М. Мақатаев т2

Кдн сасыган далаFa кдрайды да, Кутан бон жур кузп>шды Кдбай жырау: — Пэруэрддгер, негылран сумдык, едд! ©HiM бе алде TyciM бе, кдлай мынау?! Боздацтардыц даланы бояп кдны, Кузрындар да энеки тояттады... ©Ц1м болса, TaqipiM, тарт жанымды, TyciM болса, уйыкдщнан оятпагын, Оятпагын, мэцгшк оятпагын?! О, TanipiM! Нерылран шакдд айналды?! Bip езщ е жалынып, жак, байланды, Тунщ тутып, ак, тацыц атпай кдлды, Не кылыгы журтымнын, жакдай кдлды? Кел1м K eyin, езеш м акдай кдлды, О, тэвдйм! Негылган шакдд айналды?! Кдусатгыц-ау ipreMAi, кдра жауым, Кан боп акрын басыца кдра жауын! Кдтын, кызыц куц болып эр еакте, Кул боп етсш мэцгшк балаларыц! Ордац опат, айырыл елддгщнен, Босамасын басыц 6ip шерл1 куннен, Тоз-тоз болып урпагыц эр кцяцда, Билтцнен айырыл, тецдтцнен! ..Байкдп ед1 елжтщ крзгап бэрш, Bapi де елж, 6ipi де сэз кдтпады. Кдбай жырау басы ayFaH жакдд кегп, К,узрындарга кдлдырып боздацтарды. Кете барган, артына бурылмаган, Аят окд1п, iuriHeH сыбырлаган. Крзыкеш жер кдфгыннан узаганда, Кулын дауыс ест1лд1 шырылдаган. Аппак, нурын жинап ап, TayFa келш, Кун де батып барады кднга бегш, — О, жасаган, гамдш эл1т дауыс, TipivM ме артымда кдлган влж!? 102

Ж еп м калган кулындай кулдыраран, Кез ушында 6ip кдра булдыраран. TaFaT eiin турура дэрмен кдйда, Аттыц басын сол жакдд бурды баба. ...Eci кеткен алдында турды бала. Ат устшен баланы алдына алып, Bip алданыш тапкдндай шал жубанып. K^ipFbiH керген кызыл Кун кдфдан асты, Кызыл курен, кднына тауды малый. — Сен ранасьщ, кулыным, сен ранасьщ, Мен де кепке бармаспын, сен кдласыц. Ойран болтан ордацныц орнына кеп, Отау T irin, оттарын сен жагасыц! II Дала жатыр. Сарымы ширатыла, Бара жатыр кырына, буйратьша. EKi жет1м булакдъщ басындагы Эулиенщ бурылды зиратына. Бастарына ic тускен шак,ты ойлаган, Агашыца пэнделер ак, байларан. Кулан жортса кутылмас кула дала. Кулазыган, иесаз жатты айнала. Керуен жол кдсынан кесш еткен, Осы жердд эулие бесж еткен. Мусылмандар гибрат етупп едд, Мундар-TipAiK мукдлтып eci кеткен. Эулиешц бас шп мекенше, Мусылмандык, парызын етедд де, Кабай жырау кдйтадан epin K erri, Кажап турран ойыныц жетегше. \"Жайлауымды жау алып, ©piciMAi ерт алып, 03eriMAi дерт алып, Келддм саган, эулие! Боздак,тарым жогалып, Боз кеб1нге оранып, 103

Мацдайымнан сор арып, Келш турмын, эулие. (\\ыздарымды кдтын рып, Шацырагымды отын шп. Отауымды топыр рып, Отанымды Kpigbip рып, Ойран erri, аулие! Кдн сасыран даламныц, Кдтын менен баламныц, KeriH кдйтш алармын? Ж ебеп ж1бер, эулие?! Елшщ eciH Kipri3ep, Ж ерш ен малый epri3ep, Жауына зауал тенпзер, Кырык, пышак, хандарды, К^1лырына кенпзер, Дегенше сенпзер, Соцынан журтын ерпзер, Бар кдзак,тан 6ip кдзак, Тумас па екен, эулие?! Бас ауран жакда барамын. Кез1мнщ асты келкидеп. Ак, сакдлым желпглдеп, Kapi басым селюлдеп, KeiciperiM куркйудеп, 1здесем кшдД табамын? Барыт С1лте, эулие! Айтса тш н алдырган. Алмастан орын жондырран. Ата кдзак, баласын Алакдета крндырран. Бар кдзак;ган 6ip кдзак, Табар ма екем, эулие?\" Армысыц, Ата! Бар бол, балам, аман ба? Жольщыз болсын? Жолдьщ неон сурайсьщ, мына сокдгр заманда. 104

Кайда барса, Крркдгг Kepi кдзулы тур адамга. Елде журген ecK i ацызды, Еспп пе едщ, кдрагым? Мына б1зддн, rapin жардай еске соны салады. Сыцар кднат eKi кус жаралыпты жалтанда, B ip -6 ip iH e жабысып алады екен самрарда. Куддрет деп eK eyi зарлайды екен толассыз, BipiHiH — сщ, 6 ip iH i4 — сол кднаты болганда. Куддреттщ кусы деп аталыпты eKeyi, Кдйда eKeHi белггаз жерк суы, мекеш. Сьщар кднат кустардыц сыцайымыз, кдрагым, Тагдырымыз, б1лмейшз, кдйда бастап кетед1... Жер1м1здд жау алып, ел11*пзд1 кырды foA, Кднатымыз кдйрылып, топшасынан сынды Fofl. Ата кдзак, 6ip-6ipiH арашалай алмай-ак, Алауыз боп e3Ai-e3i, кудай 6i3Ai урды рой. Кдра жаумен ipreAec ел еддцдер, кдрарым, Ойран болып сендер де, бузылды ма кдмальщ? Мынау азган заманда, амал нешж, бул кдзак, Б1луден де кдлды Foft 6ip-6ipimH, хабарын. Суырдайын кун кешш эрюм ойлап ез басын, Тулпарларды тукдфтып, турырлары озгасын, Буйрегшдей сиырдын, белшектенген бул кдзак, Кумалакуай бытырап, кдлай рана тозбасьт. — Ата, б1здщ елкеш кдра жаулар шаппады, Жауларына б1здщ ел сэйгуигш баптады. Крйын сойып, крлдарын кусырды да сорлылар, Аярына бас урды, 6ipi садак, тартпады. Тартпаган сон, олар да эуреленш жатпады, Алды дары аларын, бел1м1зден атгады. Батыр емес, кдрия, кдтындар бар бул елде, Беруге 03ip барлырын 6HAiri аскдн 6ipeyre. Батырлар жок, бул елде, кдтындар бар бул елде, Эрюм кдра басыныц амандыгын тьлеуде. — Жамандама журтыцды; жамандасац болмассьщ! — Кдтындардын, imiHAe ©3iM дары оцбаспын. 105

\" Ym шыкдас жалгыздыц, шацы шыкдас жаяудьщ\", Мен де кдтын болармын, cipa, батыр болмаспын. — Нешедесщ? К1мнщ сен тукдшысыц, кулыным? — Хангелддден тараган 6ip тугырдыц улымын, Мал соцына сап крйды, устатты да курынын, Жылкд! жады экеме жакдай кдлып кд1лыгым. Жылым барыс, мшеки, асып барам он уштен, Кдтын алып берем деп эке-шешем келккен. Адамынан айтгырран ат-тонымды ап кдшып, Кдтынды ез1м табам деп, экемменен кер1скем. — Осыншама акдоды юмнен, балам, уйрендщ? — 1шшдеп шалдардан анау кдраша уйлердщ. BipiH тере, 6ipiH би етсем деген ойым бар, Бабам крлдап 6ip кезде маган билж тиген кун. — Кдра жауьщ кдйтадан шапса ел1нд1 не етер ец? — Хас батырын бауыздап, кднын судай етер ем. Кдтын болып кун кешщ жургеннен де квдждгсып, Кд1лша мойным талша боп, кднжыгада кетер ем — ©зщ бала болсан, да, сезщ дана отты екен, Ак, кун тусьш алдьщнан, баскд айтарым жок, бетен. К,алдым сенщ ыгыцда, мынау eKi FapinKe, Барар жер мен басар тау, баскэ пана жок, мекен... III — Кдра. Кдрадай кдратып кетп-ау, кдгынды, Уатып кетп-ау, уатып кетп-ау тауымды! — Кдрадай неге тущле кдлдьщ, байгус-ау, Басында уйщ, бауырында кдзан, нагылды? — Негылушы едд! Kyuiirin жерге кдратты! Кулю епп меш куипгендерге талатты — Тущле бермей, туралап айтшы мэн-жайын, Быейш мен де, естшн мен де, ацдайын?.. — Бглесщ эл1, атацньщ басын андайсыц? ¥л емес маган, жын таптыц десем, нанбайсьщ. Ер орнына екесп улды тутанша, Белгш неге бедеу боп, кубас кдлмайсыц? 106

...LLIaFbiAbin тауы, кулазып кещл мекею, Тукенщ астан оралган осы 6eTi едд. Бэйгеде болтан улынын, еб е с кылырын Ойласа болды, е р т кдрып iuiiH етедд. Намыстан елш кетердей, мше, узшп, ©Kneci кеуш, куарып, ец! бузылып. Малдасын курып жудырыгымен ж ер -ripen, Бейкунэ, момын бей бйп ет отыр кдлжырып. ...Жатаран келген Тукенщ жалдас курещ, Душм ел бьлген дулдулдщ наплз 6ipi едд. Keiueri аста бэйгеге крсып ж у й р тн , Келерш бш п, кдушсдз, бейкдм тур едд. Кез ушындага келденен; жаткдн кдлркддан, Кершген кенет бэйгенщ шацы буркдган. Ыюда-кдло урандап турган рулы ел, Жамырай т1леп, жакдяндай -rycin 6ip табан. Туякден турап келденец жаткдн кок белдь Кермеш узш сэйгулжтер де жеткен-Ai. Кере алмай Туке баласы менен курецш, Кезшщ алды квлецке тартып кеткен-дд. Озганды кдуым кдумалап-кшп жаткдн-ды, Кдлгандар кеюп, озгандар гулеп мак,танды. Шорт сынган сага, шошайып ж алгаз Туке тур, Кущрентш журген курец ат кдйда макд-аулы?! Ж елпше барып, ж е л т н журт та баскдн-ды; Окдяс 6ip ражап окрра сонда басталды. Жалгыз 6ip кдра жулдыздай агып келедд, Кдращы тунде кдк, жарып тглген аспанды. Ку даладагы куйын ба дерсщ ойнаран, Кдэфан ба дерсщ кдялт еткен кусты крймаган. 0 з агын e3i урандап бала келедд, Кдмшы сабына жейдесш ту ra n байлаган. Жайына кдлып ел! аруак, пенен ripi аруак, Келедд бала eciMiH e3i урандап. TipLaep шошып, жарасын устап тур аулак, ©лгендер керде тускен де болар 6ip аунап, Келедд кыршын eciM iH e 3 i урандап. 107

A oFapa к,ойып ойын мен дырду, сауыкды, Bip сетке кдуым imiHeH тына кдлыпты. Он ушке толран Тукенщ улы Райымбек, Албанка алраш eciTin езш танытгы. Курен ат тарпып, кара тем1рдд шайнаран, Кдябырда-жыбыр, куб1рде-сыбыр айнала. ...Асасын устап Элмерек дейтш би келдд: — Жет! бабасын жерге кдраткдн кдй бала?! Е-е-е, Тукен1ч улы - тулейдщ улы сен бе едщ? Осы болтан Foft тулей екеннен кергенщ. Саскекектей ез атынды езщ урандап... Сырымбет пенен Хангедад сенен кем бе едд?! Ж ет еаз тутан, ант урып кетюр, зэнталак,! - Бульшьт турды, баланыц KS3i кднталап. Кркилана келш, басына кдмшы уй!рд1, Ак,сакдлдар да, кексакдлдар да анталап. — Оу, агайындар! Жэб1рлемечдер баланы! Жеб1рлейтшдей кдйсыца тидд залалы?! Бул да 6ip асау, курык, кермеген кулын гой, Ж елает y3in сендерден кдйда барады. Бара да крймас, узай да крймас сендерден, Сендермен 6ipre тардырын тэщр тен белген. ©з атын ©3i урандаганньщ Heci айып? Аузына салып nepimTe шырар дем берген. Ж ауына шапса ез атын e3i урандап, Крлдамас па ед1 eAi аруак, туты Tipi аруак, Eci бар тентек есейе келе ер болар, EpiK бер1ндер, негыласындар бураулап... Карсы алдындагы кдлкдн боп турран Кдбайды, К]аршадай бала суйешш, бэлгам, санайды. Санайды дары кдуымра тисе кдрайды. Ж урепн жеген сезш айтпак, боп талайры. Курен^менен атылып шетке шьщгы да, Айгайлап турып анык,тап, нак-нак, укдыра: — Д ерм ен аз сорлы кедей-KenmiKTi букдыра, KymiK тазыдай жы лм ацдайсьщ дар мык,тырэ!

Ата жауларьщ аркдца, бэлем, шык,ты ма, Экелерщнщ керше, бэлем, тыкды ма!? Кдозывды сатып, кдшызга мае боп жатьщдар, Халыкдысыцдар?! Кдзан ацдыран кдтындар! Крркау кдекдфдай 6ipiciH-6ipi таларан, BipiciH-6ipi тонаран, тозган пакдфлар! — Дед1 де бала, курещменен самгады, ©з атын e3i урандауынан танбады. TeTip де болса тентек баланыц apyaFbi Шашылып жаткдн ауылды Teric шарлады. ...Keuieri аста Элмерек бидщ секкеш, Тукенщ мулде есшен 6ip сэт кетпедь Tepic айналып, шек'п де кдлды шал байрус, Талак, еп т де 6yriHi менен еткендд... Туке елген. Он сепзде Райымбек, Ж урген жок, эке елдд деп уайым жеп. Tipire ттзе 6yrin, бас имеген, Ti3eciH букттрмесе кудайы кеп. BiAiri, 6iTiMi де бетен екен, Бар куш мал соцында етедд екен. EpiH — жастык, токдшын тесешш етга, Белш шешпей, кдсая кетедд екен. Ел арасы дау-шарра араласпай, Лок, 6epin, агайынмен жагаласпай, Кдйсар болып, кдтты боп ест! ж1пт, Кдтыгез кумга бггкен кдрагаштай. Кднагат кдцп экеден калган малды, Бэленнен ассам деп те камданбады, Бозбасы сауыкд<а да алданбады, Бойында болсам деген кдлды арманы. Калкдлап, кдддр тутып есплерде Талайды туйд! ж1г1т, ecTi, керд!. 109

К^зактарды жау шауып жатыр деген, У зж-узк хабарды еспген-д1 Ойлап турса, сол жауы ipreciHAe, Ойлап турса, сол жаудыц турмесшде \"Айламен алдаркдтып кеткен душпан, KiM KeniA кдйта шауып юрмесше?!\" К^ын екен ем1рдщ сураулары, Ойланды балац жш т, бгле алмады. “Белшен душпан аттап бараткднда, Б*здщ ел неге кдрсы тура алмады?! К,айда жур баягыныц батырлары? Бас крйып, неге уранын шакдфмады?! Ж1гер тайып жШтгщ жетесшен, Саркылды ма кдрттардын, акылдары?! Неге 6ipi садак, боп атылмады?! Крйын сойып, крлдарын кусырды да, Душпандарын ж1бердд ту сыртына. Кдлкд бола алмаган кдйран елге, Кдукдры жок, кундерщ курсын мына! 03ipre аман турганга малы-басьщ, Сауык, пенен сайранга салынасыц. Казак, жылап жатыр Foft, казак, жылап, Неменеце жеткпп кдгынасыц?! Кдйта шапкдн жауыцды таныгасын, Кудайьща шынымен табынасьщ, Атамекен, журтынды сагынасьщ. Буралкы боп ж ат жерде зарыгасыц. Куланьщды бауыздар желйе айдап. Кураныцныц ертенер соры кдйнап, Кдйда барсац Крркдггтын; Kepi болып, Крнысыцнан ауарсын; \"Елгмайлап\". Кдйтсем екен? \"Аттан!\" — деп агайынга, Курбандыкка басымды шалайын ба?! Кдбай жырау кайда екен, не дер екен? Акыл сурап керешн, барайын да\". 110

— Ар ма, ата! Арнай келддм, батацды бер! Кдсыма баланды к,ос кдтар журер! Ж ол ciATe, акн1лынды айт, кысылганда, Аятым болсын мен1ч этап журер. Сырымбет эулетшен таралгамын, Хангелд1 кдсиетшен нар алганмын. Экемдей малжанды боп, epic куйтгеп, Ж арамас ж аб ага уйде кдмалганым, Жанымды туншыкхырган бар арманым. — Айт, балам, Арманынды айт, жаскднбагын, Kepin турмын кезщнен шашкдн жалын. Не айтам саран, кал еддм, келшж болдым, K e3 i 6iTin суалран бастауларым. Тыцдайын, арманынды айт, жаскднбагын. — Кенедейден кез1мдд ашкдн жауым, Еске Tycin, бойымды баскднра мун, Деген ой \"жастырымды ала жатсам\", Жокдурын менщ мулде баскд арманым. — Арманда, балам, арманда, Арманга толы жалганда, Армансыз, cipa, жан бар ма? Алданба, балам, алданба! Арманда, балам, арманда Кдпеллмде жауларда, Акдфры демщ кдлранда, Айрылып естен танранда, Акдфры рет кдрман да, Арманда, балам, арманда! Акдллымнан танганда, Азуымнан шалранда, Kepi крйдыц жасындай, Аз румырым кдлранда, Нендей акд1л айтармын?! Ата жауыц кдлмак,-ты, Ел-журтыцды зарлатты. Ата кдзак, урпагын

Аяк, асты цорлапты, Аспаныцды торлапты, Ж азирацды шандапты, Ж азыцсыз елд1 кдндапты. Жалгыз кдйда барарсыц? Жауынды кдлай табарсьщ? Ауызданбаран арланым, Абайсызда шабарсыц, Айлалы жаудьщ алдында Тузакдсд Tycin кдларсыц! Соцыцнан журтыц ермесе, Крлыныц ушын бермесе, Дегенще кенбесе, Ауызданбаран арланым, Ж ауыца жадрыз бармарын, Кцылып кдлар арманьщ! Халкыца хабар арнарын, Аужалын тушп, ацдагын, Кекке соцкдн кднжарым, Кемтшп жузщ кдлмагын, Ж ауьща жалрыз бармарын! Белщнен 6ip-aK, аттаран, Берекецд1 таптаран, Кульпын пике сацтаган, Кумырскддай цаптаган, Ж ауыца ж ен аз урынбай, ¥рымтал жерден шап, балам Ж ауыцныц кушзн ацдамай, Бетпе-бет урыс салмагай! Ол кеп тары, сен азсыц, Опык, жеп, балам, крлмарай, Алды-артынды барламай, Орынсыз icxe бармагай! Туткцылдан лап берш, Томара-туйык, шап келт. Жауыцныц eci юргенше, Кцра тундд кдк, белш, 1з1цд1 жасыр жалт 6epin. 112

Алды-артынды ацгармай, Айкдспа турып кррганбай, Крлайлы жерде кдмданбай, Ашкезденш мерт болма, К,орара тускен арландай! Шабарынды биуурме, Ш аужайыцнан нуурме! Ж екпе-жек кути дълпрме! Ж ер кдйыскдн жауьщды Ж ецемш деме 6ip кунде! Кезс1зд1к icKe татыр ма? Айласыз батыр батыр ма?! Отырып кдлар такдфра. Кунддз уйык,тап, тунде жорт. Кдрасын К уни ц батыр да, — Кепцад кдйра акдллта, Жалтыз жортып шатылма Аттанып ж ар сал, ер улым, Ел-журтынды шакдф да. Дуние — крцыз, енпп бер, Соцыцнан ерген naigjpFa. Бндщ уш, 1ленщ жарасында. Жак,сы менен жайсацныц 6api осында. Кдрасакдл, ак,сак,ал — алкдлы топ, Алдына алып 6ip icri кдрасуда, Bipi кенсе, 6ipeyi таласуда. Bipi олай тартады, 6ipi былай, Bipi езшше патша, 6ipi кудай, Bip сетте уйып, 6ip сетте ipyiH-ай, Кдзекемшц осы 6ip ырымын-ай. Bipi вр!ден б1лгенст мысалдайды, Bipi езшше туцш п, кушар к д й ры . Ж уз локрып журекте запыранын, Bipi iiirreH тынады, куса алмайды. Бидщ 6aFbin 6ipeyi кдс-кдбагын, Булк етуден бишара жаскднады. 8-909 113

BipAe 6api жабылып 6ipeyiHe, Ж ем пк керген верней бас салады. EKi ортаны б1реулер ацдасады, Ж ец ушынан жецгенмен жалгасады. Бидщ ыгын кдлайша табамыз деп, B ip-6ipiM eH жыланша арбасады. ¥йкд1лы-ояу би отыр данасыньш, Кдк, терше кдуымныц дара шырып. •••Би билптн кутуде Райымбек, Алып ушып журеп аласурып. Би дауысын 6ip сэтте кенед! де, (Журт назарын аударсын деген! ме?!) Кдрт жырауга кдЬарын атты келш: — Ылац, Ay6ip саласыц неге ел1ме?! Атыспай да шабыспай тзрлж курып, Тыныш жаткдн журтымды дурлпспрш, Арандатпай, жэйще журсец ед1, Иман сурай алладан, кулдык, кдглып. Tipmi/dKKe TipeK кдш ддн-арманын, Жак,сылыгын кутуцй ек 6ip алланыц. Кедей менен к еп ш п т айдап салып, Келдщ д а т сен, бейбак, ылацдадьщ! Бас бь\\м ейтщ байгусты eAiKTipin, Крлтыгына су буркш , желпспрш ... Амал кднша, уялам сакдлыцнан, Таспа алар ем жоныцнан Kepin турып! Бет алыпсыц, халайык, бурылмаскд, Кдлауьщды кдкдш жок, уганбаскд. Bip шартым бар \"батырга\" крятугын, Жамыраспа, беталды шуылдаспа. Басын тартпас “батыр\" Foft, Heci кетсш, Басын тартса, сез баскд, eci кетсш. Топ imiHeH тацдаган атын мшш, Мына жаткдн й.еш кесш етс1н! Kecin етсш, кдйтадан оралсын да, Дуылдаскдн дау-шарды догарсын да, 114

Ак, кун тусын алдынан, тарта берсш, Тацдап-тацдап елшен крл алсын да. Шартым — осы! Осыран шыдайсыц ба? Шыдамасац, тынасыц, кулайсыц да. Болсац сосын боларсыц, крл бастарсыц. Алдыменен багынды сынайсыц да. Шыдайсыц ба? Барыцды сынайсыц ба?.. Оны да 61л: куныц жок, cyFa кетсец, KyHOAi езщ, жанынды курбан етсец! Кдйда журсец аманат 6ip кудайра, Аман-есен осынау сыннан етсец. — Болса болсын, тэуекел, шыдап барам, Болашагым белгйпз, сурак, маган. ©леем елддм, ез1ме ез обалым, Ахиреттен орнымды 6ip-aK, табам. Кдйда барсац, 6epi6ip, юрерщ кер, Кдбылдайды крйнына тунерш жер. Кдиталына Tycipin курещмнщ, Кдмыс артып, жзгптер, ж1берщдер! Жарлы менен жакдлбай намысты ойлап, Артып бердд ею тец кдмыс байлап. \"Плаз жаура TipeK ci3 тура тартса, Жылым жутып, ж т т п ц бары ушпай ма? Райымбек Minai де курецше, Келд! езенге жетпек боп ттлегше, Шым-шым кдйнап, ширыга шубатылган, Тылсым дулей алдында 1ле Mine. Оцтайлау ж ер осы-ay деп етпек едд, Оскдлрынып курец1 беттеме/yi. Жагада жур жаны ашып жамырасып, — Кдйтсацшы, елесщ рой текке, — дед!. Турранда ашу, намыс, сез1м арбап, Ток,тасын ба кдуымныц сезш ацдап, Кдмшы басып курецге сура атылды. 0 з eciMiH айкдйлап e3i урандап. 115

Kapi мен жас устасып жагаларын, Жамырайды, бшмейдо не боларын. - Кеш, аруак, - деп, - тентек-ri! - жалынады. Жаудырады иманын, тобаларын. Арткдн кдмыс тсрлжтщ б елп а боп, Демеу жасап, жылымта 6eprici жок, Ак, айдыннан ею бас кершедт Адамньщ да, аттьщ да eArici жок, Курец жузш барады, eArici жок, Ж урт назары — осынау ак, айдында, Ею баскд ем1не кдрайды да, Аруацтарды кершен шагуырады, Талай аят окылып, талай дута. Курен менен ж т т г щ батын ойлап, Жалынады жаталау \"а, кудайлап\". Ею басты кдкдакдгл кдтып алып, Элдекдйда барады агын айдап. Атынменен курец ат жалдап кегп, — Kerri! — 0лд'! — жаталау зарлап Kerri. Bip KiciH en жануар ж1бердд де, Атын айдап есен-сау ар жакдэ erri. - Дауасы жок, жан екен, оты жантан, Глеацдер осытан оты барлар! Су жол берген батырта мен жол бермей, Кдмауда устап кдгранды отыра алман. Барыцдар, экеландер салта салып, Сынайын сыртганыцды жаута салып. Кияннан куйылып кеп кцратсын 6ip, К,атарын берглерд1Ц кднжоса Fbin. Дауасы жок, жан екен жаратылтан, Тулпар екен тутырдан дара туган. К,амауда устап кдгранды отыра алман, ¥шсын, KeTciH жай атып кднатынан. Хангелдшщ сауытын кипзщдер, Кыннан алып, кылышын суйпз1цдер. 116

Сырымбеттщ туыньщ алдына экеп, Тэу епйзш, басын да ипз1ндер. Шауламаган шабыты бала кдфан, Балалыкден кдпыда кдлары бар. Баптап езщ батырды, кдлауыца ал, Бас болрайсьщ балага, дана-жырау. ...Кдшаннан би KeciMi 6ip кесум, Кенсец де, кенбесец де уйлесшдь Б1лгенщнен жацылтып бидщ д еа, Бнууретш кез1 Foft бшяесщдд. Би KecTi. Кдра халык, кдбылдады, Кдру алып, крл жимак, кдбыргалы. Жорыкдсд ез1рлетп жатты кдуым, Кдсынан Райымбек табылгалы. Ак,табан шубырынды. Ацтабан шубырынды... Кддарсыц кдйда барып тугырынды?! Кдзак, жер1 — алып 6ip кдра кдзан, Кдзанда кдйран журтым куырылды. Ак,табан шубырынды. K,apFaFaH и м болды екен гумырынды? Жортпай турып уйрендщ жыгылуды, Шаппай турып уйрендщ тыгылуды. Ак,табан шубырынды, Ак, туыц жыгылулы. Олак, кдтын TOKbiFaH алашадай, ©рмегщнщ аркдуы суырылды. Жаннэт1ндд жамсатып жау орнады, Жаткдны анау epTenin кдра орманьщ. Туырлыгы туралып, токдгм болып, Кдцкдсы тур кдлкцып кдра Орданыц. Акдык, байлап, табынып тал-кдйыцра, ©rri кунin, сор кдтып мацдайыцда. Kerri кьшыз жауыцныц тандайында, Kerri КД13ЫЦ жауыцныц борбайында. 117

Акдлныца, серще, батырьща, Туысыца кимаган, жак^гныца, Туягымен ор кдзран тулпарларьщ, Тулап кетп жауычныц такымында. Налет айтып кеш шрген авдлыца, Ана сутщ аузыца татыды ма?! Ерт|с, EciA, Жайык, Жем, Сагызга бар, Bapi6ip пана болмас ауызга алар. Bapi6ip моцтол шапсын, жочгар шапсын, ©ifreyip, кдзак, алдымен бауыздалар. Тобыл, Шу, Сыр мен 1ле, HypaFa бар, Арнасында наласы жылап aFap. К^ндай жаудьщ болса да кдрауылы — К,азак, байгус кдлкдйып тура кдлар. 0з1цнщ турмагасын уысында, ©з жерщ езщ е жат, курысын да!.. Ж ер шеттмен шекарац шектелсе гой, Ж атса рой алып мухит шырысычда. ...Жалганньщ жартысындай мынау елкеч KiM б1лсш, сорыц ба алде ырысыч ба?! Пайдаланып былырыч-шылырыцды, Жауьщ кеп шырылдатты шыбынынды. Ж ау да, Q3i4 де ыластап тунырычды, Ж аяу устап крльща курырычды, Кдйда босып барасыч, кдйда, кдйда? Ак,табан шубырынды! Ак,табан шубырынды!!! Ак,табан шубырынды!!! ...Боса берген. Артына кдрамаран. ©3iHe жат ез жерш араларан, Тау куысы, езенд1 сараларан. Bipi барып кул болып Хиуага, EKiHiiiici орысты паналаган. 1971

ЭЙЕЛДЕР-АЙ! Эйелдер-ай! Эйелдер-ай! Кдндайсыц?! Эдем1 боп кетшсщ Fofi еркдйсыц. Bipey жерш турса дары кдлмайсыц, Bipey сушп турса дары бармайсьщ. 0йелдер-ай! 0йэйлер-ай, кдндайсыц?! 0йелдер-ай! 0йайлер-ай, кулар-ай, Ж анарлардыц жауын алып турраны-ай BiAe тура буйректерщ булк eTin, К етеандер тыцдай тура тыцдамай. 0йелдер-ай! 0йэйлер-ай, кулар-ай! ...©йелдерлд еркектерден кап дейдь Ойбай, Ойбай!.. Бола 6epciH коп, мейл1! 0 й е л деген едем! рой, адемр 0д ем ш к 6i3re коггпк етпейдд... 1972 ЖАЛЕЫЗ ТЕРЕК Ж ас терексщ жапырак, жая алмаган, Bi3 — жолаушы саяцда аялдаран. Bi3 кетешз, кдласыц, тулдыр терек, Салкдш бола алмады саяц жаман. Сая бола алмайсын, мына 6i3re, Неге рана бггкенсщ кула дузге?! Tipi болсак, соЕармыз ескенщде, Б1здщ жацтан, ai-rreyip, кулак, узбе. Bi3 KeTeMi3, бул жерде сен кдласыц, Иемденш кдзак,тыц иен даласын. Киел1 агаш, мумкш, сен атанарсыц, Саялатып уш жуздщ бел баласын. 119

...Ж ас терек, Жалгыз терек жапандагы, Жайкдл, ес, киел1 агаш атан даты. Ак,тык, байдар адамньщ есше сад, Жауынгерлер болтан деп кдтардагы. 5.02.1972 К1МЩ БАРСЬЩ? Арымнан 6ip жарылайын десем де, Ак, кецы жок, не ез1мде, не сенде. Япыр-ау, осы маран не болды? Тецдер1мдд кдйта буам, шешем де, Кдзынамды ак,тарайын десем де. Сарацданып, тарыланып барам ба, Сен жаман ба элде ез1м жаман ба? Ж олай алмай жМй тузу адамка, Сорым кдйиап шыныменен кдлам ба, Жалрызсырап мына думай заманда? 1ш тартып ем ананы да мынаны, Bipi кулш, 6ipi eTipiK жылады. Эне 6ipi айрылысар дос екен - Tipi жанра к^масымды сурады. (Мен к^маймын, сырт беред! од, тынады) Десем де 6ip жарылайын арымнан, Tipi пенде таба алмадым жанымнан. Кутыла алмай крйдым булдыр сагымнан, Кустар ушты кулазыган багымнан. И м щ барсыц, жарылайын арымнан?! 05.02.1972 САРАЛАКДЗ ОРАЛДЫ Ca3Fa тары орадды саралакдз, Сарша тамыз тары да бола ма жаз! Курж басар ак, тауык, кулге аунаса, Кунге кдрап шакдфар бала крраз, Сарша тамыз тары да бола ма жаз?! 120

Тутаскдн булт айналып, ырыскднда, Кун KypKipep батыстан, шырыстан да. Эжемнщ де баратын KyHi туар, Алыстары жатбауыр туыскднра. (1з салмады, нирюндер суыскдн ба?!) Ш1лде туып, тары да ж аз бола ма? Акду уйьщтап, айдынра кдз к,она ма? Кызды ауылга кунше кдырык, барып, Ж елж пайда бола ма бозбалара? Салкдш жайлау, самал жел, саумал булак, Ж атар ма екен кешршш, таудан кулап? Биыл жазда тары да кегере ме, Былтыр кузде куарып кдлран курак,? Сарыуайым салудыц не кереп, Кегередд, 6api де кегередЛ ...Коп досымды жоралттым осы кдлста, Келес1 жаз, бшяеймш, не бередд... Саралакдз оралды ca3Fa тары, Ак, тырналар аспанды боздатады. Сук,сыр кекек тогайдан суцкдллдаса, Кдй-кдйдагы муцымды крздатады... 5.02.1972 к у л ы н ы м КДЙДА? Кдрацгы тун. Ею кез оттай жанды. Кдлрра шктнс, Сендд де, ток,тай кдлды. Кдн кд.1сымы к е т а ме кетерш п, Машинаньщ ж уреп сокдай кдлды. Куйт-шсш шопыр жур шыр айналып, Жол шетшде бастыгы тур ойланып. Тарат кд>1лмай аулыма жаяу тарттым, Машина да, бастык, та былай кдлып. Жаяулатып, акдфын журщ келем, Кулыным кдйда 121

Курьнусд ийкпеген? Алакдннан жем жеген аяулым-ай, Tipi жаннан TiKciHin урншеген!.. Боз биенщ акдгрры кенж еа ед4, Кедей уйдщ жалгызы тецдес eAi. Алакдннан аз FaHa жем жесе егер, Енесш де бурылып ембес едд. Эсте 6ip шыгармайтын меш есшен, Белшш келунп едд внесшей. Куйрырын T irin алып женеунн eAi, Акдлрын m epiin кдлсам тебесшен. Ойнаушы ек мен де бала, ол да бала, ¥к,сатушы ем жYЙpiккe, жоррага да, Жылкдя шпнен кулыным KiciHece, КецШм тыншитурын сонда рана. Балалык,ты кдлдырып тас кд>ш буып, ©тп жылдар, кетпм мен жастык, куып. Кулпырып кунан болтан кулынымды, КДйтейш, улгермеддм бастык,тырып. Кдлды кунан, кдлды ауыл, кдлды мекен, Кунанды иемденген жан гам екен?! ...Ерте турып жылкдяга барайыншы, KiHAiriHeH 6ip тукдям кдлды ма екен... 6.02.1972. С0У1РДЕ Cayip туды, жас ж1пт буйыры эль Кдтал кд>1с aAi aM ipiH буйырады. Тершен K epi жуык, наукдс шалдыц Крлына су куяды, кдшлады. Кдлрсык, шал 1сирылык,ты салды-ау дейсщ, Бала ж1пт кдлзарып кдлды-ау дейсщ. Ак, таярын TOHFa урып, аппак, 6epKin Ашулы шал 6ip сьлкш алды-ау дейсщ. Берер емес билйсп жат к,олына, Билж курып ак,бас шал так, кррыран. 122

Кек шекпешн кектемнщ кдламайды, Кдламын деп айрылып ак, тонынан. Элепат шал 3Ai де борбайлады, ¥намайды ж т т г щ тонды ойганы. Дуниеш втюзу анионе, Кдсарысып, кдщыр шал крл крймады. Тектен текке тентек шал тыраштанды, Тонды T ec in кдюгалдак, гул ашкдн-ды. Президент сайланып жтт-кектем , Найзагайдыц крлымен расталды. 0M ip келш аспаннан, туу алыстан, Дуниенщ жузшен шуак, ушкдн. Аскдр таудыц басына шал жерленш, Президент жылап тур куаныштан. 6.02.1972 КДРА ОЛЕЦ Кдлкдм, Мен Лермонтов, Пушкин де емен, Есенинм1н демеддм еш имге мен. Кдзакдын, кдра елещ — куддрепм, Онда 6ip сумдык, сыр бар есплмеген. Ж ат жерд1 жастанганда жазатайым, Кднымен жазды, мумкш, агатайым. ...Кдсиетщнен, кдра елец, айналайын, Кдзак,тыц дал езшдей кдрапайым. Тузу-тузу тЬинген таспадайын, Кдмшы epeM iH таспадан баскддайын, Кдламасац кдмшымды, аулак, ж урин Кдраша уйдщ e c irin ашпа, агайын! Тузу-тузу жыртылган ацыздайын, Ацызыма неге нар тамызбайын. Кдра елещ кдзак,тыц кдза болса, Кдра кезден неге кдн агызбайын. Гздемпаздык, менщ де бар енер1м, Будан жасап бидай мен тары ereM iH. Bya eni жолды баспагерлер былай взгерткен: \"Кдра елецш кдзак,тыц кдламасац Кдраша уйд!ц мацайын баспа, агайын.\" 123

Кдзан-миым бэрш де кдйнатады. Дара крйып кдзацтыц кара елецш. Абайга тэн — маран да тэн сыбага, Келсш мейл1, келмесш тэрж1мара. Осы менщ отырып оцашада Окнтугын намазым эр жумада. Акдгамын деп кдлай мен айта аламын, Халкдшныц 63i айткднын кдйталадым. ...Куш киген кдзак,тын, кара элещн, Шекпен жауып езш е кдйтарамын... 6.02.1972 К О ЗЩ НУРСЫЗ ДЕЙ СЩ СЕН ...Содан 6epj шыныммен жыламадым, CypiHAiM Fofl, крйшы оны, куламадым. Кезщ нурсыз дейсщ сен элде эзжщ, Элде 6ip шыныцмен-ак, сынаганыц, Оныц рас, несше кдгажыламын, Нурсыз кезддц керсещш тунжырауын. Жанарымныц жартысы агып кеткен, Ce6e6i 6ip-aK, рет шын жыладым. ...Атганды экем жау туын кулатура, Куат 6e p ciH , жетсш 6 ip муратьша. Ж еле жортып артынан ыеспм мен, К,онып алып экемнщ кула атына. Акдан ед1 буржкен ycK ipiriH, Шырылдатып буркдсын ыскд>грырын. Ес б1лгелл ец алгаш жылаганым, Кенпргейсщ, ес1ме тусп 6yriH . Жылайын деп онда мен жыламадым, Шыдамадым, кдйтейш: шыдамадым, Алпамыстай экемнщ eKipin кеп, Kepin цалдым шанадан кулаганын. Болсам дары туцрышы, шелдегеш, Мацдайымнан т ск еп кермеп едд. 124

©Kipin к еп аймалап, жылап жатыр, TiK кетерш крйды да жерге м е т . ©3i куйреп жаткднда шацырагым, Шыныменен сонда мен ацырадым. ©юргенде тау турды кущ рент, Сондагы эке — K £3ipri Аруагым. Кдуым келш кдумалап, алып кеткен, К,ап-кдращы дуние, жарык, кеткен. Кезщ нурсыз дейсщ сен, Сонда менщ, Жанарымньщ жартысы aFbin кеткен... 7.02.1972 АТАМА ©кпем де жок, емес-ау сакан менщ, Назымды тыцдайсыц ба? Саган келддм. Екеум1з ортак,тасып уй салып ек, Кун шалмас терккеш н маган бердщ. ©кпем де жок, емес-ау саган менщ, Жосык,сыз кшэш1лсщ — жаман жерщ. Te3rici3 к^гльнынды кыркып тастап, Тез1мдд мшезщмен кдлар ма едщ. ©кпем де жок, емес-ау саран менщ, Кешмесем, саган мш TaFap ма еддм. Саркылмас берекецд1 yA ecT ipin, C a p iy jT b iH сарацдык,тьщ маган бердщ. Сарацмын, сарацмын мен, сарацмын мен, Сарацмын сауат ашып, санам K ipreH. Балаца сен кцмаган берекеш Ак,сакдл-ау, айтшы езщ, Табам юмнен!? ...©кпем де жок, емес-ау саган менщ, Ойланшы, Сен осындай адам ба едщ? Баягыдай -пзеце отыргызып, Баягыдай болсацшы панам менщ! 7.11.1972 125

КЕШ 1РГ1Н, КДЛА! Кегенде крзы, Жел1де кулын байлауда. Жерошак, бык,сып, Кдзанда баглан кдйнауда. Казаку уйдщ кдйыра T ypin ipreciH , Кдйрысыз, кдмсыз отырушы ед1м жайлауда. Сап-сары кдшыз саркдглмаушы ед1 кеседен, Отырушы ед1м Kerepin, шалкдш квсегем. Оцымнан Айым, Жулдызым туып солымнан, Бакдгггы екем жаралган ерек пешенем. Ол дары етп... Опы да Mice тутпадым, Нар алдым, 6ipaK, нэс1лге ол да жукдады. Кдлара келд1м, Тас уйде турмын, тамаша! Тауыкзъщ eTi, жуз1мнщ суы жуткдным. Тамаша кдла! Обалы боскд не керек. Куйыскдн epin, жатпаймын тара шегелеп. Алып кдланьщ аздаган шуы болмаса, Кдгзылда-жасыл, кдш-кдгаш эсем твщрек. Кдлада мынау турмыс та ерен, куй де ерен, Керместт Kepin, брлместт 6L\\in, уйренем. Сэл FaHa жаным кднала кдлса, дурл1гш, Дуниенщ 6apiH шакдгрып алам уйге мен. Дерт дейтш дерт жок, Д ертаз де кджып ауырдым. Ем болар ма екен тутой туран ауылдьщ?! Кдйырымды кдла, KeiuipriH м е т , кдйтешн! Ж атайын барып твсшде аскдр тауымныц. KemipriH м ет, Как жайлауымды сатындым! 8.021972 126

МЕН - УЙСШ МШ “Kiiui жузд/ найза 6epin жаута кой, Орта жузд/ кдшпы 6epin даута кой ¥лы жуздi круга берш малга кой.\" М укагали Макатаев Мен — Уйсшмш, Кдуга берсец, кдуга бер, Кдн арызып, уйренгем жок, жаулап ел. Дауы да жок, жауы да жок, тып-тыньпн, Бауырларым, б1здщ аскдр TayFa кел! Мен — Уйсшмш, Мал бак, десен;, мал барам, Еш жамандык, кергешм жок, кдугадан. Мен — Уйсшмш, Улы жузбш, улымын, \"Улымын\" деп улыкдд да бармагам. Ортадан д а, К ш щ ен де KimiMiH, \"Улымын\" деп керсетпеген кдгсымын. Ел басына екггалай кун туса, EKi iHiMHin найзасыньщ ушымын. Мен — Уйсшмш, Улы десец, улымын, KiciAiKTin, гашшктщ кулымын. Болшбеген ешшм даяр, era iHiM, Желпыдетш жетш келсе тулымын... II Мен Уйсшмш, Бьлсец, iHiM, — сыйлы агац. Кездерщ коп ез1цднезщ канатам. Кдмшы узЫп, найза сынып тулданран. Заман болтан -гуран жерге сыймаган. Шак,тарыцда 6ip осылай ipre ауран, ©здерщмен 6ip болтам: Жер1мдД де, TepiMAi Екеуще сыйларам. Мен Уйсшмш, Б1лсец iHiM, - сыйлы арац. 127

Мен аитаиын еткен кун/р сырка кдн, Ауыл болды, кдуым болды талай-ак, Сабау басты ауа келген ул балан Мен - Уйсшмш Б1лсец iHiM, — сыйлы акац. TepiM берд1м, кызмет кылдым 6 ip заман, ©ткен тарих осылай дейд1 сырка кдн. Бауыр кердДм, Верш берд1м, Кдшбатым жок, кдмакан. BipaK, бугш урпакьщньщ EpyiMe кдруы жок, кылыкына каналам... ЭПИЛОГ Аталарка ук,сап тукан, Арлы улыцды сыйлакам, Кдзак, атын устап туркан Аскдр улды сыйлакам Дел ез1ме ук,сап туркан Дос курбыны сыйлакам. Мен буларды \"сыйыр б утр\" Ол 6ipeyre кдемагам. Тамаша 6ip бул заман Шыкады неге кдлы адам?.. 8.02.1972 АЛ, ДОСТЫ М, АЙРЫЛАЙЫК, Тамшыцды да кдддырмай, текпей с е т , Ж иырма жыл достастым, жетпей мен ендд? Душпан деген душпан кой, табаласын, Догарыл доскд кулю етпей м ет. Куйшгенде муч шак,тым саган келш, Куанганда езщнен алам желне. Bip шайхана жок, шырар осы манда Мен к1рмеген аред а селем 6epin. Ерюн барып, eciriH 6 ip ашпаган Жок, шыкар асхана да, ресторан. Bip маскунем ареда кдлды ма екен Bip тиынын мешмен кураспаган?! 128

Шарап десе, шаттанып, курах, ушып, Болса — 03iMHeH, болмаса — сурап iiuin, Оралганда ушме, шешем турды: — Ж ане мае боп келдд, — деп, — мына кушж. Бастарында топан су, акдярзаман, Бас катере алмады кдтын-балам. Бателкелес \"достардан\" баекд жан жок, Becin кеткен кез!мде макулдаган. Ж иырма том жазатын кез1мде мен Жиырма жыл достастым езщменен. Амалым жок, ал, досым, айрылайык, Жаралмапты тем1рден таз1м деген... 9.02.1972 АЗАЙЫП БАРА ЖАТЫР Неменеце жетштщ, бала батыр? Кдриялар азайып бара жатыр. Bipi MiHin келместщ кемес1не, Bipi кутш, энеки, жагада тур. Акыл айтып журмесе кдсымызда, Сонда орнайды жет1мддк басымызга. Жалацашкд шекпенш iueiuin 6epin, Bip кулшесш балгекен ашымызга. Арсыз кулкщ тыйылмас, жылауъщ да, Айтысыц да басылмас, ылацьщ да, Араздасып агайын кетер едд, Bip кдрия болмаса 6ip ауылда. Bi3 кдрия болганша, Юм б1\\едД, Баламыз да шал болып уЛпредд. Bip-6ipiHeH era шал асамын деп, KiM б1ледд. Bip-6ipiH булд1редд. Акнкдтты айкдшдап жариялар, Бара жатыр азайып кдриялар. Дауыл турса булк eTin толкртайтын, Бара жатыр саркылып дариялар... 1972 129

АДАСКДНДА Адастык, бглем бул тауда, Аспан кдйда, ай кдйда? Мына 6ip мещреу мылкдура Айгайла, Токдш, айгайла! Бел шешш жатар кешюсш Береке кдйда, жай кдйда? Шопанныц и'п еспсш, Айгайла, ойбай, айгайла! Бет алган жак,тан кдйта алмай, Тартгык, та Kerriк екеу1м1з. Иманымызды айта алмай, ¥шып елер ме екенб1з?! Мына куздан шыга алмай, ©м1рменен крштасып, Ушм1зд1 шыгармай, Кдлар ма екен тас басып!!! Айгайла, Токдш, айгайла, Сайга тарт, ойбай, сай кдйда?! Аскары курсын, адастык. Сайра тарт, Токдш, сай кдйда!? 9.021972 CAJI-CAJI Ж Ы РЫ М Сал-сал жырым, сал жырым, Ары ты л, алтын сандырым. Сен бар жерде баймын да, Сен жок, жерде жарлымын. Сал-сал жырым, сал жырым. Тыпыршушы едщ кермеде, Тындьщ да кдлдын, сен неге? Тымырсып барып бггкенше, ©ртенш кеткш, ер неме! ©ртен1п кеткш кеудеде! Кдршыгам едщ кдрынды, Кдрынбай кдлдыц, нагылды? 130

Тояттап турсац у™3 алмай, Жабулы кдзан жабулы, Бык,сытпа менщ жанымды. Не болды саган, жолдасым? Кдрайсыц азер, болмашы. Кдрусыз сенс1з кдлдым мен, Туткдшга тускен крлбасы, Не болды 6i3re, жолдасым?! 1202.1972 АККУ ДЕГЕН Жанымды уцгш жанарыц жеп барады, Неге сонша телм1рш кеп кдрадыц?! Деп кдрасам мен саган ертенерсщ, ©ртенерсщ, кдрама, кет, кдрагым! Аккуды атар мергенщ мен емеспш, Ажал OFbiH алган жок, менен еш йм. Айдын келдщ акдуын арашалап, Аттан салып талаймен тебелеспм. Тауы — KyMFa, айналган жаны — муцга, Крргаушынды, акдуым, таныдыц ба? Неге сонша TeAMipin кеп кдрадьщ, Мнят тутып, муц шагып, жалыну ма? Пана таппай жалганньщ жарыгында. Неге? Неге кдрайсьщ соншама ерек? Айырмамыз, арамыз сонша белек. Акду деген — адал кус, айналайын, Айдынына аман-сау крнса керек... 12.02.1972 МУЦБАСКДНДА Муц баскднда, Не ж е т с т сырды ашкднга, Келейшнп 6ip барып сырлас жанга. Кез1м алды - кек туман, жанарда - жас, 131

Келенкелеп кециум Kip баскдн ба? Келейшпп 6ip барып сырлас жанра. Bipre бастык, &Апрдщ кезевдерш, Bipre кештж келдерш, езендерш. Bip жан меш тыцдаса, сол тындар-ау, •TyciHep-ay, жанымды сезер менщ. ...Крцырауды крлымен басып турып, ЖШерд|м бе орынсыз асык,тырып?! Ойыны ма, шыны ма, сырлас жаным, Ж ауып алды есш н ашып турып. 0 p i кутпм, амалсыз, 6epi KyrriM , Кемесше жармасып кер умйтщ. Тайды к.олым, курдымFa кулап тустсм, Мшем1н деп бекерге желтппш . Болсам егер кш эаз, безше ме?! Оцбаймын рой, обал жок, е з т е де. ШолжандаБан ерюмбн шортан байрус, Таскд сокдай тумсырын сезше ме. Тел крзыдай ппркшмен тел1 ecin ем, Шыгарды ма шынымен меш есшен?! ...Адырамын иес13 жа ралауда, Айырылып достык,тьщ кемесшен. Сырласкднга не жетсш мун, баскднда, Сырласатын мешмен сырлас бар ма?! ...EciM K ipin, кез1мд! б1рде ашкднда, Астымда - Жер, Ай, Жулдыз, — турды аспанда... 1202.1972 Д0ЦГЕЛЕ, ЖЕР Ж ер, айналдьщ, Мен тесщ е жайгастым. Саган мййп, Аспан бардым, Ай бастым. Децгеле, жер; децбекцп, жер; айнал, жер, Аркдднан мен айырыла крймаспын. 132

CaFaH MiHin, Кдр да бастым, кдн бастым, ©Ain барып, в т р щ м е н жалгастым. Кдйта туып, Кбайта турып кдб1рден, Кдррып MiHin жалыца мен жармастым. Мейл1 , MeHi топырак, жауып, шац бассын, Жыл, расырлар мецплйшен алмассын. Tepinai yrin, Сенщ алып жотацда, Эйтеутр, мен ок,ыра боп кдлмаспын. MeHci3 жаздар, MeHci3 кдгстар, куз етер, Мен булддрген жон тер1цдд тузетер. ©AiriM де, ©леем егер, мэщтлж Ею-уш метзр пушпагьщды кузетер... 13021972 ОК.ЫШЫ ОМАР ИЭЙЭМД! \"■■.Б1з Нишапурда болтанымызда, кдсынан улкен ура кдзылган жене де ол ура шарап кутысыньщ жарыкщакуарына толы бейИке барып, улы акын Омар Иайамта тбрат етпк. Рас/'м бойынша, Иайамнщ басында болтан адам 6ip куты шарап 1шед1 де, ыдысын орталакуырыпжзбередз, кутыныцсыныкуарына толтанор элсш-ол! тазартыладыда, артынанкайтатолыпкетедi. Оданкей/нде Перенята б/рнеше рет бартанымда, ец парасагтыданышпан сутки акыным Омар Иайамнщ басына ылги барып жур/ум. М ен Омар Иайамнщ бардьщ влещн парсьпна да, орысша да жатка быем. Москвадагы каз/рп патер!мнщ барлык, кабыргасына Омардьщ улагатгы саздерi жазылган\" Л онго Bapi6ip, Б1зд4 iiiiK iin деп ж у р Foft, Аяулым, Imin кдйталык, Басына барып Ьэйамнщ. 133

Кезешз мэйра\", Ke3iMi3 жаскд кенелш, Азан салайык; — O hhfuh, баба, оянрын! Хан менен бектен, Молда мен шонжар, купгпден, Ж ур рой Ci3Ai кдонат керш in rri деп. Ohhfuh, баба, Отырайык, 6ip K aftin кдш. Б1здщ шараптар О здщ мэйлардан кунтрек. Сез керген, баба, К^янаттарды кермей 6i3, Ракдттарды кешш журш-ак, шелдейм1з, Tipi пенденщ тш н алмаймыз, кенбейм1з. К,оймайтын болдык, 0зщ1зге усап елмей 6i3. Керд1щз кдонат, Кермей-ак, б1здер iiueM i3. Басымыздагы бакдптардан да кусем1з, Кдзылган орга e3iMi3 i3Aen тусем1з. Кдйтем1з eHAi? ¥лы бола алмай iineM i3. ...Bapi6ip 6i3Ai, Iimcini деп жур Foft, аяулым, Кетерш ж1бер, К ецш ц неден кдяулы? Не деген екен? Heci бар осы заЬэрдщ? Окышы тары, окдпны Омар Нэйамдй 13.02.1972 СЕРГЕЙ ЕСЕНИНГЕ Ех, Сергей! Сергей, Сергей, Сергей, Сергей! Туспм-ау сергелдецге мен де сендей. Аулакдд, тым аулакдсд кетпм бъ\\ем, Ж аны ашып акдЕл берген елге сенбей. • Мэй - шараптыц Typi. 134

Мен даил сол жак,танмын, Ауылданмын, Ауылдьщ аруымен ауырганмын. ©з1цйд Мэскеу кдлай кдбылдаса, Алматы м е т солай кдбылдады. (Менщ де екшддрер е т к е т м кеп), Аткд мшддм, алысып теппед1м доп. Мен даты малды суйем, итп суйем, М мнщ мацдайынан шерткешм жок, Шаршаганда ширыгам шарап iuiin, CaFaH украл менщ де жанады iuiiM. Кулагыма сыбырлап \"куран\" окдш, Иектейд1 м е т де \"Кдра KiciM\". Мен де сендей, Серега, кунэдамьт, Ж ыр азабын тартамын, н л азабын. Туран ауыл, туган журт кдйда барсам, К,айда барсам, кдсымда Рязаным... Сергей! Сергей, Сергей, Сергей, Сергей! Bip ауылдан екенб1з мен де, сен де. ...Басым сынып барады, басым сынып, Ж ендесем де болмайды, емдесем де. 13.02.1972 ШУРЫЛА - АРМАН Бэрш де туйсш, б1лсш тылсым кеуде, Крсылсын дурс1л кел1п дурсъ\\дерге. Курсшсен,, аспан болып курсш, кеуде, Ж ай оты жанар болып журсш менде. Булттардыц салмарынан курсшгенде, Ак, несер ак,тарылсын тылсым жерге. Курсшсен;, аспан болып курсш, кеуде, Щупала арманым боп турсын менде. Ашылсац, аспан болып ашыл, кеуде, Таратсын акдиа бултыц шашын желге. Жарк, етсш кекжиектен журек-кунщ, Ак,тарып еппак, нурын шашып жерге. 135

Ж урепмнщ сауьггы - тылсым кеуде, Тынымсыз дурсыдеуде, дурс1лдеуде. ' Кектемдеп аспандай куршрейдь Болар-болмас журепм курсшгенге... 14.021972 ЕРТЕЦ Б13 ЖОЛ ЖУРЕМ13 Ж асыц бар, ж тт-ж елёц, шалдарыц бар. Ертец 6i3 жол журенпз, крмданыцдар. Ж ол узак, бшк асу, сапар алые, Ж аз етер, куз де кетер, такдлар кдш. Кдмданыцдар. Болашак, деген елге, К,андай 6i3 сый-сияпат апарамыз. Крркдуды, есекнплдд кдтарга алма, Кеселш типзедД сапарга алда. Не бетааздд айтамыз Болашакдэ, Ж ат кд1лык,ты кдлдырмай апарганда? Жамандык, атаулыны кдлдырыцдар, CyFa батыр, откд ерте, жандырыцдар. Болашак, деп аталган елмес-ешпес, Жак,сылык,тан жаралган тагдырьщ бар. Кдо-кдфкдш, жнтг-желец, шалдарыц бар Ертец 6i3 жол журелпз, крмданыцдар! ...Tipi жетсец, Болашак, 63i айтады, К,айсыцныц кднша путтык, салмагыц бар. 14.021972 Су тасып, кектемде езен тулаганда, Ж аз келш, жасыл орман шулаганда, Куз болып, жапырацтар кураганда, Кдгс турып, аяз бета тырнаганда. Сайрандайсын, кектемнщ бацтарында, Аунайсьщ жаздьщ жумсак, макдалына. Курец куздщ кешшде курещтш, Оранасыц аяздыц ак, тоньша. 136

Бэрше де кенесщ, Кенесщ де, Отырасыц, тэубаца келесщ де. Дауыл улып жатады, толкдш урып, Шайкдласын, ем1рдщ кемесшде. Кдрасац ж ерщ де айдын, Кегщ де айдын, ©зщ жайлы, ойлайсьщ eMip жайлы. Тусесщ уакдптыц тезше 6ip, ¥рлайды... С е т урламай HeHi урлайды? Су тасып, кектемде езен тулар тары, Ж аз келш, жасыл бак,тар шулар тары, Куз болып, жапырак,тар курар тары, K^ic тусш, аязы мен аппак, кдрын ©кшбе, саган артпай юмге артады?.. 14.02.1972 МАСГЫЦмонологы Акдшакдд болмайды акдгл айтып, Алдап кетер кез1цдд бакдфайтып. Агажан, маран HeciH ауре болдьщ Bip ауыз сезнузге татымайтын. B acyF a куш жок, менде мае желысп, Акд1л бермей, тащр1м бас 6epiirri. Bip тушр акд1л крнбай кетш барам, MiHeKH, кырык, 6ipre ж ас к е л н т . Ж оламай курбыларым сырласура, 1н1л.ер ажуалап курдасымдай, 0/vi де кдглтьщ-сылтыц жур басылмай, Базарда бетз ашылган уррашыдай. Мендеп KepiK бетен, желж бетен, Ит куйрырын булгаса, epin кетем. KiM бш:ш, анам м е т кетергенде, Есектщ миына элде жерщ пе екен? 137

Агажан, сезнцзге татымайтын Акдшакдд кдйтеаз акыл айтып? Тарпы, эне, ол мушстеп шайханага, Баса киш кешисш жапырайтып. 14.11.1972 — Bip адам елее, Bip жулдыз к,оса сенедь - Bip кезде 6ipey осылай маран деп едь EciMAe эл! б1реудщ былай дегеш: — Bip адам туса, Bip жулдыз 6ipre келедь Сенбесец сенбе, Осыран, эйтеу, мен сенем. Кулазып кдлам, 6ip жулдыз эрып сен се мен Heci бар оныц? Айып па адам тагдырын Буккл раламньщ б иж ттм ен елшеген?! Аспанда кейде, Bip жулдыз aFbin баратса, Турам да кдлам, Буралмай кдлран саратша. Керемет неткен! А д а м н ь щ к е л т е eMipiH , Жулдыз бен Ж ердщ кдшык,тырынан жаратса. 15.02.1972 АСЫРУ КЕРЕК AcbiFy керек, Асыгу керек, AcbiFy керек, acbiFy! Алдыцда - бшк асуьщ. Асыру керек, жылдамдырындай сэуленщ, Артыца тастап найзагайлардьщ жасынын! Асыру керек, Тындыру керек барлырын. Ешюмнщ кутпей жарлырын! Апармай кешке, асыру керек, асыру, Тустеп к:щнщ к дл ды ры н !- 138

...Кдйран кундер1м, Асыкдай кдмсыз еткерд1м. Алуямак,тырымды, Апыр-ау, немен шектермш?! Крлымнан келсе, К,ыста егш салуга ез1рмш, Келуш кутпей кектемнщ. Крлымнан келсе, Уакдгг деген елше«д4, Жок, кршып мулле керсем 6ip. Крлымнан келсе, Ойымныц жылдамдыгындай, Жарык,тьщ дагы т езд т н тежеп, Ж ецсем 6ip. Асыгу керек, Асыгу керек кдлайда! Уакдгг саган кдрай ма?! Асыгу керек. Асыгып жеткен арманнын, Аппак, cayAeci, Туссш де турсын самайга. 15.02.1972 АЙ - АСПАНДА, МЕН - ЖЕРДЕ Мен де жалгыз, Аспанда Ай да жалгыз. Тып-тылсым. Тыцдап тур ма айналамыз?! Мен — Жерде, Ай — аспанда, Екеуара Ун-туназ сырласамыз, ойланамыз. Сен менщ крл жетпейтш кцялым ец, Барынша бар нурынды куя б1лген. Сур булпъщ сыгаласац арасынан, К^шсынып талай-талай уялып ем. Жайдары ец, жаскднбаушы ец, жайнаушы едщ, Жамылып ак, сэулецад ойнаушы ед1м. 139

IUbiFbiCTaH шарадай боп кетерисец, Шынымен куддрет деп ойлаушы еддм. ...Ток,тай тур, айтарым бар, тырылмагын, Бас урып, неце сонша жырыдрамын!? Жылусыз, нэраз, Tycci3 жылтыракан, Сыртыц рана екен Foft кубылмалы. Сулуым, сурыц маган сондай бетен, Суду да осыншама сорлай ма екен?! Куддрет сен емессщ, e3iM екем, ©3iMe табынбасам, болмайды екен!!! 15021972 ЖАЛЕАСЫ БАР Ж адгасы бар, Ж ырымньщ жадгасы бар, Жырдарым, жыддарменен жалгасыцдар. Сед жырым ак,тарыдса арнасынан, Седюддеп тау мен тасьщ зорра шыдар. Жадгасы бар, Жырымньщ жадгасы бар. Э р ойдьщ эзер-азер иш басын, Эрэддк адамын да куйш-тасып, Айта адмай айтарымды амад курып, Эз1рге журген жай бар ттп-кдшып. Жайттарды жаным сезш, кез1м керген, Бере адмасам радамат сез1мдермен, Бодашак, кдррыс айткдын, без1цдер де, Айтпасам айтарымды кезшде мен. Жак,тасан; да езщ 61л, даттасац да, Сотгасац да еркщ бар, ак,тасац да. Мен де жумбак, адаммын, оны да ойда, Мыцмен жадрыз адысып жатпасам да. Байгазы етш байдаган хадкдгм макан, Менщ де 6ip кушм бар тартыдмаган. Менщ де турырдары кдграным бар, Аскдр шьщ, аспанды ацсап, шацкыддаран. 16.021972 140

ТЕНДЗГЕ Б1Р БАРАМЫН K epreH iM жок, тещ здщ тулаганын, Ест1гем жок, шагала шулаганын. Аспанда емес, тещ з де жерде шыгар, Ж ерде болса, a ftT e yip, 6 ip барамын. Сапар шегш тещзде журмеп еддм, Tipi болсам, оны да 6ip KepeMiH. Тогыз бал ма, бь\\меймш, ток,сан бал ма, Керсем деп ем керемет дурбелецш. Тулап-тулап, акдры тербе^ле, ©3i риза езш щ келбетше. Моп-момакдн, мелддреп жатар ол да, М улэтмсш иегш ж ерге -ripen. Tipi журсем, кдлайда барып карем, Ойнап керсш мендеп шабытпенен, 1зспз-тозсыз жогалган кемелердщ, Кегш, кунын тегрзден алып берем. Tipi журсем, тещзге 6ip барамын, Ж урт барып жур, мен неге кур кдламын Дауыл менен толкдшныц арпалысып, Керсем екен долыныц тулаганын! 17.02.1972 КЕТЕР M E ЕКЕМ ... BipAe олай ауыткдш, 6ipAe булай, Bip байламга келе алмай жургешм-ай. Таулы аймак,тьщ ауасы сек1лденген Аумалыда-текпе./и кундер1м-ай! Аяз кдрып, аптаптьщ жандыруы-ай, Bipi шаттык, 6ipi муч кдлдыруы-ай. Не туары белгнпз жукт! эйелдей, Не болары б елп аз тардырым-ай! 03-e3iHeH езепм ертенгенде, ©з-аз1мнен туцпип, жеркенгенде, Сары ауру саргайткдн наукдстайын, YMiT кутем бугшнен, ертецнен де. 141

Неш кутем; Не керек осы маган ? Аяк,-крлым, жанарым, басым аман. Шаруаньщ баласы емес пе еддм Куипменен тамагын асыраган?! ©M ip деген осынау майданда бул, Крлбасы да, крркдк, та сайрандап жур. ©M ip менен ел1мшц ортасында Кетер ме екем келе алмай байламга 6 ip ? 17.02.1972 TAYFA КЕЛСЕЦ TayFa келсец, кдюта емес, Кузде келгш! Кдрсы алдыцнан табылар 1здегенщ. Жапырак,тыц кересщ эл1 даты, Т1ршШктен кудер1н узбегешц Ойландырар шак, крй 6ip куз дегенщ. Ойландырар куз деген - Kirni бесш, Кун тебецнен ауганын тусшесщ. EcKi журтты кергенде жайлаудагы, Кулын да жок, желдде байлаудагы, Шыдап баккдш, 6ip сетке муарерсщ! Жазыцды еске жабыгып туарерсщ. Ж адыца кеп жалпак, жаз, бак,-мекенщ, TyciHeciH, думанды шак, та eTepiH. Кулак, Typin курайдыц ызыцына, Угынасыц ем 1рдщ тети екешн. 17.02.1972 МАЛ Т0ЛДЕП ЖАТЫР К^ркдда, ойда, бектерде Отыеып epic, кун жылып, Мал телдеп жатыр кектемде, Ауылдыц мацы кдш-куыт. 142

Булакдъщ кез1 ашылып, Булдырап кеддд жылгага. Кунанныц жалына асылып, Куанып, кул1п тур бала. Жапанды естен тандырран, Кектем бе мынау, той ма бул!? Аймак,тыц 6epi жавдырран, Оркестр тартып крйлы ауыл. Есплмей уш бар манда Кустар да естен тантан-ды, ¥к,сайды жаулап алранга, Ж ас телдер мына жалранды. Жан-жак,тын, 6api жацрырып, Ж асарып K e rri ой да кдгр. Биеден шампан алдырып, Той жасап жатыр к,ойлы ауыл. 17.02.1972 К£1СЫРАК,ТЫЦ УЙ1Р1 — Багасьщ! — дед1 бастырым, — Бакдаймын! — дед1м, бала ед1м. Артым бос, айтар тасбуын, Жок, турын менщ дэлел1м. — Бак,тырам! — дед1 бастырым. — Багасыц! — дед!, — жетпепр! Сонымен, 6ipa3 жас к утм , Кдгсырак, куып еткен 6ip, Кррада ж ем аз акдтрда, Кдмауда турын кдгсырак, Аяцдап келем, такднета Шетеннен курык, кдгсып ап. Айкдра аштым крраны, Жануарларра обал-ды, Обалды кдйтсш кдлсырак, Ойнак,тап алып жогалды. BipiHe-6ipi дем 6epin, Туякден Tyrin даланы. Туларан ецшен кекжелж, Yftipin 1здеп барады, Кдйыру берер болмады, 143

Ойнацтап олай, былай 6ip, Сорпасы шыгып сорлады. CiAeci кдткдн кула айгыр Ж елшп алды кенбестен. Желкуык, ецшец байталдар, Bipi де кдйыру берместен, Сынаптай ак,ты сайтандар. Bip-6ipAen журш сай-кумнан, ©лгенде эзер кдйтардым. Жармасты-ау куда айгар да, Ж алына жирен байталдьщ. Сынаптай ацкдн сайтанды, Ж ануар ебден илепто, Шу асау ецшец байталды, Bip-6ipAen журш... уйретп... 17.02.1972 KJbIPKA БАР Кдфкд бар Алматыныц шытысында, Ж атыр сонда жакдшыц, туысыц да. Бул раламды Mice етпес цайран журек, К,айтш жатыр аядай куысында?! ©М1рд1 кереметтей жыр цылсак, та, К етм еске дауац жок, бул 6ip шацта. Bipa3 кун алдандырып, ауыстырар Адамды 6ip курсаткдн 6ip курсацкд. К^фкд бар Алатаудыц бауырында, Сонда жатыр жолдасыц, бауырыц да. Апыр-ай, келем бе деп тагы мунда, Ж енелер кдныц тасып тамырында. EpiKci3 Алматыныц цырына бул, Келмесще болмайды жылына 6ip. Келмесще крймайды. Кеткендердщ 6ipi — экец, 6ipi — шешец, 6ipi — бауыр. Bapi жатыр — сырласыц, курдасыц да, Кудай-ау, курту ушш тутасыц ба?! Куанар ем осы 6ip ку кыркдта Bip-ак, рет оралсам 6ip тасырда. 18.02.1972 144

Б13ДЕР ДЕГЕН Бай елкенщ ойынан, тау-тасынан Б1здер де арамыз Foft бал тасыган. Шырын куйып жатамыз журектерге, Шымшып алып гулдердщ аркдсынан. Bi3 деген гул куалап, нэр 1здейм1з, Шеп кджап шепрткедей дэн узбейм1з. Алты айшылык, жол басып арып-ашып, Адам деген патшага дэр1 1здейм1з. Балга крса б1здщ де уымыз бар, ¥гыцыздар, Гул алып шыгыцыздар, Ж абыла кеп жармаскдн маса гурлы Жабыла кеп талайтын жынымыз бар. ¥ямыз бар б1здщ де — омартамыз, Алмагайып 6yAiHce сол ортамыз, Басымызды бэйгеге TireMi3 де, Ke3iMi3Ai б1ржола жогалтамыз. Мык,ты болсац, акд»ш боп жаралып кер, Крлкдсынан гулдердщ нэр алып бер. Бумыр бойы жол басып арып-ашып, Адам деген патшага дэр1 алып кел! 18.02.1972 10-909 KBIPKJblHIHbl ЖЫДДАРДАГЫ БЕС1К ЖЫРЫНАН \"Кебш киген елед1, Кебенек киген келедд\", — Майданга кекец кеткенде, Осылай 6api деп едд. Бепем, бепем, бепем-ау, Кдй жерде кдлды кекец-ау?! Кей-кейде бодщ халык, та, ©TipiK айтады екен-ау! \"Оралар туган жерше, Топырак, сап бер\", — дед1 де, 145

Дугасын окдт, куб1рлеп, Эжец де кдлган женше. \"Оралсын аман жерше, KepicciH туган ел1мен\", — Деддм де, кездей кдлтага Топырак, туйin берш ем. Бепем, бепем, бепем-ау, Кай жерде жатыр кекец-ау?! Ke6ici 61зд1ц ырымныц Тукке алрысыз екен-ау! “Улкен уйден дэм татса, Кешжпей кдйта оралар. Ел-журты K^apFan, ант атса, Кеткеннен келмес, жоралар”, Дегесш, улкен шацырак, Дэм 6epin едд жамырап. Алакдн жайып артынан, Ак, трлеу айткдн ацырап. Аужалын туйш заманньщ, Ортара салып бар малый, Ала жлбш адамньщ Аттамап едд ардагым. Нелжтен TenipiM оны алды, Оранушы ед4 алгыскд. Дэукдра аман оралды, Оранды кдйта кдррыскд. Бепем де бепем, бепем-ау, Не жазды сенщ кекец-ау?! Халык,тьщ кейде алтысы, Кдррыстан бетер екен-ау! Элди, элди, бепем-ау, Bepi де бекер екен-ау! \"Сабыр да Ty6i — сэры алтын\" Саргайып кдшан жетем-ау?! 18.02.1972 146

КДЙРАН ЖАНДАР Кдйран б1здщ шешелер! Арды ойлаган, Ш ш к шауып, ши орып, бау байларан. Ж тттер д ен айрылып, кдлмай кдрац, К арман басып, егш сап арба айдаган. Шалбарланып кейлегш, Шарт буынып, Шаруаньщ крстарын тартты буып. Кдуш тенсе, К^ызганшак, жолбарыстай, Атылатын жауына жалт бурылып. ¥йык,тамайтын, Тек кдна кез йетш, Кезш 1л.се, ер1мен кезшетш. Эйедйдгш умытып куш бойы, Тунде рана, Жатарда сезшетш. Кдйран б1здщ жецгейлер! ©скен ерен, Епн орып, бау байлап, дестелеген. Алакдндай ак, шыткд муцын uiaFbin, Хат жазатын KemKiciH кестеменен. Кдрайып Kemeri аппак, мацдайлары, Ацызак,та кдцситын тандайлары. Кездер1нде туратын Кундер1мнщ Кектегеш даланыц, саррайганы. Кдйран б1здщ еьнрдщ балкдймары! Bip буйымы 6ip уйге мура болар, Кдйран бйдщ Атайлар — руламалар! Алрыс айтып тэщрге, кдргыс айтып, Айдалада, аулак,та жылап алар. Ж ылап алып, Кдйтадан куаттанып, Егшжайра келетш булак,ты алып. Ток,тап кдлран тзрлжтщ машинасын Ж урпзетш 6ip жерш бурап кдлып. Кдиран жандар! Кдйран жандар!.. 19.02.1972 147

УЯТ БОДЦЫ-АУ Сен де кетгщ, Мен де кеттш, Ол да кетп ауылдан. Осынымыз уят болды-ау, ¥ят болды-ау кдуымнан! ¥ят болды-ау, ¥ят болды-ау, ¥ят болды-ау, бауырлар! Момын журттьщ аркд суйер, Азаматы 613 едж. Тулпарлардан, тугырлардан, К алган 6ip-6ip i3 едш. Bi3 д е кеттш , Баска жакдщ бет1м1зд! тузеддк. ...Естимгсщ, кулак, турил, К ардан ескен самалта. Сэлем айтып жатыр ауыл, Сатан, OFaH, матан да. Телеграф сымы турган Суйенш ап батанта. Керемкйц, Защ ар таулар жаулык,тарын булгайды, Шакдорады ак,бас шалдар, Сыбызты етш курайды. Еске салып кдйткдн кустар Елдщ жырын жырлайды. Куте-куте, Ke3i талып, Кун сартайып баткандай, Куте-куте, Жулдыздардын, жанары да ак^андай, Зират екеш зираттар да, Б1здд жок,тап жаткандай... Момын елдщ, Арка суйер, Азаматы 6i3 едж, Ж еке-жеке бакдгг 1здеп, Ж еке eMip тузеддк, Ж етер ендд!.. Тутан жердщ топыратына тсзе бук! 20. 02.1972

БОЛАШ АК.ТЫ Н, ЕЛШ 1С1М 1Н Бул eMipre келгеннен соц, Елнпандей шет елдщ, Миссиямды аякз’амай, К,алай рана кетермш, Халык, деген патшама, Немен жауап етермш! Дэнекер боп жургешмде, Арасында eKi елдщ, Мэмглешн, нэзж Шбш Y3in алсам не етермш?! Неде болса, нар тэуекел, Нар тэуекел, кетерддм! CaFaT сайын езгеретш, Мэм1\\еден кдтыбас, Аулак, болам, жоламаймын, айткдныма татымас. Дос елменен достарга ук,сап, Ж асап багам кдтынас. Тулк! куйрык, саясаттьщ, Алтыны унпн, наны ym iH , К,асиепт достык,тьщ мен Таптамаймын намысын. Болашак,тьщ елнпсдмш, дипломат емеспш, Мен баратын мемлекеттер, MeHi солай танысын. 20.02.1972 ШАЛК.Ы, МЕНЩ Ш¥ЕЫЛАМ Тары, тары, Тары да, тары да кел, Агыла бер, жырларым, атыла бер, Бапына гор, журегтм, барына гер. Анда-санда кдныцды 6ip тасыткдн Сагына гер жырыцды, сарына бер. Мазалай бер, мазала, Тыным берме. 149

06irepre сала бер, урын кел де. Желшп лабер шаттык,тыц ш этсш ен, Буюл мына галамньщ муцын бер де. Ymn- т егт басыма жубанышын, Букъ\\ мына раламнын, куанышын, Жарамасац, журепм, жарылып кет, Куанышым алдында кшелгсщ. Сок, сок, журек! Сок, журек, K,03FaA, миым, Ми крзгалмай, ойды да крзрау киын. Ж ырсыз OMip мен ушш OMip емес, Ж ырсыз OMip — мен ушш тозган буйым. Шалкд1, менщ игурылам, кек белдеуде, Konip бол да, тартып ал, кек пен жерге. Несерлетш, сенддр де таста м е т, Баяу жанып баратса от кеудемде. 20.02.1972 БЭР1НЕ ДЕ TYCIHEM Бэрше де тусшем, BepiH б1лем, BipaK, брлмен ез1мнщ ел1мдД мен. Пайдам да жок, ешгамге, зияным да, ¥ялтуга кдкдш жок, уялура. Жаяулатып журш-ак, демем куштт, Курык, салам куланFa киялымда. Кдлкдсында журш-ак, кдлтарыстыц, Купим бар деп кушшдей Алпамыстыц, Келсш шамам, келмесш, шаруам жок, Геркулеспен келедд арпалыскдлм. Олай керем e3iMAi, булай керем, ©з1мд1 ез1м патша, кудай керем. Кесрлмеген тусауы нэрестедей, Кездескеннщ бершен кулай берем. Шабыт, апгу, шаттык, муч, уят кдлып, Ж урген жэй бар осылай куй актарып. 150

Билей алмай журмш мен 6ip басымды, Роботы б1реудщ сияк,танып. Бэрше де тусшем, Бэрш б1лем, BipaK, бшчен ез1мнщ ел1мдд мен... 21.02.1972 ДАЦЦСЫЗДАРЕА Атак,тан да кдшпайык, дацк,тан да, BipaK, кудай 61здд оран жарыткдн ба?! Кшдер кемек болады FapbirrrapFa, Дацк,тылар экесш таныткднда? Дацк,тыныц турганда мысы басып, Ce3iHeciH, амалсыз тушынасыц. Осы керген кунще риза бол, Атак, 1здеп иегщ кдшымасын, Дацк,тыныц турганда мысы басым. Куткен умгг, теккен тер, ойдагы арман Ойран-топыр, саудырап, жайра кдлран. Дан,к,сыздар 1здеген дацк, кусын Дацк,тылар TyFbipFa байлап алган. Олар ендд сыпырмай томарасын, Б1лем1з Foft б1здерге жоламасын. Солардьщ-ак, тастары ерге кдрай Домаласын, кря бер, домаласын. Дацк,сыздар, болыцдар дацкдумар, Тулпарларын Te6iHin дацк,тылар, Тугырларды сендер де тежемендер, Алып шыгар немесе кдлып тынар. 22.02.1972 К,оя турындар, Айтыла жатар арнаулар. Аялдай турындар, А сырыстыкдд бармацдар, Элл де талай кулдырау бар да, caMFay бар, 0Ai де нелер танылмай жаткдн тарлан бар.