Мұқағали т5

\\Ч\\\\6

УДК 821.512.122 ББК 84 Кдз 7 М-16 Казахстан Республикасыныц Байланыс жене акларат MiHicrip.iiri Аппарат жене мурагат комитетшщ багдарламасы бойынша шыгарылып отыр 2001-2002-жыл аралыгында басылган 4 томдыгы непзшде шыгарылды V-том акынныц 80 жылдык мерейтойына орайластырылды Макдтаев Мукдгали. м ‘ b Шыгармаларыньщ толык жинагы: Квп томдык, Кураст. — 1CКуРмангалиеп —2-бас. Алматы: \"Жалын баспасы\" ЖШС, 2010. 5-том: Аударма, хатгар, естел1ктср - 320 бет. ISBN 9965-693-96-Х Бул томга акынньщ эйгш А. Дантешн “К,уд1ретп комедия” атгы дастанынын аудармасы, кейб1р хаттары жэне анасы мен зайыбынын, баска да замандастарынын ecreniicrepi енд1. К1тэп кепштк окырманга арналып отыр. УДК 821.512.122 ББК 84 Кдз 7 ISBN 9965-693-96-Х - (Т.5) © “ Жалын баспасы” ЖШС, 2010 ISBN 9965-693-55-2



А.Данте КУД1РЕТГ1 КОМЕДИЯ TAMYK, Б1РП1Ш1 ЖЫР Бул фэниде жарты eMipAi жасадым да, api астым, 1 0 p i астым да, кдра opMSHFa кдпеммде жанастым. Ойпаттагы опа керген он, жолымнан адастым. Е ж елл оньщ крркдонышын есте тутып келемш, 4 Ypeft букдфн тары орманды тажалдайын керемш. К,андай едд ол, паруэрддгер, кдлай айтып беремш! Суркдй едйау, ел1м одан элдекдйда сулу-ды, 7 Eipax, онда 6ip игшк мэнгТбак# бугулы, Барж де айтам, нелер керддм, неш журек угынд1.1, Ес1мде жок, алкдпкд кдлай барып кдлганмын, 10 Анык, 1зден адаскднда абдырадым, тандандым. Сайкдлмазак, сум уйк^шьщ сайтанына алдандым. Бектерше жон-жотаныц жакдшырак, келгенде, 13 К^граткд кеп иек арткдн атырапты кергенде, Аузыма кеп тыгылады жаткдн журек кеудемде. Керддм сонда, крс жанарым жалт етш 6ip ашылып, 16 Айналара жол алтеген аппак, нурлар шашылып, Жадыран тур алып таудын иыгына асылып. Сонда FaHa жаным еркш жадырады, жай тапты, 19 Тула бойда туларан кдн жайыменен кдйта ак,ты. Туцгиык, тун туралатып, жан азабын байкдтгы. 6

Тал кдрмакан шьщыраудан шыкдан пенде алайтын, 22 Жагага кеп, эзер дем ап, кутылдым деп санайтын. Артындагы урей шашкдн толкдлндарра кдрайтын. Солай менщ рухым да курак, ушкдн, шошынран, 25 Bip умптщ сэулесшдей сапарыма тосыннан. Хак,-ажалра апаратын хас-сокдак,та тосылган. Терт мушеме сел дем бердом кдлжыраран, крцсьп^ан, 28 ©рмеледдм ерге кдрай тагат алмай бар шыдам. А л табаным Tipey болды жердщ тесш жаншыран. Ылди темен, мекен етш балкцт жаткдн баурайды, 31 Куйкдллжыран 6ip ciAeyciH куйындайын аунайды, Эшекейл1 тацгажайып таргыл ж уш лаулайды. Шыр айналып турып алды сол с1леусш келденец, 34 Сол кдуигп шьщыраудан шыра алмаймын, сенделем. Kepi кдйтып, крррансам деп, сел абдырап керген ем. Тамаша кун турырында, тацсэрще, ерте едД, 37 Шок, жулдыздар 6ipiH-6ipi узатады, ертедь Айнала 6ip тунып турран, тунып турран epTeri. Kyaiperri махаббат кеп жулдыз шорын крзрады, 40 Сол бакдггты сетке ceHin, ж1гер1м де тозбады. Журег1мде тулай атып кдным дары крзбады. Алабажак, тарыFa мен кдрап турып алыстан: 43 Тары да 6ip кубыжыкден зере ушыра табыскдм. Кдрсы алдымда кдскдйып тур айгыр жалды арыстан. Кдрсы кдрап келе жатыр, жалмайтурын сеюдад, 46 Аштык, буып, айбат merin, урей бурюп еюрдь Тунып турран жан-жагымньщ тынышын да кеттрдь Аран ашып, толтыра алмай ашкезджттц крржыньш, 49 Кдншык, 6epi LaecTi де, арыстанга болды куц. Кергенде оны куты кдшкдн талай-талай сорлыныч.

©цмешмдд recin турган криды кездщ алдында, 52 Айлам курып кдпаландым, кутылып квр, ал, мунда. Армандаган бшпмиен адастым ба, крлдым ба?! Крчыз-дуние крламтасын кдлт жбермей курайтын, 55 Bip сарацдар болушы едд аш елуге шыдайтын. Басгарьшан дэулет тайса кдйгыратын, жылайтын. Мен де солай абдырадым, сабырсыздык, жаншыды, 58 Кд.ф соцымнан крлар емес аш бершщ кдншыпл Ыкдырады гунекке 6ip, сэуленщ жок, талшыгы. Ку далага кулатгы экеп крркыныштын, ер кунн, 61 Кррсы алдыма келдд сонда кдлжыраган ер Kici. Кдлжыранты кейшнде бар уназддктщ белгка. Муцды унмен жалына 6ip, сол адамды болжадым, - 64 \"Мейлщ аруак, мейлщ адам, мейлщ елее бод жаным, Куткэр меш, куткрр меш, бу пеледен KppFaFbm!\". Yh кдтты ол: \"Адам болтам, Kp3ip адам емесгпн: 67 Ломбардтар урпагымын, сол рудан мен естм, Мантуяны ломбардтар отаны емес демес им? Юлий Цезарь кезшде мен кеш болса да туканмын, 70 Августкр мен арка суйеп, Римде де турганмьт. Кдсиетп сол жандарга халык, таглым кдялран мьщ. Акын еддм жырга сенген, жырдан рахат сезгемш, 73 Анхиз улы сеюлденш аулак, жаккэ кезгемш. Жалын кушкрн Троядан жанушыра безгемш. Бар куаныш бастамасы, ce6e6i мен крреп, 76 Шугылалы шьщла неге суйддрмейсщ денеш?! Артьщдагы азап-сорга неге кайткыч келедд?\". Апырау, сен, Виргилий ме, бар алемге жыр куйын, 79 Мелддреген буладнысыц, тещзбющ гунгиык,?\" — Деддм даты тайды жуз1м, барлык, жуйем гурды иш. 8

О, шамшырак, ар мен ождан, жыр тересi жер-кекте, 82 Курмет керсет махаббаткд, кджымайтын ецбекке. Демеп ж1бер, келдДм мше, кдуымыца ецбекке! Таглым тутып, тэрбие алган устазымсыц сен менщ, 85 0Ai еамде эсем жырды мура К£1лып бергенщ. Эсем жырыц аралап жур барша елемнщ елдерш. Келий маран, медет берий, о, кереген Адамым, 88 Жырткдни тары туцриык^а тык,сырады, кдрарын! K^ia устшде курак, ушып, кдлтырап мен барамын! Урешмдд Kepin менщ тар кдпаста кдлранда, 91 Ж аца жолды raicTicip, — дедд маган, — тандауга, Бел байлайсыц артыцдары жабайы iHre бармаура. С е т ацдыран критик, 6epi — крнгшерлер ку ацы, 94 ©cin келе жаткрндарды елпредд, куады. Жолындагы заттыц бэрш жалмайды да, тынады. О л e3i 6ip кдйырымсыз, кднды ауызды сурапыл, 97 Жемд! керсе, 6ip азуын 6ip азуына уратын. О л e3i 6ip обыр жауыз, жалмайтын да жулатын. Кершген 6ip макулыкден кушацтасып аунайды, 100 О л эз1рге алдаркдтып талайларды алдайды, Кдра Тобет келген куш кдрасы оныц кдлмайды. Ж ер бетшщ байлышна ол бас урмайды, тайкдйды, 103 Ар, махаббат, акдгл-парасат не екенш байкдйды, Мемлекепж кушаккр альт, менДреу тундД шайкрйды. Камилла, Нис, Эвриал, Турн ©лген жерлерде, 106 Жауына жай rycipeTiH жаратылар е р кеуде, Италия кдлкрны боп кдлар мэцп елмеуге. КуншДлдиспц курты крзьш желиспрген — \"жарыщф\". 109 Кдншык, 6epi кашып барып, енсе дары табыткд. Желкесшен суйреп шырып, кздтайды ол Тамук,та. 9

Саган айтам, айтам саган, сез кезеп келгенде, 112 Мына жерден экетемщ, куры боскд сенделме, Ер соцымнан, алып барам махшардаш елдерге, Сонда есгисщ боздауларды, кдргыс стгкд кррылган, 115 Атам замангы рухтарды азап-сорга тацылган, Баска eAiMAi арман етш, боскд кексеп жалынган. ¥жмак,тагы пенделерге крсылуды кдлаган, 118 От imiiien KepeciH сен кдйгыга жат сан адам, 1згшктен ниетгенш ум1тпенен караран. Шыцга ермелеп шыгам десен, кэнатганар крркршьщ, 121 Кдрсы аддыцнан купп алар сол 6ip эйел — алтыньщ. Жолын, болеын, ендд екеум1з коштасайык жаркдшым. Тэкаппарлы тэщ ртщ кдрсы турFaн зацына, 124 Кдласына кзрпзбейд1 ол, тыйым салган жауына. Маган ерген адамдарды жолатпайды манына. Бар галамга ол OMipim, сонда ете/у уакыты, 127 Сонда оныц кдласы да, тэж1 менен такыты. Ж олы болып, соган енген пенделердщ бакыты!\". \"О, акршым, — дрд.1м де мен, — жалбарына жалынам, 130 Сен шындыгын ацгармаган кудай акы табынам. Кетешннп аждайа ажал, жауыздыктан, тагыдан. Мэцп азапкд жан тапсырган, жалынменен батгасып, 133 Корсет маган сол жандарды, корсет тэщр какрасын, 0 зщ еткен жолды корсет, соуле шашсьш, сакгасын\". Аяндады ол, мен артынан келем i3iH тап басып. 136 EK1HII1I ЖЫР Кун де батты, макулыктар этрлтнен енд1 ада, 1 BopiciH де уйкыга алды, кешга ауа, кен, дала, Кен далада уйс1з-куйс1з жалгыз калган мен гана. Алда гурды ауыр шайкде, даярланып, кдмданам, 4 Азап-кэйгы, ауыр сапар тозейш деп кдрманам. Жалганы ж о к е а м е алам, жалгыздыктан арланам. 10

Муза, саган жалбарынам, шакдорамын келе гер! 7 О, акылдын, кдзынасы, дана ойьщнан бере гер! Эцпмеме акдгльщнан нур тамызып, себе гер! Былай деддм: \"Ей, акдяным, сьш сагаты кдгскднда, 10 Сен шакдцэган бул ерлж'п опык, жемей устауга. Cipe, менде куаты мол кдадрегп куш бар ма? Сен айтасьщ, пемле етш Сильвилердщ бабасын, 13 Безбей турып, узбей турып гпршшктщ кдрасын. TipiciHAe-aK, керд1 дейсщ кдаметтщ арасын. Жалгандагы бар кунеш байыппенен ецсерер, 16 Ыкдгласын теп л оган, ак, батасын берсе егер. Дацк, тагдырын, ш болтанын саралаган сол шебер Кдд1рмендд жандарга оньщ жакрылыгы анык,-ты, 19 О л жаралган мецгеруге жакрылык, пен жарык,ты. КддфЛ! Рим кдсиетп елге баба болып кдлыпты. О л да, анау да алма-кезек cerri уак^ыт тенгенде, 22 Эулие Петр Myparepi дуниеге келгенде, Бул ем1рде ардак,ты так, тургызган-ды, берген де. О л езшщ, сен жыр еткен ерлптнщ жолында, 25 Баянды боп кдлу ушш бар ынтамен крруда. Дуниеге аса таяк, папа ие болуда. Алга апарар атышулы, тандамалы Ж о л бар-ды, 28 Демек сонда баскдлар да сешмменен кррганды. Сешмменен кррганды да, кутылуды крлга алды. Мен гулама Павел емен, Эней емен жене де, 31 Юммш осы? Суйенемщ юмдер салган кэдеге, Ардак, тутар жок, менде, жок, крй менде данене. Елестердщ ортасына бара кдлсам егер мен, 34 Эй, крркдмын, к,ор боламын елермен. Барлыгына кдныкрыц сен, акылдысьщ, керермен\". 11

Айырылган адамдайын жана рана еркшен, 37 Шьщырау 6ip купияда крйта ойланып елт1ген, Буран дейш ойлаганын ойран-асыр cepnireH. Мен де солай тунгиыкде, дел боддым да, бас кртты, 40 Алдеркдткдн, кд1зык,тырран асем ойдан бастапкдг. Ойлай-ойлай жойдьм оны, санам менщ бас тартгы. Киел1 аруак, сонда маран салмакденен ун кдтгы: 43 \"Акдкдтты ашып айтып, ащы ушндд тындатгьщ- Амал HeiuiK, рухынды уялттыц сен, кдгмбаттым\". Акд1лды урей билемесш, билемесш эрдайым, 46 Эйтпесе 6i3 эр нэрсеш кубыжык, керген андайын, Адыра кдлып, аулак,таймыз бггкен icTeH дап-дайын. Саран айтам 6ip эщзме кецЫнд! буратын, 49 Сешлтейш Kpyi6iHAi, мукдлмасын муратьщ. Кдлай б1длдм сендей жанды аяуыма туратын. Жакрылык, пен жауыздьпргьщ арасьшде болганде, 52 Ару эйел шакдфран-ды, алган м е т крлдаура, БарымМенен мшдетпмш, кэрыздармын сол жанра. Жанары оньщ жаркдграган жулдыздейын тунык,-п.1, 55 Сорраларан эщтмеа баурап алар ырык,ты. Ca3i оньщ перинтенщ тэтп yniHe жуык,-ты. \"Мантуяныц таза жанды, о, Р'ажайып улысьщ, 58 Дуниеш дуб1рлеткен дгщкдщ менен улы icin- ©шпек емес, дуниемен Manri 6ipre тынысыц. Досым менщ. амалым не, дос бола алмай крлган жан, 61 Кузар тауда он жол таппай, опык, жеген, кррманран. КрркДГНБПП кеп ырыстырып, абдыраган, кррланган. Кек элемнен 6ip хабарды есггпм де, тындедым, 64 Э л беруден кепшепм бе деп, крркдт та турраным, Мукдлта алмай кдлуы хак, сор — азаптьщ тырнагын\". 12

Жанра шипа жакры сезбен табыл оньщ крсынан, 67 KppFa оны, сонда мен де тагат табам, басылам. 70 KppFa оны, не мумюндж крлында бар, бас урам? 73 76 М е т мунда кргмбат елке, 1щмас ужмак, гул-елден, 79 Алып келген махаббатым, с е т осында жзберген. 82 Мен — Беатриче, суйп айтам, ж1герлен. 85 88 TeHjpi алдында еомщдд дацк, кетерш, макцагам, 91 Сан-сан рет еомщд! ес1л утм жатгаран\". 94 Уназ турган айелге мен мьша сездд сагггагам: \"©лгендердщ ортасында жалгыз сенсш, мэуел1, Сенщ жаркрш жамальщ гой жаркрграткрн эуеш. Бул гарышта сенен еггер зат жок, шьпар эдемь CaFaH рана крвмет етсем, ен, бакрггты жандаймын, Бар icinaj тыщырам да, eiu6ip акр! алмаймьш. Эм1рщад берсен, болды, баскд жаккэ бармаймьш. BipaK, кдлай урейленбей крра жерге .енесщ, Туцриыкцан кетпек больш, кдрманасьщ, кенесщ. Сен отырган сол бшктщ кермек больш тебесш\". \"Неге маган крркршышсыз енгешмд1 бул мацга, Айтам саган, акикщты бш щ к елт турганда, — Ун кдтты ол, зешн крйдым оньщ сезш тыцдаура. Ец KftaipAi жак^шьща кдут-кртер тенгенде, Содан Ffliia кррку керек, 6ip жауыздык, келгенде. Ал баскдаан кррку деген — куатсыз 6ip шерменде. Бул раламньщ падишасы м ет солай жараткдн, Крйгыдан мен кдймыкраймын, мацайыма жолатпан. Ж ат вн огкд енгешммен, жалынына жалатпан. Рарыштагы Мариям ару iaiiAucri крлдаган, Ауыр азап шеккен жарды аянышпен крргаган. Тзщршщ зауалдарын жумсаргуга жолдаган. 13

Сол 6ip эйел Лючияга былай деп 6ip ун кэпы: 97 Ен сетмдд серцтвд жауыздыкдар шырмапты. 1зплЪсп жак^аушыны ж1бер coFan, к^шбатгым, — Лючия кдшаннан да кэталдыкдъщ кдс жауы, 100 Рахильмен 6ipre отырган маган назар тасгады. — О, еркемщ ©сюр! — дедд. эцпмерш бастады. Махаббатын арнал саган кдаperiидей табынгон, 103 Кунделйсп куйга емрдщ кркргсынан арылган. Беатриче, умтыл сосан, кррлыкуа тур жарымжан. Элле оньщ жалыньины кулагыца жетпей ме? 106 Тегозден де жолы таскдш, кореMidp, кектей кеп. Курестерде куш сарыкдан сорлыны альш кеглей ме?— Мен зыткрндай em6ip пенде крйгы-сордан зытпаган, 109 Куаныджэ, cipa, мендей баскдн емес нык, кддам. Осы сездд журепммен мьщ кэйталап, жуптагам. Мак;гауга да турарлык, жан, кем де емес акрмдан, 112 Сезще epin келт гурмын, кдсиетп сатыдан. Курмег сыйлап келддм caFan, курметп батыл жан\", — Дед! даты, кекп нускрп оньщ мунды жанары, 115 Коз жасымен араласьш, сэуле шашып жанады, ¥зак, сапар, алые жолра асыкдырып барады. Сол аруды гьщдадым да, саган кдрай жьггкднмын, 118 Шьщырауга шыгар жолды шырмап турган мыкды ацньщ Тырнагьшан, азуьшан, талауьшан куткдрдым. Негыл дейсщ? Созьш турсыц неге, неге, неге енд1? 121 Неге узбейсщ берекестз буйьиылык, бегеу/у? Ту пап неге кетермейсщ такаппарльгк, дегенуу? Уш арудьщ батасымен кекген кррган тапкднда, 124 Еажайып жол кдрсы алдыцда кец ашылып жаткрнда, Эл-дэрмешц келмей тур ма алга батыл атгауга? 14

Ca/iKjJH тунде гул-жапырак, буркетш, семетш, 127 Семены де, келе жаткдн аппак, тадды каретш, Каретш де, сабагында гул-гул жайнай беретш. Мен де солай, танды керш, кднатгандым ерлжпен, 130 Урешмдд бастым сонда журепме мен буккен, Мен де ун кдпым, салауатпен сейлеп турмьш ерлжпен: \"Кдндай гана кдйырымды ару меш азаптан арылткдн! 133 Ак*ждтгы энпмесш сол адамньщ таныткдн. Сен де усгазым, шапагатгы, меш езще табынпфн. Айткдньща куандым да, кулак, астым, тындадым, 136 Алтай жолды бар ынтамен жалтайьш деп туртаным, EpiK, ж кер — бэркш де бурынгыдай шьщдадым. Екеуьпз де 6ip 'плекте, баста меш, еремш, 139 Сен — усгазым, сен — кесем1м, сен — ranjpiM, сенемш!\" Аяцдады ол, кдрсы алдьшда мен осылай деп еддм. Тас кдрацты куз арасы, мен артьшан келемш. 142 YUJIHIIII ЖЫР 1 4 Кдрац калган тул мекенге — унтакц-арга апарам, 7 Мэцп-бак# кущренген сыркаттарта апарам, 10 Куш 6iTin опат болтан урпак,тарга апарам. Данам менщ ак^кдтпен шабытгантан, нер алтан: Kyaiperri куш, агыл-тепл улы шмнен сан алуан, Мен осылай ец алгашкд1 махаббаттан жаралгам. Жалтыз мэцп жаратылыс менен коне, быгемш, Мэцплжпен де иык,тасам, мацгшкпен 6ipreMiH. Сешмщлд, умтндд сенддр мунда гаргенщ. Kipe берк мандайшадан ок>ыдым да осыны, ¥стазга айтгым, кез алдымда сургылт белп жосыды, \"MaHiciHe тусшбедДм, жаным менщ шошыды\". 15

Керегешм кегцл болт, басу айтгы маган шын: 13 \"Жаньщ мунда жаскднбайтын жай огмиан жаралсын. Урей мунда кецес берер болмак, емес хабаршыц. Ак^1л-ойдьщ шуагынан б1ржолата арылган, 16 Кдрчыс аткдн кдн-тамукуьщ тацбасымен кдрылган. Айткдм саган барамыз, — деп, — елестерге сарылган\". Крлын бердд ол, сезбеон деп сезж кудай аткдчрды, 19 Бап-байсалды кейшн курып, маган кррап шак, турды. Bip купил тар аяга жайлап кдна ап юрдд. Жулдызсыз да, сацлаусыз да кдрангыда жацагы, 22 Шыцгырулар, 6ipey эзер акцык, демш алады. Эуелпде кез1м жасы м ет буып барады. Барша ттлдер жамырасьт, жабайы наз, отгаулар, 25 Ашу, урей, жылау-сык,тау, етшшггер, датгаулар, Ербецдейдь кдрманады дене, басы жок, крлдар. Ыю-кцю, азан-казан, тынымсыз шу мэцплж, 28 Тас кдрацгы тар уцпрде шыр айналды мэцпрш. Куйьш куган кддкдларга жан бггкендей эл Kipin. Урей кдчскрн басымды тп, эзер былай деддм мен: 31 \"Юмнщ даусы ол мэцп-баки туцгаыкца кеммген. Апырау, бул неткен жандар кдаретп кемчрген?!\" Дедд кесем: \"Пешенеге жазылганды жен кврер, 34 Маскара 0л1мдд ойламайтын, TipiuiAKiieH децгелер. Мак^аудан да. мазактан да хабары жок, пенделер. Bipre олармен 6ip эумесер периптелер крптаган, 37 Жаратушы Tampire сетмспз боп, жакдаган, Кррсы тура алмайды олар, ею ортаны сак;гаган. Оларды татр аластаган маскдрага конбеген: 40 Тамукдъщ да куз-кдясы оларга орын бермеген, Эйтпегенде бвсер ед> куна дейтш ер немец\". 16

\"¥стазым-ау, им буларды осыншама кррлаган, 43 Жалбарына бас сал>та бас ипзш, зорларан?\" “Сурарыца жауап кдгскд, тыцда\", — дедо ол маран. \"Ак, ел1мнщ e3i — олардьщ крл ж е п аа з арманы, 46 Тезпс1з де, керпаз де мьша ем1рдщ зардабы. Эйтпегенде, имантараз болар ма едд кдлраны. Ж ер бетшде аты аталмас, ес1мдерш журт кемген, 49 Эд1Л кдзы, аяушылык, ендд оларга сырт берген. Сез етерге турмайды олар, жалт кдра да, шык, бермен!\". Кдрадым да, кдшып журген тобыр кедом алыстан, 52 Шыр айнала куалаган дулей куплей жанышкдн, Кутырынды куйын кутан, кушуялжыран шац ушкдн. Булардан соц 6ip-6ipiHe итшддре жалгаган, 55 Адамдар тур, эзер седом, сенддм дары тацданам. Муцдар ел1м мунша адамды кдлай рана жалмаган?! Б1реулерд1 шырамыттым, ал 6ipeyai таныдым, 58 Крркдк, сорлы желп болып ж1гер! жок, жаныньщ, Иен-тепн неабеден сыбага алмай кдлуын. Тусшддм мен падорларды зэре ушыра зарлаган, 61 Кулым деп те курметтемей, кудай жолын кдрматан, Жараткднра кдрсылар да кдтарына алмаган. Т|ршшктщ пендесше келмейдд олар крсуга, 64 Кдрац кдлган кдльщ тобыр гыр жалацаш босуда, Аркдларын кднра бояп, маса-сона жосуда. Бетгершен кдн аралас кездщ жасы аруда, 67 Кужынаган жексурын курт кулкдшдарын кдруда, Жалма-жан кеп жутып жатыр, крректерш табуда. Bip крянда, кек айдында таскдш шапшып алыскдн, Bip топ жанра коз крьпын тастадым мен алыстан. \"Айтшы, устазым, саган аян, cipa, осы 1 *6 КАЛАЛЫЦ I• ОЛГАЛык % К1ТАПХАНА 'Э

Кшдер олар, крндай тагдыр ырыстырган, айдаган, 73 Юмдер олар, кдндай Kjihap голкдшдармен байларан, Юмдер олар, шалгай шеттен кершу/р ойлаган?\" Жауап кдтгы ол: \"Ахеронга калган c a n e 6ip адым, 76 Керем13 гой жаталауды — муц-капаньщ турагын, © з кезщмен кересщ гой, оньщ несш сурадыц\". Устазымды ьпыр кд!лмай, алга тусе женеддм, 79 Жаскдншак^ап жанарыммен жерге карай беремт. Жаркдбакцы жагага мен унс^з туйык, келемш. Кдрсы жузш карт келедг кдйыкденен кдтулы, 82 Ацдап турмыз екеум!з де аппак, басгы пакафды. \"О, сор мацдай, каррыс аткдн урпак;гар!\" — деп акдфды. \"Кездескенде мешменен, пейишад умыт та, 85 Мшщдер де кайыгыма, барар жерге жуык,та, Кдмданьщдар мэнп-бакн тун, кднырык, суьпдф. Ал сен жогал, мунда сенщ кдлуыца болмайды, 88 Tipi/vep кеп елнсгердщ ортасына крнбайды!\". Баскалардан менщ белек кеткен1мд1 крлдайды. “Келмес жерге кездейсок,та бекер аяк, баскдсьщ, 91 Жецглдеу 6ip желкдйык, тап, тыцдамаймын баскдсьш. Баска жерге мунан аулак, апарсьш да тастасьш\". Кесем оран: \"Харон, деюр, сездерпуй догаррьш, 94 Соны калан — сонау жакка бетш тузеп, жол алды. Уюмдерш орындаура тшсп енд1 солардыц\". Суркдя езен кайыкдгысы бола кадды сумпайы, 97 Крркатышты езен кдйыьуиысы бола кадды турпайы, Жанарыньщ жасыл оты жыланнан да суркайы. Тыр жалацаш, тырбьщ жандар тэрцршен каза альш, 100 Кутылуга кулкд1 кайда, уюм тьщдап сазарып, Азулары сатырлайдь}, мунуа батып, бозарып. 18

Тэедлге кэргас айтып шыщырады, зарлайды, 103 Адамзаткд айтылмаган кара кдргыс калмайды. 106 ©скен елке, внген урык, кун, сагатын каргайды. 109 112 Крн езенге бет алды да, карт ещреп жылайды, 115 Кунакарлар мецп азапта кешер осы лайды. 118 Керер оны бул жалтанда умыткандар кудайды. 121 124 Харон сайтан гажшедд кунэкарларБа ес кеткен, 127 Крздаты шок, — ею коз1 канталап тур кеспетген, 130 Бейкам TypFaH бей эруакцы куьш, coFbm ескекпен. Куздщ курен, кездершде жаггырак,тар жайрайтьш, Ую такдан уйецюлер сейтш соры кайнайтын, Жерде жаткан кшмдерш керетш де ойлайтын. Сорта бола жаратылган Адам ата урпагы, BipiH 6ipi кимелеп кеп, туцриыкда шыркады, TopFa алданган топ кустайын кезек кутш тур тары. Сол мусшдер жуздд api тас-терецнщ бетшде, Амал нешгк, улгермедд аргы жакка етуге. ©зен устш OAiMini топ кайта каптап кетуде. \"¥лым менщ, — дед| маган улы устазым райлы, — Барлык, панде, мемлекетгер кектенддрген кудайды, Bapi осьшан асыгады, 6api осында кулайды. Эркщдер-ак, асьн-ады баспай кетуге езенд!, Кудайдыц бул айналайын акикаты ежелп, Уран больш шакырады крркатыпггьщ e3i ендд. 1зп ниет жандар ушш баска жол бар алайда, Харон шалдыц туйсшгетн зетнге сал, ал oftFa, Каталдыкден айткандарын тусшесщ калайда\". Ол да тынды, барлык, ещр бар куппмен сьминд), EciMe алып ойлап турсам ес кетрген бул кунд!, Эл! кунге ез терЫе ез1м шомам 6ip турль 19

М » *<-рЛ1Н *Л|М п-т-п W T АРМ л SAW w w n w i Ш < «ЯМ ** тт- *лппл|Аяй глам у. о«>'М> Сшупяп т . Ilk u itiiitnMMH миллй w » - * < м и « ш тур n u f v m i V in jj глгчаи i r M W р » * j vvvw* ч г « ( n w n m IM Tiirrmtni л и г |» « Л п ftw w w УПШШИМ М ч н м м M l J/ШМ ЧМ И \"Т«ру w m ^ « i » Mnn» » i » * w w “ i w (Ц И »> глртадям |Ж. ЯП п т яя м п м * Ля)шм«мл. и » 4» «*•«*•■ < » * « * » « * • АР U

Тупей тунек арасьшан еспледд турштп, 25 Жылау емес, айналаньщ эммеа тур курсшт, Мэцп ayara шатни барып, мэцп-бакдг тур сщш. Жанды жеген аурусыз, жалад-кдйты жарангы, 28 Эйел, еркек, нэрестелер кдптап кеткен алапты. Ауру-дертаз муч жайлатан муцдар, мылкду абак,ты. \"Кдндай рух, нендей эруак, пана тапкдн бул жерде?\" 31 Абак,ты — апан ауырлытын аркдлатгы юмдерге? Алтай жолды жалтау ушш не жетедд битенге. Кунэаздер кудай салтан адал жолта баруда, 34 Адал сешп, шокдлнбаса, бас имесе нанымта. Жалац едбек жарамайды отган алып кдлута. Христиан шмше дешнплер — ддшмен, 37 Тэтцрие шын табынып кдддр тутпас, 6uin ем. Соган тете KyHaci жок, кеп жандардын, 6ipi — мен. Акдткдтгы ак, yxiMi, тащ ртщ сиынтан, 40 Сондык,тан да айыптатан, б1здд осында буйырган, Адсаймыз 6i3, амал ненок, у м т м й кдылган-\". Бул хабарды еспгенде, кеудем менщ ah урды, 43 Кдлайша осы кдйраткерлер курметп Ьэм акдллды, ЖэЬаннамныд зэр-сыбата заЬарларын татулы. \"¥лы устазым, ием менщ, угындыршы, — деддм мен, 46 Еш букпес1з, еш куддказ 6ip анпсдрак, сешммен. Сешмменен, жалтандык,ган урддс бшк кершген, — ©зшщ бе, езгенщ бе шындытымен жуылып, 49 Осы керден шыкдсдн бар ма рахаткд нур шп?\" Жауап бердд ол кдддрл! сез кдсиетш угынып: \"Ж ещ с туы желнуДмен нур дидарын шайкдтан, 52 Квз алдымда кок-ген тускен куддретп байкдгам, Осы арада тедДрдд мен квргемш деп айта алам. 21

Адам ата муны кешкен тэщр алгаш жараткрн, 55 Адам ата адал улы Эб1л мунда зар аткрн, Нук, пен Муса кешкен муны тэщр iciH тараткдн. Бул арадан Дэугг, Авраам дей алмаймын кур кдлган, 58 0з1рей1л, урпага мен екес( де бул мацнан. Кур кдлмаган Рахиль да, крсабы жок, кунта алтан. Баскдлар да куш бутан тау шуап.1 нур берген, 61 Буларга дешн пенде жок,-ты куткррылтан бул керден, N'liHe, осылар рахаттаиып, ец алгаивдя нур керген\". Айта берд1 ол, аяндадык, аялдамай келем1з, 64 Шыркдгракан шыбьш жанныц шытырманын керем1з, Тушнддм мен: елгендердщ ортасьшда денем1з. ¥йк,тап чурран орнымнан алые емес бектердщ, 67 Туртсе б1лмес тунектерш кез аддымнан еткерддм, Крратунек астынан мен крракрцыр от керддм. О л алыста болганымен, болжай бшп турганым, 70 Сонда барып саялапты мэртебел1 6ip кдуым. Байкдудамын элдекдлай адал жандар туртаньга. \"Бшм менен керкеменер енеге етш турар-ды, 73 Мына корде, мыналардан н еа ерекше булардьщ? Тобырлардьщ оргасында курметгеул! булар им?\" \"Атагымен, атыменен кущрентп олар жерйуу, 76 Дацкдх олардьщ куддретке лайыкры кершдь Сондык;ган да курметгеуль нур — рахат берыдГ. Осы сатге элдекрлай 6ipey кенет бакдгрды: 79 \"Ец жогарты мартебел1 курмеггецдер акдшды! Энеки ол, ак, елесш аппак,нурга матырды\". Сонда керддм, 6i3re кдрай акдшдардыц керкем1 82 Келе жатыр, куддретпен, мацтаз басьт TopTeyi, Жуздер1 тек жайдары емес, кртал да емес, ер, теп. 22

\"Kfipa — лрл] кдадрт устаз, — такалпар жан келедд, 85 О л — бастаушы, ал соцьшан ана yuieyi ередд, Ак, семсерш серт устаган улылыкдыц желеп. Анау — Гомер, барлык, елдщ жыршысыньщ кудайы, 88 Ал Гораций жат кд>1лыкды оскдялаган удайы, Овидий, Лукан — 6apici де поэзия Кун, Айы. Б1здердд сол улы атак, жария кдяп, жалгап тур, 91 Курмет тутып, жакцшдатам мен де соган андап б1р, Олардш ак, курмет тутам курметтмдд арнап 6ip\". От жырлары дуниеш ертедд де шек, кетп, 94 Баскдлардыц бастарьшан кдяран болып кекге етп, Солай туйддм, сонда мен де сол 6ip ражап мектеггп. Оларды кдрсы ап, устазымнын, кул1мдедд кездерь 97 Акд>шдардыц акдяндары жакдлндады ездерГ Сэлемдесш жыр желкеш тура меш кездедд. Жиынына кдтысуга ж ол алганда олардьщ, 100 КдадрЫ де арта тусп, шалкц туспм, жацардым. Кемецгерлер арасында алтыншы боп саналдим. Эцпмеге зешн крйып аяндадык, нурра 6ip, 103 Жайсандарды жалмап крйтан кереказ-ак, бул Kp6ip, ИПрин, жарык, дуниеде рахат крй бул да 6ip, Жетт кдбат кдбыртамен кдйыспастай кдйылган, 106 Сыцгыр булак, — сылдыр кули айналага жайылган, Кдрсы алдымда сарай гурды шыркду кекке бой урран. Толкдянымен етпк б1здер жердегтдей турге енген, 109 Жег! кдкца арасында енддк ш ке сурлеумен. Жасыл алкдп ашылды 6ip айналасын гул кемген. Огыр екен ойшыл жандар — алгы кдрыс мапдайы, 112 Байыппенен, салмакценен алые кррап арнайы, Ce:v\\epi де жайбаракдт, бал — m i, жез — тандайы. 23

Ашык. тегцз бетшдеп украйды аппак, кемеге, 115 Жасыл бакцы жайлап турган алде мацгаз тере ме?! Кдсымызда катар турган кетермддк тебеге. Жасыл баркдгг кек майсада жайнап туркан он, берш, 118 Жакры менен жайсандардьщ елесгерш мен керш, Журепмнен нур атылды, эзер турдым мецгерш. ¥рпагргардыц кауымьшан Электраны андадым, 121 Эней, Гектор жырткнпн жанар, майдан еткен жан-жагын, Арпалысты акаглшы еткен Цезарцды да барладым. Пентесилея Камилламен 6ip жерде отыр сухбатгас, 124 Лавина — экес1мен, экеа оньщ Tirrri ак, бас, Тучищи елхш Брут отыр, сыбагасын уртгатпас. Цезарь крезы — Коллатинньщ жан жарын, 127 Гракхтьщ да шешекесш, Катонньщ да алганын — Сонда керддм, кныр шетген Саладинды андадым. Крс жанарым темешрек баурай жакрэ ауыпты, 130 Буламалар усгаздарын крршап еггыр, тауыпты. Керегендер кесемдерш ортасына алытпы. Сократ Арисготельге жакрш барып жайгаекдн, 133 Платондай керегенге кдуым тагзым ойлаафн. Дуние зеру жайсацдар дана басын ой баекдн. Аты эйгш философ Демокрит те осында, 136 Диоген, Фалес, Анаксагор — 6api соньщ кдсында. Зенон менен Эмпедокл, Гераклит — осында. Диоскорид ддаптелген дэлел тауып даргге, 139 Сенека, Орфей, Лин, Туллий — осында отыр 6api де, ©гкен жандар кез алдымда, кез тастадым apire. Энеу жерде — геометр Эвклид Птолемей — щ х ы алда, 142 Гиппократ, Гален менен Авиценна бар сонда, Аверроис, жаца кунд насихатгап-жар салган. 24

Барлыгыньщ атьш атау — ауыр гой тым, мумюн бе, 145 Bip сезбенен 6ipereft боп 6apici де тур ттлде. 0цпмемд1 элсш-алсш эларетпм бул кунде. Салтанатгы жиынньщ салтанаты таркдды, 148 Эдем алем кдп крйды, ауа алапат, тар тары, Баска жолмен крзралдык, баска сапар тартады. Сэулеа жок, кара тунек енд1 меш крршады. 151 БЕС1НШ1 ЖЫР 1 4 Алгашк^ кат кдлды солай, темен тусе бастадым, 7 Еюрпш кат б1ршипден кем де емес, ашкдмьш, 10 BipaK, мунда азап баска, ыцыранран баска муц. 13 16 Мунда Минос кутш турды, азу TiciH кайрайды, 19 Аузы алапат, босараде сот угамш байлайды, Байлайды да, куйрьгк, ciATen, кдямегке айдайды. Шыбын жанньщ сагы сынып, заущл кайтьш алладен, Алдынде оныц есеп берш, ацпмесш жалгаган. — Бар ганаш жжтеген ол кргалдыкрен барлаган. Кунэкард1 шыр айналып, крнша шррлсе куйрыты, Соншама рет сор мацдаодьщ жерге юру — сыйлыгы, Тамукде акеп тургын ету — сод сайтанныц буйрыгы. Эркршан де жург noriipi, жан деуштщ шетшде, Сайтан-ссггкр жакындеган кезекпенен етуде. Сад ун кргып, сал сезшш, шьщырауш кетуде. \"Ей, пак^ррым, кдлап келген к^фсык, атедн уяны, — Деи айкдйлап, Минос маран кезшен от куяды, Куяды де зэрл1 icrepiH 6ipep сетке тыяды, — Неге журсщ бул араде, сершн ром касынде? On-оцай-ак, енемш деп азьырьшба, бас урма!\" Кесем оран жауап капы: \"Догар сезд, басынба. 25

AoFap сездь AOFap сездд, неменеге теске алдьщ?! 22 Бул тамукда келгендерге кедерй боп кеспе алдын, Жараткднныц жазмыштарьш орындайды, еске алтын\". Ыцырантан дыбыстарды езер байкдп, тек турдым, 25 Ию-кдю боздаулар кулаку дел кеп турды, Азан-кдзан ацыраулар лыкрып келш бетке урды. Мшеки, мен пакррмын 6ip, жарык, сенген жердей, 28 ¥лы тещз тущиьпы ули келш тербедд, Жан 6epicin жауласады крс куйынньщ селдерь Bipece кеп тамук. жел1 тагат алмай сарнайды, 31 Жан Henipi жайрап ушьш бара жатыр шалгайды. Шыр кебелек айналдырьш, езш, жаншып, жалмайды. Кузар Ky3Fa курак, ушып, куйьш айдап жеткесш, 34 Атылады ашу-айгай, ак, кебпсп кектесш, Tenipire жаудырады балагат сез, екпеон. Сонда сезддм бул кд>1спак,тьщ алапатгы кдлльпын, 37 Акд1л-есш саткэндарга салган 6yFay курыгъш, Ку nancire кул еткендер парасатгьщ туньпын. Суык, кузде ушр1лген кдра торгай кештерш, 40 Кднатгары акетегш кдрып альгп есгерш, Сол сиякды дауыл кутан жауыздыкдъщ дестерш. Азаптары жендлмейдд, yMhrepi узшен, 43 Сел мызрура буйырмайды жалгыз тутам у зк дем, Сандалсок, боп сенделедд кужынаган, йзимен. Аскар таудьщ жотасында баяулатьт мучлы эти, 46 Ушюлдент Ощуспкке ушкднындай тырнаныц. Kepiri турмын боран кутан келенделер турраньт. Шыр айнальт, торыкддньш керддм даты олардьщ, 49 Устазымнан сурадым тек, бетен сездд догардым: \"Тунек ауа жейдей жеп, туйп турран олар юм?\" 26

Жауап кэпы ол: \"Кэра да кер кэлжыратан бул жанды: 52 Осьшау эйел кэйарлы 6ip патшалыкуы курган-ды, бУгкен шакца талай тгддер бутан кулдык, уртан-ды. Ку Hencire кушак, уртан осынау эйел-балкдша, 55 Етектерш жаптырмай 6ip ерж берген халк^ша, Кэтыгезд! кэуым келш, салганынша талк)ыга. Нин патша кэтыны ед1, некеленген жары едд, 58 Семирамида аталатын кене патша бар едь Bip султанка бер1лген-д1 жер1 менен бар ель Кэра мьша курбан болтан, кумар-кушдлл сойкэнды, 61 Осы ушш де Сихей Kepi маскэра боп шайкэдды, Таны, мынау Клеопатра — куналшь сайкэлды. Алапат кез айыпкер1 — Елена анау шатылды, 64 Кд1лышынан кдны тамтан матаган ол Ахилды. Майдандардьщ найзатайьш махаббаткэ батырды”. Атап жур ол сан жеткктз Парис, Трисгандарды, 67 Крлыменен керсетед! елесгер/у, батдарды. Ку нэпсшщ кушырынан опат болтан жацоарда. Акдш айткэн, кэуесетпен дэрштелген еамдер, 70 Кэлды ойымдэ нелер жаугер, нелер эйел-жеарлер, Санам сонда куцпртгендд, тас кэрацгы десьм — кер. Мыналардан жауап алсам, — кесемине кэс кэтам, — 73 Мына екеуден, кздбак, курлы боран тугих тастаган. Жауап алсам, осы септе, куйын альт кэшпаган. \"К упж онда оларды жел 6i3re кэрай кэкжэньш, 76 Жалбарына аят окдт, жаганды да устагын, Тхлегщдх кдбыл альт, кряр сонда ушкэнын\". Ж ел оларды б1зден аулах, айдап кегп, кэрадым, 79 \"Шерменделер, тарг берменге, егер болса амальщ. Yh кэтыидар, егер 03i мурсат берсе Ананьщ!'\" ' Кудай 27

Шакргрранда, квгершшдер, уясына крнатын, 82 EpiKTepiH ес тугып 6ip, самрайтын да баратьш, Крйыспай-ак, кднаттарьш кдлык,тата кдратын. Соларра усап елп ею жан канат кдра бастады, 85 Дидонын, да кужынаган краретш тастады, Сэлем берген даусыма назар салды, кашпады. \"Канымызбен кара жердщ кдбыррасы жылыган, 88 Тунектешз ете алмаган кияметтщ кылынан. Келшсщ-ау иман жуздд, инабатты, Tipi жан, Б1здейлерге дос болса егер eMipmici галамныц, 91 Кагаымызра ортак, аздей жаны ашыран адамныц. Жанын сак,та дер едис 6i3, жалбарынып оран мыц. Каз1р1тдей куйын кумай, кушуллжымай турранда, 94 Айтарьщды айт 6i3Aepre, куанамыз тыцдаура, Тындаймыз да, кумартамыз 6i3 де эцпме курганра. Толкдгндары хабаршыдай кджып, ерш кезерген, 97 Кездесетш сан езендер П о дейтугын взенмен, Сол жагада туран еддм, турран едДм, сезем мен. Махаббат ол ертейдд гой нэзж, шырын журектз, 100 О л да солай кул еткен-дд ку Hancire ттлекп, MiHe содан кррлык, кердд ол, кррк^шыиггы куш етп. Сукнме жарлык, еткен ынтызарлы суййспм, 103 Тарткдн м ет, такаппарлы aMipme титгпн, Kepin турсьщ, айрылмайды ол ларындай KmKTiH- Сол махаббат екеум!зд) апатка экеп кдмады, 106 Тек Каинде б1здщ кундер свнедД де кдлады\". Екеушщ аузынан осындай сез агады. Ж ала шеккен елестерге суле-сопа карадым, 109 Басымды шп уайымдап, мец-зец болып барамьш, Сурадыусгаз: \"Кдндай ойлар кажьпты, — деп, — кдрарым?\". 28

\"Б1лд1 ме екен 6ipep адам, сездд ме екен кдтал жан, 112 Н е сабилж, не еркелж, кдндай FaHa от — арман, Оларды осы заЬар жолга, cop-canapFa апарран!\". YHci3 кддран жандарга мен кдрадым, сез арнадым: 115 \"Франческа, Te6ipeHTri етиштц, жан зарьщ, Жан зарьща жаным ашьш, кез жасымды жалр'адым. Кеюрекп каре айырган нэзж кундер шебшде, 118 Сана ашылып, махаббатгьщ оянганы тепн бе, Купия сол кумарлыкз'ар кулак, турдд не унте?\" \"Шаттык, шакды есше алса кдпастагы юмде-юм, 121 Тек сол рана азап-сордьщ ауырлыгын б1\\геш. CoFaH кегпл кесемщ де, — деп ол маган ундедд. — Сол бакдггсыз махаббатгы бкуге сен шелдесец, 124 Жалгыз дэнш жарып турьш, сырын ашьш бер десен,. Акыл-тепл кездщ жасы сезддредд сенбесен,. Демалып 6ip отырганда окд>пан ек б1рде 6i3, 127 Ланчелоте туралы 6ip тэтп адпме б^лгемЬ, Екеум1з де кдмсыз еддк, тек екеулнз 6ipreMi3> Сонда б1здщ жанарымыз 6ip-6ipiHe тенген-дд, 130 ©Н бозарьш, енбойымыз ддр1л ката берген-дд. BipaK, api к лал б1здд жетелеген, жецген-дд. Езу тарткдн ершдердд еркек келш епкенде, 133 Сол штантьщ осы тусын б!здер окдш еткенде, Мешменен мацп-бакд* курсаулангсШ как пенде. Др1л кдрып аузымнан меш суйе бастады, 136 Галеот болып турды 6i3re махаббатгьщ дасганы! Назарымыз баскдда едд, окдг алмай тастады\". Рух екал, жаншиды кеп крркдгнышты 6ip агын, 139 Еспддм де жан азабьш, б1реулердщ жылауын, Мацдай шылкдяп кара терге, тамук, болды турагым: Курт куйреген алжтейш мен де сонда куладым. 142 29

АЛТЫНШЫ ЖЫР Тезе алмай куцпрлеген плдер менен ундерге, I Курещткен елестерге, кугцренген тундерге, Ендд езйче езш келш, ендд есш юргенде, Ортасынан 6ip-aK, шыкцым тагы да 6ip азаптыц, 4 Кдн кдкраган курбандыкгар элсш-эл1, гажап тым, Айналамныц барлыгы кер кдарет пен мазакуьщ. Кдргыс аткдн кдн-несерл1 сол ушшып кдтга 6ip, 7 Мэцп-бакн муз буржкен мундар зындан жатгы ауыр: Мэнд-бакн толастамас, мэцгшкке ол жат бауыр. Крргасындай ауыр буршак, ак, кдр, сызды ниршдд, 10 Кез туртюаз кер-ауаны келбей кдптап жупрд), Суп-сугадалтым буалдырдьщ астында жер булшдь © з кдына ез1 батьш, нэжкше маталган, 13 Уш ецеигп альт Цербер жырткдшх журткд тент, такдлган, Такрлган да, дугам елге ит боп ypin, кдкдлган. Кдра сакдл маша шылкуп, найза тырнак, зыр кдтьт, 16 Жанарлары кднталаган, кдрны кеут, журд| альт, Шыбьш жанды тутп жатыр, ет-терюш жулды алып. А л сорлылар несер тепеп, кднпгыкуайын улыган, 19 Жаппак, больт жасырады бутрлерш курыган, Жан ушыра децгелейдд жатпак, больт кдфынан. Бар таншщ баршасы да кд1быр-кд1быр крзгалып, 22 Б1зд1 Repin Цербер зулым аузын аиггы крзданып, Айыр тырнак, саусакуарын ашьт-жумьт, созды альт, Кесем сол сэт ецкейдд де, крс уыстап, табанда, 25 Крс алакдн топырак, альт, крмагай сол тагы адга, Дэлдеп турып лакуырды, алпауьгггай apaHFa. Bip тебетгер болушы е/у суйек сурап улыган, 28 Ку суйекп кушырлана кем1ретш куныга. Eci юрмей, кджалайтын ку суйекп курыган. 30

CoFaH усап саткдк, тумсык, Ц ербер nepi \"кенелдГ, 31 Ит уруш еспгенше туршнотрген денендд, Сорлы жандар суйгамдурек керупп еду керецлд. Елестердщ арасымен aAFa кррай атгадык, 35 Кд.1р1ын-несер иеленш, бул кдпасты жатгы алып, Куыстагы мэштгердщ кейган б1здер таптадык, ■Пзбектелт жатыр екен кдшметгщ жандары, 38 Арасында тек 6ipeyi 6i3Ai байкдп, ацдады, Сэл умтыльш, крйта отырды: 6i3re назар салганы. \"Ей, Tipi жан, саган айтам енген мьша тамуккд, — 41 Деду элп, — мумкш, меш тур шыгарсыц таньш та: Сен кдлрансьщ, бордай тозрам, мен кеткемш табыткр\". Деда: \"Бейнец тым мусэшр, кезге бетен соншама, 44 Таныс рец кез алдыма келмей отыр оншама, Бул кесюндд тану кдтын ец жакдшьщ болса да. Баскрлардан кушкп емес, 6ipaK, суркрй тур, жаны. 47 Сатат сайын жазалатан кдареггщ зынданы, Айтшы маран, сен гам едщ, кек-ri тардыр курбаны?\" \"Сенщ калан, 6ip кездерде болтан менщ калам да, 50 Кещрдектеп, сумдык, кунипл толган еду адамра, Сызат алып турушы еду, сынран жок, па аман ба? Азаматгар арасында Чакко деп мен агентам, 53 Кулкдш урып мешкейлгкке, ку Hancire кркдлрам. Крн-несердщ астында енду inipin барам крпамнан. Бишара жан мен рана емес тоскрн кудай жарльпын, 55 Сол кунэмен осы жерде жазалайды барлытын\", — Деп узду ол эщтмесш етшйшн, зар-муцьш. \"Чакко, сенщ макщардакы кррльпъща каналам, 58 Ko3iM жасы кегарек кысып, уайым, дерт жинаган. Алайда мен етшемш, 6ip ауыз сез kji маран! 31

©ш кулада ешжкендер неге апарып сокдырмак; 61 ©зара бул жауласуда к М эдк боп турмак, Кустандыкуу желне берш, желгаген не от булгап?\" \"¥зьшсонар айтыстан сон куны — ceai теплер, 64 Акд-ар жаты устем болып, бар уймет беркер, Ал жаулары кугьшдальш, маскура боп кершер. Yui мертебе жуз керсетш жарк, еткенде кун куоып, 67 Кулайды олар, бул шакдагы ешбетп 6ip бузык, Кураларды демеп, суйеп, ж1беред! туртзыл. Акдарды олар аямайды, жаншиды да езедд, 70 ¥зак, мерзЫ деепк етер келедд де кезеп, Кугргындардын, тым кумбатку тускендитн сезедд. Ип жанды екеуге, cipa, мойын бурган ба, 73 Менменддк пен куншкддк, озбырлыкд-ар бул манда. Мэцп-баку кулгымай, ушкуш атып турганда\". Опык, жеген сездерге ол токдады да, езкдд, 76 \"Кугрсык, шалган зьшданнан, курбан еткен тез1мдд,— Деддм OFaH, — кдшш маран ип, жомарт сезшдд. Теггьяйо, Фарината рухтары куатгы, 79 Парасат пен акуша бай жандар еда шуакды, Арриго, Моска, Рустикуччидд нендей гагдыр кулатгы? Элде Тамук, кунады ма, еркелетп элде аспан, 82 Тагдырларын бкмек болып, жалын журек алжаскун, Тарландарды керсем егер куанар ем еу бастан!\" \"Кунэлкер арасында б1зден бетер датгалган, 85 ©гкендеп айыптары темен суйреп сотгалган; Кездесесщ оларменен алдындагы кутгардан. Bip-ак, нэрсе етшер1м: оралганда жарыкуу, 88 Арасында eMip сургем, ескерт муны халыкуу. Акудрры сез, жауап та осы: ал, бара гой, кумьпфа\". 32

Муц уйыган кездер1мен алан; етш, 6ip кдрап, 91 Ол ецкешп бара жатгы ез-езшен урланад, Сокдгрлардьщ арасына кулап тусп сырранап. \"Ол осында пприлд де, — дедд устазым, — турмайды, 94 Кдгзыл ошак, кддямет соты кущренткенше сырнайды. ©Ai-Tipi араласып, аспан асгы шулайды. Kpciperri ез керше 6api сонда умтылар, 97 Баягыдай кдлпына кеп, 6ip cypimn, 6ip турар, Кущренген жацгырыкды мэндз еспп тыннгыгар\". Несер елее, мибатпак, арасында келемдз, 100 Мецп e.Mip туралы тущиык, ойга тенелпз, Пайымдаймыз aprypAi, у наз ойлай беремз. \"¥лы устазым, булардьщ азагггары арылмай, 103 Катал уюм бойьшша кала ма естш альшбай? Жещлдей ме немесе бере ме алде калындай? Жасатанньщ 6ip e3i жеплддрсе гондега, 106 Рахат пен азапка онан сайын дэндедд; Соны айтады рылымьщ, панде дейтш зандемк' Кунэкарлар \"йршенмен, кегермейдд кайтадан, 109 Бурынрыдан бетер оны мына тамук, жайпатан, Сопыларды баярыдай бешш тербеп, шайкаган\". Б1здер ендд осы жолмен катка кадам басамыз, 112 Болтан жайды боска сез рып, несш журтка шашамыз, Еще б1здд бастатанда зьшданта 6ip тас ауыз. Б1зге карал, карсы турды Плутосгай хас жауыз. 115 ЖЕТ1Н1Ш ЖЫР \"Pape Satan, раре Satan aleppe!\" — Кд.фылдаган Плутос айтайлайды ала екпе. \"Ашуына ашу крекдн дулей, карла елекке. 33

Кулак, аспа, жаныца урей, крркдлнышты тушрме, - 4 Дедд макан демеу берш, рулама уды юсм де, — 7 Не кедерп болмак, 6i3re бул жартастан тусуге?\" 10 13 Жеюдд ол жауыздыкдвн жалын агкдн тумсьщкд: 16 \"Унщад euiip, бейбак, 6epi, кдт та кдлгын кд,фсык,та! 19 Шурылдакан курсакында uripi де жат, туншык,та! 22 25 Тункиыкдф тусем1з 6i3 келк: мейлщ, кел1спе, 28 Bi3re медет теnip ©3i, ер Михаил першгге. 31 Куддрет ез1 крлдап отьф, сенесщ сен не кушке?\" Алыскднда кдйраты мол аптал, атан KiciMeH, Мьщ буралып кулаушы едд жел урлеген кунпген, Сол тэр1здес жырщыш кулап, айьфылды кухшнен. Кулл1 элемдд курмеп алкан зулымдыкцы керддк 6i3, Куфренген азаптармен темен тусе берддк Шз, Ушшинден тертшхш кдт терше ендд ендш. 6i3. Жараткднньщ жазуьш-ай! Бул алапат кажапты, KiM есебш айыра алар кезш керкен тозакды? Кандай куне кдмап крйкан мунша сорды, мазакды? Харибданын, успменен ак,бас толкдш умтылып, Бегеттерге кездескенде, Kepi акатын жулкдшып, Сол сиящы адам сел1 6ip жыкылып, 6ip турып. Лек-лек акылады кдрац калкан кар — халык, Exi тобьф келе жатыр ныкра-нык, кдрманьш, Кеудес1мен ауьф жукп итередд зарланьш. Кулады да, эзер-эзер арткд кдйта сокдыкды, Ыкысады, тецселедд, элдер1 де жок, Tiirri. Айкайлайды, 6ip-6ipiHe акызады бокдыкды. Курещткен кдпаспенен олар жене ыгысьш, Кдрсыдакы нуктеге кеп ек! жак,тан турысьш, Умтылады кдйтадан, баякыдай урысып. 34

1 Крита тагы шегшш, Крита айнала бергенде, 34 Ж улкр1ласкрн сурланып сол тобырды кергенде, Былай деддм журепм жайрап турып кеудемде: \"¥стазым-ау, кшдер булар салбыраган иыры? 37 Сол жакд-ары сонау кртар — тебел таздар сиьпы Оу, немктен муньщ 6epi клирикгер жиыны?\" \"Кезщ шалган муньщ 6epi — бакрс болтан ем1рде, 40 Акр|ддарын пакрфлар сарып еткен кещлде, Сауда наркрш бглмегендер шырьгндарын белуде. Кдлрсырады крястанып, итше ypin зьшданда, 43 Bip-6ipme бетпе-бет кеп опасыз боп турандар, Bip-6ipme кррсы турран кдшмегге бул жандар. Ал аналар — клирикгер тебе шашы алынран: 46 Bip де сарац шендеспейтш, журт та кулай табынран, Кардинал мен папа дары шьпар э м алдьщнан\". \"Осылардыц арасынан ойда журген кептенп, 49 Б1лер еддм ласгалган ещпец крра беттердд, Опасыздар кеше рана арсыздыкрен еткен-дР'. \"Керудщ де Keperi жок, олар керге кем)лген, 52 Мибатпакдсд баткдн олар мимырт суркдй ем1рден, Айтып болмас арамдыкдсд акдллдары жещлген. Олар мэцп сенделедд, эл-дермеш таусылып, 55 Керлершен турады да, керсетедд кдрсылык, Сокд басын сойыл кдллып, жудырьпын кдмшы рып! Магнасыз дуние жиып, кдйта шашса юмде-юм, 58 1зг1лжтен куралакдн, жайаннамда жургеш, М еназ де оны урындыц, сол юй жаньщ бигеш. 011П1К отьгн кдулатып, езеуреткен жер бетш, 61 Kepecip, улым, Фортуна зекетшщ зер бетш, ©MipAeri тым erKimui жалрандыкдъщ келбепн. 35

Бул жалганньщ бар алтыньш бергенщмен жубанбас, 64 Мьша тобыр арасында 6ip аруак,та куанбас, 67 Азап-сорды алтыньщ да алдардатып жыга алмас\". 70 73 \"©сиетгер еркеншдей, о, устазым, ар-тулга! 76 Курыш тырнак, шецгелшде курыстырган далпында, 79 Барлык, урпак, бадаггындай бар емес пе Фортуна?\" 82 85 \"О, e d жок, акдлмакдар, ацдауын-ай тагдырдьщ, 88 Кдндай рана дара тунге акдллыцды алдырдьщ! 91 Ал угып ал, уагызра сусыныцды дандыррын. Дана кудай элшсакдан бул галамды мецгерген, Жаратушы жаратданда эммесш де тецгерген, ©згелерге нур куяггьш кесемдисп жен керген. Жен керген ол кесемдерден нурлы шуак, атдан-ды; Тагдырлардын, тэщрше ем р саган тартдан-ды, Сондыкдан да сол 6ip ейел эшрнп боп жатдан-ды. ©лкелерден елкелерге, урпакдардан урпакда, Бадагг тастап, байкустард|>1 салып крйган бултакда, ©л1мге де e3i ие боп, белш отыр бул шакда. Bip халыкдъщ 6ip халыкды жаныштауы, басуы, Соньщ гана билитнде, соньщ датал Kaci6i. Шалрындагы жыландайьш кершбейдд ол, эсш. ©3i куддрет патша да, сот та болтан адамга, Ешгам даты таласа алмас ол эйелмен аманда, Куддрет сол кудайлардай еткен-кеткен заманда. О л толассыз эддл сотьш 6ip минут та тыймайды, Уакьггтьщ эр сараты асыкдырып, кдшайды, Жумыр басты пендесше дагсда eMipiH сыйлайды. Сол аруга жала жауып, дайбар айтып, сгггауда, Аякда арьш басып оныц, акмакдар таптауда, Амал данша, сол 6ip жанды турар едд макдзуга. 36

Фортунага есттлмейд1 балагат сез юл булж, 94 Жараткднньщ туцрыштары арасында тур кулш. Тэщр добьш айналдырып, рахатга, нур Kipin. Шарамыз не, кетпк ецад, алда — нагыз сор-кдйры, 97 Натыз азап ам де алда, кеппгуге болмайды. Рарыштагы жулдыз эне i3ri сэлем жолдайды\". Кдтгы кесш е п ж тары, жетпк долы жылгара, 100 Кец апанды морып, кдрып, тутш api жулмалап. С у аяры курдым болып атып жатыр жындана. Жылта рещ кдозыл курен, туске енш, сырланган, 103 Иыкуаса, жанай журш, етпк судан сурлаотан, Сокзырмалы сокдакденен томен туспк куз-жардан. Тунжыр кдйнар тунеред1, басылады, жылайды, 106 ©шпендшк батпатында тасынады, сулайды, Суп-сур тасты бюктердщ баурайьша кулайды. Ycri-басы ластальгп, мещрейген-мецпрген, 109 Курдым езен жылымына кур бекерге телм!рген. Ашу буран тыр жалацаш тобырларды кердЫ^мен. Тебелесш жатыр олар аякден де, крлмен де, 112 Кеудеменен, баспен де, иыкден де, жонмен де. BipiH-6ipi тутпек болып умтылады соркеуде. \"¥лым менщ, — дедд устазым, — алдан тары кересщ, 115 Акд1лдарьш ашу жецген пенделердщ тересш, Су астында сан адам бар толкдш кемген денесш. Акцык, дем1 кебжтенш су бетшде ойнайды, 118 0зен беп кдзандары кдра судай кдйнайды, Алапат 6ip арпалыскд квзщ жетпей крймайды. Шырмалады, сыбырлайды: “Кунге кдрап куанран, 121 Айналайын ауада 6i3, куанган да, сыланган, Кедыаз 6ip жандар едж айьщдаран мунардан. 37

Ендд, мше, кещлазб1з, куртты лас кулкынды\", 124 Кемейшде олардын, осындай 6ip жыр турды, 127 Bip Ae6i3 айтпак, болып бекер боскд умтылды. 130 Жылым турган сол куысты оран етпк айналып, Тартпа батпак, жиег1мен кургак, жерд1 ойга алып, Турды адамдар балдырменен кещрдеп байланып. Мунараньщ бауырына жетпк эзер айла 1ып. СЕГ131НШ1 ЖЫР 1 4 Оцпмемд! жалгастырам, ойламакын жетп деп, Сол мунара эудем жерш эп-сетге атгап етп деп, Кертпеиггерге Караганда, кемелденген кек Tipen. Жанын TypFan ею б1рдей отты б1здер байкддык, Элдекдйда yujiHiirici азер казге байкалып, Тургандайын 6ip киырдан, cipa, жауап кдйтарьт. Раламдагы данальщгы тещзге мен шакырдым, 7 \"Бул нагылтан отгар? — деймш, жалбарьшыи жатырмын, — О л юм e3i, белп тастап, жауап 6epin жатыр юм?\" \"Тумандардьщ арасымен Караганда кересщ, 10 Ылайлы аймак, устшен сен, — дед1 макан тереппм,— Кзмдердд олар шакырранын кересщ де сенесщ\". Ешюмнщ де кез алдынан булай еткен жок, дерсщ, 13 Зымыраган жещл крйык, — ауа ттлтен ок, дерсщ, ¥шты солай, 6i3re карай, кызметш еткерсш. Умтылды ол 6i3re карай, суды ттлтен куш мулде, 16 Bip ескеюш жар салады, айгайлайды успнде: \"Иэ, бэлем, кунакар жан крлыма ендд тустщ бе?\" \"Жок, Флегий. Флегий, айкрйлайсын, бекерге, 19 Bi3 сешга, - дед1 кесем, — крс кщдщнша атерде, Крйьпъща отырамыз беддд байлап бекемге\". 38

Опык, жейтш жан болатьш алдаганда, кдлзынып, 22 Талагы таре айрылатьш, езш-ез1 кд>1жырып, CoFaH усап Флегий тур ашулы енд бузылып. Желкдйыкда отырды устаз игшкп, байыпты, 25 Мен де мшддм адеппенен усгазыма лайыкуы, Сезддм сонда екеушздд ауырлаган кдйыкды. Мшгешшз сол екен, кене кдйык, заулады, 28 Шапшыган су кдк, ттлшген кдуындайын аунады, Ешюмдер де, cipa, осылай ерюн жузе алмады. 0 л ж ceAi ортасында ешнэрсеш сезбесп, 31 Шокдытпенен кебшделген маран 6ipey кездесп, Сурап жатыр: \"Мерз1мщнен бурын неге кездестщ?\" \"Келддм, 6ipaK, алмагайып, i3iM euiin кдлады, 34 А л езщ mi, езщ юмещ, бар пэнденщ жаманы?\" \"KiM жыласа, сол мен еддм\", — осы болды жауабы. \"Жыла да зарла, мибатпак, ж1бермесш, жабыссын, 37 К,улкд>шьща мэщтлж лас атау тамызсын! Сумпайы лас, мына 6ip сурыцмен-ак, таныссьщ\". Крлын созып кдйыкдъщ ернеуше ол жармасты, 40 Итердд устаз, элпнщ ещ-туеш зэр басты. \"Жогал эрмен курдымга! — дедд устазым, — Албасты!\" Мойынымнан аймалап, крлымды альш кдйтадан, 43 ¥лагатгы сез айтгы устаз зердеамен байкщан: \"Кдтал рух, мешр1ммен жумырткднда шайкдган. О л ем1рде менмен рад, тас журекп, пас неме; 46 Оныц озбыр кылыкдарын дэрштемес acre де ел; Мше, осында ол — ыза-кектен сокыр api таскерец. Соншама кап Фэниде желитрудд уйренген, 49 Доцызга усап 6api осы мибатпакдф иленген, 1с кдлдырган артына адам шошып, жиренген!\" 39

\"Кдйык, калден отпей турып, кумартып 6ip келем мен, 52 ¥лы устазым, соларды мен тартпа жалмап женелген, Мибатпакда баткандарын анытырак, керер ме ем!\" Жауап кэпы ол: \"Жеткенщше анау туркан жатага, 55 Кумарынды кдндыра бер, кдрык, больш кара да, Куткенщад керш те крларсьщ сол арада\". Осы сотте 6ip елжке каптай келш умтылды, 58 Тыржалацаш былганыш топ жанушыра кэ1лкд,гнды, Сасканымнан кудаша шуюр дедм мыц турлк \"Аржентид! Ж1бермецдер!\" — ашай осы талайты: 61 Флоренциялык, 6ip pyx тар капаска карайды, Жабайы 6ip ашуменен езш-ез1 талайды. О л осылай uiipin жатар, эцпме ендд тамам-ды: 64 Алысган 6ip кундрешс аударады санамды. Кдтмылсыз кур бадырагаан керддм ею жанарды. “¥лым менщ, — дед! матан улы устазым макхаулы, — 67 Мьшау, мхне, Дит шаЬары сормандайлар караулы, Куаныш жок, курБнан журт муща батьш жаткан-ды\". \"О , устазым, ар жатында дуалдардьщ сыз алтан, 70 ИВркеулер тур 6ip-6ipiHeH мойнын соза узарган. Жалын сока балкьпандай кдюыл курен кркваркан\". \"Сол дуалдьщ ар жатында мэцп жальш жалаулап, 73 Мунараны боямакщы, - дед устазым, — алаулап, Тамукдъщ да 6ip кабаты, мше, ашылды талаурап\". Толкршдардьщ нэн жотасын купгьш туртан ецгерш, 76 Кузар opFa жещл кдйык, сумац етш келдд енш: Шомбал-шомбал дуалдарды шойьш деддм, мен керш. Топан судьщ карауылы лайкатгап, жен керген: 79 \"Ал, тусщдер! — дед акдгрып, — жагадамыз, кел бермен!\" Деген жерге жеткенше 6i3 етпк талай шецберден. 40

Ндк/юларда Ripe 6epic сан кузетип желеп, 82 Сапта турды, кердьм, несер кек бетшен тенедд, \"Мьшау кш? — деп кузетпплер кддагалай бередд, — Аруакуардьщ мекенше неге Tipi келедд?\" 85 Кесем сонда тулейлерге белп бердд келе/й, “Не ушш 6i3Aep келддк мунда, 6iAciH олар\", — дегеш Олар сонда тежедд деп кдйарларын батпан зь\\: 88 ”©зщ токуа, мыкды болса, мынауыцды атгандыр. Керем десе керсш, кэне, элеметп жаткдн бул. Кдйта оралсын тага да 6ip ecci3 еткен сапарга, 91 BipaK, сеназ, сен кдл б1здщ кдсымызда, кдтарда, Ендш оньщ бастаушысы кдрацгы тун — апанда\". Кдргас аткдн осы сездд еспгенде ой-жаным, 94 Ойран болып, крркдлньшггьщ тунепне бойладым; Кдйтар жолды таппасымды кергеннен-ак, ойладым. Муц тумшалап турган шакуа деом менщ сетшеп, 97 “Сакд'ап едщ сан мэртебе, сан мэртебе, неше рет, — Деп зарландым, — алдында тур, мше, тэты жеттмек. Тастай керме басыма кдтеры сэт кеп крнганда!\" 100 Тыйым сапты бул uiepire, тыйым сапты кррганта, Б1здд осында бастап келген оралайык, жолдарга, Куддретп кдйраткер!м м ет осында бастаган: 103 \"Саспа! — дедд, — бул жолга бара алмайды баскд жан Бул сапарды эубастан екеулпзге тастаган. Осы жерде кут меш, рухьщды TycipMe, 106 Жакры ушт пен жанынды жогалтпагын кушщ де. Bpi кдрай крргаймын бул тунектщ шин де”. МейрЫдд кетп екем, ешкш де жок, кдсымда, 109 Жалгыз кдлдым куйзелш, жабыркдуда, жасуда. Не \"бар\", не \"жок,\" деген ой арпалысты басымда. 41

Эке сезш аньнырак, кулак, ести алмады: 1 12 Оныменен алайда аз сейлесш жаулары, Апыл-рупыл 6api де пике ендд, жалмады. ¥лы кеуде алдында жауьш крйды кдкданы, 1 15 Кдртын сырта кдлдырып, жындар инке атгады, Керщдд кдртгъщ кдйтадан шаршап келе жаткдны. Сары сынып кдртымныц, сарыуайым мшгесп, 118 Элсш-эл1 курсашт ез-ез1мен ттлдесп. \"Kpiffbi баскдн кдлага сапарымды гам кесп?!\" \"Мен кэйгырып турранмен, сен сескенбе мучымнан: 121 Маган кдрсы турганымен осы жерде зулым жан, Кдлт етш 6ip кэлтыраман, турырымнан жыгылман. Согыскумар сойкдндардьщ булары емес жацалык; 124 Солай болтан, солай болар, солай турар жацарып, Ашылмакщы 6ip кдкрадан 6ip кдкрага таралып. Жазуды сен керген едщ жаЬаннамра енерде, 127 Сол арадан, шыркду кектен шьш куддрет тенер де, Крсшысыз-ак, осы арата шыр айналып келер де, © з крлымен бул ш эрИ 6i3re ашып берер де\". 130 ТОРЫЗЫНШЫ ЖЫР * 4 Кдлжыраган cepiriM кэйта айнала гаргенде, 7 Урей букдсдн жанымды дидарымнан б1лгенде, ©ганншн сергндд, ещ езгерш 6ip демде. О л тьщдап тур, акдьлмен маран батыт берердей, Сасык, батпак, сызды ауа арасымен бегелмей, Алдамшы коз алыскд экетпесш дегендей. Эйткенменен жечем13, — дедд ол маран, — алайда... Кррраныш Беатриче, камкрршымыз кдлайда! Жарык, жулдыз керсетер жакдшымыз, о, кдйда!\" 42

Туйшдсч мен, ce3i оньщ ею уштылау, сэн кдшты, 10 Кекешне кесемнщ нендей кудцс жармасты? 13 Куат берген жаныма C03i кдйда алрашкд1?! 16 19 Сол эуезден repi де сурлануым мумюн-м 22 Батылдьиым басыльш, елтш созге 6ipTypAi, 25 Сабакуаймын кдйтадан узь\\ген ой ппрюнди 28 31 Сойкдны мол терецге, сол 6ip сорлы куыскд, 34 YmIt ©лген журекте, уми- ©лген тыныста, 37 Баспалдакден 6ipiHiui бару элде дурыс па?\" Жауап бердд крлма-крл, сауал альш ол менен: \"Сен екеум1з турган бул, мен таппатан жолменен, Bipep елее болмаса, баска етш кермеген. Алмагайып, 6ip кезде бул жерден мен еткен ем, Эрихто зулым ©дмендеп тещрекгеп кетпеген, ©лд тэнге жан берш сейлетуге бетгеген. Куат деген элшреп, салкдш тарткрн крн даты, Тар куыегьщ арасымен тамук, жолын тацдады. Иуданьщ шепндеп 6ip туткдшды алталы. Шыр айналган дуниенщ шырмауыгы шьшында, Тым теренде, тым тунекте таудан алые туруда, Бйем оны, жаньщ жасып, боекд уайым уруда. Сасып жаткдн сол ойпаттан бар yMirri жошан-ды Акрас толкдш ульш кеп, атырапта ойнады, ЗэЬар шашып ол б!зге жолды бегеп кртан-ды\"- Еамде жок, ол жэне айтгы крндай хабарды, Аударамьш муц баекдн мьщ кубылтьш жанарды, Арыстан Tic мунара басына K©3iM кддадды. Кекке кенет атылды крртамак, боп жьшданып, Ycri-басы кд1зыл кдн уш Фурия сурланып, Жет! басгы жап-жасыл жалмауызбен шырмалып. 43

Кдтындардай бастарын тушспрш курамы; 40 Бурымдардыц орньшда кумныц улы жыланы, Самайында олардьщ сан буралып турады. Мэцп тундер кундершщ кез жасьша таныс жан, 43 Кдтындарды нускдды сонадайдан, алысган: \"Кдра, — дедд, — Эриниге шашьш жулып алыскдн. Ортадагы — Тисифона еммге еш, кд1рсык,-ты, 46 Солда отырран Мегера кдлзранышын ыршытгы. Оц жакд'агы — Алекто\", — деп устазым тышпыкты. Ал кдтындар кеуделерш тутш жатыр жулмалап, 49 Айрай-сурец дауысгар, крлдарымен тырмалап, Ею кез!м устазга жэутец-жэутец тур карал. \"Кайда кеткен Медуза? Тамук, тасьш кетерпз! 52 Сол Тезейден бекер-ак, еш алмаган екенб!з\". Олар солай шьщрырды, жацрырыкды мекен-куз. \"Tepic айнал тез1рек, крс кезшдд тас жумрын; 55 Сурьш керу Kayiirn Горгон кара баскдлрдыц, Жарык, келш тускенше жанарыцды апша, улым\". Осылай деп устазым айналдырды ез1мдд, 58 Крлдарымнъщ сыртынан жау|.т турран ез1мдд, Крса келш жасырран крлдары оньщ сезмдд. Ей, eci бар тулейлер, карандаршы ездерщ, 61 Тусшбесщ тусшбессщ, тусшерсщ сезгенщ, Асгарлы елец ар жарында акд,ш н е т кездедд... Лай судьщ ойпацьша арпалыса крмдана, 64 Жетп мше тозак, уш гурмдеген долдана, Кдпел1мде ддрмдеген оц жара мен сол жата. Арпалыскдн ауадагы алапат жел осындай, 67 Аддындагы келденецге аялдамай, тосылмай, Н у орманды куйрететш курюреген жасындай. 44

Бутакуарды булддредд, кдгратады, заулайды: 70 Будак,-будак, шац-тозацдар элеметгей кдулайды, Алдында оньщ кдшпай кдлган адам да, ац да кдлмайды. Алакднын кез1мнен алды да айтгы устазым: 73 \"Кене кебж кдй жершде кдра тупн, куши агын, Байкдйсьщ ба, эне, соны жанарьщда устагын\". Жыландайын жауыз жауы бас кетерсе жылмацдап, 76 Курбакдлар кдшатутын курак, ушып, тырбандап, Жасырынар пана 1здейтш эр тесйсп 6ip кдрмап. Тап солардай сорлыларга кдрадым да кдлдым мен, 79 Элдеб1реу зытады жан nerripi алдымен, Стиксше адымдайды ол атгагандай шалгынмен. Келегейы тупндд ол кез алдынан ушырган, 82 Сол крлымен сэл сермеп, бет алдынан ысырган. Байкдуымша, осыдан сэл-сэл Fana кысылган. Барышшц мен елпнсш тани кеп!м, келедд, 85 Кесемше кдрасам, ол 6ip белп бередд, Yh шытармай, татзым ет, — тусшддм мен дегенш. О, не деген куддрет тунекке кеп орнады! 88 Кдкра алдына токуап од асасымен крлдагы Кдкраны ашты, кдрыскдн 6ip жауыз да болмады. \"Аласталып аспаннан, кдргыс тацба басылган, 91 О, сормандай урпакуар, не сырьщ бар жасырган? — Деп юрдд ол еактен, уш урейдд кдшырган — Алшац басып, адымын келе жаткдн шегелеп, 94 Сорларьща сор крскдн, несердейш себелеп, Жараткднга жармасып жаза тарту, не керек? Ашуга акдлл жецддрш таптадындар тагдырды, 97 Церберлердщ, есте ме, элД куше кдн мурны, Тумсьпына Геракл ешпес тацба кдлдьгрды\" 45

Kfii«:bi6ipey 6ipeyAi ырыстырран сеюлдд, 100 Bip сез айтпай б1здерге, баскаларра жеюрдд, Kepi тарггы кер жолмен, ойлап ендд кетудд. Шаруа кеп крй алдыда, эурелешп жатпадык, ЮЗ Кдсиетп сездердд медет тугып, шатганып, Кдкра жакты бетке альш, екеумз де атгадык, Екеумзз де инке ендис, кездеспедд 6ip залым, 106 Кунэкарлар азабыньщ кермек болып сурларын, Курсаулантан крргандардьщ арасында туррамын. Кез1мменен тштемш э деп шже юргеннен, 109 Кдщьфаган бос куыс, жан кершбес 6ip жерден, Жайлап жатыр кур гейгей жубанышсыз кущрент'ен. Арльдагы Ронадай жапкдн жердщ тактасын, 112 Полодагы Карнародай — мол арнамен акдсдсын — Иш Tipen, тутастырран Италия кдкдасын. Бедеу алкал болушы едд мекен еткен мазарлар, 115 Кдптай келш кетер1лген мунда да сол тажалдар, BipaK, оран украмайды тамукуагы базарлар. Сумачдайды, шыжгырады орды кезш отгары, 118 Сом болаттар балкдш кеткен мундай апан окданы Ертеде де болтан емес, кдз1рде де жок,-ты алл Аузы ашылып керлердщ, алдегамдер куюрендд, 121 Кундренгендер куэ боп, кудисплер б1дд> ендд, Крйны суык, кдра жер жасырганын юмдердд. \"Айгшы, усгазым, — ддадм мен, — гагцарр мунда жерленген, 124 Жалын аткан неткен ун жаткан мынау керлерден, Зар илеткен не зауал мьгаа ауага дем берген?\" “Дш бузарлар, — дедд усгаз, — имандары жок, халык, 127 Танымаган кудайды тэкаппарлар соткары, Жатады олар тапталып, жер тубшде топталып.

Табыттшы апталта т а кдлай кдрманып, 103 Тец-тещмен жатады олар мэцп бакд зарланьш\". 106 Дедд де устаз оц жакда бетш тузеп алды анык, Мунарамен, жерменен азап жолын жалгадык, ОНЫНШЫ ЖЫР 1 4 Кремыдщ кдбыргасы, азап мекен шетшде, 7 Сокдакденен уды устазым м ет алып етуде. 10 Оны екшелеп журш келем, белдд байлап бекемге. 13 16 \"Карл! кдттан зэрл1 катка бой урран да умтылран, 19 Парасатгы акдллгешм, — дед1м кджьт тур-тулгам, — 22 Отшшпмдд орындашы достык, кещл, кулкдщнан. Жасаганньщ жанып жаткдн осынау 6ip жершде, Болар ма екен кебшделген пакдгрларды керуге? Акдшдары ашьгк, жатыр, карауыл жок, кершде\". \"Кдяметген оралганда таnip берген тагдыры^ Кдбылданьш eMipi де, буйрьт>1 да, жарльпы, Ашык. мына лакдттардьгн, жабылады барльпы. Бул молада — кудайына сенбегендер Keineri Эпикурдай тэндрге жат, ездер1 ойлап, шешедд: \"Жайаннамда тан мен жан да 6ipre мэцп ешедд. Бул керден сен жауап алып, сурарьща бас урран, Ой кдлауын басасын, сен берекендд кдшырган. Ойларьща нэр аласьщ журегшде жасырран\". \"Кдйырымды устаз, есиепндд есте катал сакуаура, EciM менщ еюталай баска сездд жатгауда, Баска сездд жатгауда, касиетщдд сатпаура\". \"От каламен -ripi журт, кешкен оны белшеден, ©негел1 карапайым, акд>1л-есш тецшеген, Тосканалык, жакдш келпп, етшемш мен сенен. 47

Bip жакдшдык, бар тэрЁздЁ, сездерще караты, 25 Менщ жомарт Оганымньщ болмагайсьщ баласы, Мумюн, с е т адеттен тыс кджытгым-ау, шамасы\". Алмагайып, 6ip кдбЁрден кудЁретгЁ ун атгы, 28 Ой-санамды ойран етЁп, тущпыкда кулатгы. Жабыстым да, кдтып кдлдым кесемЁме куатты. \"Неге сонша буйыгасьщ, неге имене бересщ? 31 Фарината кетерЁлдЁ, эне, кара, кересщ. КЁндЁгЁнен жогары керЁнЁп тур денесЁ\". ЖузЁне оньщ сукуанып, телмЁре карал калыппын; 34 Кеудес1 мен мандайыча кереметгей алып тым, КекЁрейе кез тасгал келемЁне Тамук^ъщ. Ортасында оттардьщ екшемЁздЁ жалаган, 37 Kayinci3 м ет крзгады жакры кесем, жан Адам, Айтгы маган ак^грын: \"Ашнк сейлес, бар оган\". Ашык, жаткан лакага барганымда тЁрелЁп, 40 Текаппар да, суеты да, кер шпнде тунерЁп: \"Тукрпчысьщ сен кёмнёц?\" — деп сурады 6ip елЁк. КендЁм, бЁрак, мен оган жумган ауыз ашпадым, 43 Аишадьм да, алайда бЁрден тани бастадым; МЁне, сонда, элгё влёк сэл-пэл керЁп кастарьш. \"Сыбайласгар сырластарга елтендЁлЁк жолдаган, 46 Жалгандагы, — дедЁ елЁк, — жау уй едЁ ол маган; Екё марте талкдндап ем, ей марте, ол — оцбаган\". \"Кугындальт кеткенЁмен, — дедЁм дереу, — кргамнан, 49 Э р к**ырдан Отанъша олар кдйта оралган; А л сендерге еш бак^гг жок, мынау карде тоналган1'. Осы кердЁн, жиепне иек артгы баска елее, 52 Иек артып, кармана кеп, кемсендедЁ алггы ецеш; Cipa, езЁ, саргЁдЁр, сергек-селтец жас та емес.

Баска 6ipey жок, па деп, кдм жасады ол квруге, 55 Айналага алакхап, крс куысы тенуде; О л уш-п enrri дары, еюрдд кеп кершде: \"Тозак, оты лаулай жанган тотанак, кер басында; 58 Анау уды данышпаньщ ап келдд гой осында, ¥лым кдйда? О л неге жок, мына сенщ кдсьщда?\" \"Елестердщ мекенше ерюмменен келмегем, 61 Жарык, жулдыз кесем1м тур кдрсы алдымда келденец; Муныц гажап ецбепне Гвидо ульщ сенбеген\". Сезш оньщ, езш оньщ керддм дагы тайындым, 64 Кдрсы алдымда юм турганын таныдым да айырдым; Жауабымды келтесшен, тусшпсп кдйырдым, \"Кдлай дедщ? Оларды ол еске алмады дедщ бе? 67 О л жок, па ендд сендердщ кдтарьщда, шебщде? Жарык, дуние шуагынан атганды ма ел1мге?\" Eci кетш ecipAi жацаты сол хабардан; 70 Жауабымды сездд де квметмде кдмалран, Етбетшен кулады ол гайып болып жанардан. Ал ана 6ip еркеюрек м ет езше шакырган, 73 ©зш-ез1, сыбыс жок, казыкуай рып кдтырран. ©щ-тусш езгертпей, мелшиш тур пакргр жан. \"Олар ушш бул Kp6ip кдйкы менен муц жаткдн, 76 Менщ кврген азабымнан ауьф болар зглбатпан, — Кдйта тары кдйталап китар сорлы ун кдткдн, — Epiri мен eMipiH ол орындаткдн Тамукка, 79 Елу рет сол ханымды кергенщше жарыкуа, Оцай емес екешн де ойланарсьщ табытга. Жарык, дуниеге оралрьф! Айтшы маран, алайда! 82 Экю болтан жандарыма тацба басу жарай ма? Зацдарыцыз адамдарра шапагатсыз карай ма?\" 49