М. Мақатаев т2

CeHi жойып свулеце шуак,тайды. Абайла, жастык,! CeHi унатпайды... Олар орманра ендь Суйреттлген сан тарап жолдар кердд. Алды-артынан кдлт етпей, кдру алган, Ак, K e6iH re оранган крлдар келдд. Оларды сотсыз, суракрыз елпрдд, Жастык, ажалына айдап келтордд... Куэлар боп орман, жер дала, Кекте Кун, жерде жел гурды, Оларды сотсыз елттрдД. Ак, HaciA ак, нэсыд! тукдамды атты, Свнд1 жастык, Линчтен кутылмапты. Ж шркешп Америка топырагы Ж ас кдннын, дэмш алмай жугып жатты. Олар ушеу едд. Президентов ок, атпатан. Yuieyi де ак, HaciA. Ак, атты адам, Алайда олар кдрага, сарыта да Адамдык, аянышты жоралтпаран. Олар ушеу ед1, КеннедидД влттрмеген. Ymeyi де жас едд желктлдеген. Ymeyi де студент, ак, адамдар, Ар-ожданы даттанып, кемттлмеген Олар президентп елт1рмеген. Даллас трагедиясына кдтыспаган, Дискриминация уымен шатыспаган, Олар — студент. AkjjIA-ой, иарасатын нак^ыштаран, Олар — азаматтар, адам деген ат устаган. Олар — курескерлер, Линчтщ зацымен батыспаган. 252

Адал американдык,тар, Азия орманында атыспаган. Олар отанынан опасыз eMip кердд, Олар к,урметтед1 негрлердд. Айыбы сол, Олар Америкада м езп л аз туып, м езп л аз кебшделдд... Олар кунэаз едд, куэс1з елдд... Ол туБан жерш, туган кунш бДлмеген, Океамен, анасымен араласып журмеген, Ол - жалгыз сабак, раушан от iuuHAe гулдеген. Ол екесш де, анасын да кермеген, Ол олардьщ ракдымына шелдеген. Ол ажал аузынан кдлган болашак, ед1 елмеген. 0 K eci алдан тоспаран, Анасы алдан тоспаган. Ол орт ш ш де ескен гул едд. 0Ai кдуашарын ашпаган. Не куддрет, кдндай сэуле, Оны алга бастаган?! Бейтаныс ауылга оны не бастап екелдд?\" Керем дедд ме экемдд, Табам дедд ме атамды. Оны не бастап екелдд, Оны не бастап апарды?! Ол сурап келедд, журш келедд, Ол жылап келедд, кулш келедд. Ол умгг сеулесш устады, Ол оны тапты, бш п келедд... Ол ерт iuiiHAe ескен гул едд... Ол Kp3ip ез OMipiH бгледд... Ол ажал аузынан кдлган, болашак, едд елмеген. YmIt ceyAeci осында, осы ауылга кел деген. Ол — зулымдык,тьщ T ipi Kyaci, акикдткд шелдеген... 253

Ол ерт iuiiHAe ескен гул ед1, Кдз1р б1\\ед1, Kja3ip бэрш де б]ледь.. Шеберхана Кдра жалын, Q uip саусак, кдрт уста, Б1лем-б1л.ем тем1рменен тебшгш тартыста, Балга астынан Кызыл ушкрш шашырайды эр тускд Icin-xeyin мес керж те от урлейдд жетелш, Сом балганы согады кеп, согады кеп кетерш, Сом 6iAeKTi сойкдн уста сойкдндап тур от epin. Кызыл ушкрш шашырайды кэддмп адам кднындай, К^ызган тем1р кдшалады кэддмп адам жанындай, Кдшалады, иленедд, созылады кдмырдай. Быт-шыт кд1лып кесп даты кек темзрдщ курсауьш, Алакднмен маддайыныц терш суртш тур шалыц. Бейтаныс кдлз, беймаза елее, б ел п а жок, 6ip сагым... Жаргак, кдлта, кджан кдгаз, махорка орай бастады, TypFaH жанра туцриык,тан коз киыиан тастады, К,айдан журещ, KiM еддч деп сурамады, саспады. 0 4 1 де езге, тии де езге бейтаныс кыз ттл кртты, Кдбаианда жанарына жасырынган муц жатты. Бейтаныс жан суйюмдд екен, 1зетп де сымбатты. — Мен С1зддц балацызбын, эке, 6ip тамшы Tepi4i36iH, 6ip тушр топыраиамын жер1ц1зддц, Мен азддч балачызбын, эке. Мен ci3re кедлдм. Табылды ма деп турмын 1здегешм, Мен аздд таптым. YMiiiMAi сан жылдар узбеп еддм. Мен балацмын... Анам KiM, эке, анам юм? 254

Ананьщ меюршш, ©кенщ ракдомын кермеген адаммын. Менщ анам кдйда? Анам гам? Сынык, кдгз сэл муцайып, кдгсылды, Ол паспортын кдрт устара усынды. ¥ста паспорттан езш щ eciM iH кердд, EciHe алды жорык,ты, ecui кундердд... Кдра свастика, кыррын, ушт... Ол ел!м ордасыньщ eciriH кердь.. ...1944-жыл. Бухенвальд. Турмеденпз. Отырамыз, жатамыз, тургелелпз. ©йтеуф, ажалменен ж га алмаскдн, Тун керелнз, ал кейде кун керелпз! Bipre жатып, елрммен 6ip келешз. Концлагерь. Бухенвальд, Турмедем1з... Кдргыс аткдн фашистер к,ырып жатты, Асты! ©кесш, улын да атты. ©л1м заводыньщ ецешшен ерт шыгып, ©л1м фабрикасыныц уршыгы зырыл кдк,ты, Олар жанталасып кдорып жатты. Кдтарымыз сирей бердд, Атыла берддк, асыла бердж. Олар 6i3/vi илей бердд, Ал б1здер ашына берддк, ашына берддк. Сэл-сэл кдлды сенуге жай оттары, Олардыц KyHi 6 iT y re таяп кдлды. Олардыц болашагы Гитлерден басталып, Гитлермен аяк,талды. Олар co fh c театрында ойнап болды, Олар Гитлердщ басымен ойлап болды. Олар ел1м алдында жанталасып, Б1здердд б1ржола жоймак, болды. 255

Кдтарымыз кдусады, кдлжырады, Кдлжырады, ал 6ipaK, алжымады. Ес1л аспан есшен танды даны, Кдра жерд^ц журеп кдн жылады. Азап кердд адамдар, алжымады. Тац атып келе жаткдн рауандап, К у тр е н т т Бухенвальдп нала жапты. Жендеттер жалацаяк, 6ip адамды ап, AryFa иэ acyFa бара жатты. Ана екен, Сэбш бар кушацтаран. О, сумдык,! Tipi аруакдд усапты адам! Кез алдымда... Жалынып разиз Ана Артындары жендетке уш аттаган. — Уа, мен Анамын, ©Mipre урпак, кдлдырмай, ©AiMre кдлай барамын... Ж анын кдлдырыцдар баланыц? Ж анын кдлдырыцдар!.. М е т асындар, мейл1, жандырыцдар, Урпагымныц жанын кдлдырыцдар! Кдласацдар, ез1мдд ез1м бауыздармын, Ж ер бетшде урпагам кдлсын, Ж ер бетше кдрыздармын... Ана а я г ы н а ж ы р ы л д ы ж а у ы з д а р д ы ц . Тац атгы. Ш ырыс ж ацтан кдгзыл к у р ец кдн ак,ты. Концлагерь... Ыцырсыган абакды. Турран жендет кдруыныц найзасын Кдрсы алдында жаткдн жанра кдратгы. Кдратгы да, n iy p in n e c iH баспады, Ана жатты крбырап аппак, шаштары. Ораулы свбцгу ш п алып найзага Тутцындарга лацтырып тастады. 256

KjaFbin алдык, сан алакдн теседгд, Саби Tipi, сэби кдлды, шеше елдь Сескенддрш серт кдруын серпе устап, Жецдер! — деген K ep in турмыз есердд. К,ыз бала екен. Шокрытынан аршыдык, ©рт шпнен аман кдлды талшыбык, Талшыбыкты, аманатын Ананьщ Кдсиеттеп кеудем1зге шаншыдык, ¥лы Отанга Tipi оралар жан кдлса, Бул сэбид1 аман-есен жетшзсш, ¥лы Ж ердщ топырагына екшзсш, ¥лы Ананьщ кушагына епазсш . ¥лы Отанга Tipi оралар жан кдлса, Табыс етсш болашак,ты. ©ccin б1здщ балалык,. Кун алдында ант етпк 6i3, Сэбидд алып кдрадык, Алаулы ертгщ арасынан кдлган шок, гулдь Болашак,тьщ, тыныштык,тьщ символына баладык, Кдтарымыз сирей берм кун артынан кун e'rri, Сэби -ripi, жаттык, б1здер мекен етш тунекть Эшафоткд женелтьлген алакднныц 6apiHeH, Барлыгынан, барлыгынан бала сэби 6ip erri. Кдтарымыз кдусай б ер м асты, атты, жандырды. Сирей бердж, эшафоткд кезек-кезек алдырды. ©летщдер жас сэбидд, т1рипл1ктщ белпсш Эстафета таигандай Tipuvepre кдлдырды. Сэби ендД маган келдь Кдсы-кез1 кдра екен, Еврейдщ урпагы екен. Дана Маркс кдны екен. Мэлдфеген жанарына кдрап турсам туцгиык, ©лгендердщ ем1ршщ ешпес нуры бар екен. 257

Арманым жок, арманым жок, ажал маран жетпед!, Ж ещс келдь Талшыбырым журе1тмде кектедь ©рт пшнде вскен гулду бауырына басты да, Мьгаа шалыц улы Оганым, кдйдасыц деп бетгедд. Аман-есен табыс етп аманатын Ананыц, Фамилиясын бердд OFaH aneci боп баланыц. Сол сен бе еддц?.. Сол сен бе еддц? Есенбкгщ, болашак,! Армысыц сен, бармысьщ сен, айналайын кдрарым!!! Сабыр, кдязым... Сабыр, сабыр... Сен Анандьг 1здеме, Бул ем1рде анам жок, деп, умтцдд узбе де. Тек мен емес, екец сенщ мындаган. Ак, супмен асыраран ap6ip улттан жуз дене. Апач сенщ сан адамдар... Анацды сен 1здеме... Сешц анац - барлык, ана. Барлык, улттан табылар, Барлыгы да, барлыгы да суйер ceHi, caFbiHap. Сен — тыныштык, Сен — болашак, Сен — eMip. Сенде, кд1зым, экелердщ экесппц кдны бар. ИМ ПЕРИЯ РЫЦАРЫ (CEPICI) О-о-о! Ол империализм cepici вД1. азулы 6epici едд, кел1седд, белкедд, KepiceAi, елкедд. О-о-о! Ол империализм cepici едд. Кдусаган империяга кдлкдн боп кдланды, 258

Саби азаттыкдд семсер боп кадалды, Ол премьер боп жаралды, пенсионер боп жогалды. Империя мак,танышы едь Империяны сак,та1ы сы келдд. Ол империялык, так,та туып, Империялык, так,тан ушып елдП ...Мен онда бесйсте едш, Б1лемш оньщ маран вппккенш. Антанта айдаЬарыныц Ашуын eciTKeMiH. Охо-о-о! Ол кереген екен. Рас екен сэбиден кррыкддны, Анасы улын влместей белеген екен, Туншыкдады, елмедд, торыкдады, Адыра кдлды Антанта жорык,тары. Дауылды жылдар естмде, Талпынран жаца есуге. Атойлап юрд1 аулыма, Bip у т р солдат бесшде. Кергемш сонда Ак,тарды, Тонаган, аткдн шапкдн-ды... Коммунист ауыл агасын Атына байлап ап барды. Атаман з1лдд, буйырады. Ауылды тепе жинады! Аитып-айтпай не керек, Акдясыз \"сауык,\" сыилады. Алдырды кдтын, баласын, Экес1н, кдртац анасын. Адуын асау уетше Баилады ауыл агасын. Туйшп турды тас тулек, Киылып турды жас журек. Кулаштап Ак,тыц Kyuiiri, BeH3iHAi оран шашты кеп. 259

Шашты да, тартты оттыкды, Агытты нелер бок,тык,ты... Асау мен адам 6ip сагге Лауларан жалын боп шыкды. Жанына пенде бара алмай, Лап еттп жалын алаулай, Желб1реп желмен женелд1 Алкызыл арда жалаудай. Адуын асау буркдды, Кдпталдай шауып кдаркдны. Атымен ак,тыц к у ш т — BipAeMe дейдд... ...Дауылды жылдар ешмде, Талпынган жаца есуге. BeciKTe болашагымды Талпынган ол да кесуге. Мен онда бесжте еддм. Бь\\емш оныц маран ешискешн. Кешеп кдра ел1мге кдрсы айкдста Бглемш оныц неге кеппккенш... Мею окдсд тесеп, Суйег1мнен аттатысы келдд, Империя тэж-тарын сакдшысы келдд. О-о-о! Kepi тарлан! Тулга дипломатия мак,танышы едд... Ол маран \"Одак,\" едд, жауым едд, Басына кун туранда \"бауыр\" едд. Ол Тыныштык, атмосферасындагы 6ip мазасыз жауын едь.. Ол eM ip жолын либерал боп бастады, Консерватор боп тастады. Ж у п ы оны тыныштык, аспаны... Kepi тарлан келшн догарды, Черчилль боп жаралды, Черчилль боп жогалды! ©M ip сахнасынан женелдд, Ол елдд!!!

КАШКД.1Н поэм а Мше тутан жер. Эне ауыл. Куз. Тонап жатсын куз мейл1, Жапыракуар т!ршшктен тыектерш узбейдь Ол тауда отыр, Уцдлед! дурб1ге, Ущледк.. Тукан жерде турган уйш, мекен-жайын 1здейдь Уцьледд ол. Телшредь Телм1ред1 аймакдд. Кез буалдыр, кеьцл кермек, ттл йсгеу/й, ой — боткд. Bip жолаушы буркдфатып кдра жолдьщ тозадын, Ен далада ерюн жортып бара жатыр кдй жакдд?! Дала... Сал дала... Сары дала. CaFbiM дала. Далия дамылдаран шарын кдра. Жатырмысын, асырап TipiniAiKTi, О, дала — жомарт аке, сабырлы Ана?! Ж атыр дала, Ок,та-текте кулазыган мазарлар, Кулазыган мазарлар — курап кдлган ажарлар. Курап кдлран ажарлар — умыт болтан назарлар, Айтылмайды жокуаулар, айтылмайды разалдар... Жатыр дала Жабыкдайды, кешмейлд KypciHin, Жыл он ею ай терт мезгш 6ip юредд, 6ip тырып. Жатыр дала шалкдсынан, жалацаштап кеудесш, Кеудесшде улангайыр кдябыр-кдябыр таршШк. Ол тауда отыр. ©тп тары 6ip апта. 261

0тедд гой, TOKjay жок, eM ip дейтш сынапта... Тау самалы талык,сып, артылады кдрраткд. Кун сэулеа кумгстей жаркдфады булак,та. Ол тауда отыр. © из тэты 6ip апта. Урейленш жартастар, умсынады зарфарлар, Етек-жецш жия алмай, рдымсынады арфарлар, Паналаран кдрагай бур1менен сабайды, Булак, тентек баладай келекелеп кдрайды. Ол тауда отыр. Kyirri журек дамылсыз Уакдггты санайды. Адыр-адыр жондарда айгыз-айрыз жол жатыр, Жакдар-жакдар жартастар атылардай зорра тур! Жастыгына шынтак,тап, T epic кдрап кдсайып, улы тау да ypHFa кдрамайтын болды акдар. \"¥л емессщ, урысыц!” — деп жадрырык, жеюрдд, Шырылдайды кустар да кдргыс айтып не турль Куз-кдяда крс кдгран шарык,тайды шарк, урып, Шаткдл-шаткдл мекен1н кррып журген сешлдь Шуылдайды кдрралар, шуылдайды узадтар, Кдтынайды кдрагай, журепнде сызат бар. Сапкд турып шыршалар судтанады найзасын, Шап 6epreAi даяр тур шырмауык,тар — тузактар. Урдледд дурб1ге, Tiprre кдрап даланы, ©ткен кундер елестеп, сагым болып агады. Ол тауда отыр, Кун ецкейш, кулдилап, Крнарына acbiFbin, кулагалы барады. Телм1редд дур бф е. TeAMipeAi, налиды. Урей, уят ызгармен ет журегш кдриды. Туган ауыл, туран жер, туып-вскен даланыц Ой шукдфын, бутасын, ойпат-кырын таннды. Ол да осы далада епн салтан, мал бакддн, Торкдсына оранып, топырарын шандаткдн. Улеспрш жасауын, eH uii берш елше, Жатыр эне сол дала тандырдай боп нан жапкдн. 262

Кдлсы кдтал, к^гымыр, Ж азы жайсац шуак,ты, Ойлап турса, осы жан барлыгына шыдапты. Тас крпарып, тау суын епнжайра экелш, Жетелеген кетпенмен желш акддан булак,ты. Кек шалгында кес1лтш шалгы тарткдн 6 ip кезде, Курбыларды ecipTin 03iA айткдн 6 ip езге. ©те шык,ты барлыга, eM ip дейтш сынап крй, ©те шык,ты санлмдай, ете шык,ты 1лезде. Ол тауда отыр, Елестейдд еткен кун Ш угаладай теп-тецби\\. Ол тауда отыр кдру устап крлына, Орынына кетпеннщ. С ети, ушш кец дуние кдуыздай боп тарылган, Кдрындагы кдру емес, кэриыс тацба тагылтан. Туган жерщ, туран уйщ, туысыц жат, 6api жат, Кэйда барып кун кешпексщ, ей, бишара жарымжан?! Кэз1р, м1не, кун батады, тун келедд тунерш, Bip куыста сен жатасьщ жапа-жалрыз T ipi елж. Туган Отан, туран елщ айыптайды аямай, Ак, алмасы наркескен — ардыц сотый ж1берт. К,айтш, кдлай тырыласыц, кдйда сонда женейсщ? Турарын, жок, турырыц жок, туган елге егейсщ Ак, шашты анац ah урады, ару жарыц ашынып, Жалрыз ульщ жабыркэйды, сондэ, \"батыр\", не дейсщ?! Ак, шашты анац ah урады, сенедд де жанары, Ару жарыц ашынады, жамылады кэраны. Кускдн сия сеюлденш сэбищнщ жанында Мэцг1 бакц кэп-кэра дак, кдп-кэра боп кэлады. Сары белден шубатылтан шашын жиып, кун кетп, Кэз4р, м1не, тун келедд, тун келуге мшдетп. Батар Кун де, келер Тун де, туар Ай да — 6api ерю н , Ер ем1рде ерке т1рлж, еркш eM ip с у р м е к -Ti. 263

Тун. II Айсыз, ашык, ызгарлы, Ырсияды крркдшыштар KHin алып куздарды, Сай-жыралар кер сияк,ты ущрейген, урейл!, К,арагайлар найзаларын ©нменще этрейдй Жалмауыздьщ окданындай опырайган ущтр тур, Ол осында тацды кутш, 6yriH тары тунейдд Ал ертец ше, 6ypciryHi, кдгста ше... Батыр болсац, ал кднеки, уакдггты усташы?! ¥стамайсыц. Кун де етед!, кдш жетед1 акдутек, Осы учпрдщ туткдшысыц, ей, бишара, ныскдсы. Кдрац калган кдранРы уцпр — енд1 саган тас кдбыр, Кдрамайды, кэйрылмайды бул уцпрге дос, бауыр. Кдлтырайсын, кдяметгщ ныл K enipi устшде, Алдыцда да, артьщда да куз, тудриык, тоскдуыл. Макул дешн, тун де етсш, кун де шыкдын, тад да атсын, Опасызда Отан жок, крй, кдлай, кдйда бармакрьщ?! Сарыуайым сек1лденш саргайып кеп тан да атты, Ол унпрдд тастады да, тары шолды жан-жак,ты. Таудьщ тары андары да жоралыпты зым-зия, Бул ещрде одан белек Tipi туяк, кдлмапты. Ж ок, кдлыпты. Сонау кдфда 6ip 6©pi Шыр айналып, TiMicKin жур, т с к у ьт 1лгерь Ол 6epi гой, элшздердщ жауы рой. Куба жонды epKiH жортар эдетз Fofi кундегй Ол 6epi гой жаньш жалдап, жаньш 6epin, жан алган, Жортады ерюн, ол сондыкдан 6©pi болып жаралган. Ал сен болсац, ей, бишара крррансыз, Денедеп алдекдлай жалгыз тушр арам кдн! (Аякталмаган) 264

“ Giviip — е з е н ” и т а б ы н а н (1979-жыл) Акынды акын оятпаса, болмайды, Акынды акын таяк,таса, ол — кдйгы. Акынды акын суйемесе, болмайды, Акынды акын куйелесе, ол — кдйгы. Акдшга акын басынан-ак, жуык,-ты, Барлык, акын 6ip анадан туыпты. А кдага акын адал болсын эмэнда, Акдгнга акын арам болса, жаман да... Акдтка, акын, ете керме пенделж! Акын, акын! Пенделнсп женделж! К,апел1мде байкдмай жургемш бе? Кднат 6iTin келедд куннен-кунге. Мына ем1рден 6ip кетш, 6ip келддм бе? Tyci белек баягы гулдерддн; де, Юмдердщ де, кун менен тундерддн, де, Осы, мен... Элде баскд турге енддм бе? Бал арадай шыкдайтын айналамнан, Бауыр, жолдас, дос, курбы кдйда кдлган? Кдясылтаян; кездерде пайдаланган, Жокты KyFan кдйдасьщ, Кдйран арман? Армысьщ! Eci дурыс мнят Кушм! ©Ain кдйта TipiAreH сияктымын. Жаркын eMip, жан eMip, жасыл шуак, Алдарыцда сендерддн, уяттымын... Алып ушып барады кднаттарым, Кундд узатып, кутемш тан, аткднын. Дел осындай сетщнен адастырма, Адастырма, етшем, жараткдным! 265

© к п ел е г п м .. Не дейш, екпелетпм, ©кпелетш кдлайша кектемекшн? Сенщ крйган межецнен атгадам да, Шекарацнан шык,тым да, шетке кетпм. ©кпелетпм, амал не, екпелетпм. Кдрашы эне, келедд тан; саргайып, Сырткд журып, крйшы ендд, томсармайык,! Акдсуым-ау, тамаша тан; алдында, Кдлрсыкдъщ кдггырына крл салмайык, Акдллдым-ау, неге сен кдрамайсыц?! Кейде 03in де кдлзыкрыч— баладайсьщ... Куш ce3iMAi курес деп санамайсыч, Сонда кдлай? К,алай деп багалайсьщ? Ж урил сырткд, кдрашы тач нурына, Табынайык, табигат пачдьнына. Тач атады, кетедд базаршы кун, Кдзынасын жинап ап сандыгына. Сергийшн малынып тач нурына, ©кпелейшч несше тардырьща... Алдычда кулдык, урып, ак,талмаймын, Астында аягычныч тапталмаймын. Bipa3 кун сеш eciM HeH шыгарды рас, Ж аныма баткдн дерпм, баткдн кдйгым. Не куйде жургешмдд к ереач бе? Мен сенш баратырмын, сенес1ч бе? Кдн майданнан оралган жауынгермш, Ж арадан сау-тамтык, жок, денесшде. Басымды булт алган бугшде сен, Ж урекке ине кддап, булшбе сен! ©Acipen, эзер жанган шыракдшн мен, Сенемш де кдламын 6ip урлесеч— Сагыныштай саргайып сэры кдйыч, Жапырак,тар шертеду сарыуайым. Кернейлетш, сьщсытып жет, тырналар. ¥заткдлы барады ceyip айын. 266

Енесшен кулындар жер!ген бе?! Арылыпты бал сусын жел!ден де. Кдкуларан тырнаныц кднатында. Ж аз iAecin барады керуенге. Ж укд шапан жамылган боз даланы, Элдилейдд тырнаныц созган 0Hi. К,албалак,тап кдцбацтар кдрбаласта, Барытына басы аутан крзгалады. Балауса жок, балгын жок, тербетуге, Тербеледд кцяцтар желмен тунде. Кдлзылкурец крржынын толтырып ап, Хабаршы куз жортып жур ж ер беттнде. TaFbi да куз, тары мше сэры танды узак, тун, Уысьшда тары да мен уйкдл дейтш тузак,тыц, Ой-хой, iuipKiH, тары да 6ip куздд, мше, узаттым. ©MipiMHuj есейгенш сезшемш кузде мен, Алдагыма асыгамын, еткендд эсте (здемен, Ой-хой, ипрюн болашакдсд кумармыз гой 6i3 деген. Журпп, жаным, крцыр кузде серуендетк жыракда, Кдйткдн кустыц эуешмен крштасайык, кдлратта, Куз еткенге кешмеймш, сарынамын б1рак,та. Кдйтып бара жатыр ене сарыныштар-тырналар, Ак. кдйыцдар, тал, теректер... алтын сэры сырралар, Туран жерддц кеудесшде тунжырайды жылралар. Кдйда кеткен жасыл алкдп, жасыл орман, жасыд мац? Кдйда кеткен жакут гулдер пац далага шашылран? Кдйда кеткен, кдлай еткен, юмге барып бас урран?! Кдлай бодер кдпел1мде ацрара алмай кдлганбыз?! Этгеген-ай, неткен ацкду, неткен ацкду жандармыз?! Келш капты-ау сатыныштай сап-сары ала арман-куз... Раушан гулше сен cepiK еддц, Раушан арасынан Kepin еддм. О, менщ акдсднат кус махаббатым, Кдйдасыц, кдйтсем саган кершемш?.. 267

Дуние тыныш ед1 \"кулаку урран\", Талыкрып тал бойында шуак, тунран. Таботат сонда саган, payuiaH Fa, Барынша бар жасауын лак,тырган. Есщде ме? Сонда сен байкддыц ба? Ддр етпм, жанарыцнан тайкддым да. Сол куш раушаннын, езш емес, Икан сыйлагансын, кдйтарымда. Гулдд крйшы, гул ата ырымы да, Мэцп шатпын сол кунп кддлырьща. Гул Hici тур екен журекке урып, Танауымды такдсам бурымьща. Гулдд крйшы, семедд гул дегенщ, (Гул сыйлап, гул алуды бдлмегешм...) Кдйдасыц? Мен туомде екеу болып, Ертецпсш жалгыз боп турегелемш. О, мешц акдднат кус махаббатым, Кдйдасыц, жанга шипа шапагатым? Сен кдйда, кундер кдйда, тундер кдйда, Махаббат... махаббат деп аталатын?.. МЕН СЕНДЕРД113ДЕЙМ1Н... Жылдар еттп барады ттзбепмен, Жаздарыммен крштастым, куздер1ммен. Журш еткен сендерддч (здерщнен, YMiT узбей сендердд 1здеддм мен. К,ай ы рм асы : Крйран достарым менщ! Майдандастарым мешц! Жечшпенен оралган бауырларым, Сагынамын сендердд, сатынамын. Айларымнан !здеймш, жылдарымнан, Байкрчырдьщ, Балкдштыц кдлрларынан. Терлер1цмен сендерддч сугарылган, Шел даланыч 1здеймш куМДарынан.

Кдйы рмасы : Бауырластарым менщ! К^аруластарым менщ! К,ай жерлерде журондер, майдандастар? Тардырларьщ не болды, кдйран достар?! Мен сендерд1 одеЙщн жан-жагымнан, Тундер1мнен, сэулел1 тацдарымнан. Сендер жайлы жазылган дастандардыц, Парагынан 1здеймш аударылран. Кдйырмасы: Курбыластарым менщ! Нурлы аспаным менщ! Гулдер1мнщ 1здеймш буршшнен, Журег1мнщ 1здеймш дурсшнен. Мен сендерд1 сурадым булак,тардан, Жапырак,тан, гулдерден, курак,тардан. Арулардан сурадым, арттарында Аттандырып сендер/у жылап кдлран... К,ай ы рм асы : Кдйран достарым менщ! Майдандастарым менщ! К,айдасындар, кдйдасьщ, бауырларым, Сарынамын сендердд, сатынамын... ТАЛДЫК.ОРЕАН - 0HIM МЕНЩ Бай елкем, армысыц! Армысыц, кдрлы шьщ! Арайлы шырыстан Аткдн 6ip тацбысыц? Айбынды елшсщ? Айдынды келмкщ? Акдшныц, батырдыц, Ардагы сенбю ц? К ,айы рм асы : Талдыкррран, эшмсщ, елкем, Аскдр тауларьщ сенщ керкем. Алаулаткдн ецбектщ отын, Жаздай жадырап менщ еркем. 269

Талдыкррран, Талдыкррран, Ацсаран этм сщ . Осынау елкенщ Кдрсы алып ертещн, Салтанат caH i боп, Ж урсщ бе, керкем1м. Элдш ецбектщ Этммен тербетпм. Куана крл сокрын 0M ipi жер-кектщ. Крйы рмасы : Саялы тауларым, Мен саран самгадым. Санида жур рой деп Ак, кднат арманым. Ж анымныц макиалый Ж аным деп сак,тадым. Аткдйсьщ алдымнан Арайлы ак, тацым! Кдйы рмасы : АЛМАТЫМ - РАШЫК, 0Н1МСЩ Аралап жердщ жузш шарласам да, Алматым журег!мде эркдшанда. Арылмас Алатаудан эн кдшанда, Аспанныц жулдызына самгасам да. К,ай ы рм асы : Алматым — гашык, эшмсщ! Сэшмсщ менщ, барымсьщ! Алматым, Алатауым — гашык, эшм, Аймалап екеущад, бас урамын. Аякдап эн сапарын оралтанша, Жетсем деп ездерще асыгамын. Кдйы рмасы : 270

Алма бак, асау езен, кдрлы шындар, Аман-сау барлырыц да бармысындар? ¥шырган ездерще эн-кусым бар, Арналган eM ipiM бар, алгысым бар! К ,ай ы р м асы : КОГЕРШ1НДЕР МАРШЫ Орман, дала, бектерлер Арпалыстар еткен жер. CoFbic зарын шеккендер, Оралмасын еткендер! Bi3 — ак, кднат кептерлер, Б1здд умытый кетпецдер! Ендд кдру алмайык, вртенбешк, жанбайык, Bi3 адасып кдлмайык, Ак, аспанда самтайык, Аталардьщ eMipiH 0 p i кдрай жалгайык, Кегерсш жер, KGrepciH, Мол ырыскд кенелсш. Бейбтш лж жаршысы Bi3 — ак, кднат кегершш! Bi3 — ак, кднат кептерлер Б1зд1 умытып кетпецдер. Т1Р1С1НДЕР, КУРБАНДАР! М эдгшк TipiciHAep, TipiciHAep! Екеудщ Tipi журген 6ipiciHAep. 6м1рдщ сембейтутын гуоиацдер! Солдаттыц уран салтан ушсщдер! К,ай ы рм асы : TipiciHAep, курбандар, Жанын пида кдрлгандар! Кузетснде Отанныц, Manri-бакн туррандар, TipiciHAep, курбандар! 271

Батырлар, Хабарсыздар, Белпоздер, ¥рпаккд мэцгшкке белп - Оздер. Сендердщ одкы турмас кдтарларыц, Кдшанда умыптайды Отандарыц. Кдйы рмасы : Басырлар дэу1рлер мен eTciH мейм, Сендердд намыс ушш кекши\\ дейдд! Алыскдн Отан ушш ардагерлер, Сендердд eMip мэцп кепсшбейдд! К,айы рм асы : БОЛМАСЫН СОЕЫС, БОЛМАСЫН! Эн салып берем жат, кекем. Айналац нурлы бак, мекен. Жырым, сырым, жанымды, ¥гасьщ ба, Ак, бепем! Тындатын энш, ардак,тым, Майданда болтан солдаттыц, К,анатын ажал жайганда, Жастырым еткен майданда. Моласына бауырлар, Достарымды крйтанда. Ант берш айткдн жолдасым: Болмасын сотые, болмасын! ©ткенде азат жерлермен, Бостандык, суйген елдерден, Кешелерде тербелген, ¥рандарды мен кергем. Бостандык, мэцп орнасын! Болмасын сотые, болмасын! Жорык,ты солай еткерддм, Жазылтан уран кеп керддм, Паратында дэптердщ, К,анатында кептердщ: 272

Бак,тарда булбул сайрасын, Жайнасын eMip, жайнасын! Жадырап кдлар жан ип, — Ж ан ип сездд танимын: EciriHe ар уйдщ, BeciriHe сабидщ, М ацгшк бакыт орнайды, Болмайды coFbrc, болмайды! САРЖАЙЛАУ Ж азира, жасыл юлем врнектеген, TyFaH жерге, дарига, ж ер жетпеген! Кец елкем, элдилей бер, сен деп келем, Ацсап келем сарынып, шелдеп келем. К,ай ы рм асы : Саумал булак, — балдай дар1м, Салкын самал — баурайларыц. Саяларан, беу, туран жер, Сарындырран Саржайлауым. Армысыц ата-крныс, жасыл мекен! ¥ланьщмын, мен сенщ кдсында етем. Баскдньщ жеруйырын негыламын, Жеруйыры ез1мнщ кдсымда екен! К,ай ы рм асы : Жадырап жутайыншы тау самалын, Осы ед! рой сарыньш, ацсараным. Гулдер1м, шыршаларым, аршаларым, Bapine арнап мен бугш эн саламын. К ,айы рм асы : Жанымды жырра бвлеп тан, атырран, Экем едщ ак, танда жаратылтан. Телщнен айналайын жаца туран Айналайын елщнен дара туран. К ,айы рм асы : 273

Ыгысыцдар, Ей, таулар, Ыгысыцдар! Орын сайла ортацнан, жумысым бар. Ата болып не маган урысыцдар, Адам болып немесе угысыцдар. Ыгысыцдар, ей таулар, ыгысыцдар! Ей, таулар, Крйындарынды ашып шрем, Бар сырыцды айрандай шашып, бь\\ем. ...Жартастардыц 6errepi сора-сора, Жылапты, кдрсыласпас жасык, бьлем. Ж урш келем таулардыц ортасында, Сан галамат урей тур шор тасында. Сан салалы сай-жыра крйнына алды, Солай ма екен?! Батырлар, крркдсыц ба?! ЖАЛРЫЗАЯК, СОКДАК \"Жол аиасы —/з\" (Халыц мак.алы/ Жалрызаяк, сокдак, жатыр ipreciHAe ушмтц, Соган шыгу кдыны екен е т р д е п кдынныц. Жалгызаяк, сокдак, акеп жолга салды шытырман, Шимай-шимай сызыгындай журепм мен миымныц. Бул сокдакден экем менщ кдн манданта атганран, Бул сокдакден эжемдд де кдб1рше ап баргам. Бул сокдакден баламды да узатып сап мезплаз, Беркпнщ журген i3iH ескертюш кдш ап кдлгам. \"Жол деген кеп далада да, кдя белде, жолдарда, Адаспа, улым, андап баскдш, урынбагын орларга\", — Деп сокдакден газиз анам атгандырган м е т уйден, Бетшдеп эж1м!ндей айгыз-айгыз жолдарга. Сол сокдакден журш келем, 6ip жыгылып, 6ip турып, Ж ол 1здеймш, жол 1здеймш алга карай умтылып. 274

Ж ол пиркшнщ орынын, да, жарыньщ да кебш-ай, CypiHeMiH, жыгыламын, кдйта журем ынтыгап. Ж ол успнде ор жок, деуге кдлай рана нанасьщ, Жолдар, жолдар, уйден шалгай кдйда экетш барасыц? \"OpFa урынбай, жарра урынбай айналып от!” — деп маран Бекер рана айтыпсьщ-ау, бекер, бекер, анашым... ТУРАН ЕЛГЕ Кун болмай-ак, кряйын кепнде мен, Кунс1з де жылуымды TeriH берем. Кез жасындай керсетпей сак,тайсын, ба? Жанарыцнан жылт етйх тег1лмеген. Ай болмай-ак, кряйын аспанында, MeftipiMin болайын дос, бауырга. Умыт кдлр-ан 1з1цдей сак,тайсын, ба? Шубатылган суырран таста, кумда, Жулдыз болып жанбаймын рарышьщда, Батыр болып тура алман алысуга. Bapi де емен... Туран ел, mipiT м е т, Туламасам туцриык, намысыцда. Сенде туып, сенде ескен балац екем, TyciH мен1, ойым жок, ала бетен. Мешц саган типзер залалым сол — Bip уыс топырарыцды ала кетем. АРМЫСЫЦ, АДАМЗАТГЬЩ ЫНТЫМАБЫ! Дуние Майда неге кулпырады?! Кдрашы толык,сиды, умтылады. Шуагын шашып тастап ж ер тесше, Шубатып шуда шашын кун турады. Дуние Майда неге кулпырады?! Кдрашы Kapi емен де булкдшады. 275

Кдйын Ана сыррасын сэби самал, Сипалап, сылдырлатып, жулкдглады. Дуние Майда неге кулпырады?! Шатганып шалкдк, кеуде шыц турады. Кец1лде келдей тунык, сыр тунады, СегалдД булак,тардыц сылкдш эш. Дуние Майда неге кулпырады? Бар этршшк eMipre ынтырады. Кдра тастыц мандайы шып-шып терлеп, Акдшнын, журегшен жыр туады. Дуние Майда, Майда кулпырады! Кектем Foft табигаттыц ынтык, эш. Келдщ бе, кер1м кектем, думандатып, Армысьщ, Адамзаттыц ынтымагы! О, туран ел! Тыцдашы дауысымды, Сенщ берген сабырыц тауысылды. ...Тунырыцды, келдер1м, лайлама, езендер1м, езгертпе арысынды. Кдйтесщ умыт болтан 6ip баланы, Ол сенщ гумырыцнан кур кдлады. Оньщ ел1 келмеген кереметщ, Болашак, акдлныца жыр болады. Мен сенщ жалгыз тамшы шацындаймын, Гулдерщнщ тесшде дамылдаймын. Сен есен бол. Кудайга, пайгамбарра ©MipiMAi узарт деп жалынбаймын. О, туран ел! Достъщтьщ дастаркдны. Достык, керек... гам одан бас тартады?.. Осылай бол! Осы eM ip, осы пейлщ Досынды, душпаныцды жаскднтады. Осылай бол, достык,тьщ аскдр тауы! 276

Келщ кдйда, туран елом? Шабак, болам титтей. Белщ кдйда, туран ел1м? Ойнак,тайын кийстей. Далац кдйда, туран ел1м? Ж атайын да, ойлайын. Бабам кдйда, туган ел1М? Сакдлымен ойнайын. Шелщ кдйда, туган ел1м? Шал1ркешн, ацсайын. Кулазыран кумдарыцда, Бумырымды таусайын. Кегщ кдйда, туран ел1М? Ж елйейш, кдлкдшн. Ж елщ кдйда, туран елам? Желшнешн, шалкцын. Тауьщ кдйда, туран eaiM? Табынайын ардак,тай, Ж ауыц бар ма, туран ел1м? Атылайын садацтай. КЕЛЕД1 ЖАЗРЫМ ТАСКД ОЛЕН, Ак, саусак, емен, эсте, мен, Ецбеказ кундд пас карем. Паш еттп халык, куддретш, Келедд жазгым таскд елец. Анналам ецбек кдйнаган, Кдласам барып аулыма, Жылкдлшы болам, крй барам. Ак, саусак, болуды ойламан! Кдласам осынау заманныц, Булбулы болам сайраган. Заводта жумысшы адамныц Секунды болып айналам. Халкдшныц дацкдгн паш карем, Келедд жазрым таскд елец. 277

Кез1мде кэддр1цдд сезбес мынау, Бекер-ак, кдррам, маган кездестщ-ау. Келмеске алдакдшан атгандырган, Керемет кундер]ммен кездеспм-ау!.. Ж аныма салдьщ м е т ц твзбес бурау. Кдргам-ай, кдлай десем, айта аламын? Жалган-ай, кдрай берсем, жай табамын. Арман-ай, кдлай келсем, кдйтарамын? К,алай десем, лаулайды кдйта жалын? Кдйталагым келедд, кдйталагым... КвцШмнщ сыбырлап кек курага, Акдуы ушкдн ак, айдын кеп тунадм Солтуспкке жылы атас жетп ме екен?! Bip жылы агыс сен жацтан бетке урады, Бетзм тоскдлм мен OFaH кеп турады. Суынбасам, ннркш-ай, суынбасам! Муз болса да журегщ epiTep ем, Суытайын суыкдд урынбасам, Сэл кеппрек сен менен туылмасац, Сол ертерек сенен мен туылмасам... Кердщ бе тац мен туннщ согаскднын, Жарык, пен кдрацрыныц торыскднын? Мен керддм, керддм дага тек отырдым, Дем 6epin б1рще де болыспадым. Тун деген шашын жайган албасты екен, (Апыр-ай, тац к е ш т п кдлмас па екен?) Кцяпетаз, кдяррынсыз, кдн Tericci3, Алма-кезек аспанда арбасты екеу. Жарык, жецад-ау, ейтеутр, алаулатып, Тундд асырды батыскд талауратып, Крлына алып шашацты сан мыц-найза, Жауынгер кун келедд жалаулатып. Мешц де 6ip шуагым бар жинаган, Бултты кундей буркднамын, кцналам. 0з1мдд емес, езгелердд жылытайын, Жарык, дуние, жак,сылгыцды кц маран. 278

Кдсиет бар маран да еш р сыйлаган, Кдарет бар кдра басып жинаган. Арылайын, сеШлейш мен де 6ip, Жарык, дуние, жак,сылырынды кц маран! вРГЕ ТАРТ, МЕНЩ OP EJIIM! ©рге тарт, менщ ер еллм! ©цгерш мынау расырды. Бойьщнан сенщ керемш Болатты, дулей жасынды. Жет1 жыл тарттын, ерге сен, Ж етюздщ тары шьщра 6ip. Элемге болдыц сен кесем, Адамга болдыц шын бауыр. Аркдлап ж укп жетт жыл, Айра да жеттз атарыц. Ак, пейгл ырзык, ние-ri бул — Адамга деген Атаныц. Беледщ нурра ж ер бетш, ©згерттщ езен арысын. ©згермей турран келбетщ 6м1рдщ, ел1м, барысыц. Байытып менщ санамды, Куатты бердщ бойга нык, Далиып жаткдн даламды, Астыкдсд крйдыц крйма к,ып. Кдзына жердд кдк, жарып, К,ойнынан алдыц асылын. К,алт етпей саган тацкдлып, Карап тур осынау расырым. Жылаткдн жок,сыц талайды, Жырынды жауыз ок, та атып, Дуние саран кдрайды, толкуын 6ip сет тоцтатып. Беймаза мынау заманга, BepiK цып крйдыц тоскдуыл. ¥раныц сенщ емэнда: Адамга адам — дос, бауыр. 279

Тыныштык, ушш кузетге, Тынымсыз жанньщ 6ipicin. Kicire деген i3ence, Kiuricin api ipicin. •^>KeTi жыл eiri-ay куреспен, Жет1 жыл. Kerrri сеземш... ©м1рмен тете 6ip ескен, ©рсщ-ау менщ ез елдм! В з ел1м — менщ езепм... ©рге тарт, менщ ер ел1м! ©цгертш мынау гасырды. Мойныца, м1не, керемщ, Ж аца жыл келш асылды. кум НАРЫНДА Ш еккен нар-нар, бура-бура О, нец жатыр кумдарыцда? Махамбеттей улдарьщ ба? Tipi устай турмадыц ба? (Топ шецгелден пыр-пыр ушты бедене) Кез ушында сарымдантан немене? Нурлы eMipre Исатай мен Махамбет Отты жырын кдйта бастап келе ме? Келсе и п едд, керсе едд б1здердд. (Олар жорткдн ap6ip 1зде - жуз белп). Немене анау? Кез ушында, далада. Таргыл-таррыл. Кулан ypKin бара ма? Па, uiipidHAi бугалык^д Tycipin, Сьлейтш 6ip жегер ме едд шанага! Ой, Taftipi, кумы екен foU Нарынныц, Кдорсьпын-ай, мына сайкдл сагымныц. Ш еккен нар-нар, бура-бура О, нец жатыр кумдарыцда? Махамбеттей улдарьщ ба? Tipi устай турмадын; ба? 280

ТАН, АЛДЫНДА Айдын, да Kencici жок, кек бетшен, Табандап жатып апты етпетшен. Кун тунде тацнан хабар айтып еде Жулдыздар ypxin кетп бет-бет1мен. Асылып ак, Шолпанга тун кушата, Кдлура тацмен 6ipre тырмысады. Ж ердеп емес, кектеп гумырлар да, Кдлайды-ау, cipa, 6api кунге усауды. Осы 6ip кектемд4 кагерген, Ж уз жылдан кешн кеп керер ме ем! Осы 6ip кдозгалдак, жас гулдд Ж уз жылдан кейш кеп терер ме ем! ...Осы 6ip ожарлы кеудемде, Жаралган жалын бар сенбеуге! Ж уз жылдан кешн кеп кермей-ак, Серт етпм елмеуге! влмеуге! ОДАК, ТУРАДЫ ОДА Тарихтан белгш. Мен оны кдйталап жатпаймын. Куанткдн жарлыны, шерлйп, ССР Одагын макуаймын! Тарихтан белгш. Тарих - суцгыла кдрия. ...Кез болтан ел зары, ел муцы Секыдд тасыран дария. Акдялгей балалар, даналар Туыстык, достыкты ацсаган. Тап болып тартыскд KepeFap Не шара? Шаршаран... Адамдар андарша emirin 0лс1з1н элдкп кррларан. Достык,тыц алауын emipin, Жауласкдн сорлы адам! 281

Айттым Foil. Тарихтан белллк Мен оны кдйталап жатпаймын. Мак,таймын Туымдьг, Герб1мд1 ССР Одарын мак,таймын! Кдцрыррам курайды таяк, кдш, К,ацрыррам, Достык,ты таппагам. Жаткднда, турранда \"аят\" кдш, Жадымда достык,ты сак,тагам. ...Ей, кдзак,! Аттан туе, к,онак,та. Жакдлньщ. Ж ат емес баекд бул. Кдсиетп осы улы Одак,та Халык,тар мэцгшк дос, бауыр! Ата орыс, ага езбек — бауырым! BepiMi3 6 ip FaHa кдуым, куш. Бул — мешц, сенщ де ауыльщ Кднеки, ш втмнен кднып im. Кдньгп im. Кдласац, бас тартам (Аяйтын не жэй бар достардан) Мендеп кеч пей1л, шат кеч^л — Одак,тык, ортак, 6ip дастаркдн! Найзаныч, кдглыштьщ куппмен ¥лы Одак, мен саран юрмеддм. Достык,ты суйгешм уппн мен Юргемш. М ачплж 6ipreMiH! Тарихтан белгии. Мен оны кдйталап жатпаймын. Керкейген достыры, едддп ССР Одарын мак,таймын!

КОММУНИСТЕ!1 - ГУМАНИСТЕР Оларды аткдн. Оларды откд кдк,таган. Оларды аскдн. Турмеге де тастаган. Сонда да олар сешмдерш сатпаган. Bipeyi елее, 6ipi к о п т бастаган. Оларды ертке жандырган, Айналдырган сыркдткд. Олар елген, ©MipiH 6ipaK, кдлдырган, ©MipAeri урпакдд. Мерт болды олар, BipaK, кудер узбеген, Жандар емес табынар. Эр жендеттщ мойнында жуздеген Коммунистщ кдны бар... Коммунистер — гуманистер, перзенттер, К,атал 6ipaK, жауларга, Сондык,тан да жанталасып жендеттер Оларды эл1 аулауда. Bip кездерде жузден FaHa саналса, Коммунистер миллиондар бул шак,та. Мадридте 6ip коммунист кдмалса, Лондонда мыц коммунист тур сайта. Ж ер бетшщ халкд1 сенген оларга, Коммунстер миллиондар бул шакуа. Bip коммунист елт1р1лсе ОАР-да Дуниеде коммунистер тур сапта. Коммунистер — гуманистер тегшде, Жауыздьщты жуасытпак,, жумсартпак,. Тыныштык, пен бакдот екеп OMipre, Ойран-асыр апаттардан тур сак,тап. Коммунистер — гуманистер, асылдар, Коммунистер — дуниенщ -ripen. Кдйталасын келер урпак, гасырлар, Бодщ Отан — коммунистер журеп. 283

ХАТ КДРАЛ ОТЫР ЛЕНИН Хат кдрап отыр Ленин, К,ашаннан 6epi сарыла. Жумысшы жазса 6ipeyiH, Жазыпты 6ipiH шаруа. Хаттарда сыр кеп урынтпак, Болганыменен сауатсыз. Хаттарды Ильич сурыптап, — Кдлмасын, — дейдд жауапсыз. К,арлыраш хатгар келгесш, Куаныш турды кецыде. — Kemire мынау кермесш, Берццз, — дейдь — немрге. ...Bip хатга айтып эрн ет, Шаруа мун,ын шарыпты. Асыра сытеп элдеюм, Сиырын тартып алыпты. TaFbi 6ip шаруа жазыпты: Жеценпз кдлай да аштык,ты! Кулактар, — деп-ri, - жазык,ты. ©ртедд, — депт1, — астык,ты. Хаттардын, ap6ip жолынан, 1здейдд Ильич адамды. Кдламы туспей крлынан, Кдрады, кдйта кддалды. — Агаттык, эсте ic-геме, Асырыс д ун и е экелш , ©м1рде, сезде, ште де Кетпесш, — дейдд, — кдтелж. ©туде хаттар екшелдп, Крлынан улы Лениннщ. Эл1 отыр эне ол тексерш, Диктантын туран елшщ. 284

ИНТЕРНАЦИОНАЛ I3IMEH Ex! Bip заман орнайды бул вм!рде, Жауласпайды адамдар, таласпайды. Шек орнаткдн адамныц журепне Ш екаралар болмайды, алыстайды. Барша элемге бакд1т боп турак,таран, Барша элемд! 6ecix боп тербетуге, Ех! Болады dip кезде 6ip-ax, кргам, Айда да, Марста да, ж ер бепнде. ...Куресуде ex i eMip, ты нш ы мапты , (Exi дуние, болмайды жасырура). Дуниенщ жартысы хуншуахды, Дуниенщ жартысы ашынуда. ...Ей, ашынгандар, ашынгандар, ашынрандар! Бейнеттен бетгерщде дах,тарьщ бар. Мархс туын шахтада жасырмацдар, Ел xepciH, epeyiAre ап бары цдар. Тур эл1 капиталдын; тас хдмалы, Tipi 0Ai буржуй мырза, басхдлары. Архдцнан таспа тшп, хдн агызган, Кдмшысын элз хунге тастамады. Тарык,тындар, тарттындар тозах, энш, Ж асырынып болдьщдар. Ж етер ендь Сан расырлар сандалтып, хржаларыц Тумсырычды Tecin ап жетеледп Сах,таньщдар! BipAirin шашылмасын. Kemexuii олар маркспк жолды бурып. Селш сорып, адамныц асыл басын Атпакдш олар адамга бомба хдрлып. Оцай емес... Ж ай ойнап, жалын атхдн, Соцры майдан тур хутш. Аттаныцдар! 285

Телегей терщ сщш, кднын; акдщн, К^сиетп тецддкт1 ап кдльщдар. Куреспей бостандык,ты ш бередд? Курес болмай, Тенддк жок, (оны да 6U). Эне, алдьщнан арайлы кун келедд, Жарыкдщ шык, жадырап жолыга б1д. Арымызды кррлайды, аддайды гам - Жойылсын сол! Bipirin KipiceAiK! Ж ер шарыныц бакдггын, бар байлыгын Баршамызга тепе-тец улесешк! Ей, ашынгандар, ашынгандар, ашынгандар! Капитализм жерленсш, бас урмандар. Ел керсш, epeyi\\re ап шыгындар, Маркс туын шахтада жасырмандар! БАКВ1Т ЭДДЕ... Мен сеземш. Алыстасьщ, бакытым, алыстасьщ, Асыкдщнмен аптыгып жете алмаспын. Сен бшксщ, бшксщ, гарыштасьщ, Кднатым жок, кдлык,тап жете алмаспын. Саган неге ынтыкдын осыншама?! Неге ceHi кексеймш, алыстасьщ... Шел мен езен шел^ркеп крсылса да, Белгш гой сетм ен табыспасым. Бакыт, ceHi кексеймш, керсем деймш, Курак, ушып, кумарта 6ip кдрасам. Арманымды кушадтап елеем, меши, Амалым не, ер бакыт, тьщдамасац. ...Бакыт, мумк1н, мешмен 6ip журедд, Бакыт елде мазасыз журепм бе?! Элде ацеау, зарыгу ма, гам б1ледд, Элде бакыт осынау нур емдр ме?! 286

KiM бйуедс.. Эйтеу1р, мен б1лмеймш. Элде бакдгг — ел-журтым, бала-шагам. Келпи, бакдгг, мен с е т сенддрмеймш, Сен мега cepiK eTin крласац ал. КОММУНИСТЕР Атом купи, кун сэулеа, тац нуры — Коммунистер заманыньщ татдыры. К,асиетш курметтейд!, куптайды, l3ri ниет адамзатгьщ барлыгы. Ce6e6i олар — дуниенщ тагдыры. Егер олар мшбелерден толганса, Кыскдрады киын еткел, жол кднша. Бул ем1рде алынбайтын жок, кдмал, Егер олар байлам жасап, крлга алса! Байлам етсе, бастарына крнар кун, Коммунистер — бастаушысы кррамныц. Аспан мен ж ер дур сглкшш алса 6ip, Дуб1рлеткен крмылы гой солардыч. Арымачдар, ар-уяты кррамныц! Бгак макрат, бгак арман, Kynrri арман, Лениншц санасымен ушталран. Коммунистер дос (здейдд ем1рден, Коммунистер кррыкдайды душпаннан. Бакдггтымыз, бакдггтымыз сендермен, 0зендерд1 жалрайсычдар келдермен. Коммунистер — дуниенщ тардыры, Адамшылык, кдсиетп мецгерген! Сырласса егер, жалгасса егер кек пен жер, Bapi де оныц коммуниста еткелдер. K^ipFa кдла, кумра тец1з орнаса, Барлыгы да Коммунистер теккен тер. Айгай-шусыз, сабырменен, (зетпен, Дуниегач KpTeAiriH тузеткен. Коммунистер — сергек жандар, сакдгылар, Ж ер шарыньщ тыныштырын кузеткен. 287

Сол тыныгу болтан емес буларда, Мше, тары сан кдлы асу тур алда. Басыцды Hin, тацданбаскд болмайды, Коммунисте твз1м менен шыдамга. Атом купи, кун сэулеа, тац нуры, Адамзаттьщ акикдты, ар, муцы. Бакд1т пенен куанышы барлыгы - Коммунистер дуниенщ тардыры! ЕЙ, АКД>1НДАРДЬЩ ЖАРЛАРЫ! Ей, акдшдардьщ жарлары! Акын деген табигат крй, К^хсы, Ky3i, жазы бар, Квктем1 бар шуакды, Аймала да, акдннынды жазып ал, Кеше 6ipey жылатгы. Ак^шдарьщ булттанганда секпецдер, Несерлетсш 6ip KepiM, Акын жасын абайлацдар, текпендер, Кезелерге куйьщдар да. CiMipinAep, кундер1м! Акындардьщ жалгыз тамшы жасынан, Ж анга шипа табылар. Ce6e6i онда адам улы бас урган, Адалдыкдъщ Hepi бар. Ей, акдшдардыц жарлары! Бак^гг деген кдстарыцнан кете алмай жур айналып, Кете алмай жур, крна алмай жур бастарьща байланып. Эне, акыныц келе жатыр улан гайыр пайда алып. ¥лан-асыр ойланып, улан-асыр кайгы алып, Кеппрщдер, ак^ш деген, мше, осындай бай халык.

TYH. ЖАЙЛАУ. АЙТЫС. Гармонныц кдтпарындай кдфкдлары, Bip созылып, 6ipece кдштанады. Тун. Жайлау. Темен сайдан, тау езеш, Сабадагы кдямыздай буркднады. Аспан ашык, эти де ай тумаган, От жанады отарды айкдяндаран, Кдптал жонмен к е л е т з кдбыргалап, Кдн жайлау кулын ойнап, тай тулаган. Келем1з эцпмелеп эрнемеш, Кулелнз тамашалап элденеш. Bip сатге эйел адам мьщ кубылткдн, Кдф астынан куйкдылжып эн келедь \"Б1здщ ауыл кешедд куба жонга, Кдымыздык, кдяз саумалдык, шьнады онда. Ат арытып жетерсщ, тон тоздырып, Курбыжан, кдпаланбай шыда жолга\". Сайды куып, сацкдялдап эн барады, Самал тур саялатып сэн даланы. Эн десе ушпа 6epiK Kapi жартас, Барабанын даярлап, кдмданады. Кдрагай дулыгасын лак,тырып, Мэз болады жапырак, курак, кулш, Сай-сала, кдярат тынып, булак, тунып, Тындайды эйел даусын кулак, ту р т. Кек кдяркдда кутпекке кун жарырын, ©тюзбекке осыцда тун жарымын, Жамбаскд алып шылбырды жата кетпк, Эйелдщ баяулаткдн тындап у н т . Мамык, тун майсага кеп дамылдаган, Кус жолы кек белдеуш сарымдаран. Эйелдщ уздж-создык, эуенше, Жзпт даусы крсылды мамырлаган. - Адаскдн ба, жецеше, Ай аулак,та? Жак,сы aHiHAi аттандыр, жаяулатпа. 19-909 289

Тун cepriciH, унщмен мен сергшн, Басып-басып Ж1берш1, баяулатпа. — Алжыдыц ба, кдйным-ау, Ай тумайды, Баяу эндд балбырап сай тыцдайды. K,oftFa кузет болсын деп отырмын да, Баягадай жак,сы эуен айтылмайды. — Ж еткен жансьщ, жецеше, арманыца, Мен емеспш кенетш алдауыца. К,айныма деп кдлдырган 6ip асылып, Кекешнде, кещлщде кдлмады ма? — Бшяейсщ Foft, кдйным-ау, ага сырын, Жаратпайды ол баскдныц жанасуын. Ж аратпайды баскдныц таласуын, Таратпайды ол баскдга бар асылын. — Жак,сыны жатсына ма адал адам, AFa — орман, iHi — торгай паналаган. Саута сурап кдшанры кунелтемщ, Балаша балыкдгыны жагалаган. — Кдлай-кдлай сейлейсщ, ойбай, бала! TyHri кулак, турул1, айгайлама. К^лаганьщ эншешн эн бе десем, Кецийц кешш барады кэй-кдйдага?.. ...Эн уз1лдд, эз1л де тына кдлды, ©ктем дауыс жацрыртып тур ауаны. Шыбырткд.1 С93 батгы ма шымбайына, Атай ШЫК.ТЫ далаFa, шыдамады... Тун. Жайлау. Ж ел курак,ты ойнатады, Самаркду сол тыныштык, сайда тагы. Белден аскдн белгкпз беу дуние, Клайда кетп жецгейдщ эйбэт эш?! Шагын журтпын, 6ip iHi, 6ip агам бар, - Кдйдансьщ? - деп олардан сурамандар. Балки, олар Крстанай даласынан, Элде... Сыр, элде Ерттс жагасынан. 290

- Кдйдансын,? - деп — руьщ, елщ и м ? — деп, ImineKTi белмецдер агасынан. Тау келшщ 6ip тамшы туныгандай, Шарын журтпын пыракдъщ кулынындай. Крлкд, журек, кднатым — крс бауырым Жогалткдн алтынымныц сыныгандай. ЕСЕНИН - МАЯКОВСКИЙ (Есениндд, Неге алдына крясыц деп, достарым, Айыптама, Аксиома — алфавиттен бастадым.) Поэзия дейтш Елдщ, EKeyi - eni ек1\\1. EKeyi де терт деген-Ai ею жерде е ю т . Шыцра барып, Дара бггкен шынар болса 6ipeyi, EidHuiici — сол шынарра шырай берген кекш . BipiHUiici Мэрмор тастан сарай болса кдланран, EKiHuiici ЖиЬаз, ернек сарай уппн жаралган. BipiHUiici Игорь болса сауыт-сайманра оранган, EKiHuiiciH Боян дей бер сакдл-шашы агарган. Поэзия аспанынан жай ойнатып, KepicTi, Тусшбеймш!.. ExeyiHe тар болды ма ж ер усп?! Тусшбеймш!.. Bip ем(рде 6 ip re OMip су р е алмай, K/ipFbic аткдн ку ел1мд1, Неге езара белгсп?! Неге? Неге? ©м!рде емес, ©лгеншде келк-п?! 291

EKeyi де 6ip дэуДрдщ акдшы Foft, Дегенмен, BipiH Орал, BipiH Кавказ тауларынан керем мен, Ж ыр тойында, Екеуш 6ip табыстырсам деген ем, Екеуш де кэнддре алмай, Эуре болып келем мен. КДЗАЛЫ ЖЕЛ1 Сыбызгыдай сызылтып азалы унш, ©кпек желД сокданда К,азалыныц. EciriH аш, ен де кет, тосыркдма, Кдзалыньщ кез келген кдзагыньщ. Шэй бередД, артынан ет келедД, Сылкрта сок, (соныцды еп кередД). Ж ел ауыз жецешецнен сак, болгайсьщ, ЭзДлмен кднжырага бектередД. Э зш не эзДл сок, жасырма сыр, Агайьщ сэл жымиып, шашын кдсыр. Алдында ага-жецгец, жез самауыр, Ал ауызFH бэлмеде асыр-тасыр... Сыбызгыдай сызылтып азалы унш, ©кпек желД сокдднда Кдзалыньщ EciriH аш, ен де кет, тосыркдма, Кдзалыныц кез келген кэзагыныц... Зейнолла Шуюровке Буыркднган тенДздей жатыр екен ашынып, К,айгы емес, кдталдык, кдбак,та тур асылып, Тагдыр дейтш баягы жалац аяк, мыстаньщ, Жалынады кете алмай, аягьгаа бас урып. Тагдыр дейтш сумелек шыр айналып кетпейдД, Ол кдбагын шытынса, eciK жакрсд беттейдД. Табанында тагдырга ызгарменен кдрайды, Кдрайды да аяйды, аяйды да теппейдД. 292

Дал терше крндырып еш р дейтш жолдасын, Екеу ара кдк, балд1 байлык, бакдот, олжасын. Кдрамайды, кдйтсш ол оцай-оспак, тардырды, Тардырлардыц тардыры e3i тардыр болгасын. Буыркднран тендздей жатыр екен ашынып, Атылады acnaHFa ак, Ke6iri шашылып. Кдтелшн кеш укд<дн тардыр дейтш кдйыршы >Kyripin жур жагада саура сурап, бас урып... СЕН КДЙТЕСЩ? Сен кдйтесщ жанынды муц баскднда? ©з-азщмен оцаша сырласкднда? Акуарылтым келед1 барьш менщ, ©гейанген ез1мдей муцдастарра. Сен нетесщ сондай 6ip cerrepiHAe? Муцнын, шацы ш ксе пак кещлге? Кдраймын да отырам ондайда мен, Кдлам i3i туспеген дэптер1ме. Жалраньщ да кдлады, арманым да, Не боп жатыр бишеймш жан-жарымда. Баскд журек coFa ма, тусшбеймш, Бар журектщ мендегт ар жарында. Муцайрым да келмейдд, куангым да, Тасыдым ба, бымеймш, суалдым ба?! Кектеддм бе, бимеймш, куардым ба?! Сурак, белп, ameyip, тур алдымда. Муц да кдлып жайына, жыр да кдлып, Отырамын кдламды кдшра малып. ...Кезш кетк1м келедд кец елкеш, Кер бесттсш б1реуддц урлап алып. Кдндай бацыт! Кундд мен кунде карем. Кармеддм рой жомартты Куннен ерен. Куннщ нуры бар менщ кушагымда, Кушацтайды юм м ет? KiMre берем? 293

Кдндай бакдгг! Кун сайын Кун шыкддны: TipmiAiKTin зыр кдгап уршык,тары, Оженщ таусылмаган туйдепндей, Домаланып, шрш, тыншытпауы. Кдндай бакдгг! Жаркдфап Кун турраны. Кун астында дуние кулпырраны. Куннщ нурын кушак,тап, улеспрш, Bip урпакдд 6ip урпак, умтылганы. Егш салдым, Мал бак,тым, Тас кдладым, Ваганам да, Ж уртты да баскдрамын. Жалырам да, Жабыркдп пае кдламын, Жырды 6ipaK, Ж ырды мен тастамадым, Ж ырдан белек кдлмады баекд амалым. Аласартгы тардырым, б тктетп, Bepi етю тш . Куаныш, кушк те етп. Ею талай кезецде ецсем букддн, Куй сандыкдэ саусарым тюп Kerri. Куй сандык,тан куедрент ун шыгады, Куй ацеаган ку кещл тыншырады. Кдргап uibiFbin кетердей аласурьш Туткдш журек кеудемде туншыгады! ОТАН Ы ЦНЬЩ КДД1Р1Н ВЫ ЕМ ДЕСЕЦ Ж етер, досым, Желагш пйренбе сен, Сауык, курып, барып кдйт 6ip елге сен. Алматыны сыйласац, кеп кунщад, Жумсамас ец боекд сен, ж1бермес ец. 294

Ак,булак,тыц отырып жагасына, Алатаудыц мае болып ауасына, Серуендеп немесе K^ipFa ш ы ры п, Кдласына кдрар ец, даласына. Жэннат сыймай кезщнщ шарасына. Кдёын, жазын, кузш де, кектемш де, Cipe, детщ шыдамас жек керуге. Алматыны сыйласац, кеп кунщдд, © тизер ец Алатау бектер1нде. Тунык, кезбен кдрар ец тунык, кекке, Турар ед! тунык, нур тынып бетте. Алматыны сыйласац, сапар жолга Алатаумен крштаспай журш кетпе! Алматыныц кдддрш быем десец, Bipep айга барып кдйт 6ip елге сен. Алатаудыц келбетш кез алдыцнан Ж1берсец де езщ бы, ж1бермесец. Алыскд бар, бауырым, алыекд бар, Кез келген материкке, рарышкд бар. Жак,сы адамга орын бар 6ip и еш к , Ж адау тартса, кецийц де таные табар. BipaK,.. BipaK, Алматыц алые кдлар... Кшнерсщ, тоярсыц, пшнерещ, Б(реуден зор, б1реуден кнтререщ . Хан кетерш алса да, Алматыцды Амалсыздан есще T y cipepciH . Жаманшылык, жанына жолатпаса, А н ты ры ц да басылар тояттаса... BipaK,... BipaK,.. Алматыц тусще ешп. Бес 'пгешн, уйкдщнан оятпаса! Алматысыз кун K euiin журем десец, Туршы барып, нанбасац, 6ip елге сен... ...Алматыцды кдддр тут алдыменен, Отаныцныц кддДрш быем десец. 295

©MipiMMeH етер болды-ау бул елец, Bip маза жок, юлем гокдт, гул ерем. Аскрр тауга акдиа булт боп крнак,тап, Кдра жерге кдра аспандай тунерем. ©MipiMMeH етер болды бул елец. Тацмен атып, кунмен 6ipre жатамын, Таусылмайды, 6iTnec, cipe, сапарым. ©зегцеде елец агып жатпаса, ©гейситш сияцты осы Отаным. ©лещмсй eMip сурмес болышшн, ©лещмаз eMip де жок, борыкцын. Ацындык, 6ip жазылмайтын дерт екен, Акцшдык, 6ip ауру екен, соны ук,тым. Акдш деген лапылдаган ерт екен, Акцщдардыц жанып ету cepTi екен. Бык,сымаспын, шалам кдлмас артымда, Ж ана алмасам, ерте кедд1м, ерте етем. Жанып етем, жанбай кдйтш Tipi елем, Жаумай кдйтш, жаумай кдйтщ тунерем. Т1л тыйылмай, журек тынбай тынбайтын, ©MipiMMeH етер болды бул елец... ПЕНСИОНЕР КЕНШ1МЕН Э31Л Эзьлдест Жезкдзганныц 6ip шальша: - Оу, ата, нец бар, - деймш, - кум шагылда? Тым болмаса, жаз айы саялатар, Жайкдлып жасыл багыц турса муеда. Бак, емес, бутац да жок, шымшык, крнар, Не бар саган осыеда ынтык, болар? Толассыз кдгсы-жазы сокдсдн желщ 0м1р1цнщ кдлганын жыртып болар... Кешпейсщ бе, — деймш Foft, Алматыга? Алматыга. Ж ердщ гул жаннатына. Алатаудыц ауасын epKiH жутып, Булбул енш тыедайсыц таедЗ тура. 296

Е р т н е кдгып салды ол насыбайын: — К,ош, бала, акд1лыца “крсылайын\". Кдгсы-жазы жел сокра, жок, болса бак, Туган жерде болып па осы уайым?! Эй, бэтшатар! Жер1мдд табаладыц. Осы жер — менщ ата-бабаларым! Булбул емес, Жездомнщ эр тасынан Кдласам, 6ip-6ip бакдгг таба аламын! Кен крймасын ашкднда Кдныш бала Мына осы кдртыца табыстаган. Жезд1ден Алматыта кешпек тупл, Пенсионер дегенге намыстанам!.. КОСМОНАВТ ОЙЛАРЫ I. УШАР АТДЫНДА буелден адам баласы Кррку да ушш жаралтан. Сондьщтан журек кдрашы, Кеудеге барып кдмалган. Кеудеге барып кдмалган К,оркдк, та журек, ер журек, KeuiipiM сурап адамнан Туруьга кдра елж1реп. Жалынба, журек, жалынба! Жалынганменен кенбеймш! Жарылсан даты кдбында Кдламын тутап, сенбеймш! KeuiipiM берсем мен сатан Кдстерлер менщ ел немдд?! Кдмал тып сокддн барша адам Мазалай берме кеудемдт Тустщ бе, журек, кдлпьща? Тустщ бе, кэне, жол тарттык, Кряндай бутып кдлтырап Кдлсын да крйсын к,оркдк,тык, 297

Кдумалап меш кдмайды Кдра да бастар, ак, бастар. Элсш де a;vi кдрайды, 0cipece осы Ак, бас шал. ¥ л ы icTi е з щ бастадьщ, ¥лы icri мен де тындырам. Аспаныц, сенщ аспаныц Таласар айтшы кш бутан? I3i жок, менде урейдщ, Урейленбе, эке, сен даты. Абыржыма, эке, ттлеймш! Абыржымасын Ж ер даты. Достарым, кдра, кдра 6ip Не деген керкем келбетй Кдбыл ал меш, Корабль! Адамныц милы перзенть 2. УШКДНДА Тебемнен кдрап тунерген, Туцгиык, аспан сен бе едщ? Жайнайды бьлем, б1лем мен, Такрдсьщ талай Ж ерге мш. Аткдрып сел1н дозакдыц. Кдзаныц кдйнап крятын, Момакдн жердд мазак, кдш, LLIbiFapFaH тш н жай отыц. Кешкен елдщ журтында Кеберсш кдлган кумгандай. Жещйлген мырза бултыц да ©тетш жерге дым тамбай. Шаруа жерден кызганып, Айдынды талай жасырдыц. Таба алмай ж т т цызга анык, Акдфы жерге бас урдыц. Шолпанын жердщ урлап ап, Тастадьщ мэцп зыйданга. 298

Кдтыгез аспан, ку кдбак, Кдйтаррын кдшды, жынданба! Ж урегщ тас та, крлкдц муз, Нэзж жан кдлай шыдайды?! Алдында тацнын, Шолпан КД13 CaFbiHbin жерд1 жылайды. ...Суеты екен, аспан, суретщ Ш еказ де ш етаз келемщ. Аркдлап жердщ куддретш Ж отада шьиып келемш. Жармаймын бомба кеудеце, Келемш достык, сапармен, ...1Шркш-ай, шалкдш келденец Епстж болып жатар ма ец. Крйньщды, Космос, аш, кэш, Кдбылда Ж ердщ адамын! Билеm in жердщ жастары Жасаймын бидщ алацын. Крйньщды, Космос, аш, кэш, Жайьщды таптык, 6i3 ойлап. Сайрандар Ж ердщ жастары Жасаймын алып муз ойнак. З.КОСМОСТА (РАРЫШТА) Тьщда! Тында! Тында, Ж ер! Келемш ойнап отпенен, Тес1нде сенщ, туран ел, Тыныштык, болсын деп келем. Ж ер ана, куре тамырьщ Мухитты керд1м келбеген. Кун суйген жаррак, сауырын, Кумдарды керддм шелдеген. Мшеки, ушып келемш Америка успмен, ...Ез1лген еддд керемш Алысып жаткдн куптм ен . 299

Жолдаган сэлем утмнен Атлшгг шошып тулайды. Булгаген, кдйта TipiAreH Аядым кдйсар Кубаны. С езем н е т бищад? Атлант шошып оянды, Африка журеп К,ап-кдра канга бояулы. Атлант сынды K epi жын, Жулады шашын долдана, Жауыздык,тыц зер уын Жаудырып жатыр Контора. Америка сыйкы еш Азаттык, кдйда, азаттык,? TipiAreH Африканы Тглплеп жатыр мазак, кдт. Тыныштык, деген утмнен Атлант шошып aip eni. Африкадан турглген Керемш к,ошкд1л тунекть Керим кеп кексеп барамын, Жанымды билеп сагыныш. Жетед! ендд, Корабль, Отанга кдрай алып уш. Жауыздык, селш кдйнаткан Сойкднды, содыр ел екен. Тесше 6epiH ойнаткан Ж ер ана, кеудец квц екен, Bip шетщнен кун шык,са, Bip шетщде камалган, Bip шетщде ел туншык,са, Bip шетщде дем алган. Ж ер ана, сенщ кеудецде, Жауыздык, ел1 кеп екен. ©шпеуге epi елмеуге Жаралган жалгыз сен екен. 300

К^1зыл да жасыл, кек ала ©туде кун, тун алмасып, ©MipiH,e сак, бол, Ж ер ана, Жаныцды жалын шалмасын! 4.К .0Н ЕАН Д А Оралдым. Жер1м — таяныш, Айгыздап аспан, коктл мен. К ертгенменен Ай алые, Жер1мнен темен деп б1лем. Оралдым, Жер1м, мен сатан, Teciiw тосты , кушайын, Арманыц болса ацеатан, АйFa да алып ушайын. Толассыз OMip алмаекдн, Ж ердей ужмак, кдйда екен? TipmiAiK ушш даулаекдн, Жер1мдей болсын кдй мекен... Космосты жайлап кдлмадым, Жер1ме, мше, оралдым. Жер1мнщ кеп крй арманы, Жер1ме керек болармын. Адамдай улы экемнщ Миынан шыктым, туылдым, Расырым, OMipre экелдщ, Расырым, сенщ улыцмын. Алыскд, АйFa аттандьщ, Акылды баба — расырым. Мак,таным — сенщ мак,таньщ Ашуым — сешц ашуьщ. Адамзат, таптыц, коймадьщ, Купия жаткдн атомды. Акылдыц тойын тойлагын Ардак,тап адам атыцды! 301