С.Сейфуллин

Кестел1 жасыл кшмд! Кызыкты кез1м кегп-ау деп, Май мен mipniH июньдк Ойлайды, «эттен e rri-ау!» деп. Кайнатып канды жас кылган, Ойлайды еткен ем1рдк Балкытып тэщи мае кылран, Ысыткан суык тем1рдк Сумандап сырдан суык жел, Даланы жалап кезедк Жоннан жонра куып жел, Домалап канбак безедк Кун сайын араш селд1реп, Кок буйра шашы суйылды, Саррайып жапырак желб1реп Судырап жерге куйылды. Казактын кузг1 даласы, ©ц жок, туе жок сулайды, Сорлынын койшы баласы, Жырлайды, шыркап жылайды. Койшы жур койын каптатып, Боздары шырып 6ypicin. Шоларын Typin оттатып, KniMi шокпыт курысып. Жокшылыкты жыр кылып, Далада койшы зарлайды. Юмге айтса да сыр кылып, Байына жылап бармайды. Аш койшыра нан керек, Боздары шыккан бетшен, Тонса да койшы жан керек, Калмайды койдын котшен. Казактын кузг1 даласы, ©н жок, туе жок сулайды, Ауылра тары караты ! KiM тонып кэз1р жылайды? ю* 147

Сорлы эйел тодып зар кагып, Ж упред1 эне, карашы! Устшде шокпыт жаргагы, Д1рдектеп ерген баласы. Кыдырып кыр мен езектд 1здейда отын табура, Аркалап терген тезектд Апармак байга жагуга. IciHin, тодып кегерген, Ж ан ушырг'ан анасы, Д1рдектеп сорлы неге ерген, Ж алац бут анау баласы? Ермей кайтсш, аш бала, Ауылда оган пана жок. Л ы пасы жок, баспана, Ж агуга отын жэне жок. Ж ы п-ж ы лы байдыд ордасы, От жанып маздап жайнайды, КБшид1 байдьщ мордасы1, Шымырлап казан кайнайды. Бай-екед уйде ызбарлы, К 1лкид1 майы бетшен, Багады койын 6ip жарлы, Дэметпей оныд етшен. Ордада пысынап бай отыр, Астында шлем, Kopneci... Бай мадкиып жай отыр. Алдында тотай еркесь Бэйбш е байдыд касында, Кимылдауга ершед. Каркара жаулык басында, «Э й , от ж а к !» дед керьлед. Ж аз келсе де жарлыга, Ж адырарлык кеддщ жок. 1 М о р д а — орысшасы иттщ тумсывы. 148

Кун туса да зарлыга, Ауылда эл1 тещи к жок. 0зщд1 кедей тецгерш, Кемджт1 неге жоймайсын.?! Турмысты взщ мецгерш, Буйтуд! неге коймайсын! Малый топтап баккызып, Бай-екем уйде жатпасын! Ордага отты жаккызып, Рахатка ылги батпасын. Буйырган дэмд1 тата тур, Тагдырьщ айкын жазылган Кврщ де бар, жататын, Ceri3 жыл бурын казылган 1925 жыл, октябрь.

АНАНЫН. ХАТЫ Байрус ана хат жазыпты, Д е т а «балам сарындым». ¥м ы тты д рой 6i3Ai тштд Bip келмедщ нерылдым? Оду 1здеп кеткенщнен, Ауылра 6ip дайтпадын. Bi3 не кердж жеткенщнен, Елге кеп уэз айтпадын. Балам едщ емшек берген, Т ун уйкымды торт бел in, Анан, ед1м ж апа керген, Сеш ecipy дерт болып. Ж а с кушнде кеп ойлаушы ем, Сеш элдилеп Tep6eiin. «Арманым ж ок» деп ойлаушы ем, Калдам ессе ер жетш. Болмай шыдты ойлараным, Сен ж1г1т боп жеткен сон, Калжырадым, ойла жаным, Сен алысда кеткен сон. Талай ж ы лап ж урунл ед]'м. Сеш'н бала кезшде, 150

Неге екенш бшуии едш, Калкатайым, взщ де. Алданышым кадкам едк Сонда менщ куатым. Сен тунгышым — маркам едщ Бар кайгымды жуатын. Кврмеп ед1м жар кызыгып, Bip сен едщ тшепм. Bip сен едщ бар кызыгым, Шыбын жаным, журепм! Карай-карай квршгенге, Ею K03iM торт болды. 1ш кайгым жок сенен ©зге, Аш ©3eriM ©рт болды. Ойла, ещи юм меш кути', К артайды м , кем саулыгым, YcTi-басым тозып 6iTTi, Тозды баста жаулыгым. Кетсен «балам» 03 алдына, Мен не болам, бкт ©3iH. Елестейд1 коз алдыма, Бала кунп мшезщ. Бала едщ сен жыламайтын, Еркелпш бишеунп ен. Жокты бер деп сурамайтын, Жэне орынсыз кулмеугш ен. Отырганда от басында, Ертек айт деп коймаушы ен. Турымтайдай боп касымда, Тындауга 6ip тоймаушы ен. Ертек айтсам нанушы едщ, Кумарланып, кулыным. Кез1нде от жанушы едк Са./тбырап кос тулымын. 151

Кызык, ед1 ойындарын, Бэйге Tirin жарыскан. Узын шыбык, сойылдарын, Ж аум ен ел боп алыскан. ©цкей бала ею удай боп, Намыс ушш дауласкан. Кек алура Teric сай боп, Ж асак курып жауласкан. Ж а уга жасак, сайлаушы едщ, Улкен болып саптанып. Сен Tyoipin байлауш ы едщ, Келген жауды аттанып. Сойт1п кейде зорлык кореец, Ж ы л а п уйге кайтпауш ы ец. 1ште сактап корлык кореец, Ж анра шарып айтпауш ы ец. Полей жерде ceni сырттан, У лы к болды деседц Арайыныц ecTin журттан, Гулеп желдей еседк Арманым зор, нерылайын, Елге келш турмадыц, Маран салып сары уаным, Артка мойын бурмадын. Сенде «халык, биi » болмас па ен Болмас пе едщ комитет, Елге сен де сый болмас па ец? Т ш м д 1* алсац йен кетед! Сеньдары ел кад1рлеп, Тусер ед1 турл1 сый. М ал жинар ец, сен де турлеп, Оюлы отау, Tirin уй. Енд1 калган ©MipiMAi, К е л Ы м боп кутер ед. 152

Элдилесем немеремдк Бар арманым 6iiep ед. Ойла, енд! KiM меш куги, Картайдым, кем саулыгым. Уй imi де тозып 6irri, Тозды баста жаулытым. Калжырадым, сагындым меп. Bip кеп xepiH кез1ме. ¥мытк,андай негылдым мен'1 Ж ауап кайыр сез1ме! 1925 жыл, 25 декабрь.

AHAFA ЖАУАП Амансын ба, байгус апа? Дешн, саума, эп-еке! Картайдыц ба, болып капа? Эжемдей боп Тэп-екец? Калж ырадым, сарындым деп, Елге кайт деп жылайсын,! Умыткаидай нерылдым деп, Тез хат сал, деп сурайсын, А пау, бул не кайрын тары? Неге сонша, капасьщ! Балам кайда журсе-дагы, Неге умытсын апасын! Эл1 есямде меш талай, Аш бауырына басканым, Умтылады, айтшы калай, Талай тамран жастарыц. MeHi басып аш бауырына, Ы ны рануш ы ем, ырраушы ем. Д ом алауш ы ед жас бауырына, Касрет мунын ж ы рлауш ы ен. Ж адым да эл1 меш тербеп, Талай айткан жырларын, Журег1ме наткан шер боп. Касретщнщ сырлары. 154

Сонда-ак бьлгем талай сырды, Сол заманнын. жалганын. Касрет Kopin жас ем1рдБ К в н ш ц ceHin калганын. Сол уакытта-ак эр свзще, Имандай-ак, нанранмын, Маган шаккан зар созще, Мен де кушп жанранмын. Шындап суйген жаннын еыйын Сенен рана алганмын, Кемыплжтщ зарлы кушн, Сенен edin канганмын. Шын суюд1 сенен Kopin, Сенен рана бклгенмш. Кулсен, мен де саран epin, Куанганнан кулгенмш. Ауыр ед1 бурын куйпн, Бэр in айтып тергенде, Ырза боушы ен, эжем уш, Кымаран — шалап бергенде. Кейде жэне болмай шалап, Улкен уйде, Эжеде! Отырушы ен отка карап, Болмай бидай коже де. Кемшшкке ызаланып, Кейде отырып жылаушы ен. Жокшылыкка назаланып, Коктен жауап сураушы ен. Сен бьлетш 6i3 емессщ. Кок пен жерди! мецреуш! Жансыз мылкау калай сезсш, Сорлы жаннын enpeyiH! Сенщ жасыц маран шер боп. Балдырымда ак куйгенмш. Тендж алсам, ocin ер боп, Журекко ант кып туйгенмш. 155

Сол ой булт боп бастан кетпей, Ойдан тымак кигенмш. ©з1мд1 артык, ардак етпей, Апау, ceHi суйгенмш. Коктен кутпей сол жауапты, Жерден 1здеп кеткенмш. 93ipre онын жолын таптым, ©Tin улы еткелш! Тапкан жолым Ka3ipri осы, Ж а т -ay сатан тшдер1м. Б1зд1ц уюм эз ip те осы, Ж а л п ы тендж йлгерк Умыткандай нетылдым деп, Умытты деп ойлайсын,, Калж ырадым, сатындым деп, Елге кайт деп коймайсыц. Ердщ epiH сынайтутын, Улы откелден ©ткенмш, А пау, не бар, ж ылайтутын, Жолдан кайтсам, неткешм? Ж ал ш ы yniMi тапкан жолым, У лы 03repic ©ткел{м. ©ткел дэмш таткан болып, Ж олдан кайтсам, бетке е л т \\ Ж о к емессщ бурынтыдай, Отыратын датдарып, Kaaip бопсын тэп-тэу1р бай, Эже, айтпакшы, батдарып. Сиырын бар аш кылмайтын, Ж у к артатын туйец бар. Шаруана кас кылмайтын, Коз боларлык жиен бар. К айт деп апа, ж ы лай берме, Ж урем ш той ж азып хат. Ж азтутурым барам елге, Партком берсе рухсат! Сакен. 1926 жыл, 6 январь.

СОВЕТСТАН (Советпц сег13 жылдыгына) 1. Отарбада Мше заулап, отарбада келем1з, Кейде жуйткш, кейде булк-булк желем1з. Жолы курыш, Жолы epic, Думай бурые, Каракш ыра апарады, сенем13. 2. Тулпарым... Бурын атым — тулпар едк бэйг1 кек, Ещц мше, поезд болды, тулпар жок. Узак жолра! Тулпар кол ма? Мейл! жорра! Тулпар мшу — Сарыаркада журсен тек. Бэйг1 KeriM, асау ед1 тулпарым, Эшекейлеп, кестелеген тумарын. Енд! кайда? EriH жайда, Ж ур гой айдап, Bip уакытта мшу еда кумарым. 1. К,иял ой... Отарбамен журсем киял басады, Кендл тасып, киял алып кашады. Шам жандыра, Кез алдыма, Тез алдыма,

TipmuiiKTiH, перделерш ашады. Уйыктатпады, поезд шапкам ойлатты, Tynci3 м ух и т— ой тубше бойлатты. Боскан елдей Таскан селдей, Ойым керней, Мыс казандай баста миды кайнатты. Кабак Tonin 6ip нокатка каткандай, Жерд1 тест, шынрауга баткандай. Терем ойга, Ерем бойлай, Iuiin тоймай, Ой тубшщ дэмш хиял таткандай. А лы п кайда кашасьщ, сен ой-хиял? М унш а уш кы рлы к неге керек, кой, хиял! Тойым калды, Бойымды алдьщ, Кайн ап жандыц, Bipa3 ты ны ш ты к 6epin нпркш, кой уял! Сэулесшдей колга устаган айнанын,, Кас какканш а mip кобелек айналып, Жарк-журк еттщ, Ш арыкка еттщ, Мухит кеттщ, Д уние Ke3in, сан кубы лы п ойнадын. 2. Б1зд1ц турмыс отарба Бар адамзат тынбай жорткан кумырска, KepiHce де mipxiH ©Mip тым кыска. T yci керед, Ici ерец, Уксас керем, Отарбаны б1зд1н осы турмыска. Айда, отарба аямай куш айдап бак, Д©нгелег1ц зырылдасын так,-так,-так. Ш анкан жарык, Шамга карык, Болсын халык, Электр жак, тынбай айда, жол узак! Жол узак, Отты жак, Заулап бак! 158

Катты man, Трат-тат-тат! Трат-тат-тат! Трат-тат! 3. Советстан-отарба Поезд iuii дауам кайнап кубылмак, ЭлПз сорлы csKi астына тырылмак. Bipey жетпек, Bipey кетпек, Мшгендер тек, BipTiH -6ipTiH ыррытылып жырылмак. Мшгендерд1 паровоз рой суйрейтш, Уйтсе-дары 6ipey оны билейтш. MiHin текке, Мурын кекте, Бурын кепке, Мен экецмш, басты маран и дейтш! Шын адамзат кылыры жок cyfleiiH, В1за кайнап журттын imi куйетш. Амалы жок, Заманы жок, Толран журт кеп, Отарба да оран басын йетш. Поезд 6niH 6ip кун1 журт кулаткан, Атып жерге доныздай рып сулаткан. Эк1м 03i, Закон ce3i, Кел1п кез1, Кепиплж — би, эюм кеше, жылаткан. Сол жауызын патша ед1 рой куларан, Отарбадан лактырылып суларан, 03i би ед, C©3i сый ед, Жалрыз ие ед, Корлырында калыц нашар жыларан. K0пшiлiктiн койганы енд1 кондуктор, Оран эюм — кептщ ©3i, Совет тур. Жанартылды, Заны артылды, 159

Тазартылды, Поезд ендк карацты емес, электр. Ж ауыз бидщ заманында жауыздар, Толтан ед1 арамтамак ауыздар. Куды бэрш, Ж уды нарын, Буккандарын, BipTe-6ipTe кондукторлар, кауыздар. Кондуктор, Ж атпа, тур! Электр, Таты жак, Сак, бол, сак! Ж аксы бак, Жол узак, Так-так, так, Так-так, так, Рудзутак!1 Отарбаныц оты май, тас ком1рден, М аркс — Ленин, Ж о лы коспак тем1рден. Ж олы дурыс, Толык курыш. Думай бурые, KiM келденец турса, сотып жем1рген. TeMip жолдан отарба мулт аумасын, Отты коп жак, Кызыл жалын кауласын. Буды кайнат, Туды байлат, Ж ылдам айдат, Дуние айналып, кызыл арба зауласын. Кондуктор, Байкал тур! Уклон бар, Терец жар, Электр, Коп кып жак! Айдап бак! Рудзутак! Рудзутак! Трат-тат-тат! 1 Р у д з у т а к — жол катнас министра 160

4. Советстан — сепз ж асар арыстан Советстан — сепз жасар арыстан, Сансыз жауын калтыраткан алыстан, Элемд1 алган, Шынжыр салган, Ecni жалтан, Ж еп басты жалмауызбен алыскан. Советстан ажлаЬадан айбары, Эдйлдж пен жауыздыктыц майданы, Жауыздыкты, Ауыздыктап, Ез1п мыктап, Борсылдатып, иткелмеске айдады! Адамзатка гулеп уран тараттын, Дуниеш таныркатып караттын. О рын аткан, Бугып жаткан, Титмен шаткан, Мырзаларга табанынды жалаттын. Жас арыстан, кушейесщ айына, Кылыш кайрап дуниенщ байына, Шешен мырза, Квсем кулжа, Енд1 ырза, Сасык деген табанынньщ майына. Тал ай карын д1р1лдейд1 мал ymiH, Талам жауын доспын дейд1 ж а н ymiH. bipeyi «ул» боп, Sipi кул боп, Советипл боп, «Сасык...» деген колындагы нан ушш. Тал ай мырза боктап ед1 пасык деп, «Доныз Иван токтат жынды басып» деп, Тэубе дедк Сауга дедЕ Нан тьледЕ Арамыцнан май кольщнан «сасык!» деп. 5. Экспресс Советстан — экспресс айдынды, Сансыз жауын, алыстан-ак айбынды, Еркш е л 1М, С. Сейфуллин 161

Берюн бел1м, Ш алкар кол1м, Дуниедеп санын кедей, бай бшдк Отарбада сан румыз — тшек 6ip. Зор иманды, махаббатты журек 6ip. Каулат отты, Заулат катты, Ж ай канатты, К уш жумсайтын 6ip майданда бшек 61р. Советстан, б1зд!и>Стан совстан! Экспресс талма екгпщи шабыстан. Гуле журш, YHi курып, Калсын улып, Eci<i ж алтан арттан калмай жабыскан. Кондуктор, Катты бас, Ж урек 6ip, Ж алын шаш, Тш ек 6ip, Ж ылдам жет, Бклек 6ip, Донгелет, Трат-тат- тат! Трат-тат- тат! Так-так, так Рудзутак! 6. Советстан келем1 У а, Руссия келемщ зор келбеген, Б ул кун кеше елшеуге 6ip конбеген. Совет келдк Еш и елшедк Демде олшедГ Ж ер лер пш тулпар барып келмеген. Атпен журсе алты айлык жол жерщ бар, Советстан сан рулы елщ бар. Сан рулы, Зан курулы, Bip-ак турлк B ip-6ipiHe туыскандык сешм бар.

Он eKi аиы шшдедей де жерщ бар, Ж ан neci салкындыкка ете зар, Емес аз-ды, Жерщ жазды, Самал сазды, Кей жерщнщ он eni айы б1рдей кар. Кок юлемдей турл1 uieirri белщ кеп, Калыц шайыр кокорайлы кегщ кеп, Жер1 алтын, Жел1 баркын, Самал салкын, Таусылмайтын сансыз байлык кенщ кеп. Киырсыз кен тешздерщ шалкыгаи, Ж умсак демщ, жуткан дене балкыран, Суды кешсен, С ун лп теснен, Аспанда ескен, Т \\р л \\ кеме акку кустай калкыран. Сел боп аккан езенщ кеп буралып, Bip шет1 мен 6ip шетще оралып. Таудан кулап, Кауда сулап, Кейде курак, Судыраган шымылдыкка оранып. ¥зын аккан мше Едкт мен Жайырын,! Талай ерлер ерлей салран кайырын! Шайкап суын, Жайкап туын, Салран шуын, Стенка мен ер Пугачевтай ульщ. Анау жаткан киырсыз кум жераде, Кешпел1 кум т1ршшкс1з сенщ де, Сусыз дешз, Бусыз демк Менреу кеше, Канат куйген ана Бетпак шеладе. Калын кузды таулар анау аскарыц, Жасыл болат, алтын, KyMic тастары, Аскар тауыц, Аспан кауып, Кунде жауын, Кушиз — TyHi булттар коршап бастарын. И* 163

Зэцпр таулар нурлы шьщды жерщ рой, Бастарына жанаса алмас ©pin рой, Байлык толран, Кап-кара орман, Какпа курран, Орал тауы ц — Teivrip белдж терщ рой! Кос босавац— Кавказ бенен Алтайьщ, Кырау баста араррандай картайып, Булттан аскан, Айбат шашкан, Жындар кашкан, Сауы т киген батырлардай шалкайып. Ж уртты отарба тынбай суйреп шайкайды, Кондукторлар алдын, артын байкайды. Кара жауын, Кара дауыл, Сокса да ауыр, Быт-быт кылып как жарады, жайпайды. Так, так, так, Так, так, так, Рудзутак! Денгелет, Трет-трет-трет! Кондуктор, Кондуктор, Электр! К©п кып жак, Айдап бак! Трат-тат-тат! 7. Советстан — ер-уланныц 6eciri Советстан адал енбек Keci6i, Адамзатка тецдпс бакыт eciri, Ж ауы н куран, Ерден туран, Белд1 буран, EpKiH ©сер ер уланнын 6eciri! Ер уланым — комсомолдар балапан, Пионерлер отрядтары балакан. К у н т б1лек, Батыр журек, 164

Bip-ак т!лек, Каз1рден-ак кек курыштай алакан. Эне, лек-лек келе жатыр комсомол! Ту устаган алдарында Kymii кол. Кеудеа ашык, Кеулеп асып, Аттап басып, блендетш жер жанрырткан екшн мол. Кешн кара, былай етсш комсомол! Анау жуп-жуп адымдаран он да сол, Пионерлер! КуГнн кернер! «Дайынбыз!» дер, (Жетк1'ншекке денп айрайлап «дайын бол!») Кызыл жаулык серт белг1а мойнында, Еркшджпен Teric бакыт ойында. Ж алт-ж улт нык бас, Ж арк-журк от шаш! Сарт-сурт, марш-марш! Куш пен кайрат, коркем кимыл ойнында, Тынбай уйрен, oyefii боп мастанба, Алга адымда ешнэрседен жасканба! Лек-лек капта, Ж уп-ж уп атта! Нык-нык тапта! Е ск ш к Д кул рып ушыр аспанра. Бар адамзат тынбай жорткан кумырска, Болса-дары Ш1‘рюн ©Mip тым кыска. Tyci керен, Ici ерен! Уксас керем, Отарбаны б!зд!н осы турмыска. Айда, отарба, куш аямай айдап бак, Д©нгелег!н зырылдасын так-так-так! Шанкан жарык, Шамса карык, Болсын халык, Электр жак, тынбай айда! Жол узак. Кондуктор, Карап тур! Жол узак, Айдап бак. 165

Уклон бар, Терек жар, Сак. бол, сак! Так, так, так! Айдап бак Рудзутак! Трат-тат-тат! Трат-тат-тат! 1925 жыл.

АККУДЬЩ АПРЫЛУЫ (ПОЭМА) Аркада 6ip жер бар едк Ж1бек самал саясы: Саяда 6ip кел бар едл, Сырлы кесе аясы. Маржан кумы, Kywic суы Кол ед1 кен айнадай- Мунарыткан торрын буы, Кок кестел1 айнала. Калын топ-топ, алшак-сирек Жасыл камыс дестеск Бейне колмен салган ирек Колдщ жасыл кестесь Эдем! eni молд1 реген Айна келдщ KopHeri; Су бетшде елб1реген А к шашактар ернегг. Пай шымылдык, жасыл курак Калын бггкен ту курак. Кейде аккулар жасырынад, Шымылдыкка судырап. Айна колд1 мекен еткен, Bip eni акку бар едк Максутына б’рге жеткен, Eni гашык жар едк 167

Айна келдщ суы кум т, Ж уб ай акку к в р т едк Керсе K03in алар тыныс, Е ю сэулем ерке едк К©лд1н басы ертелькеш, М ын кубылган эн едь E ki' гаш ык ертепдей, Квлдщ к©рю — cani едь Ж ургешмде елге к е л т, Em кi мдi ертпей касыма, Кетупп ед1’м к©лге к е л т , Б1раз жатып басында. К©з Ж1’б е р т айна к©лге, Ж агасы нд а жатунты ем; TBciM.ii ашып ж1бок желге, Рахаты на батушы ем. Келутш ед1м анда-санда Саясатсыз турмыска; Б iраз тыныштык бпр|п жанра, Дем алуга — тыныска. Г)1п кун ерте айна квлдщ KyftiH тынлап, ж агалап; Б iр гаж абын жэне к©рд1м, Карап жатып жагада. Кен айна тан 03т к«г»т, Кустап билеп. ойнайды; Су тубшен мяпжан терт, С у ц г т терец бойлайды. К©лд1‘ копьтп. байгус кызрыш Кынкылдайды жагалап; Канатьтмен жепд1* сы зры ш , Тонкерш п сабалап. Т av к у л iрет калыктайды, Каксап, жыплап. заплайлы: Сорлы жырттты ж'алыкпайды, К©л сарасын барлайды. 16S

Кектен келге тенкершп, Шанкылдайды шагала; Bipae жылап, б'грде кулш, Жаркылдайды жагалап, Коныр куиin каз куйлейд!; Суксыр менен каскалдак. Энге салып, би билейл! Кегер, уйрек, баепалдак. * Mine осындай келдщ сэнш Олкысынлы журег!м; Ьзел1м мои акку э н ш — Ж урепмш к тЬлепн. К алл'Н ботш каз6он яндып Жубай акку квршбей; С оуломv ioacn жаттым кангып Квл басында epi нбей. А кку куй| 6ip мозплле Сынкыллалы алыгтян; Жпно 6ini шыга колд! Жакыидагы камыстан. Жакьтнлагы как камыстан Шьгккан акку жьтплазы. А кку салган он алыстан Bepi ж уз'т зырлады. Жалгыз акку жьтактагы Онге еаллы «келем» деп. Сынао акку куоактары Турды KyTin, келендеп. Гынкылдатып, жапып квлд1, Ж уняп майын жагынып; Жубайына акку келд1 Алые жерден сагынып. Белек екен eKi гатттык, Жайкынга коп туй?ст!; Сыпайы ойнап. сьтннылдасып, Тэтп айкасып, сушсть 169

Кум1с суды жумсак сызып, Ею суду сыланды; Сылдырлатып моншак, m in , Ак кебжке буланды. Децгеленш, сэнш тузеп, Айна келге каранды; Ею суду эшн тузеп, Ж уынды да таранды. Eni кербез катар тузеп, Квлдщ келд1 шетше: Келдег1 эппак шашакты узш, Искей басты бетше. Искеп нэзж ис!н жутып, К©лбендед1 айнала; Ак, ш аш акты талдап тутш . Ш аш ты М9лд1р айнага. Талдап тутш ак шашакты, Алып эппак жупарын; Ак тэнше сылап жакты Кандырута кумарын. Ек1 суду еркелестр Bip-6ipine жарасып; TaFbi нэзж «не-не?» десД, Bip-6ipine карасып. Б©лш эсем ойындарын, Ею рашык cyflicTi; Cyfticin боп, мойындарын М уцайы сып HicTi. Eni мангаз рашык жубай, Ш ын сушскен жар едк М унайысты неге булай, Не касреы бар ед1? Е ю мацраз ерюн ©скен, Косылыскан жар eдi; Ертеп'дей еркеледкен, Тары неге зар ед1? 170

Ею сулу м©лд{ресш, Неге 6yriH мунайды? BipiH-6ipi елж1ресш, Неге акырын сылайды? Дауыстары калтырасып, Неге нэзж жылайды? Косылыскан ею гашык, TaFbi неш сурайды? Кел ортасы кен жайкыннан Келген акку бурылып, Kacipeii imie тынган, Женеп берд! сырылып. Кынкылдады калар гашык Кездш жасын тия алмай. Келбендед1 о да жасып, Кетер гашык кия алмай. Кимаса да 6ipiH-6ipi, Кайта-кайта кайрылып; Ею гашык эпен. Tipi, TaFbi Kerri айрылып. Eki' ашыктын MiHe сыры, Канбаса да кумары. Кел шетшде калды 6ipi, Тагы кетш сынары. Bip шок камыс жиекте ©скен Bip мезплде калт erri: Калт erri де yHi ©шюр, Ундемеске ант erri! Шок камысты жыбыр еткен Акку кербез елер ме? Курттан корыкса кыбыр еткен, К©л meTiHe келер ме? Keшiкпeдi, шок камыстан Жасыл ушкын жарк erri: А к тут{нмен ок камыстан Бурк атылды, шакк етт1! 171

Юм б уй тп еке\\т колд1 ж арып? Суык журек ппркш-ай! Айна келд1 окпен карып, Соккандай рып кектен жай! Ah!.. дед1 де кол селк erri, Ah!.. дед1 акку: «ж аны м -ай!» Кыларын ок кылып Kerri; Неге буйттщ, зэл!м-ай?! Дол коздед! суртпа морген Ш ын еулудыц нак тес!н; Селк erri акку, мурша келмей, Басып калды ак тесш. Т о н н басып 6ip умтылды, Ж атты жайып кушагын; Ш ок камыстан тура умтылды Мерген алып пышагын. Ойда жокта булан етш, Тагды р-м инут кеп жеттн Уыздай ак тостен о т т, К©лд1 сызып ок кегп, Kynpeim i кол каргьтс шашып, Ш улады кол гуркпдеп. А к к у жатты тос1н басып, А гы п каны, д1р1лдеп. Айна колге жылап акты Эппак тостен кызыл кан; «Хош, жаным!» деп канат какты, \\з \\л д [ тез шыбын жан. Суды сабап, ш апш ан мерген Ак канатты кайырды: Еш кунэНз ш аш ак терген Ею ашыкты айырды! Коздегенш атып ж ьтып, Сурш а мерген кенелдк ¥р ы mipi<iH келген бугып, Енд1 алшандап жонелдк 172

Сол мезплде акку ушты. Жалгыз калган жыракта; Суды сабап келш туей Тут1н шыккан куракка. Акку к©рд1 ойда жокта Ыр пэленщ келгенш; FambiFbiHbiH ушып окка, Ж ау колында елгенш! Акку тары зарлап ушып, Жалгыз калган жарына; Ж ы р ы л д ы кеп суды кушып, Сур MepreHHin жанына. Калган гашык болмай не Моншактаган жасына; Шыкты даусы imi куйе, MepreHHin кеп касына. Сынсып акку суды шашып, Шырк айналды зэл1мдк Сур мергенге тесш ашып, «Меш де ат!» деп жалынды. Кып-кызыл кып колын кандай Ак сулудын канына; Мерген Kerri шыдай алмай, Кушктшщ зарына. Акку 6eiiH жаспен жуды, Кекке шыкты кушнш; Сур мергенд1 кой май куды Кектен жерге туйш п. Сур MepreHHin алдына кеп, Та гы Kenin кулады; «Атшы жылдам MeHi де!» —деп, Баурын басып жылады. Муны-да гы батыр мерген Енд1 атуга батпады; «.MeHi де ат!» деп жылап келген Сорлы жарды атпады. 173

Сур мергещр шырк айналып, Ж ылап акку кал малы; ©3eri ерттей кушп-жанып, Каккан канат талмады. Мертен KeTin бара жатыр, Алды-артына карамай; Аккуды андып аткан батыр Таты атута жарамай. Bipece акку шыркап бшк, Кекке жылап зарлады; Bipece кеп жерге тиш, Кезден жасы парлады. Bipece кеп жepдi сабап, Жер бауырлап, ынкылдап; Bipece ушып желд! сабап, Назаданды сункылдап. ИПрюн ташык жан жолдасын Тастаута ещи кимады; Молд1реген кездщ жасын Моншактатты, тимады. Ж ы лам а енд1, к у ш к п жар! Неге керек ещреу? KiMre мунша кыласын зар? Ж ер менен кек мещреу! Талай сорлы жер мен кекке Сен тэр1зд{ жылатан; Кездщ жасын тепп текке, «MeHi де ал!» деп суратан. А к к у б\\Л А \\ батыр мерген Енд -i муны атпасын; Канта бояп тесш кергеп Жубайымен жатпасын. Ж ер мен кекке зар ещреп, Шыдамады кушкке; «Ж убайым нан калмаймын» деп, Ш ыкты шыркап бшкке. 174

Сорлы рашык бел байлады Жубайынан калмаска; Серт кылрзндай, айкайлады Келге кайтып бармаска, Квкке карай канат карып, Акку кетт1 булдырап; Bip мезгкаде темен арып, Тенкеркад судырап. Темен арып кадалды да Найзадай боп шаншылып, Сур мергеннщ как алдына Ж ырылды акку жаншылып! К уш ки жар кулап елд1, Ак TeciHeH кан акты; Жубайына «ырза бол!» деп Bip-ак cepnTi канатты. 6л1мд1 де rnipniH рашык Суйгешмен 6ip кердк Ж ан кушп'н Manri басып, Жубайымен 6ipre елдП 1925 жыл.

АК.САК КИ1К Арканы н Бетпак деген даласы бар, Бетпак — шел, ойлы-кырлы панасы бар. Сол шелде ел жок, кун жок ecin-енген Ж эн д ж тщ ки1к деген баласы бар. Бетпакта кы сы -ж азы ел болмайды, Е л-ж ай лау, езен яки кел болмайды. Бутасы ку баялыш, кара жусан, Когала бетегел1 бел болмайды. Бетпактын колденеш сепз коштж, Сайланып кыс ш шде талай кештж. Азамат, ат пен айгыр, атан гана Ш ыдар деп коста отырып, талай дестж. Бетпакта елснз-колпз ©cin-онген, Ж а л гы з-а к кулан, кшк шолге конген. Казактын малдарындай кыбырласып, Эр ойдан топ-топ болып жусап ерген. Ж а л гы з -а к ел жылында Komin отер, А сы гы п кар суымен «Hecin етер». Каптасып, кошкен елмен дамыл алмай, Мергендер ац ауласып кэсш етер. Мергендер дамыл алмай кшкт1 аткан, Ауылды кан сасытып топырлаткан. К и п ш ойлай ма екен таусылар деп, Азайып б1рте-б1рте келе ж аткан!.. 176

Бетпактын кекпек, жуеан, ine6i суйык, Сол т о п и корек кылган байFyc кшк. Таны — аппак, ею K03i молд1р кара, Тигендей емес адам K03i киып. Кшюп казак жэне дейд1' бекен, Бетпакты бул бейшара кылган мекен. Бекенд1 атып мерген елйргенде, Жазасыз жан елд1 деп ойлай ма екен? Бекеннен сулу анды мен кермед1м, ©зге анга жануарды тен кермед1м. Кездер1 молд1реген ак бекенд1 Адамнын баласынан кем кермед!м. Кап-кара ею K03i мелд{реген, 9дем1 eKi танау желб1реген. Елендеп жас балаша жалтандайды, Жел турткен жусаннан да селд1реген. Азайды сонгы кезде баГшус бекен, Мын-мыннан баягыда еред1 екен. Бул кунде келе жаткан жолаушыга, Кез келед1 анда-санда саяк некен. Кей казак эдет кылган кшк атып, МушЗ'Ш пайда кылып, шетке сатып. Сандалган 6ip кшкке ушырастым. Б ip жылы Бетпак шелде келе жатып. Бетпакта келе жатты аксак ки1к, Сандалып кангырактап басын win. Пана 1здеп шыбын жанга суйретшп, Мергеннщ кеудесше огы т-шп. Тамады кара жерге аккан каны, Киналып ент1гед1 шыбын жаны. Боялып ак денес1 кызыл канга, Келед1 эл! кетш жыгылгалы. Киырсыз, Бетпак дала... кураган шел... Ж алгыз-ак сыргандайды конылтак жел. Menipey... Tipi жан жок... жып-жылмарай... Ел кайда? Ел алыста — шулаган ел! 12 С. Сейфуллнн 177

Сандалып келе жатты аксак кшк, Bip токтап, анда-санда элж жиып... А к бекен сахаранын. ботакозй Атты екен кандай мерген кезг киып?.. Келед1 канрырактап жалрыз ©3i, И л i жок, кур журекте айтар c©3i. Шарады шыбын жаннын киналранын Ж а л р ы з-а к мелд1реген eKi K©3i. Ж апанда еш сая жок шыбын жанра, М оншактап жерге тамран кызыл канра. Ж апанда басын суйер Tipi жан жок, Э л кетш сорлы KniK жырылранда!.. Ботакоз сахарада кына терген, KiM екен ж апан тузде сен)' керген? А яны ш ce3iMi жок 6ip казак-ау, Д эл кездеп журег1не аткан мерген!.. 1924 жыл.

СЫР слндык (Доска жазган хаттан) Ш ырык айналар mipKiH тауык, Жемщ болса колынла. Кайдагысы ceHi тауып, Топырлайды жольщда. Досынмын деп ант береди Жем (здеген жанама. Жем таусылса жалт береди Сенерлж дос, санама. Нарыз достар 6ip-aK калып, Шындап 6epiK сушскен. Bip-6ipme сыр актарып, Сыр TySiHiH тушскен. Эр адамнын iiuKi сыры, BepiK койма сакталран. , Сол койманыц 6ip тукгпрш, Достын досы-ак актарран. Кейде ашура сол тукшрд}, 1здейд1 жан жакынын. Шертед! жан сырлы жырды, Сырлас жанын шакырып. Тыныс керек кейде жанра, Кейде жанра эн керек. Куй шертуге анда-санда, Сырласарлык жан керек. 1шю сырды мысал етш, Bipa3 Faна жырлайын. Суреттеуге таура кет1п, Cypeni ептеп сырлайын. 12* 179

Сары арканы н 6ip тауы бар — Б ip тауы бар сымбатты.— Сол таудан ссн сыр тауып ал, Сыр тауып ал, кымбаттым. Калы ц зенгер, кузды шаттар, Кузды шаттар калыц ну, Саркырайды муз булактар, Муз булактар у да шу. Н уда 6ip шыц Tin-TiK суцтак, Tin-TiK суцсак 6ip бшк. Ш ы ц cyperri бейне жумбак, Туррандай кеп сыр жиып. Ш ыцды айналган кузды шаттар, Кузды шаттар аккан су, Сылдырайды муз булактар, М уз булактар у да шу. Ce3iM мысал, достым тыцда, Тында достым ойлап ал. Т у р л 1 сыр бар сол 6ip шыцда, Сол 6ip шыцда койма бар. Койма шыцныц нак басында, Н ак басынЛа какпасы. Алтын жазу как басында, Какпанын тас тактасы. Сол коймада кымбат жасау, Кымбат жасау сакталган. Текшелеген сымдап жасап, Сымдап жасап какталтан. Bip сандык бар емес турде, Емес турде корнектк Bip тукшрде 6eTi перде, BeTi перде ернектк Bip сандык бар, ол сандыкта, Ол сандыкта 6ip сандык. Сырдын кшт! колсанды.кта, Колсандыкта сыр сандык. Сандык iuii кызыл-жасыл, Ж а сы л ж!бек пердел}. Толган кымбат сактаулы асыл. Асыл сым бар пернелк Суду жанды сулу суйген, С улу суйген сыршылым. Ж1бек талдап тугпн туйген, 180

Турин туйген, турш шм. Сыр сандыкты ашып кара, Ашып кара сырласым. Сым пернен1 басып кара, Басып кара жырласын! Суду сымда перне эуеш, Перне эуеш жыр айтар. Кешл ашар тербеу эш, Тербеу эш сыр айтар. Шыкканбыз дос, шынга талай, Талай сырды ойланып, Актарарлык алтын сарай Алтын сарай койманы. 1926 жыл, 26 февраль.



COBnAPTTAFbl КАРЫНДАСЫМА Елден келдщ калага Оку 1здеп, шырарым! Журмегейсш YMbITbin Ауылдын, алые — жырагын. Надандык пен mipireH Калды алыста ауылын. Сенен дерек кутед1 Елдег1 кеп бауырыц. «Тасын KeMip бЫмнщ» Б ш м уйрен epiнбе! Болып журме эуеш, Ойынра артык бер1лме! Ел кызынын келед1 Сенен дерек 6uirici. Елге бшм апарып, Солардын бол улг1с1. Алыстары, умытпа, Нашар, надан, журтынды. Бону куран кыздарра Елжтетпе сыртынды. Каланын сылкым кызынын Кур сыртына елжтеп, Шылым летел аузына Окымай жатып желжпе. 185

Кеуде ыстаган сэн емес, Эуес кылма шылымды. Уйренбесп уйренш, Ш ы лы м деме — б ш м д ь Кейб}реулер санасыз, Сыртын рана тузейдк ©нер Ke6i солдай-ак, Кур» тек шашын кузейдк Б ш м емес максаты,— Сондайлар кеп емес пе? CefiTin журсен сен-дагы «М эназ адам» демес пе? TniKi калпы н езгермей Сы р ты н рана езгерсе, Уйткешщб ауылда ©цкей сыншы коз керсе, «Н е окыган ез1?» — деп, Таба кылып кулмес пе? «Сыртын рана бояпты» Д еп есекке камее пе? — «IuiKi калпы мэнНз» деп М азак кылып журмес пе? ©згерген тек формыца Иттер шулап урмес пе? Ж анармасын демеймш Сырткы кернек тур1ндь Ж анарт, бiрак бiрдей кыл Сы рт пен duiKi сырынлы. ©3iH бисщ, эрине, © з басыннын ерк1не. Iujih лайы к болсын тек Сы рты ©згерген KepKine. Сырты сырлы адамньтн Болса iш iнiн мэш жок? Усамай ма жем1ске, Сы рты эдем дэш ж ок? 186

Хат жазбаска болмады Ойыма осы С03 келш. Журмесш деп айтамын Сыртын. FaHa 03repin. Жаздым iрiкпей ойымды, Ж ат емесшн ipKeTiH. Yari куткен аулынды Кылма 63iHneH уркетш. Сен де кырыксан, мзселен. ¥зын орген шашынды. Шаш оку Fa богет пе, Кутш журсен басынды? Ак кутанный Koziipi Сапарынын корнег1. Кыррауылы коркейткен Батсайы жун ©pHeri. Коркейтпей ме сен1‘ де Ж^бек шашын оралган. Тускен асып токпактай, Аш белщнен буралган. Шаш биттерлж кун туса, Шашты сонда аларсын. Ауырсан — тутш ем десе, Аузыца шылым саларсыц. «Бул не деген c©3i» деп, Ренж1ме ауырлап. Сактандырып айтамын Агалыкпен, бауырлас. Тез даярлан совпарттан, Б ш м жинап кайтура. Елдег1 коп сщлще Акыл, нуска айтура. Елден келдщ бшмге, Маржан алка теруге Мшдетпсш оныннан Елге апарып беруге. 187

Токып уйрен, жалыкпа, 0нер-бш м врмегш. Шеберлей бер жлбекпен Сол ермектщ epueriH. Tire берсец ж5бекпен, Кэркем ермек кестесш, Керсетерсщ ауылга, Кесте ернектщ дестесш. Апам акыл берер ед,— Касында, емес,— елде алые. Акылдасып журуге Ж ы р а к кеттам мен де алые. Суйгешмнен айтамын Бул акылды, шырагым! Ес1ннен 6ip тастама Елдщ алые — жырагын!

ОТ АР БА М Е Н АК ТЭБЕТ Алыска созылган жол едй Жол боны сыцсыран ел едк Кызыл кун сэскеден нур шашып, Карсыдан жай ескен жел едк От арба жолменен келед1, Кейде opFbin, кейде сау желедк Кара айрыр, кара алып, жуйткщи,— Жануар Kymine сенедь Кек курыш табаннын TeMipi От шашад, болатты женпрш. Кара айгыр сырылдап орриды, Каршылдап ауыздык KeMipin. Шелектей танаудан бу парлап, Кара кек, жалбыр жал дударлап. Туйдектеп, екшнмен шубалтып, Жер жайпап сорады жумарлап. Ж улкынад кернеген куаты, Ырсылдап танаудан бу атып. Жолменен кара айгыр келед^ Иркеген кеп арба шубатып. Жыландай сумандап, ирендеп, Кара айгыр тукырад, суйрендеп. Кыбырлап кырык аяк денгелек, Кеш жердей дурсшдеп дем келед. 189

Ж ол кеткен созылып, жаркырап, Кара айтыр заулайды аркырап. Кулаш ы н 6ip жайып, 6ip 1ркед, Болдырып шаршау жок каркындап. Сан елд1 аралап келедк Кейде opFbin, кейде сау желедк Е к ш н ш !ркед1 тукырып, Ж ануар купине сенедк Ж о л бойы лз1лген калы ц ел, Б1рдей боп сынсиды малымен. Поезра 6ip ак ит косылды, Ауылдын, ©ткенде жанымен. Каткан аш, туспеген Ty6iii, Кермеген кенш 6ip я п б т п . А к тебет жуг1ред жанасып, П П ркш ш ц не екен у м т ? Озбак па поезбен таласып, Кулашын тыраштап санасып? Немесе туш р ыан сурай ма Ж у п р ш поезра ж анасы п? А к тебет ж у г 1рш калмайды, Поездан кездерш алмайды. Телм1рш ж агалай поезра Ж алайд ы т1л менен тацдайды. Карайды жан-жакка алактап, Bip туй!р нан сурап жалактап. Аш тебет жуг1рер б угш п, Аузынан т ш узын салактап. А к игл' еш 6ipey кермедк Корее де ештене бермедк Аздан сон машинист есштен М ай колмен б!рдеме сермеди М айлы кол кап-кара — куйел1 Туршдей — алакан суйелк Ес1ктен Tyftip нан лактырды, А к итке ауызбен кактырды... 190

/ Keuieri дурдиген ак тебет, Котанда уретш сак тебет, Бул кунде буралып а1итыктан Туспеген уйпалак ак T \\6iT. Сен кеше саяда жаттын рой! Арсылдап талайра шаптын рой. Машинист тэр1зд1 Kip баскан Талайды жулмалап каптын рой. Ку тамак кеп болса, сем1ред, Ж ок болса — как суйек кем1ред. Keuieri уретш жауына Ж анасып ж\\ччрш телм1ред. Котанда журдщ-ау тайтандап, Куйрыкты кетерш кайкандап. Поездан кикым ас сурайсыц, Жейтурын нан менен май тацдап. Кара айрыр ентелеп сырриды. Ак тебет ышкынып ырриды. Лактырран тушрд1 карып ап, Токтамай жуг1рш кылриды. Ак тебет журегш жалрады, Борбайлап, поездан калмады. Карып ап, тасталран тушрди Шайнамай, кылк етш толрады... От арба жуйткидк желедк Ак тебет ж уг1р т ередк Тебет пен поезды топшылап, Bip киял ойыма келедй Мысал рой бул сездщ жуйеск Айтайын шешуш THeci. Ак тебет — Keuieri ескЫ к Жалраннын. билеуип иесй ©3repic — екшнд! от арба,— Тебетке жылы сез катар ма? Аш тебет ышкынып жуг1ред, Онымен келер ме катарта! 191

АУЫЛ BAHFYC М1НЕКЕЙ Bip аз рана ж ы л етт1 Мен калада жургелн Елд1 Kepin кетемш Ею жылда бip кел1п. Ауыл байрус мшекей, Бала жастан кез керген! Аз Fana жыл 1ипнде Едэу]р-ак, езгерген... Бастык шалдар азайран Орын басып жас не. Коныр ауыл куба ендв Сэлем берем, бас нем! 'П р ш ш к те 03repin, 0 згермек-кой журтшылык. Kenieri жас балалар >KiriT бопты мурт шырып. К©з1ме ысты к т©тенше У ы з емген 6eciriM. Алтын болсын жанарып К и г 1з жыртык, ecirin! Бурынрыдай жылкы жок Тапал байдын аулында. Жататурын шандатып, «Кос шокыныц» баурында. 192

Мырза менен кажынын, Аулынын, да мэш жок. Бурынрыдай мыцрырран Оннан 6ip де малы жок,. Kapin пенен Эбжекен Койлары ecin байыпты. Котандары комакты, Койын белек жайыпты. Б 1’здщ ауыл М1'некей! Кез ж 1берш караймын, 9p6ipeyiH ауылдын 1здеп, карап санаймын. Баласы ескен хатшы боп, Молдекеннщ e3i жок. Шал болыпты Элекен, Сатайдьщ 6ip кез1 жок. Хатшы бопты советке, Молдекенн1'н Э л ici... Кеткеш рой елде эбден Молдалыктын, мэшск Сакалы ак боп Дэукецнщ Таусылыпты бар xici. Жоралыпты Эрештщ Мурнынын жартысы. Ызымханнын. катыны, «Жел ауру» дан каксайды. ETiKmi, сал Кадекен. Бушр бопты, аксайды. Биязы мен Белекен Айрылыпты кулактан, Кемшр бопты байрустар, Кермейтш боп жырактан. 13 С. Сейфуллнн Бую рей in белдер1 Бопты баяу ершшек. Бшиктерш алыпты ©ккей ceMi3 келшшек. 193

Кал ада eдi окуда Биязекец баласы. Bip кайтып ед мешмен MiHe, ещп шат анасы. Ж амал-екем eneyi Куанганнан жылайды. «ЕНзд1 ойладыцдар ма» деп Бишаралар сурайды... Эрюмнщ-ак елдег! О ку бопты санасы — Калаларда окдды Талай ауыл баласы. Жэндеп жатыр Элиман С ы н ы к ердщ желд1гш. Сатай ендеп шабады Агаш арба белд1гш. Кэд1ш кайтып ауылга Bip ауылдан келедк Кер денеш койкандап Булж -булж eiin желедк Mine, ауылда жусайды, Ауылдьщ бар сиыры. Беткейде эне, жайылад Бар жылкыныц yfiipi. Куба жон мен кара ойга Ж аю ш ы ед ел ж ы лкы сын. Ол жерлерге егш сап, TuiinTi енд1 кыртысын. Тезекш1 анау,— арбасы Сыцсып жылайд, шынкылдап. Жеккен коныр eri3i ©н.кендейд1 кикылдап. Кара коныр e ri3re Агаш арба жеккен!. Аш етше кигеш - Ж ыртык шомыт шекпенк 194

Коп кедейдщ эл1 де Кырык жамаулы сырты кен,— Кашан карац ешед! Бит быжнаран жыртык тон!.. 0 н шыркасып келед! Bip топ бала epicreH, Кап аркалап дедектеп, Bipre тезек терюкен. ©згерштщ елеш,— Айткандары шыркасып. Дауыстары жангыртад Кара езектщ кыркасын. Кеше ©бжаттР эндеткен Балалар foA 6api де. 0 бжзт калып, езгерген Балалардын, эш де... Сиыр, бопты сатайдын, Шубар ала тайшасы, Катын бопты соктадай Нурекецнщ Айшасы. Bip-ак кулаш эл1 де 0 текеннщ кегенк 0 л i де уш жамаулы Болмаган-ау дегенк Оншакты-ак-ау эл1 де Мал рып баккан eiiiKici. Кулаш кеген, бес буршак — Келмеген рой ecKici. Мен эперген машина «Сепатырды»2 Kecin кып, Сутш тартып ауылдын, Май шырарып, несш кып. 1 Э б ж а т —дш окуында ежеден суреге тусердщ алдында окы- ладыi. Сеп а т р — сепорагор. 13* 195

Алран майын Этекец Карынра сап жиыпты. «Капаратка» май сатып, Ш апан алып KninTi. Сепаратор келген соц Майра эрюм-ак бай бопты. 9p6ip уйде-ак дщкиген Карын-карын май бопты. Этекецнщ ушнщ Ж анында эш, уймелеп, Кыз-келшшек кулшед Ы нталасып, кимелеп. Ортасында ынылдап Сепаратор жырлайды. Коркем куйд1 эндеткен Кыз-келшшек тындайды. Bip келшшек туткасын Айналдырып козтайды. Сепаратор эдем1 9ндетедк боздайды. Мен де кулак, саламын Сепаратор энше. Сушнемш, караймын Ауылдыц бул сэнше. Мен де ынылдап жырлаймын Карап турып суш ит. Ж ыр косамын балаша Сепаратор кушне. Ауыл байтус мшекей! Бала ж астан коз керген. Аз рана жыл М и д е Едэу1р-ак ©згерген... 1926, август, Ел.

КАРЛЫ АЯЗДА Жерд1 баскан аппак кар... Ссжад аяз, ызрырып — Кызыл шунак, жалмандап, Билеп кулед сызрырып. Ушан тенлз калын кар >Kepni басып жабады. Ш унак аяз жаланаш Eni санын сабады. Муздай де\\п бет карып Аяз аузын ашады. Кулактанып кызыл Кун Жасыл ушкын шашады. Кызыл аяз де\\пмеч Бет карылып куйедк Канын беттщ шырарып Аяз т1степ суйедк Куйд1*ргеш — у с т п Дем1 бетке тигенк Канын сорып аппак кып TicTereHi — суйгеш. Ш унак аяз аямас, Тонып ycin катсан да. Сызрырады, куледi, Ycin елш жатсан. да. 197

ЫЗРЫРЫК, АЯЗДА КЕДЕП АУЫЛЫ Кар устшен шангытып Куйкылж иды борасын. Даладары ауылдын, Басып кемед корасын. Далада ауыл... 6ypicin Кар астына кем1лген. Кармен эбден алысып Э л 1 курып жешлген. Асы — кеже катыксыз, Б ул ауыл 6ip жарлы ед1. Tayip кыстау жер1 жок, Даладары зарлы едк Мойындары пештердщ Караяды кылтиып. Кар астынан аршылран Терезелер жылтиып. Кей кылтиран мойыннан Тут1н будак шырады. YcKipiKKe беттемей Ы кда заулап ырады. Тутш келбей ушады Буш рш куып ©зектщ. «М унда ауыл» деп шакырып TyiiH nici тезектщ. (98