С.Сейфуллин

Бартанда анда-санда «Ок жетпес»ке, Болмайды «Жумбак тасты» елемеске. Елестеп кез алдыца cyperrepi, EpTeri элг1 эцг1ме тусед! еске. «Жумбак тас»,— бейне арыстан, шегш жаткан; Айбатты жалбыр жалын Terin жаткан. Манкиып «Ок жетпес»ке кырын карап, Суына «Бурабай»дын, 6erin жаткан. Ж акын кеп, каратан жан ацрал таска, CyHrireH тунриыкка, сацрал таска. Кызыкты жаратылыс суретше, Болмайды, кайран калып тан калмаска. Сунп'ген ансал кия, мылкау-керен; Ущлген келге TOHin, Tynci3 терен. Карасац етегше к е л т турып, Шымырлап турцигед} барлык денен! Анырын ертегшщ сурасан да, Айкайлап етегшде айтып елец, Какылдап ез ce3iimi кайта айтады, Жалынран сурауыцды кылмайды елец... *** Бурабай желд1 куш толкынады, Ыскырып, дауыл сокса, булкынады. Жайындай найза тиген ойран болып, Соктырып кырра шашып жулкынады. Кескект1 арыстандай арсылдайды, Шынжырлы ак бураша, каршылдайды. Гурсшдеп, кеб1к шапшып таска сорып, Камаран тау мен таска калшылдайды. **$ YueMi 6ip калып жок «Бурабай»да; Маужырап тыныштанад тынык жайда. Кешлд1 балкытады жумсак тербеп, Сипяйды еркалетт жаыды майдя 200

Аспаннан алтын Кунш ц сэулеп ойнап, Куйынып, кумю сура терец бойлап, Кубылып ойнайды кел исшгендей, Кулпырып сансыз турге rayhap жайнап. Ж аралай тау мен орман анталасып, Ортада жаткан жасыл мелд!р айна,— Ойнайды айнадан ез ж узш Kepin, Кеш болса сансыз жулдыз алтын ай да... Долданып, дауыл сокса, тулап айдын, Гурсшдеп, аласурды, шулап айдын, Ж улкынтан шынжырынан ак бураша, Kenipin соктырады зулап айдын. Курсшдеп, аласурып кебш шашкан, Туларан кел бейнел1 — бурада айбын. Кей куш туларан кел, кей кун жым-жырт, «Бурабай» тыншырады шуак, жэй кун. Шшдеде керкем айна, торрын туткан. Аждайа,— кара дауыл куралай кун. Тары да 6ip куз тас бар жарасында, Тары сол кумш сулы «Бурабай»дыц... Кенесары ynripi Орта жуз «Ак патсара» барынранда, Патшара хан урпары жарынранда, Касымхан бармай калган, туыстары Патшадан «байразы» алып тарынранда. Кене хан Касым улы кырра кешкен, Устшен туыстары шарынранда. Патш ара карадын деп елд1 ш апкан, Хандырын Абылайдын сарынранда. У р к т п , дурим елд1 булд1рренге, Ш улаты п жабыктарын т1ЛД1*ргенге, Мэз болган хандарыныз,— ел шапкызып Торсыкты керегеге рлд!ргенге. «Касым хан, туранда кан уыстаран», Мэз болып, «Кенесары ту устаган». Кене мен ^ралары ж ауласы пты ,— Сиякты Абылайдан туыспаган. 300

Бул С0з1м емес онша кене сарын,— Энпме, сексен жылдан емес ары: Шауыпты кырдан келш агаларын, Абылай немереа — Кенесары. Тасканда колдщ ecin кенереск Су кайтса бшктейд! Keiviepi ecin. T y c i i K жак Бурабайдьщ 6ip кузына Коньшты Абылайдын немересй.. Кемерде калын орман, куз тас шошак,--- Кененщ колы келш курган ошак... Карауыл таудан аса баршы салып, Сол кузда Кенесары жаткан мошап. Сол кузда жаткан мошап уйш сш , «Ж ат болтан» Кокшетаута KyftiHicin. Ш аппак боп, дуан менен таудагы елш, Куштерш жиып,— тастай TyfliHicin. Содан сон мэнп тастап 6eKiHiciH, Колы мен Кене кеткен meriHicin. Мулде енд1 шолге кеткен аулын шауып: Касымнын ею агасын, ею iHiciH. YftmiK бар, элп кузда унп'рлеген, ImiHe юрсен уйдей кунпрлеген, Аталтан «Кенесары yuripi» деп: Корсещз тэр!зд1 imi дым юрмеген. Ecni куйд1н сарыны Дуниеде эр 6ip болек жерд1н аты,— Себеппен койтан бэр! елдщ аты,— Элгщей себептер мен атаныпты, Шындар мен тау ш ш де колдщ аты. Солайша куздар мен кол атаныпты, Зерек журт хикаясын жат алыпты. Кате айтсам, энпмеш катыс ecTin,— Kemipep тарихшылар каталыкты... «Бул icKe «Бурабай»дьщ тасы куэ, «Ок жетпес», «Жумбак тас» тьщ басы куэ. 301

«Сыбырлап, сыр урлаган кара орманнын «Бую р бел Kapici мен жасы куэ». Тарихка болмаса да онша дерек,— Эр KiM-ак окып керер кылса керек. Корешк толык бшген жазсын жаксы, Е ш ертек менгшкп емес еш KiMre ерек. Талай сыр ертепш ел айтады. Ызындап таудан соккан жел айтады. Жасырын сыбырласкан жапырактар, Кунд1з-тун куцюлдеген кел айтады. Толранып темен карап шал айтады. Тамсанып танырканып бала айтады. Тау, тасты тунжыраган куэ кылып, От басы катын-калаш 6api айтады. Ертеп болмаса да хатта калган,— Аузында шеж1ренщ картта калган. Карттардын баян кылган эцпмесш EciTKeH кеш нплер жаттап алган...» Ж ы р ш ы акын домбырасын ш е р тт торде, Ертекпен таныстырар ашып перде. Тындаган алка котан элеуметтен, Талапкер ж ат алады, болса зерде. Домбыра туптен козгап жырын сарнап KypciHin толганады коныр перне. Коздатып кешкен елдей шубыртады; М онш акш а Дзбектелш айткан терме... Домбыра сарнайды удеп KyfiiH mepTin; Толганып жырлайды акын талмай тертш. Ертег1н Кокшетаудын баяндайды, У за кк а ш апкан аттай шокып, KepTin. Тындаган алка котан элеумегп EpTeKiui тамаша eTin алады ертш. Там санып epTerire еткендеп, Элеумет тецселетш куймен елтш... 1928 жыл, Кызылорда — Ташкент.

1929 1936



О К Т Я Б Р Ь KYHI Калын. нашар уран салып, К,олга кызыл туын алып. Карангыны кылран жарык,— Кымбатгы кун Октябрь. Арпалысып залымдармен, Тенлж б!зге алып берген. Тал ай жалшы сонына ерген,— Жолбасшы кун Октябрь! Неше жылдай тендж куткен, Ж ас тиектен у\\пт еткен. Талай камкор канын теккен,— Курбанды кун Октябрь! Кайырлы болсын адымын., Ж алпы енбекш1 табынын. Жер жуз!нде кедейге Жаса кызыл Октябрь!..

М АЙ KYHI (У31НД1) 1. С С С Р жумыскер табы Жумыскер тап, Каттырак сок балганы! Талкан болсын Карынньщ сум жал саны! Карын тудьщ, Арам кудьщ, Зэл1м-удын Тез куда сын Октябрьден калганы! Гулет Kepi к, Кызсын корык, кайнасын! Корык пеште ©рт боп келир жайнасын! Турмысты онда, С орып сомда, К унги колда Курыш балга Гурсьлдесш, ойнасын! Корык пешке ©рт кып ж аксак кем1рдр Куйып, илеп, Уйсек сайман тем1рд!*, Кызса завод,— Авто-лау ат, Тасыр сауат,— Кызыктырак Квркейтем!з окпрдП.. 306

Тегершжтер Шапшацырак зырласа, Тартпалары Сумандаса, жымдаса,— Б1зд1ц турмыс,— Жана курлыс, Жайыар кырмыз,— Екшщйрек Машина куй жырласа, Мын шет тукшр Жаксын шанкан шыракты, Далаларды Талкандасын трактор, Отарба, авто, Барды аттап, Булей каптап, Аэроплан,— Умыттырсын жыракды. 2. Кызыл эскер Кушренед! Енбекпп элем, жас, кэрп Лек-лек болып Бшенед! жастары, Жауды, жатты, Андып катты, Ецбек тапты, Кортамакка Ант етед! эскер i. Кызыл эскер,— Кызыл косын нудары, Матростар Кемедег1 — судары, Жаса, арыстан, 1штен, тыстан,— Пыссын дуспан,— Кызыл жулдыз Мацдайыцда, тудары! Кызыл косын, Ж ана турмыс тузеткен, 2 0 \" 307

Жумыскер тап Орда-отанын кузеткен, Сак; тур,— каран! Тап тур,— жаран! Деп тут аран! Кек сауытты Кызыл батыр кузетте! Сол аяк,— Ж у п бас! К,уж табан, Н ы к бас! Адымда, Сы п бас! Датарды Ныкдас, Мылтыкты И ы кка ас, Ецбекнп ер Букпас! Майданка Tin бас! Майданда Бутып Тек кулар Шыдпас. Катарды Ныктас! Еш 6ip жау Ж ы к.пас!.. 3. Пионерлер Марш пионер, Марш, жас улан, ауылга! Мэдениет Майданында дауылда. Д унк-дунк,— да был. Лек-лек агыл! 1ске жабыл! Тез дайындал, Ж ещ л ютен ауырта. 308

Ецбек таптыц Сендер де 6ip косыны. 9p6ip icTe Умытпа эсте осыны! Сансыз кырлы, Bip-ак сырлы, Ецбек жырлы,— Катер иыкка Мылтык, балра, мосыны! Надандыктыц Тамырына шапцыла. Маскунемдц Хулиганды аткыла! Сондай шолжау,— Таты мол жау, Бит те зор жау,— Не жамылып Букса-дары тапкыла. Надандыкты Трактормен айрызда, Салт-санара Сасык HciH жайрызба! Марш, лек алра. Жас куш, талма! Нык тут, балра TicTec, курес, Табанынды тайрызба! Кулат ¥РЫП Еск1л1кт1ц ордасын, Кират бузып Сумрай, mipKiH мордасын Жацалыкты Када мыкты, Капке де уктыр,— Надандыктыц ¥шыр кекке кордасын! 309

Тас тулек, Ал?а! Ж ас бшек! Талма! Нык, сште Балра! От ушсын Манда, Дуцюлдет Д а был! Душпанды Дара ур 1929 жыл.

УЛЫ М А Й Д А Н Д А Ж У Л ^ Ы С К Е Р Т А Б Ы Н А Еске тусер ¥л ы кундер, Май куш, Жумыскер тап, Bip.aiKKe ант кып, сай куш,— Жолдас — досым, Ардак косым, Есте болсын,— Кол устасып Bipre болдьнс кай куш?.. Тырнакты сум Алкымыцнан алтанда, Канды шекгел Слрескенде жатанда, Алтын улдар, Ж алкын мундар, ©н,кей сумдар. Дэл аркада Алтын канжар салтанда! Дэл сол кезде Колтытыда юргемш, Сумды сотып, Е з п л е с т 6ypreMin, E rri далдап, Бетт1 кандап, Аман «жанды ап», Сендерменен зп

Bipre алысып жургемш. Сол майданда Каира 6iрге баткамыз, Шайнап жауды, Ш айналып та жаткамыз. Дузпсп алтын, Сары жалкын, Жумсак, алкым, Сумды Т1степ Bip мезгьлде каткамыз. Ол кезде ойда Ж уан дорба жок едк Ол кезде ойда Д иван, жорга жок едк Ойда ол кезде, Тпскен кезде: Карынды езбек — Не шмек жш, Не коррасын ок едк Мен турманам 1штен пэле туйсше, Э у е л 1' кеп Пыш актап ап, «исше» Келмегем мен, Эю м боп сен, «Ж айып сап жем» Ж ур тка берген ToTTi асыцнын исше. Кызыл тудыц Сабын 6ipre суйгемш, Ж алын отка Bipre nicin куйгемш, CepTTi кунде, Канды тунде, Жау шшде Кызыл туна Ж анды 6ipre туйгемш. Сендерменен Tycin ш ыккам 6ip «керге», Аш, жаланаш Ж аты сканбы з Kip жерде, 312

Кеп жау талап, Ш урк-шурк жара ап, Дал-дал канап, Сендерменен Каным тамган 6ip жерге. Сактаулы эл! Сондагы алган мандатым, Майдан штаб, Берген сонда кандатып, Тумар кылып, Мойным а ш п , Ж урм1н тынык,— Октябрьдщ Сондагы жас солдаты. Ол кун мэнп Тарихтан еш ешпейдь Тарихтын. ол Зор бетшен кешпеГш, Жаулар каш ты... Сумдар састы... Бояп басты, Сол кунп' icTi Сумдар б1зге кешпейдЕ Калай KemciH Б1зге сумнын, улдары, Ордалары Талкандалган тулдары,— Канжар кайрап, 1штен байлап, Судай сайрап, Ку карынныц Г1л суранак мундары? .. Сум тобынын. Б1зде M9H,ri Keri б ар , Сум кулардын. Кек сактайтын Teri бар,— Жолдас-досым, Нулы косым, Есте болсын,— Жылмагай бет, 1ште анлыган жег1 бар... 313

Кулш , кекеп, Авдыран сум ыскырса. Арам карын Мурныменен пыскырса,— IIIiMipiKneftMiH, «Тым уржпеймш», Yh ipiimefiMiH,— Аяк, шалып, Kip таяк, та кыстырса. Енд1 жаудьщ Сезбен атам ордасын, Кездеп атам Ж ылмиран сум мордасын, Кейде 6ip мулт, Кейде 6ip мурт, Кейде ycTipT Кету мумкш Кызган нпркш коррасын.. . Кате бассам, Сен тузейсщ,— Ем керем. Ce3iMinai Дамырыш ну кен керем.. . Кулар урсе, «Кекке Mince», Ypin кулсе, Сук кунйктщ YprepiiMeH тен керем. Кан майданда Колтырыца юргемш, Ж анды ортара С ал ы п бшек тургем1н, Зор cepTTi icTe Каиж ар TicTen, Bipre ш'скем, — Элгешмше Серщерменен 6ipre.MiH! 314

Жар акты К,ындап, Жангыртып Шындап, Устамак Бшек, Дайындап Бшеп. Бар кушш, Ж1гер, Дуспанга T ire p ... Мыц-мын. лек, Марш бас. К,ай дуспан К,ашпас! 1929 жыл.

КЫЗЫЛ ЭСКЕР МАРШЫ Кызыл эскердщ 10 жылдык тойына арналды. (Kywi бар). Б1зд1' Октябрь турызды, Болатпен бел бугызды, Жумыскер тап жауларын Елден тур in курызды. Ушан кызыл туымыз, Енбекпн тап нуымыз, Т 1Т1ретед1 душпанды Жер козралткан шуымыз. Б)'рдей бас, — Дттап! Ж уп жазба! — Сап-сап!. . Н ы ктап бас, — Тап-тап! Тап-тап! Кы зы л эскер кайратты, Арыстандай айбатты, Кызыл тумен керкейтш, Журген жерш жайнатты. Ушан кызыл туымыз, Енбекпн тап нуымыз, Ттретед! душпанды Жер козралткан шуымыз. 316

Эсем бас — Ж алт-ж улт! Жалын шаш, — Ж ар к-ж ур к! Кайрат тас — Сарт-сурт! Сарт-сурт! Куш — коллектив енбекте, Ецбекке дес бермекте. Шывамыз 6i3 майданга Енбек жауын жецбекке. Ушан кызыл туымыз, Ецбекнп тап нуымыз, Ттретед1 душпанды Жер козралткан шуымыз. Сымдай боп — Tin-TiK! Шойындай Нык-нык! Адымда — Ж уп-жуп!.. Ж уп-ж уп! Дуниеге эюм болрандар, Жасап курал коррандар, Белдесетш жауымыз — Енбек канап соррандар. Ушан кызыл туымыз, Ецбекнп тап нуымыз, Ттретед! душпанды Жер козралткан шуымыз. Кок кылыш — Алмас. Кол курыш — Талмас! Ж ау тыныс Алмас! Алмас... 317

Интернационал уранды, Социалиста отанды Б аламыз дунеш, — Ы з — жещлмес куралды! Ушан цызыл туымыз, Ецбекпп тап нуымыз, Ттретед! душпанды Жер козталткан шуымыз. Ер, жарак, Ат — марш! Ауыздык К а р ш -к ар ш ! К ы зы л ер — М ар ш -м арш ! М ар ш -м арш !

КАРА АРБАДА Айдалада кара арбада Ею -уш Kici келедк Кара жолды тозандатып, Аты булк-булк желедк Келжтерш тозан басып, Терге шомып сабылган, Бэршщ де Tyci кашып Кабактары жабылган. Бастарына «сабаздардын» Келгендей тап oip сумдык. Анда-санда булар неге УЫлейд1 KypciHin. Сурасаныз бул адамдар Кайда бет ап барады?.. Бул сабаздар кайта-кайта Артка неге карады? Бай-екелер булар, малы Компескеге шшген. Ецбекпп елге ойплешп Жауыздыгы бглшген. Бул мырзалар ел ц \\ сорган Алган енд1 сазасын. Талай жылгы кеп кунэшн Тартпак енд1 жазасын. 319

Нашарлардьщ сан акысы Ку карынга тыгылран,— Енд1 рана, мырзалардыц Лас мурнынан сырылран. Булар байлар —жалшылардан Енбек канап жегендер. Нашарды жеп, мал кобейтш — «Эулием1з» дегендер. ч Булар — байлар — енбек канап, Тиын сорран тиыннан. Булар ылри карын кулар Кара кушке сиынган. Булар ылри Карынбайлар — Ж еуге K©3i тоймаран, Кайыршыдан кап урласа: «М ал таптым» деп ойларан. Б ул жазгандар малы кемд1 Корлагандар тенсшбей, Ж уас, момын енбекнпш Кул кылгандар менсшбей. Енд1 рана бул мырзалар Тартты, Mine, жазасын! Енд1 Fana, Mine, етемек Кеп жазанын «казасын». Ордалары талкандалды, — Калды адыра — 6ip куыс. Енбекни журт арттарынан Ш эш топырак кырык уыс. Аскынрэн кеп icrepme Ауыр емес бул жаза! Б ул эшешн жеьил рана М ы н ж азага 6ip с а з а ... Ж алшылардын баккан малы Тан атканша шрден, ©з малдарын оздер1 алды Енбек KymiH cinipreH. 320

Патшаларды окпен аткан, Колра кызыл ту устап, Сендерге тек аткылайды Топыракты уыстап. Енд1 сендер журмейс1'ндер Бурынрыдай сэн курып, 0ткен турмыс кундерще Кош айтындар мэнгшк! Ецбекцн журт арттарьщнан Тас атады: шок-шок-шок! Бурынрыны кайтарура Оздерде енд! айла жок. Бул жулынран ацыздары Арам шептер, «кокырак». Шаш, ецбеюш, арттарынан Кырык уыстан топырак!.. Енд! узамай Бай табыныц Тамырлары жойылар. Терец казран моласына Зш каратас койылар. 1928 жыл.

ПО Л ЬШ А Ж ¥МЬ5СКЕР ТАБЫНЫН, УЭК1ЛДЕР1 НЕ Мейль ecipcin, Ж а у 6i3re орын сайласын! К,ан майданга Малый, басын байласын! 0ткен майдан С аб ак болран эр юмге, Б1з К0рерм1з Ж аудыц турл1 айласы н... Тецдж жауы Куш ш тары байкассын, Аянбасын, 1\\ан канжарын жайкассын, Кулатам деп Куры ш TeMip ордасын — Ж умысшы тап Отанымен ш айкассын... Жер жузшщ Капиталы уласып, Мейлк тары Tnin KGpciii, байкассын, Бул болашак Ceprri майдан акырры, — Ер болса ж ау Eid кылыш айкассын! .. Жындандырды Капиталды кан басып, 322

0лершде Жаваласпак, жармасып, Енд! айк,асса EcipiK жын капитал, — Bi3 тынбаймыз Кул-кул кылмай жанбасын? . Бул майданда Ецбек табы дуниешн Bi3 бшем1з Б1зден болек калмасын, Капиталмен Белдескенде енбек тап, Bi3 6LieMi3 — Тап жолынан танбасын. Жумысшы тап ©юлдер! Польшанын! Ер квциш Eui6ip кудж шалмасын. 1\\иындьщПен Сансыз жаумен алыссак. — Биадремш Б1здщ бшек талмасын. .. Совет ел! Тынбай 1стер куртканша Капиталдын Салып кеткен танбасын. Тиген жаува Октябрьдщ солдаты Сап корсетер Кылшылдаван алмасын. Бшд1ремш Курыванша тап душпан Ол алмасты Кынва мулде салмасын. Колдан алмас Тасталады мэцгипк Тап душпаннын Домалатып кан басын!.. 1929 жыл.

ТОКУ ФАБРИГ1НДЕ (Децгелек куйше.) Бу машина Курыш шойын Кыздырады Думай тойын, Бу кайнатад Сзлып ойын... Б ш к -б ш к Кара мойын,— Кекке Tin-TiK Озган бойын.. Тутш кекке ¥ш ады ектеп, Будак-будак Тушле. Машина дурш, Ынкылдайды Ы н кы л емес,— Сынкылдайды. Сейлеп ын-жын, Жымпылдайды: Мы и кызык Т1Л Мынкылдайды. Тем ip туЙ1'н Бултылдайды.. Фабриктщ Ke3iM ti'ktim Думан-дукен ушне. 324

Машинеге Куштетедк Аласуртып Тштетедк Адам iciH ктетедк УстБустше УстетедР Шеберлет1п Тустетедь 0цкей шебер, Енбек жебер П л кек жейде кише. K qk TeMipre Буйырады. Туткаеын нык Шиырады. Тек езше «Сиынады». Машинанын TeiiKTepiH Кездеп шебер Жетштерь Нарыз шын ер, — Квнбёгендер Капиталдын шне. Катар-катар Уршыктары Зырылдайды. Тумсыктары Бултылдап жш, Булшыктары, Узбей кыл жш Кылыштарын, Ширатады Шымшып кана Epci-карсы, Шапкан марты, Кызыгамын бите. 325

Машиналар Токиды ермек, Биязылап Н э з 1к орнек, Асыгады, Шапшан, тербеп, Сарт-сурт шауып Аркау журмек, Тын бай жуйткш Токи бермек. ©нерл1 ецбек Бэрш женбек. .. Боламын шат суйше. Ш у машина, Удей куште! УстБустше Ж ук ал усте! BepiK токы, Шебер icTe, Бес жылдыкты Б т р уште! Кундж id i BiTip тусте Кунги букпе, TeridiKKe Адымыцды жшле! '*1929 жыл.

СЫЛАУШЫЛАР ЖЫРЫ (Орталык ецбек институтыныц сылаушылар курсындагы жас жумыскерлерге.) Сур алжапкыш, сур кенеп, — Teric сургылт кшндж. Т1зе косып Ti3uiin 1ске та стан тушндж. Колда калак, кол бакыр, Сургылт балшык ycTi\\ii3. Кец сарайды сылаушы, Ж1герл1 сур т у с т п з . Енбекпен 6ip кайнаскан Кеп алакан — KymTiMi3, Жана турмыс сарайын Сэндейтш гш icTiMi3. Колда темip к ал а к та , Кол бакырды карга аскан, Калаушылар легше Bi3 де 6ip лек жалраскан. Тас болат лек iprere Катар тузеп турысып, Шегендейм1з балшыкты Есеппенен урысып. Балшык ешн юрг1зед ЦПркш к у и т колымыз. 1ске уйренген ыцрайлы Онымыз бен солымыз. 327

Илеп, куйып, шаралап, Ж асап турл1 ылайды. Бшк жайдыц жымдарын Айнаша ендеп сылайды. Уйымдасып ютеген Эр ic im 6ip сэш бар. Эр кимылдын, озшше Ь1ррагы бар, эш бар. Кол бакырга ап балшьщты, Эндетем1з калактап, Санап дэлдеп урамыз Тем1р калак жалактап. TeMip к алак кушмен TypnLni кол билейдк Сур дэнекер балшыкты Камырдан тез илейдк 1929 жыл.

КАЛАУШЫЛАР ЖЫРЫ (Орталык енбек институтынын калаушылар курсындагы жас жумыскерлерге.) Сур алжапкыш, сур кенеп — Teric суррылт кшндж. Ti3e к,осып косылып, 1ске тастай тушндж. Колда калак, шот аяк, Суррылт балшык, yciiMi3, }Югерл1 сур калаушы,— Ж1герл1 сур т у с т и з ... Енбекпен 6ip кайнаскан Кен алакан к уш тп з, Жана турмыс сарайын Жасайтын г}л iciiMi3... Жана турмыс жасаушы Bi3 енбектщ 6ip леН— Лек-лек улы эскердщ Б!здер де 6ip Ti36eri. Болат ipre калаймыз Ж ана турмыс ушне, Булт капкан уй саламыз 1ске тастай тушне. Шаттык кызык енбекте — Ic icTeftMi3 сушне, TeMip калак, ун косар KyuiTi колдьщ бшне. 329

Кызыл Kipnim тас болат Киыстырып ыздейгшз. Сыммен жэне ыздеумен Сыраласып тузеймтз. Ж ана, алдагы турмыска Ж а й ж асауш ы б!з дейгшз. 9д1с \\ л п жанартып Л^аца соулет 1здейм1з. Гргелерге кенд1р ж ш Тартып тузу сымдай кып, Дэнекер! кызыл кыш Катарлаймыз жымдай рып, Туршдей кол сыртылдап, Кызыл кышты калайды, Сур балшыкты жылмаддап TeMip калак. жалайды. Сарай калап сэулегп Сан сатыны кермелеп, Кат-кат бшк кен кылып, Кызыл кышты термелеп. Текшелейлт дойбылы Кестедей рып жермелеп. К ы зы л кыш ты KOTepin Кокке асамыз ормелеп. Кокке орлетш калаумен Кызыл кышты Дзьлту, Кызыл куннщ астына Орнатамыз кызыл ту... 1930 жыл.

МАУЗЕР (Октябрьдщ 12 жылдыгына.) Улы Октябрь куншщ Он еюннп тойында, Паш етейш 6ip icri Квптен журген ойымда: Улы сынды кез eai Тап пенен тап алыскан, Тек манданта жугшш Журекке найза салыскан. Баеын Tirin тап ymiH, Майданда ерлер табыскан. Бала-шага, кемшр-шал Уйде к,ылыш жаныскан. Туткасы ушш турмыстын. Алмасты канра малыскан, Кйырсыз ушан туран жер Аккан канра кдныскан, Суранак, кулик кулар тек Ушнде бутып калыскан... MiHe, сонда кальщ жау Камалады айнала. Ыц-жыц болып кайысты Калын, орман айдала. Кызыл кущи баскандай Кара сур булг ушпалы. 331

Кам ап на из а тенд1рд1 Ецбекнц тап душпакы. Bip жолдасым жырылды Туе ауранда, бес}нде... К а н -ка н болран cypeTi Э л ! Tipi eciMде. Эла'реген каж ы рлы ер Ж а у орыныц кебшен, К ан тую pin жырылды Тиген сон, ок, дебшен. Басып суйеп отырдым, Тула бонда кек кайнап. Ж Ypeктi ертеп канды кек Ж ау жасаган шепке айдап. Тастамады колынан Кан акдан ер маузерын, «Босамандар» — дед]* де К аны н cypTTi аузыныц. «Анама сэлем дегейсщ, Егшмесш кушнш, Тап унлн елд \\ баласы, Болаттай болсын туйшш. Айткайсын, жолдас жарыма, Ж а с бала к.алды колында. Коз кырын салар ерлер кеп Ецбекпп тап жолында. BeciKTeri жас улым, Ер жетсе ecin балдырран. М ына кекы маузерым Соран мурам калдырран. Октябрьдщ куншде Турандырын актасын. Мына кект1 маузерды Душпанра арнап сакдасын. 332

Ерте тусп колымнан Ж ауды курытпай маузерым, Б упн б1зге тас аткан, Юрмесш imne жау жылым. КеШнп жас Дршщ Ж ылда 6ip сал есше»... Деп узшд1 азамат Басын койып TeciMe. Он еюде сол ердщ ¥лы каз1'р пионер. — Экем дейд! советы, Экесшдей суйенер. Октябрьдщ ecKirne Дэл жйырма бес1не, Экесшщ сэлемш Жылда салам еане... Ант к.ып бала тушшй Мойнындаты баулытын, Белп кылып антына Кызыл шаршы жаулытын. Деп журмесш жас улан «Жылда айтады несше!» Тапсыруын экеннщ Таты салам есще!.. ¥лы Октябрь дуспаны 1ш пен сырттан андысып, Онтайлы кез кутедр Отын штен шандысып. IuiKi-cbipTHbi коп залым TiciH кайрап батады. Оцтайлы кез келсе егер Сур эбжылан шатады. Октябрьдщ уланы, Тез дайындал майданта. 1ште, сыртта жау калын, БейбД оспе жайды ацтар!. 333

Борыш саган кузету Енбеюш тап дотанын. Ж аудан KopFay жарадпен Бастандыдтын отанын. Одтябрьдщ жауы кеп 1ште, сыртта доршаган. Квкейще жатталсын Осы ап-айдын сыр саган. Коршаган жау отанды Кан тумсыгын сукпасын, 1шк1 душпан андыган Ептеп пышад тыдпасын. К,атерл1рек iuiKi жау — Бояуы бар сыртында, Суганад сур уры сум Кан бар 6ip жад уртында. Д уш пан таптьщ кецеске Пасыд жанды сумдары. Арам, аяр эбжылан,— Киын дуйрыд, жымдары. ОнтябрыД даралап Талай сумдар шабысдан. Итше жортып, улысып Bip-6ipiMeH табысдан. Дал-дал дылып талауга, Б1зд1 талай дабысдан. Сонда оларды енбекнп ел Ку тумсыдда дагысдан. Б1зд'1н сонда rereypiH Оларга тым «жагысдан» Б1здщ шецгел ашрл1 Кещрдекде жабысдан. Кею рдеп езьлген Суганад сур куппктер, «Купим » — десен дабады, Тумсыдда урсан бушштер. 334

Сырткы жау да кезецед, К,атерл!рек iiirreri, ©Mipiume залымнын. Даяр журмек im Keri. Kyrin сакта, жас улан! Экен, берген маузерын! Б1з тым жаксы бшелдз ImKi, сырткы жау сырын 1929 жыл

>KA3FbI Е П С К Е Ж ер де, K0K те Ж азбенен мэз. Сьщкылдайды А к к у мен каз. Гул шашады, Кулед1 жаз,— Ж ас сулудай оянган. Ж аздыц сулу К уй мен сэш, Куш тасытар Мын турл1 энк Шын жас суду — Жаздьщ тэнк Ш ырай емес боянган. Ж ер де к©к те Жазбенен м эз... Санкылдайды А к к у мен каз. Большевиктж Е к iнш i жаз — Ш акырады ericKe. Б ул ericTiK,— К э з 1'рп улы ic. Болмасын 6ip Кар ап турыс. «Тем ip айгыр» Ж асыл курыш Узбей шыксын жепске. 336

«TeMip куждар» Т1збек-т1збек, Болмай eui6ip Избект! узбек. Болмай icci3 Куши отюзбек, Шыксын каптап TericKe. Лек-лек TeMip Айгыр жексец, Жер кыртысын К.ЫЛЫП жексен, Мьщ-мын батпан Тукым сепсен, — Каулар бидай, мактасы. «TeMip айгыр» Л^асыл курыш, Сап-сап катар Салсын жур1с. Ецбекплге Улкен ырыс, Мшдегп icin актасын!.. 1931 жыл. Сейфуллнн

СОЦИА ЛИСТАН (У31НД1) Октябрь мейрамына Бугш тарих ¥лы кун1 — Ж ум ы сш ы таи Кущ из-туш KymTi ашынып, Шырып yHi Капитал мен шабыскан. ByriH байдьщ Ж алкынына, Атып найза Жаркынына, — Сум ны н арам Алк.ымына СнБрл1 кол жабыскан. Сонда сумнын KyniiKTepi, Тон жамылран BymiKTepi, Сур суранак, кунпктер1 Арттан ацдып кабыскан. Сонда ез1л1'п Бауыздары, — Арам канды Ауыздары, Сум табынын Жауыздары Итше улысып табыскан 338

Улы Октябрь Майданында, Сол тарихи, Киын сында, Колда «наган» Алмас кында Дем алудан безгем!з. Дене жаудан Шайналса да, Кол шынжырмен Байланса да, Ж ау армансыз Сайланса да Акырында езгем]'з. Улы Октябрь, — Ед1 серт жыл, Капиталга KeKTi дерт жыл,— Д1ше соган Дэл 14 жыл,— Совет алга кешед1. Кешке дешн Иттер уред, К е й т жанап Кулак туред. Сук кунлктер ©Mip суред — Шэушдейд!, ошед1. Совет ел1 Жаппай icTe. Кайнап кайрат Куат куште. 5 жылдыкты 1стейд1 уште Машина кып кел1г1н. Ецбекш1 тап Тугел турып, Дукен курды Бшек Typin, 2-2* 3 3 9

Усталыкты Ж аппай курып, Гуыдетед Kopirin. Совет eai — Ж аппай уйы м ... Ic 1стейд1 Ещи жиын, Dip жоспарлы Бар ic дуйым — Социалистаны. Ж уш ткш алга устазы! Саулатпай ма ел, Екш щ и орттей Д аул атпай ма ел, Шеберлжтл Каулатпай ма ел, Партия рой Совет ел1 Алга басып, Екгйнд1 енбек. К,ай ifап тасып, Сан колденен Белден асып, К уш и адыммен тау аттар. Дукендерш И 1 ДЛi i'cti'h Ж асап жатыр, — 0нер куштщ, Куралдарын ©imipicTin Ж асайтурын заводтар. Донбасс, Кузбасс, Караганды — Кыж кайнатып Кунгп жаиды, Ком ip ушлер Тау кып манды— Ш ынырау кеулеп Куйрстер. 340

Кауларан от, Май мен кем ip, Отша жайнар Б1здщ QMip, От илентш Батпан тем1’р ,. Мын-мын машин Билетер. Жер отып ап Тас боп каткан, Ж1беред1 Мын-мын батпан, Заводтарра, 1степ жаткан ©нд1рштщ куралыы. Тауды, тасты Кылып жентек, 1ске жеп'п К у н т тентек, Орындайды 1с пенен тек Партийный уранын. Шахты, завод Бэс кып id i: Май, тас кемip, Кен KyMidi, Алтын, курыш, Шойын, мысты, — Тау-тау кылып уйедк Эр тек кендд Benin, жжтеп, Сан сурыптап, Мын-мын жуптеп, Ti36ei<-Ti36eK Тау кып жуктеп Заводтарра тиедь Жумыскер тап,— Бостандыкты, Содиалды Ipre TiKTi, Жойып тапты, Typni ж п т Жана турмыс курады. 341

Булш ык erri, Б1лек мьщты, Курескеннщ Бэрш жык,ты, KenTiKi кып Устал ыкты Г Ypic-rypic балеа урады, Тас epiTin, Тауларды ynrin, Киын icTi Туткен жун кып, Электрд1 Ж аккан кун кып Жумыскер тап жКерт Удетуде Сол Ж1'гердк Жумыскер тап Кулаш кердй Ж ок екенш Элем корд1 Социалдан 6yrepi. К ур ы ш кол мен Ушкыр кагып, Электрд1 Коп кып жагып, 1ш к1, сырткы Ж ауды барып, Коз ж1берш турады. Бут балрасы Ойнап колда, От шашады, Оцра, солрз, Барш а элемд1 Тузу жолра Жумыскер тап бурады.

ДАЛАДАРЫ Ж АДА КУЙ (Ipi колхоз даласында) Курыш куждар Гуршдейдк Кызыл кун шат — Кул1мдендь Жацгырады, Дуршдевд Советтщ кен дал асы. Ецбеккп уйым 1\\ызу icTe. Жшер шаттык — Курыш тусте... Куннщ нуры Ойнайды усте, Eric жайга карашы! Курыш куждар Сап-сап курып, Т1збек-т1збек Катар журш, Жер кыртысын Жатыр тур in Бейне колдын саласы. Ipi ic бурын Болган киын, — Уйымга ещД Емес буйым. Жоспарлап нак 1стесе уйым — Болмас icTiu шаласы ш

Ецбек тш н 1степ 61л Тракторды А т кып мшген, ¥ш ан киыр Жерд5 тшген — Ецбекнп уйым баласы. Бурын курал — Агаш сабан, K93ip алмас Мыц куж табан. Бурын надан Кэз1р маман, Ж ер мен кектщ ар асы. Курыш дене Куж айсырлар Жер талкандап, Алып-дырлар, Сап-сап жур!п, Ж ырлап жырлар 1стейд1 ортак журт icin. TeMip куждар 1спен кызып, Киырды елшеп, Т ш п , сызып, Аударады Катар Ti3in, ЖерД1Н ш е л т кыртысын Егшнплер К ы зулы icneH / Жыр кылады, — Курыш кушпен TeMip айгыр Алмас т1спен Жердщ т ш п жыртысын! Н ауканды icTi шымына. Куйл{ етшзбек, — Ж ыр косады Т1збек-т1збек TeMip куждар Тьлген т5здеп, Катар-катар 344

Жердщ жылы TeciH ашып. Кызыл маржан Б идай шашып, Куй косады Кешл тасып, Шымныи катар жымына. Талкандалып Киыр дала, Такталанып Сала-сала, Батсайыдай Кап-кара ала — Жер мен K0KTi тан кылды Кектеп киыр, Маржам осер, КомбайнFa Белш твсер... Бултты жиып Кунгыз носер, Авиохим жанбырды! Ду жангырткан Дала жанын, Керкемдеген 1стщ сэш'н, Екшндеткен Куй мен OHiH — TeMip айрыр трактор! Шаруа уйымын бркендету, Турмыс KyfiiH Керкемдету, Бес кыркадан Еркш эту — Алдында ай!шн сурак тур Сап-сап катар Адым керш, Лек-лек болып Жуйтю жел!п, Бес жылдыкты Ушке экелш Тез жакындат жыракты. 345

Сэнш тузеп Ой мен кырдын, Куй сарыныи Ецбек жырдын, Ж ана куймен Жандандырдын I<33ipri -ецбек Куйш безеп киырдын. . . Куш езгеше, Машинаныц Бш езгеше, Эннщ енд1 Kyfii езгеше — ©нер уйым уГпрдщ. М аш ина, ецбек, Екп1н — куйлес. Бурынгы энмен Емес уйлес, Ыргагымен Емес туйлес ¥йкы тумсык сиырдыц. Машиналы, Уйымды ецбек! — EcKi мешреу Куйд1 жецбек — «EcKi эуенд1 Л^ылдам!» жец деп, «К уй ж ацарт!» деп буйырдыц. Ецбек тш н 1степ бшген, Тракторды А т кып MiHreH, Ушан киыр Жерд1 тшген Енбекнн уйым баласы. Машина уйым, Ж аца сырмен, Ж ана энмен, Ж аца жырмен Керкейедь Ж аца турмен, Барлык дуние даласы. 346

Тем ip куждын. Macrepaepi, K 3 3 ipri idiH. ©цкей epi, Социализм Отан жер1 Одак совет елшде. Тракторшы Кызыл маман, Мшген аты Курыш «кабан», Ж асыл тем ip Куж -куж табан Бес кырканын, 1 белшде. Зор уйымды Сап-сап турмен, ©ктеп мастер Трактормен, Жана куши, Ж ана жырмен Бес кыркадан етедк 1с екшши Оттай кайнап, Тем ip кужды А1астер айдап, Лек-лек уйым Ж алау байлап Шат турмыска жетедк.. 1931 жыл. 1 Б е с к и р к а — бес жылдык жоспар.

ТРАКТОРШ Ы Бугш п id in Bip бeлдi ©pi, Кызык наукан E ric >Kepi. . . Б у п н п icriH Bip улы epi — Тракторлар маманы. Ш ы н б у п н п ер Тэсш керген, Енбекпп елге KymiH берген, Надандыкпен Билерге ерген — Kemeri Yлгi «жаманын.» Батыр маман EricTiKKe, Курыш жепп Улкен жукке, Айдайды куш Енлсте октеп Тракторшы далада. О ртак icTe Согып курал, Ж ауды багып — Бейне кыран, О ртакты ici<e Салады уран Басшы атасы калада. 348