄ຺ ກາຌຸຖະກຈິ ຸກ ຘາຂາແຈຽໄ ກຈີ ກະຘປຼກປບໄ ຄເນຓໄ ກີ າຌກທຈຘບຍຉຌ຺ ຽບຄ ຖະ ເນຓໄ ກີ າຌຌະຌາ່ ຌທຈິ ຂບຄຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌ ຓາເຆເໄ ນນໄ າົ ງຂຌຶໄ ຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄທາຓຽຆໃ ບື ໝຌັໄ າກຌກັ ຖຄ຺ ຌຶ ຉໃ າຄຎະຽຈ ຖທຓຄັ ຽຎຌັ ກາຌທາຄປາກຊາຌຈາໄ ຌະຖິ ງະ່າເນກໄ ຍັ ທຄ຺ ກາຌຸຖະກຈິ ນາກຑິ າຖະຌາດໃ າຄໃ ຼຄໄ ຖທໄ ະຽນຌັ ທໃ າຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌຓໃ ຌ ກາຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະ ກຈິ ຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄທາຓະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉ ຖະ ທາຓດໃ ູຖບຈ, ທຍໃ ູກຍັ ຸຌຌະາ່ , ກາຌເນໄ ທາຓຘ່າຌັ ເຌຽຖໃ ບື ຄກາຌ ຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍຖ່ ກິ າຌ ຽຑໃ ບື ຉບຍຘະໜບຄຉະນາົ ຈຈງຍໃ ່ຘຌ຺ ເຏູຓໄ ຘີ ໃ ທຌແຈຘໄ ໃ ທຌຽຘງຂບຄຸຖະກຈິ (Stakeholders) ກໃ ຸຓບໃ ຌື ໂຽຆໃ ຌັ : ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ , ຑະຌກັ ຄາຌ, ຆຸຓຆຌ຺ , ຘໃ ຄິ ທຈຖບໄ ຓຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ຍໃ ່ຓໃ ຌທຊິ ີ າຄຘາໄ ຄ ທາຓະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉເນດໄ ຄັໄ ດຌື ດໃ າຄໄ ຄິ ເນກໄ ຍັ ຸຖະກຈິ ເຈບກີ ຉໃແ່ ຎຖທໄ . ນົກັ ກາຌຂບຄຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌ (Good Corporate Governance Principle) ຓຈີ ໃ ຄັ ຉໃແ່ ຎຌ:ີໄ 1. ທາຓປັຍຏຈິ ຆບຍຉໜໃໍ າໟ ໃີ (Accountability) ຎະກບຍຈທໄ ງ: Page 39 of 283
1.1 ໜາໄ ໃ ຉີ ໃ ຏ່ ູຊໄ ນື ຸຌໄ ຽຆໃ ຄິ ະຌະກາ່ ຓະກາຌຍ່ຖຘິ ຈັ ຉບໄ ຄຓໜີ າໄ ໃ ຈີ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ (1) ຑຈັ ະຌາທແິ ຘຈັ ຍຍ ງຸຈະຘາຈ ຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄຸຌໃ າແຖງະງາທເນກໄ ຍັ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ (2) ກາຌຎະຽຓຌີ ຏຌ຺ ຎະຉຍິ ຈັ ຄາຌຐໃ າງຍຖ່ ນິ າຌທໃ າ ຘບຈໃ ບຄກຍັ ທແິ ຘຈັ ຍຍງຸຈະຘາຈ ນຍົື ໃ .່ 1.2 ໜາໄ ໃ ເີ ຌກາຌກທຈກາື ະຌະກາ່ ຓະກາຌຍ່ຖຘິ ຈັ ະຽຎຌັ ຏູກໄ ທຈກາກາຌຎະຉຍິ ຈັ ຄາຌຂບຄ ຐໃ າງຍຖ່ ນິ າຌ ເຌຂະຌະໃ ຏີ ູຊໄ ນື ຸຌໄ ກ່ຘາຓາຈກທຈກາກາຌຎະຉຍິ ຈັ ຄາຌຂບຄະຌະກ່າຓະກາຌຍ່ຖຘິ ຈັ ແຈ.ໄ 1.3 ຏຌ຺ ຉບຍຌຂບຄຐໃ າງຍຖ່ ນິ າຌື ກາຌກ່າຌຈ຺ ຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄຐໃ າງຍ່ຖນິ າຌເນຽໄ ຎຌັ ແຎ ເຌຈິ າຄຈຼທກຍັ ຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຽຆໃ ຄິ ຓໃ ຌຏຌ຺ ຎະນງຈແຖງະງາທ. 2. ທາຓຎຄ່ ເຘ (Transparency) ຉາຓນກົັ ຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌ ທາຓຎໃ ຄເຘຓບີ ຄ຺ ຎະກບຍຘາ່ ຌັ 3 ຎະກາຌຽບຌີໄ ທໃ າ: 3Cs :ື (1) ຆຈັ ຽຌ (Clear) ນົື ຂ່ຓໄ ູຌຓີ ທາຓຆຈັ ຽຌ, ກຄ຺ ແຎກຄ຺ ຓາ. (2) ຘບຈໃ ບຄກຌັ (Consistent) :ື ຂ່ຓໄ ຌູ ະຉບໄ ຄຊກື ຈັ ກາຌ ຖະ ຍຌັ ກຶ ຈທໄ ງນົກັ ຽກຌຈຼທກຌັ ຄັ ໝຈ຺ ນາກຓກີ າຌຎໃ ຼຌຎຄ ນກົັ ຽກຌຉບໄ ຄຄໄເນຏໄ ູຊໄ ນື ຸຌໄ ຆາຍທໃ າ ຓກີ າຌຎໃ ຼຌຎຄ ຖະ ຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ່ຂ່ຓໄ ຌູ ຌທເຈ. (3) ຎຼຍຼຍແຈໄ (Comparable) :ື ກາຌຈັ ກາຌຂຓ່ໄ ຌູ ຉາຓຓາຈຉະຊາຌ ຽຆໃ ຄິ ຘາຓາຈຎຼຍຼຍແຈໄ ຈງຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຘາຓາຈຌາ່ ແຎ ທຽິ າະຎຼຍຼຍຂ່ຓໄ ຌູ າກນໃ ົຄບໃ ຌື . ນກົັ ຂບຄທາຓຎໃ ຄເຘ ຎະກບຍຈທໄ ງນົກັ ຽກຌຘາ່ ຌັ ຈໃ ຄັ ຌ:ີໄ 2.1 ກາຌຽຎຈີ ຽຏງີ (Openness) ຂ່ຓໄ ຌູ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຍຖ່ ຘິ ຈັ . 2.2 ຓາຈຉະຊາຌກາຌຍຌັ ຆີ ຍ່ຖຘິ ຈັ ທຌຌາ່ ຽບາ຺ ຓາຈຉະຊາຌກາຌຍຌັ ຆຖີ ະນທໃ າຄຎະຽຈ (In- ternational Accounting Standard) ນົື ຓາຈຉະຊາຌກາຌຍຌັ ຆຂີ ບຄຘະນະຖຈັ ບາຽຓຖກິ າ [Financial Accounting Standard Board (FASB)] ຓາເຆຽໄ ຑໃ ບື ເນຽໄ ກຈີ ທາຓຆຈັ ຽຌ. 2.3 ກາຌຖາງຄາຌຏຌ຺ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ຄາຌຉາຓຌທຎະຉຍິ ຈັ ໃ ຽີ ຎຌັ ຽຖຈີ (Best Practice) ເນໄ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ປຍັ ຆາຍ. 3. ທາຓຽ຺າໃ ຼຓກັຌ (Equity) ຈງຍ່ຖຘິ ຈັ ະຈ຺ ະຍຼຌເຌຉະນາົ ຈນົກັ ຆຍັ ນົື ຍຖ່ ຘິ ຈັ ຓະນາຆຌ຺ ະຉບໄ ຄຘາໄ ຄທາຓຽຆໃ ບື ໝຌັໄ ເນກໄ ຍັ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຸກຌ຺ ຈທໄ ງທາຓຽໃ າ຺ ຼຓກຌັ ນົື ຘະຽໝຑີ າຍກຌັ . 4. ທາຓຘຓ຺ ຈູຌ (Checks and Balances) ຈງກາຌກທຈຘບຍຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄທາຓຘຓ຺ ຈຸຌເຌກາຌຈ່າ ຽຌຌີ ຄາຌເຌຖະຈຍັ ຉໃ າຄໂ ນົກັ ທາຓຘຓ຺ ຈຸຌະຉບໄ ຄເຆໄ ທຍໃ ູກຍັ ນົກັ ກາຌບໃ ຌື ໂ. 5. ນົກັ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ໃຽີ ຎັຌຽຖຈີ (Code of Best Practice) ຓໃ ຌກາຌຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ກາຌຎະຉຍິ ຈັ ໃ ີ ຽຎຌັ ຽຖຈີ ກໃ ຍຸກະຖາກບຌຸກຐໃ າງ ຖະ ຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ເນກໄ າຌຎະຉຍິ ຈັ ຄາຌຸກຈາໄ ຌຓຸຄໄ ແຎຘໃ ູທາຓຘຓ຺ ຍູຌຍຍ ຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍຈທໄ ງ: ກາຌຑຈັ ະຌາຌທຎະຉຍິ ຈັ ໃ ຽີ ຎຌັ ຽຖຈີ , ກາຌຌາ່ ຌທຎະຉຍິ ຈັ ໃ ຽີ ຎຌັ ຽຖຈີ ແຎເຆໄ ຖທຓຄັ ກາຌ ຍ຺ ທຌ ຖະ ຎຍັ ຎຸຄຌທຎະຉຍິ ຈັ ໃ ຽີ ຎຌັ ຽຖຈີ . ຂະຍທຌກາຌຂບຄຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌ (The Process of Corporate Governance) ຖະຍຍ຺ ຂບຄ ຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌໃ ເີ ຆກໄ ຌັ ດໃ ູເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຏື ຌ຺ ຏະຖຈິ ໃແີ ຈຏໄ ໃ າຌຂະຍທຌກາຌາຄຎະນທຈັ ຘາຈໃ ງີ າທຌາຌ ຌຍັ ຊບງນຄົັ າກກາຌຽກຈີ ຂບຄຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌເຌຎາງຎີ ຘ 1800 ຌ຺ ປບຈຎຈັ ຍຸ ຌັ ຌແີໄ ຈຽໄ ກຈີ ປູຍຍຍຂບຄ ຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌໃ ີ ຉກຉໃ າຄກຌັ 2 ຖກັ ຘະຌະ:ື (1) ປູຍຍຍກາຌຍຍຈຄັໄ ຽຈຓີ (2) ປູຍຍຍກາຌຍຍຎຍັ ຎຸຄເໝໃ . ເຌຓຸຓຓບຄຂບຄປູຍຍຍກາຌຍຍຎຍັ ຎຸຄເໝໃ ຏູຍໄ ຖ່ ນິ າຌຖະຈຍັ ຘູຄະຽຎຌັ ຏູໄ ໃ ດີ ໃ ູຽຄິ ງບຈຘຸຈ, ຘໃ ທຌຏູ ໄ ຊນື ຸຌໄ ະດໃ ູຖໃ ຸຓຘຸຈ. ຌທທາຓຈິ ຂບຄປູຍຍຍກາຌຍຍຈຄັໄ ຽຈຓີ ຖະ ປູຍຍຍກາຌຍຍຎຍັ ຎຸຄເໝໃ ໃ ກີ ໃ າທຓາ ຽຍບືໄ ຄຉຌ຺ໄ ຘາຓາຈຘະຈຄຎຼຍຼຍແຈຈໄ ໃ ຄັ ປູຍີ 2.5. Page 40 of 283
ປຍູ ຍຍກາຌຍຍ ປູຍຍຍກາຌຍຍຎຍັ ຎຄຸ ເໝ່ ຈໄັຄຽຈຓີ (Traditional (Revisionist Model) Model) ຏູຍໄ ຖ່ ນິ າຌຖະຈຍັ ຘູຄ (Top Manager) ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ (Stockholders) ຏູໄ ຉໃ ຄຉຄັໄ ຖະ ທຍຸຓ (Nominate and Control) ກາຌຽຖບື ກຉຄັໄ (Elect) ະຌະກ່າຓະກາຌຍຖ່ ນິ າຌ ະຌະກາ່ ຓະກາຌຍ່ຖນິ າຌ (Board of Directors) (Board of Directors) ກາຌາໄ ຄຄາຌ ຖະ ແຖໃ ບບກ (Hire and Fire) ເຆບໄ ່າຌາຈຎກ຺ ບຄຏໃ າຌກາຌທຍ ຸຓເຌກາຌຎະຆຸຓຎະາ່ ຎີ ຖະ ກາຌຽຖບື ກຉຄັໄ ຉທ຺ ຌ ຏູຍໄ ຖ່ ນິ າຌຖະຈຍັ ຘູຄ (Top Manager) ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ (Stockholders) ປຍູ ີ 2.5 ຘະຈຄປູຍຍຍກາຌຍຍຈຄັໄ ຽຈຓີ (Traditional Model) ຖະ ປູຍຍຍກາຌຍຍຎຍັ ຎຸຄເໝໃ (Revisionist Model) 1. ປຍູ ຍຍກາຌຍຍຈັຄໄ ຽຈຓີ (Traditional Model) ຓໃ ຌປູຍຍຍກາຌໃ ຊີ ກື ຉບໄ ຄຉາຓກຈ຺ ໝ າງ (Legal Model) ຂບຄຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌ ຈງຏູຊໄ ນື ຸຌໄ (Stockholders) ະຽຎຌັ ຏູຓໄ ບີ ່າຌາຈຘຸຈາໄ ງ (Ultimate Authority) ເຌຍຖ່ ຘິ ຈັ . ປູຍຍຍກາຌຍຍຌຏີໄ ູຊໄ ນື ຸຌໄ ະຽຎຌັ ຏູຈໄ າ່ ຽຌຌີ ກາຌທຍຸຓຏໃ າຌຘຈິ ໃ ີ ຊກື ຉບໄ ຄຉາຓກຈ຺ ໝາງເຌກາຌຽຖບື ກະຌະກາ່ ຓະກາຌຍຖ່ ນິ າຌ ຘໃ ທຌກາ່ ຓະກາຌຍ່ຖນິ າຌະຽຎຌັ ຏູຊໄ ກື າໄ ຄຏູ ໄ ຍຖ່ ນິ າຌຖະຈຍັ ຘູຄ (Top Management) ຖະ ຽຎຌັ ຏູກໄ າ່ ຌຈ຺ ງຸຈະຘາຈຂບຄບຄ຺ ກາຌຄັ ໝຈ຺ . ຌບກາກຌງີໄ ຄັ ຉບໄ ຄປຍັ ຏຈິ ຆບຍເຌກາຌຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ທາຓຽຆໃ ບື ໝຌັໄ ຉໃ ່ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ເຌກາຌແຈປໄ ຍັ ຏຌ຺ ຉບຍຌໃ ຽີ ຎຌັ ່າາກກາຌ ຍ່ຖນິ າຌຈັ ກາຌໃ ຈີ ີ ນົກັ ກາຌຂບຄປູຍຍຍກາຌຍຍຌີໄ ະຽຎຌັ ຘໃ ຄິ ໃ ຽີ ຑໃ ຄິ ຑ່ເຂບຄຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຽຑາະທໃ າຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ະ ຽຎຌັ ກໃ ຸຓໃ ດີ ໃ ູຽຄິ ງບຈຘຸຈຂບຄຘາງກາຌຍຄັ ຍັ ຍຌັ ຆາຑາງເຌຍ່ຖຘິ ຈັ . ດໃ າຄເຈກ່ຉາຓ ຓຌີ ກັ ທຽິ າະນົາງໃ າຌແຈໄ ຘະຈຄຈັ ຘະຌະທໃ າປູຍຍຍກາຌຍຍຈຄັໄ ຽຈຓີ ຌຌັໄ ຍຖ່ ຘິ ຈັ ຍໃ ່ຘາຓາຈຌາ່ ຓາຎະຉຍິ ຈັ ຄາຌແຈດໄ ໃ າຄໄ ຄິ . 2. ປຸຍຍຍກາຌຍຍຎຍັ ຎຄຸ ເໝ່ (Revisionist Model) ຓໃ ຌປູຍຍຍກາຌໃ ຓີ ຓີ ຸຓຓບຄທໃ າຓີ ຑະຖຄັ ຂຍັ ຽໃ ບື ຌໃ ີ ບຍຂຈັ ຂທາຄບ່າຌາຈໃ ຊີ ກື ຉບໄ ຄຉາຓກຈ຺ ໝາງຂບຄຏູຊໄ ນື ຸຌໄ . ຉາຓຎະນທຈັ ຘາຈຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຘໃ ທຌ ເນງໃ ເຌຘະນະຖຈັ ບາຽຓຖກິ າ ະຊນື ຸຌໄ າ່ ຌທຌໃ ໜີ ບໄ ງເຌຉໃ ຖະຍຸກຌ຺ ຘໃ ທຌຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຍຍຽຎຌັ ກໃ ຸຓະກະາງ Page 41 of 283
ແຎຉາຓຘະຑາຍຑູຓຘາຈ ຖະ ກຈ຺ ຂ່ຍໄ ຄັ ຍັ ຂບຄຖຈັ ຊະຍາຌ ະຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ທາຓງາກຖາ່ ຍາກຘາ່ ຖຍັ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ເຌ ກາຌຉຈິ ຉໃ ່ຖະນທໃ າຄກຌັ ນົື ກາຌຈັ ບຄ຺ ກາຌເຌຌາຓຂບຄຏຌ຺ ຎະນງຈປໃ ທຓກຌັ (Collective Interests) ຂບຄຏູ ໄ ຊນື ຸຌໄ ເຌປູຍຍຍກາຌຍຍຈຄັໄ ຽຈຓີ , ະຌະກ່າຓະກາຌຍຖ່ ນິ າຌ ະຓຖີ ກັ ຘະຌະເຌກາຌທຍຸຓຏູຍໄ ່ຖນິ າຌນາົ ງ ກທໃ າ ຉໃ ເຌປູຍຍຍກາຌຎຍັ ຎຸຄເໝໃ ະຌະກ່າຓະກາຌຍຖ່ ນິ າຌະຊກື ທຍຸຓຈງຏູຍໄ ່ຖນິ າຌນົາງກທໃ າ. ເຌ າຄຎະຉຍິ ຈັ ະຌະກາ່ ຓະກາຌຍຖ່ ຘິ ຈັ ະຊກື ຉໃ ຄຉຄັໄ ຉາຓທາຓຑເ່ ຂບຄຏູຍໄ ່ຖນິ າຌຖະຈຍັ ຘູຄ ຘໃ ທຌກາຌຽຖບື ກ ຉຄັໄ ະຌະກ່າຓະກາຌຍ່ຖນິ າຌະນາງາກ, ະຌະກ່າຓະກາຌຍຖ່ ນິ າຌຈງຎກ຺ ກະຉິ ະຎະຉຍິ ຈັ ຄາຌຍຍຌບກ ຽທຖາ (Part-Time) ຽຎຌັ ຘໃ ທຌເນງໃ ຽປຈັ ເນຂໄ າຈກາຌຘໃ ຘື າຌ ນົື ທາຓຆາ່ ຌາຌໜບໄ ງກທໃ າຏູຍໄ ຖ່ ນິ າຌໃ ຽີ ປຈັ ທຼກ ຽຉຓັ ຽທຖາ (Full-time Managers). ຌບກາກຌກີໄ າຌຉຈັ ຘຌິ ເຂບຄະຌະກ່າຓະກາຌຍ່ຖນິ າຌ ະຊກື ກ່າຌຈ຺ ຓາກໃ ບຌຖທໄ ຈງຏູຍໄ ຖ່ ນິ າຌຖະຈຍັ ຘູຄ. 9. ຍຈ຺ ຍາຈຂບຄຍັຌັຈຑຍິ າຌເຌກາຌຍຖໍ ນິ າຌຸຖະກິຈ ກາຌຍຖ່ ນິ າຌຸຖະກຈິ ຎຈັ ຍຸ ຌັ ຖະ ເຌບະຌາຈ຺ ຑາກຸຖະກຈິ ຽບກະຆຌ຺ າ່ ຽຎຌັ ຉບໄ ຄຍ່ຖນິ າຌຈັ ກາຌ ຸຖະກຈິ ເນໄ ະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉດໃ າຄໝຌັໄ ຄ຺ ຘາຓາຈຘາໄ ຄທາຓແຈຎໄ ຼຍາຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຈງກາຌງກ຺ ຖະຈຍັ ຂຌຶໄ ຘໃ ູ ທາຓຽຎຌັ ຘາກຌ຺ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌງບຓປຍັ ຖະ ຽຆໃ ບື ຊື າກຘຄັ ຓ຺ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈນາົ ງຂຌຶໄ ຈງກາຌຘາໄ ຄ ຍຌັ ຈັ ຑຍິ າຌ ນົື າ່ ຓາຑຍິ າຌຑາກຽບກະຆຌ຺ ຉາຓຌທາຄໃ ຘີ ະຊາຍຌັ ທແິ ຽຑໃ ບື ກາຌະຑຈັ ະຌາ ຂບຄຎະຽຈ ແແຈຘໄ ະນຸົຍແທຈໄ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ “ຈງຘະນຸົຍຖທໄ ຍຌັ ການົກັ ຂບຄາ່ ຓາຑຍິ າຌຑາກຽບກະຆຌ຺ ຂບຄແ ຓໃ ຌກາຌຂາຈກຌ຺ ແກຂບຄກາຌ ກທຈຘບຍ ຖະ ກາຌກາ່ ກຍັ ຽຍໃ ຄິ ງຄກາຌຍ່ຖນິ າຌຸຖະກຈິ ຽປຈັ ເນຏໄ ູຊໄ ນື ຸຌໄ ຂະໜາຈເນງໃ ຽຆໃ ຄິ ຓບີ ່າຌາຈເຌກາຌ ຍຖ່ ນິ າຌຸຖະກຈິ ຽບາ຺ ຎຼຍຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຂະໜາຈໜບໄ ງແຈ.ໄ ຄັ ຌີໄ ທຌຓຓີ າຈຉະກາຌຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ເນຏໄ ູຖໄ ຄ຺ ຌຶ ຓີ ທາຓກະຉື ຖຖື ຌ຺ໄ ໃ ີ ະຓຘີ ໃ ທຌປໃ ທຓເຌກາຌຍ່ຖນິ າຌຸຖະກຈິ ຈງກາຌຑຈັ ະຌາຉະນາົ ຈກາຌຽຄຌິ ເນຓໄ ກີ າຌຖຄ຺ ຌຶ ເຌແຖງະ ງາທນາົ ງຂຌຶໄ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌບບກຑຌັ ະຍຈັ ຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ຽບກະຆຌ຺ (Corporate Debenture), ກາຌຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ເນຓໄ ຏີ ູ ໄ ຖຄ຺ ຌຶ ຂະໜາຈເນງໃ ເຌຉະນົາຈນກົັ ຆຍັ ຽຆໃ ຌັ : ຍ່ຖຘິ ຈັ ກບຄຌຶ ຖທຓ (Mutual Fund) ນົື ຍ່ຖຘິ ຈັ ຎະກຌັ ແຑ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ ຉະນົບຈປບຈກາຌຘກຶ ຘາຌທາຄໃ ີ ະຌາາຌຑາຌຈິ ໃ ຽີ ຎຌັ ຽາ຺ໄ ໜຂີໄ ະໜາຈເນງໃ ຽຂາ຺ໄ ຓາຓຘີ ໃ ທຌປໃ ທຓ ເຌກາຌກທຈຘບຍກາຌຍຖ່ ນິ າຌຄາຌຂບຄຖກູ ໜໝີໄ າງຂຌຶໄ ກທໃ າຽກໃ າ຺ ເຌຂະຌະຈຼທກຌັ ກ່ ທຌຓຓີ າຈຉະກາຌປບຄ ປຍັ ຽຑໃ ບື ໃ ີ ະຽປຈັ ເນກໄ າ່ ຓະກາຌ ຖະ ຏູຍໄ ່ຖນິ າຌຓີ ທາຓປຍັ ຏຈິ ຆບຍຉໃ ່ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ , ຽາ຺ໄ ໜີໄ ຖະ ຑະຌກັ ຄາຌນາົ ງ ຂຌຶໄ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌຽຎຈີ ຽຏງີ ຖາງຆກືໄ າ່ ຓະກາຌ ຖະ ຏູຍໄ ່ຖນິ າຌໃ ກີ ະາ່ ຏຈິ ນົື ຎະຑຈຶ ຍໃ ່ຈເີ ຌາຄຸຖະກຈິ , ກາຌຘໃ ຄັ ນາໄ ຓຍໃ ່ເນຓໄ ກີ າ່ ຓະກາຌ ນົື ຏູຍໄ ຖ່ ນິ າຌໃ ີ ະກະາ່ ຏຈິ ປຍັ ຉໃ ່າໜໃ ຄຈໃ ຄັ ກໃ າທເຌຍ່ຖຘິ ຈັ ບໃ ຌື ຉະນບົ ຈປບຈກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຈໃ ຽີ ໝາະຘຓ຺ . ກາຌຽຎຈີ ຽຏງີ ຂ່ຓໄ ູຌ ຖະ ກາຌຎຍັ ຎຸຄຓາຈຉະຊາຌກາຌຍຌັ ຆີ ະຆໃ ທງເນກໄ າຌຍ່ຖນິ າຌຘາຓາຈຓີ ທາຓ ຎໃ ຄເຘນາົ ງຂຌຶໄ ເຌຘໃ ທຌຌບີໄ າຈຓກີ າຌຍ຺ ທຌຂບຍຽຂຈກາຌປຍັ ຏຈິ ຆບຍໃ ຏີ ູຘໄ ບຍຍຌັ ຆີ ທຌຓຉີ ໃ ຏ່ ຌ຺ ກາຌກທຈ ຍຌັ ຆ.ີ ເຌຂະຌະຈຼທກຌັ ບາຈຑິ າຖະຌາຓາຈຉະກາຌຽຑໃ ບື ຑຈັ ະຌາຎະຘຈິ ຑິ າຍ ຖະ ຌັ ງາຍຌັ ຂບຄຏູຘໄ ບຍ ຍຌັ ຆຽີ ຆໃ ຌັ : ກາຌຽຎຈີ ເນຉໄ ໃ າຄຎະຽຈຘາຓາຈຽຂາ຺ໄ ຓາຂໃ ຄຂຌັ ເຌກາຌຎະກບຍບາຆຍີ ຌີໄ ຉະນບົ ຈຌ຺ ຍ຺ ຘກຶ ຘາ ຌທາຄໃ ີ ະຘາໄ ຄປຄຄູ ເເນກໄ ຍັ ຍຖ່ ຘິ ຈັ ງກ຺ ຖະຈຍັ ຓາຈຉະຊາຌກາຌຘບຍຍຌັ ຆຂີ ບຄຉຌ຺ ຽບຄຈງຘະໝກັ ເ ຽຑໃ ບື ໃ ີ ະຘາໄ ຄຑາຍຑຈ຺ ໃ ຈີ ເີ ນໄ ກໃ ຍ່ຖຘິ ຈັ ຖະ ທາຓໝຌັໄ ເເນໄ ກໃ ຏູຖໄ ຄ຺ ຌຶ . Page 42 of 283
ເຌຈາໄ ຌກາຌຸຓໄ ບຄຂບຄຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຂະໜາຈໜບໄ ງ ຽຑໃ ບື ໃ ີ ະເນໄ ່າຓາຑຍິ າຌຑາກຽບກະຆຌ຺ ແຓີ ທາຓ ຘະຽໝຑີ າຍກໃ ຏູຖໄ ຄ຺ ຌຶ ຸກຌ຺ ນາົ ງຂຌຶໄ ບາຈຑິ າຖະຌາຌທາຄໃ ີ ະຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ໜໃ ທງຄາຌ ນົື ຘະຊາຍຌັ ໃ ຽີ ຎຌັ ຏູ ໄ ຽຍໃ ຄິ ງຄປກັ ຘາຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຂະໜາຈໜບໄ ງ ຖະ ບ່າຌທງທາຓຘະຈທກກໃ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ເຌກາຌຖຄ຺ ະຌຌຘຼຄເຌກາຌຎະຆຸຓຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌຑຈັ ະຌາຖະຍຍ຺ ໃ ີ ະເນຏໄ ູຊໄ ນື ຸຌໄ ບບກຘຼຄຏໃ າຌາຄບຌິ ຽຉຽີ ຌຈັ ນົື ແຎຘະຌຽີ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ກາຌຎຍັ ຎຸຄາ່ ຓະຑຍິ າຌຑາກຽບກະຆຌ຺ ຂບຄແຽຎຌັ ຘໃ ຄິ ປຍີ ຈໃ ທຌດໃ າຄງໃ ຄິ າກທກິ ຈິ ກາຌຄັໄ ຌຽີໄ ປາ຺ ແຈຽໄ ນຌັ ຖທໄ ທໃ າ ກາຌຂາຈາ່ ຓາຑຍິ າຌຑາກຽບກະຆຌ຺ ໃ ຈີ ຌີ ຌັໄ ຓຉີ ຌ຺ໄ ຌຶ ຘູຄ ກາຌຂາຈຖະຍຍ຺ ຍຌັ ຆີ ໃ ຽີ ຆໃ ບື ຊແື ຈໄ ຽປຈັ ເນໄ ກຈິ ະກາຌໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌຂາງບບກຘໃ ູຉະນາົ ຈຓຖີ າາຉໃ ່າ ກາຌຎະຌບຓໜຈີໄ າ່ ຽຌຌີ ແຈດໄ ໃ າຄງາກຖ່າຍາກ ຽຑາະຽາ຺ໄ ໜີໄ ຖະ ຖູກໜຍີໄ ໃແ່ ທເໄ ກຌັ . ກາຌຽຑໃ ຓີ ຌຶ າກຉໃ າຄຎະຽຈກ່ຉບໄ ຄຎະຘຍ຺ ກຍັ ບຸຎະຘກັ ຽຑາະທໃ າຌ຺ ຉໃ າຄຎະຽຈຖຄັ ຽຖໃ ີ ະຽຂາ຺ໄ ຓາຓນີ ຸຌໄ ຘໃ ທຌເຌຸຖະກຈິ ແ ຈງຍໃ ຓ່ ບີ ່າຌາຈເຌກາຌຍຖ່ ນິ າຌ ຽຑາະຂາຈທາຓໝຌັໄ ເເຌກາຌຍຖ່ ນິ າຌ ຸຖະກຈິ ຂບຄຏູຎໄ ະກບຍກາຌຽຈຓີ ຖະ ບໃ ຌື ໂ. ກາຌຎຍັ ຎຸຄາ່ ຓາຑຍິ າຌຑາກຽບກະຆຌ຺ ຌຌັໄ ຍໃ ່ ຓໃ ຌຽຎຌັ ຑາຖະໜາໄ ໃ ຂີ ບຄຖຈັ ຊະຍາຌຉໃ ດໃ າຄຈຼທ ຏູ ໄ ຎະກບຍກາຌຽບຄ ກ່ຓໜີ າໄ ໃ ຘີ າໄ ຄຓາຈຉະຊາຌາ່ ຓາຑຍິ າຌໃ ຈີ ເີ ນໄ ກໃ ຸຖະກຈິ ຉຌ຺ ຽບຄຈທໄ ງ. ຽາ຺ໄ ໜຂີໄ ະໜາຈເນງໃ ກ່ຉບໄ ຄຘບຈຘໃ ບຄຽຍໃ ຄິ ງຄ ຈິ າຄກາຌຍຖ່ ນິ າຌຸຖະກຈິ ຂບຄຖກູ ໜນີໄ ົາງຂຌຶໄ ຖະ ຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ຂະໜາຈໜບໄ ງກຉ່ ບໄ ຄ ຓີ ທາຓກະຉຖື ຖື ຌ຺ໄ ໃ ີ ະບບກຘຈິ ບບກຘຼຄກຌັ ຽຎຌັ ກໃ ຸຓກບໄ ຌນົາງຂຌຶໄ ເຌຎະຽຈຌັ ຸຖະກຈິ ໃ ຓີ ີ ທາຓຘາ່ ຌັ ຉໃ ່ ຎະນງຈຂບຄຉຌ຺ ຈງກາຌຽຂາ຺ໄ ປໃ ທຓຎະຆຸຓຏູຊໄ ນື ຸຌໄ ນົື ກາຌເຆຘໄ ຈິ ຂບຄຉຌ຺ ຽບຄ (ຽຆໃ ຌັ : ກາຌຊບຈຊບຌກ່າຓະ ກາຌ, ກາຌຂ່ຘະຽໜຎີ ະຽຈຌັ ເຌກາຌຎະຆຸຓ ນົື ກາຌຎໃ ຼຌຂກ່ໄ ່າຌຈ຺ ຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ໃ ຍີ ໃ ຽ່ ຎຌັ າ່ ຽຎຌັ ຉຌ຺ໄ ) ຖຈັ ຊະຍາຌຓີ ຍຈ຺ ຍາຈຘ່າຌັ ເຌກາຌຘາໄ ຄກຈ຺ ຖະຍຼຍ, ປຄຄູ ເ ຖະ ບາ່ ຌທງທາຓຘະຈທກເນໄ ກໃ ຐໃ າງຉໃ າຄໂ ເຌກາຌຓີ ຘໃ ທຌປໃ ທຓເຌກາຌຑຈັ ະຌາ່າຓາຑຍິ າຌຑາກຽບກະຆຌ຺ ແ” (ຘະຊາຍຌັ ທແິ ຽຑໃ ບື ກາຌຑຈັ ະຌາຎະຽຈແ (TDRI) 2541: 5-6) Page 43 of 283
ຍ຺ຈີ 3 ກາຌຽຂໄ຺າຘູຸ່ຖະກຈິ ຖະຈັຍຖກ ຉໃ ຖະຎະຽຈຉໃ າຄກ່ຘາໄ ຄທາຓຘາ່ ຑຌັ ຍຍຸຖະກຈິ ຖະນທໃ າຄກຌັ ຈງຓີ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຽຑໃ ບື ຏຌ຺ ຎະນງຈ ຈາໄ ຌຽຘຈຊະກຈິ ຄັ ໝຈ຺ . ກາຌາໄ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈະຉບໄ ຄເຆນໄ ົກັ ທາຓຆໃ ຼຄຆາຌ (Specialization) ກໃ າທທື ໃ າ ຽຓໃ ບື ຎະຽຈໜໃ ຄຶ ຘາຓາຈຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌແຈດໄ ໃ າຄຓຎີ ະຘຈິ ຑິ າຍ ງໃ ບຓແຈຎໄ ຼຍຎະຽຈບໃ ຌື ຽຓໃ ບື ຎຼຍຼຍກຌັ . ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄຌາ່ ຓາຑິ າຖະຌາ ຖະ ຘກຶ ຘາກໃ ຼທກຍັ ຎຈັ ແຈາໄ ຌຘຄັ ຓ຺ , ທຈັ ະຌະ່າ, ກຈ຺ ໝາງ ຖະ ຽຘຈຊະກຈິ ຽຆໃ ຄິ ະຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ກ່ າຌຏະຖຈິ , ກາຌຂາງຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຖະ ກາຌຍ່ຖກິ າຌເຌຉໃ າຄຎະຽຈ. 1. ຖກັ ຘະຌະຖຸ ະກຈິ ຖະນທໞາຄຎະຽຈ ຖຸ ະກຈິ ຖະນທໞາຄຎະຽຈ (International Business) ຽຎຌັ ກຈິ ະກາ່ ບຄ຺ ກາຌໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ເຌ ຂບຍຽຂຈນົາງກທໃ າໜໃ ຄຶ ຎະຽຈ ຌທທາຓຈິ ຑຌືໄ ຊາຌກໃ ຼທກຍັ ຸຖະກຈິ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ ະຖທຓຽຊຄິ ກຈິ ະ ກາ່ ຄັ ໝຈ຺ ໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ກາຌຖກຎໃ ຼຌຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌຂາໄ ຓຎະຽຈ ຍໃ ່ທໃ າະຽຎຌັ ກຈິ ະກາ່ ເຌກາຌຆືໄ ຽຆໃ ຄິ ຌາ່ ຽຂາ຺ໄ າກຎະຽຈບໃ ຌື ນົື ຽຎຌັ ກາຌຂາງຎຈັ ແກາຌຏະຖຈິ ແຎງຄັ ຸຖະກຈິ ຉໃ າຄຎະຽຈ ະຽຎຌັ ຍາຄຘໃ ທຌ ນົື ຄັ ໝຈ຺ ກ່ຌຍັ ທໃ າຽຎຌັ ຸຖະກຈິ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ. ຖຸ ະກຈິ ຖະຈຍັ ຖກ (Global Firm) ຽຎຌັ ກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ນາົ ງກທໃ າຌໃ ຄຶ ຎະຽຈ ຍໃ ່ທໃ າະຽຎຌັ ກາຌທແິ ຖະ ຑຈັ ະຌາ (R&D), ກາຌຏະຖຈິ (Production), ກາຌຉະນົາຈ (Marketing) ຖະ ກາຌຽຄຌິ (Financial) ຽຆໃ ຄິ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຂ່ແໄ ຈຎໄ ຼຍເຌຈາໄ ຌຉຌ຺ໄ ຌຶ ຖະ ຆໃ ຘື ຼຄ. ກາຌຉະນົາຈຖະນທໞາຄຎະຽຈ (International Marketing) ຽຎຌັ ກາຌເຆຽໄ ໃ ບື ຄຓກື າຌ ຉະນາົ ຈຘ່າຖຍັ ຘຌິ າໄ ນົື ຍ່ຖກິ າຌເຌຉະນົາຈນົາງກທໃ າໜໃ ຄຶ ຎະຽຈຂຌຶໄ ແຎ ຈງຓຸຄໄ ໃ ຉີ ະນົາຈຘຌິ າໄ ຖະ ກາຌ ຑຈັ ະຌາງຸຈະຘາຈຽຑໃ ບື ຂາງຘຌິ າໄ ເຌຉະນາົ ຈຉໃ າຄຎະຽຈ ຉະນບົ ຈປບຈຎະຘຓ຺ ຎະຘາຌງຸຈະຘາຈຽນໃ ົາ຺ ຌຌັໄ ແຎ ງຄັ ຎະຽຈຉໃ າຄໂ ຈງຓຎີ ຈັ ແໃ ກີ ໃ ຼທຂບໄ ຄື ຖກັ ຘະຌະຈາໄ ຌທຈັ ະຌະາ່ , ຑາຘາ, ກາຌຽຓບື ຄ, ກາຌຖກຎໃ ຼຌ ຽຄຌິ ຉາ ຖະ ຄຘາໄ ຄຈາໄ ຌກຈ຺ ໝາງໃ ີ ຉກຉໃ າຄກຌັ . ກາຌຉະນົາຈຖະຈຍັ ຖກ (Global Marketing) ຽຎຌັ ກາຌຉະນາົ ຈໃ ຓີ ຘີ ຌິ າໄ ຍ່ຖິ ຑກໃ ຓີ ຓີ າຈ ຉະ ຊາຌກາຌຏະຖຈິ ຈຼທກຌັ ຽຎຌັ າ່ ຌທຌນົາງ ຖະ ຓຽີ ຎາ຺ໄ ໝາງໃ ຉີ ະນົາຈໃ ທ຺ ຖກ ຽຆໃ ຄິ ຓຏີ ຌ຺ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌ ຑຈັ ະຌາເຌຈາໄ ຌຽຉກັ ຌຖດີ ຖະ ກາຌຘໃ ຘື າຌ. ງຈຸ ະຘາຈກາຌຉະນົາຈຖະຈຍັ ຖກ (Global Marketing Strategy) ຽຎຌັ ກາຌເຆງໄ ຸຈະ ຘາຈກາຌຉະນົາຈ ນົື ຘໃ ທຌຎະຘຓ຺ ກາຌຉະນົາຈໃ ຓີ ຓີ າຈຉະຊາຌຈຼທກຌັ (ຈງຓກີ າຌຎຍັ ຎຸຄໜບໄ ງຘີ ຸຈ) ຽຑໃ ບື ເຆເໄ ຌຉະນົາຈຉໃ າຄຎະຽຈ. ຎະຽຈີໃຽຎັຌຽາ຺ໄ ຍໟາຌ (Host Country) ຽຎຌັ ຎະຽຈຽຆໃ ຄິ ຓໜີ ໃ ທງກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຄາຌ (ຘາຂາ) ຂບຄ ຍ່ຖຘິ ຈັ ຉໃ າຄຎະຽຈໃ ຓີ ກີ າຌາໄ ຂາໄ ຓຎະຽຈຽຂາ຺ໄ ຓາຈ່າຽຌຌີ ກາຌຽຆໃ ຌັ : ຍ່ຖຘິ ຈັ Esso ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ຂບຄບາຽຓຖກິ າຽຂາ຺ໄ ຓາ ຉຄັໄ ຘາຂາເຌຎະຽຈແ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຎະຽຈແໃ ຄຶ ຊທື ໃ າຽຎຌັ ຎະຽຈໃ ຽີ ຎຌັ ຽາ຺ໄ ຍາໄ ຌ. ຎະຽຈຽໃີ ຎຌັ ຘາໍ ຌກັ ຄາຌເນງໞ (Home Country) ນືົ ຎະຽຈຓ່ (Parent Company) ຽຎຌັ ຎະຽຈຽຆໃ ຄິ ຍ່ຖຘິ ຈັ ຓຘີ ່າຌກັ ຄາຌເນງໃ ຉຄັໄ ດໃ ູຽຆໃ ຌັ : ຍ່ຖຘິ ຈັ Electrolux ຽຂາ຺ໄ ຓາຉຄັໄ ຘາຂາເຌຎະຽຈແ. ຈງຘາ່ ຌກັ ຄາຌເນງໃ (Home Country) ຂບຄຍຖ່ ຘິ ຈັ ດໃ ູໃ ຎີ ະຽຈຘະທຽີ ຈຌ. Page 44 of 283
ຂໄໍແຈ້ຎູ ຼຍດາ່ ຄຘຓ຺ ຍຌູ (Absolute Advantage) ຽຎຌັ ຈິ ຘະຈີ ໃ ຉີ ຄັໄ ຂຌຶໄ ຈງຌກັ ຽຘຈຊະຘາຈຘ່າຌກັ ຖາຘຘກິ ໃ ຓີ ຆີ ໃ ທື ໃ າ Adam Smith ຽຆໃ ຄິ ຽຆໃ ບື ທໃ າ ຎະຽຈໜໃ ຄຶ ະຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ໜໃ ຄຶ ແຈຓໄ ຎີ ະຘຈິ ຑິ າຍໝາງ ກທໃ າບກີ ຎະຽຈໜໃ ຄຶ ຽຑາະທໃ າຓີ ທາຓຆໃ ຼທຆາຌ ຖະ ຘໃ ຄ຺ ບບກຘຌິ າໄ ໃ ຏີ ະຖຈິ ແຈດໄ ໃ າຄຓຎີ ະຘຈິ ຑິ າຍນົາງກທໃ າ (ຉຌ຺ໄ ຌຶ ຉໃ າ່ ກທໃ າ) ຽຑໃ ບື ຖກຎໃ ຼຌຘຌິ າໄ ໃ ຉີ ຌ຺ ຽບຄຉບໄ ຄກາຌ. ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຎະຽຈຆາບຸຈບິ າຖະຽຍງ ຓີ ທາຓຆໃ ຼທຆາຌ ຈາໄ ຌຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຎິ ຉຕຽຓີ ຘໃ ທຌບາຒຕກິ າເຉຓໄ ີ ທາຓຆໃ ຼທຆາຌຈາໄ ຌຽຑຈັ ຽປຈັ ເນໄ ຄັ ຘບຄຎະຽຈຽກຈີ ກາຌາໄ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈຂຌຶໄ ຉໃ ຊາໄ ຄັ ຘບຄຎະຽຈຓີ ທາຓຆໃ ຼທຆາຌເຌກາຌຏະຖຈິ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຎິ ຉຕຽຓີ ຖະ ຽຑຈັ ຽໝບື ຌໂກຌັ ກາຌາໄ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈະຍໃ ຽ່ ກຈີ ຂຌຶໄ . ຂໍແໄ ຈ້ຎູ ຼຍຍຍຎຼຍຼຍ (Comparative Advantage) ຽຎຌັ ຈິ ຘະຈີ ໃ ກີ ໃ າທຽຊຄິ ກາຌແຈຎໄ ະນງຈ າກກາຌຓຎີ ະຘຈິ ຑິ າຍຂບຄຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ເຌຖະຈຍັ ຖກໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ າກກາຌາໄ ຈງຎະຽຈໜໃ ຄຶ ະຓີ ທາຓຆ່າ ຌາຌເຌກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ເຈຆະຌຈິ ໜໃ ຄຶ ນາົ ງກທໃ າຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ບໃ ຌື ໂ (ຉຌ຺ໄ ຌຶ ຉໃ າ່ ກທໃ າ) ຽຆໃ ຌັ : ຎະຽຈ A ຓີ ຉຌ຺ໄ ຌຶ ເຌກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ກ. ຊກື ກທໃ າຎະຽຈ B ຉໃ ຎະຽຈ B ຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຂ. ແຈຊໄ ກື ກທໃ າ (ຓຉີ ຌ຺ໄ ຌຶ ຉໃ ່າ ກທໃ າ) ຎະຽຈ A. ຊາໄ ຎະຽຈ A ຑຍ຺ ທໃ າກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ກ. ຓຉີ ຌ຺ໄ ຌຶ ຉໃ າ່ ກທໃ າຘຌິ າໄ ຂ. ຈງຎຼຍຼຍ. ຈໃ ຄັ ຌຌັໄ ຎະຽຈ A ະຘໃ ຄ຺ ບບກຘຌິ າໄ ກ. ຽຑໃ ບື ຖກກຍັ ຘຌິ າໄ ຂ. ໃ ຏີ ະຖຈິ ຈງຎະຽຈ B ໃ ຄຶ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ກາຌ ຖກຎໃ ຼຌຘຌິ າໄ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ ຽຆໃ ຄິ ກາຌຖກຎໃ ຼຌຈໃ ຄັ ກໃ າທະຽປຈັ ເນຏໄ ຌ຺ ຏະຖຈິ ຂບຄຖກຽຑໃ ຓີ ຂຌຶໄ ຽຌໃ ບື ຄາກ ຉໃ ຖະຎະຽຈະຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ໃ ຉີ ຌ຺ ຓີ ທາຓຆ່າຌາຌນາົ ງຘີ ຸຈ ຖະ າໄ ຂາງແຎງຄັ ຉໃ າຄຎະຽຈ (ເຌກຖ່ ະຌຌີ ີໄ ະ ດໃ ູຑາງເຉຘໄ ຓ຺ ຓຸຈຉຊິ າຌໃ ທີ ໃ າຓຘີ ບຄຎະຽຈຘບຄຘຌິ າໄ ). ກາຌແຈຎູ້ ຼຍາຄກາຌຂ່ຄຂັຌ (Competitive Advantage) ຽຎຌັ ທິ ກີ າຌໃ ຘີ ະນທຄນາຽຎາ຺ໄ ໝາງຽຆໃ ຄິ ຘາຓາຈຘາໄ ຄຂແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍາຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ ນົື ຽຎຌັ ຸຌໃ າໃ ຽີ ໜບື ກທໃ າເຌກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຽຆໃ ຄິ ຓຏີ ຌ຺ ຉໃ ່ ທາຓຽຑໃ ຄິ ຑ່ເຂບຄຖກູ າໄ ໃ ນີ າົ ງກທໃ າໃ ູ ຂໃ ຄ ນົື ທາຓຘາຓາຈຂບຄໃ ູ ຂໃ ຄຂຌັ ໃ ຽີ ຑໃ ຓີ ຎະຘຈິ ຑິ າຍ, ຸຌຌະຑາຍ, ທາຓຈິ ຘາໄ ຄຘຌັ , ກາຌຉບຍຘະໜບຄຂບຄຖູກາໄ ຖະ ທາຓຘາຓາຈຑຽິ ຘຈເຌກາຌເຆຎໄ ະນງຈາກຑະຌກັ ຄາຌແຈດໄ ໃ າຄຓີ ຎະຘຈິ ຑິ າຍ. ກາຌໃ ຎີ ະຽຈເຈຎະຽຈໜໃ ຄຶ ະຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຸຖະກຈິ ຖະຈຍັ ຖກ ນົື ຸຖະກຈິ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ ະຉບໄ ຄຘກຶ ຘາທາຓຑບໄ ຓຂບຄຎະຽຈຉຌ຺ ຽບຄ ຖະ ຂແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍຍຍຎຼຍຼຍຂບຄຎະຽຈຉຌ຺ ຽບຄໃ ຽີ ໜບື ກທໃ າຎະຽຈບໃ ຌື ຽຆໃ ຌັ : ຍາຄຎະຽຈຓີ ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍ່ຖກິ າຌຆະຌຈິ ໜໃ ຄຶ ຈກີ ທໃ າຎະຽຈບໃ ຌື ຽຑາະທໃ າຓີ ນໃ ົຄຆຍັ ຑະງາກບຌາ່ ຓະຆາຈບຸຈຓ຺ ຘຓ຺ ຍູຌ ນົື ຓີ ປຄຄາຌໃ ເີ ຆຉໄ ຌ຺ໄ ຌຶ ຉໃ າ່ ນົື ຓຎີ ຈັ ແຈາໄ ຌທຈັ ະຌະ່າ ຖະ ຽນຈກາຌາຄຎະນທຈັ ຘາຈໃ ຽີ ບບືໄ ບ່າຌທງກຊ່ ທື ໃ າຎະຽຈຌຌັໄ ຓີ ທາຓຑບໄ ຓ ຖະ ຓີ ທາຓຆໃ ຼທຆາຌເຌກາຌ ຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ຆຌັໄ ຈງຘາຓາຈເຆຎໄ ະນງຈາກຂແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍ ຽຆໃ ຄິ ຘາຓາຈຉບຍຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຑາງ ເຌຎະຽຈ ຖະ ຘາຓາຈຌາ່ ຘໃ ທຌໃ ຽີ ນບົື າກກາຌຍ່ຖິ ຑກຘໃ ຄ຺ ບບກແຎງຄັ ຉໃ າຄຎະຽຈ ຽຑໃ ບື ຖກຎໃ ຼຌຘຌິ າໄ ໃ ີ ຎະຽຈຉຌ຺ ຍໃ ່ທຘາຓາຈຏະຖຈິ ແຈຈໄ ຽີ ໃ າ຺ ໃ ີ ທຌ. ຍາຄຎະຽຈຓຏີ ະຖຈິ ຉະຑຌັ ໃ ຓີ ຂີ ່ແໄ ຈຎໄ ຼຍດໃ າຄຘຓ຺ ຍູຌ (Absolute Advantage) ເຌຂະຌະໃ ຍີ າຄ ຎະຽຈບາຈະຍໃ ຓ່ ຂີ ແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍຽຖງີ ກແ່ ຈ.ໄ ຍາຄຎະຽຈບາຈຓີ ທາຓແຈຎໄ ຼຍດໃ າຄຘຓ຺ ຍູຌເຌຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ໜໃ ຄຶ ເຌ ຂະຌະໃ ບີ ກີ ຎະຽຈໜໃ ຄຶ ຓີ ທາຓແຈຎໄ ຼຍດໃ າຄຘຓ຺ ຍູຌກຍັ ຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ໜໃ ຄຶ ເຌກ່ຖະຌຌີ ີໄ ຄັ ຘບຄຎະຽຈຘາຓາຈຈ່າ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ປໃ ທຓກຌັ ແຈຽໄ ຆໃ ຌັ : ຎະຽຈ ກ. ຏະຖຈິ ຽຂາ຺ໄ ແຈຈໄ ກີ ທໃ າຎະຽຈ ຂ. ຖະ ຎະຽຈ ຂ. ຏະຖຈິ ຽນກົັ ແຈໄ ຈກີ ທໃ າຎະຽຈ ກ. ເຌກຖ່ ະຌຌີ ີໄ ຌໃ ຎີ ະຽຈ ກ. ຖະ ຎະຽຈ ຂ. ະເຆຆໄ ຍັ ຑະງາກບຌຸກດໃ າຄເຌກາຌ ຏະຖຈິ ຽຂາ຺ໄ ຖະ ຽນກົັ ແຎຑບໄ ຓກຌັ ກ່ທຌເນຎໄ ະຽຈ ກ. ຏະຖຈິ ຽຂາ຺ໄ ຖະ ຎະຽຈ ຂ. ຏະຖຈິ ຽນົກັ ຌ Page 45 of 283
ຈງງຈຶ ນກົັ ຌທທາຓຈິ ທໃ າຎະຽຈເຈ ນົື ຸຖະກຈິ ທຌເຆໄ ທາຓຘາຓາຈໃ ຓີ ດີ ໃ ູ ຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຖະ ຍຖ່ ກິ າຌ ໃ ຓີ ີ ທາຓຆ່າຌາຌຘະຽຑາະຈາໄ ຌ (Specialization) ກາຌຌາ່ ຌທທາຓຈິ ຽຖໃ ບື ຄຂ່ແໄ ຈຎໄ ຼຍດໃ າຄຘຓ຺ ຍູຌ (Absolute Advantage) ຖະ ຂແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍຍຍ ຎຼຍຼຍ (Comparative Advantage) ແຎເຆໄ ະຽນຌັ ທໃ າຎະຽຈເນງໃ ຍາຄຎະຽຈຓຂີ ແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍຍຍຎຼຍຼຍ (Comparative Advantage) ເຌຘຌິ າໄ ຖະ ຍຖ່ ກິ າຌນົາງຎະຽຑຈຈທໄ ງກຌັ ຽຑໃ ບື ຉບຍຘະໜບຄທາຓ ຉບໄ ຄກາຌຂບຄຎະຆາກບຌເຌຉໃ ຖະຎະຽຈ ກາຌຽປຈັ ຸຖະກຈິ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈໃ ຄຶ ແຈຽໄ ຂາ຺ໄ ຓາຓຍີ ຈ຺ ຍາຈເຌກາຌ ຉບຍຘະໜບຄທາຓຉບໄ ຄກາຌຈໃ ຄັ ກໃ າທ. ກາຌໃ ຎີ ະຽຈເຈະຽປຈັ ຸຖະກຈິ ນົື ຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຎະຽຑຈເຈຌຌັໄ ະຉບໄ ຄາ່ ຌຄຶ ຽຊຄິ ຎຈັ ແໃ ຽີ ບບືໄ ບາ່ ຌທງຽຆໃ ຌັ : ຖະຍຍ຺ ຽຘຈຊະກຈິ , ຖະຍຍ຺ ກາຌຎກ຺ ບຄ, ຘາຈຘະໜາ, ທາຓຽຆໃ ບື , ທຈັ ະຌະ່າ, ປຈີ ບຄຎະຽຑຌີ ຖະ ບໃ ຌື ໂ າກກາຌຽປຈັ ຸຖະກຈິ ກາຌາໄ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ ຖະ ຖະຈຍັ ຖກ ກໃ ່ເນຽໄ ກຈີ ຎະຽຈຏູຘໄ ໃ ຄ຺ ບບກ ຘຌິ າໄ (Exporter) ຽຆໃ ຄິ ຓກີ ຈິ ະກ່າໃ ຽີ ບຌີໄ ທໃ າກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກ (Exporting) ຖະ ຎະຽຈໃ ຆີ ຘືໄ ຌິ າໄ ຽຆໃ ຄິ ຓກີ ຈິ ະ ກ່າໃ ຽີ ບຌີໄ ທໃ າ ກາຌຌາ່ ຽຂາ຺ໄ (Importing) ຽຎຌັ ຏູຌໄ າ່ ຽຂາ຺ໄ (Importer) ກາຌຘຄໃ຺ ບບກ (Exporting) ຽຎຌັ ກາຌຂາງ ຖະ ກາຌຘໃ ຄ຺ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ນົື ທຈັ ຊຸຈຍິ ແຎງຄັ ຎະຽຈ ບໃ ຌື ທິ ກີ າຌຘໃ ຄ຺ ບບກຽຎຌັ ທິ ໜີ ໃ ຄຶ ໃ ີ ະຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຉະນາົ ຈຉໃ າຄຎະຽຈ ຽຆໃ ຄິ ບາຈະເຆທໄ ິ ຏີ ະຖຈິ ຘຌິ າໄ ເຌຎະຽຈຂບຄ ຉຌ຺ ຖທໄ ຘໃ ຄ຺ ແຎງຄັ ຉໃ າຄຎະຽຈ. ກາຌຌາໍ ຽຂາໄ຺ (Importing) ຽຎຌັ ກາຌຆທືໄ ຈັ ຊຸຈຍິ ນົື ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ າກຉໃ າຄຎະຽຈ ຖະ ຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ຓາ ຎະຽຈຈງກາຌຆຘືໄ ຌິ າໄ ນົື ຍຖ່ ກິ າຌາກຎະຽຈໜໃ ຄຶ ຽຑໃ ບື ຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຎະຽຈຽາ຺ໄ ຍາໄ ຌຂບຄຸຖະກຈິ . ເຌຉໃ ຖະຎະຽຈະຓີ ຄັ ກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກ ຖະ ກາຌຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ບຄ຺ ຎະກບຍຑຌືໄ ຊາຌຂບຄກາຌາໄ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ. ດໃ າຄເຈກຉ່ າຓ ກຈິ ະກ່າກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກ ຖະ ກາຌຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ຂບຄຉໃ ຖະຎະຽຈຌຌັໄ ະຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ຈ່ ຸຌກາຌາໄ . ຈຌຸ ກາຌໟາ (Balance of Trade) ຽຎຌັ ຘໃ ທຌຉໃ າຄຖະນທໃ າຄຓູຌໃ າກາຌຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ຖະ ຓຌູ ໃ າກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກຘຌິ າໄ ຂບຄຎະຽຈເຈຎະຽຈໜໃ ຄຶ ຊາໄ ຓກີ າຌຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ນົາງກທໃ າກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກຽບຌີໄ ທໃ າ ຈຸຌກາຌາໄ ຂາຈຈຸຌ ຖະ ຊາໄ ຓກີ າຌຘໃ ຄ຺ ບບກນາົ ງກທໃ າກາຌຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ຽບຌີໄ ທໃ າ ຈຸຌກາຌາໄ ຽກຌີ ຈຸຌ. ຈຸຌກາຌຆໍາຖະຽຄຌິ (Balance of Payments) ຽຎຌັ ຖາງຄາຌໃ ຘີ ະຈຄຽຊຄິ ຘໃ ທຌຉໃ າຄຂບຄາ່ ຌທຌ ຽຄຌິ ຖທຓຂບຄງບຈຖາງແຈໄ (ຽຄຌິ ແນົຽຂາ຺ໄ ) ຖະ ງບຈຖາງໃ າງ (ຽຄຌິ ແນບົ ບກ) ຂບຄຎະຽຈເຈຎະຽຈໜໃ ຄຶ ເຌຆໃ ທຄ ແຖງະຽທຖາໃ ກີ ່າຌຈ຺ , ຊາໄ ຓຽີ ຄຌິ ແນບົ ບກນົາງກທໃ າຽຄຌິ ແນຽົ ຂາ຺ໄ ຽບຌີໄ ທໃ າ ຈຸຌກາຌຆາ່ ຖະຽຄຌິ ຂາຈຈຸຌ. ຉໃ ຊາໄ ຓຽີ ຄຌິ ແນົ ຽຂາ຺ໄ ນາົ ງກທໃ າຽຄຌິ ແນົບບກຽບຌີໄ ທໃ າ ຈຸຌກາຌຆ່າຖະຽຄຌິ ຽກຌີ ຈຸຌ. າກກຖ່ ະຌຈີ ໃ ຄັ ກໃ າທ ຽປຈັ ເນໄ ຉໃ ຖະຎະຽຈ ຉບໄ ຄກາຌເນຽໄ ຄຌິ ແນຽົ ຂາ຺ໄ ຎະຽຈ ຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄທາຓໝຌັໄ ຄ຺ າຄຽຘຈຊະກຈິ ເນກໄ ຍັ ຎະຽຈຂບຄຉຌ຺ . ຈຸຌກາຌຆາ່ ຖະຽຄຌິ ຓີ ທາຓໝາງກທາໄ ຄກທໃ າຈຸຌກາຌາໄ ຽຑາະຌບກາກກາຌຖທຍຖທຓກາຌຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ຖະ ຘໃ ຄ຺ ບບກຘຌິ າໄ ຖທໄ ຈຸຌກາຌຆ່າຖະຽຄຌິ ງຄັ ຖທຓຽຊຄິ ກາຌຖຄ຺ ຌຶ , ກາຌເຆໄ ໃ າງຽຄຌິ ຂບຄຌ຺ ຉໃ າຄຎະຽຈ, ກາຌ ໃ າງຆ່າຖະໜ,ີໄ ກາຌໃ າງຽຄຌິ ຆໃ ທງຽນບົື າກຖຈັ ຊະຍາຌຉໃ າຄຎະຽຈ ຉະນບົ ຈປບຈຖາງປຍັ ຖະ ຖາງໃ າງບໃ ຌື ໂ ຘະຌຌັໄ ກາຌຂາຈຈຸຌກາຌຆາ່ ຖະຽຄຌິ ດໃ າຄຉໃ ່ຽຌໃ ບື ຄ ບາຈະຌາ່ ແຎຘໃ ູຘາຽນຈຂບຄກາຌຂາຈທາຓໝຌັໄ ຄ຺ າຄຽຘຈຊະ ກຈິ ແຈ.ໄ Page 46 of 283
2. ຂໄໍ າກຈັ ຂບຄກາຌຈາໍ ຽຌີຌຸຖະກິຈຖະນທາໞ ຄຎະຽຈ (Restrictions of International Business) ຂ່ໄ າ່ ກຈັ ຂບຄກາຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ ຎະຽຈເຈໃ ຓີ ີ ທາຓຆໃ ຼທຆາຌ ເຌຽຖໃ ບື ຄເຈຽຖໃ ບື ຄ ໜໃ ຄຶ ຉະນົບຈປບຈຌ຺ ຓກີ າຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ເຌຉໃ າຄຎະຽຈຽຎຌັ ດໃ າຄຈີ ຎະຽຈຌຌັໄ ກ່ ະຘາຓາຈກ່າຌຈ຺ ງຸຈະ ຘາຈກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ເນຽໄ ຎຌັ ໃ ຉີ ບໄ ຄກາຌເຌຖະຈຍັ ຖກແຈ.ໄ າກທາຓະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉຂບຄກາຌາໄ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ ຖະ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ ໃ ປີ ຸຌປຄ ຽປຈັ ເນນໄ າົ ງ ຎະຽຈເຆຌໄ ະງຍາງກາຌກຈີ ກຌັ າຄກາຌຽຄຌິ ຈງກາຌຉຄັ ກາ່ ຑຄຑາຘຌີ າ່ ຽຂາ຺ໄ ຽປຈັ ເນກໄ າຌາໄ ຍໃ ຽ່ ຎຌັ ແຎຈງຽຘຖີ ກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ກາຌຈໃ ຄັ ກໃ າທຓຘີ າຽນຈຓາາກກາຌຽຓບື ຄ, ຘະຊາຌະາຄກາຌຽຓບື ຄ ຖະ ທາຓກຈ຺ ຈຌັ າຄ ຽຘຈຊະກຈິ ຑາງເຌຎະຽຈ. ກາຌກາໍ ຌ຺ຈກໍາຑຄຑາຘີຌໍາຽຂາໄ຺ (Import Duty or Tariff) ຽຎຌັ ຑາຘີ ໃ ຽີ ກຍັ ຈງຎະຽຈໃ ຌີ າ່ ຽຂາ຺ໄ ຘຌິ າໄ ຈງຓີ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຽຑໃ ບື ຽປຈັ ເນຘໄ ຌິ າໄ ຉໃ າຄຎະຽຈໃ ຌີ າ່ ຽຂາ຺ໄ ຓຖີ າາຘູຄຂຌຶໄ ຘໃ ຄ຺ ຏຌ຺ ເນຏໄ ູຏໄ ະຖຈິ ຑາງເຌ ຎະຽຈແຈຎໄ ຼຍເຌຽຖໃ ບື ຄຂບຄຖາາຘຌິ າໄ ໃ ຊີ ກື ກທໃ າ ຉະນບົ ຈປບຈຽຎຌັ ກາຌນາຖາງແຈຽໄ ຂາ຺ໄ ຘໃ ູຖຈັ ຖະ ຽຑໃ ບື ຎກ຺ ຎບໄ ຄບຸຈຘານະກາ່ ຑາງເຌຎະຽຈ ຽປຈັ ເນຘໄ ຌິ າໄ ຌ່າຽຂາ຺ໄ ຓຖີ າາຘູຄກທໃ າຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ຈຼທກຌັ ໃ ຏີ ະຖຈິ ເຌບໄ ຄຊໃ ຌິ ຖະ ຽຓໃ ບື ຓຖີ າາຘູຄຂຌຶໄ ຎະຖຓິ າຌກາຌກາຌາ່ ໜໃ າງກ່ ະໜບໄ ງຖຄ຺ ຽປຈັ ເນຎໄ ະຖຓິ າຌຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ນຸົຈໜບໄ ງຖຄ຺ ຍາຄ ຎະຽຈເຆຌໄ ະງຍາງຎກ຺ ຎບໄ ຄບຸຈຘານະກາ່ ຂບຄຉຌ຺ າກກາຌຸຓໄ ຉະນົາຈ (Dumping) ຂບຄຘຌິ າໄ າກຎະຽຈ ບໃ ຌື ຈທໄ ງກາຌກ່າຌຈ຺ ຑາຘຎີ ບໄ ຄກຌັ ກາຌຸຓໄ ຉະນົາຈ (Antidumping Duty) (ກາຌຸຓໄ ຉະນາົ ຈ ຽຎຌັ ກາຌຘໃ ຄ຺ ຘຌິ າໄ ບບກເຌຎະຖຓິ າຌນາົ ງຈທໄ ງຖາາຉໃ ່າກທໃ າຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຎະຽຑຈຈຼທກຌັ ຂບຄຉະນາົ ຈເຌຎະຽຈຌຌັໄ ໂ). ຓາຈຉະກາຌີໃຍໃໍຓຌ່ ຑາຘີ (Nontariff Barriers) ຌບກາກກາຌກາ່ ຌຈ຺ ກາ່ ຑຄຑາຘີ ໃ ຽີ ກຍັ ຽຎຌັ ຽຄຌິ ຖທໄ ນາົ ງຎະຽຈກງ່ ຄັ ຈາ່ ຽຌຌີ ຌະງຍາງຓາຈຉະກາຌກຈີ ກຌັໄ ໃ ຍີ ໃ ່ ຓໃ ຌຽຄຌິ ຽຑໃ ບື ຽຎຌັ ຎະນງຈ ຖະ ຘາໄ ຄຂແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍເນກໄ ຍັ ຘຌິ າໄ ຑາງເຌຎະຽຈຉໃ ຘ່ ຌິ າໄ ຌາ່ ຽຂາ຺ໄ າກຉໃ າຄຎະຽຈ ຈງກາຌກາ່ ຌຈ຺ ປູຍຍຍແທຈໄ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຎະຖິຓາຌຌາໍ ຽຂໄາ຺ (Import Quota) ໝາງຽຊຄິ ກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຎະຖຓິ າຌຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ຘຌິ າໄ ຎະຽຑຈເຈ ຎະຽຑຈໜໃ ຄຶ ຈງເນຌໄ າ່ ຽຂາ຺ໄ ແຈເໄ ຌຎະຖຓິ າຌຉາຓໃ ຖີ ະຍຸແທດໄ ໃ າຄຌໃ ຌບຌ ຖະ ຑາງເຌແຖງະຽທຖາໃ ກີ າ່ ຌຈ຺ . ຍາຄ ຄັໄ ບາຈະຖະຍຸນໃ ົຄໃ ຓີ າຂບຄຘຌິ າໄ ຈທໄ ງກແ່ ຈ.ໄ 2. ກາຌທໄໍາຍາຈ (Embargo) ໝາງຽຊຄິ ກາຌດຸຈກາຌາໄ ຂາງກຍັ ຎະຽຈເຈຎະຽຈໜໃ ຄຶ ນົື ຘຌິ າໄ ຆະຌຈິ ເຈຆະຌຈິ ໜໃ ຄຶ ດໃ າຄຘຌິໄ ຽຆຄີ ຓກັ ເຆຽໄ ຎຌັ ຽໃ ບື ຄຓຽື ຖຓີ າຄກາຌຽຓບື ຄຽຆໃ ຌັ : ຎະຽຈຘະນະຖຈັ ບາຽຓຖກິ າ ຈ່າ ຽຌຌີ ຓາຈຉະກາຌທາ່ໄ ຍາຈາຄຽຘຈຊະກຈິ ກາຌາໄ ກຍັ ຎະຽຈບຕີ ກັ ຖະ ຎະຽຈທິ ຍາ. 3. ກາຌທຍຸຓກາຌຖກຎ່ຼຌຽຄິຌຉາຉາໞ ຄຎະຽຈ (Foreign-Exchange Control) ໝາງ ຽຊຄິ ກາຌາ່ ກຈັ ຎະຖຓິ າຌຽຄຌິ ຉາຉໃ າຄຎະຽຈຍາຄຘະກຸຌຽຄຌິ ໃ ຘີ າຓາຈຆືໄ ນົື ຂາງແຈໄ ຈງກາຌກ່າຌຈ຺ ຎະຖຓິ າຌ ຽຄຌິ ຉາຉໃ າຄຎະຽຈເນຏໄ ູຌໄ າ່ ຽຂາ຺ໄ ຘຌິ າໄ ຊື ບຄ. ຈທໄ ງທິ ກີ າຌຌຖີໄ ຈັ ຊະຍາຌ ຘາຓາຈກ່າຌຈ຺ ຎະຖຓິ າຌຘຌິ າໄ າກ ຎະຽຈບໃ ຌື ໃ ຏີ ູຌໄ າ່ ຽຂາ຺ໄ ະຘໃ ຄັ ຆແືໄ ຈຈໄ ທໄ ງາ່ ຌທຌຽຄຌິ ຉາຉໃ າຄຎະຽຈໃ ຓີ ດີ ໃ ູ. 4. ກາຌນຼຸຈໞາຽຄິຌ (Currency Devaluation) ໝາງຽຊຄິ ກາຌນຸົຈຓຌູ ໃ າຘະກຸຌຽຄຌິ ຂບຄຎະຽຈ ຉຌ຺ ຽບຄ ຽຓໃ ບື ຎຼຍຼຍກຍັ ໃ າຽຄຌິ ຂບຄຎະຽຈບໃ ຌື ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ກາຌຽຑໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຌຶ ເນກໄ ຍັ ຘຌິ າໄ ຉໃ າຄຎະຽຈ ຑບໄ ຓຄັ ນຸົຈຉຌ຺ໄ ຌຶ ຘຌິ າໄ ຂບຄບໄ ຄຊໃ ຌິ . Page 47 of 283
5. ບຎຸ ະຘັກາຄທຈັ ະຌະໍາ (Cultural Barriers) ທຈັ ະຌະ່າຽຎຌັ ບຸຎະຘກັ ດໃ າຄໜໃ ຄຶ ເຌ ກາຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ ຽຌໃ ບື ຄາກຎະຆາຆຌ຺ ຉໃ ຖະຎະຽຈຽຎຌັ ຆຸຓຆຌ຺ ຂະໜາຈເນງໃ ໃ ຓີ ີ ທາຓ ຘະນຍົັ ຘຍັ ຆບໄ ຌາຄຘຄັ ຓ຺ ຓີ ທາຓຽຆໃ ບື ກາຌຌຍັ ຊຘື າຈຘະໜາ, ຈັ ຘະຌະະຉ,ິ ປຈີ ບຄຎະຽຑຌີ ຖະ ບໃ ຌື ໂ. ຎຈັ ແຽນໃ າົ຺ ຌຓີໄ ຏີ ຌ຺ ຽປຈັ ເນກໄ າຌຽຂາ຺ໄ ຽຊຄິ ກໃ ຸຓຖູກາໄ ຽຎາ຺ໄ ໝາງຎະຘຍ຺ ທາຓຖາ່ ຍາກ ຖະ ນງຸຄໄ ງາກຽຆໃ ຌັ : ຏູຍໄ ່ຖິ ຑກຓີ ທາຓຽຆໃ ບື ທໃ າ ຘຌິ າໄ ໃ ຏີ ະຖຈິ ເຌຎະຽຈ ໃ ຓີ ີ ທາຓກາໄ ທໜາໄ າຄຽຉກັ ຌຖຆີ ະຽຎຌັ ຘຌິ າໄ ໃ ຈີ .ີ 6. ຖະຍຍ຺ ທຼກາຄກາຌໃຘີ ັຍຆບໟ ຌ ຖະ ຽກຌີ ທາຓາໍ ຽຎຌັ (Bureaucratic Red Tape) ໝາງຽຊຄິ ຖະຍຍ຺ ທຼກໃ ໜີ ໃ ທງຄາຌາຄກາຌເຆເໄ ຌຂະຍທຌກາຌຌາ່ ຽຂາ຺ໄ ນົື ຘໃ ຄ຺ ບບກຘຌິ າໄ ນົື ກໃ ຼທຂບໄ ຄກຍັ ຸຖະ ກຈິ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ. ຖະຍຍ຺ ຈໃ ຄັ ກໃ າທແຈປໄ ຍັ ກາຌກໃ າທຂາຌທໃ າຓີ ທາຓຘະນົຍັ ຘຍັ ຆບໄ ຌ ຖະ ນົາງຂຌັໄ ຉບຌຽກຌີ ທາຓາ່ ຽຎຌັ ກໃ ່ເນຽໄ ກຈີ ທາຓຆກັ ຆາໄ ຉໃ ່ກາຌຈ່າຽຌຌີ ຸຖະກຈິ . ຘາຽນຈີໃຉໟບຄຓກີ າຌກຈີ ກັໄຌາຄກາຌໟາ (Reasons for Trade Restrictions) ກາຌກຈີ ກຌັໄ າຄກາຌາໄ ຽຎຌັ ບຸຎະຘກັ ຉໃ ່ກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ ນົື ຽປຈັ ເນກໄ າຌຂະນງາງຉທ຺ າຄກາຌາໄ ຖກຽຎຌັ ແຎດໃ າຄຆກັ ຆາໄ . ຉໃ ດໃ າຄເຈກ່ຉາຓ ກາຌກຈີ ກຌັໄ າຄກາຌາໄ ກໃ ່ຓຎີ ະນງຈຽຆໃ ຌັ ກຌັ ຄຶໄ ຽປຈັ ເນຎໄ ະຽຈເຈ ຎະຽຈໜໃ ຄຶ ຉບໄ ຄຓກີ າຌກຈີ ກຌັໄ າຄກາຌາໄ ຈທໄ ງຽນຈຏຌ຺ ຈໃ ຄັ ຉໃ ່ແຎຌ:ີໄ 1. ຽຑືໃບຘາໟ ຄທາຓຘຓ຺ ຈຌຸ ເນູ້ກັຍຈຌຸ ກາຌຆາໍ ຖະຽຄິຌຂບຄຎະຽຈ (To Equalize a Nation`s Balance of Payments) ຽຑາະທໃ າຈຸຌກາຌຆ່າຖະຽຄຌິ ຽຎຌັ ຽໃ ບື ຄຆທີໄ ຈັ ຖະຈຍັ ທາຓຽຆໃ ບື ຊເື ຌຖະຍຍ຺ ກາຌຽຄຌິ ຖະ ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຆ່າຖະໜຂີໄ ບຄຎະຽຈຌຌັໄ ໂ. 2. ຽຑບືໃ ຎບູ້ ຄກຌັ ບຸຈຘານະກໍາເໝ່ ໃີບໞບຌບ (To Protect New or Weak Industries) ກາຌກຈີ ກຌັໄ າຄກາຌາໄ ຽຑໃ ບື ຸຓໄ ບຄບຸຈຘານະກາ່ ເໝໃ ນົື ບຸຈຘານະກາ່ ຽກໃ າ຺ ໃ ງີ ຄັ ຍໃ ່ຌັ ຽຂຓັໄ ຂຄ ຘໃ ທຌເນງໃ ະຓກັ ຽຎຌັ ບຸກຘານະກ່າຽກຈີ ເໝໃ (Infant) ຽຆໃ ຄິ ງຄັ ຍໃ ່ຑບໄ ຓໃ ີ ະຉໃ ່ຘູໄ ຂໃ ຄຂຌັ ກຍັ ຸຖະກຈິ າກຉໃ າຄຎະຽຈ ກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຂ່ໄ າ່ ກຈັ າຄກາຌາໄ ຆໃ ທ຺ າທ, ກາຌຽຎຈີ ບກາຈເນໄ ຸຖະກຈິ ເໝໃ ຘາຓາຈະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉ ຖະ ຽຑໃ ຄິ ຑາຉຌ຺ ຽບຄແຈໄ ຉໃ ຍາຄຄັໄ ກຽ່ ກຈີ ຍຌັ ນາໃ ທີ ໃ າບຸຈຘານະກາ່ ເໝໃ ຍາຄຎະຽຑຈ ຍໃ ຘ່ າຓາຈຑຈັ ະຌາຉຌ຺ ຽບຄ ຖະ ຉບໄ ຄກາຌແຈປໄ ຍັ ທາຓຸຓໄ ບຄຽຎຌັ ກາຌຊາທບຌ. 3. ຽຑືບໃ ທາຓໝໄັຌ຺ຄຂບຄຆາຈ (To Protect National Security) າກກາຌໃ ຓີ ຂີ ່ໄ າ່ ກຈັ ເຌ ກາຌຘໃ ຄ຺ ຽຘຓີ ຘຌິ າໄ ຍາຄຆະຌຈິ ຽຆໃ ຌັ : ບຸຈຘານະກ່າຘຄ຺ າຓ, ຽຉກັ ຌຖຆກີ າຌຘໃ ຘື າຌເໝໃ . ຽຎຌັ ກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກຽຉກັ ຌ ຖຆຂີ ບຄຎະຽຈ ຽຆໃ ຄິ ບາຈະຉກ຺ ແຎດໃ ູເຌຍາຄຎະຽຈຂບຄຘຈັ ຉູ ຄັ ເຌຽຘຈຊະກຈິ ຖະ າຄກາຌຽຓບື ຄ ບາຈະ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຍຌັ ນາຉ່ທາຓໝຌັໄ ຄ຺ ຂບຄຆາຈແຈ.ໄ 4. ຽຑໃບື ຎ້ບູ ຄກັຌຘຸຂະຑາຍຂບຄຎະຆາກບຌ (To Protect the Health of Citizens) ກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຂ່ໄ າ່ ກຈັ ນົື ກາຌກຈີ ກຌັໄ າຄກາຌາໄ ຉໃ າຄໂ ຽຑໃ ບື ຸຓໄ ບຄຏູຍໄ ່ຖິ ຑກຍໃ ເ່ ນຍໄ ່ຖິ ຑກຘຌິ າໄ ໃ ຏີ ໃ າຌຂະຍທຌກາຌ ຏະຖຈິ ໃ ຓີ ກີ າຌຎຌ຺ ຽຎບືໄ ຌຘາຌຑຈິ ນົື ດາຂາໄ ຓຄແຓຽໄ ຑາະທໃ າະຽຎຌັ ບຌັ ຉະຖາງຽຊຄິ ຆທີ ຈິ ແຈ.ໄ 5. ຽຑືບໃ ຉບຍຉູ້ຂໍໄ ໍາກຈັ າຄກາຌາໟ ຂບຄບກີ ຎະຽຈໜໃຄຶ (To Retaliate for Another Nation`s Trade Restrictions) ຓັກະເຆທໄ ິ ຌີ ກີໄ ຍັ ຎະຽຈໃ ຉີ ຄັໄ ກ່າຑຄຑາຘີ ຽຑໃ ບື ກຈີ ກຌັໄ າຄກາຌາໄ ຽປຈັ ເນຎໄ ະຽຈໃແີ ຈປໄ ຍັ ຏຌ຺ ກະຍ຺ ແຈປໄ ຍັ ກາຌຆຈ຺ ຽຆງີ ກຍັ ຘໃ ຄິ ໃ ຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ແຈ.ໄ 6. ຽຑືບໃ ຸຓູ້ ບຄຉາໍ ໜ່ຄຄາຌຉາໞ ຄໂເຌຎະຽຈ (To Protect Domestic Jobs) ກາຌກາ່ ຌຈ຺ ຂ່ໄ າ່ ກຈັ າຄກາຌາໄ ຈ່າຽຌຌີ ກາຌຂຌຶໄ ຽຑໃ ບື ເນຓໄ ກີ າຌຘາໄ ຄທຼກເຌຎະຽຈ ຖະ ຽຑໃ ບື ເນຓໄ ຉີ ່າໜໃ ຄຄາຌທໃ າຄເຌ Page 48 of 283
ຎະຽຈ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ທາຓຉບໄ ຄກາຌຈາໄ ຌປຄຄາຌ ຽຆໃ ຄິ ະຘໃ ຄ຺ ຏຌ຺ ເນຎໄ ະຆາກບຌເຌຎະຽຈຓທີ ຼກຽປຈັ ຄາຌາ່ ນາົ ງຂຌຶໄ . ຘາຽນຈີໃຍໃໍຽນຌັ ຈີກຍັ ກາຌກີຈກໄຌັ າຄກາຌາໟ (Reason Against Trade Restrictions) ກາຌກຈີ ກຌັໄ າຄກາຌາໄ ຌຌັໄ ະຓຏີ ຌ຺ ຉໃ ່ຎະຽຈໃ ຓີ ກີ າຌຎະຉຍິ ຈັ ຖະ ປູຍຍຍກາຌາໄ ຖກຄັ ເຌແຖງະຘຌັໄ ຖະ ແຖງະງາທ ຽຆໃ ຄິ ຓຽີ ນຈຏຌ຺ ໃ ຑີ ຘ່ ະນຸົຍແຈຈໄ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ຏຍູ້ ໍຖິຑກຉບໟ ຄຆໄຘື ິຌໟາຖາາຘູຄຂໄຌຶ (Higher Price for Customers) ຘຌິ າໄ ຓຖີ າາຘູຄ ຽຑາະແຈປໄ ຍັ ຏຌ຺ ກະຍ຺ າກຓາຈຉະກາຌກ່າຑຄຑາຘີ ຽຌໃ ບື ຄາກຽຎຌັ ກາຌຎບໄ ຄກຌັ ກາຌຂໃ ຄຂຌັ າກຉໃ າຄຎະຽຈ. 2. ກາຌໍາກັຈາຄຽຖບື ກຂບຄຏຍູ້ ຖໍ ິຑກ (Restriction of Customer` Choices) ຽຑາະກາຌ ກຈີ ກຌັໄ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຉໃ າຄຎະຽຈບບກແຎາກຉະນົາຈ ຽປຈັ ເນຏໄ ູຍໄ ່ຖິ ຑກຓີ າຄຽຖບື ກເຌຘຌິ າໄ ໜບໄ ງຖຄ຺ . 3. ກາຌຈັ ຘັຌຆຍັ ຑະງາກບຌຖະນທາໞ ຄຎະຽຈຍໍຽໃ ໝາະຘ຺ຓ (Misallocation of International Resources) ກາຌຎກ຺ ຎບໄ ຄຸຓໄ ບຄບຸຈຘານະກາ່ ໃ ບີ ໃ ບຌບນົາງຽກຌີ ແຎ ຓຏີ ຌ຺ ຽປຈັ ເນບໄ ຸຈ ຘານະກາ່ ເຆຆໄ ຍັ ຑະງາກບຌດໃ າຄຍໃ ຖ່ ະຓຈັ ຖະທຄັ ຽປຈັ ເນຈໄ ບໄ ງຎະຘຈິ ະຑາຍ. 4. ກາຌຘູຌຽຘງຉາໍໃ ໜ່ຄທຼກ (Loss of Jobs) ກາຌກຈີ ກຌັໄ າຄກາຌາໄ ຽປຈັ ເນຎໄ ະຽຈໃ ຓີ ີ ຑຌືໄ ຊາຌາຄຽຘຈຊະກຈິ ໃ ຉີ ບໄ ຄຽຑໃ ຄິ ຑາກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກຽຎຌັ ນົກັ າ່ ຽຎຌັ ຉບໄ ຄນຸົຈກາຌຏະຖຈິ ຘໃ ຄ຺ ຏຌ຺ ຽປຈັ ເນຘໄ ູຌ ຽຘງຉໃ ່າໜໃ ຄ ທຼກຄາຌ. 3. ກາຌຂະນງາງຂບຍຽຂຈຖຸ ະກຈິ ຖະນທໞາຄຎະຽຈ (Levels of Involvement in International Business) ກາຌຂະນງາງຂບຍຽຂຈຸຖະກຈິ ຖະນທໃ າຄຎະຽຈ ບຄ຺ ກາຌຸຖະກຈິ ຘາຓາຈຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູກາຌຉະນາົ ຈຖະນທໃ າຄ ຎະຽຈແຈນໄ ົາງທິ ຈີ ທໄ ງກຌັ ຽຆໃ ຌັ : ກາຌເນຘໄ າ່ ຎະາຌກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກ, ກາຌປໃ ທຓຖຄ຺ ຌຶ , ກາຌຽຂາ຺ໄ ບຍບຄຎຈັ ແ ກາຌຏະຖຈິ ຖະ ກາຌຉະນາົ ຈ, ກາຌຎະກບຍຸຖະກຈິ ຂາໄ ຓຆາຈ ຂຌຶໄ ດໃ ູກຍັ ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຖະ ຽຎາ຺ໄ ໝາງຂບຄ ກຈິ ະກາຌໃ ີ ະເນໄ ຸຖະກຈິ ຓີ ທາຓຏູກຑຌັ ຽຖກິ ຽຆໃ ຄິ ຈງໃ ທ຺ ແຎທິ ກີ າຌຉໃ າຄໂຓຈີ ໃ ຄັ ຌ:ີໄ 1. ກາຌເນຘູ້ ໍາຎະາຌ (Licensing) ຽຎຌັ ກາຌຈັ ຸຖະກຈິ ຽຆໃ ຄິ ຸຖະກຈິ ໜໃ ຄຶ ຂາງຘຈິ ເນກໄ ຍັ ບກີ ຸຖະກຈິ ໜໃ ຄຶ (ຈງແຈປໄ ຍັ ໃ າ່າຌຼຓຽຎຌັ ກາຌຉບຍຌ) ຽຎຌັ ຘຈິ ໃ ີ ະເຆຆໄ ໃ ກື າ (Brand), ຘຈິ ຍິ ຈັ (Patents) ນົື ຂະຍທຌກາຌຏະຖຈິ (Production Process) ນົື ຽຎຌັ ທິ ກີ າຌຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຉະນາົ ຈຉໃ າຄຎະຽຈ ຽຆໃ ຄິ ຍ່ຖຘິ ຈັ ຓກີ າຌ ຉກ຺ ຖຄ຺ ກຍັ ຏູປໄ ຍັ ຘຈິ (Licensee) ເຌກາຌຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຉະນົາຈຉໃ າຄຎະຽຈ ຽທາ຺ໄໄ ຽື ຎຌັ ກາຌຘະຽໜຘີ ຈິ ໃ ີ ະເຆເໄ ຌ ຂະຍທຌກາຌຏະຖຈິ (Production Process) ຽໃ ບື ຄໝາງກາຌາໄ (Trademark) ຘຈິ ຍິ ຈັ (Patent) ນົື ທາຓ ຖຍັ າຄກາຌາໄ (Trade Secret) ນົື ຘໃ ຄິ ບໃ ຌື ຈງແຈປໄ ຍັ ໃ າາ່ ຌຼຓເຌກາຌຖກຎໃ ຼຌ. ທິ ກີ າຌຌຽີໄ ຎຌັ ທິ ີ ໃ ຄີ ໃາງຘີ ຸຈ ຈງໃ ຽີ າ຺ໄ ຂບຄຘຌິ າໄ ຍໃ ່ຉບໄ ຄຽຘງໃ າເຆໄ ໃ າງເຌກາຌຖຄ຺ ຌຶ ຉໃ ກ່ຓີ ທາຓ ຘໃ ຼຄື ນາກທໃ າຏແູ ໄ ຈປໄ ຍັ ຘຈິ ຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ຍໃ ແ່ ຈຓໄ າຈຉະຊາຌ ະຽປຈັ ເນຽໄ າ຺ໄ ຂບຄຘຈິ ເຌຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຌຌັໄ ຽຘງນາງ ຽປຈັ ເນຑໄ າຍຑຈ຺ ຘຌິ າໄ ຽຘໃ ບື ຓຽຘງແຎຈທໄ ງ. ຌບກາກຌກີໄ າຌຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ຈທໄ ງທິ ຌີ ີໄ ຽາ຺ໄ ຂບຄຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ະຍໃແ່ ຈປໄ ຍັ ຎະຘຍ຺ ກາຌຈາໄ ຌກາຌຉະນົາຈາກຉະນົາຈຉໃ າຄຎະຽຈ. Page 49 of 283
2. ຖະຍຍ຺ ກາຌເນຘູ້ ຈິ າຄກາຌາໟ (Franchise System) ຽຎຌັ ກາຌຈັ ຖະຍຍ຺ ຖະນທໃ າຄຏູເໄ ນຘໄ ຈິ ກຍັ ຏູປໄ ຍັ ຘຈິ ກໃ ຼທກຍັ ກາຌເນໄ ທາຓປູ ໄ ຖະ ຑາຍຑຈ຺ ຈງຓກີ າຌທຍຸຓກາຌຏະຖຈິ , ກາຌຍ່ຖກິ າຌ, ຽຉກັ ຌກິ ກາຌຉະນາົ ຈດໃ າຄຽໃ ຄັ ຈັ ຈງຈັ ເນກໄ ຍັ ຏູແໄ ຈປໄ ຍັ ຘຈິ ຽຎຌັ ກາຌຉບຍຌກຍັ ກາຌຆຘືໄ ຈິ ຈງຏູໄ ໃ ເີ ນຘໄ ຈິ າຄກາຌ າໄ (Franchiser) ະບງເນໄ ທາຓຆໃ ທງຽນົບື ກໃ ຏູປໄ ຍັ ຘຈິ ຈງກາຌຽປຈັ ຘຌັ ງາ ຏູປໄ ຍັ ຘຈິ າຄກາຌາໄ (Franchisee) ະແຈປໄ ຍັ ບກາຈເຌກາຌຈາ່ ຽຌຌີ ຸຖະກຈິ ເໝໃ ຄັ ຌຏີໄ ແູ ໄ ຈປໄ ຍັ ຘຈິ ະຉບໄ ຄຖຄ຺ ຌຶ ຖະ ປຍັ ຑາຖະ ທາຓຘໃ ຼຄເຌກາຌຖຄ຺ ຌຶ ຄັ ໝຈ຺ . ຉທ຺ ດໃ າຄ: ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຒາຈຒູຈື McDonald`s ເນຘໄ ຈິ ເຌກາຌຏະຖຈິ ຖະ ຂາງເຌຎະຽຈແ ຉໃ ຍຖ່ ຘິ ຈັ ຓໃ ຉບໄ ຄທຍຸຓກາຌຍ່ຖນິ າຌຈັ ກາຌດໃ າຄຽໃ ຄັ ຈັ . 3. ກາຌຘ຺ຄໃ ບບກ (Exporting) ຽຎຌັ ກາຌຏະຖຈິ ຘຌິ າໄ ເຌຎະຽຈຂບຄຉຌ຺ ຖະ ຘໃ ຄ຺ ບບກແຎາ່ ໜໃ າງ ແຎງຄັ ຉໃ າຄຎະຽຈກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກຓີ 2 ຎະຽຑຈ:ື 3.1 ກາຌຘໃຄ຺ ບບກາຄກ຺ຄ (Direct Exporting) ຽຎຌັ ກາຌຽຂາ຺ ຘໃ ູຉະນາົ ຈຉໃ າຄຎະຽຈຈງ ກາຌຘໃ ຄ຺ ຖະ ຂາງຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຏໃ າຌຑະຌກຘໃ ຄ຺ ບບກຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ (Company`s Own Department) ນົື ຘາຂາ (Branch) ນົື ຉທ຺ ຌກາຌຂາງ (Sale Representative) ນົື ຉທ຺ ຌ (Agent) ນົື ຏູໄ ຈັ າ່ ໜໃ າງ (Distributors) ຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ . ຍ່ຖຘິ ຈັ ໃ ຉີ ຈັ ຘຌິ ເຘໃ ຄ຺ ບບກຽບຄະຓີ ໃ າເຆໄ ໃ າງເຌກາຌຖຄ຺ ຌຶ ຘູຄ ຖະ ປຍັ ຑາຖະ ທາຓຘໃ ຼຄແທຽໄ ບຄ ຉໃ ຏຌ຺ ຉບຍຌໃແີ ຈປໄ ຍັ ະນາົ ງກທໃ າກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກາຄບບໄ ຓ. 3.2 ກາຌຘໃຄ຺ ບບກາຄບບໟ ຓ (Indirect Exporting) ຽຎຌັ ກາຌຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຉະນົາຈຉໃ າຄຎະຽຈ ຈງກາຌຘໃ ຄ຺ ຖະ ຂາງຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຏໃ າຌຌ຺ ກາຄາຄກາຌຉະນາົ ຈເຌຉໃ າຄຎະຽຈ. ຈງໃ ທ຺ ແຎຸຖະກຈິ ໃ ີ ຉບໄ ຄກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກ ຓກັ ະຽຖໃ ຓີ ຉຌ຺ໄ າກກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກາຄບບໄ ຓ. 4. ກາຌປໞທຓຖຄ຺ ຌຶ (Joint Venture) ຽຎຌັ ກາຌຉກ຺ ຖຄ຺ ຖະນທໃ າຄຍຖ່ ຘິ ຈັ ຑາງເຌຎະຽຈ (Domestic Company) ຖະ ຍຖ່ ຘິ ຈັ ຉໃ າຄຎະຽຈ (Foreign Company) ໃ ີ ະຽປຈັ ເນໄ ຸຖະກຈິ ກາຌຏະຖຈິ ຖະ ກາຌຉະນາົ ຈປໃ ທຓກຌັ ເຌຉໃ າຄຎະຽຈ ນົື ຽຎຌັ ກາຌຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຉະນາົ ຈຉໃ າຄຎະຽຈ ຈງປໃ ທຓຓກື ຍັ ຍຖ່ ຘິ ຈັ ເຌ ຉໃ າຄຎະຽຈຽຑໃ ບື ໃ ີ ະຏະຖຈິ ນົື ຽປຈັ ກາຌຉະນົາຈຘຌິ າໄ ນົື ຍຖ່ ກິ າຌເຌຉໃ າຄຎະຽຈ ນົື ຽຎຌັ ກາຌຈ່າຽຌຌີ ຄາຌ ຖະນທໃ າຄບຄ຺ ກາຌຸຖະກຈິ ເຌຎະຽຈ ຖະ ຉໃ າຄຎະຽຈ ຽຑໃ ບື ປໃ ທຓຖຄ຺ ຌຶ ຈງກາຌຽຎຌັ ຽາ຺ໄ ຂບຄກາຌຖທຓ ຆຍັ ຑະງາກບຌ ຖະ ທາຓຆໃ ຼທຆາຌ ຽຑໃ ບື ກາຌຑຈັ ະຌາຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ນົື ຽຉກັ ຌຖຆເີ ໝໃ . 5. ກາຌຖ຺ຄຌຶ າຄກຄ຺ (Direct Investment) ຽຎຌັ ກາຌຽຂາ຺ໄ ຘໃ ູຉະນົາຈຉໃ າຄຎະຽຈ ຈງກາຌ ຑຈັ ະຌາຘໃ ຄິ ບາ່ ຌທງທາຓຘະຈທກເຌກາຌຏະຖຈິ ເຌຉໃ າຄຎະຽຈ ນົື ຽຎຌັ ທິ ກີ າຌໃ ຍີ ່ຖຘິ ຈັ ແຎຖຄ຺ ຌຶ ເຌຉະນາົ ຈ ຉໃ າຄ ຎະຽຈ ນົື ຆກືໄ ຈິ ະກາຌຄັ ໝຈ຺ ນົື ຍາຄຘໃ ທຌຂບຄຍ່ຖຘິ ຈັ ເຌບໄ ຄຊໃ ຌິ . ເຌກຖ່ ະຌຌິ ຉີໄ ບໄ ຄເຆຽໄ ຄຌິ ຖຄ຺ ຌຶ າ່ ຌທຌນົາງ ຸຖະກຈິ ຉບໄ ຄຓຂີ ະໜາຈເນງໃ ຑ່ ຖະ ຓຎີ ະຘຍ຺ ກາຌເຌກາຌຘໃ ຄ຺ ບບກຓາຈຌ຺ ຌາຌ. 6. ຑຌັ ະຓຈິ ຸຖະກິຈຍຍງຈຸ ະຘາຈ (Strategic Alliances) ຽຎຌັ ກາຌຓຘີ ໃ ທຌປໃ ທຓ ຖະນທໃ າຄ 2 ຍ່ຖຘິ ຈັ ນົື ນົາງກທໃ າ ຽຑໃ ບື ຘາໄ ຄຂແ່ໄ ຈຎໄ ຼຍາຄກາຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌຉະນົາຈໜໃ ຄຶ ກາຌປໃ ທຓຓກື ຌັ ກາ່ ຌຈ຺ ງຸຈ ະຘາຈ ຓີ ທາຓນົາງຽໝບື ຌກຌັ ກຍັ ກາຌຈັ ກາຌຍຍປໃ ທຓຓກື ຌັ ຉໃ ເຆເໄ ນໄ ຍຽຂາ຺ໄ ຽຑໃ ບື ຍໃ ຄ຺ ຍບກຽຊຄິ ຂຉ່ໄ ກ຺ ຖຄ຺ ຽຆໃ ຄິ ຘາ່ ຌັ ຘີ ຸຈ ຉໃ ຏ່ ູປໄ ໃ ທຓຖຄ຺ ຌຶ ຽຆໃ ຄິ ຓີ 1 ຌ຺ ນົື ນົາງກທໃ າ ຽຑໃ ບື ເນກໄ າຌຂໃ ຄຂຌັ ຓຎີ ະຘຈິ ຑິ າຍ. ທິ ກີ າຌຌຽີໄ ໝ າະກຍັ ບຸຈຘານະກາ່ ຂະໜາຈເນງໃແຈໄ ກໃ : ບຸຈຘານະກາ່ ຏະຖຈິ ຉະຑຌັ ຖຈ຺ ງຌ຺ , ບຓຑທິ ຽຉຽີ ຎຌັ ຉຌ຺ໄ . ທິ ກີ າຌ ຈໃ ຄັ ກໃ າທຽຎຌັ ບຄ຺ ຎະກບຍໃ ຘີ ່າຌັ ເຌກາຌຂໃ ຄຂຌັ ຽຑາະກາຌຂໃ ຄຂຌັ ເຌຖະຈຍັ ຆາຈຓີ ທາຓປຸຌປຄນົາງ ຖະ ຓີ ຉຌ຺ໄ ຌຶ ຘູຄ, ກຈິ ະກາຌຈຼທຍໃ ່ຘາຓາຈດຌື ດຈັ ດໃ ູແຈໄ ຈງຖາ່ ຑຄັ ໃ ຄຶ ຉບໄ ຄຘະນທຄນາຑຌັ ະຓຈິ ໃ ຓີ ຆີ ຍັ ຑະງາກບຌ Page 50 of 283
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278
- 279
- 280
- 281
- 282
- 283
