С.Сейфуллин

** * Ж урепмнщ сокканы Тэты дауыс — энмен тен. Ш ы ккан леб1м кекф ектен У жмакта шар ап, бал мен тец. Ж астыктан бакыт ылесец, К уш агы м а Kip мерин Дуниешц шаттык рахаты — М ахаббаты м 61p менщ. Бауырыца бас, куш меш, Тэшм1з 6ipre жан коссын. Теамд! кыс тесще, Ж у р е т п з эн коссын. JTe6iHjii кос леб1ме, Ж аны мыз балкып болсын мае. Бет!щи кос беыме, Айкассын 6ipre eni бас. 1916 жыл, май. 96

KYMAPbIM Канатты, тары тулпарды Кум1с ермен ерлесем; Рашырымды алып алдыма Далага кулаш сермесем, Кед далара квз жетлес Тулпарымды ушыртсам, Калкашыма мойнымнан Айрыл маста й ку шты ртс а м, Еркш ушып далада КеюрекД кернесем, Нэрестедей рашырымды Ат устшде тербесем. Салран эшм кушренш Дуниенщ кетсе шетше, «Жаным, сен...» десе рашырым Кабысып 6eTi бет!ме! Тынбай шапсам кунд1з-тун, Тулпарым менщ талар ма? Тынбай суйсем рашырымды Кумарым M e n in канар ма? 1916 жыл, июль, Ауыл. 7 С. Сейфулин 97

...FA Кушактап басып бауырыца TeciMe тесщ тигенде; Ернщнен ыстык ершмд1 Айырмай уз а к, суйгенде; Ж ас махаббат спымен Ж урен н жанып куйгенде; Былкылдап ец мае болып, Epin тэнщ игенде! 1916 жыл, 12 июль, Нура 98

% ТОЛКЫН Сурапыл соккан кунренш, К©л толкыны басылар; TiTipen дуцкш жарылган Жер толкыны басылар; Куш шц кайры ic тускен Ел толкыны басылар; Ел журтынан айрылран Ер толкыны басылар; Махаббат, каарет толкыны Басылмас ыстык журектщ. Басылмас кайры толкыны Кернеген шерл1 коюректщ. 1916 жыл, июль, Ереймен, Ащылы кел. 7* 99

Ф АРКА СУЛУЫНА (Терме) У а, пиркш , суйдщ уз ак, сусын канбай, Мойнымнан ак быект! койдьщ алмай; М ае болып бы лкы лдадьщ куйш тэшн,, К ерш п маужыраран ак маралдай. Оралран шашыц ж]бек, касыц баркыт, Сымбатьщ шашак, ж арран epiM талдай. Ком1рдей оты ж анран eKi кезщ , Буран, бел, кырлы мурын, ж азык мавдай. М еруерттей т1стерщд1 ж аркыратып, Кулгешн, нурын шашып аткан тандай. Ершщ кызыл гулдей албыраран, Аузьщнан шыккан лебщ шекер-балдай. М амык тес, улб1р там ак, кызыл жуз1ц А лмадай, албы раран KiprniK ш алмай. Сулуы сарыарканыц ерке сэулем, Белщиен тал шыбыктай кыссам талмай!' 1916 жыл, Ауыл, «Есен». 100

СЭУЛЕМ Ауылда михнаттан кетш аулак, Отырсам, журепмде жалын каулап, Ауырган жаныма кеп демш салып, Ж алры з-ак сэулем келд1 р;©нл1мд1 аул ап Алдауыш кеп достардан кудер узш, Отырсам тею рекке к©з1м сузш: Сулуым, ерке сэулем касыма кеп Жанымды жадыратты pyx Kipri3in. Дер едщ epireH бал бар MiHe3i, Ж ылы жел ескен жазры T a u i c©3i. Как, жарып кара тунд1 нур жайнаган Ж улдыздай аспандагы ею к©зй EKi бет саядагы кызыл шие. • Дауысы сызылран куй гармоние. Кен, манлай ею касы иген садак, Свйлессен, шырар естен сум дуние. М ахаббат ею ершнде леб1 жанран, Уксайды кабыскан гул теш ек жарран. Куйылран кара шашы ею HHiHe,— Кара булт аспандагы жел аударган. Ак Teci ак к©бжтей толкындары, Аккудын ак мамыгы — ак тамагы. Аркада тары ©скен сулу сэулем, К0щпмд1 жадыратшы келш тары! 1916 жыл, 17 декабрь, С. А. аулы. 101

Ж АН.А Ж Ы Л Уйден ш ы р ы п балалар « Ж аз болды Miне!» десш тур. Сарындырран ж аз жел1 Оцтустжтен ecin тур. Ж ылы ескектщ леб1мен Дуние балкып шп тур. Сарындырран ж аз жел1 Кушактап беттен сушп тур. Ж у п р ш су асырып Кар epin жатыр сылкылдап. Ж азбен келген кустар жур Шаттанып жырлап сункылдап. Сумацдап су сай-сайдан А ры п жатыр сылдырлап, Ж ас баладай алрашкы Сейлеп, кулш былдырлап. Адам да, мал да езшше Ж ур жадьграп далада. Ж ана жылды карсы ап тур. Kapi де, жас та, бала да. о Сарындырран сулуым, Суйгешм меш'н келдщ ж аз? Кушарын жайып карсына Ж ас ж урек мше болды мэз! 1917 жыл, март, С. А. аулы. 102

О й СЕР1Г1М (Шепкина — Куперниктен) Ойласам жарык танды нурын шашкан, Шапарын Кызыл куннщ таудан аскан. М энгш к патшалырын керкемджтщ Ойласам гулд!ц исш кеудеш ашкан. Алыстан шыккан кущи ойласам мен, Тен1*зд1 коз жетпейтш ш алкыган кен. Ойласам аспандагы шолпан — айды,— Турасын, коз алдымда суйгешм сен! 1917 жыл. 103

К.АЛТАСЫНДА Б1РЕУДЩ Ш аих-Сагдидсн К алтасы нда б1реуд!н Ж упары болса сактаулы, Ж упарын ол дауыстап Кврмейд1 лайьщ мадтауды. Мактамай-ак, эр юмге Ж упарды ц ©зьак бш д1рер. Ундемей-ак, тещрекке Тэгп исш жайып анддрер. 1917 жыл.

Д У Н И Е Д Е K0PKEM к у й л е р кеп Ш аих-Сагд иден Дуниеде керкем куйлер кеп, Ж аны бар оны сезбей ме? Сезбейтш оны кур тулып, Тулыптан Kiel безбей ме? Эн мен куйге туйе де Ш аттанар, хайуан десек те, Сезбейтш оны адамды Салпац кулак, есек,— де! 1917 жыл, Ак,мола. 105

KY3ETIIII ИТТЕР Б|здщ ауыл жиналды Кой сойып, ет жеп тоюра. Ж иналран сон кенесп Котанра кузет коюра. Б1рнеше ит экеп койысты Котанды аман сактар деп. «Беррцен Kepi ип рой Тамарын жеген актар» деп. Тунделетш Айтжа-екец Котанды журсе аралап, Кузетш! иттер койыпты Талай койды жаралап! Айкай салды Айтжа-екен Оятура ауылды. Еркелейтш Kemeri Арсылдап иттер жабылды. «Кет!» деп ед 1' иттерге, Иттерге ие табылды. Ж иналран журт Айтжанра «Алмашы дейд1 мазамды!» «Не кылдын, бэлем, деп иттер, Берерм1з дейд! сазацды!». 106

ПОЛЯК АКЫНЫ МИЦКЕВИЧТЕН Ж аксы керсш десен ит, Ж аксы кер игл езщ де. Умытпайтын бул 6ip сез Лукман айтты кезшде. 107

ЖАПОН АКЫНЫНАН Суйгешме жасырын Тунде жалрыз барсам мен. Терезе ашып сушсш, Аузынан бал алсам мен. Арсылдап ит, сен меьй Коркытпа деп «кабармын». Тастасам суйек урмессщ Квшпндд с0 Йт1п табарм ы н. 1917 жыл, Акмола.

©TKEH KYH (Куз) Сулудай толып бур адрак, Ж1бекке жасыл оранран. Ж ас epiM талдын жапырары Саррайып Tydi узш п. Уялшак керкем келшдей, Суюге тоскан ершдей, Албырап турран кызыл гул Солды курап бузылып. Танмен 6ipre жырлаган Шыркап ушып зырларан. Койылды казыр булбулдын Кубылран эш сызылып. Жылдын, K©pKi кеткенш, Жастыры жылдьщ еткенш Ылд1рш кайтты тырна да Коштасып шыркап т!з1л1п. Кек пен жерден сур кеты, Кемшр-шалдай тур кеты, Ж астыры жылдын ж аз ©ты, Карасан да сузшп. 1917 жыл, Акмола. 109

ТАУ 1Ш1НДЕ Мен келем тау М н д е тунделетш, Аймакты кущрентш елецдетш, Астымда ак боз атым сылац сарым, Ж алтактап кулактарын елецдетш. Ак боз ат менщ тулпарым, Шалкыран кощл сункарым. KoKipeK Kepin жуттым мен Ауаныц жазры жупарын. 0-эй, сумбш шаш, Тэгп созщ, Кара кезщ, Быгейсш келгешмд! жалгыз езщ. 9н салдым ecin майда жаяулатып, Ырралтып, шыркап, толрап, баяулатып. Толкындай мыц кубылран эшмд! eciin Тындарсын KipniK какп ай ояу жатып. Ак боз атым кояндай, Еркелеп басар аяндай. Тербед1 дауысым ауаны Дьщылдап калкып баяулай. 0-эй, сумбш шаш, Тэтт! созщ, Кара козщ, Бш гейсщ келген1'м д 1 ж алгы з езщ . по

Уйкыга анiмлi ecrin 6epL3MecdR. Маужырап тесепнде керьзмесаа. Акырын уйден шыгып уэдел1 )Kepiae келуге сен epiH6ecciH. Ак боз ат карар елендеп, Уйтнен шыгып квлендеп, Асыгып келсеа мвлд1реп, Буркенген шапан желендеп. Э-эй, суибьз шаш, Tarri свз1а. Кара K63ia, BUireficiE келгешмд1 жалгиз 031а. Торгындай перле базар тунп муиар, Ерншнен 1шкен балга канбас кумар. Кушактап канша суйсеа келген сайын Шалкыган mipKin квниз емес тыиар. Ак боз ат карар елендеп, УГиннен шыгып квлендеп, Асыгып келсеа Mouipen. Буркенген шапан желендеп. Э-эй, сумбьз шаш, Тзтп C03ia, Кара K03IK, Buireftcia келгешмд1 жалгыз 03ia. 1919 жыл.

0 M IP C I3 ГАШЫК; Кумар боп коймай, Суюге тоймай Бал шарап десем сезшде, Капаста тоты... М ахаббат оты Ж анады десем кезшде; Ж ай накан квз1 шок, екен, Ж урекке атдан од екен. К е р п ш ©3i, JTe6i3i, C03i Ужмадтыд шарап суындай. Суйген сон ты дщ Д эмш мен бкдщм: Ж ыланньщ зэhop уындай. Ершнен макан суйд!рдд Уына 6ipan куйд1рдк Еашыдда нандын, ©рт болып жандыд, Сум журек ещи дойсайшы! Сункар боп уштыд, Аддуды куштын,— Ку кед}л ешп тойсайшы! ©Mipci3 ж арды сынарсыд, Ещи бэлем тынарсыд. 1919 жыл, октябрь, «Арка», «Сары су». 112

ЕРКЕМ (Кешлге) Асау тары тулпардай Жулынып жерд! тарписын. Жалындай жанып лапылдап Екшндеп каулап шалкисыц. Валдай epin шаттанып Ж1бектей жумсап балкисык. Аспанды, жерд! кушура, Суцкардай кекте калкисын, Бал 1здедщ болмастан,— Еркем-ау, соны таптыц ба? Бал дегенщ сол не екен,— Удыц дэмш таттын ба? Бал 1здеме, еркежан, Кой, мазасыз, кой, ендП Улап бактьщ бал 1здеп, А я 'е зв д к той енд!! 1921 жыл, 28 январь, Оренбург, Bip. С. А.

М АРЖ АН М аржан, Маржам, дарарым! Кулшдейд! кабагьщ. Т у р ш тч балагьщ, Ж аладаш балрын балтырыд, Неткен сулу, жардыным? М арж ан, М арж ан, журег1м! Колыдда сенщ курегщ. Жумыста журсщ бшемш, Ж аладаш жумыр бшегщ Мойнымнан душшы — тшег1м. М аржан, М аржан, мшюкер! Сымбатты, K y m ii жумыскер. Шын сулу, таза, бш скер, ГПскен алм а дойныдда, Бшегщд! артшы мойныма! М арж ан, KQ3iд кем1рдей, Арам ет б т п сем1рмей, Денед к у н т тем1рдей. Бай дызындай керклмей, Ic icie, жаным ершбей! 1921 ж ы л, 10 май. Ж ол. Омбы-Дызьглжар, вагон. 114

АККУ KYC Акку кус ушты, Ж елдей ecin куштк Эн салып кулд! айнала. Квл&[ кеп кушты... К ерш п кушты, Ак тесш тесеп afmaFa. Кулаштап желдк Акку кус келдк.. Келендеп, дузш сыланып. Керкейгп белдк Керкейгп келдк Ак кум1с сута буланып. Акку кус керкем! Ак тесш керген, Келенде, сэулем, сынкылда. Келдеп, еркем, Рашырым, еркем, Сыланда, биле, былкылда. Акку кус дуздк Ак кебш пздй Айнадай тунык кел суын. Как жарып сызды... Kywic жол сызды Сулуым, сэулем, аккуым! 8* 115

Акку кус кербез! Бшндд K 0pri3, Керсет, сэулем, сэшндк Таяншы тез... тез... Сулуым кел тез. Кубылтып салшы эшндк Акку кус сейлеп, Сындылдап куйлеп, Сыбырлап сушп жалынды. Айыалып билеп... Ойнады билеп, Балкытты менщ жанымды. Акку кус сэщцм, Куй in мен жандым, Тутаннан сатан ташыкпын. Келде мен керд!м, Соньщ нан срд 1м, Квруге таты асыкпын. 1921 жыл, 5 июнь, Кекшетау.

i

СУЛУ ТЕРЕК Кербезсщ манызданран, сулу терек! Орандыц желб1реген жасыл желек. Турасын. ырратылып такаббарсын, Баска а г а т кершбещи саран cepiK. Сымбатты, октай тузу бойыц MiHci3, Бул жакта сенде-ак корд!м мундай керж. Аспанра бой созасыц ундемейсщ, Такаббар, жалрыз ескен дэтщ бер!к! Мацьщнан OTin жатыр кедей, бай да, Ж ас, кэрц зорсынран да, юшкентай да. Bipme и!лмейс1н, карамайсын, Аспанда-ау, сенщ кенлщ Кун мен Айда. Сулуым! Айтшы маран сен сырынды, Такаббар болсан-дары сен 6ip мунды. Кокке бой канша созсан ж1бермейдц Устап тур ку кара жер тамырынды. Сулуым! Келнп маран басынды win, EHri3mi кушарына беттен суй in. Оралып мойныма жапырактарыц Желб1реп ж1бектей боп турсын ти1п. *EcirriM Сарыаркадан, суду терек, Эдем! ж апы рактары ц жасыл Ж1*бек. Арканыц еркес1не шлмесец Боска еткен сулулы рын неге керек?! 1922 жыл, 16 апрель, Ташкент.

ЛЕНИН 0РДЕН1 Адамзаттын, бакытына — Саты. Аят, хадис, уакытына — Аты. Бул дуниенщ пайтамбары — Ленин. Темен таптьщ ол айбары — Ленин. Жалшыларта жалпы азаттык — Байдан. Не тенелмек, не казаттьщ — Майдан. Бостандыктын тан азаны — Ленин. Саясаттыц мыс казаны — Ленин. Алтын сэуле куннщ нуры — Ол тан. Каралбасты туннщ соры,— Шолпан. Кажымас ер ол Кызыл ту — Курыш. Буржуанын жанына у — Бурыш. Л<!ас буынга улкен ага — Ол бас. Осылай деп берд1м бага — Жолдас. 1923 жыл. 120

ЖАС КАЗАК Ж ана батыр жас казак, Ецбекнп тап уланы. Бай, мырзата кас казак, Жалпы тещцк ураны. Жеткшшепм жас батыр, Маркс, Ленин куранын. Умтылып алта бас батыр, Барлык ©нер куралын. 1923 жыл. 121

ACFIAHFA ¥Ш M inin ап, уш аспанра аэроплан, Тау басынан кызыксын ушкан кыран. Таба алмасын жауларьщ жерде калсын, Ж орралаган ceHi андып ку сум жылан. Уш кы ц келсе м ш п ап аэроплан, Л^уртты шакыр алура салып уран. Даласынан казактьщ кус болып уш, Кулаш ты жай жас тулек батыр улан! K,a3i'pri шын самурык аэроплан, K ynpeH Tin жер мен кокке салып уран. Ерю нд ж оран мшген адам аты, Большевик ержурекы азаматы. 1923 жыл. 122

ЖАЗПэ1 ДАЛА Тамылжыран жас n id i Ж азры жасыл кек дала, Ж айылран ж1бек шлемдей Кызылды жасыл кек дала. К уш ар ы н ж айран кен. дала, Тесш ашкан анадай; Каладан келген сарынып, Бейне мен 6ip ж ас баладай. Далара кeлiп кек ж асыл, Кестел1 ж1бек керпедей, Ж ас балаша шаттанып, К улай кетт1м еркелей. Ж ас баладай ойнаран Ж1бек шашы жалбырап; Солкы лдак, epiM кек ш ы б ы к Денеа уыз албырап. Гул шашактар жапырлап, Кытыктайды мойнымды. Кымыз Midi жел Ж1бек Т а л а сы п ашты койнымды. Кымыз ш сп жел Ж1бек Ulerrri акырын сипады, Bip есе ойнап желендеп, Ш ептщ басын уйпады. 123

Кок ала шлем жасыл шеп, Тамылжып исш ацкытты. Кеудеге толып жас шс, Тэн мен жанды балкытты. Бал {здеген аралар, Кобызбен куш н куйледа, Ж уптасы турл! кебелек, Кы згалдакпен биледi. Кызылды жасыл кек ала, Уш кан сорлы кебелек. Гулдерге рашык диуана, М эж нун байрус ебелек. Кызралдак пен сарралдак, Араласып уйысты, Желект1 жас келшдей, Уялып басын шстк Сыбырласып кутпмдеп, Бастары таяу THicTi. Ceлiнe рашык кебелек, Олармен келш cyfiicTi. Ж 1бек шлем кестелц Керпе устшде ж аттым мен. Каладан алые елд{ ойлап, К алы ц ойра баттым мен. Тасншан сендей жойкылып, Козралды ж уйткш калы ц ой, Мшеки келд,[ алдыма, ©picTe жусап калыц кой. Тамылжыды ыстык кун, Ж апанда жым-жырт куйшрш. Койшы жур жалрыз кимылдап, Эр койды сауып ид-ipin. Ж усаран кой ш рш п, Ыстыктайды солыктап. Такы рда жанад. юшкене от, С у т nicipMeK корыктап. 124

Етектеп терген ку тезек, Отка жаккан отыны. Мамырлап ушад аспанга Отынан шыккан тутшк Кезерген epHi жарылып, Кызыл шака кен жара, Квйлеказ тэш жалацаш, Кунге nicireH кап-кара. Ж алак epHi канаган, Кол-аяк тагы жарылып, Денеа п1скен тершей, Шандыр боп Keyin карылып. Бутында шалбар терщен, ©зге дене жаланаш, Шокпыт KiiiM шешулд Жалац аяк, жаладбас. Айдал ада кiпшене от, Ж алгыз койшы... тас корык. ¥шып турдым жата алмай, K©3i.Me келш жас толып. Умыт калган ку бауыр, Menipey жапан далада. Корер ме екем сеш де, Жарык думай кал ада? «Кетпе» деп тагы кок шалили, Аягыма оралды. Ж ! бермей бвгеп алдымды, Майысып гулдер буралды. Сулу ж1бек гул шашак, Етепмнен устама! Bipre ©скен сэулем кымбатты, Енд1 меш кыстама! 1923 жыл.

БУЛШЫК ЕТ Боянтан турл1 шырайлы С у л у емес, сырлы бет; Ш иратылган туйшдей Ш ы н сулу — к у н т булш ы к ет. Токпактай туш и булш ык ет, Элемд! кушке караткан; Сан керемет машина Куипмен ол тараткан. Токтатпай куш жирылып, Козталса ойнап бултылдап, Ш иратылып тушндей Ж азылып жылдам жылпылдап. Балтын б1лек, балтыр да Ш иратылтан туй iидей, Булты лдаса булш ы к ет — KiM турады сушнбей... Кек тем!р курыш болатпен, Асусыз аскар тау кешкен; Тас копарып, жер уцгш, Ш ьщ ырау казып, жер тескен. Шьщыраудан казып копарып. Шытарран болат кок TCMip. М ыс, кум 1с, алтын, коргасын, Ж ер майы, алмас, тас KOMip. 126

Аспанра ушып су кеппп, Дуние айналып кыдырран. Тем1рден куйып жол салып, Жер кыртысын сыдырран. Тушш токпак, булшык ет. Аюды да уйреткен, Буралык салып суйретш, Омырткасын куйреткен. Айрырдын, токпак жалындай, BoKeHHin серке санындай, Кайыцнын, кырран безшдей, Шортанныц жумыр белшдей, Ширатылып тушлген, Болаттай кушпен шлген,— Булшык erri быек пен Балтырдан кушт1 дене жок! 1923 жыл.

1ЛЕЗДЕ АРТТА КАЛАДЫ Bip бала кырдын басында Ж айылган копы касында, Ауылы кырдын астында. Тошрекке бойлап карады. Б ала 6ip ой ойлайды, Ой туб iне бойлайды, TonipeKKe карап коймайды, Кырра K©3iH салады. Бала бакыт 1здеген, Киядан Kopin кездеген, Ж етсек деп coFaii тез деген; Журег1 кайнап жанады. Б акы тка iHirneK жетерсщ, Кешуден талай OTepcin, KopiHreH жол киырсыз, 1лезде-ак артта калады. 1923 жыл.

АЛТАЙ I Айбатты Алтай тауы булттан аскан, Басын, кар — кысы жазы кырау баскан. Айдынды Азияньщ карауылы — Шудалы акбас бура кебж шашкан. ©р Алтай ызгарланран кекке т и т , 0р кеуде ак мамыктай тосщ бшк! Уймелеп кектен булттар коршап те н т Аймалап ак теснин кушкан сушп. Басьщнан суын. муздай мелд1р булак, Куртдеп K.e6iK шашып темен кулап, Мын, турл1 энге коскан сарындарыц, К©ш жерден курыш канып ecTip кулак. Басыца жан шыкпаган шьщ-куз кия! Ж алтыз-ак кара бурют салран уя. Теанде жумсак сая салкын HicTi, Кек шалрын, турл1 шешек, ескен мия. Бауырында ак бекеншц ылары ойнап, Сарымдай сумандаран салып ойнак. Уа mipKiH! Ш ыц кузына келш ш ы р ы п , Отырсам кызыл ж1бек элем байлап!.. Буркггтей отырсам мен келш конып, Айнала дуниеш кездеп шолып. Санкылдап Азияра салсам уран, Жиналса кызыл ерлер лек-лек болып. 9 С. Сейфуллин 129

Те мен тан Европада майдан ашса, Серт кылып белш байлап, туын жазса, Алтайдан жэрдем кутш, жаудан кайтпай, Не елмек, не жецбек боп урандасса. Алыскан бауырларга козд! салсак, Ерлерш Азияныц жинап алсак., Ж ацтыртып жер-дуниеш, «жау кайда» лап, Л ек-лек боп зор майданга б!з де барсак,. Кара жер кайыстырып канат жазсак, Алтайдан Европата каптап ассак, Борсыктай канта ceMi3 мырзалардын,, К уты ртан сем1зджтен ж ынын бассак,. Ж ауд ы езш Европадан отсек аттап, Дуниеш урандатып алсак. каптап; Орнатып жер-дуниеге тепе тендж, Ж ок кылсак жуандарды езш-таптап. ...Эр Алтай акбас бура кебж шашкан, Томен таи жер кущрентш майдан ашкан. Алтайдан жэрдем кутсек кайтер едщ Бэйпге басын Tirin урандаскан?! 1923 жыл.

КАИ ТЫЛЫ ХАБАР Ойпырай! Жайша соккан бу не хабар?! Дуниеден Ленин Kerri... кайтпас сапар. Селк eiin ецбекип тап кущрешп, Моншактап ыстык жасы 6ip-6ip тамар. Аспаннан жай соккандай тэн мен жанды Е гш п кездщ жасы 6ip-6ip тамды. Журекке дзл кадалып суык найза Кек кайнап кеюрекп жалын шалды... Кек кайрат кеюрекке кайнап толтан Тайдырмас улкен ага салтан жолдан, Лениннщ T irin кеткен кызыл туын Еш 6ip жау кулата алмас б1здщ колдан. 1924 жыл, 22 январь, Москва. 131

КАРАЛЫ KYH Едбекнп тап бугш ауыр жаралы. К,ан кызыл ту б у п н кайгы -каралы . Ецбекнлл тап бугш жалпы дуниеде Ауыр хабар — хатка те н т карады. Едбекдпл тап б упн ецреп жылауда Ер)'н ж октап, кай гы -куш н жырпауда. Катын-бала io p i-жасы кунрент, Омырауын ыстык жаспен булауда. Едбекдпл тап бупн кайнап кушнген, Кара байлап, кару асып кишген. Ж ана турмыс, жалпы бакыт душпаны, Сасык душпан жынша к у л т сушнген. К алы д жындар 6yrin улып урд! ме? Кезш кадап, кулактарын турд! ме? Ею санын шапалактап куанып, Сыбырласып, жыбырласып кулд1 ме?! B yrin олж, Kemeri алып — арыстан, 0м1ршде жауыздыкпен алыскан. Адамзатка карадрыда жол салып, Кызыл кудд1 дэл коздеген алыстан. Ж олдастар-ау, бул кекп э л т журекке у, Екш щ дрек т\\зе косып, кекп жу! «Ш ок! Ш ок!» деген жаудыд ун! курысын, Кокке жетсш Ленин тп<кен кызы ту! 1924 жыл, 23 январь,, Москва. 132

КАРА ЖЕР Дуние тепе, Ж алпы кенес, Кызыл TyFa барынса, Ж алпы ралем, Кызыл элем Кызыл шашак тарынса Болмай жэб1р, Жалпыра 6ip Болса кептщ жираны. Кызыкты енбек, Жалпы тендж, Махаббат боп иманы. MenpiMAi ана, Еркш дала, Кандай турге Kipep ен? Жэннат болып Бакыт толып, Керкем дэу1р сурер ен. Белден асып, Аттап басып, Отарбада келем1з. Айткан жерге, Керек елге, Апарады — сенем!з. Кысы еткен, Кары кеткен, Заман дэл май жаз едп Масайрасып, 133

Кеудеш ашып, Ж ур тты ц K©6i мэз едк А лы п б!зд1, Тастап i3Ai, Экспресс келедк Алып кашып, Демш шашып, Кейде булк-булк желедк Эйнекп ашып, К©шл тасып, Терезеге тендем мен. Ж ердщ KepKiH, EMiH-epi<iH, Сонда отырып корд!м мен. Ж аздын демк Дерттщ eMi, Ы сты к леб1 тиген сон. Кектен ту с т, Жерд1 кушып Kyfw ipin кун суйген сон. Ушан тещз, Ж ердщ сем1з, Тэш балкып иген сон,. Жерд1 керд!м, Е н д 1 к©рд1м, Ж асы л ки1м киген сон. Балкып тэш, Kipin жаны, Ж асарыпты кара жер. MeftipiMAi ана, 06in бала, Босаныпты атып тер. Kencin дала, Тутан ана, Кейлегщ кен кек ала. Ж ан беретш, Тэн беретш Мейр1мд1 ана, сен тана. Т в с п ш емген, Сатан сенген, Ж ан-жануар баласы. Tocin cyTTi, Бауырын кутты, 134

Сен TipmiJiiK анасы. Ж1бек жасыл, Анык асыл, Kecieci гул кшмщ. Керкем ана, Сенде гана, Тлршшктщ туйшк Жасыл шебщ, Жумсак кегщ, Ж^бек емей немене? TeciMai ашсам, Кекке бассам, Куш толар ед денеме. Жасыл мамык. Асыл анык, Турл1 шлем жайгандай. Турл1 шашак, Кесте жасап, Шебер колмен койрандай. Жасыл шебщ, Жумсак Kerin, Ж 1бек юлем демес пе? Кызсалдакты, Сарралдакты, KecTeci онын емес пе? Сары, кызыл, Кулгш шиюл, Кек шеп шубар — Сансыз гул. Турл1 кесте, Десте-десте, Кек торрындай емес пе? Турл1 гул1н, Сансыз сырын, Жупар кылып анкытты, Ж1бек желмен, Ж ылы деммен, Желшп жумсак калкытты. Кекрек Kepin, Mac боп epin, Канша жутсам жупар кеп, Тоймаймын да, Коймаймын да, 135

M ac исще кумар боп. Эр мушеце, Бар мушеце, Кдраса коз тояр ма? Сезпш журек, EpniH бьлек, Ж ы р цылуын цояр ма! Кдлыц орман, Байлык толган, Колбеген кок бел анау! Бшк тауыц, Кунде жауын, Аккан дария кол а н а \\’. 1925 жыл.

mi не к е л Ke-iiu Mine, Кунд1з, тую, Мы к тур.\"» энмен шулайды. Кейде тынык. Кейде кулш, Кейде ашумен тулайды Шалкар кел!м! Ж>бек жерщ, Беттен шеп-шеп суйе ме? Кейде жайкап, Кейде шайкап Тентек нлркш тие ме? Айнала ушып. Кайта Tycin. Калын кусын ойнайды. Канат жуып. Ke6iK куып. Сура шомып бойлайды. Бойлайды да. Ойнайды да. Денгелетп бнлейд! Косып 6ipre, 9p6ip турге 9сем куйш куйлейдк Кушн жырлы, Сансыз сырлы, Кубылады мын турль Торрын буын,

Кумю суыц, Суда суду аккуын. Эсем энщ, Керкем сэнщ, Кэд1лд1 айна ашпай ма? Ж ум сан демщ, Дертке емш, Дасрет болса баспай ма? 1925 жыл.

АККУ Сэулем акку, Сыксып сулу. Суды сызып сылдыр су Сэулем сылан, Аппак кылан, Ак кеб1'кке шомылган! 1925 жыл.

ОРМАН Орман MiHi, М уныц да уш, Кейде ж ум сак кейде шу. Кейде тынык, Кейде сулык, Кейде дауы л гу де гу. Кальщ орман, Ойга толган, Тунжырайсын иш п, Ецбек сырлас, Сэулем курдас, Эр рудан жиылып. Ж о к 6ip калып, Кейде ырралып, Сен де колше ш улайсын. Басты шайкап, Желд! жайпап, Аласурып тулайсын. Аппак кайыц, Карарайыц, Косылыпты табысып. С ул у терек, Ж асыл желек, Кушакдасып кабысып. Кейде кыбыр, Кейде жыбыр, Кейде жумсак желб1реп. Койлегщ кек, 140

брнеп коп, Кулпырады елб1реп. Суду терек, Жасыл желек, Сзулем сатан не керек! Бшк бойын, Юмде ойын? Ж1бек желге аш койын. Аппак кайын, Бул не жайын, Жасарасыц жыл сайын, Аппак кайын, Калкатайым, Мае кылады и!с майын? Ак кейлекп, Сулу тект1, Жасыл шашак желектк Ырраласын, Бураласын, К©зд1 кайда саласын? Карагайым! Жупар майын, Ж1бек желмен анкиды. Жупар шаштын, Кокрек аштын, Мае болып тэн балкиды. Мае кылады, Жас кылады, Жупар Hein журектк Дертке дэрмен, Таскын злмен, Жкерлейсш бктектк 1925 жыл.

ДАЛАДА БАЛАЛАР Мше дала... Bip топ бала, Ж упред1 айнала. MiHreH таяк, Ж алац аяк, Табандарын кок бояп. Ж улы п сасыр, Салады асыр, Аунап жерге кокжасыл. Ж ас тулымшак, Тап кулыншак, 0цкей асау урыншак. Туы сасыр, Салады асыр, ¥лы ананыц тосшде. Совет — атак, Дуние — Отан, Болсын iniuiGK есщде. Келер кезек, К ы лы ш безеп, Ш ытарсыцдар бой тежеп. Т у ы ц КЫЗЫЛ, Колемi узын, 1шшектер1м, тез ызш ! 1925 жыл. 142

« БОЗТОРГАП MiHe, торгай, Ушн кор гай, Жер бауырлап зырлайды. Шыркап бшк, Кунге куй in, Калмай сайрап жырлайды. Бозша торгай! Тол рай, тол Faй, Канатынды кагасын. Башык жарын, Бар ма зарын! KiMre уш щ п шарасын? Жылаймысын, Жырлаймысын, Жырын моншак лзшед. Б1рде ашы, Б1рде тэттк Б]'рде даусын узшед. Турл1 куйге, Турл1' биге, Куйкылжытып баса бер! Ж1бек желге, Жасыл жерге Жетер, моншак шаша бер 1925 жыл. 143

ОТАРБА Отарба шу, Т утш мен бу, Ш ап, ырсылдап гу де гу К аинат терд1, Айнал жердь Алып жуйтю кызыл ту. Дуние тепе, Ж алпы кенес, Кызыл тута батынсын. Ж алпы талам, Кызыл элем, Кызыл шашак татынсын Жердш керкш, Емш, ерюн, Будан да артык керешн. Ж а зд ы н 9Hin, Ж ердш eaHiH, Ж ы р тып таты берешн. 1925 жыл. май, Москва, Орынбор жолы

САБАНШЫ Кара шымды катар Ti3in, Жер кыртысын сыдырсам; Кек сокамен жерд1 сызып, Айдаланы кыдырсам, Ецбек жыры термен 6ipre, Жерге тусед жазылып. Кабатыма жермен 6ipre, Сай тусед1 казылып. Карым талып, кабак катад, Твмен Tycin шшм. Кажып кайрат, жанта батад, ТЧришиктш киыны. Сонда г \\ л \\ кара жердщ, Кулш басын игенде, Гулд1 суйген ж1бек желдщ, Дем1 бетке тигенде. Улб1р гулдер жупар шашып, Ойнатанда айнала, Еркелеп, жел теамд1 ашып, Суйгеншде аймалап. Куш тасиды, туам жылып, Кетершп и!н!м, Жадырайды таркатылып, Кабатымнын. тушнк Онда турып, мэз боп жаным, Ецбепме шаттанам. Таты ж е гт кек соканы, Шым т1зуге аттанам. 1925 жыл, 22 июль. 9 С. Сейфуллнн 145

КУЗД1 KYHI Д А Л А Д А Сарнайды б упн жел неге, Жапыракдар сыдсып тулайды? Кунренш б уп н квл неге, Соктыгып мунша тулайды? Кулмеймш 6yriH мен неге, Тунерген кабак, ызбарлы? Домбыра куш пернеде, Д эл бупн неге тым зарлы? TyHepin кабак. кушмен, Т у й ш п HeHi ойлайды! Домбыра зарлы ушмен Нен1 айтып бупн коймайды? Домбыра, кэне, жырлай гор, Тунерген кабак ашылсын! Он саусак билеп зырлай гор, K©KipeKTin леб! басылсын! К а р а ты , мше, айнала, Сур кеДп жерден саргайды. Коцылтак, сырдац айдала, Ж аланд ап жел де сарнайды! Куарган дала суры жок, Корк1нен сулу айрылды. Эдем! турд1н, 6ipi жок, Сар гайы п м1не кайгырды. 146