ตำรับยาจีนที่ใช้บ่อยในประเทศไทย เล่ม 1

Page 1

Page 2 ตาํ รับยาจีนทีใ่ ชบ อ ยในประเทศไทย เลม 1 กรมพฒั นาการแพทยแผนไทยและการแพทยท างเลือก กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2549 ISBN 974-7645-34-3

Page 3

Page 4 ตํารับยาจีนท่ีใชบอยในประเทศไทย เลม 1 บรรณาธิการ ชวลติ สันติกจิ รุง เรือง เยน็ จิตร เตชะดาํ รงสนิ วชิ ยั โชควิวฒั น กองบรรณาธกิ าร สวา ง กอแสงเรือง อภญิ ญา เวชพงศา นพมาศ สุนทรเจริญนนท ปราโมทย ธีรพงษ กัลยา อนุลักขณาปกรณ ประไพ วงศสนิ คงมั่น จรสั ต้ังอรา มวงศ ประพิณ มโนมยั วบิ ูลย ภาวนา คมุ ตระกูล ทศั นยี  ฮาซาไนน อุทยั โสธนะพนั ธุ สมชัย โกวทิ เจริญกลุ ยอดวิทย กาญจนการณุ คณะทาํ งาน กรมพัฒนาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลอื ก วชิ ัย โชควิวัฒน ชวลติ สันตกิ จิ รุงเรอื ง เย็นจิตร เตชะดาํ รงสนิ จิรภา เวชพงษ อญั ชลี จูฑะพทุ ธิ ยพุ าวดี บญุ ชิต ธวชั บรู ณถาวรสม ปราโมทย เสถียรรัตน เบญจนยี  เภาพานชิ ย รวนิ ันท คลายเณร ภาวนา คุม ตระกูล นยั นา วัฒนาเมธี ทัศนยี  ฮาซาไนน มานพ เลศิ สุทธิรักษ วรพจน ภูจินดา สมุ ติ รา ชยั โชตกิ ุลชยั อําไพวรรณ พลายโถ บญุ เกยี รติ เบญจเลิศ อาวธุ ราชสีหวรรณ ประสทิ ธิ์ เหมอื นปว ประไพ วงศส ินคงม่ัน ผูทรงคุณวฒุ ิดานการแพทยแผนจีน จรสั ตง้ั อรามวงศ สวา ง กอแสงเรอื ง อภิญญา เวชพงศา วิทยา บญุ วรพัฒน สมชัย โกวทิ เจริญกุล วิญู เตโชวาณิชย สมชาย จิรพินิจวงศ สมบรู ณ ฟูเจรญิ ทรพั ย กองควบคมุ ยา สํานกั งานคณะกรรมการอาหารและยา วนิ ิต อศั วกจิ วรี ี ประสทิ ธิ์ ศรีทิพยสุขโข ยอดวิทย กาญจนการณุ สถาบนั วจิ ยั สมนุ ไพร กรมวิทยาศาสตรการแพทย ปราณี ชวลติ ธํารง ธิดารัตน บุญรอด กลั ยา อนุลักขณาปกรณ คณะเภสัชศาสตร มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล นพมาศ สุนทรเจรญิ นนท ปราโมทย ธรี พงษ

Page 5 คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลยั ศิลปากร อุทยั โสธนะพันธุ คณะเภสชั ศาสตร จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั รพพี ล ภโววาท วเิ ชยี ร จงบุญประเสรฐิ คณะเภสชั ศาสตร มหาวทิ ยาลัยขอนแกน ชยนั ต พิเชียรสนุ ทร คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลยั หัวเฉยี วเฉลมิ พระเกยี รติ จนั ทรา ชัยพานิช ราชบัณฑิตยสถาน ประพิณ มโนมยั วบิ ลู ย เจา ของลขิ สทิ ธิ์: กรมพฒั นาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข สถาบนั วิจัยระบบสาธารณสุข กระทรวงสาธารณสขุ เยน็ จิตร เตชะดาํ รงสนิ จรสั ตงั้ อรา มวงศ ออกแบบ: อทุ ัย โสธนะพนั ธุ นพมาศ สุนทรเจริญนนท ถายภาพ: อัศวนิ นรินทชยั รังษี อุทยั โสธนะพนั ธุ ปก: สมชัย โกวทิ เจริญกลุ พิมพค รั้งท่ี 1: ธันวาคม 2549 พิมพท ่ี : สาํ นกั งานกจิ การโรงพิมพ องคการทหารผานศกึ ในพระบรมราชปู ถมั ภ 2/9 ซอยกรุงเทพฯ-นนทบรุ ี 31 เขตบางซื่อ กรุงเทพมหานคร 10800 ขอมูลทางบรรณานกุ รมของหอสมุดแหง ชาติ วชิ ยั โชควิวฒั น, ชวลิต สันติกิจรุงเรอื ง, เย็นจติ ร เตชะดํารงสิน (บรรณาธกิ าร) ตาํ รับยาจีนที่ใชบ อ ยในประเทศไทย เลม 1—กรงุ เทพมหานคร: สํานักงานกิจการโรงพมิ พองคการทหารผานศึกในพระบรมราชูปถัมภ, 2549. 459 หนา ภาพประกอบ กรมพัฒนาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยทางเลือก และสถาบนั วิจัยระบบสาธารณสขุ กระทรวงสาธารณสุข ISBN 974-7645-34-3

Page 6 คํานิยม ก คาํ นิยม สงั คมไทยก็เหมอื นสงั คมอ่นื ทัว่ โลกท่ไี มส ามารถแกไขปญหาสุขภาพอนามัยและความเจ็บปวย ของประชาชนดวยระบบการแพทยแผนปจจุบันเพียงระบบเดียวไดอยางครอบคลุมทุกกลุมอาการของ โรคและปญหา แตตองอาศัยวิธีการที่หลากหลายโดยเฉพาะระบบการแพทยแผนไทย ซึ่งเปนภูมิ ปญ ญาของวิธีการดูแลสุขภาพแบบดั้งเดิมของสังคมไทยจากอดีตท่ีมีการส่ังสมสืบทอดกันมาอยางยาว นาน ตลอดจนการแพทยทางเลือกท่ีเหมาะสม เชน การแพทยแผนจีน ซึ่งไดสอดแทรกอยใู นสงั คม ไทยมาเปน ระยะเวลายาวนาน ปจจุบันการแพทยแผนจีนและการแพทยทางเลือกไดเขามาผสมผสานในการรักษาโรคในบาน เราอยางไดผล แตท ่ีผานมายงั ขาดตาํ ราดี ๆ ทีเ่ ก่ียวกบั ยาจีนทีใ่ ชใ นประเทศไทย ดงั นั้นการที่กรมพัฒนา การแพทยแ ผนไทยและการแพทยทางเลือกไดจ ัดทาํ หนงั สอื ตํารับยาจนี ทใี่ ชบอ ยในประเทศไทย ขึน้ จึง ถอื เปน ส่ิงที่เหมาะกบั ยคุ สมัยและเปน ประโยชนอ ยา งยง่ิ ตอสงั คมไทย หนงั สอื เลม น้เี ปน หนังสือภาษาไทย เลมแรกทีไ่ ดเรยี บเรียงสาระสาํ คญั ดา นตาํ รบั ยาจีนทีค่ รบถวนสมบรู ณ ความเปนพิเศษของหนงั สอื เลม นี้ คอื เปนการนาํ ผูท ม่ี ปี ระสบการณหลายดา นและหลากหลายสาขา ไดแ ก แพทยแ ผนจีน แพทยแผน ปจจบุ นั เภสชั กรแผนปจ จบุ ัน เภสชั กรแผนโบราณ และนกั วชิ าการในสาขาท่ีเกีย่ วของมาประชมุ รว มกัน เพ่อื แลกเปลี่ยนความคิดเห็นและประสบการณจ นไดจดุ รว มท่ลี งตัว และไดข อ มลู ท่ีนาเชื่อถอื โดยคงองค ความรดู า นภูมิปญญาไว นํามาจดั ทาํ เปนรปู เลม ซงึ่ สามารถใชเปน หลักฐานทางวชิ าการในการอางองิ และ ศกึ ษาคนควาอยา งกวา งขวางตอ ไป สถาบันวจิ ยั ระบบสาธารณสุข (สวรส.) รูสกึ ภาคภมู ิใจท่ไี ดมสี ว นสนบั สนุนการสรางองคความรู ซงึ่ ทําใหเ กดิ หนงั สือท่ีมีคณุ คาและเปนประโยชนตอสังคมไทย และตอผทู ี่เกยี่ วขอ งในทุกภาคสวน ไมว า จะเปนแพทย เภสชั กร นิสติ นกั ศึกษา ผปู ระกอบการ และประชาชนทว่ั ไป นอกจากนแ้ี นวทางในการ จัดทําหนังสือน้ี ยงั จะเปน ตนแบบของการจัดทาํ เอกสารและหนงั สืออนื่ ตอ ไปในอนาคตอกี ดวย (นายแพทยศริ วิ ฒั น ทิพยธราดล) เลขาธิการคณะกรรมการอาหารและยา (อดตี ผูอาํ นวยการสถาบนั วจิ ัยระบบสาธารณสุข)

Page 7 ข ตํารบั ยาจีนท่ใี ชบอยในประเทศไทย คํานิยม ตามประวัติศาสตร การแพทยแผนจีนไดเ ขา มาในประเทศไทยกวา 700 ปมาแลว จากอดตี จนถึงปจจุบัน ไดมีการพัฒนาองคความรูเรื่อยมา แตไมไดรับการสนับสนุนอยางจริงจังจากรัฐบาล จนกระทั่งนายแพทยวิชัย โชควิวัฒน อธิบดีกรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข ไดมอบหมายใหน ายแพทยชวลิต สันตกิ จิ รงุ เรือง ผูอาํ นวยการสถาบันการแพทย ไทย-จีน เอเชียตะวนั ออกเฉียงใตจดั ทาํ หนังสอื เลมนข้ี ึน้ เพ่ือใชเปนมาตรฐานสาํ หรบั การศกึ ษาสมนุ ไพร จนี เปนภาษาไทย โดยมีเภสัชกรหญิงเย็นจติ ร เตชะดํารงสนิ เปน กําลังสาํ คญั มีแพทยจีนและนักวิชาการ ในสาขาเกยี่ วขอ งหลายทานรว มกนั ทาํ ใหห นงั สอื เลมนส้ี าํ เร็จลุลว งไปได หนังสือเลมน้ีถือไดวาเปนตาํ รายาสมุนไพรจีนฉบับภาษาไทยเลมแรกท่ีมีความสมบูรณมาก ประกอบดว ยเนอื้ หาทัง้ ภาษาไทย จนี และองั กฤษ มีตั้งแตป ระวตั กิ ารแพทยแ ผนจีน ชอื่ ยาทัง้ ภาษาไทย จนี และช่อื วิทยาศาสตร รปู ภาพของสมุนไพรตา ง ๆ สรรพคณุ ที่มีการบนั ทึกไวทง้ั อดตี และปจ จุบัน ทั้ง ตัวยาเดี่ยวและตาํ รับยา การคนควาวิจัยใหม ๆ ของตัวยาหลายชนิด ขอมูลของยาท้ังในดาน วิทยาศาสตรและทางดานปรัชญาที่เปนหลักสําคัญของการแพทยแผนจีน รวมถึงขอมูลที่สรุปมาจาก ประสบการณจ รงิ ของการใชย าสมุนไพรหลายชนดิ ซึง่ กวา จะไดม าซงึ่ เนอื้ หาเหลานไ้ี มใชเร่อื งงาย แสดง ใหเห็นถงึ ความพยายามอยา งมากของผจู ดั ทาํ และหวงั เปนอยางยิ่งวา จะมีการจดั ทําตําราสมนุ ไพรจนี เลม ตอ ๆ ไปสาํ หรับสมุนไพรอีกหลายชนิดที่ยังไมไ ดม กี ารรวบรวมอยใู นเลมแรกน้ี ซง่ึ จะเปนประโยชนอ ยาง มากตอ แพทยจ นี ผูทตี่ องการศึกษาสมุนไพรจนี นกั ศกึ ษาการแพทยแผนจีน รวมถึงผูที่สนใจท้ังหลาย เปนอยางย่งิ การจัดทําหนังสือเลมนี้ ถือไดวาเปนจุดเริ่มตนของการพัฒนาการศึกษาสมุนไพรจีน ในประเทศไทย สําหรบั ประชาชนชาวไทยอยา งแทจริง รวมทง้ั อาจนบั ไดว า เปนการเรม่ิ ตนจดั ทําตาํ รา มาตรฐานของสมนุ ไพรจีนฉบับภาษาไทยเปนเลมแรกอีกดว ย ซง่ึ คณะผูจ ัดทาํ กส็ ามารถทาํ ออกมาไดอ ยาง ดเี ย่ยี ม ในอนาคตหนังสอื เลมนน้ี า จะเปนตาํ รามาตรฐานเลม หนงึ่ ท่ีควรมีไวติดตัวเลยทีเดียว (นายมานพ เลศิ สทุ ธริ กั ษ) นายกสมาคมแพทยจ นี ในประเทศไทย

Page 8 คํานิยม ค คํานิยม ปจ จบุ ันการใชย าสมุนไพรจนี เปนที่ยอมรับกันท่ัวไปในนานาประเทศ รวมทง้ั ประเทศทพ่ี ฒั นา แลวในซีกโลกตะวนั ตก สําหรับประเทศไทยน้นั การใชยาสมนุ ไพรจนี เปน ที่นยิ มอยางแพรห ลายมาเปน ระยะเวลายาวนาน การที่กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสขุ ไดเ ล็งเห็นคณุ คาและความสําคัญของสขุ ภาพอนามยั ของประชาชน ไดจ ัดทําหนงั สอื ตํารับยาจีนท่ีใชบอย ในประเทศไทย เลม 1 ขึน้ จงึ เปน เรอื่ งท่นี า ยินดีอยางย่งิ เนื่องจากหนงั สือเลมน้จี ะเปนแหลง ความรูใ น การศกึ ษาและพฒั นาวงการแพทยท ั้งแผนไทยและแผนจีนใหชดั เจนและลกึ ซึ้งยง่ิ ขึ้น เน่ืองจากหนังสือตาํ รับยาจีนท่ีใชบอยในประเทศไทย เลม 1 มีความสมบูรณทั้งเน้ือหาและ คุณภาพ สมาคมศาสตรก ารแพทยแผนจนี จงึ เชื่อมั่นวา หนงั สือเลม นีจ้ ะประสบความสาํ เรจ็ เปนที่นิยมใช งาน และบรรลุวัตถุประสงคตามที่คณะผูจัดทาํ ตั้งใจไว สมาคม ฯ ขอสงความปรารถนาดีมายังคณะ ผูจัดทําหนังสือ ขอใหทุกทานมีกาํ ลังใจในการสรางสรรคผลงานอันเปนแหลงความรูเพ่ือพัฒนาสังคม ไทยในอนาคตสืบตอไป (นายวิทยา บุญวรพัฒน) นายกสมาคมศาสตรการแพทยแ ผนจนี

Page 9 ง ตาํ รบั ยาจีนท่ใี ชบ อ ยในประเทศไทย คาํ นยิ ม เปนเวลาหลายพันปที่ปรมาจารยหมอจีนบันทึกในตํารายาจีนวา “ยา” ประกอบดวย “ยา” และ “พิษ” คือ หากนาํ “ยา” ใน “ยา” มาใชจะเรียกวา “ยา” ในทางตรงกนั ขามหากนาํ “พิษ” ใน “ยา” มาใชจะ เรยี กวา “พษิ ” ดังน้ัน ไมว า จะเปนยาจนี หรือยาแผนปจ จบุ ัน ยอ มมีคุณสมบัตดิ ังกลา วเสมอ โดยเฉพาะ ยาแผนปจจุบัน มักรักษาเจาะจงโรคหรอื อวัยวะ ทําใหผลการรกั ษาดมี าก แตกม็ จี ดุ ออนคือ ผลขา งเคียง ของยา ซ่งึ อาจรุนแรงหรือเกิดอันตรายได เนื่องจากระยะเวลาการทดลองวิจัยยาใชเวลา 13 ป กอนจะ นาํ มาใชใ นคนไข นอกจากนีก้ ระบวนการผลติ ก็ยงั เปน พิษหรือทาํ ลายสงิ่ แวดลอ มอกี ดวย ภูมปิ ญญาโบราณของหมอจนี ใชหลกั แนวความคิดและปรชั ญาการรักษาโรคโดยถอื วา มนุษย เปนสวนหน่งึ ของธรรมชาติ มนุษยจึงตองดาํ รงอยูกับธรรมชาติอยางสมดุลและปลอดภัยซึ่งกันและกัน การนํายามารักษาโรคจึงคํานึงถึงคุณสมบัติของธรรมชาติ ท่ีจะเก้ือหนุน สงเสริม บํารุง ปองกันโรคไป พรอ ม ๆ กนั การอาศยั หลักความสมดุลทว่ี านคี้ อื ยิน-หยาง โดยหลกั พ้ืนฐานวา สรรพส่ิงบนโลกใบนี้ มี 2 ดานเสมอ เชน รอ น-เยน็ ดาํ -ขาว ชื้น-แหง จติ -กาย นอก-ใน ขม-หวาน เกดิ -ตาย เปนตน ดงั นนั้ ยา จีนที่นาํ มารักษาโรคจึงมีหลักทฤษฎีท่ีเปนความคิดแบบวิทยาศาสตร ท่ีตองอธิบายถึงเหตุผล วิธีการ รักษา เปน ระบบชัดเจนและใหเหตุผลเหมือนเดิมตามการวินิจฉัยที่ถูกตอง เชน ความรอน ความเย็น มี ผลตออวยั วะและเซลลทงั้ ทางฟส ิกสแ ละเคมี เปนตน ภมู ปิ ญ ญาอนั ลาํ้ คาของยาจนี ไดต กผลกึ มาเปน เวลาหลายพนั ป ซ่ึงถอื ไดวา เปน การทดลองวจิ ยั ในคนมาตลอด จึงเปนการวิจัยในคนที่ยาวนานและใหญที่สุดของการแพทย โดยการวิเคราะห รักษา บันทึก และถายทอดมาถึงปจจุบัน จึงเห็นผลดีผลเสียของยาเปนเวลายาวนาน โดยหลักการรักษาแบบ องครวม ท้ังรางกาย จิตใจ ลมปราณ (ช่ี) เลือด ความสมบูรณยังอยูที่ยาสามารถปองกัน รักษา ฟนฟู บาํ รุงไดอยางมหัศจรรย อีกท้ังยังแยกเพศวัย หญิงต้ังครรภในการใชยาอยางปลอดภัยและไดผลอยาง เปน ระบบ เชน เดียวกับการแพทยแ ผนปจจุบัน คอื สตู นิ รี ศัลยศาสตร อายุรกรรม และกุมารเวช ปจจบุ ันความรแู ละประสบการณอ ันลา้ํ คาท่ถี ูกตองชดั เจนของยาจีน ไดใชห ลักของวทิ ยาศาสตร มาคนควาวิจัย พัฒนา ทาํ ใหเกิดยาแผนปจจุบันตัวใหม ๆ นับรอยตัวยา ซ่ึงไดจากการนาํ ยาจีนมา วิเคราะหและสังเคราะหเปน Backbone ของโครงสรางยาใหม เชน ยาปฏิชีวนะ ยารักษาโรคมะเร็ง ยา รักษาโรคหวั ใจ-สมอง ยารักษาโรค SARS-โรคหวดั นก เปน ตน

Page 10 คาํ นิยม จ กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข โดยทานอธิบดี นายแพทยวิชัย โชควิวัฒน เปนแพทยผูซ่ึงมีวิสัยทัศนอันยาวไกล เล็งเห็นคุณคาของยาจีนที่จะเปน ประโยชนมหาศาลตอคนไทย จึงเปนเหตุการณคร้ังสําคัญและเปนเหตุการณทางประวัติศาสตรของ การแพทยไทย คือ เปนครั้งแรกในประเทศไทยที่คนไทยมีหนังสือตํารับยาจีนที่ถูกตองตามหลัก วทิ ยาศาสตรครบถวนสมบรู ณ โดยเฉพาะเปนหนงั สือตาํ รบั ยาจีนเลม แรกที่มี 3 ภาษาในเลม เดยี วกัน คอื ไทย จีน อังกฤษ สามารถสืบคน คนควาตรวจสอบแหลงท่ีมาของขอมูลวิชาการที่เก่ียวของไดอยาง ตอเนื่องเช่ือมโยงกัน มีแหลงอางอิงของขอมูลท่ีเชื่อถือได นับวาเปนหนังสืออันทรงคุณคาอยางยิ่งท่ี สามารถเกิดประโยชนทั้งแพทยแผนปจจุบัน แพทยแผนจีน เภสัชกร นักวิทยาศาสตร นักวิจัยท่ี เกีย่ วขอ งและคนไทยทุก ๆ คนทส่ี ามารถนําความรไู ปใชใหเกดิ ประโยชนกับชวี ติ และสขุ ภาพ (นายแพทยส มชัย โกวิทเจรญิ กุล) นายกสมาคมแพทยฝ ง เขม็ และสมุนไพร

Page 11 ฉ ตาํ รับยาจีนท่ีใชบ อ ยในประเทศไทย คาํ นาํ การแพทยแผนจีนเปนศาสตรท่ีมีรากฐานที่แข็งแกรง มีประวัติความเปนมายาวนานหลายพันป และไดเขามารวมกับการแพทยแผนปจจุบันและการแพทยแผนไทยในการดูแลสุขภาพของคนไทย โดย เขามาพรอมคนจีนท่ีอพยพเขามาในประเทศไทยตั้งแตยุคกรุงสุโขทัย จุดเดนของการแพทยแผนจีนคือ มีการบนั ทกึ อยางเปน ระบบและตอเนื่อง ทําใหภ ูมิปญ ญาและประสบการณข องบรรพบุรุษสามารถสืบ ทอดตอกนั มา และพฒั นาใหกา วหนา อยา งโดดเดน จนเปนทย่ี อมรับในนานาอารยประเทศเพม่ิ ขึ้นเร่อื ย ๆ กรมพฒั นาการแพทยแผนไทยและการแพทยท างเลอื ก ตระหนักถงึ ความสําคัญของภมู ิปญ ญา ดานการแพทยแผนไทย การแพทยพื้นบา น และการแพทยท างเลือกตอสขุ ภาวะและวถิ ีชวี ติ ของคนไทย และเห็นความจาํ เปนของการรวบรวมขอ มลู เหลา นี้ไวใชประโยชน จึงไดจดั ทําโครงการจัดการความรดู า น ตาํ รับยาจีนในประเทศไทยขน้ึ โดยเรมิ่ จากการจดั ทําหนงั สอื ตํารบั ยาจีนทใี่ ชบอยในประเทศไทย เพอ่ื ให สามารถถา ยทอดภมู ิปญญาดา นตํารับยาจนี และความรทู ัว่ ไปของศาสตรก ารแพทยแผนจีน ซงึ่ เปนเร่อื งที่ ทาํ ความเขาใจยาก ใหเปน สาระท่อี านเขาใจงา ยเหมาะกับยคุ สมัย และใชเปนมาตรฐานสําหรับการศึกษา ตาํ รบั ยาจีนในประเทศไทย รวมทงั้ อาจใชเ ปนอกี แนวทางหนง่ึ ในการพฒั นาตาํ รับยาไทยตอไป ตํารับยาจีนท่ีใชบอยในประเทศไทย เปนตํารายาจีนเลมแรกท่ีกรมพัฒนาการแพทยแผนไทย และการแพทยทางเลือกจัดทาํ ข้ึน โดยเน้ือหาภาคภาษาจีนและภาษาอังกฤษใชตําราเรียนฟางจ้ีเสวีย (Fangji Xue หรือ Prescriptions of Traditional Chinese Medicine) จงอีจีฉูหลี่ลุน (Zhongyi Jichu Lilun หรือ Basic Theory of Traditional Chinese Medicine) และจงเหยาเสวีย (Zhongyao Xue หรือ The Chinese Materia Medica) ของมหาวิทยาลัยการแพทยแผนจีนเซี่ยงไฮ (Shanghai University of Traditional Chinese Medicine) เปนหลัก สวนเนื้อหาภาคภาษาไทยมีสวนสาํ คัญที่ เพิ่มขึ้น คือ รูปแบบยาในปจจุบัน การฆาฤทธิ์ยา และขอมูลวิชาการท่ีเก่ียวของท้ังของตาํ รับยาและตัวยา นอกจากน้ีขอมูลวิชาการของตัวยาหลายชนิดจะซํา้ กัน ทั้งนี้เพ่ือใหสะดวกตอผูอาน จะไดไมตองพลิกไป พลิกมา สาํ หรับเลมตอไป เนื้อหาจะประกอบดวยความรูท่ัวไป จํานวน 5 เร่ือง ไดแก การปรับเปล่ียน สูตรตํารับยาจีน การเตรียมตัวยาพรอมใช พัฒนาการของการเตรียมตัวยาพรอมใช ความสัมพันธของ การเตรียมตัวยาพรอ มใชก ับประสิทธผิ ลการรกั ษา และเทคนิคการประเมินคุณภาพจากลกั ษณะภายนอก ของตัวยาที่มีราคาแพงและ/หรือหายาก อภิธานศัพท และตํารับยาจีน จาํ นวน 30 ตํารับ

Page 12 คํานาํ ช หนังสือเลมน้ีเปนผลงานที่เกิดจากการทาํ งานแบบบูรณาการระหวางบุคลากรหลายสาขาวิชาชีพ ไดแก แพทยแผนปจจุบัน แพทยแผนจีน เภสัชกรแผนปจจบุ ัน เภสัชกรแผนโบราณ และนกั วชิ าการใน สาขาทเี่ กีย่ วขอ ง โดยมกี รมพฒั นาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลือกเปนหนว ยงานหลกั รวมกับ ภาคีเครือขายสมาคมแพทยจีนในประเทศไทย สมาคมศาสตรการแพทยแผนจีน สมาคมแพทยฝงเข็ม และสมุนไพร สาํ นักงานคณะกรรมการอาหารและยา กรมวิทยาศาสตรการแพทย ราชบัณฑิตยสถาน และคณะเภสัชศาสตรของมหาวิทยาลัยตาง ๆ ไดแก มหาวิทยาลัยมหิดล มหาวิทยาลัยศิลปากร จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลัยขอนแกน และมหาวทิ ยาลยั หวั เฉียวเฉลิมพระเกียรติ วธิ ีทํางาน ใชการประชุมและแบงงานกันทาํ ซึ่งคณะทํางานมีการประชุมรวมกันหลายสิบครั้ง เพ่ือระดมสมอง แลกเปล่ยี นความรูและประสบการณจนไดจุดรวมทล่ี งตวั และนํามาจดั ทาํ เปน รปู เลม เพ่ือการใชประโยชน โดยบคุ คลทเ่ี ปนกาํ ลังสาํ คัญยิ่งทีส่ มควรยกยองไวเปนพเิ ศษ ณ ท่ีนี้ คือ คุณเยน็ จิตร เตชะดาํ รงสิน ทไ่ี ด ทุมเททําหนาท่ีดวยความมานะพยายามอยา งมาก และนายแพทยช วลติ สนั ตกิ ิจรงุ เรอื ง ท่ีแมสขุ ภาพจะไม แข็งแรง แตก ม็ งุ ม่นั ทาํ หนาที่ดวยพลงั ใจและพลงั สตปิ ญ ญาทีแ่ ขง็ แกรง อยา งย่งิ กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยท างเลอื กขอขอบคุณคณะทาํ งานทุกทานท่ีมีความ ต้ังใจและความทุม เทเสียสละ เพ่ือรว มกนั ผลติ ผลงานท่มี ีคณุ ภาพสวู งการสาธารณสขุ ไทย ขอขอบคณุ สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข ท่ีใหการสนับสนุนงบประมาณสวนหน่ึงในการดําเนินการ ขอขอบคุณ หางหนุ สวนสามญั นิตบิ ุคคล เวชพงศโ อสถ ท่ีใหค วามอนเุ คราะหตวั ยาที่ใชใ นการถา ยภาพประกอบ และ หวังเปน อยางยิง่ วา หนงั สือเลม นี้จะเปนประโยชนตอแพทยแผนจีน บุคลากรทางการแพทย เภสัชกร นสิ ิตนักศึกษา ผูป ระกอบการ และผูสนใจท่วั ไป (นายแพทยว ชิ ยั โชควิวฒั น) อธิบดีกรมพัฒนาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยท างเลอื ก

Page 13 ซ ตาํ รับยาจีนทีใ่ ชบ อ ยในประเทศไทย คําแนะนาํ การใชห นงั สอื ตํารับยาจีนทใ่ี ชบอยในประเทศไทย คําแนะนําการใชห นงั สือ ตาํ รับยาจีนทใี่ ชบ อ ยในประเทศไทย มวี ัตถุประสงคเ พอื่ ใหผ อู านได เขาใจถึงความหมายและที่มาของขอ ความตา ง ๆ ท่ีปรากฏในหนังสอื เลม น้ี ไดแ ก การแพทยแผนจีน ตาํ รบั ยาจนี ยา ตัวยา วธิ ีทับศัพทภ าษาจนี และภาษาองั กฤษ อภธิ านศัพท การเตรยี มสมุนไพรพรอ ม ใช ตลอดจนมอโนกราฟตํารับยาจีน อยา งไรกต็ าม ขอมูลวิชาการทไี่ ดระบุในมอโนกราฟ มิไดหมายความวา เปน ขอ มลู ทีย่ อมรบั ใน การขน้ึ ทะเบยี นตาํ รับยาของประเทศไทย การอา งองิ สรรพคณุ เพ่อื การขอขน้ึ ทะเบียนตํารับยานั้นตอ ง เปนไปตามพระราชบญั ญัติยา กฎกระทรวง ประกาศ หรอื คาํ สง่ั กระทรวงทเี่ กยี่ วของ การแพทยแ ผนจนี ตามประกาศกระทรวงสาธารณสขุ ท่ี 1/2543 ซ่ึงออกตามพระราชบญั ญตั กิ ารประกอบโรคศลิ ปะ พ.ศ. 2542 คําวา การแพทยแผนจีน หมายถึงการกระทาํ ตอมนุษยเก่ียวกับการตรวจวินิจฉัย การ บําบดั โรค การปองกนั โรค หรอื การฟน ฟสู มรรถภาพของรางกายตามศาสตรแ ละความรูแ บบแพทยแ ผน จีนที่ถายทอดและพัฒนาสืบตอกันมา หรือตามการศึกษาจากสถาบันการศึกษาในระดับอุดมศึกษาใน หลักสตู รการแพทยแผนจีนไมต ํา่ กวา 5 ป ทค่ี ณะกรรมการการประกอบโรคศลิ ปะใหก ารรบั รอง ตํารับยาจนี หมายถึง ตํารับยาท่ีใชกันมาตั้งแตสมัยโบราณและมีผลตอการบําบัดโรคมาเปนเวลานานแลว ตาํ รับยาเกิดจากการผสมกันของตัวยาตาง ๆ ต้ังแตสองชนิดขึ้นไป โดยไดจากการวินิจฉัยโรคแลวจึง คัดเลือกตวั ยาทีเ่ หมาะสมมารวมกันในสัดสวนทีก่ ําหนดในตาํ ราการแพทยจีน ยา ในหนังสอื เลม นี้ ยา หมายถึงวตั ถทุ ่ีใชประโยชนทางการแพทย โดยระบุชือ่ คณุ สมบตั ิ รส การ เขาเสน ลมปราณ สรรพคณุ ขนาดและวิธที ่ใี ช ตวั ยา กําหนดใหระบุชื่อจีน ชื่อละตินตามเภสัชตํารับของสาธารณรัฐประชาชนจีน (The Pharmacopoeia of the People’s Republic of China) เพอื่ ความเปน สากล หากมชี ือ่ ไทยจะระบไุ ว ดว ย และอธบิ ายวา ตวั ยาแตล ะชนิดนน้ั ไดจ ากสว นใดของพชื โดยระบุช่อื วทิ ยาศาสตรตามระบบการตั้ง

Page 14 คําแนะนาํ ในการใชหนงั สอื ตาํ รับยาจีนทใี่ ชบอยในประเทศไทย ฌ ช่ือแบบทวินาม (binomial nomenclature) ซ่ึงประกอบดวยช่ือสกุล (genus) และชนิดของพืช (species) เขยี นดวยตัวเอน และหากตวั ยาชนดิ ใดสามารถระบพุ ันธุ (variety) ไดกจ็ ะระบไุ วห ลงั ชื่อ โดยใชตวั ยอ var. ตามดวยชอื่ พันธุ หลังชื่อชนดิ ของพืชจะตามดวยช่ือยอของผูตง้ั ชอ่ื วทิ ยาศาสตรของ พชื (author name) พรอ มระบวุ าพืชน้นั อยูในวงศ (family) ใด การทบั ศพั ทภ าษาจีน การทบั ศัพทภาษาจีนในหนงั สอื เลม นี้ มีวธิ กี ารสะกดเสยี งคาํ อา นเปนภาษาไทย โดยวธิ ตี า ง ๆ ตามความเหมาะสม ดังนี้ 1. สะกดเสียงใหใ กลเ คียงกบั เสียงเดิม เชน 黄 หวง 皇 หวง 王 หวาง 院 เว่ียน 元 เหวียน 源 เหวยี น 2. ทบั ศพั ทตามหลกั เกณฑก ารทับศพั ทภาษาจนี ฉบับราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2549 เชน 阴 ยิน 阳 หยาง 玉 ยวฺ ่ี 节 เจ๋ีย 与 ยฺหวี่ 内 เนย  局 จฺหวี 君 จวฺ นิ 银 หยิน 3. สะกดใหถ กู ตองตามหลักไวยากรณไ ทย เชน 血 เซวย่ี 学 เสวยี 论 ลนุ 吴 หวู 外 ไว 4. สะกดตามความคุนเคยของสาํ เนยี ง เชน 神 เสิน 参 เซิน 要 เอีย้ ว 叶 เยย่ี 涩 เซอ 湿 ซอื 肾 เซ่นิ 生 เซงิ 饮 อ่ิน 芍 เสา 水 สุย 食 สือ การทบั ศัพทภ าษาอังกฤษ การทับศัพทภาษาอังกฤษของชื่อองคประกอบทางเคมีในตัวยาใหเปนภาษาไทยน้ัน ถอดคํา ตามหลกั เกณฑการทับศัพทภ าษาองั กฤษ ฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2535 โดยนาํ ศัพทภาษาองั กฤษ ใสไ วใ นวงเล็บดว ย เชน สารพีโอนอล (paeonol) กรดกลไี ซรไ รซกิ (glycyrrhizic acid) สารแซโพนนิ (saponin) เปนตน อภธิ านศพั ท ศัพทแพทยจ ีน เปนศพั ทเฉพาะซ่ึงแตกตางจากศพั ทแพทยแ ผนตะวนั ตก เนื่องมาจากพน้ื ฐานท่ี แตกตางกัน พื้นฐานการแพทยจีนไดนําเอาปรัชญาและศาสนามาอธิบายถึงสรีรวิทยา พยาธิวิทยา

Page 15 ญ ตาํ รับยาจนี ทใี่ ชบ อยในประเทศไทย กฎเกณฑวิธีการรักษา โดยถือวารางกายของมนุษยมีความเปนเอกภาพกับธรรมชาติ ซึ่งนอกจาก อวัยวะตาง ๆ มีสวนสัมพันธก นั เองแลว มนษุ ยกไ็ มอาจแยกตวั เปน อสิ ระจากธรรมชาติได กลา วคอื เม่ือ เง่ือนไขของฤดกู าล เวลา สถานท่ีเปลี่ยนแปลง กจ็ ะมผี ลกระทบตอรา งกายในลกั ษณะที่แตกตา งกนั ทาํ ใหเกิดโรคตาง ๆ ขึ้น หลักการแพทยแผนจีนประกอบดวย ทฤษฎีและเหตุผล หลักวิธีการรักษา ตาํ รบั ยาจนี และยา ดงั น้ันเพ่ือใหผูอา นเขา ใจความหมายของศัพทเฉพาะทใ่ี ชใ นหนงั สอื เลมน้ี จงึ ได รวบรวมและอธบิ ายศัพทท ีจ่ ําเปนตอ งทราบ โดยใชภ าษาไทยทสี่ ามารถเขาใจได การเตรยี มตัวยาพรอมใช การเตรียมตวั ยาพรอ มใช เปนวธิ ีเตรยี มสมุนไพรใหอ ยใู นรูปแบบทีพ่ รอมใชใ นการเขาตาํ รับยา หรอื การปรงุ ยา โดยทัว่ ไปถาสว นทใี่ ชของสมุนไพรมขี นาดใหญ หรือหนา หรอื มเี นี้อแข็ง ตองตดั ใหเลก็ หรือบางลง เพอื่ ใหส มนุ ไพรแหง งา ยและสะดวกในการเกบ็ รักษา เชน รากหรือลาํ ตนใตด ิน เปลือกไม หรอื ผล ควรหนั่ หรอื ฝานเปน ชิ้นบาง ๆ กอนทาํ ใหแ หง และการทําสมุนไพรใหแ หงอาจใชว ิธตี าก อบใน ตูอบ หรอื ผึ่งในทรี่ ม สาํ หรับตัวยาท่ีมีคุณในการรักษาโรคในขณะเดียวกันก็มีสวนท่ีเปนโทษอยูดวย และตัวยาบาง ชนดิ มฤี ทธิ์แรงหรอื มพี ิษ ดงั นน้ั การนาํ มาใชท ํายาจะตองเขา ใจถงึ วธิ ีพิเศษในการเตรียม เพอื่ ปองกันไมใ ห เกดิ โทษหรอื พษิ อนั อาจมอี นั ตรายถึงชวี ิตได จงึ ไดระบุวธิ ฆี า ฤทธย์ิ าอยา งถกู ตอ งไว เชน ปนเซย่ี หวจู ยู ฺหวี เปน ตน นอกจากน้ีตวั ยาบางชนิดมีสรรพคุณหลายอยาง หากจะใชใหไดผลตรงตามสรรพคณุ ที่ตองการ จาํ เปนตองเตรียมใหถูกวิธี เชน ชะเอมเทศมีสรรพคุณระบายความรอน ขับพิษ แกไอ ขับเสมหะ โดยทวั่ ไปมักใชเขาในตํารับยารักษาอาการไอมีเสมหะมาก พิษจากฝแ ผล คอบวมอักเสบ หรือพิษจากยา และอาหาร สวนชะเอมเทศผัดนาํ้ ผงึ้ มีสรรพคณุ บาํ รงุ มา มและกระเพาะอาหาร เสริมช่ี ทําใหก ารเตนของ ชพี จรมีแรงและกลบั คนื สภาพปกติ โดยทวั่ ไปมกั ใชเขา ในตาํ รับยารกั ษาอาการมามและกระเพาะอาหาร ออ นเพลยี ไมมแี รง ชี่ของหวั ใจพรอง ปวดทอ ง ชพี จรเตนไมสมาํ่ เสมอ มอโนกราฟตาํ รบั ยาจนี คาํ อธบิ ายความหมายของมอโนกราฟตาํ รับยาจีนในแตล ะหัวขอ มรี ายละเอียดดังตอ ไปน้ี 1. ชือ่ ตํารับ ใชช อ่ื ไทยทบั ศัพทค าํ อา นภาษาจีนกลาง (พนิ ยนิ ) และวงเล็บชอ่ื จนี 2. ตาํ ราตน ตํารบั เปนชอื่ หนังสอื ปฐมภูมิ (primary source) โดยขึน้ ตน ดว ยภาษาจนี ตาม ดว ยคําอานภาษาจนี กลาง และวงเลบ็ ชื่ออังกฤษ ตามดว ยปทีเ่ ขียน ช่อื ผูเขยี นแบบพนิ ยนิ วงเลบ็ ภาษาจีน และคําอานทับศัพทภ าษาจนี กลาง

Page 16 คาํ แนะนาํ ในการใชหนงั สือตาํ รบั ยาจนี ท่ีใชบอยในประเทศไทย ฎ 3. สวนประกอบ ระบุชื่อตัวยาซ่ึงเปนสวนประกอบในตํารับยาจีนโดยเรียงลาํ ดับดังนี้ ตัวยา หลัก ตัวยาเสริม ตัวยาชวย และตัวยานําพา สาํ หรับช่ือตัวยาแตละชนิด จะเขียนช่ือจีน ตามดวยชื่อ ละตนิ โดยเอาสว นที่ใชท าํ ยาเปนคาํ นาํ หนา เชน Radix (ราก) Fructus (ผล) Semen (เมลด็ ) Cortex (เปลอื ก) เปนตน ทง้ั นี้ ชอื่ ละตนิ จะใชต ามชอ่ื ท่ปี รากฏในเภสชั ตํารบั ของสาธารณรฐั ประชาชนจีน ตาม ดว ยคําอานภาษาจีนกลาง และปริมาณท่ใี ช 4. วธิ ีใช อธิบายวิธีเตรยี มยา และวธิ รี ับประทาน 5. การออกฤทธิ์ ระบกุ ารออกฤทธิข์ องตาํ รับยาตามศาสตรการแพทยแผนจนี 6. สรรพคุณ ระบสุ รรพคณุ ของตาํ รบั ยาตามศาสตรการแพทยแผนจนี 7. คําอธิบายตาํ รบั เน้ือหาในหัวขอน้ีเนนใหผูอานรูจักตัวยาซึ่งเปนสวนประกอบในตาํ รับยา ไดแก การทําหนาทข่ี องตวั ยา รส คณุ สมบตั ิ และสรรพคุณของตวั ยาแตละชนดิ 8. รูปแบบยาในปจจุบัน รูปแบบยาเตรียมจากสมุนไพรจีน ท่ีมีการจาํ หนายในสาธารณรัฐ ประชาชนจีนในปจ จบุ ัน 9. ขอแนะนําการใช เปนขอแนะนําวิธีใชยาท่ีถูกตองท่ีผูปวยและผูประกอบโรคศิลปะดาน การแพทยแผนจีนควรทราบ เชน ผูปวยที่มีอาการอาเจียนคอนขางรุนแรง ควรรับประทานตํารับยา หวูจูยหฺ วีทังเม่ือยาเย็นแลว เปนตน 10. ขอควรระวังในการใช เปนขอควรระวังเก่ียวกับส่ิงที่อาจเกิดข้ึนระหวางการใชตํารับยาท่ี ผูปวย หรือผูประกอบโรคศิลปะดานการแพทยแผนจีนควรทราบ เชน ควรระมัดระวังการใชตาํ รับยา ซื่อหน้สี านในผปู ว ยโรคความดนั โลหิตสูง เปนตน 11. ขอหามใช เปนขอมูลที่อธิบายวาตาํ รับยานั้นหามใชในกลุมคนใด เพ่อื ความปลอดภัยใน การใชย าของผปู ว ย เชน หา มใชตํารับยาตา เฉงิ ชีท่ งั ในหญงิ มคี รรภ เปนตน 12. ขอมูลวชิ าการท่ีเกยี่ วขอ ง เรยี งตามลาํ ดบั ดังนี้ 12.1 ขอ มลู จากการวิจยั ทสี่ นบั สนุนสรรพคณุ ของตาํ รับยา 12.2 ขอมูลจากการวิจัยของตัวยาท่ีสนับสนุนการทาํ หนาท่ีและสรรพคุณของตัวยาน้ัน ๆ ในตาํ รับยาโดยเรียงลําดบั ชนิดของตัวยาตามหัวขอ สว นประกอบ ในกรณีท่ตี องมวี ิธีพเิ ศษในการเตรยี ม ยา เชน การฆา ฤทธิย์ า จะเพม่ิ เติมคําอธิบายไวใ นเชงิ อรรถของหนานนั้ ขอมลู วิชาการแบงเปน 3 สวน ไดแ ก การศกึ ษาทางเภสัชวิทยา ทางคลินิก และความปลอดภัย โดยระบเุ ฉพาะขอ มูลทเี่ กีย่ วของ โดยสังเขป และระบเุ ลขเอกสารอางองิ ไวห ลงั ฤทธห์ิ รอื สรรพคณุ ที่กลาวถงึ

Page 17 ฏ ตาํ รบั ยาจีนที่ใชบอยในประเทศไทย 13. ภาพประกอบ แตละตาํ รับยาจะมีภาพประกอบของตาํ รับยาซ่ึงชั่งนาํ้ หนักของตัวยาตาม สตู ร และภาพตวั ยาทีเ่ ปนสว นประกอบในตํารับยา 14. เอกสารอา งองิ จะอยทู า ยมอโนกราฟ โดยมีรูปแบบการเขยี นเอกสารอา งองิ ดงั นี้ 14.1 การอา งอิงหนงั สือหรอื ตาํ ราผแู ตงเขยี นทั้งเลม ชอ่ื ผแู ตง . ช่ือหนังสอื . ครงั้ ทพี่ มิ พ. เมอื งที่พิมพ: สาํ นกั พมิ พ, ปทพ่ี มิ พ. เชน Zhang E. Prescriptions of traditional Chinese medicine: A practical English-Chinese library of traditional Chinese medicine. 6th ed. Shanghai: Publishing House of Shanghai College of Traditional Chinese Medicine, 1999. 14.2 การอางอิงบทใดบทหน่ึงในหนงั สือหรือตํารา ช่ือผแู ตง. ช่อื เร่อื ง. ใน: ชือ่ บรรณาธกิ าร. ชือ่ หนงั สอื . เลมที่. ครง้ั ทีพ่ ิมพ. เมืองท่ี พิมพ: สาํ นักพมิ พ, ปท ่ีพมิ พ. เชน Liu JG, Wu F. Xiebai San. In: Xia M (ed). Modern study of the medical formulae in traditional Chinese medicine. Vol. 1. 1st ed. Beijing: Xue Yuan Press, 1997. 14.3 การอางองิ วารสารภาษาองั กฤษ ชอื่ ผูแ ตง . ช่ือเรอื่ ง. ชือ่ วารสาร.(ใชช อ่ื ยอ ตามระบบ Index Medicus หากเปน ชอ่ื จนี ใชต ามช่อื วารสาร) ปทพี่ ิมพ; ฉบบั ที่: หนาแรก-หนาสุดทา ย. เชน Guo P, Ma ZC, Li YF, Liang QD, Wang JF, Wang SQ. Effect of siwu tang on protein expression of bone marrow of blood deficiency mice induced by irradiation. Zhongguo Zhongyao Zazhi 2004; 29(9): 893-6. 14.4 การอางเฉพาะบทในเอกสารประกอบการฝก อบรม ชื่อผูแตง. ชื่อเร่ือง. ใน: ชื่อบรรณาธิการ. ช่ือเอกสาร. [เอกสารประกอบการฝก อบรม]. เมอื งที่พมิ พ: ชอ่ื หนวยงาน, ปท ี่พมิ พ. เชน สมบูรณ ฟูเจริญทรัพย, บุญยง เศวตบวร. การตั้งตํารับยา. ใน: มานพ เลิศสุทธิ รักษ, พจงจิต เลิศสุทธิรักษ, นิตตนันท เทอดเกียรติ (บรรณาธิการ). ตาํ รับยาจีน. [เอกสาร ประกอบการฝกอบรมหลักสูตรยาและสมุนไพรจีน]. นนทบุรี: สถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชีย ตะวันออกเฉียงใต กรมพฒั นาการแพทยแผนไทยและการแพทยท างเลือก กระทรวงสาธารณสุข, 2547.

สารบัญ Page 18 สารบญั ฐ คาํ นิยม หนา คาํ นํา ก คําแนะนําในการใชห นงั สอื ตํารับยาจีนทีใ่ ชบอ ยในประเทศไทย ฉ บทท่ี 1 บทนํา บทที่ 2 ประวตั กิ ารแพทยจีน ซ บทท่ี 3 วิธกี ารรักษาโรคของแพทยแผนจนี 1 บทท่ี 4 การใชย าสมนุ ไพรจนี 3 บทท่ี 5 การตั้งตาํ รับยาจนี 32 บทที่ 6 พฒั นาการของตาํ รบั ยาจีน 37 บทที่ 7 รูปแบบยาเตรียมของตาํ รบั ยาจนี 48 บทที่ 8 ประเภทของตาํ รบั ยาจนี 50 บทท่ี 9 ตาํ รบั ยาจีน 53 60 9.1 ยาบํารุง 71 ซอื่ จฺวินจื่อทัง 73 73 เซงิ มายสาน 80 87 ปจู งอี้ชท่ี งั 97 105 ซื่ออทู ัง 112 120 อกี วนเจียน 129 129 ลิว่ เวย ตี้หวงหวาน 138 145 เซนิ่ ชีห่ วาน 9.2 ยาปรบั สมดลุ เส่ียวไฉหทู ัง ซือ่ หน้ีสาน เซยี วเหยาสาน

Page 19 ฑ ตํารับยาจีนท่ใี ชบ อ ยในประเทศไทย สารบญั (ตอ ) หนา 155 9.3 ยาสมาน 155 ยวฺ ผี่ งิ เฟง สา น 162 ซื่อเสินหวาน 169 169 9.4 ยาใหค วามอบอุน ภายในรา งกาย 176 หลี่จงหวาน 183 หวจู ยู หฺ วีทงั 183 190 9.5 ยารักษาอาการภายนอก 197 หมาหวงทัง 208 กุยจือทัง 208 เส่ยี วชงิ หลงทงั 214 219 9.6 ยาระบายความรอน 225 ไปห ทู งั 232 หวงเหลยี นเจีย่ ตทู ัง 238 ยวฺ ่ีนหฺ วีเ่ จยี น 244 ชงิ เวยส าน 249 เซ่ียหวงสา น 249 เซยี่ ไปส า น 256 ไปโถวเวงิ ทงั 256 262 9.7 ยาสลายความชนื้ 270 อหู ลิงสาน 9.8 ยาถาย ตาเฉิงชี่ทงั เวินผีทัง ไตหวงฟูจ อื่ ทัง

สารบัญ Page 20 สารบัญ (ตอ) ฒ 9.9 ยาชว ยยอยสลาย หนา 276 เปาเหอหวาน 276 9.10 ยาขับเสมหะ 284 284 เออ รเ ฉนิ ทัง 292 292 ภาคผนวก 311 313 ภาคผนวก 1: อภิธานศพั ท 318 ภาคผนวก 2: รายชอื่ ตํารบั ยาจนี 324 ภาคผนวก 3: รายชอ่ื ตวั ยา 331 373 ดชั นีตวั ยา ดชั นีทั่วไป ตน ฉบบั ภาษาจนี ตน ฉบับภาษาอังกฤษ

Page 21

Page 22 บทนํา 1 บทที่ 1 บทนํา การแพทยแผนจีน (Traditional Chinese Medicine) เปนศาสตรการแพทยท่ีพัฒนามาจาก ประสบการณการรักษาหรือการด้ินรนเพื่อความอยูรอดจากโรคภัยไขเจ็บตาง ๆ ของชาวจีนที่สะสม กันมานานเปนระยะเวลาหลายพันป โดยมีหนังสือหรือตําราการแพทยแผนจีนที่เกาแกที่สุดเลมหน่ึง คือ คัมภีรหวงตี้เนยจิง (Huangdi Neijing หรือ Huangdi’s Classic of Internal Medicine) ซึ่ง ไดมีการรวบรวมบันทึกข้ึนในชวง 2,000 ปกอน หนังสือเลมน้ีรวบรวมประสบการณการรักษาและ ทฤษฎีการแพทยจีนในยคุ นั้น ซึ่งเปนรากฐานของทฤษฎกี ารแพทยจ นี มาจนถงึ ทกุ วนั น้ี การแพทยแ ผนจีน มีการดแู ลรกั ษาสขุ ภาพ 2 สวน คอื สว นของการปองกนั และสว นของการรกั ษาโรค ในดา นการปองกัน การแพทยแผนจีนจะเนนสุขภาพจิตและกายท่ีแข็งแรง หลีกเล่ียงความแปรปรวนของสภาพอากาศ นอกจากน้ียงั มกี ารปอ งกันเมอ่ื เกิดโรคแลว เพ่อื ไมใหโรคลกุ ลามไปสอู วัยวะอนื่ ในดา นการรกั ษา จะมีการ รกั ษาโรคหรือสาเหตทุ ี่แทจ รงิ ของอวยั วะนน้ั ๆ หรือรกั ษาอาการของโรคอยางใดอยางหน่งึ หรือรกั ษาท้งั สองอยางไปพรอ มกนั โดยมีวธิ ที ใ่ี ชรักษา เชน การใชย า การฝงเข็ม การรมยา การนวดแบบจีน (ทุยหนา ) เปน ตน ปจจุบันคนไทยสวนหน่ึงไดใชการแพทยแผนจีนในการดูแลสุขภาพ การแพทยแผนจีนมี แนวคิดพื้นฐานมาจากปรัชญาจนี ยิน-หยาง อูส งิ (ปญ จธาตุ) และอ่นื ๆ การใชส มนุ ไพรของแพทยจ ีน นั้นจาํ เปนตองเขาใจทฤษฎีแพทยจีนเบ้ืองตน ซึ่งความรูทฤษฎีแพทยจีนนี้สามารถนาํ มาใชอธิบาย หลกั เกณฑก ารใชสมนุ ไพรไดอยา งถูกตอง ดงั นนั้ เพ่อื ประโยชนในดา นการคุม ครองผบู ริโภค และการขึ้น ทะเบียนยาสําเร็จรปู จากสมุนไพรใหมีความชัดเจนในดานสรรพคุณ รวมท้ังพัฒนาวิชาชีพแพทยแผน จีน เพื่อดูแลสุขภาพประชาชนไดอยางมีประสทิ ธภิ าพ กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทย ทางเลือก โดยสถาบันการแพทยไทย-จีน เอเชียตะวันออกเฉียงใต ในฐานะหนวยงานที่รับผิดชอบใน การศึกษา วเิ คราะห วจิ ัย พฒั นาองคความรู และเทคโนโลยดี านการแพทยแ ผนจนี จงึ ไดจ ดั ทําโครงการ “การจดั การความรดู า นตาํ รบั ยาจีนในประเทศไทย” ข้นึ โดยมวี ตั ถปุ ระสงคเพ่ือจดั การความรูดา นตาํ รบั ยาจีนที่ใชบ อ ยในประเทศไทย และไดจดั ทาํ เปน หนังสือ “ตํารบั ยาจนี ทีใ่ ชบอ ยในประเทศไทย” เพื่อการ เผยแพรแ ละใชป ระโยชน

Page 23 2 ตาํ รบั ยาจนี ทใ่ี ชบอ ยในประเทศไทย การดาํ เนนิ งานของโครงการทาํ ในรูปแบบคณะทํางาน โดยอธบิ ดีกรมพัฒนาการแพทยแผนไทย และการแพทยท างเลอื กไดม คี ําสงั่ แตง ตงั้ คณะทาํ งานซึง่ ประกอบดวยนักวชิ าการจากหนวยงานตาง ๆ ท้ัง แพทยแ ผนปจ จบุ ัน แพทยแ ผนจนี เภสัชกรแผนปจ จุบัน เภสชั กรแผนโบราณ และนกั วชิ าการในสาขาที่ เกี่ยวของ โดยการรวบรวมขอมูลดานตํารับยาจีนจากตาํ ราเรียนของมหาวิทยาลัยการแพทยแผนจีน เซี่ยงไฮ (Shanghai University of Traditional Chinese Medicine) เปนหลกั และตําราโบราณซง่ึ เปน ทยี่ อมรับของแพทยแผนจีนท้ังฉบับภาษาจีนและภาษาอังกฤษเปนขอมูลประกอบ ประสานงานกับ ผูเชี่ยวชาญดานตาง ๆ แลวนาํ ขอมูลดานความรูทั่วไปและตํารับยาจีนเปาหมาย รวมทั้งเอกสารทาง วิทยาศาสตรท เ่ี ก่ยี วขอ ง มาศกึ ษา วเิ คราะห และเรียบเรยี ง จดั ประชุมคณะทํางานเพื่อพิจารณา สรุปผล และจัดทําเปน หนงั สอื เผยแพร ตาํ รับยาจนี ที่ใชบ อ ยในประเทศไทย จัดทาํ เปนหนงั สือชดุ 3 เลม มเี นื้อหาครอบคลุมความรู ท่ัวไปและความรูศาสตรก ารแพทยแผนจนี ดานตา ง ๆ ประมาณ 16 เรือ่ ง และตาํ รบั ยาจีนประมาณ 100 ตาํ รับ ซง่ึ จัดเปนกลุม ตามประเภทของตํารบั ยาจนี เชน ยาบาํ รุง ยาปรบั สมดลุ ยาถาย เปนตน หนังสอื ตาํ รับยาจีนที่ใชบอยในประเทศไทยเลม 1 ที่กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก จดั ทําขึน้ น้ี มเี น้ือหาสําคัญ 3 สว น คือ สวนแรกเปนความรูท่วั ไปและศาสตรก ารแพทยแผนจนี 7 เร่อื ง ไดแก ประวัติการแพทยจีน วิธีการรักษาโรคของแพทยแผนจีน การใชสมุนไพรจีน การตั้งตาํ รับยา จีน พัฒนาการของตํารับยาจนี รูปแบบยาเตรียมของตาํ รบั ยาจนี และประเภทของตํารบั ยาจนี สว นท่ีสอง เปน เร่ืองของตํารบั ยาจนี 30 ตํารบั ซ่งึ จะประกอบดว ย ช่อื ตาํ รับยา ตาํ ราตนตํารบั สว นประกอบ วธิ ใี ช การออกฤทธิ์ สรรพคุณ คําอธิบายตาํ รับ รปู แบบยาในปจ จุบัน ขอแนะนาํ การใช ขอควรระวังในการใช ขอ หามใช ขอ มูลทางวิชาการที่เกี่ยวของ เอกสารอางอิง และภาพประกอบของตาํ รับยาและตัวยา สวน ที่สามเปนภาคผนวกซึ่งรวบรวมช่ือตํารับยาและตัวยาทั้งภาษาจีนกลาง จีนแตจ๋ิว และไทย รวมท้ัง อภิธานศัพท และเพื่อประโยชนแกผูอานที่มีความรูภาษาจีนและภาษาองั กฤษ จึงไดนําตน ฉบับภาษาจนี และภาษาอังกฤษจากตําราเรียนของมหาวิทยาลยั การแพทยแ ผนจนี เซยี่ งไฮม าเปนเอกสารประกอบ

Page 24 ประวัติการแพทยจนี 3 บทที่ 2 ประวัตกิ ารแพทยจ นี การแพทยจีนมีประวัติความเปนมายาวนานหลายพันป พัฒนาการของการแพทยแผนจีนแบง ตามยุคตาง ๆ ในประวตั ิศาสตรจ ีนไดเ ปน 7 ยคุ ดงั น้ี 1. ยุคโบราณ 2. ยคุ ราชวงศเ ซ่ีย ถงึ ยคุ ชนุ ชิว 3. ยคุ กอ กาํ เนดิ ทฤษฎกี ารแพทยจ ีน 4. ยคุ ราชวงศฉ นิ ราชวงศใ ตก บั เหนอื ราชวงศส ุย ราชวงศถงั และยคุ หา ราชวงศ 5. ยุคราชวงศซง ถงึ ราชวงศห มิง 6. ยุคพฒั นาการแพทยแ ละเวชปฏิบตั แิ ผนใหมในชว งยุคราชวงศห มิง ราชวงศชงิ กอนสงครามฝน 7. ยุคปจ จบุ นั เหตกุ ารณสําคัญ ๆ ในแตละยุค มีดงั นี้ 1. ยคุ โบราณ (古代 Ancient Age) เปนยุคเริ่มตนของการเกษตรกรรม เหตุการณในยุคน้ีปรากฎอยูในตํานานและหลักฐานทาง โบราณคดี ซ่งึ ที่สาํ คัญคอื - ฝูซี (伏羲 Fu Xi) ประดิษฐเขม็ หิน 9 เลม อายุ 4,000-5,500 ป ซึ่งอาจใชเพ่ือการรักษาโดย วิธฝี งเขม็ มผี ูเช่ือวา ฝซู ีมีการรเิ รม่ิ ประดิษฐตวั อักษรภาพขึ้นใชด ว ย - เสินหนง (神农 Shen Nong) เรม่ิ นาํ สมนุ ไพรมาใชร ักษาโรค - จักรพรรดิหวงต้ี (黄帝 Huang Di) เปนผรู เิ ร่ิมรวมกบั แพทยในราชสาํ นัก ถกปญหาวชิ าความรู ทางการแพทย วธิ ีรักษา รวมทง้ั การเขยี นใบส่ังยา เพื่อรา งบันทึกเปนตาํ ราแพทย 2. ยคุ ราชวงศเซ่ยี (夏代 Xia Dynasty) ถึงยคุ ชนุ ชิว (春秋 Chunqiu) (2,100-476 ป กอนครสิ ตศกั ราช) ตามหลกั ฐานทางโบราณคดี คนจีนรูจกั ทําเหลาตั้งแตกลางยคุ หนิ ใหม ในยุควัฒนธรรมหยางเสา (仰韶 Yang Shao) ราว 4,000-10,000 ปมาแลว การรจู ักการทําเหลามผี ลตอ การแพทย คือ การนาํ มาใช

Page 25 4 ตาํ รับยาจีนท่ีใชบอ ยในประเทศไทย ในการทาํ ยา โดยเฉพาะยาดองเหลาตาง ๆ ในยคุ นเี้ ริม่ มกี ารทํายาตมโดยมีการผลติ ภาชนะสาํ หรับตม ยา ยาตมเปน จดุ เดนของการแพทยแ ผนจนี เพราะมปี ระโยชนส าํ คญั 4 ประการ คือ - สะดวกตอ การรบั ประทาน และทําใหดูดซึมงา ย - เพม่ิ สรรพคณุ ลดพิษ และผลขา งเคยี ง - สะดวกในการปรบั ขนาดตวั ยาตาง ๆ - ทาํ ใหการนําแรธาตุตาง ๆ มาประกอบยาไดง า ยขึ้น การรจู ักทํายาตม ทําใหการแพทยจ นี พฒั นาแนวทางการใชย าผสมมาอยางตอ เนื่อง อทิ ธพิ ลของ พอมดหมอผเี ริ่มเสอื่ มลงตงั้ แตย คุ น้ี ดงั จะเห็นไดจากในยคุ ชุนชวิ พอมดหมอผถี กู จัดใหอ ยูใ นฝา ยพิธกี รรม (Minister in Charge of Protocol) ในขณะที่แพทยข ึ้นตอ อคั รมหาเสนาบดี (Prime Minister) ในสมยั ราชวงศโจว (周代 Zhou Dynasty) แพทยหลวงในยุคนัน้ แบง เปน 4 ประเภท คือ โภชนากร แพทยท่ัวไป ศัลยแพทย และสัตวแพทย นอกจากนี้ ยังพบเอกสารโบราณช่ือ ซานไหจ ิง (山海经 หรอื คูมือภูเขาและแมน าํ้ ) ซ่ึงเนื้อหา หลักเปน เรอ่ื งทางภูมศิ าสตร แตไ ดกลา วถึงยาสมนุ ไพรไวราว 120 ชนิด ท้ังจากพืช สตั ว และแรธ าตุ 3. ยุคกอ กาํ เนดิ ทฤษฎกี ารแพทยจนี (中医理论体系的初步建立 Originof Traditional Chinese Medicine Theory) จากยุคจ้ันกว๋ั (ยคุ รณรฐั 战国) ถึงยคุ สามกก (三国 San Guo) (475 ป กอนครสิ ตศกั ราช ถงึ ค.ศ. 265) เปน ยคุ เรม่ิ อารยธรรมสําคญั ในยุคจ้ันก๋วั มีการใชว ัว ควาย ปยุ และอุปกรณทีท่ ําจากเหลก็ ใน การทาํ เกษตรกรรม มกี ารประดิษฐเครื่องวดั แผน ดนิ ไหว และที่สาํ คัญคือการทาํ กระดาษ เปน ยคุ กําเนดิ ลัทธขิ งจื่อ (孔子 Kong Zi) และลัทธเิ ตา (道教 Dao Jiao) รวมทงั้ เร่ิมเสนทางสายไหม สาํ หรบั อารยธรรมทางการแพทย พบตาํ ราการแพทยเขียนบนผา ไหมและไมไ ผ จากสุสานหมา หวางตุย (马王堆 Ma Wangdui) แหง ราชวงศฮ ั่น ซง่ึ มีรายละเอยี ด คือ ตาํ ราบนผืนผาไหม มถี งึ 10 เลม คอื - หาสบิ สองโรคและตํารบั ยา - ตํารารกั ษาสุขภาพ - ตาํ รารกั ษาเบ็ดเตลด็ - ภาพการบรหิ ารลมหายใจ

Page 26 ประวตั ิการแพทยจนี 5 - ตําราโรคทางสตู ิกรรม - กุญแจชว ยยอยและเสรมิ สขุ ภาพ - ลักษณะชพี จรในผปู ว ยหนกั - การคลําชีพจร - ตาํ ราดั้งเดิมเร่ืองการรมยาบนเสน ลมปราณ 12 เสน บนแขนขา - ตาํ ราด้ังเดิมเรื่อง 12 เสน ลมปราณสาํ หรับรมยา หนงั สือบนซกี ไมไผ มจี าํ นวนทงั้ สน้ิ 200 ช้ิน มีเน้อื หาประกอบดวยตาํ รา 4 เลม คอื - สิบคาํ ถาม - ประสานยินหยาง - ตาํ รายาตาง ๆ และขอ หามใช - หลกั การบริหารประเทศ ตํารา 4 เลมน้ี ประกอบดว ยตวั อกั ษร 4,000 ตวั สรปุ หลักการสาํ หรบั สุขภาพและการรกั ษาโรค 4 ประการ คือ - ใหป ฏิบัติตามกฎธรรมชาติ 4 ฤดูกาล และหลกั ยินหยาง โดยมีสองส่ิงที่ตรงขา มกนั ในธรรมชาติ คือ หญิงเปนฝายลบ และชายเปนฝายบวก - ใหความสําคัญกับอาหารและการรบั ประทานใหเ ปน เวลา ควบคมุ อารมณท้งั ความสนกุ สนาน ความโกรธ ความเศรา เสียใจ และความสขุ - บรหิ ารรางกายโดยช่กี ง - ปรบั และควบคมุ กจิ กรรมทางเพศ ในยคุ นี้มคี ัมภีรทางการแพทยทส่ี ําคัญ 3 เลม ไดแก 1) คมั ภรี หวงตี้เนยจงิ (黄帝内经 Huang Di Nei Jing) หรือ เนยจงิ (内经 Nei Jing) แบง เปน 2 ภาค คอื ซูเวิ่น (素问 Su Wen หรอื Plain Questions หรือคําถามงา ย ๆ) และ หลงิ ซู (灵 枢 Ling Shu หรอื Miraculous Pivot หรือ แกนมหศั จรรย) เชื่อวาเปนผลงานของปราชญหลายคนใน ยุคจัน้ กั๋ว แตต้ังชอื่ วาเปน คัมภีรหวงตเ้ี นย จ ิงตามประเพณี และเพื่อเพม่ิ ความนาเช่ือถอื ของตาํ รา เน้อื หามี ท้ังส้ิน 81 เรื่อง กลาวถงึ การเรยี นวชิ าแพทย จรรยาบรรณในการประกอบวชิ าชีพ หลักพน้ื ฐานเรอ่ื งยนิ -หยาง (阴阳 Yin Yang) และธาตทุ ง้ั หา หรือ อูส ิง (五行 Wu Xing) คอื ไม ไฟ ดิน ทอง และนา้ํ ตลอดจน

Page 27 6 ตํารับยาจนี ที่ใชบอ ยในประเทศไทย หลักธรรมชาติ 6 ประการ คือ การปองกันและการรักษา สาเหตุและอาการของโรค ผลของฤดูกาล ผลของภมู ศิ าสตร ผลจากอุตุนยิ ม การฝง เข็มและการรมยา คมั ภีรหวงตเ้ี นยจ งิ คมั ภีรหวงตเ้ี นยจงิ ภาคซูเวิ่น นอกจากน้ียงั กลา วถงึ หลกั การวนิ จิ ฉัยโรค 4 ประการ คอื การสังเกต การฟง และการดม การ ถาม และการคลําและจบั ชีพจร ความสําเรจ็ ของคัมภีรเนย จ งิ เกิดจากสาระสําคญั สรปุ ได คือ - ทฤษฎียินหยาง และธาตุท้งั หา - แนวคิดองครวม - แนวคิดเรื่องอวยั วะ เสน ทางการทํางานของอวยั วะ (Channels) และเสนทางคูขนาน (Collaterals) ซง่ึ เปน รากฐานสาํ คัญของวชิ าฝงเข็มและรมยา - แนวคิดเร่ืองการปอ งกนั โรค - การปฏิเสธส่ิงล้ีลับและหมอผี คัมภีรหวงตี้เนยจิง ภาคหลิงซู กลาวไวชัดเจนวาโรคเกิดจาก สาเหตุตาง ๆ และไมม เี ลยท่เี กดิ จากเทวดาหรอื ภตู ผี 2) คัมภีรเสินหนงเปนเฉาจิง (神农本草经 Classic of Shen Nong’s Materia Medica) หรือ ตําราเภสัชวิทยาดัง้ เดิมของเสนิ หนง มีอายรุ าว 1,780 ป ประกอบดวยตาํ รา 3 เลม กลา วถงึ ตวั ยา 365 ชนดิ ไดแก พืช 252 ชนดิ สตั ว 67 ชนดิ และแรธ าตุ 46 ชนดิ มกี ารแบงยาออกเปน 3 ระดบั ตาม ความปลอดภัย คอื - ชน้ั ดี (Top grade) เปน ยาทีม่ ีความปลอดภยั ในการใช

Page 28 ประวตั กิ ารแพทยจีน 7 - ช้ันปานกลาง (Middle grade) เปน ยาทีไ่ มมอี ันตรายหากใชอ ยางถูกตอง - ชั้นตํา่ (Low grade) เปน ยาท่อี ันตรายโดยเฉพาะหากรบั ประทานมากเกินไป ตามคัมภรี เสนิ หนงเปน เฉาจงิ ยังริเร่ิมหลักทฤษฎียาจีนโดยแบงยาออกเปน 4 จาํ พวก (รอน เย็น อุน และกลาง) 5 รส (เปร้ียว เค็ม เผ็ด หวาน และขม) 7 ผลลัพธ (ตัวยาเด่ียว เสริมฤทธิ์กัน เสริมฤทธิฝ์ า ยเดียว ถกู ขม ลดทอนหรอื กาํ จัดพษิ ลดทอนฤทธิ์ และใหผ ลตรงขา ม) หลกั การรกั ษา อาการฝายเย็นดวยยารอน และรักษาอาการฝายรอนดว ยยาเยน็ อยา งไรก็ตาม ในยคุ ราชวงศฮ น่ั (汉代 Han Dynasty) ลัทธเิ ตา มีอิทธิพลสงู ทาํ ใหม กี ารมงุ แสวงหายาอายุวฒั นะมากกวา เรอื่ งการรักษาโรค ตัวยาทใ่ี ชประกอบเปนยาอายวุ ฒั นะจงึ ถูกจัดเปนยาชน้ั ดี เสินหนงเปน เฉา จิง จางจงจิ่ง 3) ซางหานจา ปง ลุน (伤寒杂病论 Treatise on Febrile and Miscellaneous Diseases) หรอื ตําราไขและโรคเบ็ดเตลด็ เขียนโดย จางจงจง่ิ (张仲景 Zhang Zhongjing) ตอนปลายยุคราชวงศฮั่น ตะวันออก (ค.ศ. 25–220) โดยรวบรวมความรูทางการแพทยใ นอดตี และประสบการณของตนเอง แตง ตํารา 16 เลม แยกโรคตามอาการ และอาการแสดง ทส่ี าํ คัญคือ เลิกเชอ่ื วา เทวดาและสงิ่ ศักดสิ์ ทิ ธิเ์ ปน ตนเหตุทําให เกดิ โรค และบรรยายวิธีการรกั ษา 8 วิธี ไดแ ก การขับเหงอื่ การทาํ ใหอาเจยี น การระบาย การประสาน การ ใหค วามอนุ การลดความรอ น การบาํ รุง และการสลาย ในยคุ นม้ี แี พทยท ีม่ ีช่ือเสยี ง ไดแก - เปย นเชวย่ี (扁鹊 Bian Que) หรอื ฉินเยวยี่ เหรนิ (秦越人 Qin Yueren) เปนแพทยที่ เขียนตําราแพทยไ วห ลายเลม เปนผตู อ ตานความเชอื่ เรอ่ื งหมอผอี ยา งแข็งขนั ซอื หมา เชียน (Si Maqian)

Page 29 8 ตาํ รับยาจนี ท่ีใชบอ ยในประเทศไทย นักประวัติศาสตรคนสําคัญในยุคราชวงศฮั่นยกยองวา เปยนเชวี่ยเปนหมอคนแรกท่ีเริ่มวิชาจับชีพจร เปย นเชว่ียไดร ับฉายาวา เปน หมอเทวดา (Divine Doctor) - อีหยน่ิ (伊尹 Yi Yin) หรือ ฉางกง (仓公 Cang Gong) เปน ผบู ันทึกเรื่องชีพจรไว 20 ชนดิ (ปจจุบนั รวมได 28 ชนิด) เปน ผรู เิ รม่ิ การบันทึกประวตั ิคนไข เปนผูต อตานเรื่องยาอายวุ ฒั นะอยา งแขง็ ขนั และกลายอมรบั ความผดิ พลาดในการวนิ ิจฉัยและการรกั ษาโรคของตน - ฮวั ถวอ (华佗 Hua Tuo) เปน แพทยทไี่ ดรบั การยกยองวา เปนศลั ยแพทยผ บู กุ เบกิ มีชีวิต อยใู นยุคสามกก เปน คนท่ีไมสนใจยศตําแหนง มงุ รักษาคนธรรมดาสามัญ ตอมามโี อกาสรกั ษาโจโฉจน ไดรับตําแหนงเปนแพทยป ระจําตวั ของโจโฉ แตท นคิดถึงบานไมได จงึ เดินทางกลบั บาน และไมย อม เดินทางกลับมาตามคําสั่ง โจโฉจงึ ส่ังจบั และใหประหารชวี ิต กอนตาย ฮัวถวอมอบตาํ ราใหผ ูค ุม แตผู คุมกลัวความผดิ ไมกลารับไว ฮวั ถวอจงึ เผาตําราท้ิง ทําใหตาํ ราของฮวั ถวอสูญสิน้ ไป ฮวั ถวอมศี ษิ ยเอก 3 คน แตงตาํ ราแพทยไ ว 2 เลม มีตําราอีกหลายเลม ทร่ี ะบุวาฮวั ถวอเปนผแู ตง อยางไรกต็ าม เชือ่ วา แตง โดยบุคคลอ่นื แตใ สช อ่ื ฮัวถวอเปน ผเู ขียน เชอ่ื วา ฮวั ถวอใชยาหมาฝูส าน (麻沸散 Ma Fu San) เปน ยา ระงบั ความรสู ึกชนดิ รบั ประทานใหแกค นไขก อนผาตัด นอกจากนี้ ฮัวถวอยงั สนใจเรอ่ื งสขุ อนามยั สวน บุคคล การบํารุงสขุ ภาพ และการบรหิ ารรางกายโดยเลยี นแบบทา ทางของสตั ว 5 ชนิด คอื เสือ กวาง หมี ลิง และนก ตามประวัตกิ ลาววา แมฮ ัวถวอจะมอี ายรุ อ ยป สขุ ภาพกย็ ังดี และหวูผู (吴普 Wu Pu) ศิษยคนหนงึ่ ของฮัวถวอ ซง่ึ ปฏิบตั ิตนโดยการบรหิ ารรา งกายเลยี นแบบสัตว 5 ชนดิ เมอื่ มอี ายถุ งึ 90 ป หู ตา และฟน ก็ยงั ดี ฮวั ถวอมคี วามชํานาญเร่ืองฝงเขม็ และรมยา โดยพยายามใชย านอยชนดิ และฝง เข็ม นอยจดุ เปยนเชว่ีย อหี ย่นิ (ฉางกง) ฮวั ถวอ

Page 30 ประวตั กิ ารแพทยจีน 9 4. ยคุ ราชวงศจิ้น (晋 代 Jin Dynasty) ราชวงศหนานเปยเฉา (ราชวงศใ ตก ับเหนอื 南北 朝代 Southern and Northern Dynasties) ราชวงศสุย (隋代 Sui Dynasty ราชวงศถ งั (唐代 Tang Dynasty) และยคุ อูไ ต (หา ราชวงศ 五代 Five Dynasties) (ค.ศ. 265-960) เปนยคุ ท่กี ารแพทยและเภสัชกรรมของจนี มกี ารพฒั นาอยางเต็มที่ โดยไดรบั อิทธิพลจากลทั ธิ ขงจื่อ ลทั ธิเตา และศาสนาพทุ ธ ทัง้ สามลทั ธิศาสนาลว นไมเชอื่ เรอื่ งพระเจา แตม ีอทิ ธิพลตอการแพทยจ ีน แตกตา งกนั พุทธศาสนาเผยแผเ ขาสจู นี ตามเสน ทางสายไหม ต้ังแตย ุคราชวงศฮ ่นั จนถึงราชวงศเหนือ กับใต ราชวงศถ ังเปน ยคุ แรกท่ีพุทธศาสนารุงเรืองท่สี ุด มีการสรา งวัดวาอารามมากมาย และมีการแปล พระไตรปฎ กเปน ภาษาจนี ประชาชนทัว่ ไปศรทั ธาในพุทธศาสนาอยา งกวางขวาง ขณะเดียวกนั ถือกนั วาเหลาจอื่ ศาสดาของลทั ธเิ ตา ซง่ึ มีช่ือเดิมวา หลตี่ า น เปน บรรพบุรุษเกาแกของคนในตระกลู หรือแซหลี่ ซ่ึงเปน แซเดียวกับกษตั รยิ ราชวงศถัง จงึ ทาํ ใหล ัทธิเตาไดรบั ความศรทั ธาเปน พเิ ศษ และทาํ ใหค วามนิยม ในเรอ่ื งยาอายวุ ฒั นะและเรื่องคาถาอาคมแพรห ลายข้ึนดวย หลังยุคจ้นิ ตะวนั ตก มีความนิยมนําโลหะ หนกั มาทําเปนยาอายุวัฒนะกันมาก แตแทนท่ีจะทําใหอายยุ นื กลบั เปน อันตรายตอ ผูใช ในยุคนมี้ พี ฒั นาการทางการแพทยจ ีนทสี่ ําคญั ดังน้ี 1) การพัฒนาเรอ่ื งการจบั ชพี จร ตําราท่สี ําคัญคือ มา ยจิง (脉经 Pulse Classic หรือ ชีพจร คลาสสิค) แตง โดย หวางซเู หอ (王叔和 Wang Shuhe) แบง ชพี จรไว 24 ชนดิ ตามทฤษฎีการแพทย จีนเช่ือวา หลังจากเลอื ดไหลผา นปอดแลวจะไปรวมศนู ยทตี่ าํ แหนงชีพจรทขี่ อ มอื โดยชีพจรท่ขี อมอื ซา ย จะบงบอกภาวะของหัวใจ ลาํ ไสเ ล็ก ตบั ถุงน้าํ ดี และไต ชพี จรทขี่ อ มอื ขวาจะบงบอกภาวะของ ปอด ลําไสใ หญ มา ม กระเพาะอาหาร และไต 2) การพัฒนาเรือ่ งปจจยั การเกดิ โรคและอาการของโรค ในป ค.ศ. 610 จกั รพรรดฉิ าวเหวยี น ฟาง (巢元方 Chao Yuanfang) มพี ระราชโองการใหเขียนตาํ รา จปู งเหวยี นโฮวลนุ (诸病源候论 General Treatise on the Causes and Syndromes of Diseases หรอื ตาํ ราท่ัวไปเร่ืองสาเหตุและ อาการของโรค) เปน หนงั สือ 50 เลม แบงเปน 67 บท 1,720 หวั ขอ เปนตาํ ราท่ีไมกลาวถงึ ตาํ รับยาเลย ตัวอยางท่ีนาสนใจ เชน การบรรยายอาการของโรคเบาหวานวา “จะกระหายนํ้ามาก ปสสาวะบอย บางครั้งเปนแผลที่ผิวหนังงาย ผูปวยมักชอบกินอาหารมันและหวาน ทําใหเกิดความรอนภายใน” บรรยายเร่ืองโรคหิดและวิธีการรักษา โดยรูวาสาเหตุเกิดจากเช้ือหิด และรูวาพยาธิลําไสเกิดจากการ รบั ประทานเนือ้ วัวและเนือ้ ปลาดบิ เปนตน

Page 31 10 ตํารบั ยาจนี ทใี่ ชบ อ ยในประเทศไทย หวางซูเหอ ฉาวเหวยี นฟาง ถาวหงจง่ิ 3) ความกา วหนา ทางเภสัชวิทยาและการปรุงยา มพี ฒั นาการในดานตาง ๆ ดงั น้ี 3.1 การปรบั ปรงุ ตาํ รายา มีการปรับปรุงตํารายาเสนิ หนงโดย ถาวหงจิง่ (陶弘景 Tao Hongjing) (ค.ศ. 452-536) ถาวหงจง่ิ ไดต รวจสอบตาํ รายาเสนิ หนง และเขยี นข้ึนใหมเปนตํารา เปน เฉาจงิ จจี๋ ู (本草经集注 Collective Notes to Classic of Materia Medica หรือ การรวบรวมบนั ทกึ เกีย่ วกับตํารายาคลาสสิค) เปน หนังสือ 7 เลม กลาวถงึ ยาเพม่ิ เตมิ จากเดิมที่มอี ยู 365 ขนาน เพม่ิ อกี 365 ขนาน รวมเปน 730 ขนาน มกี ารจัดหมวดหมยู าใหมต ามความแรงของสรรพคณุ ยา ริเรม่ิ หลัก “ยาตา งกลมุ อาจใชรกั ษาโรคเดยี วกันได” และกลาวถงึ วธิ ีการเก็บสมุนไพร เชน ควรเก็บสมนุ ไพรชว งตน ฤดใู บไมผลิหรอื ปลายฤดูใบไมรว ง เพราะชว งเวลาดังกลา ว ดอก ผล ก่งิ และใบ จะโตเตม็ ทแ่ี ละสกุ ถาวหงจง่ิ ยังเขยี นตาํ ราไวอ กี หลายเลม ไดแ ก จปู งทงเหยา ยง (诸病通药用 Effective Recipes หรือ ตาํ รบั ยาทไ่ี ดผ ล) เปน เฉา จงิ จจี๋ ู (本草经集注 Chinese Herbs in Verse หรอื ความเรียงเรอื่ ง สมนุ ไพรจนี ) โจว โฮวไปอ ฟี าง (肘后百一方 Supplement of a Hundred Formulae to Keep up Ones Sleeve หรอื ภาคผนวกของรอ ยสตู รตาํ รบั เพือ่ เก็บไวใ นแขนเส้อื ) เปยจ โี๋ ฮว ฟาง (备急后方 Formulae for Keeping Good Health and Longevity หรอื สตู รตํารับเพื่อรกั ษาสขุ ภาพและทาํ ใหอ ายุ ยนื ) อายวุ ฒั นะคลาสสิค (Classic of Longevity) และ วิธเี ลนแรแปรธาตุ (Methods of Alchemy) ถาวหงจง่ิ เปนนักปราชญท่ีมแี นวคิดผสมผสานท้ังพทุ ธ ขงจอื่ และเตา แตเขาทํางานเพยี งคนเดียวเทานนั้ และตําราของถาวหงจิง่ ยงั มีความเช่อื ในเรื่องยาอายวุ ัฒนะ

Page 32 ประวตั ิการแพทยจนี 11 นอกจากตาํ ราของถาวหงจิง่ แลว ในยคุ ราชวงศถังยงั จดั ทาํ ตาํ รายาหลวงขึ้นเผยแพรท ่วั ประเทศ ช่อื ซินซวิ เปน เฉา (新修本草 The Newly Revised Compendium of Materia Medica) (ค.ศ. 659) เปนหนังสอื 54 เลม แบง เปน 3 ภาค - ภาคแรก เร่อื งตาํ รายา วาดวยธรรมชาติ รส แหลง กําเนิด วธิ เี ก็บและเตรียมยา และขอ บงใช - ภาคสอง เรอ่ื งลักษณะยา วา ดว ยลกั ษณะของยาแทจากภาคตา ง ๆ ของประเทศ - ภาคสาม เปน รปู ภาพคลาสสคิ ของยา ซินซิวเปนเฉา นับเปนตํารายาหลวงฉบับแรกของโลกท่ีเก่ียวกับตัวยาสมุนไพร กอนตํารายา นูเรมเบิรก (Nuremberg Pharmacopoeia) ซง่ึ เผยแพรใ น ค.ศ. 1542 เปนเวลาถงึ 800 ป ตํารายา ฉบับนี้กลาวถึงวัสดุอุดฟนซึ่งทําจากตะกั่ว เงิน และปรอท เปนเวลาถึง 1,000 ปกอนท่ีเบลล (Bell) ทันตแพทยชาวองั กฤษจะคิดคนโลหะผสมเงินและปรอทเพอ่ื ใชอ ุดฟน นอกจากตาํ รา 2 ฉบับท่ีกลาวมาแลว ยังมีความกาวหนาทางเภสัชวิทยาอนื่ ๆ ไดแ ก การ รวบรวมตาํ รบั ยาจากตางประเทศ และการจัดทําตํารายา สืออูเปนเฉา (食物本草 Compendium of Materia Medica for Dietaric Treatment หรือ ตาํ รายาฉบับยอ เพอื่ โภชนบาํ บดั ) 3.2 การพฒั นาการรกั ษาเฉพาะโรค ไดแ ก - การรักษามาลาเรียดวยสมุนไพรฮอมดง (常山 Changshan หรือ Radix Dichroae) - การรกั ษาโรคเหน็บชา (Beriberi) โดย เฉินฉางชี่ (陈藏器 Chen Cangqi) พบวา การกินขา วขาวเปน เวลานานจะทาํ ใหเปน โรคเหน็บชา และ ซุนซือเหมีย่ ว (孙思邈 Sun Simiao) พบวา การกนิ ขาวกลอ งชว ยรักษาโรคเหนบ็ ชาได - การรกั ษาโรคคอพอกดว ยสาหรา ยทะเล (Marine Algae) สาหรายทะเลสนี ้ําตาล (Kelp) และตอมธยั รอยดจากสตั ว - การรักษาโรคตามัวในท่มี ดื (Night Blindness) ดว ยตบั สตั ว - การรักษาวัณโรคดวยรกสัตว 3.3 การนาํ วชิ าเลนแรแ ปรธาตมุ าใชในการพัฒนาเภสัชเคมภี ัณฑ เกิดจากความพยายาม แสวงหายาอายวุ ัฒนะตั้งแตยุคตน ราชวงศฉิน ทําใหมีการพฒั นาวิชาเลน แรแปรธาตุ สง ผลใหมกี ารพฒั นา เภสัชเคมีภณั ฑในยุคเร่มิ แรก 3.4 การพัฒนาการปรุงยา มีตํารา เหลยกงเผาจื้อลุน (雷公炮制论 Leis Treatise on

Page 33 12 ตาํ รบั ยาจนี ท่ใี ชบอ ยในประเทศไทย Medicinal Preparation หรอื ตาํ ราการปรุงยาของเหลย) แนะนําการปรงุ ยา เพอ่ื เพ่ิมสรรพคุณ ลดพิษ และอาการขา งเคยี ง รวมทัง้ การปรงุ ยาเพ่ือใหใ ชไ ดงาย และเกบ็ รกั ษาไดนาน 4) การพฒั นาเวชปฎบิ ัติ ในยุคราชวงศจ ิ้น ราชวงศส ยุ และราชวงศถงั มีแนวโนม การพฒั นา แพทยใหม ีความชาํ นาญเฉพาะทางแขนงตาง ๆ ดงั น้ี 4.1 ตําราเวชศาสตรฉ ุกเฉิน มีการรวบรวมและเขยี นตําราชอ่ื สอื โฮว จวิ้ จูฟาง (时后救卒 方 Emergency Formulae to Keep up Ones Sleeve หรือ ตํารายาฉกุ เฉินสําหรับเก็บไวใ นแขนเสอื้ ) โดยเกอหง (葛洪 Ge Hong) ซง่ึ นบั เปนตาํ ราปฐมพยาบาลเลมแรกของโลก ตัง้ แตเ ม่ือ 1,600 ป มาแลว 4.2 ตําราฝงเข็มและรมยา มตี าํ ราฝงเข็มและรมยาชอ่ื เจินจิ่วเจี่ยอี่จิง (针灸甲乙 经 A-B Classic of Acupuncture and Moxibustion หรอื ตํารา เอ-บี คลาสสคิ ) เขียนในยุคราชวงศฉ ิน โดย หวงฝมู ี่ (皇甫谧 Huang Fumi) (ค.ศ. 215–282) เปนหนังสอื 12 เลม 128 บท แบง เปน 2 ภาค ภาคแรกเปนทฤษฎพี ืน้ ฐาน ภาคสองเปน เวชปฏบิ ัติ นบั เปน ตาํ ราสาํ คญั ของการแพทยจนี ในเร่อื งฝงเข็มนับ จากคัมภีรเ นยจิง ตอมาในยุคราชวงศฉินตะวนั ออก เปากู (鲍姑 Bao Gu) ภรรยาของเกอหง เปน แพทยห ญิงคนแรกของจนี ท่ชี ํานาญเรื่องฝง เข็มและรมยา 4.3 ตําราเฉพาะเรอื่ งทางศลั ยศาสตร มีตาํ ราชือ่ หลวิ เจวียนจื่อกุยอฟ๋ี าง (刘涓子鬼遗方 Liu Juanzi’s Remedies Left Over by Ghosts หรือ ตําราผีบอกของหลิวเจวียนจื่อ) รวบรวมโดย กงช่ิงซวน (龚庆宣 Gong Qingxuan) ในยุคราชวงศฉ ี เปน ตําราเลม แรกท่มี เี น้ือหาเฉพาะเรือ่ งทาง ศลั ยศาสตร เปนหนงั สอื 10 เลม เก่ียวกับการรักษาบาดแผล ฝ ผิวหนงั อักเสบ การบาดเจ็บ และโรค ผิวหนังตา ง ๆ มีตํารบั การรกั ษา 140 ตํารบั ประกอบดวยเรื่องการหามเลอื ด การระงับปวด ยาสมาน การบรรเทาพษิ และการระงับความรสู กึ เกอ หง หวงฝูมี่

Page 34 ประวัติการแพทยจีน 13 4.4 ตําราเฉพาะเรื่องการบาดเจบ็ มตี ําราชอื่ เซยี นโซว หล่ีซางซูมี่ฟาง (仙授理伤续秘 方 Secret Formulae to Treat Traumatic Injury Given by Celestials หรอื ตํารับลบั จากเทวดาใน การรักษาการบาดเจ็บ) เขยี นโดยนกั พรตเตา ชอ่ื ลน่ิ เตาเหรนิ (蔺道人 Lin Daoren) (ค.ศ. 790-850) เปน ตํารารกั ษาการบาดเจ็บเลม แรก กลา วถงึ การวินจิ ฉยั และรกั ษาโรคกระดกู หกั ทัง้ ชนดิ มแี ผลปด และเปด มีการแนะนําใหใ ชฝ นชว ยระงับความรูสึกเจบ็ ปวดในขณะดงึ จดั กระดกู ใหเขา ท่ี 4.5 ตําราเฉพาะเร่อื งทางสตู ศิ าสตร มตี ําราชื่อ จงิ เส้ยี วฉา นเปา ( 经 效 产 宝 Tested Prescriptions in Obstetrics หรอื ตาํ รับท่ที ดสอบแลว ทางสตู ศิ าสตร) (ค.ศ. 852) เขยี นโดย จานยนิ (昝殷 Zan Yin) ในคํานาํ ของตาํ ราบรรยายไวว า ในปตาจง (大中 Dazhong) ซงึ่ ตรงกับ ค.ศ. 847 อคั รมหาเสนาบดี (PrimeMinister) ไปหมินจง (Bai Minzhong) ตระหนกั ถึงปญ หาการคลอดยากที่ พบมากข้ึน จึงสงคนออกไปตระเวนหาแพทยที่ชาํ นาญทางสูติกรรม ไดพบกับจานยิน จึงนําตัวไปให อัครมหาเสนาบดีสัมภาษณดวยตนเอง จานยินตอบคําสัมภาษณโดยรวบรวมเปนตําราให 3 เลม อัครมหาเสนาบดีไปพอใจวาเปน ตาํ ราที่สนั้ กระชับดี จึงตั้งช่ือหนงั สอื ให ตาํ รานี้ประกอบดว ยเนอื้ หา 52 บท 317 ตํารบั - เลม แรก เปนตํารารักษาภาวะขาดประจําเดือน ตกขาวและความผดิ ปกติระหวางตั้งครรภ - เลมสอง วาดว ยความผิดปกตใิ นการคลอด - เลม สาม วาดวยความผิดปกตหิ ลังคลอด 4.6 ตาํ ราเฉพาะเร่ืองกุมารเวชศาสตร มตี ําราชือ่ หลูซฺยงจิง (颅匈经 Manual of the Fontanel and Head หรอื คูมือกระหมอ มและศรี ษะ) เปนตําราท่ไี มท ราบชอื่ ผเู ขียน นับเปนตาํ รากุมาร เวชศาสตรเ ลมแรกในยุคราชวงศส ยุ และราชวงศถัง เปน หนังสอื 2 เลม เลม แรก เปนเรือ่ งชพี จรผดิ ปกติ ลักษณะตา ง ๆ ทงั้ ในผใู หญและในเดก็ เลม สอง อธบิ ายสาเหตแุ ละการรักษา 5) ระบบการศกึ ษาและการบริหารการแพทย ในยุคนีม้ ีพัฒนาการทส่ี ําคัญ คอื ค.ศ. 581 ในยุคราชวงศส ยุ มกี ารกอตัง้ ไทอีเวย่ี น (太医院 Imperial Medical Institute หรือ สถาบนั แพทยห ลวง) ซ่งึ ประกอบดวย 3 แผนก คือแผนกยา การนวด และเวทมนต (Incantation) ค.ศ. 618 ในยุคราชวงศถงั กจิ การแพทยหลวงซง่ึ เดมิ จํากัดขอบเขตงานอยูเฉพาะในวังหลวง ไดข ยาย ออกไปทั่วประเทศ มีการเร่ิมกจิ การโรงเรยี นแพทย เพ่มิ ระยะเวลาการฝกอบรมเปนแพทยและ ผูเ ชีย่ วชาญเฉพาะทาง เชน

Page 35 14 ตาํ รบั ยาจนี ท่ีใชบ อ ยในประเทศไทย - อายุรแพทยทง้ั ระบบ เนนโรคภายใน (内科 Internal Medicine) ใชเวลา 7 ป - อายุรแพทยภ ายนอก (外科 External Medicine) ใชเ วลา 5 ป - กมุ ารแพทย ใชเ วลา 5 ป - แพทยร ักษาโรคตา หู คอ จมูก ใชเวลา 2 ป มีระบบการสอบประจําเดอื น ประจาํ ภาค และประจาํ ป สอบท้ังภาคทฤษฎีและภาคปฏบิ ตั ิ มี กรรมการจากภายนอกมารว มในการสอบไลประจําป ผเู ขาเรียนแพทยมักเปน บุตรหลานขาราชการ สว นท่ี เรียนเภสัชศาสตรมักเปนบุตรหลานชาวบาน การศึกษาการแพทยของจีนในยุคน้ีมีความเปนระบบ มากกวาระบบของโรงเรยี นแพทยส มยั แรกในอกี สองศตวรรษตอมาของยุโรป เชน ทีซ่ าเลอรโ น ประเทศ อิตาลี (ค.ศ. 846) ในยุคราชวงศถงั มแี พทยท่มี ชี ่ือเสยี ง คอื 5.1 ซุนซือเหม่ียว (孙思邈 Sun Simiao) (ค.ศ. 581-682) ขณะมีอายุ 71 ป (ค.ศ. 652) ไดแ ตงตาํ รา เชยี นจินเอย้ี วฟาง (千金要方 Thousand Ducat Formulae หรอื ตํารับยาพนั เหรยี ญทอง) เปนหนังสือ 30 เลม ตอมายังแตงตอ อีก 30 เลม ชอ่ื ตาํ รา เชยี นจนิ อฟี้ าง (千金翼方 Supplement to the Thousand Ducat Formulae หรือ ภาคผนวกตาํ รับยาพันเหรียญทอง) นกั ประวตั ศิ าสตรการแพทย เรยี กตาํ ราชดุ นว้ี า “สารานกุ รมชดุ แรกวา ดวยเวชปฏบิ ัติในประวตั ศิ าสตรก ารแพทย แผนโบราณของจีน (The First Encyclopedia of Clinical Medicine in the History of Traditional Chinese Medicine)” ตาํ ราชุดน้ีมจี ุดเดน ท่สี ําคญั ดังนี้ - กลาวถงึ ตวั ยาถึง 4,000 ชนดิ ในฉบับเดิม และอีก 2,000 ชนดิ ในภาคผนวก - ใหค วามสนใจกับการดแู ลสขุ ภาพของแมและเด็ก - ใหค วามสําคญั กบั โภชนบําบัด มุง เรื่องการสรางเสรมิ สขุ ภาพ โดยให “ทาํ งานเบา ๆ เปนประจาํ อยาหกั โหมทาํ งานหนกั เกินกาํ ลงั ” ใหค วามเอาใจใสก บั ตาํ รบั ยาพื้นบาน สงเสริมการศกึ ษาเรอื่ งจริยธรรม วิชาชพี ซุนซอื เหมี่ยวไดร บั ยกยอ งเปน “เภสชั ยราชา (Medicine King)” 5.2 หวางถาว (王焘 Wang Tao) (ค.ศ. 670-755) ไดรวบรวมตําราจากแพทยร าว 70 คน มาเขยี นใหม ใชเ วลา 10 ป เสร็จใน ค.ศ. 752 คอื ตํารา ไวไ ถม่ีเอีย้ วฟาง (外台秘要方 Arcane Essentials from Imperial Library หรอื ตําราสาระลลี้ ับจากหองสมดุ ราชสาํ นกั ) เปน หนงั สือ 40 เลม

Page 36 ประวตั กิ ารแพทยจนี 15 450 หัวขอ 1,104 เรือ่ ง ยา 6,700 ตาํ รับ การรมยา 7 ชนิด ใน 19 เรือ่ ง จุดฝง เขม็ 663 จดุ ใน 19 เรอื่ ง และเปน ครงั้ แรกทม่ี กี ารบันทึกเรอ่ื งการชมิ ปสสาวะในผูป ว ยเบาหวาน ซนุ ซือเหมย่ี ว หวางถาว ไวไถม่ีเอย้ี วฟาง 5. ยคุ ราชวงศซ ง (宋代 Song Dynasty) ถงึ ราชวงศเหวยี น (元代 Yuan Dynasty) (ค.ศ. 960-1368) ในยุคราชวงศซง เหนอื (ค.ศ. 960-1127) มีการคนพบทางวทิ ยาศาสตรทีส่ าํ คญั คอื การคน พบ ดินปน เข็มทศิ และการพิมพ คารล มารก ซ (Karl Marx) (ค.ศ. 1818-1883) ไดก ลาวถงึ การคนพบท้ัง สามส่งิ นี้ในหนงั สอื การประยกุ ตทางการแพทยธ รรมชาติและวิทยาศาสตร (The Application of Medicine, Nature and Science) วา “ดนิ ปน ไดระเบิดชนช้ันนกั รบออกเปน เสีย่ ง ๆ และเขม็ ทิศไดถูก ใชเปดตลาดโลกและสรางอาณานิคม ขณะที่การพิมพไดกลายเปนเครื่องมือของการศึกษาใหม และ เคร่อื งมอื ของการฟนฟวู ทิ ยาศาสตร และเปนคานงดั ท่แี ข็งแรงทส่ี ดุ ซึง่ เปน พื้นฐานสําคัญในการสรางและ พัฒนาจติ วญิ ญาณ” ในยคุ ดังกลา วจีนเริ่มมกี ารพมิ พธนบัตรใช และมกี ารพฒั นาทง้ั ทางดานดาราศาสตร และกลศาสตรอยางกวางขวาง อยางไรก็ตามในยุคราชวงศซง มีการปะทะทางความคิดอยางรนุ แรง ระหวางแนวคดิ ด้ังเดิมตามลทั ธิขงจือ่ กับความรใู หม ๆ (New learning) เหลาน้ี ในยุคน้ี มพี ัฒนาการทางการแพทยห ลายประการ ไดแ ก 1) การชาํ ระและพิมพเผยแพรตําราแพทย มีการดาํ เนนิ การตามลําดับ ดังน้ี ค.ศ. 971 พระจักรพรรดิมพี ระราชโองการใหม โี ครงการพบปะสงั สรรคข องนกั ปราชญผเู ช่ียวชาญ ทางการแพทย (The Imperial Edict of Visiting Scholars with Outstanding Medical Skills)

Page 37 16 ตํารับยาจนี ที่ใชบอ ยในประเทศไทย ค.ศ. 981 มีพระราชโองการใหเสาะหาตาํ ราแพทย โดยการซอ้ื หามาเปนจาํ นวนมาก ค.ศ. 1026 มีการสะสมตาํ ราแพทยแ ละตาํ รับยาเพม่ิ เตมิ อีกมาก ค.ศ. 1057 จัดตั้ง เสี้ยวเจิง้ อีซจู หฺ วี (校正医书局 The Proofing Bureau for Medical Books หรอื สาํ นักงานชาํ ระตาํ ราแพทย) ในสถาบันแพทยฮ ั่นหลิน ( 翰 林 医 官 院 The Hanlin Medical Officers Academy) ใชเ วลา 10 ป ระหวางป ค.ศ. 1068-1077 ชําระตาํ ราแพทยโ บราณ เชน คมั ภรี ซ เู ว่นิ ถูกแกไ ขกวา 6,000 คาํ และมีคาํ อธบิ ายเพิม่ เติมกวา 2,000 แหง ตาํ ราตาง ๆ ไดรบั การ ชาํ ระและเผยแพร ทําใหไ ดรบั ความเชือ่ ถือเปนตาํ ราอางอิงตอมาเปน เวลากวา 1,000 ป 2) การกอตั้งสํานักเภสัชวิทยาแหงชาติ มีการพัฒนาทั้งการผลิตและจาํ หนายยา เปล่ียนช่ือ โรงงานผลิตยา (熟药所 Drug Processing Workshop) เปน ตาํ รับเวชปราณีการุณโอสถสถาน (Medical Grace Formulae Benevolent Dispensary) และเปลยี่ นชอื่ สถานจําหนา ยยา เปน เวชการณุ โอสถสถาน (Medical Benevolent Dispensary) 3) การพัฒนาระบบการศกึ ษาแพทย สถาบันแพทยห ลวงไดพ ฒั นาระบบการศึกษาแพทย โดย แบง นักศกึ ษาออกเปน 3 ระดับ มีการสอบเลื่อนช้นั ทกุ 2 ป และแบง โรงพยาบาลของโรงเรยี นแพทยเปน 3 แผนก ไดแก - แผนกอายรุ ศาสตร สูติศาสตร และกมุ ารเวชศาสตร - แผนกฝง เข็มและรมยา - แผนกโรคภายนอก ซึ่งรวมถงึ ศลั ยศาสตร การรกั ษาการบาดเจบ็ และการจดั กระดกู 4) การพฒั นาสูตรตํารับยาและเภสชั วทิ ยา มีการพัฒนาตําราทางเภสัชวทิ ยา และสตู รตาํ รับ ยาจาํ นวนมาก ไดแ ก - ตาํ รายา เปนเฉากังมูชาํ ระใหมปไคเปา ( 本 草 刚 目 Kai Bao Newly Revised Compendium of Materia Medica) ซ่งึ ตรงกับ ค.ศ. 973 โดย หลวิ หาน (刘翰 Liu Han) ผเู ชยี่ วชาญ ทางเภสชั วิทยา หมา จื้อ (马志 Ma Zhi) แพทยหลวง และไจซ วฺ ่ี (翟煦 Zhai Xu) กบั จางหวฺ า (张华 Zhang Hua) ซงึ่ เปน สมาชกิ ราชบัณฑิตยสถาน (Imperial Academy) - ตํารา จิงสอื่ เจ้ิงเลย เปย จ ี๋เปนเฉา (经史证类备急本草 Classic and Historical Classified Materia Medica for Emergency หรือ ตาํ รับยาแบบด้งั เดิมและการแบง ประเภทตามประวัตเิ พ่ือโรค ฉกุ เฉนิ ) (ค.ศ. 1056-1093) แตงโดย ถงั เซนิ่ เวย (唐慎微 Tang Shenwei) เปน หนังสือ 32 เลม มีตวั ยา 1,558 ชนดิ โดยเปน ยาใหม 476 ชนิด

Page 38 ประวตั ิการแพทยจีน 17 - ตํารา ไทผ งิ เซิ่งหยุ ฟาง (太平圣惠方 Peaceful Holy Benevolent Formulae หรอื ตํารบั ยาการุณสวรรคสันติ) (ค.ศ. 987-992) รวบรวมโดย หวางหฺวานอี่หนง (Wang Huanyinong) ตาม พระราชโองการของจักรพรรดริ าชวงศซง เปนหนังสอื 100 เลม 1,670 เรือ่ ง และ 16,834 ตาํ รับ - ตํารา ไทผ งิ หุย หมินเหอจ้จี ฺหวฟี าง (太平惠民和剂局方 Formulae of the Peaceful Benevolent Dispensary หรอื ตํารบั ยาของการุณสันติโอสถสถาน) (ค.ศ. 1102-1106) ตอ มามีการ แกไขปรับปรงุ เปลีย่ นชอื่ ใหมเ ปน ตํารับสาํ หรับโอสถสถาน (Formulae of the Dispensary) เปนหนงั สอื 5 เลม 21 เรื่อง และ 297 ตาํ รบั ยา ปจ จุบันไดมีการแกไขเพมิ่ เตมิ เปน 10 เลม 14 เรือ่ ง 788 ตํารบั ยา ท้ังนตี้ ํารับยาในตาํ รานีจ้ ะประกอบดว ยตัวยาหลายชนดิ - ตาํ รา เซิ่งจี่จงลู (圣济总录 The Complete Record of Holy Benevolence หรือ บนั ทึก ฉบบั สมบรู ณแ หงสวรรคการณุ ย) (ค.ศ. 1111–1117) รวบรวมโดยคณะแพทยแ หง ราชวงศซง เปน หนงั สอื 200 เลม ประมาณ 20,000 ตาํ รับ และ 66 กลมุ 5) การพฒั นาการแพทยเ ฉพาะทางแขนงตาง ๆ ไดแก 5.1 สาเหตขุ องโรค มี ตาํ ราเร่อื งสาเหตขุ องโรค คอื คําอธิบายเรือ่ งโรค กลมุ อาการและ ตํารายาเกยี่ วกบั การผนวกรวมสาเหตโุ รคสามกลมุ (三因极一病证方论 Discussion of Illness, Syndromes and Formulae Related to the Unification of the Three Groups of Pathogenic Factors) เขียนโดย เฉินเอยี๋ น (陈言 Chen Yan) 5.2 การฝง เข็มและรมยา ในป ค.ศ. 1027 มกี ารหลอรปู บรอนซข นาดเทาคนจรงิ จํานวน 2 รูป แสดงจุดฝงเข็ม 657 จุด และเปดดูอวัยวะภายในได รูปหน่ึงวางไวใหนักศึกษาใชเปนอุปกรณการ เรียนในโรงเรียนแพทย อีกรูปหนึ่งเก็บไวที่พระตาํ หนักเหรินจี่ (仁济殿 Ren Ji Palace) ใน วัดตา เซยี งกวั๋ (大相国Ta Xiangguo Temple) นอกจากนี้ยงั มีการเขยี นตําราฝงเข็มและรมยาเผยแพร อกี หลายชุด 5.3 วิชานรเี วชวทิ ยา มีตําราท่สี ําคัญ ไดแ ก - ตาํ รา สือฉานลนุ (十产论 Treatise on Ten Obstetric Problems หรือ ตาํ ราเรอื่ ง สิบปญ หาทางสตู ศิ าสตร) (ค.ศ. 1078) เขยี นโดย หยางจื่อเจย้ี น (杨子建 Yang Zijian) - ตาํ รา ฟูเหรินตาฉวนเหลียงฟาง ( 妇 人 大 全 良 方 Complete Effective Formulae for Woman หรอื ตาํ รับที่ไดผ ลสมบูรณส าํ หรบั สตรี) (ค.ศ. 1237) เขยี นโดย เฉินจอื้ หมิง

Page 39 18 ตาํ รับยาจนี ทใ่ี ชบ อ ยในประเทศไทย (陈自明 Chen Ziming) อธบิ ายความผดิ ปกติ 260 เรือ่ ง 24 กลุม โดย 19 กลุมเปนเรื่องทางนรีเวช ท่ี เหลืออกี 5 กลุมเปน เร่ืองทางสูติศาสตร 5.4 วิชากุมารเวชศาสตร มีตําราช่ือ เส่ียวเออรเหยาเจ้ิงจื๋อจฺเหวีย (小儿药证直诀 Key to Syndrome Identification and Treatment of Diseases in Infants หรอื กญุ แจการวนิ จิ ฉยั กลมุ อาการและการรกั ษาโรคในทารก) เขียนโดย เฉยี นอี่ (钱乙 Qian Yi) (ค.ศ. 1032-1113) เปน หนงั สอื 3 เลม ดังนี้ - เลม แรก เปน เร่ืองการรักษาโรคตามการวนิ ิจฉยั กลุมอาการ และภาวะชีพจร - เลม สอง เปน กรณศี ึกษาผปู ว ย 23 ราย ท่ีผเู ขยี นเคยรักษา - เลม สาม เปน รายการยาทีใ่ ชบ อ ย ความเขากันของยา และการบรหิ ารยา เฉียนอีเ่ นน การวินจิ ฉัยโรคดว ยการดู (Inspection) โดยการสังเกตลกั ษณะผวิ หนงั สภาพของ ใบหนา และดวงตา นอกจากนี้ มกี ารพฒั นาวิธีการวินจิ ฉัยโรคโดยการสงั เกตหลอดเลือดดาํ ใตผวิ หนงั บนน้วิ ช้ี ของเด็ก โดย หลิวฝาง (刘昉 Liu Fang) เขยี นในตํารา เส่ียวเออ รป ง เหวียนฟางลนุ (小儿病源方论 A Newly Compiled Book on Pediatrics หรอื ตาํ รารวมเลมใหมใ นกมุ ารเวชศาสตร) อธิบายลกั ษณะ 3 ประการของหลอดเลือดดาํ หลงั นว้ิ ช้ีเดก็ ตอมาไดมีการพัฒนาพบลักษณะตา ง ๆ เพ่มิ เปน 10 ประการ ทบ่ี ง บอกโรคของอวยั วะภายในตาง ๆ เฉยี นอี่ เสยี่ วเออ รเ หยา เจง้ิ จ๋อื จฺเหวยี 5.5 ศลั ยศาสตรแ ละวทิ ยาการบาดเจบ็ หรอื ซางเคอเสวีย (伤科学 Traumatology) มตี ํารา ชอื่ ไวเคอจิงเอยี้ ว (外科精要 Essentials of External Diseases หรอื ตําราเรอื่ งสาํ คญั เกี่ยวกบั โรค ภายนอก) (ค.ศ. 1263) เขียนโดย เฉนิ จ้ือหมิง (陈自明 Chen Ziming) และมกี ารบันทกึ เกยี่ วกับโรคมะเรง็

Page 40 ประวตั กิ ารแพทยจนี 19 เปนครั้งแรกในตาํ รา เวย จ้ีเปาซู (卫济宝书 Treasured Book for Health Care หรอื ตาํ ราขมุ ทรพั ยเพอ่ื การดแู ลสขุ ภาพ) นอกจากนี้ มีการรกั ษากระดูกสันหลงั หักโดยการแขวนถวงนํา้ หนกั กอ นท่ีแพทยช าว อังกฤษชอื่ เดวิส (Davis) จะกลา วถึงวธิ ีการจัดใหเ ขาทโ่ี ดยการแขวน (Reduction by Suspension) เปนเวลา ถงึ 600 ป และมีการใชเฝอ กไม 4 ชน้ิ เพอ่ื รกั ษากระดกู หกั 5.6 การพฒั นาดานนติ ิเวชศาสตร มตี าํ รานิติเวชศาสตรช อ่ื สว่ี านจ๋ีลู (洗冤集绿 Records of Washing Away the Injustice หรือ บันทึกการขจดั ความอยุตธิ รรม) เขียนโดย ซง ฉอื (宋慈 Song Ci) (ค.ศ. 1186-1249) เปน หนงั สือ 4 เลม ดังน้ี - เลม แรก เปน เร่ืองพื้นฐานนติ เิ วช การผา ศพพสิ ูจน และการวเิ คราะหเ หตกุ ารณของการ บาดเจ็บ - เลม สอง แยกแยะสาเหตุของการมบี าดแผลและการตาย วา บาดแผลเกิดกอ นหรอื หลังตาย เปน การฆา ตัวตายหรือฆาตกรรม - เลมสาม วา ดวยยาพษิ ท้งั จากสตั วห รอื แรธ าตุ ท่ีใชฆ าตวั ตายหรือฆาตกรรม - เลม สี่ วาดวยวธิ แี กพ ษิ และภาวะฉกุ เฉนิ ตา ง ๆ 6. ยคุ พัฒนาการแพทยแ ละเวชปฏิบัตแิ ผนใหม ชวงยคุ ราชวงศห มงิ (明代 Ming Dynasty) และราชวงศชงิ (清代 Qing Dynasty) กอนสงครามฝน (ค.ศ. 1368-1840) เหตุการณในยคุ น้ีที่มีผลกระทบตอ พัฒนาการแพทยข องจนี ไดแ ก ในป ค.ศ. 1371-1435 ขันที เจงิ้ เหอ (郑和 Zheng He) หรอื ซันเปากง (三宝公 San Bao Gong) ไดอ อกเดินทางทอ งทะเลไปตลอด ทะเลจนี ใตถ งึ อนิ เดียและกวา 30 ประเทศในตะวันออกกลางและแอฟรกิ า ทําใหประเทศจีนไดแลกเปล่ยี น วิทยาการและการแพทยก ับประเทศตาง ๆ แตขณะเดียวกนั กม็ กี ารปด กน้ั ควบคมุ บรรดาปญ ญาชน โดยใน ราชวงศหมิงและราชวงศชิงไดจัดระบบการสอบคัดเลือกขาราชการ มีการสอบถึง 8 ภาค และมีความ พยายามปด ก้นั ขดั ขวางกระแสทุนนิยมโดยการใชน โยบายปดประเทศดวย พัฒนาการดา นตาง ๆ ทางการแพทยท ีส่ ําคญั ในยคุ น้ี มีดงั น้ี 1) การพฒั นาตาํ ราการแพทยแ ละเภสชั ตํารับ ไดแ ก - ตาํ รายา เปนเฉากงั มู (本草纲目 Compendium of Materia Medica) (ค.ศ. 1578) เขียนโดย หล่สี ือเจนิ (李时珍 Li Shizhen) (ค.ศ. 1518-1593) โดยใชเ วลากวา 30 ป ศกึ ษาตาํ รากวา 800 เลม เขยี น ตาํ รานี้เสรจ็ เมอื่ มอี ายุได 60 ป และพิมพเผยแพรค รัง้ แรกใน ค.ศ. 1596 เปนหนงั สอื รวม 52 เลม กลา วถงึ

Page 41 20 ตํารับยาจีนท่ีใชบอยในประเทศไทย สมุนไพร 1,892 ชนิด โดย 374 ชนิดเปน รายการใหมเพม่ิ จากตาํ ราเดิม มภี าพประกอบกวา 1,160 ภาพ เปน ตํารบั ยากวา 11,000 ตํารบั และตาํ รบั ยากวา 8,160 ตาํ รบั เขียนจากประสบการณข องเขาเอง มกี ารจดั หมวดหมูข องสมุนไพรใหมท เ่ี ปนวิทยาศาสตรด วย ทั้งนี้ ดารว นิ (Davin) ไดอ างองิ ขอ มลู เรื่องปลาทอง (Golden Fish) และไกดํา (Blackbone Chicken) จากตําราชุดนี้ดวย ดารวินเรียกตําราน้ีวา สารานุกรม จีนโบราณ (Encyclopedia of Ancient China) หล่ีสอื เจนิ เปนเฉากงั มู ตอ มา จาวเสวยี หมน่ิ (赵学敏 Zhao Xuemin) (ค.ศ. 1716-1805) ไดเขียนตาํ ราเปน เฉา กงั มสู อื อ้ี (本草纲目拾遗 An Addendum to the Compendium of Materia Medica หรือภาคผนวกของตาํ รายา เปนเฉา กงั มูของหลี่สือเจิน) โดยใชเ วลาราว 40 ป ทบทวนตาํ รากวา 600 เลม - ตํารา จอื๋ อูห มิงสอื ถูเขา (植物名实图考 Illustrated Investigation of Names and Natures of Plants หรอื หนงั สอื ภาพการสบื คนชื่อและธรรมชาติของพชื ) เขยี นโดย หวฉู จี ุน (吴其浚 Wu Qijun) (ค.ศ. 1789–1847) ซงึ่ เปน ขา ราชสํานกั ตาํ แหนงสูง และมโี อกาสเดินทางไปหลายมณฑลกวา ครึง่ ประเทศ เชน สา นซี (陕西) หูเปย  (湖北) หูหนาน (湖南) เจียงซี (江西) ซจี ง้ั (西藏) ฟเู จยี้ น (福建) ยฺหวนิ หนาน (云南) และกยุ โจว (贵州) เปนตน เขาสนใจศกึ ษาสมนุ ไพรของทอ งถนิ่ ตาง ๆ และศกึ ษาตาํ รากวา 800 เลม ซง่ึ ใน ครั้งแรกไดร วบรวมพชื กวา 780 ชนิด ตอมาปรับปรุงใหมเปน หนงั สือถึง 38 เลม กลา วถงึ พชื 1,714 ชนิด - ตํารา ผูจ ฟี้ าง (普济方 Prescription for Curing All People หรือ ตาํ รบั ยาเพื่อรกั ษาทกุ คน) (ค.ศ. 1406) เปน หนังสอื 168 เลม แบง เปน กวา 100 หัวขอ 2,175 หวั ขอยอ ย ตาํ รับยากวา 61,000 ตาํ รบั รวม ตวั อกั ษรราว 10 ลานอักษร

Page 42 ประวัติการแพทยจนี 21 - หนังสอื อีฟางเขา (医方考 Verification of Formulae หรอื หนังสอื การทดสอบตํารับยา) (ค.ศ. 1584) เขียนโดย หวคู ุน (吴琨 Wu Kun) (ค.ศ. 1551-1602) เปนหนงั สอื 6 เลม 72 หัวขอ เปน หนงั สอื ที่ ไดรบั ความนิยมมาก ตอ งพมิ พซ า้ํ ประมาณ 10 ครัง้ - หนังสือ อีฟางจีเ๋ จย่ี (医方集解 Collection of Formulae and Notes หรอื หนงั สอื รวบรวมสตู ร ตํารับและบันทกึ ) เขียนโดย วางหมา ว (汪昴 Wang Mao) แบง เปน 21 หัวขอ 300 ตาํ รบั - ตาํ ราเก่ียวกับไข หลายเลม ไดแ ก ตาํ รา ซางหานลนุ (伤寒论 Treatise of Febrile Diseases หรือ ตาํ ราโรคไข) ตํารา ซอื เรอ เถยี วเปยน (湿热条辨 Systematic Differentiation of Damp Heat Syndromes หรอื ตาํ ราการแยกกลุมอาการรอ นช้ืนอยา งเปนระบบ) ตํารา เวนิ ปง เถียวเปย น (温病条辨 Systematic Differentiation of Febrile Diseases หรือ ตาํ ราแยกโรคไขอ ยา งเปน ระบบ) และ ตํารา โรคระบาดฉบับยอ (Compendium on Epidemic Febrile Diseases) 2) การพฒั นาทฤษฎีโรคระบาด และการปลกู ฝ ในยุคราชวงศหมงิ และราชวงศช ิง เกิดโรคระบาดขนึ้ หลายครั้ง มีโรคระบาดเกิดข้ึนราว 64 ครัง้ ในชว ง 276 ปของยคุ ราชวงศหมงิ และ 74 ครง้ั ในชวง 266 ปของยคุ ราชวงศชงิ จึงมกี ารพัฒนาตําราท่ี เกยี่ วของกบั โรคระบาด คอื ตํารา เวนิ อลี่ นุ (温疫论 Treatise of Pestilence หรือ ตําราโรคไขระบาด) เขยี นโดย หวโู หยวซิง่ (吴有性 Wu Youxing) เปน หนังสือ 2 เลม วางทฤษฎพี น้ื ฐานเร่อื งโรคระบาด ในคํานาํ บรรยายสาเหตขุ องโรคระบาดวา โรคระบาดมไิ ดเ กดิ จากลม ความเย็น ความรอ น หรือความชน้ื แตเกิดจากเหตุผิดปกติของดนิ ฟาอากาศเปนพิษจากการเปลี่ยนแปลงตามฤดกู าล (ตาํ ราการแพทยจีนด้งั เดมิ เช่ือวาโรคเกิดจากเหตธุ รรมชาติ 6 ประการ ไดแก ลม ความเยน็ ความรอ น ความชื้น ความแหง และไฟ) นอกจากนี้ ยังเชอื่ วาเชอ้ื โรคระบาดเขา สรู างกายทางจมูกและปาก หวูโหยวซ่ิงยงั สังเกตเหน็ วา โรคระบาด เกดิ ในคนและสตั ว ไมเ หมอื นกัน “วัวปว ยในขณะท่ีเปด ไมปวย และคนปว ยในขณะทส่ี ตั วไ มป วย” หวโู หยวซงิ่ (หวูอ้วิ เขอ)

Page 43 22 ตํารบั ยาจนี ทใ่ี ชบ อ ยในประเทศไทย สาํ หรบั การบุกเบิกเรื่องการปลูกฝปอ งกนั ไขทรพษิ มีผบู นั ทกึ วา คนจีนในอาํ เภอไทผ งิ (太平 Taiping) มณฑลหนิงกวั๋ ฝู (Ningguofu) ซง่ึ ปจจบุ ันคือ มณฑลอนั ฮุย (安徽 Anhui) รจู กั วธิ กี ารปลกู ฝป อ งกนั ไข ทรพษิ มาตัง้ แตรัชสมัยหลงชงิ (隆庆 Long Qing) แหงราชวงศห มงิ (ค.ศ. 1567-1572) ในยคุ ราชวงศชงิ มีหนังสือทก่ี ลาวถงึ ตาํ นานท่ีมาของการปองกันไขท รพิษในประเทศจีน 2 เลม คอื หนังสือ ตาํ ราอา งองิ ใหมเ กยี่ วกับการปลกู ฝใ นมนษุ ย (New Text About Human Variolation) (ค.ศ. 1884) แตงโดย หวหู รงหลนุ (武荣纶 Wu Rong Lun) และตงยฺวี่ซาน (董玉山 Dong Yushan) บันทกึ ไวว า “จากการสืบคนหนงั สือเกา ๆ พบศพั ททางการแพทยเกยี่ วกับการปลกู ฝในคน ในชวงสมัยถงั ไคเ ยฺวียน (Tang Kaiyuan) จา วสอื (Zhao Shi) ซงึ่ อาศัยอยทู างตอนเหนอื ของลุม น้ําแยง ซี ไดใชว ิธีพน ผงแหงหรือท่ที ําใหชุมของสะเกด็ แผลไขทรพิษ เขา ไปในเย่ือบุจมกู ของเดก็ ท่ปี กติ” หนงั สือ เลม ดงั กลา วไดกลา วถงึ การปลกู ฝในจนี วา เริ่มตัง้ แต ค.ศ. 713-741 หนงั สืออีกเลมคือ ตาํ ราไขทรพิษ (Treatise on Pox) (ค.ศ. 1713) เขียนโดย จชู นุ เซยี่ (Zhu Chunxia) แพทยร าชสาํ นักแหงสถาบัน แพทยห ลวง กลา วไวว า การปลกู ฝเ ร่มิ ตนมาจาก หมอเทวดา (Divine Doctor) แหงภเู ขาเออ รเหมย (娥眉 Emei) ต้ังแตรัชสมัยซง เจินจง (宋真宗 Song Zhenzong) (ค.ศ. 1023-1063) ตํานานมไิ ด กลา วถงึ วธิ ีการปลกู ฝ แตเลาวา หวางตา น (王旦 Wang Dan) อัครมหาเสนาบดีของราชสํานกั ซงเจนิ จง ไดน ําวิธีจากหมอเทวดามาปลกู ฝใ หก บั ลูกของตนเอง หลงั จากลกู หลายคนของเขาตอ งตายไป เพราะไข ทรพิษ ตาํ นานทั้งสองเร่อื งนไ้ี มมีหลักฐานพิสูจน จงึ ไมใ ครไดร บั ความเชื่อถอื วิธีการปลูกฝข องจนี เผยแพรไ ปใชในญ่ปี นุ ค.ศ. 1652 และเขาสรู ัสเซีย ค.ศ. 1688 3) การพฒั นาเวชปฏิบตั ิ ในยคุ ราชวงศหมงิ และราชวงศช งิ มีการพฒั นาเวชปฏบิ ัตแิ ขนงตา ง ๆ ท้งั อายุรศาสตร ศลั ยศาสตร วทิ ยาการบาดเจบ็ สตู ิศาสตร นรีเวชวทิ ยา กุมารเวชศาสตร จักษุวิทยา ทนั ตกรรม ลาริงซว ิทยา และวทิ ยาการฝง เขม็ มีตาํ ราแพทยห ลายชดุ เขียนข้ึนในยุคนี้ เชน - ตาํ รา อิ้วอิว้ จเ๋ี ฉิง (幼幼集成 A Complete Work on Pediatrics หรอื ตาํ รากมุ ารเวช ศาสตรฉ บับสมบูรณ) (ค.ศ. 1750) เขียนโดย เฉนิ ฟูเจ้ิง (陈复正 Chen Fuzheng) โดยเขยี นจาก ประสบการณราว 40 ป อธิบายลกั ษณะหลอดเลอื ดดําทีน่ ิว้ ชใี้ หสมบูรณข ้นึ เนน การรักษาดวยยาภายนอก มากกวายาภายใน - ตําราเปา อิงชวั เอยี้ ว (保婴撮要Synopsis of Caring for Infants หรือ ตําราดแู ลทารกฉบบั ยอ ) เขียนโดยสองพอ ลกู เซวยี ไข (薛铠 Xue Kai) และ เซวียจ่ี (薛己 Xue Ji) เปน หนงั สอื 20 เลม

Page 44 ประวตั กิ ารแพทยจีน 23 กลา วถึงโรคตา ง ๆ ทั้งภายในและภายนอกของเด็กกวา 700 เร่ือง มีเรอื่ งวธิ กี ารปอ งกันบาดทะยักใน เดก็ แรกเกดิ โดยการจีส้ ายสะดอื ทีต่ ดั ออกดวยความรอ น 4) การรวบรวมและชําระตาํ ราแพทยดั้งเดิม มกี ารรวบรวมและชําระตําราแพทยดงั้ เดิมอยาง กวางขวาง โดยเฉพาะคมั ภีรเนย จงิ (Classic of Internal Medicine) และตาํ ราซางหานลุน (Treatise on Febrile Disease) โดยทําใหกระชับและชดั เจนข้ึน จนไดร ับความนิยมอยางกวา งขวางในเวลาตอ มา ในยคุ ตน ราชวงศช งิ ตาํ ราแพทยตาง ๆ ตาํ ราดั้งเดมิ กวา 120 เลม ไดรับการจัดหมวดหมู เพื่อ ใหอ างอิงไดส ะดวก จดั ทําเปน หนงั สอื รวม 520 เลม เนื้อหาครอบคลมุ ต้งั แตบ นั ทึกทางการแพทยส มยั ดง้ั เดิม การวนิ จิ ฉัยโรค การรกั ษา ทฤษฎีพืน้ ฐานของโรคแขนงตา ง ๆ การประกอบโรคศลิ ปะ บันทกึ เหตกุ ารณแ ละประวัติแพทยทีม่ ชี ื่อเสียง รวมท้ังทฤษฎีและวิธีการปรุงตาํ รับยา ตาํ ราสาํ คัญจากการรวบรวมและชาํ ระตําราแพทยดงั้ เดิม คอื ตํารา อจี งจินเจย้ี น (医宗金鉴 หรือ ตําราการแพทยฉบับราชสาํ นกั ) (ค.ศ. 1739) รวบรวมและชาํ ระโดยแพทยร าชสาํ นักแหง ราชวงศช งิ มี หวเู ชียน (吴谦 Wu Qian) เปน หวั หนาคณะ จดั ทาํ เปนหนังสือ 90 เลม หลงั การสถาปนารฐั จนี ใหม ใน ค.ศ. 1949 สถาบันแพทยร าชสาํ นัก (The Institute of the Imperial Physicians) จัดใหต ําราชุดน้ี เปนตาํ ราอา งองิ ของนกั ศึกษา นอกจากนี้ ยงั มกี ารรวบรวมบนั ทึกเวชปฏบิ ัติของแพทย เชน - หนังสอื กูจินอีถง (古今医统 A Great Collection of Medical Works, Ancient and Modern หรือ หนงั สอื รวบรวมผลงานทางการแพทยครัง้ ใหญท้ังโบราณและปจจบุ ัน) (ค.ศ. 1556) รวบรวมโดย สวชี นุ ฝู (徐春甫 Xu Chunfu) - หนงั สอื เจ้งิ จื้อจนุ จฺเหวยี (证治准绝 Standard of Diagnosis and Treatment) (ค.ศ. 1602) โดยหวางเขิ่นถงั (王肯堂 Wang Ken Tang) - หนงั สือ จง่ิ เยวยี่ ฉวนซู (景岳全书 Complete Works of Zhang Jingyue หรือ หนังสอื ผลงานฉบับสมบูรณของจางจงิ่ เยว่ยี ) (ค.ศ. 1624) โดย จางเจ้ียปน (张介宾 Zhang Jiebin) เปน หนงั สือ 64 เลม รวมกวา 1 ลานตวั อักษร - หนงั สอื หมิงอเี ลย อนั้ (名医类案 Classified Medical Records of Famous Physicians หรอื หนงั สือเรยี บเรยี งการบนั ทกึ ทางการแพทยอยางเปนระบบของแพทยผมู ชี ่ือเสยี ง) (ค.ศ. 1549) รวบรวมโดย เจยี งกวน (江瓘 Jiang Guan) โดยใชเ วลาทาํ งานกวา 20 ป รวบรวมบันทกึ และเขียนคํา วิจารณ แตท ําไดเพียง 12 เลม ก็เสียชวี ิต เจยี งยง่ิ ซู (Jiang Yingsu) ผเู ปน บตุ รใชเวลาทํางานสบื ทอด

Page 45 24 ตํารบั ยาจีนท่ใี ชบ อยในประเทศไทย ตอ มาอีก 19 ป จงึ เสร็จ และตพี มิ พเ ผยแพรไ ดใน ค.ศ. 1591 หนังสือนไ้ี ดร ับความนยิ มและตีพมิ พซ้ํา หลายครง้ั - หนงั สอื ซหู มิงอเี ลย อนั้ ( 续 名 医 类 案 Supplements to the Classified Medical Records of Famous Physicians หรือ ภาคผนวกหนงั สอื เรยี บเรียงการบนั ทกึ ทางการแพทยอ ยา งเปน ระบบของแพทยผูมีช่ือเสียง) (ค.ศ. 1770) และหนังสือ คาํ อภิปรายเรื่องเวชปฏิบัติในหลิวโจว (柳州 医话 Discussion of Medical Practice in Liu Zhou) รวบรวมโดย เวยจ อื ซิว่ (魏之绣 Wei Zhixiu) จางจ่ิงเยวีย่ หวางเขิ่นถัง 5) การแลกเปล่ยี นทางการแพทยก ับตางประเทศ ในยคุ ราชวงศหมิงและราชวงศช ิง มกี าร แลกเปลยี่ นทางการแพทยของจนี กับประเทศเพ่ือนบาน คือ ประเทศญีป่ นุ และเกาหลี โดยสว นใหญญ่ีปนุ และเกาหลีรบั ถา ยทอดวทิ ยาการจากจีน ขณะเดียวกันวทิ ยาการทางการแพทยข องตะวันตกไดเผยแพร เขาสูจ นี ท้ังวชิ ากายวภิ าคศาสตร สรีรวิทยา เภสัชวิทยา และอ่นื ๆ แตมอี ทิ ธิพลตอการแพทยจ นี ไมมาก ในขณะที่การแพทยจ ีนเริม่ เผยแพรเ ขาสูย โุ รปโดยผานทางคณะมชิ ชนั นารี เชน มเิ ชล บอยม (Michel Boym) ตพี มิ พหนังสอื ช่ือ พรรณไมจนี (Chinese Flora) (ค.ศ. 1643) เปนภาษาละตนิ โดยเนอื้ หาสวนใหญไ ดมาจากตาํ รายาเปนเฉากงั มู (本草纲目 Compendium of Materia Medica) ของหลส่ี ือเจิน อาร พี แฮรรวิ (R.P. Harrieu) ตีพิมพห นงั สอื ความลบั ของการแพทยจนี ดง้ั เดมิ (Secret Classic of Traditional Chinese Medicine) (ค.ศ. 1671)

Page 46 ประวตั ิการแพทยจนี 25 พมู ิเกอร (Pumiger) แปลหนังสอื อีหมิงเหอจงก๋ัวมายหลี่ (医明和中国脉理 Medical Guide and Traditional Chinese Medicine Pulse Theory หรอื คูมือทางการแพทยแ ละทฤษฎีชีพจร การแพทยจ ีน) เปน ภาษาละติน ใน ค.ศ. 1680 และพมิ พเผยแพรใ นประเทศเยอรมนี เคลอเยอร (Cleryer) รวมงานแปลของพูมิเกอรเร่ืองชีพจรของจีน การตรวจลิ้น สมุนไพรจนี 289 ชนดิ และภาพเสน ชีพจร 68 ภาพ ตีพิมพห นังสอื ตัวอยา งการบาํ บดั โรคของจนี (中国医法齐例 Examples of Chinese Medical Therapies) เปนภาษาละติน ใน ค.ศ. 1682 ท่ีเมืองแฟรงเฟรต ประเทศเยอรมนี ในศตวรรษที่ 17 แพทยชาวตะวันตกเรมิ่ นําวชิ าฝง เข็มและรมยาไปใช กลา วคือ ค.ศ. 1671 มี การตีพมิ พตาํ รารมยาออกมา 2 เลม ในประเทศเยอรมนี เลมหน่งึ เขยี นโดย เกลฟูซสุ (Geilfusius) อีก เลมหนง่ึ เขียนโดย บูสชอฟ (Busschof) เซอรจ อหน ฟลอเยอร (Sir John Floyer) แพทยชาวองั กฤษเขียนรูปแบบการจบั ชพี จรของ แพทย (Form of Doctor’s Feeling the Pulse) เจ เอ เกหมา (J.A. Gehma) ตพี มิ พห นงั สอื การประยกุ ตว ธิ ีรมยาของจนี ในการรกั ษาอาการ ปวดขอ จากโรคเกาท (应用中国灸术治疗痛风 Application of Chinese Moxibustion to Treat Migratory Arthralgia) (ค.ศ. 1683) โดยพิมพทเี่ มืองฮัมบรู ก (Hamburg) ประเทศเยอรมนี 7. ยุคการแพทยสมัยใหม จากสงครามฝน การสถาปนาจนี ใหม จนถึงปจจบุ นั ( 现 代 Modern Age) (ค.ศ. 1840–ปจจบุ ัน) 7.1 การยอมรบั การแพทยต ะวนั ตก ประวตั ิศาสตรจ นี ในชว งยุคน้ี การแพทยต ะวนั ตกมีผลกระทบอยางมากตอการแพทยจีน เริม่ ตน จากการเกิดสงครามฝนระหวางจีนกับชาติตะวันตก 2 คร้ัง คือ คร้ังแรกทําสงครามกับประเทศอังกฤษ (ค.ศ. 1840-1842) และครั้งทส่ี องทาํ สงครามกับประเทศองั กฤษและฝรงั่ เศส (ค.ศ. 1856-1860) กอ นสงครามฝน การแพทยต ะวนั ตกในประเทศจนี ถูกปดกน้ั มีการตั้งสถานพยาบาล การแพทยต ะวนั ตกบา งเพียงเลก็ นอ ยเทา นั้น เชน โธมสั อาร คอลเลดจ (Thomas R.Colledge) แพทย ของบรษิ ทั บรติ ิชอสิ ตอ ินเดีย เร่ิมตง้ั โรงพยาบาลมิชชันนารีแหงแรกทเ่ี มอื งมาเกา (Macau) และใน ค.ศ. 1834 ปเตอร ปารเกอร (Peter Parker) (ค.ศ. 1804-1888) แพทยบ าทหลวงชาวอเมรกิ ันถูกสง ไป ทเ่ี มอื ง กวางเจาและจัดตง้ั โรงพยาบาลตา แตห ลงั สงครามฝน จนี ตกอยใู นฐานะกึง่ เมอื งข้นึ มกี ารตงั้ โรงพยาบาล มชิ ชันนารเี ปน จํานวนมาก ระหวาง ค.ศ. 1828-1949 มีโรงพยาบาลมชิ ชนั นารมี ากถงึ 340 แหง

Page 47 26 ตํารับยาจีนทีใ่ ชบอยในประเทศไทย เคทเบอรี โจนส (Katebury Jones) เขยี นถงึ บทบาทของโรงพยาบาลเหลาน้ีไวในหนงั สือ บน คมมีดผาตดั (On the Edge of the Operating Knife) (ค.ศ. 1935) ตีพมิ พทีน่ ครเซ่ียงไฮ (上海 ซา งไห) วา “สําหรบั นายแพทยป เ ตอร ปารเกอรแลว มีดผา ตดั ของเขาทําหนา ที่ฟน บานประตจู ีนใหเปด ออก ขณะที่กระสุนปน ของตะวันตกพังทลายไมไ ด” สมาคมแพทยนกั สอนศาสนาอเมริกัน (American Medical Preaching Association) ตัง้ โรงเรยี นแพทยต ะวันตกแหง แรกข้ึนทเี่ มอื งกวางเจา ใน ค.ศ. 1866 ชาวจนี เองก็ไดตง้ั โรงเรยี นแพทย ตะวนั ตกขึน้ ท่ีเทยี นสนิ เม่ือ ค.ศ. 1881 และต้ังโรงเรียนแพทยตะวันตกขึ้นในมหาวิทยาลัยปก ก่ิง ใน ค.ศ. 1903 ซงึ่ ตอ มาไดแ ยกตัวออกจากมหาวิทยาลยั เปนโรงเรยี นแพทยปก ก่ิง เมอ่ื ค.ศ. 1906 หลัง “สญั ญาสนั ติภาพ” (ค.ศ. 1901) ระหวางจีนกบั อังกฤษ สหรัฐอเมรกิ า เยอรมนี และ ฝร่ังเศส มีการตง้ั โรงเรียนแพทยข นึ้ หลายแหง เชน โรงเรยี นแพทยเสียเหออีเสวียถาง (协和医学堂 Union Medical School หรือ โรงเรียนแพทยย เู นียน ค.ศ. 1903) ท่ีปกกิง่ (北京 เปย จิง) โรงเรยี น แพทยฉ ีหลู (Qilu ค.ศ. 1904) ท่จี ี้หนาน (济南 Jinan) โรงเรียนตา ถง (大同 Datong ค.ศ. 1908) ที่ ฮั่นโขว (Hankou) โรงเรยี นแพทยถ งจี้ (同济医院 ค.ศ. 1908) ท่ีนครเซ่ียงไฮ โรงเรยี นแพทยย ูเนยี น (ค.ศ. 1911) ทเี่ มอื งฝูโจว (福州 Fuzhou) และโรงเรยี นแพทยเซยี งหยา (Xiangya ค.ศ. 1914) ที่ เมืองฉางซา (Changsha) รวมแลวมีโรงเรยี นแพทยตะวันตกของคณะมิชชนั นารีกวา 20 แหง หลงั การ ปฏวิ ัติประชาธปิ ไตยในป ค.ศ. 1911 มโี รงเรียนแพทยทงั้ ของรัฐและเอกชนตง้ั ข้ึนอกี หลายแหง ทัว่ ประเทศ นอกจากนี้ นักศึกษาจํานวนมากเดินทางไปศึกษาการแพทยในตา งประเทศ ท้ังในญีป่ นุ และยโุ รป และมี การแปลตําราแพทยต ะวันตกจํานวนมากเปนภาษาจีน ในยุคดังกลาว มกี ารตอ สกู นั ระหวางการแพทยจ ีนและการแพทยต ะวันตก และผลทสี่ ุดการแพทย จีนเปนฝายพายแพ แพทยจีนหลายคนมีความพยายามผสมผสานการแพทยทั้งสองแผนเขาดวยกัน แตเ น่ืองจากทฤษฎพี นื้ ฐานแตกตางกัน จงึ ผสมผสานกนั ไมไ ด 7.2 ความพยายามลมเลกิ การแพทยจนี หลงั จากการแพทยต ะวันตกไดร บั การยอมรับอยา งกวางขวางในประเทศจีน รฐั บาลกก มนิ ตั๋ง มี ความคิดและความพยายามลมเลิกการแพทยจนี ดงั น้ี ค.ศ. 1914 หวางตา เซีย รัฐมนตรกี ระทรวงศึกษาธกิ าร เสนอใหย กเลกิ การแพทยจนี และใหใช การแพทยต ะวันตกเพียงอยางเดยี ว

Page 48 ประวัติการแพทยจีน 27 ค.ศ. 1925 สมาคมสหศึกษาแหงประเทศจนี เสนอตอ รัฐบาลใหนําการแพทยจนี เขา เปน สว น หนง่ึ ของสถาบนั การแพทยตะวันตก แตถ กู ปฎเิ สธ เดือนกุมภาพันธ ค.ศ. 1929 ในทปี่ ระชมุ “คณะกรรมการกลางสาธารณสุข” นายแพทยเ วี่ยวนิ ซว่ิ ซงึ่ ศึกษาวชิ าแพทยจากญป่ี ุนและกลับมาจนี ใน ค.ศ. 1914 เสนอใหย กเลกิ การรักษาโรคโดยแพทย จีน ดว ยเหตผุ ล คอื - ทฤษฎแี พทยจ นี ลว นแลว แตเ ปนทฤษฎีเพอ ฝน - การวินจิ ฉยั โรคดวยวิธกี ารแมะหรอื จบั ชีพจรไมเปนจรงิ เปนการหลอกลวงประชาชน - การแพทยจ ีนไมสามารถปองกนั โรคระบาดได - พยาธิวิทยาของการแพทยจ นี ไมเปน วิทยาศาสตร นายแพทยเ วย่ี วนิ ซ่วิ เสนอขน้ั ตอนการยกเลกิ การแพทยจนี ไว ดังนี้ - ขึ้นทะเบยี นแพทยจนี ท่มี ีอยทู กุ คน ภายในป ค.ศ. 1930 - จดั อบรมแกแพทยจ ีน มีกาํ หนด 5 ป จนถงึ ค.ศ. 1930 แลว มอบประกาศนียบัตรให สาํ หรบั ผทู ี่ไมไ ดรบั ใบประกาศนียบัตร ใหห มดสิทธ์ิในการประกอบโรคศิลปะ - แพทยจ ีนท่ีมีอายเุ กิน 50 ป และไดใบประกอบโรคศลิ ปะในประเทศมาแลว เกนิ 20 ป ให ยกเวนไมต อ งเขา รบั การอบรม แตจ ํากัดมใิ หร กั ษาโรคติดตอ ไมม ีสทิ ธิเ์ ขียนใบมรณบัตร และใบประกอบ โรคศิลปะดังกลา วใหม อี ายตุ อ ไปอีก 15 ป นับแต ค.ศ. 1929 - หามแพทยจ นี โฆษณาประชาสัมพันธ และหา มแนะนําการแพทยจ นี ทางหนงั สอื พมิ พ - หามนําเสนอขา วในวารสาร หา มการโฆษณาท่ไี มเ ปนวทิ ยาศาสตร - หา มต้งั สถาบนั การแพทยจีน หลังจากมติดังกลาวผานการพิจารณาของท่ีประชุม ไดเกิดการตอตานจากวงการแพทยและ เภสชั กรรมแผนจีนอยางกวา งขวาง กลมุ สมาคมตา ง ๆ 132 กลมุ จาก 15 มณฑล ไดส ง ตวั แทนไป ชุมนุมกันที่นครเซ่ยี งไฮ กลุมผูตอตา นไดช ูคําขวัญ “เรยี กรองการแพทยจนี เพ่ือปอ งกนั การรกุ รานทาง วัฒนธรรม เรียกรองแพทยแ ละเภสัชกรจนี เพอื่ ปองกันการรุกรานทางเศรษฐกิจ” มีการเจรจากับรฐั บาล เพ่ือใหยกเลิกมติดังกลาว แพทยและเภสัชกรแผนจีนในนครเซ่ียงไฮนัดกันหยุดงานครึ่งวันเปนการ ประทว ง โดยไดร ับการสนบั สนุนจากองคก รตาง ๆ เชน สมาคมการคา แหงประเทศจนี สมาคมสินคา แหง ประเทศจีน สํานักพิมพข าวการแพทย และชาวจนี โพนทะเลในแถบอุษาคเนยไ ดสงโทรเลขสนับสนนุ การ

Page 49 28 ตํารบั ยาจีนท่ีใชบ อ ยในประเทศไทย คัดคานคร้ังนี้ดวย การรณรงคค ัดคา นดังกลา วจัดขน้ึ ในวนั ที่ 17 มนี าคม ค.ศ. 1929 แพทยจ ีนจึงถือ วนั ท่ี 17 มีนาคม ของทกุ ป เปน วนั แพทยจ นี ผลของการคัดคานอยางกวางขวางทาํ ใหมติดังกลาวไมไดนาํ ไปปฏิบัติ แตก็มีการดําเนินการ บางประการ ไดแ ก - กระทรวงศึกษาธิการออกคําสั่ง ใหเรียกโรงเรียนการแพทยจีนเปนเพียงสถานใหการศึกษา -กระทรวงสาธารณสุขเปลย่ี นช่ือโรงพยาบาลแพทยจ ีนเปนสถานพยาบาล และหา มแพทยจนี ทํางาน รวมกับฝา ยการแพทยแผนปจ จบุ นั - ค.ศ. 1932 รัฐบาลมคี าํ สั่งหา มสอนการแพทยจ ีนในระบบโรงเรยี น ผลท่ีตามมาทําใหโรงเรยี นแพทยจีนลดจํานวนลงมากมาย ทีเ่ ห็นไดช ัดเจนคอื ในมณฑลกวางตงุ จากเดมิ มโี รงเรียนแพทยจีนอยมู ากกวา 20 แหง คงเหลืออยูเ พยี งแหง เดยี วใน ค.ศ. 1947 แพทยจ นี ซ่ึง ประมาณวามอี ยรู าว 5 แสนคน แตเพราะการสอบท่ีเขมงวด ทําใหสวนนอ ยเทานั้นทีส่ อบผานและไดร ับใบ ประกอบโรคศลิ ปะ เชน ในนครเซยี่ งไฮ ระหวาง ค.ศ. 1927-1935 มผี สู อบไดเ พยี ง 6,000 คน เทาน้ัน การแพทยจีนในประเทศจนี จงึ เสอ่ื มสลายลงตามลาํ ดบั 7.3 การฟนฟกู ารแพทยจีนหลงั การสถาปนาจนี ใหม ระหวา งสงครามกลางเมอื งท่ียาวนานถึง 28 ป เน่อื งจากเขตทฝ่ี า ยคอมมูนสิ ตครอบครองอยู ถกู ปด ลอ มจากทุกดา น การแพทยในเขตนจ้ี งึ ตอ งอาศัยการใชประโยชนจากการแพทยจ ีน และไดม กี าร ผสมผสานการแพทยต ะวันตกมาโดยตอ เนือ่ ง หลงั การสถาปนาสาธารณรัฐประชาชนจีน เมื่อวนั ที่ 1 ตุลาคม ค.ศ. 1949 รัฐบาลจนี ใหมมี นโยบาย “สังคายนาการแพทยจ นี ” ทวั่ ประเทศ ตอมา ค.ศ. 1956 ไดจดั ตั้งสถาบันสอนการแพทยจ นี ใน 4 เมอื งใหญ คือ นครปก กง่ิ นครเซย่ี งไฮ เมอื งนานกิง และเมืองเฉงิ ตู และขยายเพมิ่ จาํ นวนข้ึนเรอื่ ย ๆ ชวงการปฏวิ ตั ิวฒั นธรรม รัฐบาลมีนโยบายกระจายบรกิ ารสาธารณสุขไปทัว่ ประเทศ ดว ยการ สรา ง “หมอเทา เปลา” ข้ึน มีการเสนอคาํ ขวญั “หญาหน่งึ กาํ เข็มหนึ่งเลม สามารถรกั ษาโรคได” การ ผลติ แพทยด วยนโยบายซา ยจัด ทาํ ใหเ กดิ แนวคิด “การรวมแพทยทงั้ สองแผนเขาดว ยกัน” เพ่ือผลติ แพทยแผนใหมใ หรูทั้งการแพทยตะวนั ตกและการแพทยจนี แตไมประสบผลสาํ เรจ็ เพราะทาํ ใหไ ด แพทยท ่ไี มม คี วามรลู ุมลกึ พอทง้ั สองแผน

Page 50 ประวตั กิ ารแพทยจนี 29 เมือ่ เขาสูยุค “สท่ี นั สมัย” (ค.ศ. 1980) มีนโยบายทบทวนการพัฒนาการแพทยใ นประเทศจีน ตั้งเปาหมายใหมใหมี “การคงอยูรวมกันของการแพทยจีนและการแพทยตะวันตก และการ ผสมผสานระหวางการแพทยจ นี กบั การแพทยต ะวนั ตก โดยมุงเนน ใหมกี ารพฒั นาพรอ ม ๆ กัน” ปจ จุบนั การแพทยจ นี มีการพฒั นาที่ครบวงจร ทง้ั หลกั สตู รการเรยี นการสอน การใหบริการใน โรงพยาบาล และการพัฒนายา โดยการแพทยจีนและการแพทยตะวันตกมีการยอมรับซ่ึงกันและกัน และไดรบั การยอมรับจากทงั้ รฐั บาลและประชาชน เพื่อความเขาใจเกี่ยวกบั ยคุ สมยั ของประวัตกิ ารแพทยจ นี จึงขอสรุปยคุ ประวัตศิ าสตรจนี ดงั นี้ ยุคของประวตั ศิ าสตรจนี ยุค ป ราชวงศเซีย่ (夏代) 2100-1600 ป กอ นครสิ ตศกั ราช 1600-1100 ป กอ นคริสตศักราช ราชวงศซาง (商代) 1100-771 ป กอ นครสิ ตศักราช 770-256 ป กอนครสิ ตศักราช ราชวงศโ จว (周代) ราชวงศโ จวตะวนั ตก (西周代) 770-476 ป กอ นครสิ ตศ ักราช ราชวงศโ จวตะวนั ออก (东周代) 475-221 ป กอนคริสตศักราช 221-207 ป กอ นคริสตศักราช ชุนชวิ (春秋) 206 ป กอนคริสตศกั ราช-ค.ศ. 24 ค.ศ. 25-220 จ้ันกว๋ั (รณรฐั ) (战国) ค.ศ. 220-265 ค.ศ. 221-263 ราชวงศฉ ิน (秦代) ค.ศ. 220-280 ค.ศ. 265-316 ราชวงศฮ ่ัน (汉代) ราชวงศฮั่นตะวันตก (西汉代) ค.ศ. 317-420 ราชวงศฮ นั่ ตะวันออก (东汉代) ราชวงศเวย (魏代) สามกก (三国) ราชวงศส ูฮ่ัน (蜀汉代) ราชวงศหวู (吴代) ราชวงศจ ิ้นตะวันตก (西晋代) ราชวงศจ ้ินตะวันออก (东晋代)