М. Мақатаев т2

Осымыз кдлай? Жырымыз неге тым арзан?! Арнау жазбасак, шыкдгайтын болдык, кумардан. 1\\ь 1рсыры тимес. К^ыскдрсын \"фабрикалар\" Арзан багамен арнау елецдер шыгарган! Акдшныц ce3i алтыннан кунды келетш, Арзандап кетпк, агайындар-ау, неге тым? Кушынаш болып кетпесек б1здер жарады, Кершген жанга iuiipnci жазып беретш. 25.021972 K0PEPM I3 Кдрыздармыз 6i3 Отанга, барымызды берермйз, Кдрыздармыз 6i3 Отанга, кдрыздар боп елерм1з. Есеп берер кун де болар урпак,тардьщ алдында, Мык,тымсыган мырзаларды, балем, сонда керерм1з. Отымызды улы Отанга 6 epepM i3 де, сенерм1з, Гул1м1зд1 урпак,тарга сыйлармыз да, семершз. Жаца келген урпадтардьщ амысын ап маркдйып, Артымызда KiM кдларын Tipi журсек, керерм1з. ¥лан-асыр улы курес. Туб1нде 6ip жедерм1з, (Bi3 33ipre даурыкдага ш ети зд ен uie6epM i3). Кургак, дацк, кулы больш, балки,.. 6ip кун, юм 6L\\ciH, Кур таласпен кун 0nd3in, тук ецддрмей елерм1з... 26.02.1972 0 M I P Д ЕГЕН Б1РЕУ БАР Ж азыдсызбын дей алман, жат KopiHAiM, Ж азьпдымын дей алман, ак, кощлмш. ...0M ip деген 6ipey бар билж курган, Билшнен мен соныц кдк, белшддм. Ж елж'прш, с у 6y p K in с а й т а н м аган , Ke3iM болды эддлдж а й та алм аган. Баткдн epAi аркдма ауырсынып, Ж ауыр болтан кунандай кдйкдндаган. 152

Арыммен де сщаша кдлып керддм, Жогалганын 1здеддм, тауып берддм. Ар-уят деп аталар нэрестеш, Кдязылшакд кушнде алып келддм. Сайтанныц да, к у н эаз перштенщ, Бал мен уын талгамай неге йпкемш? Пер1штенщ кдйгысын бел1спеддм, Сайтанменен, болса да, кел1спеддм, Не йггермш, тащр-ау, не ктермш!? Ацкдялдаган не таптым акдсецглден, HeciHe ерддм сайтанга жат кершген? ©Mip деген 6 ip ey бар билж курган, БилЫнен мен сонын, кдк, бел1нгем. 1972 К.УАНАЙЫН Куан дейсщ, Ал ендд куанайын, Куаныштан крлыма ту алайын, Кдйыра 6ip кдсыма coFap ма екен, Аулак, кеткен адасып куралайым. Шаттан дейсщ, Ал ендд шаттанайын. Шаттанайын, Шарк, урып мак,танайын. Анамныц отыздагы жасын кдйтар, Жоралт та у а к урган ак, самайын. Кул дедщ-ау, Кулшмен ннепмдд тш п керем. Тулаган туыстарга татулык, бер, Бастары дастаркднда 6ipiKnereH. 1972 153

БЕТХОВЕН Сеншен емес, Эшмен оган кдшбатты, Кдгрык, мьщ ралам Кырык, мьщ турл1 ун кдтты. К езм ен кермей элемнщ мына бояуын, Кецшмен рана керемет сазын тындапты. Жет1мек бултгар ж ер ауып кдйда кошедь ©шедд кдшан 6 y riH ri жэне Kenieri? Дауылдьщ coF ap, Жауынныц жауар шак,тарын, Бетховен рана дыбыстан сезген деседД. Сыйкдхрлы унмен сыбырлап oFaH тур галам, Балам да оны, Баламды ол да тындаган. Сынымен емес, сырымен Айдьщ сэулеа, Сорралап соньщ саусак,тарымен жырларан. Рчия алмай оны, К^иылып айлы тун Kerri. Жалауын алып жещмпаз жаца кун жетп. Жым-жылас, жым-жырт, таскерен, eTin Tanipi, Табигат та оны кундеген екен, бымепть Сьщрырлап yHi, Кумб1рлеп куш буркднбай, Дуние тынды... TL\\i кесДлген мылкдудай. Айлы кештерден сорралап сазды кун гамбай, Кулазып кдлды ку тзрлж OAi вулкандай. Не дерсщ мына таскерец мылкду шак,тарра! Дыбыссыз 6api — орман да, тау да, бак,тар да. Тек кдна аспан азан сап OFaH ecTipTri, Керец TipAiKTi кдлдырып бара жаткднда. KypKipen аспан, Ойнатты-ау дейсщ жасынды, Сайратты-ау дейсщ мелшиген тау мен тасыцды. Мылкэудыц yHi, керецнщ кулары ашылды, KeuiipiM сурап, Bapi де оран бас урды. 26.02.1972 154

ЖАЗ ДА ЖЕТТ1 Кдлкдды, Кдлкдды булт дазбауырлап, Шынымен келш кдлран ж аз ба мынау!? Тод ¥РЫП табанымнан, yciK шалып, Ойпырай, е л т дала жаздадым-ау. Сэлем бермей туыскд, бауырра да, АдырFa да бара алмай, aybiAFa да, Аяк, басар ж ер кдлмай сансыратып, Кдтты батты еткен дыс кдбыррама. ¥к,самады кектем де кектемше, Жылылык, та, нур да жок, кекте мулде. Сыйсыз крнак, сеюлдд жылысты ол да, Келгеш де белгнпз, кеткеш де. Мына келген жазым ба — ак, тадым ба? Кдйта оралган кусым ба бадтарыма? Кдргыс айтып отыр ма кдрлыраштар, Менщ жудеу кешеп шадтарыма?! Кетпей, келмей дуние тура алар ма, Ж аз да жетп-ау сарынтып T ipi адамра, Жасыл шекпен жамылган терем менщ, Ауыл-аймак, ел-журтыц дщ аман ба!? 26. 02.1972 KO H EM I3 ДЕ... Кдйтер едщ eMipre келмегенде, Кенесщ де... Кдйтесщ кенбегенде? Кересщ де... Кдйтесщ кермегенде? Келден тамшы буйырмас шелдегенде. KMipAi дос, XaAinai урып турмын. Куйзелттщ рой, 6e p iH де умыттырдыц, Над айыпты жандайын алдында мен Не AepiMAi бь\\е алмай, курып турмын. Не де болса, тэуекел, тед керешк, Экел 6epi к д й ры д д ы , тед белешк! 155

BipiM i3re 6ipiM i3 дем берешк, Bip арбаныц астында децгелешк. К,ак, белесщ кдйганды, Кел1сем1з. Алауын да, уын да тец ш еш з. Кезбе бакдгг кездесш кдлса б1зге, Тепе-тен, ra n екдге бел1сем1з! \"0Ai балык, жолыгар елмегенге!\" ©лмегенге не жетон, елмегенге! © M ip деген осылай, жаным менщ, Кдйтер едок eMipre келмегенде?! Кенем1з де... Кдйтем1з кенбегенде??? 26.11.1972 АЛДАМА M E H I, АК. CAFBIM Алдама м е т, ак, сагам, Арбама енд1 алыстан. ©31мше мен де патшамын, 0з1мше мен де данышпан. Алдаган, меш арбагын, Жалганды кезер жок, жайым. Сыбага сенен алганмын, 1лессем ендд сщбайын! Алданып саган тау асып, Алданып саган кум бастым. Хайуандарменен санасып, АйдаЬарлармен сырластым. Туягы куйген куланньщ Шелдерде меш кдлдырдьщ. BIcK^pFaH улы жыланныц Уымен сусын кдндырдым! Арбама ендд, Алдадыц! Алданып саган баргамын. Адасып елмей жапанда, Кдлайша Tipi кдлганмын?! 26.02.1972 156

ЗИРАТТАРЫ Ж Ы Р Сэлем бердж, Бейтаныс жолаушылар! Жолаушылап шаршаган боларсыцдар. Анау кдярдьщ астында менщ аулым, Согарсыцдар, дем алып, крнарсыцдар. Менщ ушм жылганьщ жарасында, Куйган тусы булак,тьщ кдра cyFa. Агысымен булакдыц тартсац болды, Сурамай-ак, ешгамнен табасьщдар. Ш еткерфек, кешенщ аярында, TipAiK eTin журген ем баягыда. Кдлжырап кеп жумыстан кдлрып кеткем, Содан 6epi дэрмен жок, оянура. Шешем байгус жан едд сезге бглпр, Сейлесерлж гам оран кез келш жур? Муцын басып, рарштщ кецш н ашып, Эщтме айтып берсендер, ездерщ бla. Кдяскд ем1рдщ сапары сез бе, куррыр, Асыкдай-ак, ас iuiin, кездер1ндд [л. Ж арым менщ жан едд дэтр берж, Бержтжтен жур ме екен залы керш?! Балаларым ер жетш кеткен uibiF ap, Алдаркдуга келмес-Ti т э та берш. Кдйсыб1рш айтайын, кдлды 6api: Ойы, тауы, орманы, балкурагы. B eciriH e 'гуран ж ер беледд де, Элдилейдд алыстан тау булаты, Mauri MeHi уйкдыда кдлдырады... 27.02.1972 03IM M EH 03IM (Баскаларгакатысыжок) ©з1мнен ез1м аса алмай, ©з1мдд e3iM баса алмай, Ауыздык, салган асаудай, Барар жер, басар i3iM жок, 157

Бугалык,тан босанбай, Байлауда турам кдшанга-ай?! ©з1ммен e3iM алысып, Болмайтын жерде кдрысып, Ж аны ип жакры жандардын, Ж арасына жабысып, Жамандыкренен табысып, Жабыларменен жарысып, Сеюлдд кундес абысын, ©лэпат менщ намысым. ©з1мдд ез1м танымай, ©згеге К0ц1л жарымай, Жакрылырыма кррымай, Жамандырыма налымай, Тауыкрд шашкдн тарыдай Таусылар болды шаруа-ай! ©з1ммен 03iM жуз жыртып, © 3iM e ©3iM м у з бурюп, 031мнен оскен палуанга ©з мойнымды узддртт, Табынткдн м е т тардыр-ай, ©згеге к©зд1 сузддртш!.. 27.02.1972 ЕНД1 Б1Р ЖИЫРМА ЖЫЛ © M ip сурсем ендД 6 ip жиырма жыл! Ж иырма жыл! Шынымен крын ба бул?! Крын болса, он жыл да жетш жатыр, Тек журектен атылсын куйын-дауыл. Он да жетер, крмаса жиырмасын, Асык,тырсын ©MipiM, крындасын. Сексен жасап, сепз сез кдлдырмаран, Элдеюмнщ тардыры буйырмасын. KiM б1ледд кднша жыл жасарымды? Ой Ty6iHe жете алмай бас ауырды. Ойламайын кдйтадан жасаруды, 158

Улкен 6ip кецес ашып кетсем деп ем, Ж инап алып жырымды-жасарымды. Ж уз жыл жасап, алданып не кереп, Ж ырыц елее алдымен, не дер едщ? ...Епшмдд кдптатан арам шепть ©з крлыммен отасам деген еддм. Осал eMip емес крй, к^фык,тамын. Kemip м е т , болашак, умытпагын! ...Кджетще жараса кдбылдарсьщ, Кдрапайым т е т р д щ сынык,тарын. 27.02.1972 Жиылып ой кдзагы, кдф кдзагы, Акын боп Алматыда ж ы р жазады. BipeyAep жырыменен сарай салып, Б1реулер жырыменен iH кдзады. Эйтеузр, 6ip келер деп дур етер кун, Алданып мен де боекд жур екенмш. Атакда алац болтан, тиынта — кул, ©31мдей акымакуыц 6ipi екенмш. Кдлай да кдтарымнан озамын деп, Кдтындай кундеетшм крзады кеп. Сабылтып сайкдл умгг крлын бермей, Кез1н кысып, саусатын созады тек! HeciHe? HeciHe мен? HeciHe мен? Ж азды екем жанды кцнап есы елец?! Ж урепме жук арттым несше мен, Ж уре бермей ем1рдщ кеппменен? Соры кдлыц жан екем, соры кдлыц. Cipe да, кеп кеиикпей торытармын, Несше жолды кумай, сезд1 кудым, Cipe, мен 6ip пэлеге жолырармын. 2702.1972 159

eM IP ДЕГЕН НЕ ДЕСЕМ 0 ш р деген не десем, 0Mip деген осы ма? Урейлендщ неге сен? YpiKne, жаным, шошыма. ©зще-езщ жук артып, ©M ip деген — тер тегу. Bip нэрсеге кумартып, Bip нэрседен жеркену. BipeyAepAi алдауда, Б1реулерден алдану. Крр боп етпей жалганда, К,олдан келсе, жан багу. Кейде шалкдш шаруам, Кейде кдшып берекем, ©M ip деген, жаным-ау, ©3iM екем, мен екем... 28.02.1972 Ш0М1ДЦЩ П0ЛС0ПЭС1 Ж ш тгер, осы Шамкдцныц Айткдныныц жаны бар. Teciri болса кдлтацныц, Акдганды крлга алып ал. Ж ыртыла кдлса шулыгыц, Эйел1це алтын TiKTipin. Шакыра кдлса улыгац, Алдынан табыл тзк турып. Шэркейщ тозып баратса, АрмянFa бар да, шегелет. М ергппн устап кдзакдпа, Артык, KyMicri бере кет. Кдрыныц ашса, ет жепн, Шел1ркеп кетсец, су ннюн. Сыра 1здеп алые кетпегш, Акдфын кутпей жумыстыц. 160

Шаршасац, жатып дамылда Кереуетщнщ устше. Ауырсац даты ауырма. Ойлайды, ойбай, iurri деп. Галстук байлап жейдеце, Жакрылап турып квдэын да, Ж умыскд баррын, сейлеме, Сейлеген жанра бурылма! ...Айта берсец, табылар Тарысын тары, тагылар. Ж т т т е р , осы Шемглдщ Пэлсэпэсшщ жаны бар... 28.02.1972 ЖАЙЛАУРА БАРАР ЖОЛДА Hip-кыйыр сайларда, Ирек-ирек i3 кдлран. Акдан булак, жайлаудан, Атк,ылайды куз-жардан. Самал суцгш шалгынра, K^ip ертенш, гул жанган. Kepi таудыц алдында, Kepi жартас сурланган. Ойдым-ойдым крйнауда, Орман шашын тараган. Белде сарым ойнауда, Лакдырып орамал. Кулай жаздап кусадан, Куз-жартастар шакдд тур. Таздыц басына усаган, Шыцныц басы тап-такдф. Айналацньщ 6api елец, Bapi де гул ашылран. ...Тунжырайды Kapi емен, Жапырары шашылтан. 28.02.1972 161

Ш ЕШ Е, СЕН БАКДОТТЫСЫЦ Шеше, Сен бак£>ггтысьщ! Жыламарын. Ж ай туеin жаткднда да куламадьщ. Тэщрщнен мен еддм foh сураганыц, Сондык,тан жыламарын, жыламарын! Бармын ро й , TipiMiH Foft, К,асыцдамын. ©лмеймш, мен ез1цдей асылданмын! Таусылып, ез-езщнен шашылмарын, Байыргы берекецад кдшырмарын! Мен сенщ кднык/гын foU к е з жасьща, ©31М кеш л тот басып тозбасыма. Е й жыр жазсам, саган 6ipiH арнап, \"Шеше\" деп жаздым ы лри сез басына. (TanipiM кеше гереш KecipiMAi!), AcnaHFa жазам сенщ еамщдШ! Шеше! Сен бакдлттысьщ, тербете бер, Куба талдан иилген беапмдь.. 28.02.1972 САДАК, ИГЕН Нэн бери м ен м ил ы ры н жаба киген, Bip раламат кдрт керддм жабагы уйден. CepinneciH серт устап, кдзык,баулап, Солк^глдаган жас талдан садак, иген. Cepinneci жштен бе, кдйыстан ба? Кайыспайды садагы майыекднда. ...Ойлап турдым, кднш а рет кдтыстьщ деп, Кднды кд»1ррын coflic п ен сайыстарра. C e3i де, ici де жок, юешенен, Кдусапгы эбден байгус MycipereH. ©з Tepici езш щ кебшшдей, К ар ай алмай, TiKciHAiM ту еш е мен. 162

Ушюлденген сакдлы кднжардайын, К,ынабынан суырып алтандайын. ©mi кетш б1реуде, ез кдруы ©цменше такдлып кдлтандайын. ...Hin жатыр садакды, иш жатыр, Буйра басын жас талдыц крыл жатыр. К,орамсага, o ra жок, и е о з кдру, Э р балата 6ip-6ipAeH ти ш жатыр. Улеспрдд кдруы н epeHiHe, (Алжытан ба?! Садак,тьщ кереп не?!) ...Kynip сейлеп кетпм бе, KiM б1ледД? \"Ата керген ок, жонар\" дегеш ме?! 29.11.1972 ГИПЕРТОНИЯ Кушмен де тушмен, Сумдык, урей шрдд 6ip. Кулагамнын, тубшен Кетпей крйды 6ip Ay6ip. Мак,таменен тас кдллып, Тастап еддм тыгандап. Онан сайын аскдшып, Миыма урды шуылдап. Б1реулердд жын куып, BipAeMeciH аткдндай. Астан-кестец, к,ым-куыт, Аспан кулап жаткдндай. Кулагамнын, тубшде, Куран ОК.ЫП, Ky6ipAen, ByxiA элем 6ip унде, К еткендетн дуШрлеп. Кейде yHAecin эуемен, КурШрейд) Kepi жер... Куткдр мына пэледен, Кулдык, урдым, Aapirep! 29.02.1972 163

Ж У РЕК Д ЕМ 1Н АЛРАНДА Сандалганы-ай санамныц сан белшш, Тамырымда тулайды кдн ж елтп. Бара жатыр келннктер квлге айналып, Бара жатыр твбелер тау Kepimn. К,умды кушкдн ку такдар бакдэ айналып, Суык, аяз кудддрген оттай кдрып, Э л аз журек эл жиып алатындай, Араюддк лып еттп, ток,тай кдлып. Тас квшеге табанмен сына кагат, Кдйда асы гат барады мына хальгк,?! Абыр-сабыр ага1лган адамдарра, Айтай салгым келедд тура калып. Квшелер де тецселш бараткандай, Машиналар шоршиды шабак,тардай. Bapi калкдш барады сагаш болып, Барлыгага да сатымнан жараткандай. Сагашменен caraiM боп epin барам, Кецьл сурар пенде жок, келш матан. Анда-санда кез1мдд 6ip ашканда, Алатаудыц ак, басын керш калам... 01.03.1972 ПЕНДЕЛ1К Арылайын десем де пенделнстен, Арылатын болмадым, ол нелжтен? Ж упрш те кврддм Foft, жытылып та, ¥рынып та журмш той, бугашып та. Ж аныма вгей жасанды кь1лыга(мен, Жагашып та керддм foh, жутынып та... Ж ауыма да жатсьщ деп айта алмадым, Бала кдздай алдында байпандадым. Талай-талай сез1мнщ aK eci ел1п, Талай сездщ кезепн кдйтармадым. Жакрылык, та етпеддм адамга квп, Жамандыгын айтпадым жаманга кеп. 164

Пенделжтщ ipreciH кдлай бердш, К,апе/имде кулатып алам ба деп. Ашу да айтып кермеддм, басу да айтып, Ак^кдтын, шындырын жасырмайтын. Акд1л сурар адамды таба алмадым, Пенделжтщ алдында бас урмайтын. 2.JV.1972 HECIHE ОЙЛАНАСЫН,? HeciHe ойланасьщ, HeciHe iy-шаласьщ, Кдйтесщ, Bip жылы сез кршагасын? Атан, казак, ескерткен элдекдшаи, Ешкш де сыйламайды сыйламасын! К,апаланба, кдйДрл!м, кдпаланба, Kayin-катер басыца такдганда. Абайыцныц басына кдмшы ойнатып, Акднынды осылар матаган да... 1972 ТУЙС1К Bip н эр с ет сеземш, Сеземш де, Тупндейд1 6ip шала езепмде. Такдлранда осынау кезеррме, Тезбеймш бе, бйшеймш, теземщ бе?! Тур-пилеген 6ip туйсж безеруде. Ойым алан,, керрл пэс, сауык, кдшкдн, Ссылай ма жай ж у р т , анык, баскдн? Осы екеи гой намысты шаг-ып тастап, Суырдайын кун кешу жалыкдастан, Туйсшцдд тушп ап, агытпастан. ¥тылганым б елпаз, утканым да, Жыгылганым негайбгл, жык,кдным да, \"Барар жерщ — Балкднтау\" дейт1н едр Балкан таур-а, бауырлар, шыкддным ба?! 23.IV.1972 165

Ш ЭМ 1Л ГЕ ЖАЗРАН ХАГГАРДАН Ш ем1л-ау! Хал-жайымды б1лсец ед1, Б1лмеймш кэйтер1мдь.. Юм сене,лд? Он жетзмде emipin алтан отым, Кайтер ен, кдйта кдрып журсе м ет? Bip дертке ушырадым, бул кунде мен, Крштастым сауыгыммен, кулшмменен. Ж урепм жернс болтан жардайы бар Bip пале жатыр б1лем булюлдеген. Ынтыгып ьщкдллменен, куцк1лменен, Ж етюзш айту кдын кур ттлменен, B yriH маган жиырма керек боп жур, Алдында хор кдгзыныц ipKWMereH. Белгш сатан менщ маубастьным, Сабырсыз аузы куйген албастымын. Кесемдд алдыменен урлеп алам, Ыссы шайды аузыма алмас бурын. Ойласам, талай-талай кдф басыппын. Досым деп \"доцызбен\" де муцдасыппын.. ...Ш емшау! Кдлыц достан кдлган сен ец, К дй тем ш ? Рашыкрын мен Шын гашыкдын!!! Башыкд1ын! Башьпфын деп бмддрме/ум, (Белгш: бь\\ддргешм — булддргетм). Жарк, е т т жайдыц оты шашылганда, Ж алт е т т кдрауга да улпрмед1м... 2 \"Достардьщ\" ортасына Tycin кдлдым... (\"Ш ам ш ау! Осы м е т ушык,тар юм?) Ж елдерше ж е л т п пысык,тардыц, Кеше мен махабаткд iuiiri бардым. 166

Бардым дары отырдым кдрсы кдрап, Ол да отыр. Typi жок, хал сурамак, Сук,танган жат кездерден жаскдндым да, Тайып турдым. Кдшангы эл шыдамак, Т1л кдтып Tic жармадым, ундемеддм, Б1лмеймш б1лгетн де, бь\\мегешн. ...Мен деген — саудам б1ткен саудагермш, Керепм бола крйсын юмге менщ?! О, uiipKiH! Кдйран кундер. Сайран кундер! Кднатын бакдгг кусы жайран кундер. Ж алт бурылып, oigjc 6ip кдраранда, Жузщнен журексшш тайган юмдер. Сол кундер Foft журектщ ацсаганы, CoFaH шелдеп, айызым тамсанады. © K im m пе, б1лмеймш, куаныш па? ©з-езшен журег!м эн салады. Энс1з eMip eMip ме, кдцсымай ма, взегщдо ертеп дерт, жаншымай ма. Махаббаткд арнап 6ip эн шыгарсын, Шэм1л-ау! Шемип кдйда? Шэмди кдйда? Шэмнпге айт, Тары да 6ip тандандырсын, Жындандырсын журеюп, жандандырсын! Мэцп елмес Махаббатым айта журер, М эцгшк елмейтугын эн кдлдырсын! 3 Махаббат бупн жэне кдрамады, Кдрамады... Жанымды жаралады. Шэм1л-ау! Бьлесщ бе, Шын махаббат Осылай кдрамаудан жаралады. 167

MeiiAi, ол кдрамасын, тусшбесш, Осылай аскдк, болсын, KimipMeciH. Бастан ауып бараткдн тал тусше, Тардырым келецкесш туармесш. . Ескермес1н, бимесш, Кете 6epciH . Бул фениден алацсыз ете керсш! Дерменаз менщ мылкду махаббатым, Cipe да, eMipiMMeH етелерсщ... 4 Шэмиу-ау! Кундер етп, Айлар етп. Алацсыз кдйран кундер кдйда кетп? Махаббат сэулесше урындым мен, Махаббат eMipiMAi ойран етп. Кдз1р тун. Кектем туш маужырап тур. Отырмын жазбай, сызбай кдлжырап кур Алдында тереземнщ — Kepi кдйьщ, Кектей алмай бутары саудырап тур. Ак, несер ацырап кеп дурюн-дуркш, Ашылар, Kepi кдйьщ кектер 6ip кун. Махаббат м е т , cipe, дауалар ма, Бет алып бурылмаскд кеткен пнркш. Кешелердщ к е зт е н кдн атылып Кдла жатыр, K]a3ip тун. Дала тунык, Махаббатгы кузетш KipniK 1лмей, Бугш жене отырмын тац атырып. 5 Шемь\\, Шемьл! Айналдым жазылмаскд. Куйрейтутын TypiM бар жазым бассам. K,a3ip менен сауык, пен сайран кдлган, Ж айына жыр да кдлган жазылмастан.

OiiFa epic таппаран, т1лге — дерек, Ойнакдг жырым менщ юмге керек? Тулайды туткдшдалран ак, тшндей, Шырыршык.ты айналып шыр кебелек. Ж ок, Шем1л, М енщ ойым белек едд, Баскд жыр, бакд гумыр керек едд... Кул болтан Махаббаткд менде epiK жок, EpiKci3 eMip маган не бередд?! Махаббат тусшбедд, аулак,тады, Арманым Keni м е т алдап тары. Сая 1здеп кур бекерге сабылыппын, Табыныппын сарымра ар жак,тары. ...Kja3ip тун. Сыртта несер. Ceyip айы. Кектеген элдекдшан Kepi кдйьщ. Сэлден кешн тары да тац атады, Тары да... Сары уайым... Сыра уайым... 6 Шэм1л, Шем1л! Шаршадым, кдлжырадым. Ет журепм езрлдд, кдн жылады. Ж ырым менщ — наукдстын, сандырагы, Куным менщ — тазыньщ кдррыбауы. TeMip емес, мен дары адаммын рой, Ацнан емес, адамнан жаралдым рой! Шэм1л-ау! Туцриывда кдмалдым рой! Кдйтермш?! Кдйда барып жазармын бой?! Тары тун. Тары менен уйкдл кдшты. Кдйтемш кдцыраган куйю басты? ...Алдымда мынау фэни тыржалацаш, Шырарып тш н маран сикдш ашты.

Махаббат менен кеткен, Белекте жур. Мен де 6ip - жасын тускен Терек те ( TipmiAiK махаббатган таралган foA, Шем1л-ау! .Ендд м ар а н керек не ©Mip?! 4.V.1972 ТУСШБЕЙМШ Б1ле алмаймын, бьлмеймш, тусшбеймш, (Тусшбесец тусшбе, тусш мейлщ) Куанып кектен ырыс куйды екен деп, Крлымнан тостагымды туармеймш. Жарура да жок, шама акдд кдра, Ж абута да жок, дэрмен жаткд жала. Тусшемш, тус1нсем б1рдемеш, ©3iMAi езш тусшген шак,та FaHa, 0 з1мд1 ез1м зертгеген шак,та рана. Тусшбеймш жакрыны, жаманды да, Адамды да бымейм т, наданды да. Ж азыгым да жок, менщ, жауабым да, Ж алтара да алмаймын зан; алдьшда, Bip гажап ©3repic бар, ©3repic бар... 1972

АКД.УЛЛР Y ftK J A F A H M поэма 0 зен де жок, сыймаран арнасына, Жылта да жок, даламен жалгасуга. Таста тунран жацбырдын; тамшысындай, Кдлай бггкен мына кел тау басына?! МелддрейдД, кдрайды кдрга, шьщра, Жалрыздьщтан жамандык, бар ма, cipe. Кднша Facup erri екен, кднша заман? Кднша урпак, Kerri екен, кдншама адам? Кднша шырша ecTi екен, кулады екен, Жетзм келге кдраудан шаршамаран? Жет1м келден су йнкен кднша марал, Кднша киж кдлды екен сай-салада? Кднатынан у зш п эн-самала, Кдншама акдсу кетп екен — ацсаран эн? Ортаймаган Жетзм кел, толмаган да, Болтан eM ip украйды болмаганра. Сызат та жок, бетзнде, сызык, та жок, Айдынына акдсуы крнбаран ба?! К^лзрыштары к^кулап, кррраранда, CopAaFaHFa украйды, сорларанга, Шурегейлер айдынын кррларанда, Кеккутандар кднатын к,омдаранда... Беу, дуние-ай, акдулар оралганда, Айдын келдщ Heci жол алганда. Жеткпп 6ip Жетзм крл кдлушы едьау, Тынушы ед1-ау тецселген кдра орман да. Таянганда акдулар крнар мацга, Басушы едД-ау байызын бар арман да! Кднатынан а1дсудьщ балапандап, Эн ушатын сымпылдап тац атарда. Сушнин бер дегендей 6ip толыкрып, Сыбырлайтын Жеззм кел Алатаура. Тына кдлып булбул да жара-талда, Кдрайтурын айдынра, ак, отаура. 171

Тан; мен куннщ арасы таянранда, Таудын, басы алаумен боялтанда, TipiAeTiH таудагы бар -пршшк, К^натынан аккудыц оянган ба?! Кемешнде т эта yHi былай кдлып, Жага-талда жас булбул тур ойланып. Ж е т а акдсулар. Тугендеп Жет]м келш, Жагалауда ушып жур шыр айналып, (Б1рден келге крнбайды кулай барып). Сондайтутын, акдулар сондайтурын, AcbiFbicTbiK, оларда болмайтурын. Крмагай кеккутандар сеюлденш, Ж алп 6epin жагара кеп крнбайтурын. Сондайтурын, акдулар сондайтурын, Ак, мусш айдынра кеп орнайтурын. Элдилеп ак, теанде, бермей тыным, Ак, айдын ак, мусшш тербейтурын. Бул келге мылтык, алкан саятшы емес, Tipi жан аяк, басып келмейтурын. Ак^улар аман-есен кдйткднынша, Суына Жеттм келдщ шелдейтурын. (Суымен сыркаттарын емдейтурын). ¥рпак,тан урпак, алып жалыкдастан, Сондай 6ip дэстур бар-ды кдлыптаскдн. Заманнан заман еткен, жацарран журт, Ак^уын айдын келдщ налытпастан, Дестурш аттамаган, анык, баскдн. Сондай 6ip дэстур бар-ды жарык, шашкдн, Bip урпак, 6ip урпаккд алып кдшкдн. K,aftcbi6ip киын-кыстау ай, кундерде, Шойрылтып туссе даты кдйры м белге, Алацсыз аккуымды атпасын деп, Жаткд да дастаркднды жайдым торге, Акдулар уйк,таранда айдын келде... ...Оралмады аккулар осы мацра, Жылдар eiri, байрустар шошыран ба? Жетсм кел жетсмореп кдла бердд. Арман-ай, аккуымен косылар ма?! 172

II Бала жатыр тесекте албыраган, Эке жатыр еденде кдлжыратан. Тун кузетш ана отыр, крс жанары Шарасыздан шаршатан, жаудыраган. Tyni мынау — тамыздыц маужыратан, Тауыц анау — шымылдык, салбыратан. BHiK барып жаралтан жер бетгаен, Сол байыргы Жетон кел келбетпмен. Айдынында аккулар уйк,тап жатыр, Сайдан сокддн самалмен тербетолген. Ж ер беттнде тыныштык, кел бетшде Кдуышыпты кдра орман, кел де, тун де. Бала жатыр тесекте куйш-жанып, Баласынын, ана отыр куши батып. Кдйдагы 6ip кдтыгез, суркдй ойлар, Миын кдрып барады, миын кдрып. \"Сарк^пындай елш нщ кддран кдрра, Екеу болса, дуние-ай, арман бар ма!...\" Арагадж назарын аударады, Терт буктелш еденде кдлган жарра. Кдуштешп тундерге, тацдарра да, Yh ш ы гарм ай iui к у с а зар л ау д а ана. \"Мана кундДз Teyin шал не деп K e rri? ! Элде eTipiK, элде шын демеп K erri... — Арусуменен баланы аластандар, ДедД дары жешмен женеп кета...\" — Турсацшы, таяу кддды тан, атура, Неткен жансьщ санасыз жаратылран?! Манаты Teyin шалдыц айткдн ce3i, ¥мытылып кета ме санатыцнан? ...Айналайын акдудыц кднатынан, К,айтем1з, ол да адамга бола туран. Жетчм келге барып кдйт тан; жамылып, Тан, аткднша кдлайда таура ш к. Б1реулердщ кезш е Tycin кдлып. Дурлжттрме журтынды, салма булш! KiM бглсш, мумкш, 6epi жалран yMiT... 173

- Апыр-ай, кдлай барам, кдлай барам?! Атармын акду кусты кдлай рана?! Айдынныц акдулары уйдтаранда, ©рген мал, ескен шырша абайларан, Барлыры дасиетке кдрайларан, Ок, атам кдсиетке кдлай рана?.. Бармаймын, бара алмаймын, кдлай барам?! Адуынды жан екен алган жары: — Жалрыз улдан артык, па, жалган 6api! Балам елее, бадыттыд кереп не?! Топан су басып кетеш кдлрандарын. Перзент сурап несше армандадьщ?! Курысын онсыз сенщ жанран багыд! Мылтыдты экел! Атты ертге! Жалран 6api! ...Оятып дуниеш дел-сал дылып, Тамыздыц тады да атты тамсандырып, Сай-сайдан бошалаган бозала тан,, Таудагы ттршШкке эн салдырып, Ем1нддрш, epiKci3 дарсы алдырып, Булбулга дуниеге ж ар салдырып, Тамыздыд тады да атты тамсандырып. Кдскд тад. Булбул yHi. Кел бетшде, Аддулар уйдтап жатыр тербеттле. Бас багып жарада отыр жалгыз ана, Тадданып тэкаппар кус келбетше. Тырып ап тумсыдтарын мамьпъгна, Айдын-тесек, аспанды жамылуда. Арша, шырша, жартастар жарадары, Сутынып 6epi келге табынуда. Аласурып, кдн ойнап тамырында, Ана-журек тыпыршып, кдбынуда, Не дыларын б1ле алмай жабьпуда. Аскдр белден кун нуры шашырады, Шашырап, ол да келге бас урады. Кус аппак, айдын аппак, нур да аппак, Аппак, нур аппак, nypFa досылады. 174

Кел — кекке, кек — келге кеп асылады, ¥йкд1сы аккулардьщ ашылады. Сулулыкку сук,танып, кушып эл1, Ана-журек солк, етш басылады. K,bi3FaHbin K£i3Fbiui байгус шыр айналды, Абыржып ана-кещл мыц ойланды. Разиз/ун; кез1нде емес, кецш нде, Айдын кел астац-кестец лайланды. Дэстур, ырым, жэшмен кудай кулды, Жалгыз улдан баскусы былай кулды. Айдыннын, акдуыньщ орынынан Кергендей, K©3i тунып, кумайларды. ...Аккулар... Акку мойын, сумбе кунат, Алацсыз тарануда кунге курап. Айдынныц еркелеръ бьлмей турмын. Етермш тагдырыцды гамге аманат?! Ж аны сулу ак, еркем, ары сулу! Bip мамыгы майысса ауырсынып, Тарак, erin тумсыгын, тарайды кеп, Тарайды кеп, тарайды кууырсынын, Кум турса да 6ip тушр ауырсынып, Ж аны сулу ак, еркем, ары сулу! Ак, кунатын сабалап, асыр салып, Б1рде cyFa суцгилд басын малып. ...Ойнасыншы, ойнасын ерке кустар, TbiHbiinTbiFbiH олардьщ кушырмалык, Мерген отыр жарада. Ей, акдга булт, Жаулырьщмен оларды жасыр барып. Бас багады шыршаныц кулкусынан, Куруынан к,олында кун сасыган. ...Ал акдулар, Акдулар тарануда, Сусып тусш су моншак, аркусынан. Курайды ана шыршаныц кулкусынан. \"Cipa, сорлы жок, шырар менен ©ткен, Кулынымныц кусынан неге кеткем?! 175

Ошак, кдсы, от басы, кермепшн гой, Дуние-ау, сен осындай керемет пе ец?!\" Ана отыр. Озбыр ойлар кдмалауда, Кдмалауда, элдешм табалауда. ...Акдулар ак, айдынды кдлдырды да, Тартгы кеп ана отырран жагалаута. Шошымай шолжац ескен батырларыц, Ана отырран шыршага жакддндады. Ke3i тунран бейбатыц топ акдура, Бьлмей кдлды мылтык,тын, атылтанын. Кездщ алды кектутш, аддлл-жарым, Бишей отыр жацагы тыныштык,тыц, Сут уйыган тегешш сапырганын!.. Ию-кдпо кол мацы, астан-кестен, Ж ер айналып, тау кулап, аспан кешкен, Жацрырырын, жар салып жартастар тур, Жетзм келдщ кдй ры сы н бастан кешкен, Kepin-бшп, таныпты тастар да естен. Алып аспан астына сыя алмай 6ip, Айдын келш акдулар кця алмай жур. Медддреген Жет1м кол кокке кдрап, Мелтьлдеген коз жасын тыя алмай тур, Айдын келш акдулар кця алмай жур. Сан айналып суцк£1лдап ундты даты, Сапар жолга мезп лаз тустт даты, Бетш тузеп, батыскд багыт алып, Кдррыс аткдн мекеннен Kycri 6api. Тау жацгыртып тамаша кустыц эш, К,ош айтысып крлменен ушты 6api. Кол бетснде келбецдеп жаралы акду, ¥ша алмайды, ушпак, боп куш кддлады.. Сыцар кднат сынык, кус байлауда тур, Тары 6ipi айдында жайрап жатыр. Кдн аралас кдлкддган мамыгымен, Жеттм келдщ толкдгаы ойнап жатыр. ...Кдснетке ок, атып, жойран пакддр, Кдлай алып кетерш б1ле алмастан, Суле-сопа жагада ойлауда кур. 176

Ж ейм келден сэн ке-rri мана тунган, Акду K eiri, эн K eiri кднатында. Аскдр-аскдр таулардан асып api, Шыц-куздардыц ун кдлды кдбатында. Акду am есплмей кдлатын ба? Алатаудан узытш Кдратаура, Жадрырырып жартастар таратуда... III Же-пм келдщ басында жылкы жаткдн, Децге ш ы ры п , кдрт турран жылкдл бакддн: \"...Апыр-ай, бул и м болды тацсэрще, KepreHci3 кел басында мылтык, аткдн?! Кустардыц зэре-кутын шыркдфаткдн, Нерылран кдныпезер кулкдг кдткдн?! Мылтык,ты атарлыцтай келге келш, Апыр-ай, жок, ед1 рой елде желж...\" Мылтык, даусы, кустардын, шулараны, Шыдамын алды кдрттыц, бермедд epiK. \"Бул мацныц адамы емес, cipa дары, Бь\\еЙ1н, табайын да 6ip амалын. Кдруы бар кэззапкд курыкденен, ¥мтылса, кдлай кдйрат кдлла аламын?! Ж ан болар алые турып сурараным...\" ...Акду y p K in , батыекд бет тузеген, Кдмшы басты атына, шыдамады. Алые турып, акдфды кдф басынан: \"Берекес1н бул жердщ и м кдшырран?..\" ©щм бе, TyciM бе деп тацданады, Кез алмай орамалды уррашыдан, Каз алмай суле-сопа тулгасынан: - Ей! KiMcin? TipiciH бе? Жаньщ бар ма? Акдуды неге атасыц, арыц бар ма?! Тастарын кдруыцды, келпн 6epi, Келгш 6epi, кеудецде жаньщ барда! ...Байрус эйел ун-тунс1з жылап турды, Кдрттыц yHi мец-зец Fbin кулакдд урды, -909 177

Крлындары мылтыилн кулаштап кеп, Бегелмей Жетам келге лак,тырды. Куртка карай акырын аяндады, Карусызга карт келдд, аянбады. ...Кезшен жас, кецшнен зар теплш, Болтан жэйтп келЫ баяндады. — Эй, балам!.. Болмады гой, болмайды рой... Кдсиет K eiri келден, сорлады foA. Тэуштщ айтканыньщ 6api OTipiK, Атка мш, ауылта кайт, олжаны крй!.. MiH атка, кайт ауылта тагат кдлл да, ...Бымеймш, сор аттыц ба, бак, атгыц ба?! Аккуга кезенерде ырым жасап, Тым курса саусарынды канатгьщ ба? — Элек боп, арпалысып сор-кдйгымен, Жок, ата, жасамадым ондайды мен... Жасымнан еспгешм бар-тын едд, Эйтеу1р, акау аткдн оцбайды деп... — Солай, солай... Аманат, 6ip кудайга... Кдй-кдйдары туседд куррыр oftFa... ...Ат басын шурыл бурып, тайып турды, Кдрт тастап нелер сумдык, сырды бойга. Bapi умыт: бакдлъщ да, байлырьщ да, Кулю шаттык, куйзелткен кдйры, муц да. Жеттм кел жеттмареп кдлып крйды, Bip в/d, 6ip Tipi акау айдынында... Бар емгрден кецш шайлыруда, Байрус ана ерюнен айрылуда. Элденеден сум журек сескенедд, Аракдддк элдене ес бередд. Табирапъщ, таудыц да, акдсудьщ да, Байрускд болмай кдлды еш кереп. Келедд ана, сезбейдд ештецет. Бай умыт, э л а з жаткдн бала да умыт, Кдйткдн кустай алыстап барады умгг. 178

Кшименен крштаскдн акдеу yHi, Кулагина келедд араюддк. ©Mip емес eMipi, крраштанран, Байрус ана ттрлжтен кдлас кдлган. Келед1 ана кдрабет кдракдпыдай, Ел мен жерден б1ржола аласталган. Аппак, нурды кере алмай ак, аспаннан, Тун-тунекте бейне 6ip адаскдн жан. ...Абыр-сабыр уй мацы дурбелец-дд, Алгаш ана абыржып, бглмеген-дд. Ат устшен тусе алмай кдтып кдлды, Бшчейдд кдйда келдд, юмге келдд. ©ц бе, туе пе, эйтеу1р, таласуда, ©Ai менен ттршщ арасында. Отыртандай Жеттм кел жарасында, Акдеу жатыр кезш щ шарасында. Аунап туеш атынан, уйше ендд, Есше алып ерш де, баласын да. ©Ain жаткдн улына кдрасын да, Кдлсын ана Жеттм кел жарасында, ©Ai менен ттр1нщ арасында. ...Аппак, нурмен шомылтып айналаны, Ак, сэулемен айдынныц ойнараны, Кез алдында... Кулацтан кетер емес, Тацда булбул тамылжып сайрараны, Кез алдында акдеудыц жайраганы. Сыцар кднат, сынык, кус жаралы акдеу ©Ai акдеудан кете алмай айналады. Ак, тесек — аппак, айдын, акдеу — бала. Жаралы акдеу сеюлдд жаттыц ба, ана?.. \"...Мына жаткдн Жеттм кел, мына акдеуды, 0 з крлыммен елттрддм, ап ы м жаца... Жок,! Мен емес... Мен атпадым... Кеше гер, кеппре гер, жараткдным?!\" 179

Разиз ана, ербецдеп ею крлы, Жиылган журткд карал алак,тады. Куледд, б1рде жылап, зарланады, Кекке кдрап, бекерге кдрманады. Б1рде yHci3, мелшиш тьщ тындайды, Кулагында акдсудьщ арман-эш. Алдымен журт ун-тунсзз танданады, Кдлбыр-сыбыр артынан жалганады... Б1рде ана кекке жайып алакднын: Кдз1р, ботам... Мшеки, тац атады... Кдз1р, ботам, акдсуменнен ушык,таймын... Жазыласьщ, кулыным... балапаным! ЭПИЛОГ ...Сол кеткеннен мол кетам, оралмадым, Ж ерд1 ацсаймын... Жалрыз-ак, сол — арманым. Кд1ын екен к^масыц ею б1рдей, Кез алдында райып боп жогалтаны... Кердщ бе 6 ip -6 ip iH e деп келуш, Bip кдлрсык, 6ip кдфсыкден шектелуш? Балам-ай, мынау eMip-дарияньщ, Б1лмейсщ кдйда екенш еткелшщ. Акдулар... Ацыз кеп крй олар жайлы, Кезщмен кергенщдей бола алмайды... Тек кдна тыныштык,та уйк,тайды олар, Шошыса, екшпп рет оралмайды. Орнында екен Жетсм кел, жогалмапты, Ортаймапты немесе тола алмапты. Жаралауын жауыпты жасыл жалбыз, Кдсиета акдулар оралмапты. 30.IX-X.1972

КД1РАНДАР, К.ОШ БОЛЫНДАР поэт ...Отым сенш, отырып кдлганымда, ©здер1цнен от алып, жанбадым ба? Ак, уызын Ананьщ ак,тау кдын, Ак,тау кдын, борышым кеп алдында. Мына жаткдн мьщ еркеш тауларында, Ак^ык,тьщ аспанда самтауында, ©лец шашты уяц кыз-талдарьщ да, Айтылматан, тутан ел, арманым бар; Ак,талмаган борышым бар алдарьщда. Кемтар Ана, сал Ана, сен еамде, Аспандаты Акиык, сен еамде, Сендер мэцп еамде, кдграндарым, Курбан болтан тарыштьщ кемеанде. ...Ш ы ры п алып TipuiiAiK тебесше, ©Mip-eAiM, 6 epi6ip, егесуде. Сен де еамде, жецеше, бак,ташы aFa, Уйлерщнщ 6api тор, ак, босага. Ж уруге жок, артымен жылжыса да, © M ip 6 e p in отыр ма ак, бас Ана? Белшесшен бак^ггкд батпаса да, Одан артык, бакдпты таппас Ана... Аман болсын ак, отау, ак, босага! Муз буржкен еам де тау шындары, Аспан бултган 6ip тэулж аршылмады. ©Ai еамде: ойдагы жасыл алкдп Ойран-топыр ак, кдрра малшынраны, К,ар астында гулдердin жащиылганы, Малшылардьщ Aer6ipi таусылганы, Bapi еамде... Еамде кдлсын 6api. К,алсын, журсш елгенше ойда 6api: Арша отымен кдзанньщ кдйнаганы, Жылытып iuiiri кдшызды бак,ташыныц, ¥йкд1лы-ояу алдене ойлараны, Ак, крзымен сэбидщ ойнараны, ©лгешмше сак,талсын ойда 6api. 181

Кдлсын есте: ак, тутек басылганы Булт ж ер ауып, аспанныц ашылганы, Кел-Kecip Fun кепаме кебщ карды, Бу аттырып куннен нур шашылганы, Ак, отауга ак, сэуле асылганы. . Туциикт! жецешем турш тастап, Келецкеш тершен кдшырганы. ...Арымарай-ашпарай, асылдарым!!! Айтылмаран, тутан ел, арманым бар, Ак,талмаран борышым бар алдарында. Мшеки, жырым-сырым, муцым-шыным, ©здерщ 61л, не icreceq, крлдарыцда... ©зще езщ оцаша сыр акрарып, Отырасыц 6ip децге жырак, барып. Жан-жарыца кдрайсыц, жаратылыс Баз-баяры мшдетш тур аткдрып. Жаратылыс зацына барынасыц, Табынасыц, сикдлрын танырасын, Элденеш ацсайсыц, зарырасьщ. Кдла барсач, ауылды: ауыл келсец, Думандаткдн каланы сарынасыц. Жалык,тырып кдласы, даласы да, Bip керемет 1здейсщ аласура. Табигатпен шаман; жок, таласута, Ауасына елтисщ, кднасын, да, Туцгаыккд ойынды маласын, да, Отырасыц оцаша барасыц да. Тастармын деп даланы, тауды мына, Кдлады-ау деп кун нуры, тац нуры да, Ой ток,татып ем^рщнщ кдлдыгына, Отырасыц еске алып еткендердд, Тацданасыц адамныц тардырына. Кдрманасыц ез!ндд нандырура, Bip куддрет, afiTeyip, барлырына... (Ол куддрет бЦмейсщ не екендшн...) ©irreyip, жарык, дуние - мекен бугш, ©тпесш деп осында бекер кушм, 182

Арпалысып адамдар атганады, Болашакдэ кдлдырып кетер жугга. ...Жанарым, кдрап улгер мына мацра, KepciH деп жаралгансьщ Tipi адамга. Тау-тасын, орман-келш аралашы, Кулаган кузы жок, па, дш аман ба?! Кдрап кдд, кдрап улгер мына мацра. Крмагай к,ос жанарым, кдрап улгер, Шыкддн кун, жантан гулдщ алауын кер. Оралсын адастырран бала кундер, Ж аныма жас сэбидщ талабын бер. Нерурлым кундер зулап еткен сайын, Сорурлым ынтыктырып барады Ж ер. Жалыкда, крс жанарым, кдрап улгер! ...Сол кун1 рарышкд да кеп кдрадым, Кецшмд1 6ip кудж жеп барады. Япыр-ау, кдншама тэулж erri, Оралса екен есен-сау деп кдламын. Шарлап журген аспаннын, кемесше, Шарам да жок, мен солай демесзме. Жерден ушкдн акрык, кдфандарым, Аман-есен жетсе екен eHeciHe, К,онса екен крнакжай ж ер тебесше. Адам, сен куддретсщ, таньгг бэрш! Шарык,та, кдфандарым, шарык,тарын. Аман-сау Ана-жерге оралыцдар, Акдудыц мамыры боп сауыттарыц. ...Ерлжпен eri3 туран Kjayin барын, EpiKci3 туйондам де, аныкуадым, Еарышкд кдраудан 6ip жалыкдадым. Сол KyHi мазамды алып 6ip ой менщ, Бымеймш, неге сонша урейлецадм?! Кд1зыл тацныц аткднын алгаш Kepin, Жакрылык, болтай-ды деп т1лей бердДм. Еамде кдозыл шикдн тац аткдны, Кдш-кд1зыл жасыл орман балак,тары. 183

Бглмеймш, ержс!зден тжанлдрген, Бук1л алкдп ертенш бараткдны! Крп-кдаыл сыр теплген таура барып, К.ЫЗЫЛ езен жаткдндай кдрдан арып, Ес1мде кызыл-жасыл кедзгауыл кун Кетерии-ен кднатын кднга малып! Ж аца турран жандайын кулап барып, Ак, отаудан отырдым жырак, барып. Бэз-баягы кдлпында бар Tipuii/uK, Бэз-баяры мшдетш тур аткдрып. вюнддм тусше алмай етем бе деп, Кешкен румыр, теккен тер бекер ме деп. ...Тас тебемде уш кыран айналып жур, Осынау мен отырран мекенге кеп. Кдлкдды, кднат кдкдай самгайды кеп, Не деген куддреттН Кдндай журек! Тецкергле тецселш, 6ip иык,тап, Келбеген кек мухитга аунайды кеп. О, не деген, Бостандык, арман едщ! Кдфан болсам, арманым бар ма менщ. Ана-жердщ аркдсын тынык,тырып, Мен де осылай аспанда caMFap едДм. CaMFap ем, к,онар едДм жер1ме кеп, Ана-жердщ мен уппн жеш белек. О, Бостандык,! Бостандык, сайрандап жур, Келбеген кек мухиттьщ терше кеп. Уш нукте жур мухитга кд1лацдаран, BipiHeH 6ipi бшк шырандаран. ...Саялап кшз уйдщ келецкесш, Ана отыр аярынан тура алмаган. (EciMe зоопаркте буршт туей, TeAMipin тем1р тордан шьжа алмаган...) Еомде: тау езеш тулаганы, Тогайларда кустардыц тунган эш, 184

Келбеген как мухиттан темен кдрай, CopFa/van уш кдфанныц зулаганы. Дегендейш \"шэй даяр, жур, кдрарым” Кемтар Ана мен жакдд 6ip кдрады. Крлыменен ж ер Tipen, уйге кдрай, Акдлрын артыменен сырганады. К,арап турып Ананыц тагдырына, Кдррыс айткдлм келедд барлыгына... Риза емен сол кунп кун нурына, Риза емен сол кунп тан, нурына. Bipre болтан 6ip куннщ окирасы, Келецкесш кецЫ мде кдлдыруда. Алгаш кердШ кдн icn eT тац уйуын, Алгаш керддм кдараннъщ ак, и ы р ы н . Алрэш керддм артымен сырранаган, QMipmiciH кдзак,тыц кдра ушнщ. Анам-ай, соншама ауыр кунац бар ма? Нед кем едд KeKTeri кдлрандардан? ...Арылар кун1м менщ болар ма екен EMi жок, ецшен, куныс сураулардан. Ана дерн ойымды ойран кдллып, Кд>1рандар жур тебемде сайран курып. Тасыран тау е з е т егаредд, Тас-талкдн айналасын майдан кдялып. YKiciH улгнлдепп самала кдлр, Санддылдап сары ала к,аз жагада жур. ...Ойыма тускен куддк кдйта оралды, Кун iiibiFap алдындары барана 6ip. ...Япыр-ау, 9Ai жур ме, eAi жур ме?! Шынымен крнбады ма eAi кунге?! Элде оларра аспан, жер, ауа, мухит, Мына жаткдн раламньщ 6epi6ip ме?! Мумк1н емес Жерд1 олар кдлдырута, Жак,сылыкд<д бак,са ип барлыгы да... Дуб1рщнен дуние дур алкшген, Отандастар, ортакдын тардырьща! 185

К езм туей кдйтадан кырандарка, Bip арманым крсылды 6ip арманра. Жауап 1здеп кдраймын кднатына, Кдлзранамын, кдшырам кдфандарга. Ойланбаскд шарам жок, бул ем1рде, Жадыраура каждым бар, тунеруге. Мен де езм ш е алып 6ip комбинатпын Кррытылган не пэле журегшде. Ана жайлы ойланам, кдыран жайлы, Кдмл ипркш орнында тура алмайды, 0 M ip жайлы ойланам, езш жайлы, Кейде шатгык, кейде 6 ip мунар кдйры, Алмакезек алдымда булацдайды. Асырады неге езен аласурып? Неге кдран самгайды, Ана сыррып? Неге кеции келшнщ пес журедд? Неге жуз! жабыцкды баласыньщ? К,ас-кдбарын, бакдфндай бала сырын, Ана неге кддайды кдрашырын? Неге... Неге... Мен ymiH ол 6ip кдйры. Сурак, турса алдында, оцдырмайды. ...К,ажыды Foft, гарыштыц суцкдрларын, Неге ертерек Ж ерше крндырмайды?! ...Эз1рлеген туске асын эйбэт жецгей, Неге отырсьщ дегендей крл булгайды. Шелдегеш, журектщ ацсаганы: Сипай сокдсдн мына 6ip тау самалы, Ащы ш сп таска ескен аршалары, К,арарайлар кдпталда самсараны. Элдилеген TipAiKTi тау самалы, Keyin калган кеудеге жан салады. ...Алдауын-ай гулдердщ, алдауын-ай, Ж ауын алып жанардыц лаулауын-ай! Qcipere алданып, алда кудай, Кдфандардан кез жазып кдлраным-ай!

Кек мухитты кеземш К0з1мменен, Сандалып жур сан сак,та сез1м деген Кумайра ук,сап тебеде кдлганым ба?! K^bipaHFa ук,сап самгайтын кез1мде мен. Клайда кетп Тянь-Шанныц тагылары? Согар ма екен оралып тэты 6epi? Болат туяк, ш ой ы н т е с Ак^ ырым, Кдй жершен галамньщ табылады? Оралар ма кдйтадан тары 6epi? О, Еркщадк! Не деген арман едщ! К^фанныц кднатына жалга мент Акнык, кдйда Kerri, кдйда Kerri? Акдык, — \"Ерюнджтщ ардагер1. EpKiHAiKTi уйренш кырандардан, Мен де соган жан едич кумарланган. ...Белпаз 6ip тебеде кдлганым ба? Арылмай ецшен, куныс сураулардан? Арманым бар кдфанныц самрауында, Элде 6epi, бшчеймш, алдану ма? Шыцра шытар шьщырау шатымда мен, KjapFa крнар тебеде кддраным ба? Орнатпайын басыма заманакдф, Ж етер ендг Туе ауып бара жатыр. Тупндетш туею асын эз!рлеген, Эйбет жецгем крл булгап далада тур. Самал желмен желп1лдеп орамалы, Сайдан су ап кдрындас оралады. Самала кдф бетшде caFbiM ойнап, Сары белден epi асып жогалады. (Мацдайына тулымы тепледг), Байлаудагы байрустар не СНледь Куйтгайынан мойнына курык, тускен, Кулындарга кдраймын жел1деп. 187

Неге? Неге? Сол сурак, кемешмде. К енбетн бе, бглмеймщ, кенешн бе?! ...Бастарынан нодтасын сыпырып ап, Байрустарга Бостандык, берейш бе?! К,уба жонда кулдырап ойнадтасын, Кулын кец1л ештеце ойлатпасын. ...Бар кд1зыгы кдзак,тьщ кдгмызы ма? Байгустардыц кдйтед1 байлап басын?.. Кеп кундердд етш здт, кеп тундердь Кеткш келдд, бйшеймш, кеткш келдь Кдфандарым, кдйдасьщ, жеткш 6epi, Барышкд k in алып кеткш меш! 7-9X1972 САП-САРЫ ЖАПЫРАКТАР Сап-сары жапырак,тар... Сап-сары жапырак,тар... Саудырап кулап жатыр атырапкд. Bipeyain жанарында, Б1реудщ табанында, Сап-сары жапырадтар жогалуда. Кдусаган кдцкдсы тур агапггардьщ, Ж асыл бак, тоналуда, тоналуда. Есплмей кустыц aHi, Есплмей кустьщ у т , Жалганныц к е т с э т , ушты гуль Сыргасынан айрылган ак, кдйьщныц, Басына бар галамньщ туей муды. Сап-сары жапырадтар, Сап-сары жапырадтар. Саудырап кулап жатыр атырапкд. 15.Х.1972 188

ШЫДА, ШЫДА Шыда, шыда! Шыдай туе, шыда тары! Шыдамдыны мына eM ip унатады Умптщ кулан иек кула тацы, Эйте-yip, 6ip атады, 6ip атады... 0KiH6e, екпелеме бутшще, ©Mip, eMip! Болмайды тущлуге. M auri ceHi жазбаран cypiHyre, Кдйта турып, кдкдщ бар жупруге. Тусшем1н жаньщньщ ауырранын, Шыдадыц рой, шыдай туе, дамылдарын. Йогтардьщ тэсш н кдбылдарын, Баскдсына бас урып табынбарын. Шыда, шыда! Шыдай туе, тары шыда! Тау кулаткдн таекдшньщ арысына, Kip жуытпай KipuiiKci3 намысьща Кдрысута болады, алысуга... 15.Х.1972 КОРСЕМ ДЕЙМ1Н Сеш мен керсем деймш, керсем деймш, Ж азыпсыц кдртайдым деп, мен сенбеймш. Мойнымда кдрызьщ бар, берсем деймш, Сонан сон, елеем, мейл}, кемсец мейлщ. ©TKi3in кднша кундер, кднша жылдар, Кдрайлап жолыма сен шаршадын, ба< Кдласан, кдйтып орал, алып кеткш, Менде сенщ жастырыц — кэусарын, бар. ©M ip етш, жылжуда кеш iArepi, ©зщ жакддн сеулецдд енпрмедь ©3in жакддан сеулендд ernip келш, ©mip келш... Сонан соц, кеннр MeHi! Эсер етпей дауылыц, жауыньщ да, Жаным менщ жануда, жабыгуда. Махаббаттыц T eirici сагыну ма?! 189

...Менщше, сагынудыц сагымынан Ж ай отындай жалт берш табылуда! Мен ceH i керсем деймш, керсем деймш! Сонан соц, ©леем мейлщ... Кемсец мейлщ... 15.Х.1972 ЖАС 0MIP, САРАН 0КПЕМ ЖОК, Ж ас eM ip, саган екпем жок, Кектем бон турдыц сан жылдар. Жеткенде жерш кеткем жок, ©ктем боп талай такдырлар. Bip жилка тец боп 6ip кунщ, Санасыз, ойсыз мае кдглдыц. MiHe3iH бермей тулкшщ, Ж урегш бердщ кдекдлрдьщ. Кдпыда кейде кдн кусып, К,аскд1рмын деддм, кдекдфмын!.. Кеудеме мына нан mein, Басыммен барып тасты урдым. Шашырады упщын кез1мнен, Бас осал екен, тас мык,ты. Ее Kipin сонда сезшгем, ©ткен1н кдйран жастык,тьщ. Ж асарып ы лри жан-жагым, Туратын едд кектем боп. Жарк, еттп еткен арманым, ©кпем жок, саган, екпем жок, 2 1.Х.1972 Мен бугш кеп киналдым, еш нэрсе жаза алмадым. Б1рдеце мазамды алды, мазамды алды... КецШм к,окд1Стан 6ip тазармады, К,окд1С саткдн жандайын базардагы. Елепзш, еске туеin кдй-кдйдагы. 190

Кещлдщ ip in K e rri бал кдймагы, Keri кеткен жандайын элдеюмге, 1ш ертенш, кдйнайды кдн бойдагы. Сам жамырап, келед1 кулап iqip, Мен ойлаймын ананы-мынаны 6ip. ...Алыста, Абайлардьщ жайлауында, Жайылып поэзия пырага жур. Журсш, журсш жануар... Журсш, мейл! 0Ai жеткен жан устап, мшсш, мейл! ...Мен 6 yriH кеп кдналдым, кеп кдналдым, Неге?! Неге журепм дурсмдейдд?! 21.x.1972 MAFAH, КУРБЫМ, КЕКТЕНБЕ 0 кшш1 кдш еткен менен кеткенге, ©т1нем1н, маган, курбым, кектенбе. Алай-тулей кдрлы дауыл сокдай ма, Аласапыран ец алгашкд! кектемде? Соны есще ал, маган, курбым, кектенбе. Ашуынды алайын мен тец белш, ©этнемш, еткшппге берме ерис?! Сен де айыггты, мен де айыпты емесшз, Сенде де бар, менде де бар пенделж. Сенде де бар, менде де бар алалык, Сол алалык, ерппмесш жацарып! Алалык,ты айбалта ra n устаган, Бул ем1рде езезыдщ бары анык,! Ел мен елдд, халык, пенен халык,ты Жауластырган сол эзэз1л кдушт! Кундестш деп аталатын 6ip мыстан Кулге аунатты... 0зез1лд1 тауыпты. 0тшем1н, курбым, маган кектенбе, ©кпелей бер, наздана бер, жек керме! 22.x.1972 191

БАБАЛАРЫМ, РАКМЕТ СЕНДЕРГЕ Бабаларым, Ракдгет сендерге! Балаларым болмасын деп кер кеуде, Крбызыцмен крсып эн мен ттл бердщ, © M ipre мен мылкду болып енгенде. Бабаларым, Ракдгет сендерге! Жыраулардыц жазбай кеткен жырларын, Арулардын, ашпай кеткен сырларын, Крркдлтьщньщ крркдшышты муц-зарын, Крбызьщныц шанагынан тындадым. Кулазытан сенщ куда туздерщ, Не бишеген, не кермеген i3ri ел1м. Жазылмаган тарихымныц жолдарын, Ауызею ацызьщнан 1здед1м. Мен бшчеймш. Басьща элде орнап бак, LLIahap салып, жасадьщ ба жаннат бак, ...Элдекдлай таскд тускен тацбаны Табынамын тарихымдай ардак,тап. Сыр ашпайды сенщ куда туздерщ, Сыр ашпайды тау-тастагы 1здерщ. Сенщ букиу болмысьщньщ тагдырын, Домбырацнын, пернесшен 1здед1м. 1здеддм де сэттер1мде тутцлген, Тастап кеткен ацызьща жугшгем. Жугшгем де, кдйта тутам, т1р1лгем: Тарихымды жазудамын бупн мен, Бабаларым, сенщ Ана тшцмен! ...Менщ мына кдйта тутан кушмде, Сейле, оркестр, дурглде 6ip, дурь\\де! Сейле, Моцарт, менщ Ана тпимде, Сейле, Данте, менщ Ана тшмде. 22.Х.1972 192

МЕН ТАУЛЫКЛЫН! Тау дейтш алып журек Ана туган Мен таулыкдын! Таудан мен жаратылгам. К тк т щ cyTiH eMin ержеткенмш, Куат алып кдяранньщ кднатынан. Мен таулыкрын! Таудан мен жаратылгам. Булт буркенш, жай отын ала тутам. Кун алгашкрг сэулесш матан шашып, Маган кел1п тунейдд кдра туман. Тау улымын, Тау — менщ дэу 6eciriM. Мен оныц эуреамш , сэулеамш. Аскдр шындар желпидд бестмдд, Bip орамын агьпып сэлдесшщ. Мен — таулыкрын! Таудан мен жаратылгам. Тау деген Ана туган дара тулгам. ...TayFa барып, Кекке ушып кетсем бе екен, ¥стап алып кдлраннын, кэнатынан. 24.x.1972 GM IP К,ойлы ауыл кеппп кеткен жайлауын Жалгыз уй нерып отыр ойда мына?! Шопан жйтг элдене ойлануда, Ойлануда, келе алмай байламына. Bapi кешкен малшынын; мацайдагы, Жайлауына жайгасты талайлары. Уйш ал1 жыга алмай кдмсыз жш т, Элденеш кря алмай кдрайлады. Кешсем деген салкдянмен тан, атарда, Ж упн артпай эм отыр сары атанга. ...К,ос кэрлыгаш тынымсыз жем тасуда, ¥ядагы тойымсыз балапанга. -909 193

Не деген балажанды пургар едд, Кшз уйге 6ip шыгып, 6ip юредь ...Шопанныц шацыракда кез1 туесе, Шарасы таусылгандай дшчредд. Ойыньщ болмай крйды тиянагы, Кррайды балапанга уядагы. Улб1реп круиз ашкдн уш ешрдД, К^алайша курбандывда к^я алады. Tanipi дэрменаз ra n жаратар ма!.. Тагдыры уш ешрдщ алакднда. ...К,ос кррлыгаш ойында дэнеце жок, Ж ем тасуда тойымсыз балапанга. Уй Heci су бердД сары атанга, — Квшерм1н, — деп, — келео тан; атарда. Ак, боз у й д щ а т а н т у р ipreciH A e, Шопан отыр ойыньщ турмесшде. Талай кустын; ордасын ойрандаган, Алацгасар жас ш ага турды есшде. 24.Х.1972 Анау — аспан, мынау — бак, Аспанда булт, бак, жадау. Мамык, ушты 1Щ1лаулап, Kjjc та келш кдлган-ау. Аспан, жердщ арасын. Aapirep kjjc алуда. Табигаттыц жарасын Ак, дакемен тануда. Тандырып ап мандайын Таты кейлек сурап жур. Бак,ты кезш тал-кдйыц, Жалацаяк, жылап жур. Ку бутаган кушак^ап, ТуксиедД Kapi емен. ...К^с - тазалык, к ^с - аппак, 9 p i еюшш, api елец... 24.Х.1972 194

КДЛСТАУДА Боран. Боран. Ак, боран ой да, к р р да, ToAFaHyFa мурша жок, ойлануга. К_ыр астында кдютаудыц есш алып, Бар кдЬарын тегуде крйлы ауылга. Туннен 6epi тшгскш, тыным алмай, Сай-саланы тштуде урылардай. Тогай менен орманды тутш жатыр, Атасыныц осында куны бардай. Крраны да, уйдд де, epicTi де, Тутш жатыр акзугек тепе мше. Суп-сур аспан сурланып, ойран салып, Бар кдЬарын шашуда ж ер устше. Отар жатыр крйнауда, ык,тасында, (ырыр керсе, бораннан букдасын ба?) Кдрауылдап шопан тур аттан туспей, Аяз кдрып, KipniriH шык, басуда... Боран. Боран. Ак, боран ой да, квд> да, Бар кдЬарын тегуде крйлы ауылра. Букддн крян сеюлдд кдгстау жатыр, Булып алып таудын, 6ip крйнауына. 24.Х.1972 C IP0, МЕН БАЙКДМАСПЫН Cipa, мен байкдмаспын, байкдмадым, Кдйтейш, айтарымды айта алмадым. Шындыкзыц Ke3i шыгып кете ме деп, 0Ai де тайкудамын, тайкудамын. Осынау шуак, шашкдн кец елкеде, Cipa, мен кдламын-ау келецкеде.

Шынымен журтым маган шын екпелеп, 1з-тузс1з мэцгшкке женелте ме? влемш деп в и н т , сескенбеймш, ©лмек парыз, еинрден вшсем меймм. Айта алмаган сез1м бар, арманым бар, Арманымды кдлдырып кетсем деймш. Тусшем, Кдсым - тагдыр кдсымда жур, Басымда жур, кез1мнщ жасында тур. Тым курыса кдлса екен 6ip шумагым Басымдагы туган жер тасында 6ip. Кдйтешн, айыптымын алдарыцда, Айта алмаган сезш бар, арманым бар. Достарым, жаман акдш жазган жырдын, Тым курыса 6ip парагын аударындар! 24.Х.1972 УНС13Д1К Bepi де унс1з. YHci3 аспан, ужпз жер, YHci3 орман, у н а з таулар, унс1з квл. Мен де уназбш , дэрмешм жок, KypciHep. Yhci3 кеуде... YHCi3 журек дурс1лдер. Bapi де унстз... Бэр1нде 6ip сурак, бар. YHci3 ауыл. YHCi3 жанып тур отгар. Унс1з зират уйк,тап yHci3 кдлратта, YHci3 aFbin бара жатыр булактар. Неге унс1з?! Не кер1нген бул мацга? YHCi3 кузде у н а з TipAiK тынган ба? ...Bip машина ун аз ацыз успмен, YHci3 заулап бара жатыр кырманга... 25.Х.1972 196

АК, КИМЕШЕК KOPIHCE Эже, сен 6ipre журсщ мешменен, ©Aire мен ез1цдд тел1мегем. Ак, кимешек киген 6ip KeMnip керсем, Ак, камеш ек астынан ceH i керем. ©Hi-Tyci езщ нен 6ip аумайды, Немерес1н ертпесе ж уре алмайды. Таныс дауыс, т ак и е сез, таные мест, Ke3iMe оттай басыльш алаулайды. Аппак,тыгы ук,сайды эргащ де, Э ж т щ де, аумайды тэлдощ де, ...Элемдеп эженщ 6api 6ip ме?! Эже, сен Tipi ек ен аз элл кунге. Кия етпейдь.. ¥к,сайды i3eTi де, (i3eTci3Ai булар да тузетуде.) Булар да бабасынан алып кдлган, ©з журтыньщ дэстургн кузетуде. Эже, сен 6ipre журещ мешменен, ©Aire мен ез1чд| тел1мегем. ...Ак, кимешек кершее, ceHi керем, Ак, кимешек жогалса... Нега керем??? 25.x.1972 КДЙРАН БАУЫР Токбергенге — Мукдш-ай! К,арасазды сагындым-ау! Сагындым-ау суымды, тауымды да! ...Кдйран дос, барранымда осылай деп, ©рт кетш езегще тарындьщ-ау! Кещлщнен KeTepiAin ойран дауыл, Кеменад бурып ед1 кдйранга 6ip... CanjHFaH сазыц эне, тауыц ане, Ж атырсыц e3in, Mine, кдйран бауыр! 197

Ушршен адаскдн тентек едщ, Тентепм-ай, уз1лдд ерте демщ. ...Кдрасазыц, мшеки, элдилеуде, Элсш-eAi жацартып керпелерщ. 26.Х.1972 0TEJ1EP МЕ? Ацсамаймын, Алмаймын кеп ем1рдй Б1лемш кеп ем1рден KepepiMAi. Аларымды алкан соц, ацысына Берш кетсем болтаны берер1мдд. Мынау аспан, Мынау жер мекешме, Есеп берер кун туар кетер1мде, Тоцсан жасап, жуз жасап негыламын, Не беремш жуз жылдьщ етеуше. ©телер ме жылуы жарык, куннщ? Теленер ме цызьпы мамык, туннщ? Ж уз жыл емес, 6ip жылдыц eTeyi жок, Ылаж курып, м1неки, налип турмын Накып тудыц, Анам-ай, накып тудыц? Кундер1мдд куйбецмен жалык,тырдым. Ацсамаймын, Алмаймын кеп eMipAi! Kepin журмш онсыз да керер1мдь.. Кундер батып, тацдарым аткдн сайын, Куджтенем б1ле алмай не дер1мдь 26.Х.1972 К0Ц1ДД1 ЖЫР Жацкыртып, жасандырып OMipAi 6ip, Жадырап жазайыншы кещлдд жыр. Кдп-кдра тунде менщ тереземнен Толык,сып, тесепме теплдд жыр. Турайын, несше енд1 кдгсылайын, Жазайын, кещлд! жыр усынайын.

Кещлдщ гулге кротан кебелегш Кеудемнен кептер етш ушырайын. Айтайын аспанымнан нур жаутанын, Ж ырлайын бутак,тардын, бур жарБанын. Айтайын суык, куздщ сурланранын, Арса-арса агаштарда муц кдлтанын. Тунд! де тун демейш, Ак, тун дешн. Ак, тунде айга мшш ак,тым дешн. Енд! менде кдял да, арман да жок, Армансыз ракдткд баттым дешн. Бул eM ip... Асфальттаган жол ма, кдлай?! Ь^ырсырып мына куннщ болмаганы-ай! Жадырап кещлдд жыр жазбак, еддм, Апыр-ау, Сонда кдлай!? Сонда кдлай!? 31.Х.1972 БАЛ АШТЫРЕАН Мен алраш ауылымнан аттанарда, Апарып кернпдеп кдрт 6a6aFa, Маган деп байрус вжем бал аштырып, Болашак, тардырымды тарткдн алга! Байрусым бар ырымды кдрастырран, Бабадан бата сурап, бал аштырран. Байыптап кумалагын Байбаба шал, Эйтеу1р жакрылыкдд жанастырран. - Балацыздьщ бак,ыты ашылып тур, Гул б1тед1 жолына, шашылып нур. Бэле-жала басына жоламайды, Ак, nepimTe ж а р болып, ж асы р ы п тур. Кедерг1с1з етед1 асулардан, Журепнде кудДк бар, жасыра алман... ...Ата ce3iH жадыма туйш алып, Аттанып ем ауылдан, басымда арман. 199

К едерпаз аскдм жок, асулардан, Бар бакдггым e3ipre — басымда арман. Алты адым жер ауылдан шыкдай жатып, Аударылып арбамыз, басым жаргам. Ж уа 6iTTi жолыма, гул бппедь Ак, перните мен ушш дурлжпедг Атам айткдн куддктен арылмастан, Аякуармын сапарды т1рл1ктеп. ...Алжып кеткен атамныц кумалары, Алдап мен! ой-крфра куалады. Ак, батасы, эйтсе де, адал едд, Соны ойласам, журепм куанады. 26.x1972 ЕС1М ДЕ Ж Ы ЛЩ .1 БАККДНЫ М Есшде жылкд1 бакддн кун, CayipAe нурга шомылып, муздарын сордым акранньщ. Есзмде жылкы баклан тун, Арасын кеулеп ак, кдрдыц, Далада талай жаткднмын. Еамде куздщ бораны, Ecipe кел1п, ecipAi ап, етект1 жырта согады. Ececi кеткен аш кекжал аранын ашып, торады. Торады манды — Малшыньщ шакрфылмаран к,онагы. Оган да керек сыбара Bepi азыры жолда рой, б ерш к етпей тура ма? Оган да керек сыбара, Окдгауда турран 6ip тайдьщ тацынан тартпай тына ма? Жайлаудын, т у т eciMAe, Ж ылкдшен 6ipre жусагам аршалы сайдьщ тесшде. 200

Ацсарым ауып боз уйге, келе алмап ед1м шеппмге, Аршалы сайдыц тесшде, жайлаудын, айлы кешшде. Еамде жылкд1 бакданым, Берекеаз аткерген беймаза менщ шак,тарым. Жамылып жаздьщ макдалын, тесенш кдгстыц ак, кдрын Бьлмеппш куннщ баткднын, бшчеппш тацнын, аткднын! 31.Х.1972 КУДАЙЫ К,ОНАКДЫН Кудайы крнакдын мен, К,арсы ал, курбым! Адасып, ауылым таппай, шаршап журмш. Шаланде кдлып мына сарсац куннщ, Малтаны ажем берген таусап журмш. Кудайы крнакдын мен, кдрсы ал, курбым! Мына ауылдан ана ауыл кд1зык,тырып, Аттанып кет1п еддм кдгзык, куып. Атымды элдеюмдер тартып алды, Басым жарып, аузымды бузып турып. вкшбеймш, сол керек e3iMe де, (Кез1м тунран KapiHce кез1ме не...) Eci кетш, ecipiK кутан жанныц Ецсесш 6ipey баспай, сезш е ме! Кудайы крнакдын мен, Кдрсы ал, курбым! Адасып ауылымнан, шаршап журмш. Мен де 6ip кррлык, карген Ж аяу Муса, Кдласац, куй шертпрш, Эн салдыртын! Кдрсы ал, курбым! 31.Х.1972 201