Turk

เตริ ก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ คุ ใหม่ Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era รองศาสตราจารย์ ดร.วินยั ดะห์ลัน 1 ใน 500 มุสลมิ ผ้ทู รงอทิ ธพิ ลของโลกในสาขาวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี 12 ปีซ้อน 000.indd 1 1/27/2564 BE 4:20 PM

เร่อื ง : เตริ ก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ ุคใหม่ (Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era) ผู้เขียน : รศ.ดร.วนิ ยั ดะห์ลนั บรรณาธกิ าร : นางสาวฟิรดาว สุรตั นมาลย์ กองบรรณาธกิ าร : ธัญพิชญฌ์ า หวังนุช อานซี ะห์ ลาเตะ วรญั ญา ริดมัด ชรี นี นภิ ารตั น์ จสั มิน มณ ี มธุรดา กระเดอ่ื งเดช ทปี่ รึกษา : ผศ.ดร.วนดิ า นพพรพนั ธ ์ นางสาวมณฤดี เข็มทำ� ดร.พรพิมล มะหะหมดั ดร.อซั อารีย์ สขุ สุวรรณ นายมนสั สืบสนั ติกุล นางสาวสลุ ดิ า หวังจิ ศลิ ปกรรมปกรูปเล่ม : พมิ พค์ รง้ั ท่ี : ปที พ่ี ิมพ ์ : จดั ท�ำ โดย ศูนย์วทิ ยาศษสตร์ฮาลาล จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั 254 อาคารวิจัยจุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลัย ชน้ั 11 – 13 ถนนพญาไท แขวงวงั ใหม่ เขตปทมุ วนั กรุงเทพมหานคร 10330 โทรศัพทท์ 0-2218-1054 โทรสาร 0-2218-1105 www.halalscience.org E-mail:[email protected] พิมพ์ท่ี : บรษิ ทั ธนาเพรส จำ�กดั 000.indd 2 1/27/2564 BE 4:20 PM

อารัมภกถา บอ่ ยครง้ั ทค่ี วามพา่ ยแพก้ ลบั กลายเปน็ พลงั กระตนุ้ ใหก้ บั ผคู้ นไดม้ ากกวา่ ที่จะเป็นชัยชนะ ตัวอย่างที่เห็นอยู่บ่อยในประวัติศาสตร์สมัยใหม่ ดังเช่น ความพา่ ยแพ้ในสมรภูมิกัลลโิ พลี (Gallipoli) ของฝา่ ยพนั ธมติ รจักรวรรดิองั กฤษ และจกั รวรรดฝิ รง่ั เศสตอ่ จกั รวรรดอิ อตโตมนั หรอื อสุ มานยี ะฮรฺ ะหวา่ งสงครามโลก ครั้งที่ 1 ใน ค.ศ.1915-16 ศึกครงั้ นนั้ ถูกน�ำไปสรา้ งเป็นภาพยนตรม์ ากมายหลาย เร่ืองในออสเตรเลียและนิวซีแลนด์หรือแม้กระท่ังในอังกฤษและไอร์แลนด์ที่ต่าง ส่งทหารเข้าสู่สมรภูมิครั้งนั้น กลายเป็นภาพยนตร์ท่ีสร้างแรงบันดาลใจท้ังท่ีเป็น ฝา่ ยพา่ ยแพ้ ผมเชอื่ ดว้ ยซำ�้ วา่ เซอรว์ นิ สตนั เชอรช์ ลิ นายกรฐั มนตรอี งั กฤษทไี่ ดร้ บั การยกย่องให้เป็นวีรบุรุษผู้กู้ศักดิ์ศรีของอังกฤษระหว่างสงครามโลกคร้ังท่ี 2 ใช้ความพ่ายแพ้ในศึกกัลลิโพลีน้ีเองเป็นพลังขับส�ำคัญในการต่อสู้กับฝ่ายนาซี เยอรมันกระทัง่ ไดร้ บั ชยั ชนะ หนั กลบั มามองทางฝา่ ยตรุ กหี รอื อสุ มานยี ะฮกฺ นั บา้ ง จกั รวรรดนิ เ้ี ดนิ ทาง มายาวนานกอ่ นถงึ ศกึ แหง่ กลั ลโิ พลี ชนเตริ ก์ เรมิ่ ตน้ ชนชาตขิ องตนทางตอนเหนอื ของเอเชียกลาง หลีกหนีความแร้นแค้นในพ้ืนที่ค่อยๆ ขยับขยายลงทางใต้ สร้างหลายจักรวรรดใิ ห้กบั ชนเผา่ ของตนกระท่ังสรา้ งความม่นั คงในรูปจกั รวรรดิ เซลจุกในดินแดนอิหร่านปัจจุบัน ช่วงก่อนที่จักรวรรดิจะถึงคราเสื่อมสลายลง เซลจกุ สรา้ งผลงานชน้ิ ส�ำคญั ใหก้ บั เผา่ พนั ธต์ุ นเองไวน้ น่ั คอื การยน่ื มอื เขา้ ชว่ ยเหลอื ชนเติร์กเผ่าออกุซด้วยกันซึ่งเป็นกลุ่มท่ีหนีภัยมองโกลเข้าไปในคาบสมุทร อะนาโตเลีย การช่วยเหลือตอนปลายศตวรรษที่ 11 ครั้งน้ันเป็นปัจจัยส�ำคัญที่ สร้างความม่ันคงให้กับชนเติร์กในพ้ืนที่ กระทั่งชนเติร์กในอะนาโตเลียกลุ่มน้ี เติรก์ จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู ุคใหม่ 3 000.indd 3 1/27/2564 BE 4:20 PM

เติบโตจนสามารถสร้างจักรวรรดิใหม่ยิ่งใหญ่มากท่ีสุดในหน้าประวัติศาสตร์โลก อย่างอสุ มานยี ะฮฺหรือออตโตมนั ขนึ้ มาได้ วันเวลาผ่านมากระทั่งถึงสงครามโลกครั้งท่ี 1 จักรวรรดิอุสมานียะฮฺ เส่ือมถอยบารมีลงมาก พ่ายแพ้หลายครั้งในการศึกนอกพื้นที่กระทั่งศัตรูมองว่า อุสมานยี ะฮคฺ อื จุดอ่อนท่ีงา่ ยตอ่ การก�ำจัดอันเป็นแนวคดิ ท่นี �ำไปสู่ศึกกลั ลโิ พลอี ัน เป็นยุทธการชิงดินแดนของอุสมานียะฮฺ การยึดกัลลิโพลีไม่เพียงลบอุสมานียะฮฺ ออกจากสมการสงครามโลกคร้ังท่ี 1 ยังสามารถยึดคืนคอนสแตนติโนเปิล (Constantinople) ท่ีชนยุโรปสูญเสียให้กับอุสมานียะฮฺเม่ือหลายร้อยปีก่อน ไมเ่ พยี งเท่านน้ั ยงั อาจผลักดันชนเติร์กออกพน้ ดินแดนอะนาโตเลียยกพนื้ ทีใ่ หช้ น กรีกตามท่ีจักรวรรดิอังกฤษคิดไว้ได้ด้วย การศึกกัลลิโพลีจึงเป็นความเป็น ความตายของฃชนเติร์ก สุดท้ายกลายเป็นอุสมานียะฮฺท่ีแม้อ่อนเปล้ียเต็มที กลบั เปน็ ผกู้ �ำชยั ชนะ สองฝา่ ยสญู เสยี ก�ำลงั พลไปเกอื บสแี่ สนนายเปน็ การศกึ ทท่ี กุ ฝ่ายที่เก่ียวข้องยากจะลืมเลือน โดยเฉพาะอย่างยิ่งทัพแอนแซค (Anzac) หรอื ออสเตรเลยี นวิ ซแี ลนดท์ จี่ รดจารกึ ความพา่ ยแพใ้ นศกึ ครงั้ นน้ั ไวใ้ หเ้ ปน็ เสมอื น เวทีร�ำลกึ ถงึ ความหาญกลา้ ของกองทัพของตน ชัยชนะของชนเติร์กที่มตี ่อจกั รวรรดยิ ง่ิ ใหญใ่ นยุโรปถงึ สองจักรวรรดิคือ อังกฤษและฝร่ังเศสได้เปล่ียนมุมมองของชาวตะวันตกต่อชนเติร์ก และชัยชนะ ของชนเตริ ก์ ครง้ั นน้ั เองทรี่ กั ษาความเปน็ เจา้ ของดนิ แดนอะนาโตเลยี ของชนเตริ ก์ ไว้ได้แม้สนธิสัญญาท่ีอุสมานียะฮฺที่เป็นฝ่ายพ่ายแพ้จ�ำต้องมอบพ้ืนที่อะโนโตเลีย ส่วนใหญ่ให้กับชาติผู้ชนะซ่ึงรวมถึงคอนสแตนติโนเปิล ชนเติร์กท่ีกล้าหาญกลับ ลุกข้ึนต่อสู้ชนิดหลังพิงฝา เป็นการท�ำศึกกู้แผ่นดินตุรกีท่ีในท่ีสุดชัยชนะของชน เตริ ก์ คร้ังนั้นไดส้ ร้างรอยแผลใหก้ บั อดตี นายกรฐั มนตรีเซอร์วินสตนั เชอรช์ ิลของ อังกฤษดังท่ีปรากฏในบทภาพยนตร์ระดับรางวัลออสก้าเร่ือง Darkest Hour (ชั่วโมงพลิกโลก) ซ่ึงภาพยนตร์เร่ืองน้ีที่เข้าฉายในบ้านเรา พ.ศ.2562 น่ีเอง ที่กระตุ้นให้ผมหันมาสนใจความเป็นมาของชนชาติเติร์กเพื่อเรียนรู้ว่าชนกลุ่มน้ี มีท่ีมาท่ีไปเช่นไร เหตุใดจึงหาญกล้าท้าทายชาติมหาอ�ำนาจในโลกสมัยใหม่ได้ เช่นน้ัน หากไม่รู้อดีตย่อมยากท่ีจะเข้าใจปัจจุบัน เหล่าน้ีเองท่ีน�ำมาสู่การเขียน 4 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 000.indd 4 1/27/2564 BE 4:20 PM

หนังสือเร่ือง “เติร์ก จากชนเผ่าเร่ร่อนสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่” เล่มน้ี เดิมทีผมเขียนในชื่อเร่ือง “ชนชาวเติร์กกับพลังและโมเมนตัมท่ีขับเคล่ือน ประวัติศาสตร์โลก” ทีละตอนลงใน Facebook Dr.Winai dahlan เร่ิมตั้งแต่ วันที่ 11 กนั ยายน 2563 เขยี นไดท้ ง้ั สิ้น 72 ตอน จบลงวนั ที่ 12 ธันวาคม 2563 ใช้เวลา 3 เดือน เพอ่ื เพม่ิ ความสมบรู ณใ์ หก้ บั เนอื้ หา ผมเพมิ่ สว่ นของเตริ ก์ มมั ลกุ จากเรอื่ ง “มัมลุกส์ – ทหารทาสผูพ้ ิชติ มองโกลและนักรบครูเสดในประวตั ิศาสตรอ์ สิ ลาม” ท่ีเร่ิมเขียนลง facebook ตั้งแต่วันท่ี 19 สิงหาคม 2563 กระท่ังจบลงในวันท่ี 28 สิงหาคม 2563 รวม 8 ตอนลงไปดว้ ย โดยเหน็ วา่ ทหารมัมลกุ นน้ั มีทมี่ าจาก ชนเติร์กด้วยเช่นกัน คาดหวังว่าเมื่อได้รู้และเข้าใจความเป็นมาของชนเติร์กแล้ว ย่อมเข้าใจผู้คนชนชาตินี้ไม่ว่าจะเป็นตุรกีหรือชาติของชนเติร์กอีก 5 ประเทศได้ มากขึ้น เชื่อม่ันว่าชนชาติน้ีจะแสดงบทบาทส�ำคัญอีกมากมายในโลกอนาคตนับ จากน้ี ความรู้ความเข้าใจต่อชนชาตินี้จะเป็นประโยชน์ส�ำหรับพวกเราคนไทย ในการด�ำเนินกิจกรรมด้านต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นด้านธุรกิจ การเมือง การศึกษา หรอื ดา้ นอ่ืนๆ หวงั ไว้อย่างสูงเชน่ นนั้ รองศาสตราจารย์ ดร.วนิ ยั ดะห์ลนั ศูนยว์ ทิ ยาศาสตรฮ์ าลาล จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลยั มลู นิธมิ ุฮมั มะดยี ะฮฺ (เอรฟ์ าน-ยุพา ดะหล์ ัน อนุสรณ์) ธนั วาคม พ.ศ.2563 000.indd 5 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 5 1/27/2564 BE 4:20 PM

000.indd 6 1/27/2564 BE 4:20 PM

ประวัติผปู้ ระพนั ธ์โดยสังเขป ชื่อ รองศาสตราจารย์ ดร.วินยั ดะหล์ นั ภูมลิ �ำเนา เกิดทีบ่ ้านเลขที่ 251 ซอยโรงนำ้� แข็งเกา่ ถนนสาธรใต้ ยานนาวา กรุงเทพฯ ภายหลังบ้านหลังนี้เปล่ียนเป็นเลขท่ี 635 ซอยโรงน้�ำแข็ง ถนนสาทรใต้ ก่อนเปล่ียนอีกครั้งเป็นเลขท่ี 40 ซอยโรงน้�ำแข็ง ถนนเจริญราษฎร์ 1 เขตสาทร กรุงเทพมหานคร 10120 บ้านเดียวกันเปลี่ยน 3 เลขที่ ถนนเปลี่ยน 3 ชอื่ ท่ีอยู่ปัจจุบนั 497 ซอยอนามัย (ศรีนครินทร์ 24) ถนนศรีนครินทร์ แขวงพัฒนาการ เขตสวนหลวง กรุงเทพฯ 10250 ก่อนหน้าน้ีอยู่ท่ีเลขที่ 132/60 หมู่บ้าน เกรด็ แกว้ การเ์ ด้น 1 ถนนปากเกรด็ -แจง้ วัฒนะ อ�ำเภอปากเกร็ด จ.นนทบุรี วุฒิการศกึ ษา/วุฒิบัตร จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลัย วท.บ. ชวี เคม ี มหาวิทยาลัยมหดิ ล วท.ม. โภชนศาสตร์ ULB, Belgium D. en Biol Med Appliq (grand distinction) 000.indd 7 เตริ ์ก จากชนเผา่ เรร่ อ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 7 1/27/2564 BE 4:20 PM

น.บ.ม. ส�ำนกั งานคณะกรรมการ อุดมศกึ ษา ภมู พิ ลังแผน่ ดนิ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั การบรรยาย/ประชมุ /ดูงานตา่ งประเทศ - มากกว่า 250 คร้ังใน 49 ประเทศ: กัมพูชา, กาตาร์, คูเวต, แคนาดา, จอร์แดน, ซาอุดีอาระเบีย, ซูดาน, ญี่ปุ่น, ตุรกี, ไต้หวัน, เนเธอร์แลนด์, บราซิล, บรูไนดารุสลาม, บังคลาเทศ, บาห์เรน, บราซิล, เบลเย่ียม, ปากีสถาน, โปแลนด,์ ฝรั่งเศส, ฟลิ ิปปินส,์ ภฏู าน, มาเลเซีย, เมียนมาร์, โมรอคโค, เยอรมนี, ลักเซมเบิร์ก, เวียตนาม, ศรีลังกา, สาธารณรัฐ ประชาชนจีน, สก็อตแลนด์, สปป.เยอรมนี, สปป.ลาว, สเปน, สวติ เซอรแ์ ลนด,์ สหรัฐอาหรบั เอมิเรตส,์ สาธารณรฐั เกาหล,ี สาธารณรัฐ อัฟรกิ าใต,้ สิงคโปร,์ ออสเตรเลยี , ออสเตรยี , อังกฤษ, อลั จเี รีย, อินเดีย, อินโดนีเซยี , อิสราเอล, อิหรา่ น, อียิปต์, ฮอ่ งกง หน้าทรี่ บั ผิดชอบปจั จุบนั (พ.ศ.2563) - ผู้อ�ำนวยการผู้ก่อต้ัง ศูนย์วิทยาศาสตร์ฮาลาล จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย พ.ศ.2547-ปจั จุบนั - กรรมการกลางอิสลามแหง่ ประเทศไทย รองประธาน (9 ธค.2556-8 ธค. 2562 และ 9 ธค.2562-8 ธค.2568) - ประธาน สถาบนั มาตรฐานฮาลาลแหง่ ประเทศไทย - คณะกรรมการปฏิรปู ประเทศดา้ นสังคม พ.ศ.2560-2565 (15 สค.2560- 14 สค.2565) - กรรมการ สภาการศกึ ษา พ.ศ.2560-2564 - ประธานมลู นิธิมฮุ มั มะดียะฮฺ (เอรฟ์ าน-ยพุ า ดะห์ลนั อนุสรณ์) พ.ศ.2563-ปจั จุบนั 8 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:20 PM 000.indd 8

หนา้ ท่ีรับผิดชอบในอดตี - คณบดี คณะสหเวชศาสตร์ จุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลยั (8 ปี พ.ศ.2543-2551) - คณะกรรมการอาหาร กระทรวงสาธารณสุข (4 ปี) - ทป่ี รกึ ษา คณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสขุ (6 ป)ี - คณะกรรมการอิสลามประจ�ำกรงุ เทพมหานคร (18 ปี พ.ศ.2542-2560) - สมาชกิ สภาขับเคลอ่ื นการปฏิรปู ประเทศ (5 ตค.2558-3 สค.2560) - สมาชิก สภาปฏิรูปแห่งชาติ (2 ตค.2557-6 กย.2558) - คณะกรรมาธิการ/คณะอนุกรรมาธกิ ารหลายชดุ สภาผู้แทนราษฎร/ วุฒสิ ภา - คณะกรรมการชดุ ต่างๆในกระทรวงศกึ ษาธิการ กระทรวงสาธารณสขุ กระทรวงพาณิชย์ ฯลฯ - ทปี่ รึกษาด้านวชิ าการ รองนายกรัฐมนตรี รฐั มนตรี ฯลฯ - ประธานจดั งานเมาลดิ กลางแห่งประเทศไทย ฮ.ศ.1436, 1437, 1438 (พ.ศ.2558, 2559, 2560) - อาจารยป์ ระจ�ำ ภาควชิ าเวชศาสตรก์ ารธนาคารเลอื ด ภาควชิ าโภชนาการ และการก�ำหนดอาหาร คณะสหเวชศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั พ.ศ.2536-2555 - อาจารย์ประจ�ำ ภาควิชาเคมี คณะวทิ ยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามค�ำแหง พ.ศ.2533-2536 - นักวิจัย สถาบันโภชนาการ มหาวิทยาลยั มหิดล พ.ศ.2521-2533 - ฯลฯ 000.indd 9 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นส่จู กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ ุคใหม่ 9 1/27/2564 BE 4:20 PM

งานสอน - อาจารยป์ ระจ�ำจฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลยั - อาจารย์พิเศษ มหาวิทยาลัยมหิดล, มหาวิทยาลัยบูรพา, มหาวิทยาลัย เชยี งใหม,่ มหาวทิ ยาลยั ศรนี ครนิ ทรวโิ รฒ, มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช, โรงเรียนนายรอ้ ยพระจลุ จอมเกล้า, ครวั การบินไทย ฯลฯ - Visiting Professor: Universitas Djuanda (UNIDA), Bogor, Indonesia; Universitas Muhammadiyah Prof.Dr.Hamka (UHAMKA), Jakarta, Indonesia; Universitas Muhammadiyah Yogyakarta (UMY), Yogyakarta, Indonesia งานประพนั ธ์ - บทความวิจัยและวิชาการภาษาอังกฤษตีพิมพ์ในวารสารทางวิชาการ มากกว่า 30 ชิ้น - หนงั สือมากกวา่ 30 เลม่ - บทความเชงิ สารคดีในนิตยสารต่างๆท่ีวางจ�ำหน่ายมากกวา่ 3,000 ชน้ิ เกียรติยศ - เครื่องราชอสิ รยิ าภรณอ์ นั เป็นท่สี รรเสรญิ ยง่ิ ตติยดิเรกคุณาภรณ์ (ต.ภ.) พ.ศ.2560 - เคร่อื งราชอสิ รยิ าภรณอ์ ันเปน็ ท่ีสรรเสรญิ ย่งิ จตุตถดิเรกคณุ าภรณ์ (จ.ภ.) พ.ศ.2558 - เครอ่ื งราชอสิ รยิ าภรณม์ หาวชริ มงกฎุ (ม.ว.ม.) พ.ศ.2553 - เครอื่ งราชอสิ ริยาภรณ์ดุษฎมี าลา เขม็ ศลิ ปวทิ ยา สาขาวทิ ยาศาสตร์ [ร.ด.ม.(ศ.)] พ.ศ.2551 - เครอ่ื งราชอสิ ริยาภรณ์ปถมาภรณ์ ช้างเผือก (ป.ช.) พ.ศ.2548 - เครือ่ งราชอสิ รยิ าภรณ์จักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.) พ.ศ.2546 10 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:20 PM 000.indd 10

- หนึ่งใน 500 มุสลิมผู้ทรงอิทธิพลท่ีสุด (the 500 Most Influential Muslims) ตอ่ เนอื่ ง 11 ปี ตั้งแต่ ค.ศ.2010, 2011, 2012, 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020 โดย The Royal Islamic Strategic Studies Centre แห่งประเทศจอรแ์ ดน - คณะกรรมการทปี่ รกึ ษานานาชาติด้านวิทยาศาสตร์ แหง่ สถาบนั Nutrilite สหรัฐอเมริกา พ.ศ.2559-2562 - World Halal Day Lifetime Achievement Award 2017 กรงุ ลอนดอน สหราชอาณาจักร พ.ศ.2560 - รางวัลนวัตกรรมบริการภาครัฐระดับดีเด่น, ส�ำนักงานคณะกรรมการ พฒั นาระบบราชการ พ.ศ.2563 - รางวัลนวัตกรรมบริการภาครัฐระดับดีเด่น, ส�ำนักงานคณะกรรมการ พัฒนาระบบราชการ พ.ศ.2556 - รางวลั นวตั กรรมยอดเยยี่ ม งานวจิ ยั ดา้ นโลจสิ ตกิ สฮ์ าลาลงาน Malaysia’s World Halal Research Summit พ.ศ.2555 - รางวลั ชนะเลิศงานวจิ ัยอนั ดับ 1 และ 3 งาน Malaysia’s World Halal Research Summit พ.ศ.2554 - IDCP Recognition Award for Halal Achievement ประเทศฟลิ ปิ ปนิ ส์ พ.ศ.2552 - HJ Award of Best Innovation in Halal Industry ประเทศมาเลเซยี พ.ศ.2549 - บัณฑิตดเี ด่นด้านบรหิ าร บัณฑิตวทิ ยาลยั มหาวิทยาลยั มหดิ ล พ.ศ.2552 - นิสิตเก่าดีเดน่ คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั พ.ศ.2548 - อาจารย์ดีเด่น ระดับหนว่ ยงาน จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั พ.ศ.2544 000.indd 11 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ ุคใหม่ 11 1/27/2564 BE 4:20 PM

000.indd 12 1/27/2564 BE 4:20 PM

สารบญั หนา้ เหตุใดจึงควรใหค้ วามสนใจชนชาวเตริ ก์ เติรก์ ไมใ่ ช่มองโกล มองโกลไม่ใช่เติร์ก การกระจายตัวของชนเติรก์ เม่ืออสิ ลามเผยแผเ่ ขา้ สู่ชนเติรก์ การผสมผสานกันของชนสองเผา่ เติรก์ และมองโกล ชนเซยี งหนคู อื ชนชาวเตริ ์กโบราณ ฮน่ั (Huns) คอื เติร์ก ฮัน (Han) คอื จีน การผสมผสานวัฒนธรรมและศาสนาของชนเตริ ก์ มู่หลานวีรสตรใี นต�ำนานกับความเปน็ เตริ ก์ ร้จู ักเตริ ก์ ในลกั ษณะชนเผา่ เร่รอ่ นจากภาพยนตร์ทาง Netflix ชนเตริ ์กอยุ กูร์ในแผน่ ดินจนี เติร์กกบั การกลมกลนื วัฒนธรรมเปอรเ์ ซียส่จู กั รวรรดฆิ าสนาวิด การปรากฏตวั ของเติรก์ ในอะนาโตเลยี เติรก์ ในจกั รวรรดเิ อเชียกลางกบั ฝนั อันย่ิงใหญ่ สามกก๊ ฉบบั เตริ ก์ เตริ ์กในเอเชยี กลางและอะนาโตเลยี จากเอเชียกลางสู่เปอรเ์ ซียและอะนาโตเลีย ความเปน็ มาของจักรวรรดเิ ซลจุก จากจกั รวรรดเิ ซลจกุ สรู่ ัฐสลุ ต่านแห่งรุม เติร์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนสูจ่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสูย่ ุคใหม่ 13 000.indd 13 1/27/2564 BE 4:20 PM

รัฐสลุ ต่านแหง่ รุมน�ำไปสู่สงครามครูเสด หนา้ เตริ ก์ กบั สงครามครูเสด เร่ืองการเมอื งมิใช่ศาสนา เร่อื งราวของเออร์ทรู ุลกอ่ นการก�ำเนดิ ออตโตมัน 1/27/2564 BE 4:20 PM ความสัมพันธซ์ ับซ้อนระหวา่ งเติรก์ กบั มองโกล ความสบั สนอลหม่านในอะนาโตเลีย เปรียบเทยี บความส�ำเร็จระหว่างเติร์กกบั มองโกล เตริ ์กกับการเตบิ โตในอะนาโตเลยี ตรุ กกี บั ความเป็นเซลจกุ และเติร์ก เร่อื งราวของเตริ ์กเผา่ ออกซุ จากเอเชียกลาง การผสมกลมกลนื เป็นเติรก์ ในอะนาโตเลยี สบิ หกจกั รวรรดิยงิ่ ใหญใ่ นอดตี ของชนชาวเตริ ก์ ความฝนั ของออสมัน สร้างบ้านแปลงเมือง ความกล้าของออสมัน อุสมานียะฮฺจากรัฐสจู่ ักรวรรดิ อุสมานยี ะฮฺแทบลม่ สลายใต้นำ้� มอื ของติมูร์ กง่ึ ศตวรรษแห่งการถดถอย เรอ่ื งราวของจานิสซารี อจั ฉรยิ ภาพของเมฮเฺ มดที่ 2 ถึงคราอสุ มานียะฮตฺ อ้ งแข่งขนั กบั ยุโรป การพฒั นาวทิ ยาการในรชั สมัยสลุ ตานเมฮฺเมดที่ 2 อิสลามเปลีย่ นชนอาหรบั และเตริ ์กที่ล้าหลังให้กา้ วหนา้ การพัฒนาศาสตร์ในยคุ อุสมานียะฮฺ มฮุ ัมมดั อัลฟาตอิ ฺ ผ้พู ิชติ จกั รวรรดอิ สุ มานียะฮฺยคุ หลายกก๊ ยุคสมัยแห่งความสบั สนอลหม่าน 14 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 000.indd 14

หน้า เมื่อจกั รวรรดิมองโกลล่มสลาย โอกาสของอุสมานยี ะฮฺยอ่ มเกดิ ขึ้น การแขง่ ขันของจักรวรรดิ พฒั นาการการศึกษาในจกั รวรรดิ สงิ หอ์ ุสมานียะฮใฺ นดงเสือยุโรป อุสมานยี ะฮฺจากยคุ กา้ วหน้าสยู่ ุคถดถอย เมอ่ื ชนเติรก์ กลายเปน็ ผู้ปลุกยโุ รปจากการหลับใหล เหตแุ ห่งความล้าหลังของอุสมานียะฮแฺ ละโลกอสิ ลาม การหายไปของบรู ณาการระหว่างอิสลามศึกษากบั วทิ ยาศาสตร์ สาเหตแุ ห่งการลม่ สลายของอุสมานียะฮฺ การเสือ่ มสลายของจักรวรรดิอุสมานยี ะฮฺกอ่ นมหาสงครามโลกคร้งั ที่ 1 อสุ มานยี ะฮใฺ นมหาสงครามโลกครั้งท่ี 1 สองศึกใหญ่ของอุสมานยี ะฮฺในมหาสงครามโลกคร้ังที่ 1 ฮีโร่แห่งกุตอัลอะมารา จวนเจียนสน้ิ ชาติ ปรบั เปลีย่ นกฎหมายปกครองและการปฏริ ูป อะตาเตริ ก์ สิ่งทขี่ วางก้ันตรุ กไี ปส่กู ารเป็นประเทศพฒั นา การเปลีย่ นสนธิสญั ญาเซเวรส์เปน็ สนธิสัญญาโลซานน์ ตุรกกี บั การตอ่ สู้เพือ่ ให้ยุโรปยอมรับ เหตุใดจงึ เรยี กไก่งวงว่าตุรกี ประเทศในเอเชยี กลางของชนเติรก์ คาซกั สถาน อุซเบกสิ ถาน เติร์กเมนสิ ถาน กีรจสิ ถาน อะเซอร์ไบจนั เติร์ก จากชนเผา่ เร่รอ่ นสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 15 000.indd 15 1/27/2564 BE 4:20 PM

หน้า ความภาคภมู ิใจของชนเติร์ก เตริ ก์ -มัมลกุ ตอนที่ 1 ทหารทาสมัมลกุ ส่วนใหญ่คอื ชนเติร์ก เตริ ์ก-มัมลกุ ตอนท่ี 2 ฤามองโกลไม่รู้จกั มัมลกุ เตริ ์ก-มมั ลุก ตอนท่ี 3 เม่อื มมั ลกุ เผชญิ หนา้ มองโกล เติรก์ -มัมลุก ตอนที่ 4 เบบาร์สขนุ พลมมั ลุกสรา้ งชอื่ ระบอื ลั่นคร้ังแรกทอ่ี ัยนฺจาลุต เตริ ก์ -มัมลุก ตอนที่ 5 มัมลุกกลายเป็นตวั ละครส�ำคัญตัวใหม่ เติรก์ -มัมลุก ตอนท่ี 6 เม่อื มัมลกุ เผชิญกบั นักรบครเู สดที่เหยี้ มหาญ เตริ ก์ -มัมลกุ ตอนที่ 7 ร้จู กั เบบาร์ส จอมสลุ ตา่ นแหง่ มัมลุก เตริ ์ก-มัมลุก ตอนท่ี 8 การส่งผ่านโลกอิสลามจากเตริ ก์ มัมลุกสู่เติรก์ อสุ มานียะฮฺ 16 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:20 PM 000.indd 16

ตอนท่ี 1 เหตใุ ดจงึ ควรให้ความสนใจชนชาวเตริ ์ก 000.indd 17 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่รอ่ นส่จู ักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 17 1/27/2564 BE 4:20 PM

เหตใุ ดจงึ ควรให้ความสนใจชนชาวเตริ ์ก โลกปจั จบุ นั มชี นชาตติ า่ งๆจ�ำนวนนบั พนั หลายชนชาตนิ า่ สนใจ บางชนชาติ โยกยา้ ยจากพนื้ ทหี่ นง่ึ ไปสรา้ งความรงุ่ เรอื งในอกี พน้ื ทหี่ นง่ึ อยา่ งเชน่ ชนชาตยิ โุ รป ทช่ี ว่ ยกนั สรา้ งหลายประเทศในอเมรกิ าเหนอื อเมรกิ าใต้ และออสเตรเลยี ชนชาติ เหล่าน้ีมีจ�ำนวนมากทว่ายังไม่น่าสนใจ เน่ืองจากตนเองรุ่งเรืองมาแต่เดิมแล้ว บางชนชาติเร่ิมต้นจากความเป็นชนเร่ร่อน มีอารยธรรมต�่ำ กลับอพยพโยกย้าย ไปสรา้ งความรงุ่ เรอื งไดใ้ นอกี พน้ื ทหี่ นงึ่ ชนชาตเิ หลา่ นม้ี จี �ำนวนนอ้ ย หลายชนชาติ ก�ำเนดิ ข้นึ แลว้ ด�ำรงอย่อู ย่างยง่ิ ใหญ่ ทวา่ กลับดับสูญไมจ่ รี งั ย่งั ยืน ชนชาตเิ หลา่ นี้ มีจ�ำนวนพอสมควร มีบางชนชาติเริ่มจากความเป็นชนไร้อารยธรรม อพยพ โยกย้ายไปหลายพื้นที่ พัฒนาตนเองข้ึนทีละน้อยจนสามารถสร้างจักรวรรดิ ย่งิ ใหญ่ขึ้นมาได้ ปจั จบุ ันยังคงรกั ษาความเปน็ ชาตขิ องตนเองอยู่ ชนกล่มุ น้มี ีนอ้ ย และชนชาติกลมุ่ หลังนี้ทนี่ ่าสนใจทส่ี ุด คอื ชนเตริ ก์ (Turks) จึงสมควรศกึ ษาและ รจู้ ักกันไว้ ชนเติร์กใช้เวลานานนับพันปีในการอพยพจากไซบีเรียตะวันออกและ เอเชียเหนือ โยกย้ายเข้าไปในมองโกเลีย ก่อนกระจายไปทั่วจีนตอนเหนือและ เอเชียกลาง กระท่ังเข้าไปต้ังรกรากอยู่ในคาบสมุทรอานาโตเลีย (Anatolia) ข้ามไปจนถึงยุโรป ระหว่างทางชนชาวเติร์กได้สร้างอาณาจักรและจักรวรรดิไว้ มากมาย เป็นปีกส�ำคัญของจักรวรรดิมองโกล เป็นหลักในจักรวรรดิฆาสนาวิด (Ghasnavid) เซลจุก (Seljuk) ติมูริด (Timurid) มมั ลุก (Mumluk) และอสุ มานี ยะฮฺ (Ottoman) ก่อนกลายเป็นสาธารณรัฐตุรกีและอีกหลายประเทศในเอเชีย กลางไปจนถึงอีกหลายรัฐในรัสเซียและจีนปัจจุบัน อยากรู้จักประเทศเหล่าน้ัน ตอ้ งเขา้ ใจความเปน็ มาของชนเตริ ก์ เพอ่ื ใหไ้ ดร้ วู้ า่ เหตใุ ดชนกลมุ่ นจ้ี งึ มกั ท�ำตวั เปน็ หมูไม่กลวั น�้ำรอ้ น กล้าแขง็ กร้าวกับชาติมหาอ�ำนาจในปจั จบุ นั อยา่ งท่เี ห็น 18 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:20 PM 000.indd 18

ประเทศท่ีส�ำคัญท่ีสุดของชนเติร์กในวันน้ี คือ “ตุรกี” (Turkey) ต้ังอยู่ใน เอเชียและยโุ รป ใน ค.ศ.2020 มปี ระชากร 82 ลา้ นคน 3 ใน 4 มเี ชอ้ื สายเติรก์ (Turk) หรือเตอร์กิช (Turkish) ซึง่ คนเชอ้ื สายเตริ ์กไมไ่ ด้มีเฉพาะในประเทศตุรกี ยังมีอีกมากกว่าเท่าตัวอยู่นอกประเทศ เป็นประชากรหลักใน 5 ประเทศ ของเอเชียกลางและคอเคซัส ทั้งยังอาศัยหนาแน่นอยู่ในหลายรัฐของรัสเซีย อีกมากอาศัยอยู่ในประเทศจีนหลายมณฑล ในยุโรป และอัฟริกา ยังมีอีก หลายล้านคน ชนเชื้อสายเติรก์ ส่วนใหญ่ในโลกนบั ถือศาสนาอิสลามนกิ ายสุนหน่ี (Sunni) จ�ำนวนไม่น้อยยึดถือนิกายชีอะฮฺ (Shia) บางส่วนเป็นคริสต์ ยิว พุทธ จ�ำนวนนอ้ ยเปน็ ฮนิ ดู ชนิ โต หรือแมก้ ระท่งั ซิกข์ ชนกลุ่มนี้ชาตินิยมและเชื้อชาตินิยมสูง ความผูกพันของชนเชื้อสายเติร์ก ดว้ ยกันมมี ากกวา่ ชนเชื้อสายไทย อย่างเช่น ความร้สู กึ ผกู พันระหวา่ งชนเชือ้ สาย ไทยในประเทศไทยกับเวียดนามมีน้อยกว่าความรู้สึกผูกพันของชนชาวเติร์กใน ตรุ กกี บั เติรก์ ในเอเชียกลาง มองไปในประวตั ิศาสตร์ คนอย่างจอมราชนั ย์อตั ติลา (Attila) ผูร้ กุ รานไปท่วั ยุโรปในศตวรรษที่ 5 หรือติมรู ์ (Timur) ผู้สร้างจักรวรรดิ ติมูริด (Timurid empire) ตอนปลายศตวรรษท่ี 14 ล้วนเป็นชนเชื้อสายเติร์ก น�ำทัพชาวฮ่ันและเติร์ก-มองโกลท่ีมีบุคลิกกล้าหาญ เชี่ยวชาญการรบ ชนเติร์ก ในอดตี เปน็ อยา่ งไร คนเตริ ก์ ปจั จบุ นั กไ็ มต่ า่ งกนั นกั ชนกลมุ่ นจ้ี งึ นา่ สนใจ หากไมร่ ู้ จักไวย้ อ่ มนา่ เสยี ดาย 000.indd 19 เตริ ์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 19 1/27/2564 BE 4:20 PM

000.indd 20 1/27/2564 BE 4:20 PM

ตอนท่ี 2 เติร์กไมใ่ ช่มองโกล มองโกลไม่ใช่เติรก์ 000.indd 21 เติร์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู ุคใหม่ 21 1/27/2564 BE 4:21 PM

เติร์กไม่ใชม่ องโกล มองโกลไม่ใชเ่ ตริ ์ก มีค�ำถามอยูบ่ อ่ ยวา่ “เตริ ์ก” (Turks) กบั “มองโกล” (Mongols) เป็นชน กลุ่มเดียวกันไหม ค�ำตอบคือ เติร์กกับมองโกล รวมไปถึงจีน เป็นชนสามกลุ่ม มีต้นก�ำเนิดคนละท่ี ใช้ภาษาแตกต่างกัน คนจีนมีพ้ืนเพอยู่ทางตอนกลางของ ทวีปเอเชีย ขณะที่มองโกลค่อนไปทางเหนือ ส่วนชนชาวเติร์กร่างกายบึกบึน สูงใหญ่ มีพ้ืนเพเยื้องไปทางตะวันออกเฉียงเหนือของเอเชียในบริเวณท่ีเป็น ไซบีเรียกลาง เอเชียตะวันออก และแมนจูเรียในวันนี้ ชนมองโกลกับเติร์กเป็น ชนเรร่ อ่ น (Nomads) ไมไ่ ด้สร้างอารยธรรมอะไรโดดเด่น ในอดตี ใชช้ ีวิตด้วยการ ต้อนปศุสัตว์ไปตามทุ่งหญ้าสเต็ปป์ (Stepp) ชนเติร์กอยู่ทางตะวันออกสุด คนกลุ่มใหญ่อพยพเคลื่อนย้ายไปทางตะวันตกกระทั่งปนเข้ากับมองโกล ก่อนท่ี สว่ นหนงึ่ จะยา้ ยไปทางตะวนั ตก กระทงั่ กระจดั กระจายไปทวั่ เอเชยี กลางและยโุ รป ตะวนั ออก ซึง่ เป็นผืนแผน่ ดนิ ที่เชอ่ื มตอ่ กัน เมอื่ ครง้ั จกั รวรรดเิ ปอรเ์ ซยี ทางตอนใตแ้ ละกรกี ทางตะวนั ตก แผข่ ยายเขา้ ไป ในเอเชียกลาง ช่วงก่อนคริสตกาลไปจนกระทั่งถึงคริสตศตวรรษท่ี 6 ชุมชนใน เอเชียกลางท่ีรับอารยธรรมจากกรีกและเปอร์เซีย ส่วนใหญ่คือ ชนชาวเติร์ก แทบทงั้ นน้ั ชนเผา่ “เซยี งหน”ู (Xiongnu) หรอื ซงหนู ทเ่ี คยสรา้ งอาณาจกั รโบราณ ในแผ่นดินจีนช่วง 300 ปีก่อนคริสตกาลจนถึงศตวรรษที่ 1 หรือแม้กระทั่ง “ตาตาร์” (Tatar หรือ Tartar) ต่างเป็นชนเติร์กโบราณท้ังสิ้น คนกลุ่มน้ีแม้จะ เรยี กวา่ ชนเรร่ อ่ น แตใ่ ชว่ า่ จะไรอ้ ารยธรรมไปเสยี ทงั้ หมด เตริ ก์ บางกลมุ่ สรา้ งบา้ น เมืองในเอเชียกลางท่ีรุ่งเรืองให้ได้เห็นกันมาแล้ว หลายเมืองเก่าในเอเชียกลาง เป็นประจักษ์พยานที่แสดงให้เห็นถึงความศิวิไลซ์ของชนกลุ่มนี้ เพียงแต่ว่า สถาปตั ยกรรมบา้ นเมอื งยงั คงมอี ทิ ธพิ ลของกรกี และเปอรเ์ ซยี ทเ่ี คยเขา้ มาปกครอง คอ่ นขา้ งสงู ไม่มีอะไรทีแ่ สดงถึงความเป็นเติร์กสักเทา่ ไหรน่ อกจากภาษา 22 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 22

ยุคสมัยท่ีได้รับอิทธิพลของเปอร์เซีย การก่อร่างสร้างเมืองของคนเติร์กก็มี ลักษณะเป็นเปอร์เซีย เมือ่ เปอรเ์ ซียเปลี่ยนเปน็ อิสลามในศตวรรษท่ี 7-8 คนเติร์ก จ�ำนวนมากเปล่ียนเป็นมุสลิมตามไปด้วย ทว่าต้องไม่ลืมว่ายังมีชนเติร์กอีกเป็น จ�ำนวนมากท่ียังเป็นชนเร่ร่อนอยู่ทางเหนือ กระท่ังถึงศตวรรษที่ 12-13 เมื่อชนเผ่ามองโกลเรืองอ�ำนาจจากการก้าวขึ้นมาของ “เจงกิสข่าน” (Genghis khan) มองโกลยกทพั รกุ รานลงมาทเ่ี อเชยี กลาง นกั รบในกองทพั มองโกลเวลานน้ั มีชนเผ่าเติร์กจ�ำนวนไม่น้อยปะปนอยู่ด้วย โดยเกือบท้ังหมดไม่ใช่มุสลิม รุกรบ ท�ำลายอาณาจักรมสุ ลมิ ในเอเชียกลาง เปอร์เซยี และอาหรับเปน็ จ�ำนวนมาก เมอ่ื กลา่ วถงึ ชนชาวเตริ ก์ จงึ ตอ้ งจ�ำแนกดว้ ยวา่ เปน็ เตริ ก์ จากแถบไหนในชว่ ง เวลาใด เพราะหลงั จากนนั้ ทง้ั มองโกลและเตริ ก์ เมอ่ื เขา้ มาตงั้ รกรากในเอเชยี กลาง และตะวนั ออกกลาง ไดร้ บั อิทธพิ ลของอสิ ลามจึงคอ่ ยๆ แปลงเปน็ มุสลิมไปแทบ หมด ทวา่ จิตวิญญาณยังคงเปน็ เตริ ์กท่ีรกั อิสระ รกั การผจญภยั ไม่ละทิง้ นสิ ัยของ ชนเร่ร่อน จิตวิญญาณของมุสลิมเติร์กจึงแตกต่างจากมุสลิมอาหรับ โดยยังคง ดเี อน็ เอของความเปน็ นกั รบทก่ี ลา้ บา้ บน่ิ บางครง้ั โหดรา้ ยแมก้ บั มสุ ลมิ ดว้ ยกนั เอง ประวัติศาสตรข์ องชนกลุ่มน้ีจงึ เตม็ ไปด้วยสีสัน น่าติดตามเป็นอยา่ งย่ิง 000.indd 23 เตริ ์ก จากชนเผ่าเรร่ ่อนสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ ุคใหม่ 23 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 24 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 3 การกระจายตัวของชนเติร์ก 000.indd 25 เตริ ก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสูย่ ุคใหม่ 25 1/27/2564 BE 4:21 PM

การกระจายตวั ของชนเตริ ์ก โลกทกุ วันน้ี มีคนเชอ้ื สายเติรก์ อยู่ 160-180 ลา้ นคน เกอื บครึง่ หนง่ึ อาศยั อยู่ในประเทศตุรกี อีกครึ่งหน่ึงอาศัยอยู่ตามประเทศต่างๆ ในเอเชียกลาง โดยเปน็ ประชากรหลกั ใน คาซคั สถาน (Kazakhstan) อซุ เบกสิ ถาน (Uzbekistan) เติร์กเมนิสถาน (Turkmenistan) กีรจิสถาน (Kyrgystan) อะเซอร์ไบจัน (Azerbaijan) เปน็ ประชากรสว่ นส�ำคญั ในทาจกิ สิ ถาน (Tajikistan) อฟั กานสิ ถาน อิหร่าน จีน รสั เซยี และมองโกเลียเป็นประชากรกลุ่มน้อยใน ยุโรป อัฟริกาเหนอื ตะวนั ออกกลาง และปากสี ถาน ชนชาตเิ ตริ ก์ ประกอบไปดว้ ยชนเผา่ ตา่ งๆ มากมาย ภาษาพูดเหมือนกันบ้าง คล้ายกันบ้าง มีรากเดียวกันบ้าง กลุ่มใหญ่ๆ อย่างเช่น ออกุซ กิปชัก ชูวาช อุยกูร์ คาร์ลุก แต่ละกลุ่มยังแบ่งเป็นกลุ่มย่อยอีกมากมาย จดจ�ำกนั ไม่หวาดไมไ่ หว ในอดีตชนเชื้อสายเติร์กที่เคล่ือนย้ายจากเอเชียตะวันออกเข้ามาในเอเชีย กลาง ตงั้ รกรากปะปนไปกบั ชนชาตอิ นื่ ซมึ ซบั เอาอารยธรรม ภาษาพดู และศาสนา ไว้ในกลุ่ม จนแยกไม่ออกว่าชนชาติเดิมเป็นกลุ่มไหน ตัวอย่างที่เห็นชัด เช่น ประเทศอะเซอรไ์ บจนั ชนกลมุ่ นหี้ ากศกึ ษาลกึ ลงไปในดเี อน็ เอคอื ชนเชอ้ื สายเตริ ก์ พูดภาษากลุ่มเติร์ก ส่วนใหญ่นับถือศาสนาอิสลามนิกายชีอะฮฺ คนเผ่าทาจิก ซง่ึ เปน็ ประชากรกลมุ่ ใหญใ่ นประเทศทาจกิ สิ ถานมเี ชอ้ื สายผสมระหวา่ งเปอรเ์ ซยี กับเติร์กท่ีหนักไปทางเปอร์เซีย พูดภาษากลุ่มเปอร์เซีย เป็นมุสลิมสายสุนหน่ี ผคู้ นในเอเชยี กลางปจั จบุ นั จงึ มเี ชอ้ื สายเตริ ก์ เปน็ สว่ นใหญ่ รองลงมาคอื เปอรเ์ ซยี ชนส่วนน้อยคือสลาฟ ส่วนชนหุยในประเทศจีนน้ันคือ ชนชาวฮ่ัน (Han) หรือ เป็นคนจีนนับถือศาสนาอสิ ลามทไ่ี มใ่ ช่เตริ ์ก 26 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 26

การผสมผสานเชิงเช้ือสายของคนในเอเชียกลางปัจจุบันเป็นอย่างไร ย้อน กลับไปในอดีตก็ไม่แตกต่างกันนักชนส่วนใหญ่มีเช้ือสายเติร์ก โดยก่อนคริสต์ ศตวรรษที่ 8 เป็นกลุ่มชนที่มิใช่มุสลิม ซึ่งเร่ิมเปลี่ยนเป็นมุสลิมเม่ืออาณาจักร อิสลามภายใต้ราชวงศ์อับบาสิยะฮฺจากเปอร์เซียแผ่อ�ำนาจข้ึนไปจนกระทั่งผลัก ดันอ�ำนาจของจีนออกไปได้ เป็นผลให้มุสลิมส่วนใหญ่ในเอเชียกลางเป็นอิสลาม สายสนุ หนี่ ความเปน็ อสิ ลามเครง่ ครัดบา้ ง ชะลอตัวลงบา้ ง อยา่ งเชน่ ในสองชว่ ง คือ ในยุคสมัยที่มองโกลแผ่อ�ำนาจลงมาปกครองช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 13-14 อีกช่วงหน่ึงคือ ยุคสมัยของสหภาพโซเวียต ในคริสต์ศตวรรษที่ 20 ความเป็น อสิ ลามทผ่ี า่ นประสบการณข์ มขนื่ จงึ จดื จางลงในชว่ งหนง่ึ กอ่ นจะฟน้ื ขนึ้ แตจ่ ะให้ เคร่งครดั เชน่ ที่พบในเอเชยี อาคเนย์คงไม่ใช่อยา่ งน้นั ชนเชื้อสายเติร์กมีจิตวิญญาณความเป็นนักรบสูง เม่ือคร้ังมองโกลรุกลงมา ชนชาวเตริ ก์ มุสลิมตอ้ งรบกับเตริ ก์ -มองโกลที่ไม่ใช่มุสลิม ภายหลงั เตริ ก์ -มองโกล เหล่านั้นเปล่ียนศาสนาเป็นอิสลามไปจนหมด ในยุคสมัยของเซลจุกและติมูริด ทส่ี รา้ งจกั รวรรดิของตนขน้ึ มา เมื่อแผ่อ�ำนาจลงไปในรฐั อิสลาม ตอ้ งรบราฆ่าฟัน กับมุสลิมด้วยกันเอง ผลประโยชน์ทางการเมืองจึงสวนทางกับค�ำสอนในศาสนา อสิ ลามอยบู่ อ่ ย เมอื่ ท�ำความเขา้ ใจกบั อดตี ได้ ในปจั จบุ นั คงเลกิ ซเี รยี สกบั ความขดั แย้งระหวา่ งมสุ ลิมดว้ ยกนั เองในตะวันออกกลาง หากวเิ คราะหล์ ึกลงไปจงึ พบว่า ไม่ใชป่ ระเด็นทางศาสนา ทวา่ เป็นการเมืองเร่อื งผลประโยชน์ล้วนๆ 000.indd 27 เตริ ก์ จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู ุคใหม่ 27 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 28 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 4 เมื่ออสิ ลามเผยแผเ่ ข้าสชู่ นเตริ ์ก 000.indd 29 เติร์ก จากชนเผา่ เร่รอ่ นสจู่ กั รวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ คุ ใหม่ 29 1/27/2564 BE 4:21 PM

เม่อื อิสลามเผยแผ่เข้าสูช่ นเติร์ก ย้อนกลับไปในกลางคริสต์ศตวรรษที่ 7 ศาสนาอิสลามเริ่มต้นขึ้นจากการ เผยแผ่โดยท่านนบีมุฮัมมัด ซอลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม (ซ.ล.) ในอาระเบีย เอเชียกลางในเวลาน้นั เปน็ ท่อี าศยั ของชนชาวเติร์ก ทไ่ี ดร้ บั อทิ ธิพลจากจักรวรรดิ ซัสซานิด (Sassanid) ของเปอร์เซีย มีโซโรเอสเตอร์เป็นศาสนาหลัก กระท่ังยุค สมยั ของคอลฟี ะฮฺอุมรั อิบนคฺ อฏฏอบ (ร.ฎ.) สงครามครัง้ สดุ ทา้ ยระหวา่ งอาหรับ กบั เปอร์เซยี ทน่ี าฮาวนั ด์ (Nahavand) ซ่งึ ตั้งอย่ใู กลเ้ มืองฮาเมดานของอิหร่านใน ปัจจบุ นั จกั รวรรดซิ ัสซานดิ พ่ายแพใ้ น ค.ศ.651 อิสลามจึงแผเ่ ข้าสูเ่ ปอร์เซยี และ ส่งผ่านไปยังเอเชียกลาง ชาวเติร์กและชาวเปอร์เซียในพ้ืนที่ต่างยอมรับศาสนา อสิ ลามเปน็ ศาสนาของตน เอเชยี กลางวนั นนี้ บั จากอหิ รา่ นไปถงึ รสั เซยี จากทะเลสาบแคสเปยี นไปจนถงึ จีน ประกอบด้วย 5 ประเทศ ได้แก่ คาซัคสถาน อุซเบกิสถาน เติร์กเมนิสถาน ทาจิกิสถาน กีร์จิสถาน ประชากรมากกว่า 80% หรือ 58 ล้านคนเป็นมุสลิม ส่วนใหญ่เป็นชนเชื้อสายเติร์ก เว้นแต่ทาจิกิสถานท่ีมีเชื้อสายเปอร์เซียผสมเติร์ก การแบง่ แยกเปน็ สายสนุ หน-่ี ชอี ะฮฺ แมม้ แี นวคดิ มาตงั้ แตต่ น้ ทวา่ ปรากฏผลจรงิ จงั เมื่อคร้ังตั้งราชวงศ์ซาฟาวิด (Safavid) ท่ีแยกออกจากจักรวรรดิอุสมานียะฮฺใน ค.ศ.1501 แม้มีเติร์กเป็นตัวเชื่อมโยงท้ังซาฟาวิดและอุสมานียะฮฺ ทว่าเมื่อเกิด ความขัดแย้งทางการเมือง มีการน�ำประเด็นทางศาสนามาใช้สร้างความภักดี ตอ่ ผปู้ กครอง แบง่ แยกประชาชนออกเปน็ สนุ หน-่ี ชอี ะฮฺ เพยี งเพอื่ สรา้ งความมน่ั คง ใหก้ บั อาณาจักร ไม่มีอะไรท่เี ปน็ เหตุผลมากไปกว่านน้ั ย้อนกลับไปก่อนเกิดประเด็นสุนหน่ี-ชีอะฮฺ หลังการจากไปของท่าน นบีมุฮัมมัด (ซ.ล.) ชนอาหรับจากทะเลทรายอาระเบียหลั่งไหลข้ึนสู่ภาคเหนือ รวมเข้ากับชนอาหรับในพื้นที่เมโสโปเตเมียที่มีอยู่เดิม โดยเริ่มตั้งแต่ยุคสมัย ของคอลฟี ะฮฺอุมัร อบิ นคฺ อฏฏอบ (ร.ฎ.) (ค.ศ.634-644) กระทงั่ ย้ายเมอื งหลวง 30 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 000.indd 30 1/27/2564 BE 4:21 PM

จากมะดีนะฮฺสู่ดามัสกัสในยุคสมัยของอาณาจักรอุมัยยะฮฺ (ค.ศ.651-750) และแบกแดดในยคุ สมยั ของอาณาจกั รอบั บาสยิ ะฮฺ (ค.ศ.750-1258) อสิ ลามชว่ ย ประสานชนอาหรับเข้ากับชาวเปอร์เซียระหว่างอาณาจักรซัสซานิดเดิมและ ชนชาวเติร์กในเอเชียกลาง จุดเปลี่ยนท่ีท�ำให้อิทธิพลของอิสลามแผ่ขยายเข้าไป เอเชียกลางคือ ผลของการรบระหว่างอับบาสิยะฮฺกับราชวงศ์ถังของจีน ท่ีแถบ แมน่ �้ำทาลัส (Battle of Talas) ใน ค.ศ.751 ชยั ชนะของกองทพั มสุ ลมิ เวลาน้นั ท�ำให้จนี ถอนตัวออกจากพืน้ ที่ไปจนหมด ก่อนจะย้อนกลบั มาในภายหลัง ช่วงกลางสมัยจักรวรรดิอับบาสิยะฮฺ ความรุ่งเรืองด้านวิทยาการทุกสาขา รวมทั้งวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เกิดขึ้นทั่วโลกอิสลาม อย่างไรก็ตาม เกิด ความเปล่ียนแปลงอีกด้านหน่ึงคือ ต�ำแหน่งคอลีฟะฮฺ เดิมทีเคยเป็นผู้ปกครอง จักรวรรดิคอ่ ยๆ เปลยี่ นสภาพไปเปน็ เพยี งผู้น�ำทางศาสนา การปกครองกระจาย จากส่วนกลางในแบกแดดไปสู่เมืองใหญ่ท่ีต่างตั้งสุลต่านและอามิรขึ้นเป็นผู้น�ำ มีอาณาจักรและกองทัพของตนเอง การเปลี่ยนแปลงเหล่าน้ีเกิดขึ้นในจักรวรรดิ อิสลามรวมไปถึงพ้ืนท่ีในเอเชียกลางด้วย การสร้างจักรวรรดิของชนชาวเติร์ก ซ้อนอยู่ในจักรวรรดิมุสลิม จึงเป็นผลมาจากความถดถอยของจักรวรรดิอับบาสิ ยะฮตฺ ามทีก่ ล่าวถึงน่เี อง 000.indd 31 เติร์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนสูจ่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 31 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 32 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 5 การผสมผสานกนั ของชนสองเผา่ เติร์กและมองโกล 000.indd 33 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่ร่อนสจู่ กั รวรรดิ จากยุคโบราณสยู่ คุ ใหม่ 33 1/27/2564 BE 4:21 PM

การผสมผสานกันของชนสองเผ่า เติรก์ และมองโกล ชนชาวเติร์ก ในโลกวันน้ีกระจายอยู่ในหลายพ้ืนที่ ท่ีเป็นกลุ่มก้อนที่สุดคือ กลุ่มเตอร์กชิ (Turkish) ในประเทศตรุ กแี ละไซปรสั มปี ระชากรอยู่ 75 ลา้ นคน มากพอๆ กันคือ ชนเตอร์กิก (Turkic) ที่มีหลายกลุ่ม เช่น อาเซอร์รีในอาเซอร์ ไบจัน มีประมาณ 31 ล้านคน อุซเบกในอุซเบกิสถาน มีประมาณ 31 ล้านคน คาซัคในคาซัคสถานและจีน 15 ล้านคน อุยกูร์ในประเทศจีน 12 ล้านคน เติร์กเมนในเติร์กเมนิสถาน 8 ล้านคน ตาตาร์ในรัฐตาตาร์สถานและไครเมีย ประเทศรสั เซยี 7 ลา้ นคน กรี จ์ สิ ในกรี จ์ สิ ถาน 6 ลา้ นคน บชั กรี ใ์ นรฐั บชั กอโตสถาน ประเทศรัสเซีย 1.7 ล้านคน ชูวาสในรัฐชูวาเชีย ประเทศรัสเซีย 1.5 ล้านคน นอกจากน้ียังมีอีกหลายกลุ่มและเผ่าจ�ำนวนหลายล้านคนกระจายในหลาย ประเทศ มากกว่าร้อยละ 90 เป็นมุสลมิ สุนหน่ี ชนชาวเตริ ก์ กบั มองโกลนนั้ เปน็ ชนคนละกลมุ่ มรี กรากจากสถานทเ่ี ดยี วกนั ทั้งเป็นชนเผ่าเร่ร่อน เล้ียงปศุสัตว์ (Nomad) ในทุ่งหญ้าสเต็ปป์ (Stepp) เหมอื นกนั ตา่ งเปน็ นกั รบบนหลงั มา้ อกี ทง้ั ในอดตี ยงั สรา้ งจกั รวรรดขิ ยายดนิ แดน ไปด้วยกัน บ่อยคร้ังจึงยากที่จะแบ่งว่าเป็นเติร์กหรือมองโกล บางครั้งตนเองยัง สับสนว่าเป็นเติร์กหรือมองโกลกันแน่ นักประวัติศาสตร์จึงนิยมเรียกรวมว่า “เติร์ก-มองโกล” (Turk-Mongol) อย่างเช่น ชาวตาตาร์ในอุซเบกิสถานหรือ ในรัฐตาตาร์สถาน และไครเมียของยูเครน/รัสเซีย มักนับตนเองเป็นเลือดเน้ือ เชื้อไขของมองโกล เมื่อตรวจสอบทางพันธุกรรมพบว่าชนกลุ่มน้ีมีเชื้อสายผสม ระหว่างเติรก์ และมองโกล 34 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 34

จอมราชันย์อยา่ งติมรู ์ (Timur) หรือทาเมอรเ์ ลน (Tamerlane) นับตนเอง เป็นมองโกลทั้งที่มีเชื้อสายเติร์กในประวัติศาสตร์ชนสองเผ่าน้ีจึงผสมผสานกัน ผ่านการแต่งงานหรือโดยร่วมสงคราม ท�ำให้หลายต่อหลายคร้ังแยกไม่ออก นักประวัติศาสตร์บางกลุ่มจึงใช้วิธีจ�ำแนกง่ายๆ หากเป็นมุสลิมให้นับเป็นเติร์ก ถ้าไม่ใช่มุสลิมจึงนับเป็นมองโกล แม้ง่ายอย่างนั้น แต่ก็ยังใช้เป็นกฎเกณฑ์ไม่ได้ เพราะชนตาตาร์ส่วนใหญ่เป็นมุสลิม แต่นับตนเองเป็นมองโกล พิจารณาจาก รูปร่างหน้าตาในยุคนี้อาจง่ายหน่อย เน่ืองจากชนเผ่าเติร์กดูคล้ายชาวยุโรปนคือ ผิวสจี าง บางคนผมสีทอง ชาวอาหรับเองเคยเขยี นไวว้ ่า ชาวเตริ ์กรูปร่างหน้าตา เหมอื นชาวธเิ บตและมองโกล ใบหนา้ กวา้ ง ผวิ หยาบ ตาต่ี เมอ่ื ผสมผสานเผา่ พนั ธ์ุ กันมากเข้าจึงแทบแยกไมอ่ อก ไหนเติร์ก ไหนยุโรป ไหนมองโกล ศกึ ษายอ้ นกลบั ไปในประวตั ศิ าสตร์ กอ่ นการเขา้ รบั อสิ ลามชนชาวเตริ ก์ หลาย กลุ่มเคยรวมกลุ่มกันสรา้ งอาณาจกั รและจักรวรรดมิ าแล้ว ใครท่ชี นื่ ชอบเรื่องราว ในประวัติศาสตร์ คงเคยได้ยินเรื่องราวของชนเชียงหนู (Xiongnu) และดิงลิง (Dingling) มาแลว้ สองชนเผา่ นเี้ ปน็ ไมเ้ บอ่ื ไมเ้ มากบั ชนชาวจนี มานาน คนจนี เรยี ก สองชนเผ่านร้ี วมท้ังพวกมองโกลว่า ชนนอกด่าน ชนเชยี งหนูสร้างอาณาจักรของ ตนเองใหญ่โตมาต้งั แต่กอ่ นคริสตกาล นอกจากน้คี งเคยได้ยินเรื่องราวของ อยุ กรู ์ (Uighur) และ ฮ่ัน (Hun) ภายใต้การน�ำของ “อัตติลา” (Attila) ท่ีรุกไปจนถึง ยุโรป หรือแม้แต่จักรวรรดิมองโกล กลุ่มโกลเด้นฮอร์ด ชนเหล่านี้ล้วนเป็นชน เตริ ก์ -มองโกลทสี่ รา้ งชื่อเสยี งเลื่องลือกนั มาต้งั แตป่ ระวตั ิศาสตรแ์ ล้ว 000.indd 35 เตริ ์ก จากชนเผ่าเรร่ อ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยคุ ใหม่ 35 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 36 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 6 ชนเซยี งหนู คอื ชนชาวเติร์กโบราณ 000.indd 37 เติร์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนส่จู ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสู่ยคุ ใหม่ 37 1/27/2564 BE 4:21 PM

ชนเซยี งหนู คือ ชนชาวเติรก์ โบราณ ประวัติศาสตร์จีนเริ่มมานานกว่า 5-6 พันปี ยุคแรกท่ีเร่ิมก่อต้ังอาณาจักร นบั สหสั วรรษกอ่ นครสิ ตกาล ชนชาวจนี ตอ้ งรบทพั จบั ศกึ กบั ชนหลายกลมุ่ ทอ่ี าศยั อยใู่ นทงุ่ หญา้ และขนุ เขาทางเหนอื ชนโบราณกลมุ่ หนง่ึ ทอ่ี าณาจกั รจนี ยคุ แรกตอ้ ง ขับเคย่ี วท�ำสงครามอยบู่ อ่ ยคือ “เซยี งหนู” (Xiongnu) หรอื “ซงหนู” ชนกล่มุ น้ี เคยสร้างอาณาจักรไว้ต้ังแต่ช่วงหลายร้อยปีก่อนคริสตกาล และยังคงความเป็น อาณาจักรไว้กระท่ังหลังคริสตกาลนานหลายร้อยปี ค�ำว่าอาณาจักรในท่ีนี้ไม่ได้ หมายถึงความเป็นรัฐ เชน่ อาณาจักรจีน ทว่ามีลักษณะเป็นพ้นื ทภี่ ายใต้อทิ ธพิ ล และการปกครองของชนเผา่ นมี้ ากกวา่ หลงั จากนน้ั อกี นานยงั คงมบี นั ทกึ เรอื่ งราว ของชนเซียงหนูให้ได้อ่าน ท้ังพบเรื่องราวของชนกลุ่มนี้ในรัสเซียและยุโรปตะวัน ออก จ่ๆู ก็หายจากหน้าประวตั ิศาสตร์ไปเสียเฉยๆ ชนเซียงหนู มสี มมติฐานวา่ อาจเป็นมองโกลกลุม่ หน่ึง บ้างวา่ สมั พันธก์ ับชน ธิเบตและพมา่ มีบ้างท่ีกลา่ วว่าชนกลมุ่ นี้อาจเป็นฮ่นั (Han) หรือจนี อีกกล่มุ หนึ่ง แต่หลักฐานที่น่าเชื่อถือท่ีสุด ทั้งจากการศึกษาถึงรูปร่าง ลักษณะ ภาษาพูด ร่องรอยวัฒนธรรมท่ีค้นพบ รวมถึงการศึกษาด้านดีเอ็นเอ ท้ังยังมีหลักฐาน ความสัมพันธ์ของเซียงหนูกับชนอุยกูร์ คาซัค และอุซเบก ซ่ึงเป็นชาวเติร์ก จึงม่ันใจว่าชนเซียงหนูคือ เติร์กเผ่าหนึ่ง ชนเซียงหนูใช้ภาษาพูดในกลุ่มเติร์ก อกี ทงั้ ยงั มที ม่ี าจากพน้ื ทเ่ี ดยี วกนั กบั ชนชาวเตริ ก์ นน่ั คอื เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื หน้าตาไม่เหมือนชาวจีนนัก แต่ค่อนไปทางมองโกล ซึ่งบันทึกโบราณของชาว อาหรับก็บอกไว้แล้วว่าชนชาวเติร์กนั้นแตกต่างจากอาหรับ หน้าตาท่าทางเป็น จีนผสมฝรงั่ ตวั ใหญ่ ใบหน้ากว้าง ตาต่ไี มเ่ หมอื นชาวจีนท่ีตวั เลก็ กวา่ ชนเซยี งหนู จึงนับเป็นชนชาวเตริ ก์ มากกว่าท่ีจะเปน็ ชนกลุม่ อืน่ 38 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 38

จีนสร้างอาณาจักรมานาน กระท่ังสองศตวรรษก่อนคริสตกาล มีการสร้าง อาณาจกั รจนี ภายใตร้ าชวงศฮ์ นั่ ซง่ึ พวกเราคงคนุ้ เคยกบั พระนามพระเจา้ ฮน่ั โกโจ ในบันทึกประวัติศาสตร์ของจีน ช่วงนี้มีการกล่าวถึงอาณาจักรทางเหนือของจีน โดยกลุ่มใหญ่ที่สุดคือ เซียงหนูที่คาดว่าน่าจะมีที่มาก่อนหน้านั้นหลายร้อยปี ชนเซียงหนูรวมกลุ่มกับอีกหลายชนเผ่า ซ่ึงเข้าใจกันว่าเป็นกลุ่มชนท่ีพูดภาษา เดียวกันน่ันคือ เติร์ก สงครามระหว่างจีนกับเซียงหนูเริ่มกันมาต้ังแต่ยุคนั้นหรือ ก่อนหน้านนั้ ซงึ่ ในทนี่ ้จี ะไมข่ อกล่าวถึงชนเซียงหนูมากไปกว่านี้ ใครที่สนใจเร่อื ง ราวของชนเซยี งหนสู ามารถอา่ นไดจ้ าก wikipedia เหตุท่ีกล่าวถึงเซียงหนูในที่น้ี เพ่ือให้ได้เข้าใจว่าในยุคโบราณชนชาวเติร์ก อาศยั อยทู่ างเหนอื ของเอเชยี ระหวา่ งมองโกเลยี ไซบเี รยี และเอเชยี กลางตอนบน ยงั ไมม่ ชี นชาวเตริ ก์ ทล่ี งมาตง้ั รกรากกนั ในตะวนั ออกกลางหรอื คาบสมทุ รอานาโต เลียเลย ดินแดนอานาโตเลีย เวลาน้ันยังเต็มไปด้วยชุมชนชาวกรีก อาร์มีเนีย จอร์เจีย สลาฟ เมโสโปเตเมีย และชุมชนอื่นจากยุโรปตะวันออก ถึงวันหนึ่งชน ชาวเติร์กส่วนหน่ึงได้อพยพโยกย้ายลงมาทางตอนใต้ และขยายตัวไปทางตะวัน ตก จนกระทั่งก่อร่างสร้างประเทศตุรกีข้ึน โดยมีชนเติร์กอีกมากมาย ที่ก่อร่าง สร้างชาติของตนเองขึ้นในเอเชียกลางและคอเคซัส คนเหล่าน้ีล้วนเป็นชนชาว เตริ ์กทง้ั สิน้ 000.indd 39 เติรก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณส่ยู คุ ใหม่ 39 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 40 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 7 ฮัน่ (Huns) คอื เตริ ์ก ฮนั (Han) คอื จีน 000.indd 41 เตริ ก์ จากชนเผา่ เร่รอ่ นสู่จักรวรรดิ จากยุคโบราณสู่ยุคใหม่ 41 1/27/2564 BE 4:21 PM

ฮน่ั (Huns) คอื เตริ ์ก ฮนั (Han) คอื จีน ตอนทแี่ ลว้ เขยี นถึง “เซยี งหนู” (Xiongnu) หรอื ซงหนู ซึง่ เปน็ เติร์กเผ่าหนง่ึ ในตอนนี้ขอกล่าวถึงเติร์กโบราณอีกกลุ่มหนึ่งที่เรียกว่า “ฮั่น” (Huns) ภาษา อังกฤษสะกดด้วย U คนจีนเรียกชนกลุ่มนี้ว่าเซียงหนู ชนโบราณทั้งสองกลุ่มจึง เปน็ ชนกลุ่มเดยี วกนั ยังมชี นอีกกลุ่มหนึ่งในภาษาจีนเรียกว่า “ฮนั ” หรอื “หัน” (Hans) ภาษาองั กฤษสะกดดว้ ย A หมายถงึ คนจีน สว่ นใหญ่ท่ีพบอยใู่ นประเทศ จนี และทั่วโลกในเวลาน้ี ดงั นนั้ เมือ่ กล่าวถึงชนฮ่นั (Huns) กับฮนั (Hans) ขออย่า สบั สนกบั ชอ่ื ฮัน่ ที่หมายถึงชนเซยี งหนูหรือเติร์กโบราณเปน็ ที่ร้จู ักกันในอดีตเนิ่น นานหลายพนั ปมี าแลว้ ในวนั นหี้ ายไปจากหนา้ ประวตั ศิ าสตร์ แปลงสภาพเปน็ ชน เตริ ์กไปจนหมด จากหลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตร์ ฮั่นกับเซยี งหนูคอื เตริ ์ก (Turk) ซง่ึ ไม่ต่าง จากมองโกลทรี่ อ่ นเร่ เลยี้ งปศสุ ตั วอ์ ยใู่ นทงุ่ หญา้ สเตป็ ป์ (Stepp) ในครสิ ตศ์ ตวรรษ ท่ี 13-14 ชนมองโกลสรา้ งจักรวรรดใิ หญ่โตชนิดท่โี ลกไม่เคยเห็นมากอ่ น ขณะท่ี ชนเติร์กสร้างจักรวรรดิขนาดเล็กกว่ามากในเวลาก่อนหน้านั้น ได้แก่ จักรวรรดิ เซียงหนู ช่วง 2-3 ศตวรรษก่อนคริสตกาล และสร้างจักรวรรดิฮั่น ช่วงคริสต์ ศตวรรษที่ 5-6 หนึง่ ในจกั รพรรดทิ ี่มีชอ่ื เสยี งทสี่ ดุ ของชนฮน่ั คอื อตั ติลา (Attila) ปกครองยุโรปช่วง ค.ศ.434-453 ท้ังเชียงหนู ฮ่ัน หรือแม้กระทั่งมองโกล ลว้ นสร้างจักรวรรดอิ ายสุ ั้น อนั เป็นผลมาจากความเปน็ ชนเรร่ ่อนท่ีเล้ียงชีวิตดว้ ย ปศสุ ตั ว์ ไมไ่ ดส้ รา้ งอารยธรรมการเมอื งการปกครองเปน็ กจิ จะลกั ษณะ เมอื่ เขา้ ยดึ ครองดินแดนใด ส่ิงท่ีท�ำคือ ปล้นสดมภ์โดยอาศัยความพึงใจอยู่กับบรรณาการ ของผยู้ อมสยบ บรหิ ารจัดการบา้ นเมอื งไมเ่ ปน็ โล้เปน็ พาย สุดท้ายจักรวรรดิทีต่ งั้ ขนึ้ กล็ ่มสลายลง 42 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 42

เตริ ก์ กบั มองโกลตา่ งมพี ฒั นาการมาจากรากเดยี วกนั ดจู ากปจั จบุ นั ยอ้ นกลบั ไปหาอดตี ตา่ งฝา่ ยตา่ งสรา้ งประเทศสมยั ใหมใ่ หก้ บั กลมุ่ ชนตนเองคอื “มองโกเลยี ” (Mongolia) ของชนมองโกลเทยี บกบั “ตุรก”ี (Turkey) กบั อีก 5 ประเทศของ ชนเติรก์ เหน็ ว่าชนเติรก์ พฒั นาสังคมไดโ้ ดดเดน่ กวา่ เรียนรเู้ รว็ กวา่ ยืดหยนุ่ ไปกับ สิ่งแวดล้อมได้มากกว่า ชนเติร์กในเอเชียกลางซึมซับอารยธรรมของกรีกและ เปอร์เซียไว้มาก เม่ือเปอร์เซียเข้ารับอิสลาม ชนเติร์กในเอเชียกลางเปลี่ยนเป็น มสุ ลมิ เช่นเดียวกัน เตริ ก์ ทเ่ี ป็นมุสลิมเมือ่ ใชค้ วามเปน็ นักรบสร้าง “จกั รวรรดิเซล จกุ ” (Seljuk empire) (ค.ศ.1037-1194) รบั เอาทักษะการบริหารจดั การบา้ น เมืองจากเปอร์เซียและอาหรับ จึงสามารถสร้างจักรวรรดิท่ีมีพัฒนาการมากข้ึน เม่ือเป็น “อสุ มานยี ะฮ”ฺ (ค.ศ.1299-1923) ความเช่ียวชาญทับทวขี ึ้น จึงสามารถ สร้างจกั รวรรดิทยี่ ่ิงใหญ่ยนื ยาวกวา่ 6 ศตวรรษได้ส�ำเรจ็ ความส�ำเร็จของชนเติร์กเห็นทีต้องขอบคุณเปอร์เซีย เมโสโปเตเมีย อียิปต์ กรกี รวมถงึ อาหรบั ทสี่ �ำคญั คอื “อสิ ลาม” ซง่ึ สอนใหท้ ว้ งตงิ (ตะฮฆฺ ฆี ) คดิ วเิ คราะห์ (ตะฟักกูร) ขยันหม่ันเพียรเรียนรู้อย่างไม่จบส้ิน (อิจติฮัด) รวมทั้งต้องขอบคุณ บรรพบุรุษคือ เซียงหนู และฮ่ัน ตลอดจนเพ่ือนบ้านใกล้เคียงอย่างชนมองโกล ทท่ี ง้ิ บทเรยี นความล้มเหลวไวใ้ ห้ อยา่ งที่รูก้ นั คอื ความล้มเหลวกลบั เปน็ บทเรยี น ที่สร้างความส�ำเร็จได้ดีกว่า ดูจากชนชาวเติร์ก เปรียบเทียบระหว่างเซียงหนูกับ อุสมานียะฮกฺ ค็ งเหน็ ไดแ้ จ่มแจ้ง 000.indd 43 เตริ ก์ จากชนเผ่าเร่รอ่ นสู่จกั รวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ ุคใหม่ 43 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 44 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนท่ี 8 การผสมผสานวฒั นธรรมและ ศาสนาของชนเตริ ก์ 000.indd 45 เตริ ์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนส่จู ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสูย่ คุ ใหม่ 45 1/27/2564 BE 4:21 PM

การผสมผสานวัฒนธรรมและศาสนาของชนเติรก์ ชนเติร์ก (Turkic peoples) นับเป็นชนโบราณ เร่ืองราวของชนกลุ่มนี้มา ตั้งแต่ 2,200 ปีก่อนคริสตกาล โดยพบครั้งแรกทางเอเชียตะวันออกเฉียงเหนือ เยอ้ื งไปทางไซบีเรยี ชนกลุ่มนอี้ พยพโยกยา้ ยไปทางตะวันตกปะปนกบั ชนดง้ั เดิม ก่อนกระจายไปตลอดพื้นที่เอเชียกลางและเอเชียเหนือ การจ�ำแนกว่าเป็นเติร์ก แทห้ รอื เตริ ก์ ผสม ท�ำได้ไมง่ า่ ย การกระจายตวั ของชาวเตริ ก์ เขา้ ไปในชนกลุ่มอ่ืน น�ำเอาภาษาพูดไปปรับปรุงภาษาเขียน ท�ำให้เกิดกลุ่มภาษาเติร์กที่แตกต่าง หลากหลายกว่า 35 กลมุ่ การจ�ำแนกกลมุ่ ชนท�ำไดจ้ าก ภาษา วัฒนธรรม และ พนั ธกุ รรม ท�ำใหเ้ กดิ การแบง่ แยกเปน็ กลมุ่ ชนชาวเตริ ก์ มากมาย มที งั้ เตริ ก์ แทแ้ ละ เตริ ์กผสม การจ�ำแนกจงึ ไมง่ ่ายอยา่ งท่บี อก ชนชาวเตริ ก์ กอ่ นการมาของอสิ ลาม มกี ารนบั ถอื ศาสนาแตกตา่ งหลากหลาย เชน่ ยวิ พทุ ธ ครสิ ต์ และศาสนาเกา่ แกด่ ง้ั เดมิ อกี หลายกลมุ่ จะวา่ ชาวเตริ ก์ ทง้ั หมด เป็นชนเร่ร่อนท่ีไร้อารยธรรมก็คงไม่ถูก ในอดีตเนิ่นนานชนกลุ่มนี้เคยสร้าง อาณาจักรของตนเองขึ้นต่างกรรมต่างวาระจ�ำนวนไม่น้อย ชนเก่าแก่ท่ีสุดคง เป็น เซียงหนู ถึงศตวรรษท่ี 6-8 ยังพบหลักฐานของอาณาจักรเติร์กโบราณคือ ก็อกเติร์ก (GokTurk) หลายกลุ่มทางแถบเอเชียเหนือ กลุ่มใหญ่เห็นจะเป็น อาณาจักรคาซาร์ (Khazar) ซ่ึงเป็นเติร์กยิว สร้างอาณาจักรอยู่ทางเหนือของ ทะเลสาบแคสเปียน ช่วงศตวรรษท่ี 7-11 รัฐข่านอุยกูร์ทางตะวันตกเฉียงเหนือ ของจนี ชว่ งศตวรรษท่ี 8-9 เปน็ เตริ ก์ พทุ ธ การเปน็ อาณาจกั รของเตริ ก์ ไมจ่ รี งั ยง่ั ยนื สักเท่าไหร่ อีกท้ังไม่ได้สร้างอารยธรรมอะไรโดดเด่น ในอาณาจักร เมื่อเกิดแล้ว กอ่ สงครามระหวา่ งกนั เองบา้ ง กบั อาณาจกั รเดมิ บา้ ง หรอื แมก้ ระทง่ั กบั อาณาจกั ร จีนเป็นบางครง้ั 46 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 46

นับถึงศตวรรษที่ 7 เมื่ออิสลามเร่ิมขึ้นในอาระเบีย เวลาน้ันชนชาวเติร์ก กระจายไปทั่วเอเชียเหนอื เอเชยี กลาง ไล่ไปจนถึงคาบสมทุ รบอลข่าน มชี นชาว เตริ ก์ หลายเผา่ หลายส�ำเนยี งภาษาพดู กระจดั กระจายอยเู่ ตม็ ไปหมด เพยี งแตช่ น อาหรับยังไม่มีโอกาสพบปะวิสาสะกับชนชาวเติร์กในเวลาน้ันมากนัก กว่าชน ทง้ั สองกลมุ่ จะสมั พันธเ์ ปน็ อนั หนึ่งเดยี วกัน กระท่ังชนชาวเตริ ก์ บางส่วนในเอเชยี กลางเรม่ิ เขา้ รบั อสิ ลามกผ็ า่ นเลยเขา้ สศู่ ตวรรษที่ 8 เขา้ ไปแลว้ การรบั อสิ ลามของ เติร์กในเอเชียกลางเกิดจากการเผยแผ่อิสลามโดยชนอาหรับและเปอร์เซีย เติร์ก กลุ่มใหญย่ ังคงยึดถอื ศาสนาเดิมอยู่ สว่ นเติร์กปจั จุบันเกอื บทัง้ หมดแมเ้ ปน็ มุสลมิ ทว่าเติร์กในระยะแรกกลับยึดถอื ในความเชอื่ อ่ืน การแผ่ขยายกระจัดกระจายของกลุ่มชนเติร์กไปทั่วดินแดนเอเชียกลาง จนี ตอนเหนอื จนถงึ แคสเปยี นและบอลขา่ น รวมถงึ ดนิ แดนของจกั รวรรดเิ ปอรเ์ ซยี มีผลท�ำให้ชนชาวเติร์กปะปนเข้ากับชนในท้องถ่ินเดิม จนบางคร้ังแยกไม่ออกว่า เป็นเติร์ก จีน มองโกล หรือเปอร์เซีย อาณาจักรอุยกูร์ช่วงศตวรรษที่ 7-8 เป็นเติร์กแท้ แต่ชนชั้นปกครองกลับใช้ภาษาจีนเป็นภาษาพูด ชนชาวเติร์กใน อาณาจักรซัสซานิดของเปอร์เซียเองได้รบั อทิ ธิพลของเปอรเ์ ซีย กระทั่งพูดภาษา เปอร์เซีย แต่งกาย และประพฤติเป็นเปอร์เซียเป็นหลัก อาณาจักรฆาสนาวิด (Ghaznavid) ชว่ ง ค.ศ. 977-1186 ที่นกั ประวตั ิศาสตรน์ บั เป็นราชวงศ์เปอร์เซยี ทวา่ ต้นตอกลบั เป็นเติร์กแท้ ความผสมผสานทางวัฒนธรรม การแตง่ งานขา้ มชน เผ่าจงึ เกิดข้นึ มาเนนิ่ นานแล้ว 000.indd 47 เตริ ์ก จากชนเผา่ เร่ร่อนสู่จักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 47 1/27/2564 BE 4:21 PM

000.indd 48 1/27/2564 BE 4:21 PM

ตอนที่ 9 ม่หู ลาน วรี สตรีในตำ�นานกบั ความเปน็ เติร์ก 000.indd 49 เติร์ก จากชนเผา่ เรร่ ่อนสจู่ ักรวรรดิ จากยคุ โบราณสยู่ คุ ใหม่ 49 1/27/2564 BE 4:21 PM

มู่หลาน วรี สตรีในตำ� นานกับความเป็นเติรก์ จีนเป็นประเทศที่เก่าแก่ยาวนานหลายพันปี มีขนาดใหญ่โต อีกทั้งยัง สร้างอารยธรรมขึ้นอย่างโดดเด่น กว่าจีนจะย่ิงใหญ่อย่างท่ีเห็น อาณาจักรผ่าน การแบ่งแยกมาหลายครั้งหลายหน เป็นราชวงศ์เหนือ ใต้ ตะวันออก และ ตะวนั ตก หลายครง้ั ยงั แบง่ เปน็ หลายแควน้ หลายมณฑล หลายรฐั หลายเผา่ ผา่ น การปกครองโดยชนหลายกลุ่ม เด่นท่ีสุดคือ มองโกลในราชวงศ์หยวน (Yuan ค.ศ.1271-1368) แมนจูในราชวงศ์ชิง (Qing ค.ศ.1644-1912) อีกกลุ่มหนึ่งที่ ลืมเลือนกันอยู่บ่อยคือ เติร์ก เมื่อครั้งเป็นอาณาจักรเซียงหนู (Xiongnu ค.ศ.304-329) และราชวงศ์เว่ย (Wei ค.ศ.386-534/535) แผ่นดินจีนหลงั ยคุ สามก๊ก (ค.ศ.220-280) รวมกนั เป็นอาณาจกั รหน่งึ เดยี ว ในระยะเวลาสนั้ ๆ หลงั จากนน้ั จงึ แตกแยกกนั ตอ่ จนี ทางตอนเหนอื มกี ลมุ่ ชนแบง่ เปน็ ชนเผ่ามากมาย ไดแ้ ก่ มองโกล เติร์ก แมนจู และอกี หลายพวก เติร์กเองยงั แบ่งออกเป็นหลายกลุ่ม ขณะที่จีนเคยสงบเป็นช่วงเวลายาว มีที่ต้ังในท�ำเลอุดม สมบรู ณ์ จงึ สามารถสรา้ งอารยธรรมขน้ึ ได้ กลมุ่ ชนเผา่ ทางเหนอื กลบั ตงั้ อยใู่ นพนื้ ที่ แร้นแค้น รบราแก่งแย่งทรัพยากรกันอยู่บ่อย จึงเป็นคล้ายชนเร่ร่อนอยู่กับ ฝูงปศุสัตว์ ในทุ่งหญ้าสเต็ปป์ที่มีพื้นท่ีกว้างขวาง ชาวเติร์กและมองโกลอาศัยใน กระโจมโยกย้ายไปตามพ้ืนท่ีต่างๆ ความเป็นชนชาตินักรบบางครั้งมีโอกาส เข้ามาสร้างราชวงศ์ปกครองจีน โดยใช้โครงสร้างการปกครองของจีนที่มีอยู่เดิม ราชวงศ์จากชนเผ่าไม่ว่าจะเป็นเติร์กหรือมองโกลมีอายุค่อนข้างสั้น จะยกเว้น เฉพาะแมนจูเทา่ น้นั 50 Turks: from Nomads to Empires – from Ancient Time to Modern Era 1/27/2564 BE 4:21 PM 000.indd 50