ราชาศัพท์

301 14. up 274-308-7 Sep.indd 301 9/7/12 9:13:36 PM

302 14. up 274-308-7 Sep.indd 302 9/7/12 9:13:37 PM

303 14. up 274-308-7 Sep.indd 303 9/7/12 9:13:39 PM

304 14. up 274-308-7 Sep.indd 304 9/7/12 9:13:40 PM

ตวั อยา่ งหมายกำหนดการ 305 14. up 274-308-7 Sep.indd 305 9/7/12 9:13:42 PM

306 14. up 274-308-7 Sep.indd 306 9/7/12 9:13:42 PM

ตวั อย่างกำหนดการ 307 14. up 274-308-7 Sep.indd 307 9/7/12 9:13:44 PM

- ๒ - 308 14. up 274-308-7 Sep.indd 308 9/7/12 9:13:45 PM

บทที่ ๕ การใช้ราชาศัพท์ในการเขยี นหนังสือ การกราบบงั คมทลู พระกรุณา กราบบงั คมทูล กราบทลู และทูลด้วยวาจา การใชร้ าชาศัพทใ์ นการเขยี นหนังสอื กราบบงั คมทลู พระกรณุ า กราบบังคมทูล กราบทลู และทลู คำข้นึ ต้น คำสรรพนาม คำลงท้าย ๑. พระมหากษตั รยิ ์ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช คำขึ้นต้น ขอเดชะฝ่าละอองธลุ ีพระบาทปกเกล้าปกกระหมอ่ ม ข้าพระพทุ ธเจา้ [ออกชื่อเจา้ ของหนังสือและตำแหนง่ (ถ้าม)ี ] ขอพระราชทาน กราบบังคมทลู พระกรณุ าทราบฝ่าละอองธุลีพระบาท...(๑) คำสรรพนาม ใตฝ้ า่ ละอองธุลีพระบาท แทน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั ข้าพระพทุ ธเจา้ แทน ผู้กราบบังคมทลู พระกรุณา คำลงทา้ ย (๑) ควรมคิ วรแล้วแตจ่ ะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ขอเดชะ(๒) ข้าพระพุทธเจ้า (ลงชือ่ ) (พมิ พช์ ื่อเต็ม) ตำแหนง่ (๑) เป็นตัวอย่างการขนึ้ ต้นเนือ้ ความ ขอเดชะ (๒) หรอื ควรมคิ วรสดุ แตจ่ ะทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ ม 309 15. up 309-325-7 Sep.indd 309 9/7/12 9:19:04 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ หรือ (๒) ควรมคิ วรแลว้ แตจ่ ะทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม ข้าพระพทุ ธเจา้ (ลงชอ่ื ) ขอเดชะ (พมิ พ์ชอ่ื เต็ม) ตำแหน่ง คำจ่าหนา้ ซอง ขอพระราชทานทูลเกลา้ ทูลกระหมอ่ มถวาย ขอเดชะ ๒. สมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ ีนาถ คำขน้ึ ตน้ ขอเดชะฝา่ ละอองธุลพี ระบาทปกเกลา้ ปกกระหมอ่ ม ขา้ พระพุทธเจ้า [ออกช่ือเจา้ ของหนงั สือและตำแหน่ง (ถา้ มี)] ขอพระราชทาน กราบบังคมทูลทราบฝ่าละอองธลุ พี ระบาท... คำสรรพนาม แทน สมเดจ็ พระบรมราชนิ นี าถ ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท แทน ผู้กราบบังคมทูล ข้าพระพทุ ธเจา้ คำลงท้าย (๑) ควรมคิ วรแลว้ แต่จะทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหม่อม ขอเดชะ(๑) ข้าพระพุทธเจ้า (ลงชอ่ื ) (พิมพช์ อ่ื เตม็ ) ตำแหน่ง หรอื (๒) ควรมิควรแลว้ แต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ โปรดกระหม่อม ข้าพระพทุ ธเจ้า (ลงช่ือ) ขอเดชะ (พมิ พช์ ่ือเต็ม) ตำแหน่ง คำจ่าหน้าซอง ขอพระราชทานทูลเกล้าทลู กระหมอ่ มถวาย ขอเดชะ (1) หรือ ควรมิควรสุดแต่จะทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม ขอเดชะ 310 15. up 309-325-7 Sep.indd 310 9/7/12 9:19:06 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ๓. พระบรมวงศ์ และ พระอนุวงศ์ ๓.๑ สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระยุพราช สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎ ราชกุมาร สมเด็จพระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมาร ี คำขนึ้ ตน้ ขอพระราชทานกราบบังคมทูล (ระบุพระนาม) ทราบฝา่ ละอองพระบาท คำสรรพนาม แทน พระบรมวงศ์ ใตฝ้ ่าละอองพระบาท แทน ผกู้ ราบบงั คมทูล ขา้ พระพทุ ธเจา้ คำลงทา้ ย ควรมคิ วรแลว้ แต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม(๑) ขา้ พระพทุ ธเจา้ (ลงชอ่ื ) (พมิ พช์ ื่อเตม็ ) ตำแหนง่ คำจา่ หน้าซอง ขอพระราชทานกราบบงั คมทูล (ระบุพระนาม) ๓.๒ พระบรมวงศช์ ัน้ สมเด็จเจ้าฟา้ ในรัชกาลปจั จุบนั ได้แก ่ สมเดจ็ พระเจ้าลูกเธอ เจา้ ฟา้ จฬุ าภรณวลยั ลกั ษณ์ อคั รราชกมุ ารี คำขึน้ ต้น ขอพระราชทานกราบทลู (ระบพุ ระนาม) ทราบฝ่าพระบาท คำสรรพนาม แทน สมเดจ็ เจา้ ฟ้า ใต้ฝ่าพระบาท แทน ผกู้ ราบทลู ข้าพระพทุ ธเจ้า คำลงท้าย ควรมิควรแลว้ แต่จะโปรดเกลา้ โปรดกระหม่อม ข้าพระพุทธเจ้า (ลงช่อื ) (พมิ พช์ ่ือเตม็ ) ตำแหนง่ (1) หรอื ควรมคิ วรสดุ แต่จะทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหม่อม 311 15. up 309-325-7 Sep.indd 311 9/7/12 9:19:08 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ คำจา่ หนา้ ซอง ขอพระราชทานกราบทูล (ระบพุ ระนาม) ๓.๓ พระบรมวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า หมายถึง พระองค์เจ้าท่ีเป็นพระราชโอรสธิดาของ พระมหากษัตริย์ (ซึง่ ในรชั กาลปัจจบุ นั ไมม่ )ี คำขึ้นตน้ ขอประทานกราบทูล (ระบพุ ระนาม) ทราบฝ่าพระบาท คำสรรพนาม แทน พระบรมวงศช์ ั้นพระองค์เจ้า ใต้ฝา่ พระบาท แทน ผกู้ ราบทลู ขา้ พระพุทธเจา้ คำลงทา้ ย ควรมคิ วรแล้วแต่จะโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ ม ขา้ พระพทุ ธเจ้า (ลงชอื่ ) (พิมพ์ชื่อเต็ม) ตำแหน่ง คำจ่าหนา้ ซอง ขอประทานกราบทูล (ระบพุ ระนาม) ๓.๔ พระอนุวงศ์ช้ันพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า (ท่ีมิได้ทรงกรม) และพระวรวงศ์ เธอ พระองคเ์ จ้า (ท่ที รงกรม) ในรัชกาลปจั จบุ ันไดแ้ ก่ ๑. พระเจ้าวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้าศรรี ัศม์ิ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ๒. พระเจา้ วรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้าโสมสวลี พระวรราชาทินัดดามาต ุ ๓. พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ พัชรกติ ิยาภา ๔. พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ สริ ิวัณณวรีนารีรัตน ์ ๕. พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จ้าทปี ังกรรัศมีโชต ิ ๖. พระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จา้ สริ ภิ าจุฑาภรณ ์ ๗. พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จา้ อทิตยาทรกติ ิคณุ คำข้ึนต้น กราบทลู (ระบพุ ระนาม) ทราบฝ่าพระบาท 312 15. up 309-325-7 Sep.indd 312 9/7/12 9:19:09 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ คำสรรพนาม แทน พระองคเ์ จ้า ฝ่าพระบาท แทน ผกู้ ราบทูล (ชาย) เกล้ากระหมอ่ ม แทน ผกู้ ราบทูล (หญงิ ) เกล้ากระหมอ่ มฉนั คำลงท้าย ควรมิควรแลว้ แตจ่ ะโปรด เกล้ากระหมอ่ ม หรือ เกล้ากระหมอ่ มฉนั (ลงช่อื ) (พมิ พ์ชอ่ื เต็ม) ตำแหน่ง คำจา่ หนา้ ซอง กราบทลู (ระบพุ ระนาม) ๓.๕ พระอนุวงศ์ช้นั พระวรวงศ์เธอ พระองคเ์ จ้า (ที่มไิ ดท้ รงกรม) คำขึ้นต้น ทูล (ระบพุ ระนาม) คำสรรพนาม แทน พระองคเ์ จา้ ฝา่ พระบาท แทน ผู้ทูล (ชาย) กระหม่อม แทน ผทู้ ูล (หญงิ ) หมอ่ มฉัน คำลงทา้ ย ควรมคิ วรแลว้ แต่จะโปรด กระหม่อม หรือ หม่อมฉัน (ลงช่อื ) (พิมพ์ชื่อเต็ม) ตำแหน่ง คำจ่าหนา้ ซอง ทลู (ระบุพระนาม) 313 15. up 309-325-7 Sep.indd 313 9/7/12 9:19:11 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ๓.๖ พระอนวุ งศช์ น้ั หมอ่ มเจา้ เชน่ ๑. หม่อมเจ้ากรณิกา จิตรพงศ์ ๒. หมอ่ มเจ้าปสุ าณ สวัสดิวตั น์ ๓. หม่อมเจ้ามงคลเฉลิม ยคุ ล ๔. หม่อมเจ้าภีศเดช รชั น ี คำขึ้นตน้ ทูล (ระบพุ ระนาม) คำสรรพนาม แทน หม่อมเจา้ ฝ่าพระบาท แทน ผ้ทู ลู (ชาย) กระหมอ่ ม แทน ผูท้ ูล (หญงิ ) หมอ่ มฉัน คำลงทา้ ย แล้วแตจ่ ะโปรด กระหมอ่ ม หรอื หมอ่ มฉนั (ลงช่อื ) (พมิ พ์ช่อื เต็ม) ตำแหน่ง คำจา่ หน้าซอง ทลู (ระบพุ ระนาม) ๔. พระภกิ ษ ุ ๔.๑ สมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ คำขน้ึ ต้น ขอประทานกราบทลู (ระบุพระนาม) ทราบฝา่ พระบาท คำสรรพนาม แทน สมเด็จพระมหาสมณเจา้ ใต้ฝ่าพระบาท สมเด็จพระสังฆราชเจ้า แทน ผกู้ ราบทลู ขา้ พระพทุ ธเจา้ 314 15. up 309-325-7 Sep.indd 314 9/7/12 9:19:13 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ คำลงท้าย ควรมคิ วรแลว้ แต่จะโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ขา้ พระพุทธเจา้ (ลงชื่อ) (พิมพช์ ่อื เต็ม) ตำแหน่ง คำจ่าหน้าซอง ขอประทานกราบทลู (ระบพุ ระนาม) ๔.๒ สมเดจ็ พระสังฆราชเจา้ สมเดจ็ พระสังฆราช ปจั จบุ นั ได้แก่ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก คำขึ้นตน้ กราบทูล (ระบพุ ระนาม) ทราบฝา่ พระบาท คำสรรพนาม แทน สมเด็จพระสงั ฆราช ฝา่ พระบาท แทน ผกู้ ราบทูล (ชาย) เกลา้ กระหมอ่ ม แทน ผ้กู ราบทูล (หญิง) เกลา้ กระหม่อมฉัน คำลงท้าย ควรมคิ วรแล้วแต่จะโปรด เกลา้ กระหมอ่ ม หรือ เกลา้ กระหมอ่ มฉัน (ลงชอ่ื ) (พิมพช์ อื่ เต็ม) ตำแหน่ง คำจา่ หน้าซอง กราบทูล (ระบพุ ระนาม) หมายเหตุ (๑) การเขียนหนังสือกราบบังคมทูลพระกรุณา กราบบังคมทูล กราบทูลพระมหา กษัตริย์จนถึงพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้านั้นไม่สมควรเขียนไปกราบบังคมทูล พระกรุณา กราบบังคมทูล กราบทูล โดยตรง ให้เขียนถึงราชเลขาธิการ หรือ ราชเลขานุการในพระองค์ หรือเลขานุการของพระบรมวงศ์หรือพระอนุวงศ์ พระองค์นนั้ เพื่อขอใหน้ ำความกราบบงั คมทลู พระกรณุ า กราบบังคมทลู กราบทลู (๒) ในพระราชพิธีบวงสรวงต่างๆ ผู้ได้รับพระบรมราชโองการให้อ่านประกาศ บวงสรวง จะข้นึ ตน้ คำประกาศบวงสรวงว่า “สรวมชพี ” 315 15. up 309-325-7 Sep.indd 315 9/7/12 9:19:15 PM

ตวั อยา่ ง 316 15. up 309-325-7 Sep.indd 316 9/7/12 9:19:16 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ 317 15. up 309-325-7 Sep.indd 317 9/7/12 9:19:18 PM

คำอธิบาย ๑. คำกราบบังคมทูลที่ขึ้นต้นหรือลงท้ายว่า ขอเดชะ แต่ก่อนใช้แก่พระมหากษัตริย์เพียง พระองค์เดียว ต่อมาเม่ือพุทธศักราช ๒๔๓๙ ได้มีประกาศพระบรมราชโองการในพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ให้ใช้คำกราบบังคมทูลสมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระบรม- ราชินีนาถเสมอด้วยคำกราบบังคมทูลพระมหากษัตริย์ เว้นแต่คำว่า บรม และ พระกรุณา ไม่ ต้องใช้ ดังนั้น คำกราบบังคมทูล สมเด็จพระบรมราชินีนาถ จึงเปล่ียนไปตามพระบรมราชโองการ ดังกล่าว ส่วนคำกราบบังคมทูล สมเด็จพระบรมราชินียังคงถือตามคำกราบบังคมทูลสมเด็จ พระอคั รมเหสที ี่มีมาแต่โบราณ พระมหากษัตริย์เม่ือทรงรบั ราชสมบัตแิ ลว้ แต่ยงั มไิ ดท้ รงรับบรมราชาภิเษก ออกพระนามแต่ เพียง สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว คำกราบบังคมทูลทั้งท่ีขึ้นต้นหรือลงท้ายยังไม่ต้อง ขอเดชะ และ คำสั่งยังไม่ใช้ พระบรมราชโองการ คงใช้ พระราชโองการ ดังตัวอย่างหนังสือเจ้าพระยาธรรมา ธิกรณาธบิ ดี กราบบังคมทลู พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาประชาธิปก เมือ่ ก่อนบรมราชาภเิ ษก ๒. คำวา่ กราบบงั คมทลู พระกรุณา แปลวา่ กราบบังคมทูลพระมหากษัตริย์ ฉะนนั้ จะนำไป ใช้กับเจา้ นายพระองคอ์ นื่ ไมไ่ ด ้ ๓. คำว่า ทราบฝ่าละอองธุลีพระบาท และทราบฝ่าละอองพระบาท แปลว่า รู้ พระบาท สมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงประกาศไว้เม่ือพุทธศักราช ๒๔๑๑ ว่า ไม่มี ทรง นำหน้า มี ทรง นำหนา้ เฉพาะคำว่า ทรงทราบ เทา่ นนั้ เพราะ ทราบ เป็นคำสามญั มิใชร่ าชาศัพท์ เมือ่ จะใช้ เป็นกรยิ าในราชาศพั ท์ จึงตอ้ งมีคำว่า ทรง นำหน้า ๔. ตำแหน่งสมเด็จพระอัครมเหสีและพระมเหสีรองน้ัน ตามหลักในกฎมณเฑียรบาลว่าด้วย การสืบราชสันตติวงศ์ พ.ศ. ๒๔๖๗ ให้คำนิยามศัพท์ไว้ว่า “สมเด็จพระอัครมเหสี” คือ พระชายา หลวงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวที่มีพระบรมราชโองการสถาปนาขึ้นเป็นสมเด็จพระบรม- ราชินี ส่วน “พระมเหสีรอง” คือ พระชายาของพระมหากษัตริย์ที่ดำรงพระเกียรติรองจาก สมเด็จ พระบรมราชนิ ี ๕. พระบรมวงศ์ช้ันพระองค์เจ้า หมายความว่า พระองค์เจ้าพระองค์นั้นเป็นพระราชโอรส ธิดาในพระมหากษตั ริย์ไมว่ ่ารัชกาลใด ๖. พระอนุวงศ์ หมายถึงพระราชวงศ์ที่เป็นพระราชนัดดา พระราชปนัดดาในพระมหา กษตั ริยไ์ ม่ว่ารัชกาลใด 318 15. up 309-325-7 Sep.indd 318 9/7/12 9:19:18 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ๗. คำว่า ทรงกรม หมายความว่า พระราชวงศ์ต้ังแต่ช้ันพระองค์เจ้าขึ้นไปทรงได้รับการ สถาปนาเปน็ กรมหมน่ื กรมขนุ กรมหลวง กรมพระ และกรมพระยา ๘. การใช้ราชาศัพท์กับ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า และสมเด็จพระสังฆราชเจ้า น้ัน ใช้เสมอ การใช้ราชาศัพท์กับพระราชวงศ์ช้ันพระองค์เจ้าท่ีเป็นพระราชโอรสในพระมหากษัตริย์ ส่วนสมเด็จ พระสังฆราชนั้น ใช้ราชาศัพท์เสมอพระราชวงศ์ช้ันพระองค์เจ้าท่ีเป็นพระราชนัดดาในพระมหา กษัตริย์ 319 15. up 309-325-7 Sep.indd 319 9/7/12 9:19:20 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ การใช้คำราชาศพั ท์ในการกราบบังคมทูลพระกรุณา กราบบังคมทลู กราบทลู และทลู ดว้ ยวาจา คำขึ้นต้น คำสรรพนาม คำลงทา้ ย ๑. พระมหากษตั รยิ ์ พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช คำขึน้ ตน้ ขอเดชะฝา่ ละอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหมอ่ ม คำสรรพนาม ใตฝ้ ่าละอองธุลีพระบาท แทน พระมหากษัตรยิ ์ ข้าพระพุทธเจ้า แทน ผูก้ ราบบังคมทูลพระกรณุ า คำลงทา้ ย ดว้ ยเกลา้ ดว้ ยกระหมอ่ ม ขอเดชะ ๒. สมเดจ็ พระบรมราชนิ ีนาถ สมเด็จพระนางเจา้ สริ กิ ิต์ิ พระบรมราชินนี าถ คำข้นึ ตน้ ขอเดชะฝา่ ละอองธุลพี ระบาทปกเกลา้ ปกกระหม่อม คำสรรพนาม ใต้ฝา่ ละอองธุลีพระบาท แทน สมเดจ็ พระบรมราชินนี าถ ขา้ พระพทุ ธเจา้ แทน ผกู้ ราบบังคมทูล คำลงท้าย ด้วยเกลา้ ดว้ ยกระหม่อม ขอเดชะ ๓. พระบรมวงศ์ และ พระอนวุ งศ์ ๓.๑ สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระยุพราช สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎ ราชกมุ าร สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี คำขน้ึ ต้น ขอพระราชทานกราบบงั คมทูล ทราบฝ่าละอองพระบาท 320 15. up 309-325-7 Sep.indd 320 9/7/12 9:19:22 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ คำสรรพนาม แทน พระบรมวงศ ์ ใต้ฝา่ ละอองพระบาท แทน ผกู้ ราบบังคมทูล ข้าพระพุทธเจ้า คำลงทา้ ย ด้วยเกล้าด้วยกระหมอ่ ม หรอื ควรมคิ วรแลว้ แต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ โปรดกระหม่อม ๓.๒ พระบรมวงศช์ ั้นสมเดจ็ เจา้ ฟา้ ในรัชกาลปัจจุบัน ได้แก ่ สมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ เจ้าฟา้ จุฬาภรณวลยั ลกั ษณ์ อัครราชกมุ าร ี คำขน้ึ ตน้ ขอพระราชทานกราบทูล ทราบฝา่ พระบาท คำสรรพนาม แทน สมเดจ็ เจา้ ฟ้า ใตฝ้ า่ พระบาท แทน ผ้กู ราบทลู ข้าพระพุทธเจ้า คำลงท้าย ควรมิควรแลว้ แตจ่ ะโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ๓.๓ พระบรมวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า หมายถึง พระองค์เจ้าท่ีเป็นพระราชโอรสธิดาของ พระมหากษัตรยิ ์ (ซง่ึ ในรชั กาลปจั จุบันไมม่ ี) คำขึน้ ตน้ ขอประทานกราบทลู ทราบฝ่าพระบาท คำสรรพนาม แทน พระบรมวงศช์ นั้ พระองค์เจ้า ใต้ฝ่าพระบาท แทน ผู้กราบทูล ข้าพระพุทธเจ้า คำลงท้าย ควรมคิ วรแล้วแต่จะโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ๓.๔ พระอนวุ งศช์ น้ั พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ (ทม่ี ไิ ดท้ รงกรม) และพระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า (ทท่ี รงกรม) ในรัชกาลปัจจบุ ัน ได้แก่ 321 15. up 309-325-7 Sep.indd 321 9/7/12 9:19:24 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ๑. พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้าศรีรศั ม์ิ พระวรชายาในสมเดจ็ พระบรม- โอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกมุ าร ๒. พระเจา้ วรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ โสมสวลี พระวรราชาทินดั ดามาตุ ๓. พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จ้าพัชรกิติยาภา ๔. พระเจา้ หลานเธอ พระองคเ์ จ้าสิริวัณณวรีนารรี ตั น์ ๕. พระเจา้ หลานเธอ พระองค์เจ้าทปี งั กรรศั มีโชต ิ ๖. พระเจา้ หลานเธอ พระองค์เจา้ สริ ภิ าจุฑาภรณ์ ๗. พระเจ้าหลานเธอ พระองคเ์ จ้าอทติ ยาทรกติ คิ ุณ คำขนึ้ ต้น กราบทูล ทราบฝ่าพระบาท คำสรรพนาม แทน พระองค์เจา้ ฝ่าพระบาท แทน ผกู้ ราบทูล (ชาย) เกลา้ กระหม่อม แทน ผกู้ ราบทูล (หญิง) เกล้ากระหม่อมฉัน คำลงท้าย ควรมิควรแล้วแตจ่ ะโปรด ๓.๕ พระอนุวงศ์ชน้ั พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จ้า (ทม่ี ิได้ทรงกรม) คำขึน้ ตน้ ทูล ทราบฝา่ พระบาท คำสรรพนาม แทน พระองคเ์ จ้า ฝ่าพระบาท แทน ผ้ทู ูล (ชาย) กระหม่อม แทน ผู้ทลู (หญงิ ) หมอ่ มฉนั คำลงทา้ ย ควรมิควรแลว้ แต่จะโปรด ๓.๖ พระอนุวงศช์ น้ั หมอ่ มเจ้า เชน่ ๑. หมอ่ มเจา้ กรณิกา จิตรพงศ์ ๒. หมอ่ มเจา้ ปสุ าณ สวสั ดิวัตน์ 322 15. up 309-325-7 Sep.indd 322 9/7/12 9:19:26 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ๓. หมอ่ มเจา้ มงคลเฉลมิ ยุคล ๔. หม่อมเจ้าภศี เดช รชั นี คำขึน้ ต้น ทลู ฝ่าพระบาท คำสรรพนาม แทน หมอ่ มเจ้า ฝา่ พระบาท แทน ผทู้ ลู (ชาย) กระหมอ่ ม แทน ผทู้ ูล (หญิง) หมอ่ มฉัน คำลงทา้ ย แลว้ แตจ่ ะโปรด หมายเหตุ ข้อ ๑-๓ ในการเริ่มกราบบังคมทูลพระกรุณา กราบบังคมทูล กราบทูล ทูล ต่อจาก คำว่า ข้าพระพุทธเจ้า เกล้ากระหม่อม เกล้ากระหม่อมฉัน กระหม่อม หม่อมฉัน ให้ออกนามและ ตำแหน่งของผู้พดู ดว้ ย เชน่ ข้าพระพทุ ธเจ้า นาย........นายกรฐั มนตรี ๔. พระภิกษ ุ ๔.๑ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า คำขนึ้ ต้น ขอประทานกราบทลู ทราบฝา่ พระบาท คำสรรพนาม ใต้ฝ่าพระบาท แทน สมเดจ็ พระมหาสมณเจ้า สมเด็จพระสงั ฆราชเจ้า ขา้ พระพทุ ธเจ้า แทน ผู้กราบทูล คำลงท้าย ควรมคิ วรแล้วแต่จะโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ ม 323 15. up 309-325-7 Sep.indd 323 9/7/12 9:19:28 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ๔.๒ สมเด็จพระสังฆราช สมเด็จพระสังฆราชเจ้า ปัจจุบันได้แก่ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก คำข้นึ ต้น กราบทูล ทราบฝา่ พระบาท คำสรรพนาม แทน สมเด็จพระสงั ฆราช ฝา่ พระบาท แทน ผูก้ ราบทูล (ชาย) เกล้ากระหมอ่ ม แทน ผ้กู ราบทูล (หญงิ ) เกลา้ กระหม่อมฉนั คำลงทา้ ย ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด 324 15. up 309-325-7 Sep.indd 324 9/7/12 9:19:29 PM

คำอธิบาย การกราบบงั คมทูลตามธรรมดา เชน่ มกี ระแสพระราชดำรัสถามว่า ชื่ออะไร ใหก้ ราบบงั คมทลู วา่ ข้าพระพทุ ธเจา้ ชื่อ......พระพทุ ธเจ้าข้า คำกราบบงั คมทูลถงึ ความสะดวกสบายหรอื รอดพน้ อันตรายของตน ใช้คำขนึ้ ต้นวา่ เดชะพระบารมีปกเกล้าปกกระหม่อม... แลว้ จึงกราบบงั คมทูลต่อไป คำกราบบงั คมทลู ถึงการทีไ่ ด้ทำผิดพลาด หรือไมส่ มควร ใช้คำข้ึนตน้ วา่ พระราชอาญาไม่พ้นเกล้าพ้นกระหม่อม คำกราบบงั คมทลู ขอพระราชทานพระมหากรุณา ใช้คำนำว่า ขอพระบารมปี กเกลา้ ปกกระหม่อม คำกราบบงั คมทูลเปน็ กลาง ๆ เพือ่ จะได้ทรงเลอื ก ให้ลงท้ายวา่ การจะควรมคิ วรประการใดแลว้ แต่จะทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหม่อม หรอื การจะควรมคิ วรประการใดสุดแตจ่ ะทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าโปรดกระหมอ่ ม คำกราบบังคมทูลความเหน็ ของตน ใชว้ ่า เหน็ ด้วยเกล้าด้วยกระหมอ่ มว่า คำกราบบังคมทูลถงึ ส่งิ ทที่ ราบมา ใช้วา่ ทราบเกลา้ ทราบกระหม่อมว่า คำกราบบังคมทูลถึงการทำสิง่ หนึง่ สง่ิ ใดถวาย ใชว้ า่ สนองพระมหากรุณาธิคุณ หรือ สนองพระเดชพระคุณ การแสดงถวายทอดพระเนตร ใช้ว่า แสดงเฉพาะพระพกั ตร์ หรือ แสดงหนา้ ที่นัง่ 325 15. up 309-325-7 Sep.indd 325 9/7/12 9:19:29 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ 1. การใชค้ ำขึน้ ต้น คำสรรพนาม คำลงท้าย ในหนังสอื กราบบังคมทูลพระกรุณา กราบบงั คมทลู กราบทูล ทูล และการจ่าหนา้ ซอง ผู้รับหนงั สอื คำขน้ึ ตน้ คำสรรพนาม คำลงทา้ ย คำท่ใี ชใ้ นการจา่ หนา้ ซอง 1. พระมหากษตั รยิ ์ ขอเดชะฝ่าละอองธุลพี ระบาท ใต้ฝ่าละอองธุลี ควรมิควรแลว้ แต่จะทรง ขอพระราชทานทลู เกล้า ปกเกลา้ ปกกระหม่อม พระบาท พระกรณุ าโปรดเกลา้ ทูลกระหมอ่ มถวาย ข้าพระพทุ ธเจา้ [ออกชื่อ ขา้ พระพุทธเจา้ โปรดกระหม่อม ขอเดชะ ขอเดชะ เจ้าของหนังสอื และตำแหน่ง [ขา้ พระพุทธเจ้า (ลงลายมอื (ถา้ ม)ี ] ขอพระราชทานกราบ ช่อื ) หรอื จะนำคำวา่ บงั คมทูลพระกรณุ าทราบ ขอเดชะมาไวท้ า้ ยชอ่ื เจา้ ฝ่าละอองธลุ พี ระบาท ของหนงั สือกไ็ ด้] 2. สมเดจ็ พระบรมราชินีนาถ ขอเดชะฝ่าละอองธลุ ีพระบาท ใตฝ้ ่าละอองธุลี ควรมคิ วรแลว้ แตจ่ ะทรง ขอพระราชทานทูลเกลา้ ทูลกระหมอ่ มถวาย ปกเกล้าปกกระหม่อม พระบาท พระกรุณาโปรดเกลา้ ขอเดชะ ข้าพระพทุ ธเจา้ [ออกช่อื ขา้ พระพุทธเจ้า โปรดกระหมอ่ ม ขอเดชะ เจ้าของหนังสือและตำแหน่ง [ขา้ พระพทุ ธเจา้ (ถา้ ม)ี ] ขอพระราชทานกราบ (ลงลายมอื ชอื่ ) หรอื บงั คมทูลทราบฝา่ ละอองธลุ ี จะนำคำวา่ ขอเดชะมา พระบาท ไว้ทา้ ยชือ่ เจ้าของหนงั สอื กไ็ ด้] 326 16- up 326-333-7 Sep.indd 326 9/7/12 9:28:24 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ผรู้ ับหนงั สอื คำขน้ึ ตน้ คำสรรพนาม คำลงทา้ ย คำทใี่ ช้ในการจ่าหนา้ ซอง ขอพระราชทานกราบบงั คมทูล 3. พระบรมวงศ์ และพระอนวุ งศ์ (ระบพุ ระนาม) 3.1 สมเดจ็ พระบรมราชนิ ี ขอพระราชทานกราบบังคมทูล ใต้ฝา่ ละอองพระบาท ควรมคิ วรแลว้ แต่จะทรง ขอพระราชทานกราบทลู (ระบพุ ระนาม) สมเด็จพระยพุ ราช (ระบพุ ระนาม) ทราบฝา่ ขา้ พระพุทธเจ้า พระกรณุ าโปรดเกลา้ ขอประทานกราบทลู สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าช ละอองพระบาท โปรดกระหมอ่ ม (ระบุพระนาม) สยามมกฎุ ราชกมุ าร ขา้ พระพทุ ธเจ้า [ออกชอ่ื เจ้าของ ข้าพระพทุ ธเจา้ สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ หนงั สือและตำแหนง่ (ถา้ ม)ี ] (ลงลายมือชอ่ื ) สยามบรมราชกมุ าร ี ขอพระราชทานกราบบงั คมทลู 3.2 พระบรมวงศ์ช้ันสมเด็จ ขอพระราชทานกราบทลู ใตฝ้ ่าพระบาท ควรมิควรแลว้ แต่จะโปรด เกล้าโปรดกระหม่อม เจ้าฟ้า (ระบพุ ระนาม) ทราบฝา่ พระบาท ขา้ พระพุทธเจ้า ขา้ พระพุทธเจ้า (ลงช่อื ) ข้าพระพุทธเจ้า [ออกชอื่ เจา้ ของ หนงั สอื และตำแหน่ง (ถ้ามี)] ขอพระราชทานกราบทูล 3.3 พระบรมวงศช์ น้ั พระองค ์ ขอประทานกราบทูล ใตฝ้ ่าพระบาท ควรมิควรแลว้ แตจ่ ะโปรด เกล้าโปรดกระหมอ่ ม เจา้ (พระราชโอรสธิดา (ระบพุ ระนาม) ทราบฝา่ พระบาท ข้าพระพทุ ธเจา้ ขา้ พระพุทธเจา้ (ลงชอื่ ) ของพระมหากษตั รยิ ์) ข้าพระพทุ ธเจ้า [ออกชอื่ เจา้ ของ หนังสือและตำแหนง่ (ถา้ ม]ี ) ขอประทานกราบทูล 327 16- up 326-333-7 Sep.indd 327 9/7/12 9:28:26 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ผู้รบั หนังสือ คำขน้ึ ตน้ คำสรรพนาม คำลงทา้ ย คำทใ่ี ช้ในการจา่ หน้าซอง 3.4 พระอนุวงศช์ น้ั พระเจา้ กราบทลู (ระบพุ ระนาม) ฝา่ พระบาท ควรมคิ วรแลว้ แต่จะโปรด กราบทูล (ระบุพระนาม) เกล้ากระหม่อม (ชาย) วรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า ทราบฝา่ พระบาท เกล้ากระหมอ่ ม (ลงช่อื ) หรือ (ท่มี ไิ ด้ทรงกรม) และ เกลา้ กระหมอ่ ม (ชาย) หรอื (ชาย) เกล้ากระหม่อมฉัน (หญิง) (ลงช่อื ) พระวรวงศเ์ ธอ พระองคเ์ จา้ เกล้ากระหมอ่ มฉัน (หญิง) เกล้ากระหม่อมฉัน (ท่ีทรงกรม) [ออกช่ือ เจ้าของหนังสือ และ (หญงิ ) ตำแหนง่ (ถา้ มี)] ขอกราบทูล 3.5 พระอนวุ งศ์ชัน้ พระวรวงศ์ ทูล(ระบุพระนาม) ทราบฝา่ ฝ่าพระบาท ควรมคิ วรแล้วแต่จะโปรด ทลู (ระบุพระนาม) เธอ พระองคเ์ จ้า (ทม่ี ไิ ด้ พระบาท กระหม่อม (ชาย) กระหมอ่ ม (ชาย) ทรงกรม) กระหม่อม (ชาย) หรอื หม่อมฉนั (หญงิ ) (ลงชื่อ) หมอ่ มฉนั (หญงิ ) หรอื [ออกช่ือ เจ้าของหนงั สือ หม่อมฉนั (หญงิ ) และตำแหนง่ ( ถ้ามี)] ขอทลู (ลงช่ือ) 3.6 พระอนุวงศช์ ้นั หม่อมเจ้า ทูล (ระบพุ ระนาม) ฝา่ พระบาท แล้วแต่จะโปรด ทูล (ระบุพระนาม) กระหม่อม (ชาย) กระหมอ่ ม (ชาย) หรอื กระหมอ่ ม (ชาย) (ลงชือ่ ) หรือ หมอ่ มฉัน (หญิง) หมอ่ มฉัน (หญงิ ) [ออกช่อื หม่อมฉัน (หญงิ ) (ลงช่ือ) เจา้ ของหนังสือและตำแหน่ง (ถ้ามี)] ขอทลู 328 16- up 326-333-7 Sep.indd 328 9/7/12 9:28:28 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ผ้รู ับหนังสือ คำข้นึ ตน้ คำสรรพนาม คำลงทา้ ย คำทใ่ี ช้ในการจา่ หนา้ ซอง 4. พระภิกษุ 4.1 สมเด็จพระมหาสมณเจ้า ขอประทานกราบทลู ใตฝ้ า่ พระบาท ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด ขอประทานกราบทูล เกล้าโปรดกระหมอ่ ม (ระบพุ ระนาม) (ระบุพระนาม) ขา้ พระพทุ ธเจ้า ข้าพระพทุ ธเจา้ (ลงชอ่ื ) ทราบฝ่าพระบาท ขา้ พระพทุ ธเจ้า [ออกชื่อ เจ้าของหนังสือและตำแหน่ง (ถ้ามี)] ขอประทานกราบทลู 4.2 สมเดจ็ พระสังฆราชเจ้า, กราบทูล (ออกพระนาม) ฝา่ พระบาท ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด กราบทูล (ระบุพระนาม) สมเดจ็ พระสังฆราช ทราบฝ่าพระบาท เกล้ากระหมอ่ ม เกล้ากระหมอ่ ม (ชาย) เกลา้ กระหมอ่ ม (ชาย) หรือ (ชาย) (ลงช่อื ) หรือ เกลา้ กระหมอ่ มฉัน (หญิง) เกลา้ กระหมอ่ มฉัน เกล้ากระหม่อมฉัน (หญิง) [ออกชื่อ เจา้ ของหนังสอื และ (หญิง) (ลงชอ่ื ) ตำแหนง่ (ถ้ามี)] ขอกราบทลู 329 16- up 326-333-7 Sep.indd 329 9/7/12 9:28:29 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ 2. การใชค้ ำขนึ้ ต้น คำสรรพนาม และคำลงท้าย ในการกราบบงั คมทูลพระกรุณา กราบบงั คมทูล กราบทูล และทูลดว้ ยวาจา ผ้ฟู ัง คำขึ้นตน้ คำสรรพนาม คำลงท้าย ดว้ ยเกล้าด้วยกระหมอ่ ม ขอเดชะ 1. พระมหากษัตริย์ ขอเดชะฝา่ ละอองธุลีพระบาท ใต้ฝา่ ละอองธลุ ีพระบาท ปกเกลา้ ปกกระหม่อม ขา้ พระพุทธเจ้า ขา้ พระพุทธเจา้ [ออกชื่อ ผกู้ ราบบังคมทูลพระกรุณาและ ตำแหนง่ (ถา้ ม)ี ] ขอพระราชทาน กราบบังคมทลู พระกรุณา ทราบฝา่ ละอองธลุ พี ระบาท 2. สมเดจ็ พระบรมราชินีนาถ ขอเดชะฝา่ ละอองธลุ พี ระบาท ใตฝ้ ่าละอองธุลีพระบาท ดว้ ยเกล้าดว้ ยกระหมอ่ ม ขอเดชะ ข้าพระพุทธเจ้า ปกเกลา้ ปกกระหม่อม ขา้ พระพทุ ธเจา้ [ออกช่อื ผกู้ ราบ บงั คมทลู และตำแหน่ง (ถ้าม)ี ] ขอพระราชทานกราบบังคมทูล ทราบฝ่าละอองธลุ ีพระบาท 330 16- up 326-333-7 Sep.indd 330 9/7/12 9:28:31 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ผูฟ้ งั คำขนึ้ ตน้ คำสรรพนาม คำลงทา้ ย 3. พระบรมวงศ์ และ พระอนวุ งศ ์ ขอพระราชทานกราบบงั คมทูล ใต้ฝา่ ละอองพระบาท ดว้ ยเกลา้ ด้วยกระหม่อม หรือ ควรมคิ วร 3.1 สมเด็จพระบรมราชนิ ี สมเด็จพระยุพราช ทราบฝ่าละอองพระบาท ขา้ พระพทุ ธเจา้ แลว้ แต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้า สมเด็จพระบรมโอรสาธริ าช ขา้ พระพุทธเจ้า [ออกชื่อผ้กู ราบ โปรดกระหมอ่ ม(1) สยามมกฎุ ราชกมุ าร สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ บงั คมทลู และตำแหนง่ (ถา้ ม)ี ] สยามบรมราชกมุ าร ี ขอพระราชทานกราบบงั คมทูล 3.2 พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจา้ ฟา้ ขอพระราชทานกราบทูล ใตฝ้ า่ พระบาท ควรมิควรแลว้ แต่จะโปรดเกล้า โปรดกระหม่อม(2) ทราบฝา่ พระบาท ขา้ พระพทุ ธเจ้า ขา้ พระพทุ ธเจา้ [ออกชอ่ื ผกู้ ราบทลู และตำแหนง่ (ถา้ มี)] ขอพระราชทานกราบทลู (1) หรอื ใช้ “ควรมิควรสุดแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม 331 (2) หรือใช้ “ควรมคิ วรสุดแต่จะโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม 9/7/12 9:28:33 PM 16- up 326-333-7 Sep.indd 331

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ผ้ฟู งั คำขึน้ ตน้ คำสรรพนาม คำลงทา้ ย 3.3 พระบรมวงศช์ ้ันพระองคเ์ จา้ ขอประทานกราบทูล ใต้ฝ่าพระบาท ควรมิควรแล้วแต่จะโปรดเกลา้ ขา้ พระพทุ ธเจ้า โปรดกระหม่อม(1) (พระราชโอรส ธิดาของพระมหากษัตรยิ ์) ทราบฝ่าพระบาท ขา้ พระพุทธเจา้ [ออกช่อื ผ้ขู อ ประทานกราบทลู และตำแหนง่ (ถ้าม)ี ] ขอประทานกราบทลู 3.4 พระอนุวงศ์ชั้นพระเจา้ วรวงศ์เธอ กราบทลู ทราบฝ่าพระบาท ฝ่าพระบาท ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด พระองคเ์ จ้า (ทมี่ ิไดท้ รงกรม) และ เกล้ากระหมอ่ ม (ชาย) หรอื เกลา้ กระหมอ่ ม (ชาย) หรอื พระวรวงศเ์ ธอ พระองค์เจ้า (ท่ที รงกรม) เกลา้ กระหม่อมฉนั (หญงิ ) เกลา้ กระหมอ่ มฉนั (หญิง) [ออกชอ่ื ผกู้ ราบทลู และตำแหนง่ (ถา้ มี)] ขอกราบทูล 3.5 พระอนุวงศช์ นั้ พระวรวงศเ์ ธอ ทูลฝ่าพระบาท ฝา่ พระบาท ควรมคิ วรแล้วแตจ่ ะโปรด พระองค์เจ้า (ที่มไิ ดท้ รงกรม) กระหม่อม (ชาย) หรือ กระหม่อม (ชาย) หรอื หมอ่ มฉนั (หญงิ ) [ออกชอื่ ผ้ทู ูล หม่อมฉนั (หญิง) และตำแหน่ง (ถ้าม)ี ] ขอทูล (3) หรอื ใช้ “ควรมคิ วรสุดแต่จะโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม 332 16- up 326-333-7 Sep.indd 332 9/7/12 9:28:35 PM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ผ้ฟู ัง คำข้นึ ต้น คำสรรพนาม คำลงทา้ ย ฝ่าพระบาท แลว้ แต่จะโปรด 3.6 พระอนวุ งศช์ ้ันหมอ่ มเจา้ ทลู ฝ่าพระบาท กระหมอ่ ม (ชาย) หรอื กระหมอ่ ม (ชาย) หรือ หมอ่ มฉนั (หญิง) หมอ่ มฉนั (หญงิ ) [ออกช่ือผูท้ ลู และตำแหน่ง (ถ้ามี)] ขอทูล 4. พระภกิ ษุ ขอประทานกราบทลู ใต้ฝ่าพระบาท ควรมคิ วรแลว้ แต่จะโปรดเกลา้ 4.1 สมเด็จพระมหาสมณเจา้ ขา้ พระพุทธเจา้ โปรดกระหมอ่ ม ทราบฝ่าพระบาท ข้าพระพทุ ธเจา้ [ออกชื่อผขู้ อ ประทานกราบทลู และตำแหนง่ (ถา้ มี)] ขอประทานกราบทลู 4.2 สมเดจ็ พระสังฆราชเจ้า, กราบทลู ทราบฝ่าพระบาท ฝา่ พระบาท ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด สมเดจ็ พระสังฆราช เกล้ากระหม่อม (ชาย) หรอื เกล้ากระหมอ่ ม (ชาย) หรอื เกลา้ กระหม่อมฉัน (หญงิ ) เกลา้ กระหมอ่ มฉนั (หญิง) [ออกชอื่ ผกู้ ราบทลู และตำแหนง่ (ถา้ ม)ี ] ขอกราบทูล 333 16- up 326-333-7 Sep.indd 333 9/7/12 9:28:37 PM

ภาคผนวก 17. up 334-368-7 Sep.indd 334 9/8/12 9:09:22 AM

ภาคผนวกที่ 1 คำสุภาพ คำสภุ าพ หมายถงึ คำทไ่ี มห่ ยาบกระดา้ งนา่ รงั เกยี จ สมควรจะใชก้ ราบบงั คมทลู พระกรณุ า หรอื ใชเ้ ปน็ ภาษาราชการ เปน็ ภาษาแบบแผน ใช้แกพ่ ระสงฆ์ ขนุ นาง และบุคคลท่วั ไป 1. คำที่ใชแ้ กพ่ ระสงฆ์ พระสงฆ์มหี ลายชัน้ และมสี ามานยนามบอกสมณศักดน์ิ ำนามต่างกนั ตามช้นั ดังนี้ 1.1 คำสามานยนามบอกสมณศักด์ิ ใชน้ ำหน้าราชทินนาม มีดังน้ี 1.1.1 สมเด็จพระสังฆราช สมเด็จพระสังฆราชที่มิใช่เจ้านาย ใช้ว่า “สมเด็จพระ อริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก”(1) และลงนามเดิม และนาม ฉายา เช่น สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก (จวน อฏุ ฺ าย)ี 1.1.2 สมเด็จพระราชาคณะ ใช้คำ สมเด็จพระ นำหน้าราชทินนาม และจะลงนาม เดิม นามฉายา เพ่ือใหแ้ นช่ ดั ด้วยกค็ วร เช่น สมเด็จพระพฒุ าจารย(์ 2) (นวม(3) พทุ ฺธสโร(4)) 1.1.3 พระราชาคณะเจ้าคณะรอง เช่น พระวิสุทธาธบิ ดี พระพรหมเมธ ี 1.1.4 พระราชาคณะช้ันธรรม ใช้คำ พระธรรม นำหน้าราชทินนาม เช่น พระธรรม- กิตติวงศ์ พระธรรมวราจารย์ (เขียนปรกติจะไม่ใช้นามเดิม ใช้แต่ราชทินนาม จะใช้นามเดิมเม่ือ ทำทำเนียบหรอื ทำประวตั )ิ 1.1.5 พระราชาคณะชน้ั เทพ ใชค้ ำ พระเทพ นำหนา้ ราชทนิ นาม เชน่ พระเทพปญั ญา สธุ ี พระเทพประสทิ ธิคุณ 1.1.6 พระราชาคณะชน้ั ราช ใชค้ ำ พระราช นำหนา้ ราชทนิ นาม เชน่ พระราชปญั ญา วสิ ารัท พระราชสารโกศล 1.1.7 พระราชาคณะชั้นสามัญ ใช้คำ พระ นำหน้าราชทินนาม เช่น พระประศาธน์ โสภณ พระปรยิ ัตโิ สภณ (1) เม่ือ พ.ศ. 2532 ทรงพระกรุณาโปรดให้สถาปนาสมณศักดิ์ สมเด็จพระญาณสังวร ข้ึนเป็นสมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสงั ฆปรณิ ายก (เจริญ สุวฒฺโน) เป็นกรณีเฉพาะพระองค ์ (2) ราชทนิ นาม (3) นามเดมิ (4) นามฉายา 335 17. up 334-368-7 Sep.indd 335 9/8/12 9:09:22 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ 1.1.8 พระครู ใช้คำ พระครู นำหน้า เช่น พระครูวิบูลโชติวัฒน์(1) พระครูไพโรจน์ โพธิวฒั น์(2) 1.1.9 พระสงฆ์ท่ีเป็นเปรียญ ใช้คำ พระมหา นำหน้าชื่อและนามสกุลพร้อมทั้งนาม ฉายา และจะบอกเปรยี ญธรรมเท่าประโยคทีส่ อบไลไ่ ด้ดว้ ยกไ็ ด้ เช่น พระมหาทมิ ชน่ื ชอ้ ย (เขมโิ ก ป.ธ. 3) 1.1.10 พระสงฆ์ท่ีมีตำแหน่งต่างๆ ก็มีคำสามานยนามนำชื่อต่างกันไปตามตำแหน่ง เชน่ เจา้ อธิการ(3) สิริ โอบออ้ ม (สริ ิคุตโฺ ต) พระอธิการ(4) ทิม ชน่ื ชอ้ ย (เขมโิ ก) พระปลัด(5) ชอบ ชืน่ แช่ม (ปิยวณโฺ ณ) พระสมุหอ์ ่มิ อาบเอม (เปมงกฺ โร) พระใบฎกี าเนียม ชื่นชอบ (ปภากโร) 1.1.11 พระอนุจร ใช้คำ พระ นำหน้าช่ือ นามสกุล และนามฉายา เช่น พระผิน เกิดชอบ ( าณทีโป) หากเป็นนักธรรมจะลงวุฒิต่อท้ายก็ได้ เช่น พระผิน เกิดชอบ ( าณทีโป น.ธ. เอก) 1.1.12 สามเณร ใช้คำ สามเณร นำหน้าช่ือ นามสกุล และจะลงวุฒิเปรียญ หรือ นักธรรม หรือลงท้ังสองประการด้วยกันก็ได้ เช่น สามเณรสุโข สราญใจ สามเณรสุโข สราญใจ (น.ธ.โท) สามเณรสุโข สราญใจ (ป.ธ. 4, น.ธ. โท) 1.2 คำสรรพนามหรือคำแทนชือ่ ในไวยากรณ์ คำสรรพนามท่ีจะต้องเปลี่ยนแปลงใช้ตามบุคคล คือ บุรุษสรรพนาม และ มีคำใช้แก่พระสงฆ์ตา่ งชัน้ กนั ทใ่ี ชก้ นั เป็นแบบแผนแต่กอ่ นมดี ังนี้ (1)–(2) พระครสู ญั ญาบัตร (3) เจ้าอธิการ คอื เจา้ อาวาสวดั ราษฎร์ท่ีเปน็ เจ้าคณะตำบล แต่ยังไมม่ สี มณศักด ์ิ (4) พระอธิการ คือ เจา้ อาวาสวัดราษฎร์ทยี่ ังไมม่ ีสมณศักดิ ์ (5) พระปลัดก็ดี พระสมุห์ก็ดี พระใบฎีกาก็ดี เป็นฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นสามัญ ถ้าเป็นพระฐานานุกรมของ พระราชาคณะช้ันสงู ต้องเปล่ยี นเป็น พระครูปลัด พระครสู มุห์ พระครใู บฎีกา ฯลฯ 336 17. up 334-368-7 Sep.indd 336 9/8/12 9:09:24 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ บรุ ุษที่ 1 คำสรรพนาม ผู้พูด ใช้แก่ เกลา้ กระผม พระสงฆ ์ สมเดจ็ พระราชาคณะ พระราชาคณะ กระผม พระสงฆ ์ พระครสู ัญญาบตั ร พระครฐู านานกุ รม พระครปู ระทวน พระเปรยี ญ ผม พระสงฆ ์ พระสงฆ์ด้วยกนั อาตมภาพ พระสงฆ ์ บุคคลทวั่ ไป เกลา้ กระผม บุคคลทั่วไป สมเด็จพระราชาคณะ กระผม (ภาษาปาก) พระราชาคณะ ผม (ภาษาปาก) (ชาย) ดฉิ ัน (หญิง) ผม (ชาย) บคุ คลทัว่ ไป พระครสู ญั ญาบตั ร ดฉิ นั (หญิง) พระครูฐานานกุ รม พระครปู ระทวน พระเปรียญ ผม (ชาย) บคุ คลทวั่ ไป พระสงฆ์ทั่วไป ดฉี นั , ดฉิ ัน (หญงิ ) ใช้แก ่ บรุ ษุ ที่ 2 สมเดจ็ พระราชาคณะ คำสรรพนาม ผู้พดู พระเดชพระคุณท่าน พระสงฆ์ เจ้าพระคุณ, บุคคลทั่วไป พระเดชพระคณุ ทา่ น เจา้ ประคุณ, ทา่ นเจ้าพระคณุ (ภาษาปาก), ทา่ นเจ้าประคุณ (ภาษาปาก) 337 17. up 334-368-7 Sep.indd 337 9/8/12 9:09:25 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ คำสรรพนาม ผูพ้ ดู ใชแ้ ก่ พระราชาคณะ พระเดชพระคุณท่านเจ้าคณุ พระสงฆ ์ บคุ คลทวั่ ไป พระครูสัญญาบัตร พระคณุ เจ้า พระครฐู านานกุ รม ทา่ นเจา้ คุณ (ภาษาปาก) พระครปู ระทวน พระเปรยี ญ ทา่ นพระครู พระสงฆ ์ พระสงฆ ์ พระคณุ เจ้า บคุ คลทั่วไป พระมหากษัตริย ์ สมเด็จพระบรมราชินนี าถ สมเดจ็ พระบรมราชนิ ี ท่าน พระสงฆ์ สมเดจ็ พระบรมราชชนก พระคุณทา่ น บุคคลทว่ั ไป สมเด็จพระบรมราชชนนี สมเด็จพระยพุ ราช สมเดจ็ บรมบพิตร พระสงฆ์ สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช พระราชสมภารเจ้า สยามมกฎุ ราชกมุ าร สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ บรมบพิตร พระสงฆ ์ สยามบรมราชกมุ าร ี พระราชสมภารเจ้า, พระบรมวงศต์ ง้ั แตส่ มเดจ็ เจา้ ฟ้าถึง มหาบพติ ร หมอ่ มเจา้ บพิตร(1) พระสงฆ ์ (1) ถา้ เปน็ การเขยี นหนงั สอื พระสงฆม์ แี บบใชส้ รรพนามบรุ ษุ ที่ 2 เปลยี่ นไปตามพระอสิ รยิ ยศของเจา้ นาย เชน่ สมเดจ็ พระราชภคนิ ี บพิตร สมเดจ็ พระบรมวงศบ์ พิตร พระบรมวงศ์บพิตร พระเจา้ วรวงศ์บพติ ร พระวรวงศ์บพติ ร 338 17. up 334-368-7 Sep.indd 338 9/8/12 9:09:27 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ บุรษุ ท่ี 3 คำสรรพนาม ผพู้ ดู ใช้แก ่ ทา่ น ผู้นอ้ ย พระสงฆ์ 1.3 คำกริยา ใช้แก่ พระสงฆ์ คำกริยา ผพู้ ดู พระสงฆ ์ ฉัน (กิน, ดืม่ ) พระสงฆ ์ พระสงฆ์ สมเด็จพระสังฆราช มรณภาพ (ตาย) บคุ คลท่วั ไป ใช้แก่ ถวาย (ให้) บุคคลทั่วไป พระมหากษตั รยิ ถ์ ึงหมอ่ มเจา้ บุคคลทว่ั ไป ขอพระทาน, บคุ คลท่วั ไป ขอประทาน 1.4 คำวเิ ศษณท์ ่เี ป็นคำข้นึ ตน้ และคำรับ คำสรรพนาม ผพู้ ดู ขอถวายพระพร พระสงฆ์ เจริญพร พระสงฆ์ 339 17. up 334-368-7 Sep.indd 339 9/8/12 9:09:29 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ 1.5 ศัพทเ์ ฉพาะสำหรับพระสงฆ(์ 1) 1.5.1 คำนาม ความหมาย คำทใี่ ชแ้ กพ่ ระสงฆ์ ไทยธรรม(2), ไทยทาน(3) ของถวายพระ, ของทำบญุ ต่างๆ ญตั ติ คำประกาศใหส้ งฆท์ ราบเพื่อทำกิจรว่ มกนั ถวายพระพร คำเริ่มและคำรบั ที่พระสงฆใ์ ชแ้ กพ่ ระมหา กษตั ริยถ์ งึ หมอ่ มเจา้ เจรญิ พร คำเร่ิมและคำรับท่ีพระสงฆใ์ ชแ้ กค่ นทว่ั ไป โยม(4) คำที่พระสงฆ์เรียกฆราวาส และคำที่ฆราวาส ใช้แทนตวั เองเม่อื พดู กบั พระสงฆ์ อฐั บริขาร เครือ่ งใช้จำเป็นของพระสงฆ์ มี 8 อยา่ ง คอื สบง จีวร สังฆาฏิ บาตร มีดโกน เขม็ รัดประคด และกระบอกกรองน้ำ ไตรจวี ร เคร่ืองนุ่งหม่ ประกอบดว้ ย สบง จีวร สังฆาฏิ จตุปัจจัย เคร่ืองอาศัยเลี้ยงชีวิตของพระสงฆ์ในพระพุทธ- ศาสนามี 4 อย่าง คือ จีวร (ผ้านุ่งห่ม) บิณฑบาต (อาหาร) เสนาสนะ (ท่ีอยู่) คิลานเภสัช (ยา) ปัจจยั เงนิ ตรา ลิขิต จดหมาย ใช้แก่พระสงฆ์ทวั่ ไป ฉายา ชื่อที่พระอุปัชฌาย์ต้ังให้เป็นภาษาบาลีเมื่อ อุปสมบท (1) ขอ้ มูลจากหนงั สือ ราชาศพั ท์ ฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน พิมพพ์ ุทธศกั ราช 2550 หน้า 245-249 (2)–(3) คำวา่ “ไทยธรรม” และ “ไทยทาน” มคี วามหมายเหมือนกนั คือหมายถงึ ของถวายพระ ของทำบุญต่างๆ โยมพ่อ โยมแม่ โยมป้า โยมอา (4) เช่น 340 17. up 334-368-7 Sep.indd 340 9/8/12 9:09:31 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ คำท่ใี ช้แกพ่ ระสงฆ ์ ความหมาย อาสนะ ทน่ี ัง่ , เครอื่ งปรู องนง่ั เสนาสนะ ทน่ี ัง่ , ทนี่ อน, ทีอ่ ย่ ู อาสน์สงฆ ์ ท่ยี กพน้ื สำหรบั นง่ั ธรรมาสน์ ท่สี ำหรับน่งั แสดงธรรม กุฏ ิ ที่อยอู่ าศยั อาบตั ิ โทษทเี่ กิดจากการละเมดิ สกิ ขาบท อฐั บาน นำ้ ทคี่ ้ันจากผลไม้ มี 8 อยา่ ง คือ น้ำผลมะม่วง น้ำผลชมพู่หรือน้ำผลหว้า น้ำผลกล้วยม ี เมล็ดหรือน้ำผลกล้วยไม่มีเมล็ด น้ำผล มะซาง น้ำผลจันทน์หรือน้ำผลองุ่น น้ำ เหงา้ บวั และน้ำผลมะปรางหรอื นำ้ ผลล้ินจ ี่ เจ้าอาวาส พระภกิ ษุผูป้ กครองวดั คลิ านเภสัช ยารกั ษาโรค อันเตวาสิก ศิษย์ที่อยู่ในปกครองหรือที่อาศัยอยู่กับอาจารย ์ จะเป็นพระสงฆ์หรือฆราวาสก็ได ้ สทั ธวิ หิ ารกิ , สทั ธิงวิหารกิ คำเรียกผู้ได้รับการอุปสมบทแล้ว ถ้าอุปสมบท กับพระอุปัชฌาย์องค์ใด ก็เป็นสัทธิวิหาริก พระอปุ ัชฌายอ์ งค์น้นั ฎีกา หนังสือทเ่ี ขยี นนิมนต์ ภตั ตาหาร, จังหัน อาหาร ภตั ตาหารเช้า, จงั หนั เช้า อาหารเชา้ ภตั ตาหารเพล, จังหนั เพล อาหารเพล 341 17. up 334-368-7 Sep.indd 341 9/8/12 9:09:33 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ 1.5.2 คำกรยิ า ความหมาย คำทใี่ ชแ้ กพ่ ระสงฆ์ นมัสการ กราบ, ไหว ้ กนิ , ด่มื ฉนั กนิ อาหาร ฉนั จังหนั ,(1) ฉนั ภัตตาหาร กินอาหารเช้า ฉนั จังหันเชา้ , ฉนั ภตั ตาหารเชา้ , กนิ อาหารกลางวนั ฉนั เช้า (ภาษาปาก) โกนคว้ิ ฉันจังหันเพล, ฉันภตั ตาหารเพล, โกนผม ฉนั เพล (ภาษาปาก) โกนหนวด ปลงค้วิ ขอฝากตวั เป็นศษิ ยพ์ ระอปุ ัชฌาย ์ ปลงผม ขอให้พระสงฆท์ ำอย่างใดอย่างหน่งึ ปลงหนวด เชิญ ขอนิสัย แจ้งใหส้ งฆ์ทราบ อาราธนา เจบ็ ป่วย นิมนต์ ตาย เผดียงสงฆ์ อาพาธ นอน, นอนหลบั ถงึ แกม่ รณภาพ, ถงึ มรณภาพ, นุ่งห่ม มรณภาพ บวชเปน็ พระภิกษ ุ จำวัด บวชเปน็ สามเณร ครองผา้ อุปสมบท บรรพชา (1) คำว่า ฉนั จังหัน เป็นคำท่ีมีใช้มาก่อน ตอ่ มาจงึ มีคำว่า ฉนั ภัตตาหาร 342 17. up 334-368-7 Sep.indd 342 9/8/12 9:09:35 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ คำที่ใชแ้ ก่พระสงฆ ์ ความหมาย ถวายพระพรลา บอกลาเฉพาะพระมหากษตั รยิ ์ สมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเดจ็ พระบรมราชนิ (ี 1) ปวารณา เปิดโอกาสใหข้ อหรอื เรียกร้องเอาได้ ไปห้องน้ำ, ไปถาน ไปส้วม ร่วมสังฆกรรม(2) ร่วมทำกจิ ของสงฆภ์ ายในพทั ธสมี า เช่น การรว่ มฟงั สวดพระปาติโมกข์ ในวันขึน้ 15 คำ่ วนั แรม 15 คำ่ หรอื วนั แรม 14 ค่ำในเดือนขาด รับบณิ ฑบาต รับของใส่บาตร รบั นมิ นต์ รับเชิญ ลงอุโบสถ, ลงอุโบสถกรรม ลงสวดและฟงั พระปาตโิ มกข์ในพระอโุ บสถ และอุโบสถในวันขนึ้ 15 คำ่ วันแรม 15 คำ่ หรือวนั แรม 14 คำ่ ในเดอื นขาด กราบลา ลา (ใช้แกพ่ ระสงฆ์ท่นี บั ถือ) ลาสิกขา ลาสกึ จากพระ อังคาส เลี้ยงพระ, ถวายอาหารพระ ทำวัตรเชา้ สวดมนต์ไหว้พระตอนเช้า ทำวัตรเย็น สวดมนตไ์ หวพ้ ระตอนเยน็ ทำวตั รคำ่ สวดมนต์ไหว้พระตอนคำ่ เทศน์, เทศนา แสดงธรรม ครองจีวร ห่มจีวร (1) พระบรมวงศแ์ ละพระอนวุ งศ์นอกนนั้ ไมม่ ถี วายพระพรลา (2) พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 นิยามคำว่า สังฆกรรม ว่า “[สังคะกำ] น. กิจท่ีพระสงฆ์ต้ังแต ่ 4 รปู ขึน้ ไป รวมกนั ทำภายในสีมา เชน่ การทำอุโบสถ การสวดพระปาตโิ มกข.์ (ส. สฆ + กรฺมนฺ; ป. สงฆฺ กมมฺ ).” 343 17. up 334-368-7 Sep.indd 343 9/8/12 9:09:36 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ คำทใี่ ช้แก่พระสงฆ ์ ความหมาย ถวาย ให ้ ประเคน ใหใ้ นระยะไม่เกินหตั ถบาส(1) ถวายอดิเรก(2) ให้พรพเิ ศษแดพ่ ระมหากษตั รยิ ์ สมเด็จพระบรมราชนิ นี าถ สมเดจ็ พระบรมราชินี สรงนำ้ อาบนำ้ ปลงอาบตั ิ แสดงความผิดเพ่อื เปล้อื งโทษ ทเ่ี กดิ จากการลว่ งละเมิดสกิ ขาบท ขนาดเบา ทเ่ี รียกวา่ “ลหุกาบตั ิ” ปรับอาบตั ิ เอาโทษเป็นผดิ ตามพระวินยั 2. ค ำทใี่ ชแ้ ก่ขนุ นางและบคุ คลทว่ั ไป 2.1 คำสามานยนามนำหน้าช่อื ใชแ้ กข่ นุ นางและบุคคลทวั่ ไปมี 2 อย่าง คอื 2.1.1 คำสามานยนามบอกยศ ใช้ท่ัวไปกับขุนนาง ปัจจุบันน้ีมีแต่ยศทหารกับตำรวจ(3) ซ่ึงทราบกันแพร่หลายอยู่แล้ว แต่ยศทางพลเรือนซ่ึงปัจจุบันไม่มีแล้วน้ัน แต่ก่อนเคยมีทั่วกันทุก ฝ่ายทุกกระทรวง ท้ังชั้นสัญญาบัตรและประทวน จะขอกล่าวเฉพาะช้ันสัญญาบัตรพอให้เป็น ความรู้ ดังนี้ ยศฝ่ายพลเรือน มี มหาอำมาตย์นายก มหาอำมาตย์ (เอก โท ตรี) อำมาตย์ (เอก โท ตร)ี รองอำมาตย์ (เอก โท ตรี) แต่ฝ่ายราชสำนักมียศตา่ งออกไป ท้ังแยกออกตามหนา้ ท่ี กรมกองอกี (1) พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 นิยามคำ หัตถบาส ว่า “น. ระยะระหว่างพระสงฆ์ท่ีนั่งทำ สงั ฆกรรมระหว่างพระภกิ ษุ สามเณร กับคฤหัสถ์ผถู้ วายของ ห่างกนั ไม่เกนิ ศอกหนงึ่ . (ป.หตฺถปาส).” (2) พระสงฆ์ที่ถวายอดิเรกตอ้ งเป็นพระสงฆช์ นั้ พระราชาคณะ (3) ยศทหารและตำรวจแต่เดิม ถ้าเป็นนาย (ไม่ใช่พล) มีคำ นาย นำหน้าเสมอ เช่น นายพล นายพัน นายร้อย จ่านายสิบ นายสิบ ต่อมามีสตรีเป็นทหารและตำรวจ คำว่า นาย จึงถูกลบทิ้งไป เพราะพระราชบัญญัติยศทหาร (ฉบับท่ี 3) พุทธศักราช 2485 มีข้อสำคัญว่า ในกฎหมายว่าด้วยยศทหารและบรรดากฎหมายอ่ืนใดซ่ึงมีคำว่า นาย ประกอบยศทหารอยู่ด้วยนั้น ให้ตัดคำว่า นาย ออกท้ังส้ิน และ ถ้าผู้ท่ีได้รับยศทหารเป็นหญิง ให้เติมคำว่า หญิง ท้ายยศน้ันๆ ด้วย 344 17. up 334-368-7 Sep.indd 344 9/8/12 9:09:38 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ 2.1.2 คำสามานยนามท่ีเป็นคำนำชื่อ ได้แก่ บรรดาศักด์ิ กับคำท่ีกฎหมายเรียกว่า คำนำนาม จะกล่าวถงึ พวกหลงั ก่อน ชายที่มีอายุ 15 ปีลงมา มิใช่ผู้ที่เนื่องในพระราชวงศ์ ใช้คำนำหน้าช่ือพร้อมกับ นามสกุลวา่ เดก็ ชาย เชน่ เด็กชายชอบ เกิดงาม ท่มี ีอายุเกิน 15 ปีขึ้นไป และมใิ ช่ผูท้ เ่ี นื่องในพระ ราชวงศ์ ใช้คำนำหนา้ ชอ่ื พรอ้ มกบั นามสกลุ ว่า นาย เช่น นายชอบ เกิดงาม หญิงโสดที่มีอายุ 15 ปีลงมา ซ่ึงมิใช่ผู้ท่ีเน่ืองในพระราชวงศ์ ใช้คำนำหน้าช่ือว่า เด็กหญิง เช่น เด็กหญิงชดช้อย ใจเย็น หญิงโสดที่มีอายุ 15 ปีข้ึนไป ซ่ึงมิใช่เป็นผู้ที่เนื่องในพระ ราชวงศ์ ใช้คำนำหน้าช่ือว่า นางสาว เช่น นางสาวชดช้อย ใจเย็น หญิงสมรสแล้ว ซึ่งมิใช่ผู้ท่ี เนอ่ื งในพระราชวงศ์ ใชค้ ำนำหนา้ ช่อื ว่า นาง เช่น นางชดช้อย อ่นุ ใจ(1) นอกจากคำนำหน้าชื่อสำหรับสามัญชนดังกล่าว ก็มีคำ “หม่อมราชวงศ์” กับ “หมอ่ มหลวง” สำหรับนำหน้าชื่อผ้ทู ่ีเน่อื งในพระราชวงศ์อกี สองชนั้ อนึ่ง เด็กชาย เด็กหญิง นาย นางสาว และ นาง ผู้ที่ใช้นามสกุลท่ีเป็น ราชสกุล ใหล้ งคำว่า ณ อยธุ ยา(2) ต่อท้ายนามสกลุ ดว้ ยทกุ กรณี ผู้มีบรรดาศักด์ิอีกพวกหน่ึง ซ่ึงแม้จะไม่มีการแต่งต้ังแล้วโดยปรกติ แต่ก็ยังต้อง กลา่ วอ้างถงึ อยู่ จึงควรทราบไวด้ ้วย ดังน้ ี สมเด็จเจา้ พระยา เชน่ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรสี ุรยิ วงศ์ เจา้ พระยา เชน่ เจา้ พระยาภธู ราภยั พระยา เช่น พระยาสีหราชเดโชชัย เจ้าหมื่น เชน่ เจา้ หมนื่ ไวยวรนาถ หม่อม เช่น หมอ่ มราโชทัย พระ เชน่ พระพรหมพจิ ติ ร จมนื่ เช่น จม่ืนทพิ เสนา หลวง เชน่ หลวงคเชนทรามาตย์ นาย เช่น นายวรกิจบรรหาร ขุน เช่น ขนุ สนุ ทรภาษติ จ่า เช่น จา่ ผลาญอริพิษ หมื่น เช่น หมน่ื พากย์ฉนั ทวจั น์ พัน เช่น พันพุฒอนรุ าช (1) ในปัจจบุ นั ใช้ นาง หรือ นางสาว หรอื ใช้นามสกุลเดมิ ก็ได้ ตามพระราชบญั ญัติ คำนำหนา้ นามหญิง พ.ศ. 2551 (2) เดมิ ใช้ “ณ กรงุ เทพ” 345 17. up 334-368-7 Sep.indd 345 9/8/12 9:09:40 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ทางฝ่ายสตรีผู้มีบรรดาศักด์ิ ก็มีสามานยนามเป็นคำนำหน้าชื่อเป็นพิเศษต่างจาก สามัญชนอกี มาก ควรทราบไวด้ ้วย เชน่ ท่านผู้หญิง(1) แต่ก่อนมาใช้นำหน้าชื่อภรรยาเอกของ เจ้าพระยา และเป็นผู้ ได้รับพระราชทานเครื่องยศท่านผู้หญิง ปัจจุบันน้ีใช้แก่สตรีท่ีมิใช่เจ้านายหรือมิใช่หม่อมห้ามของ เจ้านาย และเป็นผู้ท่ีได้รับพระราชทานเคร่ืองราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าฝ่ายในชั้นทุติยจุลจอม เกล้าวิเศษข้ึนไป และคำ ท่านผู้หญิง น้ี ในกรณีแรก (ท่ีใช้กับเอกภรรยาของเจ้าพระยา) และสามี ยังมีชีวิตอยู่ ให้ใช้คำน้ีนำหน้าราชทินนามของสามีทีเดียว เช่น “ท่านผู้หญิงยมราช” แต่หากสามี ถึงอสญั กรรมแลว้ จะตอ้ งลงช่ือตวั เพ่ิมลงหนา้ ราชทนิ นามดว้ ย เป็น “ท่านผู้หญงิ ตลับ ยมราช” ใน กรณีหลัง ท่ีเป็นท่านผู้หญิงเพราะได้รับพระราชทานเคร่ืองราชอิสริยาภรณ์ช้ันทุติยจุลจอมเกล้า วิเศษฝ่ายในขึ้นไปนั้น ให้อนุโลมตามกรณีแรก คือ ใช้คำ ท่านผู้หญิง นำราชทินนามของสาม ี เช่น “ท่านผู้หญิงดิฐการภักดี” “ท่านผู้หญิงละมูลบริรักษ์เวชชการ” แต่ถ้าสามีไม่มีบรรดาศักด ิ์ ให้ใช้คำ “ท่านผู้หญิง” นำหน้าช่ือตัวและนามสกุล เช่น “ท่านผู้หญิงพงา ธรรมศักด์ิ” ส่วนผู้เป็น “หม่อมราชวงศ์” และ “หม่อมหลวง”(2) เม่ือได้เป็นท่านผู้หญิง ให้ใช้คำ ท่านผู้หญิง นำหน้าช่ือ แทนคำ หม่อมราชวงศ์ หรือ หม่อมหลวง ได้ทีเดียว เช่น “หม่อมราชวงศ์พรพรรณ ทวีวงศ ์ ถวัลยศักด์ิ” เป็น “ท่านผู้หญิงพรพรรณ ทวีวงศ์ถวัลยศักด์ิ” “หม่อมหลวงมณีรัตน์ บุนนาค” เป็น “ทา่ นผ้หู ญิงมณรี ตั น์ บนุ นาค” คุณหญิง ใช้นำหน้าช่ือภรรยาเอกของ พระยา และใช้นำหน้าช่ือสตรีท่ีได้รับ พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าฝ่ายใน ต้ังแต่ช้ันจตุตถจุลจอมเกล้าขึ้นไปจนถึงชั้น ทุติยจุลจอมเกล้า คำ คุณหญิง มีวิธีใช้นำหน้าชื่อทำนองเดียวกับคำ ท่านผู้หญิง ท่ีกล่าวมาแล้ว เว้นแต่ผู้ท่ีเป็น หม่อมราชวงศ์ กับ หม่อมหลวง ให้ใช้ หม่อมราชวงศ์ หรือ หม่อมหลวง นำหน้า ชื่ออยา่ งเดมิ หา้ มมใิ หใ้ ชค้ ำ คุณหญิง แทนหรอื เตมิ เข้าอกี คำหนง่ึ ภรรยาของผู้มีบรรดาศักด์ิต่ำกว่า พระยา และมิได้เป็น หม่อมราชวงศ์ หรือ หม่อมหลวง ให้ใช้คำว่า นาง นำหน้าราชทินนามของสามีเม่ือสามียังมีชีวิตอยู่ แต่ถ้าหากสามี ถึงแก่กรรมแล้ว ให้ลงชื่อตัวลงหน้าราชทินนามของสามีด้วย ส่วนผู้ที่เป็น หม่อมราชวงศ์ และ หม่อมหลวง ใช้คำว่า หม่อมราชวงศ์ หรือ หม่อมหลวง นำหน้าช่ือตัวและราชทินนามของสามี โดยตลอด (1) ดูพระราชกฤษฎีกาคำนำนามสตรี พ.ศ. 2460 พระราชกฤษฎีกาคำนำนามสตรี เพ่ิมเติม พ.ศ. 2464 คำสั่งนายก รัฐมนตรี เรื่องคำนำนามสตรี ลงวันท่ี 17 ธันวาคม 2498 หนังสือกรมสารบัญคณะรัฐมนตรีฝ่ายบริหาร ท่ี น.ว. 267/2498 ลงวันที่ 17 ธันวาคม 2498 เรื่องการใช้คำนำนามสตรี และหนังสือสำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี ที่ ส.ร. 0204/ว. 75 ลงวนั ที่ 12 พฤษภาคม 2525 เร่ืองการใช้คำนำนามสตร ี (2) คำ “หม่อมราชวงศ์” และ “หม่อมหลวง” ไม่พึงเขียนย่อด้วยวิธีใดๆ เลย เพราะไม่ถูกต้องตามทางราชการ และ ราชภาษาราชาศพั ท ์ 346 17. up 334-368-7 Sep.indd 346 9/8/12 9:09:42 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ สตรีโสด ที่มิใช่ หม่อมราชวงศ์ หรือ หม่อมหลวง ถ้าได้รับพระราชทานเคร่ือง ราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าฝ่ายใน ไม่ว่าช้ันหนึ่งชั้นใด ให้ใช้คำนำหน้าช่ือว่า คุณ ตลอดเวลา ที่เป็นสมาชิกแห่งเคร่ืองราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าอยู่(1) เช่น คุณนงลักษณ์ ปาลกะวงศ์ ณ อยุธยา คณุ มานา บญุ คั้นผล เปน็ ตน้ ท้าว เป็นคำนำนามข้าราชการฝ่ายในตำแหน่งท้าวนาง ใช้นำหน้าราชทินนาม เช่น “ท้าวอินทรสุริยา” “ท้าวศรีสัจจา” “ท้าวโสภานิเวศน์” “ท้าวพิทักษ์อนงคนิกร” “ท้าว อนงครกั ษา” 2.2 คำวิสามานยนามอันเป็นช่ือของบุคคล อาจแบ่งได้เป็น 2 อย่าง คือ ช่ือตัว กับ ราชทินนาม 2.2.1 ชือ่ ตัว หรือนามเดิม ยอ่ มหมายรวมถึงนามสกลุ ที่บุคคลใชต้ ามกฎหมายด้วย เช่น “สัญญา สุเรนทรานนท์” หรือ “พรทิพย์ วัยกิจ” ซึ่งเม่ือเติมคำสามานยนามนำหน้าช่ือเป็น “นาย สัญญา สุเรนทรานนท์” และ “นางสาวพรทิพย์ วัยกิจ” แล้ว ก็เป็นคำวิสามานยนามที่ถูกต้อง สมบูรณ ์ 2.2.2 ราชทินนาม คือ นามที่ได้รับพระราชทานพร้อมกับอิสริยยศ สมณศักดิ์ และ บรรดาศักด์ิ นามใดท่ีบุคคลชั้นใดได้รับพระราชทานโดยนัยน้ีถือเป็น “ราชทินนาม” ท้ังสิ้น เช่น หม่อมราโชทยั (เจ้านาย) “อุบาลคี ณุ ูปมาจารย์” (พระภกิ ษ)ุ “พหลพลพยหุ เสนา” (ขนุ นาง) ซง่ึ เม่ือ ประกอบสามานยนามเข้าข้างหน้าตามระเบียบแล้ว จะเป็นราชทินนามราชาศัพท์ที่สมบูรณ์ เช่น “พระอุบาลีคุณูปมาจารย์” “พันเอก พระยาพหลพลพยุหเสนา” เม่ือทราบลกั ษณะของ “สามานยนามนำหน้าชื่อ” และ “วสิ ามานยนามอันเป็นชื่อ” ของ บุคคลช้ันต่างๆ แล้ว ก็พึงพิจารณาใช้ประกอบกันให้เป็น “วิสามานยนามราชาศัพท์” ให้ถูกต้อง ในทีน่ ีจ้ ะยกตวั อย่างไว้เปน็ แบบเพ่ือสงั เกต ดังน้ี จอมพล สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธ์ กรมพระนครสวรรค ์ วรพนิ ติ (1) พระราชกฤษฎีกาคำนำนามสตรี พ.ศ.2460 มีข้อความสำคัญเกี่ยวด้วยการใช้คำนำนามสตรี ข้อ 7. สตรีที่มีคำนำ นามว่า “ท่านผู้หญิง” “คุณหญิง” และ “นาง” ตามที่กล่าวมาแล้วใน ข้อ 1. ข้อ 2. ข้อ 3. และข้อ 4. น้ัน ให้พึง เข้าใจว่า เฉพาะสำหรับผู้อื่นกล่าวถึง ถ้าจะเขียนนามของตนเองไซร้ไม่ต้องมีคำนำนามด้วย ตัวอย่างเช่น “แย้ม มุขมนตร”ี “นวล เอกะวตั วสิ ฐิ ” เปน็ ต้น ผู้ทีม่ คี ำนำนามวา่ “คณุ ” ตามพระราชกฤษฎีกาคำนำนามสตรี เพิ่มเติม พ.ศ. 2464 ก็คงตอ้ งถอื ตามพระราช- กฤษฎีกา พ.ศ. 2460 ดว้ ย 347 17. up 334-368-7 Sep.indd 347 9/8/12 9:09:44 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ มหาอำมาตย์นายก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเทวัญอุไทวงศ์ กรม พระยาเทวะวงศว์ โรปการ พระราชวรวงศเ์ ธอ กรมหมน่ื พทิ ยาลงกรณ ์ พลเอก เจา้ พระยาวงศานุประพทั ธ (หมอ่ มราชวงศ์สทา้ น สนิทวงศ)์ มหาเสวกเอก เจา้ พระยาวรพงศพพิ ัฒน์ (หมอ่ มราชวงศ์เยน็ อศิ รเสนา) ท่านผหู้ ญิงสรุ ณรงค์ (จรวย โชตกิ เสถยี ร) นายจำนงราชกิจ (จรัญ บุณยรัตพนั ธ์)ุ พลโท หมอ่ มหลวงจินดา สนทิ วงศ์ พันตำรวจโท ประวิณ เกษมสุข หัวหมื่น พระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท)์ สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ (อ้วน ตสิ โฺ ส) พระพรหมมนุ ี (ผิน สุวโจ) พระครไู พโรจนโ์ พธวิ ัฒน์ (เจรญิ ิโตภาโส) พระเจริญ ดอนจันทร์ ( ติ ปญฺโ น.ธ. เอก) สามเณรสโุ ข สราญใจ 2.3 คำสรรพนามหรอื คำแทนชื่อ ในไวยากรณ์ คำสรรพนามท่ีจะต้องเปล่ียนแปลงใช้ตามบุคคล คือบุรุษสรรพนาม และ มีคำใชม้ ากสำหรับบุคคลต่างชน้ั กนั ทใี่ ช้กนั เปน็ แบบแผนแตก่ อ่ นมีดังน ี้ บรุ ุษที่ 1 คำสรรพนาม ผ้พู ดู ใชแ้ ก ่ หมายเหตุ เกลา้ กระผม ผูน้ อ้ ย (ชาย) ขุนนางผู้ใหญ่ ปัจจบุ ันสตรี กระผม ผูน้ อ้ ย (ชาย) ขุนนางช้ันรอง นำไปใช ้ ผม ขุนนางผใู้ หญ่ ขนุ นางเสมอกนั คำนป้ี จั จบุ ันสตรี ขนุ นาง ขนุ นางผนู้ อ้ ยกวา่ ไมน่ ิยมใช ้ บุคคลท่วั ไป บคุ คลทั่วไป ดีฉัน, ดิฉัน เจ้านาย พระสงฆ์ทรงสมณศักดิ ์ ขุนนาง อีฉนั , อิฉัน ผนู้ อ้ ย (หญงิ ) ผใู้ หญ่ ผูเ้ สมอกนั (หญงิ ) ผู้เสมอกัน 348 17. up 334-368-7 Sep.indd 348 9/8/12 9:09:46 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ คำสรรพนาม ผู้พูด ใช้แก ่ หมายเหตุ หมายเหต ุ ฉัน ผใู้ หญ ่ ผนู้ ้อย บุคคลทว่ั ไป บคุ คลทั่วไป บคุ คลทว่ั ไป ขา้ พเจา้ บคุ คลทว่ั ไป ผใู้ หญ่ บุคคลทัว่ ไป ขา้ พเจ้า, กระผม, ผม บุคคลทว่ั ไป (ชาย) ผใู้ หญ ่ บุคคลท่ัวไป บคุ คลท่วั ไป ข้าพเจา้ , ดฉิ ัน บุคคลท่ัวไป (หญงิ ) บุคคลทว่ั ไป ผม บคุ คลทัว่ ไป (ชาย) ดฉิ ัน บุคคลทัว่ ไป (หญิง) บรุ ุษที่ 2 ผ้พู ูด ใชแ้ ก ่ คำสรรพนาม ผนู้ อ้ ย สมเดจ็ เจา้ พระยา สมเดจ็ พระราชาคณะ ใต้เทา้ กรุณาเจ้า, ขนุ นางช้นั สูง ใต้เทา้ กรณุ า สตรผี ู้มีบรรดาศกั ดิ์สงู ผนู้ ้อย พระราชาคณะ ขนุ นางผใู้ หญก่ วา่ ใต้เทา้ สตรผี ู้มบี รรดาศกั ด ์ิ ผู้ใหญ ่ ผู้น้อยทยี่ กย่อง ผใู้ หญ ่ ผ้นู อ้ ย เธอ บคุ คลท่ัวไป บคุ คลทัว่ ไป เจ้า(1) ท่าน (1) ดตู วั อย่างในพระบรมราโชวาทในรัชกาลที่ 6 ท่ีพระราชทานแกเ่ สือป่า นักเรียนมหาดเลก็ หลวง นักเรยี นในพระบรม- ราชูปถมั ภ์ ฯลฯ 349 17. up 334-368-7 Sep.indd 349 9/8/12 9:09:47 AM

ราชาศัพท์ เฉลิมพระเกียรติในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ คำสรรพนาม ผูพ้ ูด ใชแ้ ก่ หมายเหต ุ หญิง หลอ่ น ชาย หมายเหตุ หญงิ ผใู้ หญ ่ บุคคลท่วั ไป ท่าน บคุ คลท่วั ไป คณุ บุคคลทั่วไป หมายเหตุ สมเดจ็ ฯ กรมพระยา บุรุษท่ี 3 ดำรงราชานุภาพ ทรงใช้คำนี้สำหรับ คำสรรพนาม ผูพ้ ดู ใช้แก ่ เจ้าคณุ พระประยรุ วงศ์ ท่าน บคุ คลทัว่ ไป พระสงฆ์ ขุนนาง เจ้านาย ขุนนาง ผู้ใหญก่ วา่ ผู้นบั ถอื บุคคลทัว่ ไป เธอ บคุ คลทัว่ ไป บุคคลทั่วไป หล่อน บุคคลทัว่ ไป ผู้หญงิ เขา บคุ คลทั่วไป ผู้เสมอกัน ผไู้ ม่สนิทสนมกนั มนั บคุ คลท่ัวไป สัตว์ สง่ิ ของ 2.4 คำกริยา ใช้แก ่ คำกริยา คำสุภาพ บคุ คลทว่ั ไป กิน รับประทาน เจา้ ประเทศราช สมเด็จเจ้าพระยา ตาย ถึงแกพ่ ิราลัย 350 17. up 334-368-7 Sep.indd 350 9/8/12 9:09:49 AM