ราชาศัพท์

หมวดท่ี ๕ เครอื่ งแตง่ กาย เครอื่ งประดบั ภาชนะใชส้ อย อาหาร และเครอื่ งใชท้ วั่ ไป เครอ่ื งแต่งกาย ราชาศัพท์ ความหมาย ใช้แก่ ฉลองพระองค(์ ๑) เครือ่ งแต่งกาย – พระมหากษัตริยถ์ ึงพระองคเ์ จ้า ฉลองพระองค์ครุย ครยุ สำหรับทรงในงาน – พระมหากษตั ริย์ พระราชพธิ ี ฉลององค ์ เครอ่ื งแตง่ กาย – หมอ่ มเจา้ ฉลองพระองค์เครือ่ งตน้ เคร่อื งทรงในพระราชพิธี – พระมหากษตั ริย์ เชน่ พระราชพธิ ีบรม- ราชาภเิ ษก เสื้อทรง เสื้อ – หมอ่ มเจา้ พระสนับเพลา(๒) กางเกง – พระมหากษัตริยถ์ งึ พระองคเ์ จา้ สนับเพลา กางเกง – หม่อมเจ้า พระภูษา,(๓) ภษู าทรง ผ้านงุ่ – พระมหากษัตรยิ ์ถงึ พระองคเ์ จ้า ผา้ ทรง ผา้ น่งุ – หมอ่ มเจา้ ผา้ วงพระศอ, ผา้ พนั พระศอ ผา้ พันคอ – พระมหากษตั ริย์ถงึ พระองคเ์ จ้า ผ้าวงศอ, ผา้ พนั ศอ ผ้าพนั คอ – หมอ่ มเจา้ พระภษู าสนับเพลา ผ้านุง่ ทับกางเกง – พระมหากษตั ริย ์ พระโกไสยพสั ตร(์ ๔) ผา้ ไหม – พระมหากษตั ริย์ พระกัปปาสิกพัสตร(์ ๕) ผ้าฝา้ ย – พระมหากษัตรยิ ์ พระอุทุมพรพัสตร์(๖) ผ้าใยมะเดื่อ – พระมหากษตั รยิ ์ (๑) เมื่อจะกล่าวถึงฉลองพระองค์ชุดใด ให้เติมคำน้ันข้างท้าย เช่น ฉลองพระองค์เครื่องแบบทหารบก ฉลองพระองค์สากล ฉลองพระองค์จอมพล ฉลองพระองค์เต็มยศทหารบก (๒) พระสนบั เพลาท่ใี ชก้ ับเครือ่ งบรมขตั ตยิ ราชภษู ติ าภรณ์ เรียกวา่ พระสนับเพลาเชิงงอน (๓) เม่อื จะกลา่ วถงึ พระภษู าประเภทใดก็ใหเ้ ตมิ คำนน้ั ขา้ งทา้ ย เชน่ พระภษู าไหม พระภูษาโสรง่ พระภูษาฝ้าย พระภูษาโจง (๔)–(๖) พระโกไสยพสั ตร์ พระกปั ปาสิกพสั ตร์ พระอุทมุ พรพัสตร์ ๓ ชนดิ น้ี เป็นคำในวรรณคดี หมายถึงผ้าเคร่ืองราชบรรณาการ 101 5. up 101-110-7 Sep.indd 101 9/7/12 8:29:35 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ราชาศพั ท์ ความหมาย ใชแ้ ก ่ พระรตั กมั พล(๑) ผ้าสา่ นแดง – พระมหากษัตรยิ ์ (ผา้ ขนสตั ว์สแี ดง) – พระมหากษัตรยิ ์ พระกมั พล(๒) ผา้ ส่าน (ผ้าขนสัตว์) – พระมหากษัตริยถ์ งึ พระองค์เจ้า ผ้าทรงสะพกั , ทรงสะพกั ผ้าห่ม, ผ้าสไบ – พระมหากษัตรยิ ์ พระภูษาชุบสรง ผ้านงุ่ อาบนำ้ (ชาย) สมเดจ็ พระบรมราชชนก สมเดจ็ พระยุพราช สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกฎุ ราชกุมาร – พระราชวงศต์ ง้ั แตส่ มเดจ็ เจา้ ฟา้ ผ้าชุบสรง, ผ้าสรง ผา้ นุ่งอาบน้ำ (ชาย) ถึงหม่อมเจา้ – พระมหากษตั รยิ ์ พระเวฐนะ ผ้าโพกหวั , ผา้ พันหัว – พระมหากษตั ริย์ถึงพระองค์เจ้า ผ้าโพกพระเศยี ร ผา้ โพกหัว, ผา้ พนั หวั – พระมหากษตั รยิ ์ถึงพระองคเ์ จ้า ผ้าคลมุ พระองค ์ ผา้ ห่ม – พระมหากษัตริย์ถงึ พระองคเ์ จา้ ถุงพระหตั ถ,์ ฉลองพระหัตถ ์ ถงุ มือ – พระมหากษตั รยิ ์ถึงพระองคเ์ จา้ ถุงพระบาท ถุงเทา้ – พระมหากษตั รยิ ์ ฉลองพระบาท รองเท้า สมเด็จพระบรมราชนิ นี าถ สมเดจ็ พระบรมราชินี สมเด็จพระบรมราชชนก สมเด็จพระบรมราชชนน ี สมเด็จพระยพุ ราช (๑)–(๒) พระรัตกัมพล และพระกมั พล ๒ ชนิดนี้ เป็นคำในวรรณคดี หมายถึงผ้าเครื่องราชบรรณาการ 102 5. up 101-110-7 Sep.indd 102 9/7/12 8:29:36 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ราชาศัพท์ ความหมาย ใช้แก่ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกมุ าร สมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมาร ี รองพระบาท รองเทา้ – พระราชวงศช์ ้ันสมเด็จเจา้ ฟ้า และพระองคเ์ จ้า รองบาท รองเทา้ – หม่อมเจ้า สนับพระชงฆ์ สนบั เข่า, สนบั แขง้ – พระมหากษตั รยิ ถ์ งึ พระองคเ์ จา้ พระดุม กระดุม, ลกู ดุม – พระมหากษัตริยถ์ ึงพระองค์เจา้ 103 5. up 101-110-7 Sep.indd 103 9/7/12 8:29:38 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เคร่ืองประดับ ความหมาย ปนิ่ ปักผม ราชาศัพท ์ กรอบหน้า พระจุฑามณ ี เครื่องสวมหัว พระอุณหิส เครื่องสวมคอ ลักษณะเปน็ ผ้านวมปกั ด้วย พระมหามงกุฎ อญั มณี เช่น แหวน ตา่ งหู จ้ี ใช้เวลาโสกนั ต ์ เจา้ นาย หมดงานแลว้ แกะออก กรองพระศอ ต่างหู เคร่ืองประดบั จอนหู ตุ้มพระกรรณ, พระกณุ ฑล สร้อยอ่อน, ทองตน้ แขน พระกรรเจยี ก สรอ้ ยคอ เกยูร สร้อยตวั สร้อยพระศอ พระมหาสงั วาล(๑) พระสังวาล สร้อยตัว, สรอ้ ยยาวสวมเฉวยี งบ่า ทองพระกร, พระกำไล, พระวลัย กำไลข้อมือ พาหรุ ัด กำไลตน้ แขน สร้อยขอ้ พระหัตถ,์ พระวลยั สรอ้ ยข้อมอื กำไลขอ้ พระบาท, ทองพระบาท กำไลข้อเท้า พระธำมรงค ์ แหวน รัดพระองค์ เข็มขดั พระปน้ั เหน่ง หัวเข็มขดั (๑) ใช้เฉพาะพระมหากษตั รยิ ์ 104 5. up 101-110-7 Sep.indd 104 9/7/12 8:29:40 PM

ราชาศัพท์ ภาชนะใช้สอย เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ราชาศพั ท์ ความหมาย พระสพุ รรณภาชน ์ โตะ๊ ทองคำสำหรบั ตงั้ สำรบั คาวหวาน พระสุพรรณราช กระโถนใหญ ่ พระสุพรรณศร ี กระโถนเลก็ พระทวย เครอ่ื งรองรบั ขนั หรอื กระโถน ม ลี กั ษณะเปน็ คนั ยาว ใชใ้ นขบวนพยหุ ยาตรา ทางสถลมารค บว้ นพระโอษฐ์ กระโถน โต๊ะเสวย โต๊ะอาหาร ฉลองพระหัตถช์ ้อน ชอ้ น ฉลองพระหตั ถ์ส้อม ส้อม ฉลองพระหัตถม์ ีด มีดใช้บนโต๊ะอาหาร ฉลองพระหตั ถ์ตะเกียบ ตะเกยี บ ชามชำระพระหตั ถ ์ ชามลา้ งมือ พระมังสี พานรองสังข,์ จอกหมาก พระตะพาบ, พระเตา้ คนโทนำ้ พระมณฑปรัตนกรัณฑ ์ ขนั น้ำทรงมณฑปมีพานรองและมจี อกลอย พระเต้าทกั ษิโณทก เตา้ กรวดน้ำ พระสวุ รรณภิงคาร หมอ้ น้ำทองคำรปู คนโท ถว้ ยชามเคร่อื งต้น ถว้ ยชาม จานเครือ่ งต้น จานอาหาร ท่พี ระสธุ ารส ชุดเครอ่ื งน้ำร้อนนำ้ เย็น ถาดพระสธุ ารส ถาดเครื่องนำ้ ร้อนน้ำเยน็ ถ้วยพระสุธารส ถว้ ยนำ้ 105 5. up 101-110-7 Sep.indd 105 9/7/12 8:29:42 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ อาหาร ราชาศพั ท์ ความหมาย ของคาว, อาหารคาว เครอ่ื งคาว, เครื่องตน้ คาว ของหวาน, อาหารหวาน ของว่าง, อาหารว่าง เครือ่ งหวาน, เครือ่ งต้นหวาน ของกนิ , อาหาร ขา้ วสวย เคร่ืองว่าง ขา้ วต้ม ขา้ วตัง เครอ่ื งเสวย, เครือ่ งตน้ , พระกระยาหาร(๑) น้ำดืม่ , เครือ่ งดื่ม เหลา้ พระกระยาเสวย, พระกระยา พระกระยาต้ม พระกระยาตัง พระสธุ ารส(๒) น้ำจณั ฑ์ (๑) บางทใี ช้คำใหส้ ัน้ ลงวา่ “เคร่อื ง” ก็มี 9/7/12 8:29:44 PM (๒) ถ้าตอ้ งการบอกชนิดของเคร่ืองดื่ม เติมคำลงข้างทา้ ย เช่น พระสธุ ารสชา พระสธุ ารสเยน็ 106 5. up 101-110-7 Sep.indd 106

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เครอ่ื งใช้ท่วั ไป ราชาศพั ท์ ความหมาย โต๊ะทรงพระอักษร โตะ๊ เขยี นหนังสอื โตะ๊ เล็กขา้ งเตียงนอน โตะ๊ ขา้ งพระท ่ี เตยี ง เตยี งนอน พระแทน่ ท่นี อน ผ้าไหมทอสลับลายเส้นเงินเส้นทองท่ีปูลาดไว ้ พระแท่นบรรทม สำหรบั นัง่ , ยืน, ต้ังเก้าอี ้ พระราชบรรจถรณ(์ ๑) ฟกู , นวมที่ปูลาดไว้ ผ้าปูทน่ี อน พระสุจหนี ่ ผ้าห่มนอน ผ้าคลมุ เตียง เกา้ อ ้ี พระยี่ภ่ ู เกา้ อีพ้ นกั สงู ท่อี ยอู่ าศยั , ทีน่ ง่ั ผ้าลาดพระที่, ผ้าลาดพระแท่น พระราชทรัพย์สำหรับทรงใช้สอยส่วนพระองค์ ผา้ คลมุ บรรทม หมอนหนุน หมอนขา้ ง ผ้าคลมุ พระแทน่ บรรทม หมอนอิง พระราชอาสน์,(๒) พระเก้าอ้ ี พระโธรน(๓) พระทนี่ ั่ง เงินทา้ ยพระทนี่ งั่ , เงนิ ทา้ ยท่ีนง่ั (๔) พระเขนย พระเขนยข้าง(๕) พระเขนยองิ , พระขนน(๖) (๑)–(๔) ใช้เฉพาะพระมหากษัตริย ์ (๕) บางแหง่ เรยี กว่า เขนยเคยี ง เชน่ ในบทรอ้ งเพลงเทพบรรทมท่วี า่ “พระกรเกยเขนยเคยี ง” เป็นตน้ (๖) พระขนน เป็นคำในวรรณคดี 107 5. up 101-110-7 Sep.indd 107 9/7/12 8:29:45 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ราชาศัพท ์ ความหมาย พระวิสตู ร, พระสตู ร มา่ น, มุ้ง สายสตู ร เชอื กห้มุ ผา้ ขาวสำหรับทรงถือในการ หล่อพระพทุ ธรูปหรือทรงชกั ในการยกช่อฟา้ เป็นต้น พระอู,่ พระองั รงึ เปล พระแว่นสรู ยกานต์ แว่นรวมแสงอาทติ ยส์ ำหรับจดุ ไฟ พระฉาย กระจกเงา พระคันฉอ่ ง กระจกเงามีคันถอื , แวน่ โลหะขัดเงา มดี ้ามใช้เปน็ กระจกเงา พระสาง หว ี พระสางเสนียด หวีเสนียด พระสางวงเดอื น หวีวงเดอื น เครอื่ งพระสุคนธ์ เครือ่ งหอม เชน่ นำ้ อบ, นำ้ หอม, นำ้ ปรงุ , แป้งผดั หนา้ , แป้งกระแจะ เครื่องพระสำอาง เครื่องประทนิ ผวิ , เคร่ืองสำอาง อา่ งสรง อา่ งอาบน้ำ อา่ งชำระพระหัตถ ์ อา่ งลา้ งมอื อา่ งสรงพระพักตร์, ท่สี รงพระพกั ตร์ อา่ งล้างหนา้ ถาดสรงพระพกั ตร์ ภาชนะใส่เครอื่ งล้างหน้า ราวผา้ ซับพระพักตร์ ราวพาดผ้าเชด็ หนา้ ผา้ ซบั พระองค์ ผา้ เช็ดตวั ผา้ ซบั พระพักตร์ ผ้าเช็ดหนา้ 108 5. up 101-110-7 Sep.indd 108 9/7/12 8:29:47 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ราชาศัพท์ ความหมาย ผา้ ซับพระโอษฐ์ ผา้ เชด็ ปาก ผ้าเช็ดพระหัตถ ์ ผ้าเชด็ มือ ผา้ เชด็ พระบาท ผา้ เชด็ เทา้ ลาดพระบาท พรมทางเดนิ พานพระขันหมาก พานหมากของพระมหากษตั รยิ ์ พานพระศร,ี พานหมากเสวย(๑) พานหมาก หีบพระศร,ี หบี หมากเสวย หีบหมาก กระเป๋าทรง กระเปา๋ ถอื พระลว่ ม กระเปา๋ ใส่หมากพลแู ละบหุ ร ่ี พระศรี หมาก พระโอสถสบู , พระโอสถมวน บหุ ร,่ี ซกิ ้าร์ พระโอสถ ยารกั ษาโรค พระโอสถประจ,ุ พระโอสถปัด ยาถา่ ย, ยาระบาย พระโอสถเสน้ ยาเสน้ สำหรบั สบู ด้วยกล้อง พระรัตนกรณั ฑ(์ ๒) ตลบั ประดบั เพชร ตลับพระมณฑปเลก็ ตลบั ยอดมณฑป ฉลองพระเนตร แวน่ ตา พระพชั น ี พัด แคะพระกรรณ ไมแ้ คะหู แคะพระทนต์ ไมจ้ ิ้มฟนั พระเต้า หม้อนำ้ (๑) ใช้แก่พระมหากษัตริย์ถึงพระองค์เจ้า ประกอบด้วยพาน พร้อมเคร่ืองใน เช่น ซองพลู ตลับใส่พิมเสน ตลับใส่กานพลู ตลับ ใสห่ มาก ตลับใส่สีผง้ึ ตลับใส่ยาเส้น (๒) ใชเ้ ฉพาะพระมหากษตั ริย ์ 109 5. up 101-110-7 Sep.indd 109 9/7/12 8:29:49 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ราชาศัพท ์ ความหมาย ฉลองพระหตั ถ,์ ฉลองได, ไม้เกาหลัง นารายณห์ ัตถ ์ พระแสง อาวธุ ตา่ งๆ พระแสงปืน ปนื พระแสงดาบ ดาบ พระแสงกระบี่ กระบ ่ี พระแสงหอก หอก พระแสงงา้ ว งา้ ว พระแสงของ้าว อาวธุ ท่มี ที ง้ั ขอและง้าวใช้บนหลังชา้ ง พระแสงทวน ทวน พระแสงเขน เขน พระแสงกน้ั หย่นั กนั้ หยัน่ พระแสงกรชิ กรชิ พระแสงเกาทณั ฑ ์ เกาทัณฑ์ พระแสงธนู ธน ู พระแสงศร ศร พระกลอ้ งสลัด กลอ้ งทใี่ สอ่ าวธุ ซัด พระแสงกระสนุ ลูกกระสุน พระแสงกรรบิด มดี โกน พระแสงปนาค, พระแสงกรรไกร กรรไกร พระแสงกัสสะ แหนบถอนหนวด ธารพระกร ไมเ้ ทา้ พระตรา ดวงตราเครอ่ื งราชอิสริยาภรณ์, ตราสว่ นพระองคข์ องพระราชวงศ์ 110 5. up 101-110-7 Sep.indd 110 9/7/12 8:29:51 PM

หมวดที่ ๖ ศัพท์ท่ใี ช้ในการพระราชพธิ แี ละการพระราชกุศล การพระราชกุศล – การทำบุญ โสกนั ต์ – พระราชพธิ ีตัดจกุ โกนจุกสมเด็จเจ้าฟ้าและพระองคเ์ จ้า เกศากันต ์ – พระราชพธิ ีตดั จกุ โกนจุกหมอ่ มเจ้า ขบั ไม้ – การขับลำนำประเภทหน่ึงในพระราชพิธีสมโภชเดือนและ ขึ้นพระอู่พระบรมวงศ์ช้ันสมเด็จเจ้าฟ้า พระราชพิธีสมโภช พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร และพระราชพิธีรับและ สมโภชข้ึนระวางช้างสำคัญ มีคนขับไม้ ๑ คน คนสีซอ สามสาย ๑ คน คนไกวบัณเฑาะว์ ๑ คน บทที่ขับเรียกว่า กาพย์ขับไม้ คลิ านภตั ร – ภัตตาหารถวายพระภิกษสุ งฆ์ท่อี าพาธ เครื่องขมา – เคร่ืองขมาศพที่พระมหากษัตริย์พระราชทานพร้อมกับไฟ ในการพระราชทานเพลิงเผาศพ ประกอบด้วยช่อดอกไม้ จันทน์ ธูปไม้ระกำ เทียน กระทงข้าวตอก กระทงดอกไม้ อย่างละ ๑ กระทง เคร่ืองนมสั การ – เครื่องสักการบูชาที่ใช้ในงานพระราชพิธีต่าง ๆ มีอยู่ ๑๒ อย่างคือ เคร่ืองนมัสการทองใหญ่ เครื่องนมัสการพาน ทองสองช้ัน เคร่ืองนมัสการทองลงยาราชาวดี เครื่อง นมัสการทองลงยารอง เครื่องนมัสการทองทิศ เคร่ือง นมัสการทองน้อย เครื่องนมัสการกระบะถม เครื่อง นมัสการกระบะมุก เคร่ืองนมัสการท้ายที่น่ัง เครื่อง นมัสการเครื่องแก้ว เคร่ืองนมัสการบูชายิ่ง และเครื่อง ทรงธรรมสำรับใหญ่ ๑. เครื่องนมัสการทองใหญ่ ตั้งประจำในพระอุโบสถวัด พระศรีรัตนศาสดาราม ใช้ในงานทีเ่ ป็นพระราชพธิ ี สำหรับ พระมหากษัตริย์ทรงบูชาพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ประกอบด้วยแท่นไม้สลักลายปิดทองขนาดใหญ่รองพาน 111 6.p 111-186-6 Sep.indd 111 9/7/12 8:37:01 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ทองคำสลักลาย วางพุ่มดอกไม้ ๕ พุ่ม พุ่มข้าวตอก ๕ พุ่ม และเชิงโลหะกะไหล่ทองปักเทียน ๕ เชิง ปักธูปไม้ระกำ ๕ เชงิ ๒. เครื่องนมัสการพานทองสองช้ัน สำหรับพระมหา กษัตริย์ทรงบูชาพระพุทธรูปสำคัญในงานพระราชพิธีและ การทรงบำเพ็ญพระราชกุศล เช่น พระราชพิธีทรงบำเพ็ญ พระราชกุศลทักษิณานุปทานเน่ืองในพระราชพิธีฉัตรมงคล ณ พระท่ีน่ังอมรินทรวินิจฉัย ตั้งเคร่ืองนมัสการพานทอง สองชั้นท่ีหน้าพระที่น่ังบุษบกมาลา และในพระราชพิธี ฉัตรมงคล ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ต้ังเคร่ือง นมัสการพานทองสองชั้นท่ีหน้าพระแท่นมุกสำหรับทรงจุด บูชาพระพุทธปฏิมาชัยวัฒน์ ประกอบด้วยแท่นถมทอง สลักลาย สำหรับตั้งพานปากกระจับซ้อนสองชั้นรองพุ่ม ดอกไม้ ๕ พุ่ม พุ่มข้าวตอก ๕ พุ่ม เชิงทองสลักลายปัก เทียน ๕ เชงิ ปกั ธูปไม้ระกำ ๕ เชงิ ๓. เครื่องนมัสการทองลงยาราชาวดี สำหรับพระมหา กษัตริย์ทรงบูชาพระพุทธรูปสำคัญ และทรงสักการะ พระบรมศพ พระบรมอัฐิในงานพระราชพิธีและการทรง บำเพ็ญพระราชกุศล ณ พระที่นั่งในพระบรมมหาราชวัง เช่น พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระราชพิธีเฉลิม พระชนมพรรษา พระราชพิธีสงกรานต์ และพระราชพิธี ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลวันคล้ายวันสวรรคตพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประกอบด้วยแท่นลงยา ราชาวดี สำหรับตั้งพานทองคำลงยาราชาวดีรองพุ่ม ดอกไม้ ๕ พุ่ม พุ่มข้าวตอก ๕ พุ่ม เชิงหุ้มทองคำลงยา ราชาวดี ปักเทียน ๕ เชงิ ปกั ธปู ไม้ระกำ ๕ เชิง ๔. เคร่ืองนมัสการทองลงยารอง สำหรับสมเด็จพระบรม- ราชินีนาถทรงบูชาพระพุทธรูปสำคัญ ทรงสักการะพระ บรมศพ พระบรมอัฐิ ในงานพระราชพิธีซ่ึงเป็นงานของ ฝ่ายในที่สมเด็จพระบรมราชินีนาถหรือสมเด็จพระบรม- ราชินที รงเป็นประธานของงาน 112 6.p 111-186-6 Sep.indd 112 9/7/12 8:37:03 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เคร่อื งนมัสการทองใหญ่ เคร่อื งนมัสการทองลงยาราชาวด ี 113 6.p 111-186-6 Sep.indd 113 9/6/12 7:13:34 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั ทรงจดุ ธูปเทยี นเครอ่ื งนมสั การพานทองสองช้ัน บชู าพระพทุ ธปฏมิ าชัยวัฒน์ เคร่อื งนมัสการพานทองสองชัน้ 114 6.p 111-186-6 Sep.indd 114 9/6/12 7:13:37 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั ทรงจดุ ธปู เทียนเครอ่ื งนมัสการทองทศิ บชู าพระพุทธปฎิมา ปางประจำรัชกาลสมเดจ็ พระบูรพกษตั รยิ าธริ าชเจ้า เคร่ืองนมสั การทองทิศ 115 6.p 111-186-6 Sep.indd 115 9/7/12 6:00:42 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เครือ่ งนมสั การทองน้อย เครอ่ื งนมัสการทองน้อย (เครื่องหา้ ) (ปากกระจับเลก็ ) เครือ่ งนมัสการทองนอ้ ย 116 เครอ่ื งนมัสการทองน้อย (ปากกระจบั ใหญ)่ (ลงยาราชาวด)ี 6.p 111-186-6 Sep.indd 116 9/6/12 7:13:51 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เครื่องนมสั การทองน้อย เคร่อื งนมสั การท้ายทนี่ ัง่ เครอื่ งนมสั การกระบะถม เครื่องนมัสการเคร่ืองแก้ว 117 6.p 111-186-6 Sep.indd 117 9/7/12 5:47:08 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ ัวทรงจดุ ธปู เทียนเครือ่ งนมัสการกระบะมกุ เครอ่ื งนมสั การกระบะมกุ 118 6.p 111-186-6 Sep.indd 118 9/7/12 6:02:08 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เครื่องนมสั การบชู ายิ่งในงานเทศนม์ หาชาติ เครื่องนมสั การบชู ายง่ิ 119 6.p 111-186-6 Sep.indd 119 9/6/12 7:14:15 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยูห่ ัวทรงจดุ ธูปเทียนเครอื่ งทรงธรรมสำรับใหญท่ ่ีหนา้ พระราชอาสน ์ เครื่องทรงธรรมสำรบั ใหญ่ (ขาดเชงิ เทียนที่ฐานมีอักษรพระปรมาภไิ ธย จ.ป.ร. 1 คู่) 120 6.p 111-186-6 Sep.indd 120 9/6/12 7:14:21 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ สังขค์ วำ่ สงั ข์หงาย แตรงอน แตรฝร่งั 121 6.p 111-186-6 Sep.indd 121 9/6/12 7:14:32 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ป่ีไฉน (ทำด้วยงาชา้ ง) กลองชนะเงนิ กลองชนะทอง 6.p 111-186-6 Sep.indd 122 122 9/6/12 7:14:44 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ กลองชนะแดงลายทอง กลองชนะเขยี วลายเงนิ กลองชนะแดง 123 6.p 111-186-6 Sep.indd 123 9/6/12 7:14:56 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ มโหระทกึ ชาวพนักงานประโคม 124 6.p 111-186-6 Sep.indd 124 9/6/12 7:15:01 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระมหาสงั ขท์ กั ษณิ าวัฏ พระมหาสงั ข์เดมิ 125 6.p 111-186-6 Sep.indd 125 9/6/12 7:15:06 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระมหาสงั ข์เดมิ โถเจมิ ใบมะตมู และผา้ เช็ดพระหัตถ ์ สงั ขพ์ ธิ ขี องหลวง โถเจมิ และใบมะตมู 126 6.p 111-186-6 Sep.indd 126 9/6/12 7:15:11 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ สงั ขน์ คร โถเจมิ พระเตา้ 6.p 111-186-6 Sep.indd 127 127 9/6/12 7:15:16 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระสหุ ร่าย โถเจมิ ผ้าเช็ดพระหัตถ์ พระสุหรา่ ย พระสหุ ร่าย 6.p 111-186-6 Sep.indd 128 128 9/6/12 7:15:22 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ จงกลธรรมาสน์ พระเตา้ เบญจครรภโมราแดงยอดเก้ียว พระเตา้ เทวบิฐ พระเต้าเบญจครรภ พระครอบพรอ้ มพานรองสำหรบั บรรจ ุ นำ้ พระพุทธมนต์ 6.p 111-186-6 Sep.indd 129 129 9/6/12 7:15:39 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระธำมรงค์รัตนวราวธุ สำหรับพระมหากษตั ริยท์ รงในพระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก พระธำมรงคอ์ งคต์ ่างๆ สำหรบั พระมหากษตั รยิ ์ทรงในพระราชพิธีบรมราชาภิเษก 9/6/12 7:15:42 PM 130 6.p 111-186-6 Sep.indd 130

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เทยี นเท่าพระองค์ แท่นเบญพาด 131 6.p 111-186-6 Sep.indd 131 9/6/12 7:15:58 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อย่หู ัวสรงมูรธาภิเษก ณ มณฑปพระกระยาสนาน 9/6/12 7:16:04 PM ในงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษก วันที่ 5 พฤษภาคม พุทธศักราช 2493 132 6.p 111-186-6 Sep.indd 132

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล อดุลยเดชจัดเป็นเครื่องนมัสการสำหรับสมเด็จพระบรม- ราชินีนาถทรงสักการะในงานพระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระ ราชกศุ ลเฉพาะ ณ พระบรมมหาราชวงั เชน่ งานพระบรมศพ พระราชพิธีสงกรานต์ พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศล ทักษิณานุปทานเนื่องในพระราชพิธีฉัตรมงคล ประกอบด้วย แท่นถมทองสลักลาย สำหรับต้ังพานทองสลักลายลงยา สีแดงรองพมุ่ ดอกไม้ ๕ พมุ่ พุ่มข้าวตอก ๕ พุม่ เชิงทองสลกั ลายลงยา ปักเทียน ๕ เชิง ปกั ธูปไมร้ ะกำ ๕ เชิง ๕. เครื่องนมัสการทองทิศ เป็นเคร่ืองนมัสการอย่างเดียว กับเครื่องนมัสการทองใหญ่ แต่มีขนาดเล็กกว่าเพื่อสะดวก แก่การขนย้ายไปต้ังแต่ง ณ สถานที่ต่างๆ สำหรับพระมหา กษัตริย์ถึงสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราช- กุมารี ทรงใช้บูชาพระพุทธรูปหรือปูชนียสถานสำคัญ ประกอบด้วยแท่นไม้สลักลายมังกรปิดทอง สำหรับต้ัง พานทองคำสลักลายรองพุ่มดอกไม้ ๕ พุ่ม พุ่มข้าวตอก ๕ พุ่ม เชิงโลหะกะไหล่ทองปักเทียน ๕ เชิง ปักธูปไม้ระกำ ๕ เชงิ ๖. เครื่องนมัสการทองน้อย เป็นเคร่ืองบูชาขนาดเล็ก สำหรับพระมหากษัตริย์ถึงพระบรมวงศ์ช้ันสมเด็จเจ้าฟ้าใช้ ทรงธรรม ทรงสักการะพระบรมศพ พระศพ พระบรมอัฐิ พระอัฐิ และทรงบูชาปูชนียสถานต่างๆ ในงานพระราชพิธี และการทรงบำเพ็ญพระราชกุศล เคร่ืองนมัสการทองน้อย มหี ลายประเภท ดงั น้ี ๖.๑ เครื่องนมัสการทองน้อย (เคร่ืองห้า) ทำด้วย ทองคำลงยาท้ังสำรับ สำหรับพระมหากษัตริย์ใช้เป็นเคร่ือง ราชสักการะ และทรงธรรมในงานพระราชพิธีซึ่งเป็นงาน ปรกติ(๑)ประกอบด้วยพานทองคำสลักลายกลีบบัวลงยา (๑) ในงานพระราชพิธีซ่ึงกำหนดให้แต่งกายเต็มยศและครึ่งยศ พระมหากษัตริย์ทรงใช้เครื่องทรงธรรมสำรับใหญ่ที่สร้างข้ึนใน รัชกาลท่ี ๕ สมเด็จพระบรมราชนิ นี าถทรงใช้เครอื่ งนมสั การทองนอ้ ย (เคร่อื งหา้ ) 133 6.up 111-186-7 Sep.indd 133 9/7/12 8:39:55 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ต้ังกรวยเชิงทองคำลงยาใส่พุ่มดอกไม้ ๕ พุ่ม เชิงทองคำ ลงยาปักเทียน ๒ เชิง กระถางธูปทำด้วยแก้วหุ้มทองที่ปาก และฐานปกั ธูปหาง ๖.๒ เครื่องนมัสการทองน้อย (เครื่องหงส์) ทำด้วย ทองคำลงยาท้ังสำรับ สำหรับพระมหากษัตริย์ถึงพระบรม- วงศ์ช้ันสมเด็จเจ้าฟ้า ใช้เป็นเครื่องราชสักการะและ ทรงธรรมในงานพระราชพิธีซ่ึงเป็นงานปรกติ เช่น สักการะ พระบรมศพ พระบรมอัฐิ และปูชนียสถานต่างๆ ประกอบ ด้วยพานทองคำสลักลายลงยา บนพานต้ังกรวยเชิงทองคำ ลงยาใส่พุ่มดอกไม้ ๓ พุ่ม เชิงเป็นรูปหงส์ทำด้วยทองคำ ลงยา ๒ เชิง ปกั เทียน ๑ เชิง ปกั ธูปไมร้ ะกำ ๑ เชงิ ๖.๓ เครื่องนมัสการทองน้อย (ปากกระจับ) สำหรับ พระมหากษัตริย์ถึงพระบรมวงศ์ช้ันสมเด็จเจ้าฟ้า ใช้เป็น เครื่องราชสักการะและทรงธรรมในงานพระราชพิธีซ่ึงเป็น งานปรกติ เช่น สักการะพระบรมศพ พระบรมอัฐิ และ ปูชนียสถานต่าง ๆ ประกอบด้วยพานทองคำสลักลาย ขอบ ปากพานเป็นรูปกระจังกลีบบัว (ปากกระจับ) ต้ังกรวยเชิง ทองคำลงยาใส่พุ่มดอกไม้ ๓ พุ่ม เชิงทองคำลงยาปักเทียน ๑ เชิง ปกั ธูปไมร้ ะกำ ๑ เชิง ๖.๔ เครื่องนมัสการทองน้อยแก้ว สำหรับพระมหา กษัตริย์ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอทรงใช้บูชาพระรัตนตรัยและ ทรงธรรมเป็นประจำขณะทรงพระผนวชหรือทรงผนวช และ พระสงฆ์ชั้นสมเด็จพระราชาคณะใช้บูชาพระรัตนตรัย ลักษณะเหมือนกับเครื่องนมัสการทองน้อยทองคำลงยา (เครอื่ งห้า) แต่ทำดว้ ยแกว้ เจียระไนทง้ั ชุด ประกอบดว้ ยพาน กรวยเชิง ๓ กรวยใส่พุ่มดอกไม้ ๓ พุ่ม เชิงแก้วปักเทียน ๑ เชิง และปักธูปไม้ระกำ ๑ เชิง ๗. เครื่องนมัสการกระบะถม สำหรับพระมหากษัตริย์ถึง พระบรมวงศ์ช้ันสมเด็จเจ้าฟ้าทรงจุดบูชาพระรัตนตรัยใน 134 6.up 111-186-7 Sep.indd 134 9/7/12 8:39:57 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ การบำเพ็ญพระราชกุศลภายในเป็นส่วนพระองค์ และ สำหรับใช้ในการเสด็จพระราชดำเนินไปต่างจังหวัดประกอบ ด้วยกระบะถมทองย่อมุมไม้สิบสอง สำหรับตั้งพานทองคำ สลักลายรองพุ่มดอกไม้ ๔ พมุ่ พมุ่ ขา้ วตอก ๔ พมุ่ เชงิ โลหะ หุ้มทองคำปกั เทยี น ๔ เชิง ปักธูปไมร้ ะกำ ๔ เชิง ๘. เครื่องนมัสการกระบะมุก ใช้ในงานหลวงทั่วไป และ พระราชวงศ์ชั้นพระองค์เจ้าทรงบูชาพระรัตนตรัยในการทรง บำเพ็ญพระกุศล เช่น เสด็จถวายผ้าพระกฐินพระราชทาน และจัดเป็นเคร่ืองพระราชทานพระเกียรติยศแก่พระศพ พระราชวงศ์ชั้นพระองค์เจ้าและศพหม่อมเจ้า ศพพระสงฆ ์ ชั้นพระราชาคณะ ศพข้าราชการท่ัวไปท่ีอยู่ในพระบรม- ราชานุเคราะห์ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีพระพิธี ธรรมสวดพระอภิธรรม ประกอบด้วยกระบะย่อมุมไม ้ สิบสองลงรักประดับมุก สำหรับตั้งกรวยเชิงทำด้วยแก้ว ใส่พุ่มดอกไม้ ๔ พุ่ม เชิงแก้วปักเทียน ๔ เชิง ปักธูป ไมร้ ะกำ ๑ เชิง ๙. เครื่องนมัสการท้ายท่ีนั่ง ประกอบด้วยดอกไม้ธูปเทียน ท่ีเจา้ หน้าทีต่ ามเสดจ็ เชิญไปสำหรบั ทลู เกลา้ ฯ ถวายพระมหา กษัตริย์ถึงพระบรมวงศ์ช้ันสมเด็จเจ้าฟ้า เมื่อมีพระราช- ประสงค์จะทรงสักการะพระพุทธรูปหรือปูชนียสถานสำคัญ ประกอบด้วยโต๊ะสี่เหล่ียมขนาดย่อมสำหรับตั้งพานโลหะ กะไหล่ทอง วางดอกไม้กระทงเจิม ๑ พาน เชิงโลหะกะไหล่ ทอง ๑ คู่ ปักเทียน กระถางโลหะกะไหล่ทองปักธูปหาง ๓ ดอก ๑๐. เครือ่ งนมสั การเครือ่ งแก้ว มี ๒ ชดุ ชุดที่ ๑ สร้างขึ้นในรัชกาลท่ี ๔ สำหรับทรงธรรม ในวันพระ ต่อมาใช้เป็นเครื่องบูชาพระรัตนตรัยสำหรับ พระบรมวงศ์ช้ันสมเด็จเจ้าฟ้า เครื่องนมัสการชุดนี้ประกอบ ด้วยแท่นไม้ประดับกระจก ต้ังพานแก้วเจียระไน ใส่พุ่ม ดอกไม้ ๕ พุ่ม พมุ่ ขา้ วตอก ๕ พมุ่ เชิงแกว้ เจียระไนปักเทียน ๕ เชิง ปักธูปไม้ระกำ ๕ เชิง 135 6.up 111-186-7 Sep.indd 135 9/7/12 8:39:59 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ชุดที่ ๒ สำหรับพระบรมวงศ์ช้ันสมเด็จเจ้าฟ้าทรง จุดบูชาพระรัตนตรัยในงานฉลองพระชนมายุหรือทรง บำเพ็ญพระราชกุศลอ่ืน ๆ ประกอบด้วยแท่นไม้สลักลาย มังกรปิดทองเท้าสิงห์ เช่นเดียวกับเคร่ืองนมัสการทองทิศ ต้ังพานแก้วเจียระไนใสพ่ ุม่ ดอกไม้ ๕ พุม่ พมุ่ ข้าวตอก ๕ พ่มุ เชงิ แกว้ เจียระไนปักเทียน ๕ เชิง ปกั ธปู ไม้ระกำ ๕ เชิง ๑๑. เคร่ืองนมัสการบูชาย่ิง สำหรับพระมหากษัตริย์ถึง พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้าทรงใช้สักการบูชาในการทรง บำเพ็ญพระราชกุศลเทศน์มหาชาติ ประกอบด้วยกระบะมุก ย่อมุมไม้สิบสอง มีพานแก้ววางพุ่มข้าวตอก พุ่มดอกไม้ พุ่มถ่ัว พมุ่ งา และพุ่มหญา้ แพรกอยา่ งละพุ่ม หนา้ กระบะมุก ตั้งเครื่องนมัสการทองน้อย ๑ เครื่อง ถัดออกมาตั้งเครื่อง นมสั การทองน้อยแกว้ ๕ เครอื่ ง ๑๒. เคร่ืองทรงธรรมสำรับใหญ่ สำหรับพระมหากษัตริย์ ทรงใช้บูชาเม่ือทรงสดับพระธรรมเทศนา ในพระราชพิธีการ พระราชกุศลท่ีเปน็ งานเต็มยศหรือคร่งึ ยศ ประกอบดว้ ยแทน่ โลหะกะไหล่ทองเท้าคู้ ขอบแท่นยกเป็นกระจังรั้วสลักโปร่ง มีพานแบบจานเชิงทำด้วยโลหะทอง ต้ังกรวยเชิงทองคำใส่ พุ่มดอกไม้สด ๔ พุ่ม พานทำด้วยโลหะทองใส่ดอกไม้สด ๓ พาน เชิงโลหะกะไหล่ทอง ปักเทียน ๒ เชิง ท่ีมุมในแท่น โลหะกะไหล่ทอง สองข้างต้ังแจกันโลหะทองปักดอกไม้สด ข้างแจกันตั้งพานใส่ดอกไม้สด ๒ พาน ข้างหลังพานแบบ จานเชิงต้ังกระถางธูปหยกปักธูป สองข้างแท่นโลหะกะไหล่ ทองตัง้ เชิงโลหะกะไหลท่ อง ยอดฉตั รปกั เทยี น ลำต้นของเชิง เทียนคล้ายต้นปาล์ม มีช้างหล่อกะไหล่ทองยืนที่โคนต้น ที่ ฐานเชิงเทียนมีอักษรพระปรมาภิไธย จ.ป.ร. ติดเป็นตรา วงกลม เคร่อื งประโคม – เครื่องดนตรีท่ีใช้ประโคมประกอบพระราชอิสริยยศของ พระมหากษัตริย์ มีอยู่ ๒ ประเภท คือเคร่ืองประโคมแตร กบั มโหระทกึ และเครือ่ งประโคมสงั ข์ แตร กลองชนะ 136 6.up 111-186-7 Sep.indd 136 9/7/12 8:40:01 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เคร่ืองประโคมแตรกับมโหระทึก เครื่องประโคมใช้ ในการเสด็จออกขุนนาง หรือทรงเปิดประชุมรัฐสภา หรือนำ เสด็จในขบวนราบน้อย ในพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระ นังคัลแรกนาขวัญ และพระราชพิธีโล้ชิงช้า มีเจ้าพนักงาน เป่าแตรงอน ๔ คน และกระทัง่ มโหระทกึ ๒ คน เครอื่ งประโคมสงั ข์ แตร กลองชนะ เครื่องประโคม ในเวลาเสด็จพระราชดำเนินโดยขบวนพยุหยาตราหรือเสด็จ ออกในงานพระราชพิธีใหญ่ เครื่องประโคมมีสังข์ แตรงอน แตรฝรั่ง ป่ี กลองสองหน้าชนิด เปิงมาง กลองชนะเงิน กลองชนะทอง กลองชนะเขียวลายเงิน กลองชนะแดงลาย ทอง จงกลธรรมาสน์ – ท่ีปักเทียน มีลักษณะเป็นกรวย ปากเป็นรูปกลีบบัว อยู่สอง ข้างธรรมาสน์ ปักเทียนข้างละเล่ม หนักเล่มละ ๑๒๐ กรัม สำหรับพระมหากษัตริย์ทรงจุดถวายพระสงฆ์เพ่ืออ่านคัมภีร ์ เทศน์ เวยี นเทยี นสมโภช – การเวียนเทียนในพระราชพิธี ใช้เทียนท่ีติดกับแว่นเทียน เวียนรอบบุคคลหรือปูชนียวัตถุ ๓ รอบ (เวียนตามเข็ม นาฬกิ า) เพือ่ ใหเ้ ป็นสริ ิมงคล เดนิ เทียน – เดินประทักษิณปูชนียสถาน ปูชนียวัตถุ เช่น พระอุโบสถ อุโบสถ หรือพระพุทธรูป ในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา ในมือถือดอกไม้ ธูป เทียน ประนมอยู่ โดยให้ปูชนียสถาน ปชู นยี วัตถอุ ยทู่ างขวามอื ของผูเ้ ดนิ สรงน้ำพระบรมศพ – อาบน้ำศพพระมหากษัตริย์และพระราชวงศ์ที่ได้รับสถาปนา พระอิสริยยศเป็นพิเศษ สรงน้ำพระศพ – อาบน้ำศพพระราชวงศช์ ้นั สมเดจ็ เจา้ ฟา้ และพระองค์เจ้า ถวายศีล – ประธานสงฆใ์ หศ้ ลี แด่พระมหากษตั ริย์ถงึ หม่อมเจ้า ถวายพรพระ – พระสงฆ์เจริญชัยมงคลคาถาสรรเสริญพระพุทธเจ้า ก่อนท่ี จะรบั ประเคนและฉนั ภตั ตาหารในพิธตี า่ ง ๆ 137 6.up 111-186-7 Sep.indd 137 9/7/12 8:40:03 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ทรงจดุ ธูปเทียนเครื่องทรงธรรม – จดุ ธูปเทียนเครอื่ งบูชากอ่ นพระเทศน์ ทรงสดับพระธรรมเทศนา – ฟงั เทศน์ ใชแ้ กพ่ ระมหากษตั รยิ ถ์ งึ สมเดจ็ พระเทพรตั นราช- สดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงธรรม – ฟงั เทศน์ ใชแ้ กพ่ ระราชวงศต์ ง้ั แตส่ มเดจ็ เจา้ ฟา้ ถงึ หมอ่ มเจา้ ทรงประเคนจตปุ จั จัยไทยธรรม – ถวายใบปวารณาและเคร่ืองสมณบริโภคแก่พระสงฆ์ โดย เสดจ็ พระราชดำเนินไปทรงประเคนเฉพาะสมเด็จพระราชา คณะซึ่งนั่งอยู่ท่ีอาสน์สงฆ์ พระสงฆ์นอกจากน้ันเดินเข้าไป รับประเคนตามลำดับ ทรงหลัง่ ทกั ษิโณทก – กรวดนำ้ (๑) ใชแ้ กพ่ ระมหากษัตริย์ถึงพระองคเ์ จ้า ทรงกรวดนำ้ – แผ่ส่วนบญุ ดว้ ยวธิ หี ลัง่ นำ้ ใชแ้ ก่หมอ่ มเจ้า ถวายอนโุ มทนา – พระสงฆ์ให้พรในพระราชพิธีและพธิ (ี ๒) หรอื เรยี กเป็นสามัญวา่ “ยถา สพพฺ ี” ถวายอดเิ รก(๓) – ประธานสงฆ์ให้พรเป็นพิเศษเฉพาะแด่พระมหากษัตริย์ สมเดจ็ พระบรมราชินีนาถ และสมเดจ็ พระบรมราชนิ ี ถวายพระพรลา – รองประธานสงฆก์ ลา่ วลาพระมหากษตั รยิ ์ สมเดจ็ พระบรม- ราชินีนาถ สมเดจ็ พระบรมราชนิ ี เมอ่ื เสร็จพระราชพธิ หี รอื พิธี กอ่ นทีพ่ ระสงฆ์จะลุกจากอาสนส์ งฆ ์ ทรงบำเพญ็ พระราชกุศล – ทำบุญ ใช้แก่พระมหากษัตริย์ถึงสมเด็จพระเทพรัตนราช- สดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงบำเพญ็ พระกศุ ล – ทำบญุ ใช้แกพ่ ระราชวงศ์ช้ันสมเดจ็ เจ้าฟ้าและพระองค์เจา้ (๑) เมื่อประธานสงฆ์เร่ิมสวด “ยถา...ฯลฯ” จนถึง “มณิโชติ รโส ยถา” ระหว่างนั้นทุกคนในมณฑลพิธีไม่ต้องพนมมือ เม่ือ พระสงฆส์ วดสพั พีจงึ พนมมือรับพรได ้ (๒) ระหวา่ งประธานสงฆส์ วด “ยถา...ฯลฯ” จนถงึ “มณิโชติ รโส ยถา” ประธานในพิธหี ลัง่ น้ำแผ่สว่ นบญุ ส่วนกศุ ล (๓) ขั้นตอนในการถวายอดิเรก คือ หลังจากท่ีพระสงฆ์ถวายอนุโมทนา (ท่ีเรียกว่า ยถา สพฺพี) แล้ว สมเด็จพระราชาคณะหรือ พระราชาคณะผู้เป็นประธานในพิธีถวายพระพรเป็นภาษาบาลี ด้วยบทว่า “อติเรก วสฺสสตํ ชีวตุ ฯลฯ” ในขณะท่ีพระสงฆ์ ถวายอดิเรกและถวายพระพรลานั้น ผู้ร่วมในพระราชพิธีหรือพิธีไม่ต้องพนมมือรับ จบแล้วรองประธานสงฆ์ถวายพระพรลา พระสงฆ์ลุกจากอาสนะออกจากมณฑลพธิ ีไป 138 6.up 111-186-7 Sep.indd 138 9/7/12 8:40:04 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ทรงบำเพ็ญกศุ ล – ทำบุญ ใช้แก่หมอ่ มเจา้ ทรงพระสุหรา่ ย ทรงเจมิ – ประพรมนำ้ พระพุทธมนต์ดว้ ยพระสุหร่าย ทกั ษิณานุปทาน เทยี นท่ีฝาครอบพระกรงิ่ – เจมิ แปง้ หอมทห่ี น้าผากหรอื วตั ถุเพ่ือสิรมิ งคล เทยี นบชู าเทวดานพเคราะห ์ – พระมหากษัตรยิ ์ทำบญุ อุทิศสว่ นกุศลให้ผทู้ ลี่ ่วงลับไปแล้ว เทยี นปาฏิโมกข ์ – เทียนข้ีผ้ึงแท้หนัก ๑ บาท (หนัก ๑๕ กรัม) ติดท่ีฝาครอบ เทียนพระมหามงคล พระกร่ิง เป็นเทียนมงคลสำหรับพระมหากษัตริย์ทรงจุด และทรงประเคนประธานสงฆท์ ี่เจริญพระปรติ ร เทียนเท่าพระองค ์ – เทียนและธูป จำนวนอย่างละ ๑๑๗ สำหรับจุดบูชาเทวดา นพเคราะห์ ๙ องค์ ตามกำลังวัน ได้แก่ พระอาทิตย์ ๖ พระจันทร์ ๑๕ พระอังคาร ๘ พระพุธ ๑๗ พระพฤหัสบดี ๑๙ พระศุกร์ ๒๑ พระเสาร์ ๑๐ พระราหู ๑๒ พระเกตุ ๙ ใช้ในการเจริญพระพุทธมนต์นวัคคหายุสมธัมม์ เน่ืองใน งานพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา บุคคลท่ัวไปที่ทำบุญ อายแุ ละมพี ิธสี วดนพเคราะหก์ ใ็ ชไ้ ด ้ – เทียนที่พระราชทานในพิธกี ฐินกรรม จำนวน ๒๖ เล่ม หนัก เล่มละ๕๐ กรัม สำหรับพระสงฆ์จุดบูชาพระประธานใน พระอุโบสถหรืออุโบสถ ในวันทำปาฏิโมกข์คร้ังละ ๑ เล่ม ตลอดทัง้ ปี – เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า เทียนมงคล ขนาดยาวเท่ากับรอบ พระเจ้า ต้ังเป็นคู่ ปักบนธรรมมาสน์ศิลาในวัดพระ ศรีรัตนศาสดาราม และท่ีพระแท่นราชบัลลังก์ภายใต้ นพปฎลมหาเศวตฉตั รในพระทน่ี ง่ั อมรนิ ทรวนิ จิ ฉยั จดุ ในงาน พระราชพธิ มี งคล เชน่ งานเฉลมิ พระชนมพรรษา งานหลอ่ พระพทุ ธรูปประจำพระชนมวาร เป็นต้น จุดคู่กับเทียนเท่า พระองค ์ – เทียนมงคล ขนาดสูงเท่าพระองค์ วัดต้ังแต่พระเจ้าถึง พระบาท ต้ังเป็นคู่ อยู่ในตู้ข้างธรรมาสน์ศิลา ๒ ด้าน ใน พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม และอยู่ในตู้ข้าง 139 6.up 111-186-7 Sep.indd 139 9/7/12 8:40:06 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระแท่นราชบลั ลงั ก์ ณ พระทนี่ ่ังอมรนิ ทรวินจิ ฉยั จุดคกู่ ับ เทียนพระมหามงคล การจุดต้องจุดเทียนพระมหามงคล ก่อน แลว้ จงึ จุดเทียนเทา่ พระองค ์ นิตยภตั ร – เงินค่าอาหารท่ถี วายภกิ ษุสามเณรเป็นรายเดอื น บนั ไดแกว้ – ท่ีสำหรับวางเครอ่ื งราชศัตราวธุ พระเตา้ เบญจครรภ – พระเต้าเบญจครรภ เป็นพระเต้าสำหรับบรรจุน้ำพระพุทธ- มนต์และน้ำเทพมนตร์ ถวายพระมหากษัตริย์ในพระราช- พิธีบรมราชาภิเษก พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา เป็นตน้ พระเต้าเบญจครรภมีหลายองค์ทำดว้ ยศลิ าสีตา่ งๆ บางองค์ภายในแบ่งเป็น ๕ ห้อง ตรงกลางพระเต้า มีดอกอยา่ งดาว ๕ กลีบ ทำด้วยทองคำ แต่ละกลีบประดับ ดว้ ยรตั นชาติ สีแดง สเี หลอื ง สีขาว สีดำ และสีเขยี ว ตาม ลำดับอย่างท่ีเรียกว่าเบญจรงค์ ใต้ดอกมีก้านทองคำ ๕ ก้าน จารึกพระนามพระพุทธเจ้า ๕ พระองค์ แต่ละก้าน เสียบลงแต่ละห้อง เช่น พระเตา้ เบญจครรภรัชกาลที่ ๔ บางองค์ไม่แบ่งเป็นห้อง แต่มีแผ่นทองคำรูปกลม ๕ แผน่ จารกึ พระนามพระพทุ ธเจา้ ๕ พระองค์ เชน่ พระเตา้ เบญจครรภรชั กาลที่ ๑ และพระเตา้ เบญจครรภ โมราแดง บางองค์ภายในไม่แบ่งเป็นห้อง และไม่มีแผ่นทองจารึก พระนามพระพุทธเจ้า เช่น พระเต้าเบญจครรภโมราดำ และพระเตา้ เบญจครรภกลีบบวั แทน่ เบญพาด – แท่นซ่ึงมีเสาตะลุง เบญพาด คือ เสาตะลุงท่ีมีไม้พาดกัน เพอื่ ยันใหม้ ั่นคง สำหรับผูกช้าง ประกาศเทวดา(๑) – คำประกาศอัญเชิญเทวดามาชุมนุมรับพระราชกุศล และ เป็นสักขีพยานถวายพระพรและอวยพรในการประกอบ พระราชพิธีต่างๆ ที่เป็นพระราชพิธีประจำและพระราช- พิธีจร เทวดาท่ีเชิญมาชุมนุมเป็นสักขีพยานถวายพระพร (๑) ดูตัวอยา่ งท้ายบทประกอบ 140 6.up 111-186-7 Sep.indd 140 9/7/12 8:40:08 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ และอวยพรนน้ั มจี ำนวนมาก เชน่ ทา้ วจาตมุ หาราช เทวดา ผู้รักษาพระราชอาณาเขต พระเส้ือเมือง พระทรงเมือง พระหลักเมือง พระกาฬไชยศรี ยักษ์กุมภัณฑ์ คนธรรพ์ นาคา เป็นต้น ประกาศพระราชพิธี(๑) – ค ำ ป ร ะ ก า ศ เร่ื อ ง ร า ว ค ว า ม เป็ น ม า ข อ ง ง า น พ ร ะ ร า ช พิ ธี ซึง่ โปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มใหพ้ ราหมณ์อา่ น ปัจจุบันอ่าน เฉพาะในพระราชพิธฉี ตั รมงคล และพระราชพธิ ีพชื มงคล ประกาศสงั เวยเทวดา(๒) – คำประกาศอัญเชิญเทวดามาชุมนุมรับเคร่ืองสังเวยและ สว่ นพระราชกุศลในการพระราชพิธตี า่ งๆ เช่น พระราชพิธี บรมราชาภิเษก พระราชพิธีสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ ครบ ๒๐๐ ปี พระราชพิธีรัชมงั คลาภเิ ษก เปน็ ตน้ สังเวยเทวดา – บวงสรวงเทวดาด้วยเคร่ืองกระยาสังเวย และอ่านประกาศ เทวดา ประเพณีวัง – ระเบียบแบบแผน ขนบธรรมเนียมประเพณีที่ใช้ใน พระราชสำนกั สดับปกรณผ์ า้ คู่ – ผ้าขาวคู่หนึ่ง ผืนหน่ึงสมมติเป็นผ้านุ่ง อีกผืนหนึ่งสมมติ เป็นผ้าห่ม ผูกรวมกันใช้ถวายพระสงฆ์ในการสดับปกรณ์ พระบรมอัฐิและพระอฐั ิ ในพระราชพิธสี งกรานต์ พระเตา้ ทักษิโณทก – เต้าหรือคนโทเล็กๆ มีพานรองเป็นท่ีรองรับน้ำ ใช้สำหรับ กรวดน้ำเพอื่ อุทิศสว่ นกศุ ล พระแท่นมณฑล – พระแท่นมีเสา ๔ เสา เพดานดาดและระบายด้วยผ้าขาว ประดษิ ฐานพระพทุ ธรปู และเคร่ืองประกอบในพระราชพิธี พระพทุ ธรปู ประจำพระชนมพรรษา – พระพุทธรูปท่ีทรงสร้างเน่ืองในงานพระราชพิธีเฉลิม พระชนมพรรษา พระพุทธรปู ประจำพระชนมวาร – พระพุทธรูปประจำวันเกิด (คือ วันอาทิตย์ วันจันทร์ วันอังคาร ฯลฯ) (๑)-(๒) ดูตัวอยา่ งท้ายบทประกอบ 141 6.up 111-186-7 Sep.indd 141 9/7/12 8:40:10 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เลยี บพระนคร – การเสด็จพระราชดำเนินโดยขบวนพยุหยาตราทางสถล- สดับปกรณ ์ มารค หรอื ทางชลมารค ใหร้ าษฎรเฝา้ ทลู ละอองธลุ พี ระบาท เน่อื งในพระราชพธิ ีสำคัญ เช่น พระราชพธิ บี รมราชาภิเษก พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา พระราชพิธีสมโภช กรุงรัตนโกสินทร์ครบ ๑๐๐ ปี ฯลฯ – บังสุกุล(๑) ใช้สำหรับพระบรมศพและพระบรมอัฐิ พระศพ และพระอัฐิของพระราชวงศ์ชั้นพระองค์เจ้าข้ึนไป ศพและ อัฐิของหม่อมเจ้า ยืนโรง – ช้างสำคญั ที่ขน้ึ ระวางแล้วอยูป่ ระจำที่โรงชา้ งตน้ ยืนแท่น – ช้างสำคัญผูกเครื่องคชาภรณ์ที่โปรดให้นำไปยืนบนแท่น เบญพาดในพระราชพธิ ี สรงพระกระยาสนาน – การอาบนำ้ ในพระราชพธิ ีตามลัทธพิ ราหมณ์ มณฑปพระกระยาสนาน – พระแท่นมีเสา ๔ เสา หุ้มด้วยผ้าขาว เพดานดาดและ ระบายด้วยผ้าขาว ใช้สำหรับอาบน้ำในพระราชพิธีตาม ลัทธิพราหมณ ์ พระราชพธิ แี ละการพระราชกศุ ล – พระราชพิธีท่ีพระมหากษัตริย์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า โปรดกระหม่อมให้ประกอบข้ึนเป็นพระราชพิธีปรกติประจำ แผ่นดิน บ้างก็เป็นพระราชประเพณีที่ถือปฏิบัติสืบกันมา แต่โบราณ บ้างก็ยกเลิกไป หรือเปลี่ยนช่ือและรูปแบบ พระราชพิธีไป เช่น พระราชพิธีศรีสัจจปานกาล (ถือน้ำ พระพิพัฒน์สัตยา ปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของพระราชพิธี พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีศักดิ์รามาธิบดี) บ้างก็เพ่ิงจะมาเริ่มกำหนดเป็นพระราชพิธีเม่ือสมัยต้นกรุง รัตนโกสินทร์ เช่น พระราชพิธีฉัตรมงคล พระราชพิธีและ การพระราชกุศลประจำปี เชน่ พระราชพิธีสงกรานต์ พระ ราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ พระราชพิธี เฉลิมพระชนมพรรษา พระราชพธิ ีทรงบำเพ็ญพระราชกศุ ล (๑) กิริยาที่พระสงฆ์ชักผ้าจากศพ หรือท่ีทอดไว้หน้าศพ หรือท่ีทอดบนด้ายสายสิญจน์ หรือผ้าภูษาโยงที่ต่อจากศพ ด้วยการปลง กรรมฐาน 142 6.up 111-186-7 Sep.indd 142 9/7/12 8:40:12 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เนื่องในวันสำคัญทางศาสนา มีพระราชพิธีทรงบำเพ็ญ พระราชกุศลมาฆบูชา พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราช- กุศลวิสาขบูชา พระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลเน่ือง ในวันอาสาฬหบูชาและเทศกาลเข้าพรรษา พระราชกุศล ฉลองเทยี นพรรษา พระราชพธิ ีถวายผ้าพระกฐิน พระราช- พิธีเปล่ียนเครื่องทรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร เป็นต้น พระราชพธิ ีประจำ – พระราชพิธีที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้จดั เป็นประจำทกุ ปี สว่ นใหญ่เปน็ พระราชพิธีทรงบำเพ็ญ พระราชกศุ ลทางพระพทุ ธศาสนา พระราชพิธีทรงเปลี่ยนเครือ่ งทรง – พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร หรือที่เรียกกันท่ัวไปว่า พระพทุ ธมหามณรี ตั นปฏมิ ากร พระแก้วมรกต เป็นพระพุทธรูปสำคัญของชาติไทย พระราชพิธีทรงเปล่ียนเคร่ืองทรงพระพุทธมหามณีรัตน- ปฏิมากร เร่ิมเป็นครั้งแรกในรัชกาลพระบาทสมเด็จ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เม่ือทรงพระกรุณาโปรด เกล้าโปรดกระหม่อมให้สร้างวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ขึ้นในพระบรมมหาราชวัง เพื่อประดิษฐานพระพุทธมหา มณีรัตนปฏิมากร แล้วมีพระราชศรัทธาสร้างเครื่องทรง ฤดูร้อนและฤดูฝนถวายเป็นพุทธบูชา แล้วเสด็จพระราช- ดำเนินไปทรงเปล่ียนเครื่องทรงถวายเป็นราชประเพณ ี ตง้ั แต่นนั้ มา ครนั้ ในรชั กาลพระบาทสมเด็จพระน่ังเกล้าเจา้ อยูห่ ัว ได้ ทรงสร้างเครื่องทรงฤดูหนาวถวายเป็นพุทธบูชาอีกชุดหนึ่ง จงึ มีเครอื่ งทรงเปลย่ี นตามฤดกู าลมาจนปัจจุบัน(๑) คอื วนั แรม ๑ ค่ำ เดือน ๔ เปลีย่ นเครอ่ื งทรงฤดหู นาวเปน็ เคร่ืองทรงฤดรู อ้ น วันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๘ เปล่ียนเครื่องทรงฤดูร้อนเป็น เครือ่ งทรงฤดฝู น (๑) พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานพระบรมราชานุญาต ใหส้ ร้างเครอื่ งทรงพระแกว้ มรกตสำรับใหม่ถวายทั้ง ๓ ฤดู เนอื่ งในโอกาสพระราชพิธกี าญจนาภเิ ษก เมือ่ พุทธศักราช ๒๕๓๙ 143 6.up 111-186-7 Sep.indd 143 9/7/12 8:40:14 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ วันแรม ๑ ค่ำ เดือน ๑๒ เปลี่ยนเคร่ืองทรงฤดูฝนเป็น เคร่อื งทรงฤดหู นาว พระราชพธิ ที รงเปลยี่ นเครอ่ื งทรงพระพทุ ธมหามณรี ตั น- ปฏิมากร เป็นพระราชกรณียกิจที่พระบาทสมเด็จพระเจ้า อยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเปลี่ยนเคร่ืองทรงด้วย พระองค์เอง หากไม่สามารถเสด็จพระราชดำเนินไปได้ จะ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พระราชวงศ์ ฝ่ายหนา้ เสดจ็ พระราชดำเนนิ ไปทรงปฏิบัตแิ ทนพระองค์ พระราชพิธีทรงเปล่ียนเครื่องทรงพระพุทธมหามณ ี รัตนปฏิมากรนั้น ก่อนเวลาเสด็จพระราชดำเนินเจ้าหน้าท่ ี วัดพระศรีรัตนศาสดารามจะเปลื้องเคร่ืองทรงฤดูก่อน ออก เหลือไว้แต่ศิราภรณ์ ครั้นพระบาทสมเด็จพระเจ้า อยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินไปยังพระอุโบสถวัดพระ ศรีรตั นศาสดาราม ณ ประตูทางเขา้ วดั เจา้ หนา้ ที่พระแสง ต้นทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายพระแสงดาบคาบค่าย ซ่ึงเป็นพระแสงดาบท่ีพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า จุฬาโลกมหาราช โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สร้างขึ้น แด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงรับแล้วพระราชทาน ใหม้ หาดเล็กเชิญตามเสดจ็ เมื่อเสด็จพระราชดำเนินเข้าพระอุโบสถแล้ว เสด็จขึ้น บันไดเกยด้านหลังบุษบกประดิษฐานพระพุทธมหามณ ี รัตนปฏิมากร เมื่อถึงบุษบกทรงกราบ แล้วทรงเปลื้อง ศริ าภรณ์ออกจากพระเศยี ร ทรงหล่ังนำ้ พระสุคนธด์ ว้ ยพระ มหาสังข์ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรง สร้างถวายไว้ประจำพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร แล้ว ทรงหลั่งน้ำพระสุคนธ์ด้วยพระมหาสังข์เพชรน้อย เสร็จ แล้วทรงซับองค์พระด้วยผ้าขาว ๔ ผืน จากน้ันทรงสวม ศิราภรณ์ถวายตามฤดูกาล แล้วเสด็จลงไปประทับพระ เก้าอี้ข้างฐานชุกชี ทรงจุ่มผ้าที่ซับองค์พระพุทธมหามณี 144 6.up 111-186-7 Sep.indd 144 9/7/12 8:40:16 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ รัตนปฏิมากรลงในหม้อพระสุคนธ์แล้วทรงบิดลงในโถแก้ว เพื่อเป็นน้ำพระพุทธมนต์สำหรับพระราชทานแก่พระบรม- วงศานุวงศ์ และข้าทลู ละอองธลุ ีพระบาท คร้ันแล้วเสด็จออกหน้าฐานชุกชี ทรงเปล่ียนยอดพระ รัศมีพระสัมพุทธพรรณี(๑) ตามฤดูกาล ทรงจุดธูปเทียนท้าย ที่นั่งบูชาพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร พระสัมพุทธ- พรรณี พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกย์ พระพุทธเลิศหล้านภา ไลย แล้วทรงจุดธูปเทียนเคร่ืองนมัสการทองใหญ่บูชา พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร จากน้ันประทับพระราช- อาสน์ เจ้าหน้าท่ีเชิญพระมหาสังข์เพชรน้อยบรรจุน้ำ พระพุทธมนต์ท่ีสรงพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรทูลเกล้า ทูลกระหม่อมถวาย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงรับ ทรงหล่ังน้ำพระพุทธมนต์จากพระมหาสังข์ที่พระเศียรของ พระองค์ แล้วทรงหล่ังน้ำพระพุทธมนต์พระราชทาน พระบรมวงศานุวงศ์ จากน้ันเสด็จพระราชดำเนินไปทรง พระสุหร่ายน้ำพระพุทธมนต์พระราชทานแก่ข้าทูลละออง ธุลีพระบาทที่ยืนเฝ้าฯ ภายในพระอุโบสถ แล้วประทับ พระราชอาสน์ พราหมณ์เบิกแว่น เวียนเทียนสมโภช ขณะน้ันเจ้าหน้าที่วัดพระศรีรัตนศาสดารามขึ้นไปแต่ง เคร่ืองทรงถวายพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร เม่ือ เวียนเทียนครบ ๓ รอบ หัวหน้าพราหมณ์ขึ้นไปเจิมท ี่ ฐานพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร แล้วพระบาทสมเด็จ พระเจ้าอยู่หัวทรงกราบที่หน้าเคร่ืองนมัสการ เสด็จ ออกจากพระอุโบสถทรงพระสุหร่ายน้ำพระพุทธมนต์ พระราชทานแก่ประชาชนท่ีเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท ตามทางเสด็จพระราชดำเนินกลับ ก่อนเสด็จออกจาก ประตูวัดพระศรีรัตนศาสดาราม พระราชทานพระแสง ดาบคาบค่ายคืนเจา้ หน้าทนี่ ำไปเกบ็ รักษา (๑) พระสมั พุทธพรรณี เป็นพระพทุ ธรปู ที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา้ เจา้ อยู่หวั ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ มให้สร้างข้ึน ยอดพระรัศมีเป็นเกลียวหมุนถอดเปลี่ยนตามฤดูกาล ฤดูร้อน ทำด้วยโลหะกะไหล่ทอง ฤดูฝน ทำด้วยแก้วสีน้ำเงิน ฤดูหนาว ทำด้วยแก้วสีขาว 145 6.up 111-186-7 Sep.indd 145 9/7/12 8:40:17 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระราชพิธที รงบำเพญ็ พระราช – การบำเพ็ญพระราชกุศลในวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา ในวันขึ้น ๑๕ ค่ำเดือน ๓ หรือเดือน ๔ ในปีอธิกมาส (ปีท่ี กุศลมาฆบชู า มีเดือน ๘ สองคร้ัง) เพ่ือระลึกถึงเหตุการณ์สำคัญใน พระพุทธศาสนา หลังจากสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรง ตรัสรูแ้ ล้ว ๙ เดอื น ประกอบดว้ ยองค์ ๔ คอื ๑. ว นั น้นั เป็นวันเพ็ญ ดวงจนั ทรเ์ สวยมาฆฤกษ ์ ๒. พ ระสงฆ์ ๑,๒๕๐ รูปมาประชุมพร้อมกันโดยมิได้ นัดหมาย ๓. พ ระสงฆ์ที่มาประชุมน้ันล้วนได้รับเอหิภิกขุอุปสัมปทา (พระสงฆ์ทพ่ี ระพทุ ธเจา้ ทรงบวชให้) ๔. พ ระสงฆท์ มี่ าล้วนเปน็ พระอรหนั ต์ท้ังส้ิน พระราชพิธีน้ีมีข้ึนเป็นครั้งแรกในรัชกาลพระบาท สมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในรัชกาลปัจจุบัน กำหนด บำเพ็ญพระราชกุศล ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดา ราม เวลา ๑๘ นาฬิกา เสด็จพระราชดำเนินเข้าสู่พระ อุโบสถ ทรงจุดธูปเทียนนมัสการพระพุทธมหามณีรัตน- ปฏิมากร พระสงฆ์ ๓๐ รูปเจริญพระพุทธมนต์จบแล้ว ทรงจุดธูปเทียนเครื่องทรงธรรม พระราชาคณะถวายศีล และถวายพระธรรมเทศนา ๑ กัณฑ์ พระสงฆ์ถวาย อนุโมทนา ทรงประเคนจตุปัจจัยไทยธรรม พระราชาคณะ ถวายอดิเรก เป็นเสร็จพธิ ี พระราชพิธีสงกรานต์ – ก่อนวันท่ี ๑ เมษายน รัตนโกสินทรศก ๑๐๘ พุทธศักราช ๒๔๓๒ ข้ึนไป ประเทศไทยยังมีประเพณีนับวันเดือนปีทาง จันทรคติอยู่ แม้ทางราชการก็ใช้วันข้ึน แรม เดือนอ้าย เดือนย่ี ปีชวด ฉลู ขาล เถาะ ซึ่งส้ินปีนักษัตรเม่ือวันแรม ๑๕ เดือน ๔ และข้ึนปีนักษัตรใหม่เม่ือวันขึ้น ๑ เดือน ๕ ต่อมาเปล่ียนใช้ปฏิทินทางสุริยคติหรือปฏิทินแบบ เกรโกเรียนตามประกาศพระบรมราชโองการในรัชกาลที่ ๕ เม่ือพุทธศักราช ๒๔๓๒ เป็นต้นมา แต่ตามธรรมเนียมเดิม นน้ั กใ็ ชว่ า่ จะไมน่ บั วนั เดอื นปที างสรุ ยิ คตเิ สยี ทเี ดยี ว เพราะ 146 6.up 111-186-7 Sep.indd 146 9/7/12 8:40:19 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ เม่อื จะเปล่ียนจลุ ศกั ราชใหม่ จะต้องรอให้พระอาทติ ย์ยกขึ้น สู่ราศีเมษเสียก่อน เรียกวันนั้นว่า วันมหาสงกรานต์ ภาย หลังวันมหาสงกรานต์แล้ววันหนึ่งหรือสองวันจึงจะถึงวัน เถลิงศก เปลี่ยนจุลศักราชด้วย เหตุที่วันเปลี่ยนปีมีสอง อย่าง คอื เปลย่ี นปีนกั ษัตรหรือปีทางจนั ทรคติอยา่ งหนึ่ง กับ ปีจลุ ศักราชหรือปที างสุริยคติอีกอยา่ งหนึ่งดว้ ย ดังน้ี วันข้นึ ปีใหม่ของไทยจึงมีเป็นสองขยักเรียกว่า “ตรุษ” คราวหนึ่ง “สงกรานต์” อีกคราวหน่ึง ตรุษ นั้น นับแต่วันแรม ๑๓-๑๔-๑๕ ค่ำ เดือน ๔ และเกาะเก่ียวมาถึงวันข้ึน ๑ ค่ำ เดือน ๕ อันเป็นวันเปลี่ยนปีนักษัตรด้วย รวมเป็น ๔ วัน ด้วยกัน สงกรานต์ นับเอาวันมหาสงกรานต์ท่ีพระอาทิตย์ ยกข้ึนราศีเมษวันหนึ่ง วันเนาหรือวันระหว่างกลาง วัน ๑ หรือ ๒ วัน กับ วันเถลิงศก อีกวันหน่ึงรวมเข้าด้วยกัน เป็น ๓ หรือ ๔ วนั ในปัจจุบัน มีพระราชพิธีในวันเถลิงศก คือ วันที่ ๑๕ เมษายน เพยี งวันเดยี ว เวลาเช้า โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เจ้าพนักงาน นิมนต์พระสงฆ์ ๑๕๐ รูป เข้าไปรับพระราชทานอาหาร บิณฑบาตในพระบรมมหาราชวัง เวลา ๑๐ นาฬิกา ๓๐ นาที เสด็จพระราชดำเนินไปยัง พระมหามณเฑียร ทรงสรงน้ำพระพุทธรูปสำคัญที่หอพระ สุลาลัยพิมาน ทรงจุดธูปเทียนเคร่ืองนมัสการ แล้วเสด็จฯ ไปทรงจุดธูปเทียนบูชาพระสยามเทวาธิราชท่ีพระที่น่ัง ไพศาลทักษิณ แล้วเสด็จฯ ไปยังหอพระธาตุมณเฑียร ทรง จุดธูปเทียนเคร่ืองราชสักการะ และสรงน้ำพระบรมอัฐิ พระอัฐิ แล้วเสด็จออก ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ทรง จุดธูปเทียนเครื่องนมัสการบูชาพระรัตนตรัย พระสงฆ์ทรง สมณศักดิ์ ๗๕ รูป(๑) เจริญพระพุทธมนต์การพระราชพิธี (๑) เทา่ จำนวนพระโกศพระบรมอฐั ิ พระอัฐทิ เ่ี ชิญมาบำเพ็ญพระราชกุศลในปัจจุบนั 147 6.up 111-186-7 Sep.indd 147 9/7/12 8:40:21 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ สงกรานต์ จบแล้วทรงประเคนภัตตาหาร เมื่อพระสงฆ์รับ พระราชทานฉันเสร็จ เจ้าพนักงานเชิญพระบรมอัฐิและ พระอัฐิออกประดิษฐานบนพระราชบัลลังก์ภายใต้นพปฎล มหาเศวตฉัตร และบนพระท่ีน่ังกงภายใต้ฉัตรขาวลาย ทอง ๕ ชั้น ทรงจุดธูปเทียนเครื่องราชสักการะถวายบังคม พระบรมอัฐิ พระอัฐิแล้ว ทรงทอดผ้าคู่ คือผ้าขาว ๒ ผืน สมมุติแทนผ้านุ่งผืนหน่ึง ผ้าห่มผืนหนึ่ง อนุโลมตามผ้าท่ี พระราชทานในการรดน้ำสงกรานต์ พระสงฆ์ที่สดับปกรณ์ พระบรมอัฐิและพระอัฐิ มิได้นั่งตามลำดับสมณศักด์ิ หาก นั่งตามลำดับพระบรมอัฐิและพระอัฐิ เช่น อธิบดีสงฆ์วัด ประจำรัชกาลท่ี ๑ สดับปกรณ์พระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จ พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช อธิบดีสงฆ์วัดประจำ รัชกาลท่ี ๒ สดับปกรณ์พระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จ พระพุทธเลศิ หล้านภาลัย เปน็ ตน้ พระสงฆ์สดบั ปกรณ์แล้ว ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก ถวายพระพรลา จึงเสด็จ พระราชดำเนนิ กลับ เวลาบ่าย โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พระราชวงศ์ เสด็จไปปฏิบัติพระราชกรณียกิจแทนพระองค์ท่ีวัดพระ ศรีรัตนศาสดาราม คือทรงพระสุหร่ายสรงน้ำพระพุทธ- มหามณีรัตนปฏิมากร พระสัมพุทธพรรณี พระพุทธ- ยอดฟ้าจุฬาโลกย์ พระพุทธเลิศหล้านภาไลย และสรงน้ำ ปชู นียวัตถุตามเจดียสถานในพระอาราม แล้วเสดจ็ ไปถวาย สักการะพระอัฐิสมเด็จพระบวรราชเจ้า พระบรมอัฐิพระ บาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวภายในหอพระนากแล้ว ทรงทอดผ้า พระสงฆ์สดับปกรณ์พระบรมอัฐิและพระอัฐ ิ ท่ีประดิษฐานในหอพระนาก แล้วถวายอนุโมทนา ถวาย อดิเรก เป็นเสร็จการ ภายหลังพระราชพิธีแล้ว ยังทรง พระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้เชิญน้ำสงกรานต์ ไปพระราชทานพระราชวงศ์กับทั้งข้าทูลละอองธุลีพระบาท ผู้ใหญ่ และถวายสมเด็จพระสังฆราชตามโบราณราช- ประเพณดี ้วย 148 6.up 111-186-7 Sep.indd 148 9/7/12 8:40:23 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ พระราชพิธีฉตั รมงคล – การบำเพ็ญพระราชกุศลหรือทำบุญในวันคล้ายวันบรม- ราชาภเิ ษก ซงึ่ จะเปลยี่ นวนั ไปตามรชั กาล ในรชั กาลปจั จบุ นั พระราชพธิ ีนมี้ ีการบำเพ็ญพระราชกุศลรวม ๓ วนั วนั แรก เร่ิมงาน เป็นการพระราชกุศลทักษิณานุปทาน เชิญพระ โกศพระบรมอัฐิ และพระอัฐิสมเด็จพระบรมราชบุรพการี ออกประดิษฐานเหนือพระราชบัลลังก์ภายใต้นพปฎลมหา เศวตฉัตร พระสงฆ์สวดพระพุทธมนต์ มีพระธรรมเทศนา กัณฑ์หน่ึงแล้วสดับปกรณ์ วันท่ี ๒ เป็นวันฉัตรมงคล พราหมณ์อ่านประกาศพระราชพิธีฉัตรมงคล พระสงฆ์ เจริญพระพุทธมนต์ วันที่ ๓ เวลาเช้า ถวายภัตตาหาร พระสงฆ์ที่เจริญพระพุทธมนต์แต่วันก่อน แล้วพราหมณ์ เบิกแว่นเวียนเทียนสมโภชพระมหาเศวตฉัตร เครื่องราช- กกุธภัณฑ์ และพระแสงสำคัญ เวลาบ่ายพระราชทาน เคร่อื งราชอสิ รยิ าภรณจ์ ุลจอมเกลา้ พระราชพธิ ีทรงบำเพญ็ พระราช- – การบำเพ็ญพระราชกุศลในวันวิสาขบูชา ตรงกับวันขึ้น ๑๕ กศุ ลวิสาขบูชา เดือน ๖ หรือเดือน ๗ ในปีอธิกมาส เป็นวันประสูติ ตรัสรู้ และปรินิพพานของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เร่ิมมีขึ้นในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หลา้ นภาลยั ในรัชกาลปัจจุบัน กำหนดบำเพ็ญพระราชกุศล ณ พระ อุโบสถวดั พระศรรี ตั นศาสดาราม วันขึ้น ๑๔ เวลา ๑๖ นาฬิกา ๓๐ นาที เสด็จ พระราชดำเนินไปยังพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงจุดธูปเทียนเครื่องนมัสการบูชาพระพุทธมหามณีรัตน- ปฏิมากร ทรงประเคนผ้าไตร ประกาศนียบัตรพัดยศ ต้ังพระภิกษุและสามเณรเปรียญ พระสงฆ์ออกไปครองผ้า แล้วกลับมาน่ังยังอาสนะ ถวายอนุโมทนา ถวายอดิเรก ออกจากพระอโุ บสถ แล้วเสด็จพระราชดำเนนิ กลบั วนั ขนึ้ ๑๕ เวลา ๑๘ นาฬกิ า เสด็จพระราชดำเนนิ ไปยังพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ทรงจุดธูป เทียนเคร่ืองนมัสการบูชาพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร 149 6.up 111-186-7 Sep.indd 149 9/7/12 8:40:25 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ แล้วเสด็จออกหน้าพระอุโบสถ ทรงจุดธูปเทียนบูชา สรรเสริญคุณพระรัตนตรัย แล้วเสด็จพระราชดำเนิน ประทักษณิ พระอโุ บสถ พรอ้ มดว้ ยพระบรมวงศานวุ งศแ์ ละ ข้าทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้าฝ่ายในถ้วนสามรอบ เสด็จขึ้นพระอุโบสถ ทรงสดับพระธรรมเทศนาซ่ึง พระราชาคณะถวายกณั ฑ์ ๑ แลว้ เสด็จพระราชดำเนนิ กลบั พระราชพธิ พี ชื มงคล – พระราชพิธีแรกนาในเดือน ๖ พระมหากษัตริย์เสด็จ จรดพระนงั คลั แรกนาขวัญ(๑) พระราชดำเนินไปทรงเป็นประธานในพระราชพิธี ทรง แต่งต้ังพระยาแรกนาเป็นผู้แทนพระองค์ไปจรดคันไถ ณ บริเวณนาจำลองท่ีท้องสนามหลวง และมีนางเทพีคู่ หาบทอง ๑ คู่ คู่หาบเงิน ๑ คู่ หาบพันธุ์ข้าวท่ีทำขวัญแล้ว ตามหลังไปให้พระยาแรกนาหว่าน เสมือนเปน็ การประกาศ แกเ่ กษตรกรวา่ เรมิ่ ฤดกู าลทำนาแลว้ โดยสมมตุ วิ า่ พระมหา กษัตริย์ทรงเริ่มการหว่านไถเป็นแบบอย่างและเป็นมงคล เมล็ดพันธ์ุข้าวที่หว่านแล้วน้ัน เกษตรกรและราษฎรเก็บนำ ไปเจอื ผสมในพนั ธข์ุ ้าวหว่านของตน พระราชกุศลฉลองเทยี นพรรษา – การบำเพ็ญพระราชกุศลเข้าพรรษาในเดือนแปด พระสงฆ์ สวดมนต์วันขึ้น ๑๓ ค่ำและรับพระราชทานฉัน วันข้ึน ๑๔ ค่ำ ทรงพระสหุ รา่ ยประพรม และเจิมเทียนพรรษา พระ ราชทานให้นำไปตั้งในพระอุโบสถวัดต่างๆ วันข้ึน ๑๕ ค่ำ เวลาเช้า เสด็จฯไปยังวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ถวาย ภัตตาหารแด่พระสงฆ์ และทรงจุดเทียนพรรษาวัดพระศรี รตั นศาสดาราม สว่ นทว่ี ดั อนื่ ๆ โปรดใหพ้ ระบรมวงศานวุ งศ์ ไปทรงจุด ปัจจุบันงานน้ีเปลี่ยนแปลง มีเฉพาะแต่เสด็จ พระราชดำเนินมาถวายพุ่มแด่พระสงฆ์ช้ันสมเด็จพระสังฆ- ราช สมเดจ็ พระราชาคณะ พระราชาคณะ เจา้ อาวาสพระ อารามหลวง พระภิกษุนาคหลวง พร้อมกับพระราชทาน (๑) เดิมมีเฉพาะพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯให้เพ่ิมพระราชพิธี พืชมงคลซงึ่ เปน็ พระราชพธิ ที างพระพทุ ธศาสนาอกี ๑ วนั โดยประกอบพระราชพธิ ใี นพระอโุ บสถวดั พระศรรี ตั นศาสดาราม กอ่ น พระราชพธิ ีจรดพระนงั คลั แรกนาขวัญ ๑ วนั 150 6.up 111-186-7 Sep.indd 150 9/7/12 8:40:26 PM